Language of document : ECLI:EU:C:2016:689

Sprawa C‑484/14

Tobias Mc Fadden

przeciwko

Sony Music Entertainment Germany GmbH

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Landgericht München I)

Odesłanie prejudycjalne – Społeczeństwo informacyjne – Swobodny przepływ usług – Bezprzewodowa sieć lokalna (WLAN) przedsiębiorcy – Swobodne publiczne udostępnienie – Odpowiedzialność usługodawców będących pośrednikami – Zwykły przekaz – Dyrektywa 2000/31/WE – Artykuł 12 – Ograniczenie odpowiedzialności – Nieznany użytkownik tej sieci – Naruszenie praw podmiotów praw do utworu chronionego – Obowiązek zabezpieczenia sieci – Odpowiedzialność cywilna przedsiębiorcy

Streszczenie – wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 15 września 2016 r.

1.        Zbliżanie ustawodawstw – Handel elektroniczny – Dyrektywa 2000/31 – Świadczenie usług społeczeństwa informacyjnego – Pojęcie – Świadczenie wykonywane przez operatora sieci telekomunikacyjnej i polegające na bezpłatnym publicznym udostępnianiu tej sieci, realizowane w celach reklamowych w odniesieniu do dóbr sprzedawanych lub usług świadczonych przez tego operatora – Włączenie

[dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 98/34, art. 1 pkt 2; 2000/31, art. 2 lit. a), art. 12 ust. 1]

2.        Zbliżanie ustawodawstw – Handel elektroniczny – Dyrektywa 2000/31 – Zwolnienie z odpowiedzialności usługodawców w wypadku świadczenia usługi dostępu do sieci telekomunikacyjnej – Pojęcie świadczenia – Wystarczający charakter publicznego udostępnienia – Dodatkowe wymogi dotyczące istnienia stosunku umownego między usługobiorcą a usługodawcą usługi i ponoszenia nakładów reklamowych – Brak

[dyrektywa 2000/31 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 12 ust. 1, art. 14 ust. 1 lit. b)]

3.        Zbliżanie ustawodawstw – Handel elektroniczny – Dyrektywa 2000/31 – Odpowiedzialność usługodawców będących pośrednikami – Wyjątek w odniesieniu do działań polegających na transmisji, przechowywaniu i hostingu – Inne wymogi w odniesieniu do usługodawcy zapewniającego dostęp do sieci telekomunikacyjnej – Brak

[dyrektywa 2000/31 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 2 lit. b), art. 12 ust. 1]

4.        Zbliżanie ustawodawstw – Handel elektroniczny – Dyrektywa 2000/31 – Odpowiedzialność usługodawców będących pośrednikami – Wyjątek w odniesieniu do działań polegających na transmisji, przechowywaniu i hostingu – Zakres – Naruszenie przez osobę trzecią praw podmiotów praw do utworu chronionego – Wyłączenie – Prawo żądania przez te podmioty zakazania kontynuowania naruszenia w wypadku wydania przez sądy krajowe nakazu

(dyrektywa 2000/31 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 12 ust. 1)

5.        Zbliżanie ustawodawstw – Handel elektroniczny – Dyrektywa 2000/31 – Odpowiedzialność usługodawców będących pośrednikami – Wyjątek w odniesieniu do działań polegających na transmisji, przechowywaniu i hostingu – Nakaz wymagający od dostawcy dostępu do sieci telekomunikacyjnej, uniemożliwienia osobom trzecim publicznego udostępniania za pomocą łącza internetowego utworu lub jego części chronionych prawem autorskim – Dopuszczalność – Badanie przez sąd krajowy

(dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2000/31, art. 12 ust. 1, 3; 2001/29; 2004/48)

1.        Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2000/31 w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego w związku z art. 2 lit. a) tej dyrektywy i art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34 ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego, zmienionej dyrektywą 98/48, należy interpretować w ten sposób, że świadczenie wykonywane przez operatora sieci telekomunikacyjnej i polegające na bezpłatnym publicznym udostępnianiu tej sieci, stanowi „usługę społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu tego pierwszego przepisu, gdy jest ono realizowane przez danego usługodawcę w celach reklamowych w odniesieniu do dóbr sprzedawanych lub usług świadczonych przez tego usługodawcę.

W tym względzie, po pierwsze, z motywów 2 i 19 dyrektywy 98/48 zmieniającej dyrektywę 98/34 i po drugie, art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34, wynika, że usługi społeczeństwa informacyjnego, o których mowa w art. 12 ust. 1 dyrektywy 2000/31, to wyłącznie usługi normalnie świadczone za wynagrodzeniem. Jednakże nie można wnioskować na tej podstawie, że świadczenie o charakterze gospodarczym realizowane bezpłatnie nie mogłoby nigdy stanowić „usługi społeczeństwa informacyjnego” w rozumieniu art. 12 ust. 1 dyrektywy 2000/31. Wynagrodzenie za usługę świadczoną przez usługodawcę w ramach jego działalności gospodarczej niekoniecznie jest bowiem wypłacane przez osoby, które z nich korzystają. Jest tak w szczególności, gdy bezpłatnie realizowane świadczenie jest wykonywane przez usługodawcę w takich celach reklamowych, gdyż koszt tej działalności jest wówczas zawarty w cenie sprzedaży tych dóbr lub usług.

(por. pkt 37–39, 41–43; pkt 1 sentencji)

2.        Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2000/31 w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego należy interpretować w ten sposób, że aby uznać, iż usługa, o której mowa w tym przepisie, polegająca na zapewnianiu dostępu do sieci telekomunikacyjnej, jest świadczona, dostęp ten nie musi przekraczać ram działania technicznego, automatycznego i biernego zapewniającego wykonanie wymaganej transmisji informacji, przy czym nie musi być spełniony żaden inny wymóg dodatkowy.

W istocie z brzmienia po pierwsze, tego przepisu, że świadczenie usługi musi obejmować transmisję informacji w sieci telekomunikacyjnej, i po drugie, z motywu 42 tej dyrektywy, że działanie polegające na „zwykłym przekazie” ma charakter czysto techniczny, automatyczny i bierny. Ponadto ani z innych przepisów dyrektywy 2000/31, ani z celów przez nią zamierzonych nie wynika, by zapewnianie dostępu do sieci telekomunikacyjnej powinno spełniać dodatkowe warunki, takie jak istnienie stosunku umownego między usługobiorcą a usługodawcą tej usługi lub ponoszenie przez usługodawcę nakładów reklamowych w celu promowania wspomnianego świadczenia.

Przepis ten należy wreszcie interpretować w ten sposób, że warunek przewidziany w art. 14 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy nie stosuje się analogicznie do wspomnianego art. 12 ust. 1. Wyłączenia odpowiedzialności przewidziane w tych przepisach są bowiem podporządkowane odmiennym przesłankom stosowania w zależności od rodzaju danej czynności. W szczególności art. 14 ust. 1 dyrektywy 2000/31 przewiduje między innymi, że aby skorzystać z określonego w tym przepisie wyłączenia odpowiedzialności, dostawcy usług hostingowych dla witryn internetowych muszą podjąć niezwłocznie odpowiednie działania w celu usunięcia informacji lub uniemożliwienia dostępu do niej, gdy uzyskają wiadomości o bezprawnym charakterze informacji lub zostaną o nich powiadomieni, podczas gdy art. 12 ust. 1 owej dyrektywy nie uzależnia wyłączenia odpowiedzialności, które przewiduje na rzecz dostawców dostępu do sieci telekomunikacyjnej, od poszanowania takiego warunku.

(por. pkt 46–48, 50, 54, 57–59, 64, 65; pkt 2, 3 sentencji)

3.        Pierwszą połowę zdania art. 12 ust. 1 dyrektywy 2000/31 w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego w związku z art. 2 lit. b) tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że poza wymogiem wymienionym w tym przepisie nie istnieją inne wymogi, którym podlega usługodawca zapewniający dostęp do sieci telekomunikacyjnej.

(por. pkt 71; pkt 4 sentencji)

4.        Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2000/31 w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by osoba, która została poszkodowana przez naruszenie jej praw do utworu, mogła żądać od dostawcy dostępu do sieci telekomunikacyjnej odszkodowania na tej podstawie, iż jeden z tych dostępów został użyty przez osoby trzecie do naruszenia jej praw, a także zwrotu kosztów wezwania do zaniechania naruszenia i kosztów sądowych poniesionych w związku z jej roszczeniem odszkodowawczym. Natomiast przepis ten należy interpretować w ten sposób, że rozpatrywany oddzielnie, nie stoi on na przeszkodzie temu, by osoba ta żądała zakazania kontynuowania tego naruszenia, a także zasądzenia kosztów wezwania do zaniechania naruszenia oraz kosztów sądowych od dostawcy dostępu do sieci telekomunikacyjnej, którego usługi wykorzystano do dokonania tego naruszenia, w razie gdy roszczenia te dotyczą wydanego przez organ lub sąd krajowy nakazu, na podstawie którego usługodawca jest zobowiązany zaprzestać umożliwiania kontynuowania wspomnianego naruszenia, lub następują po takim nakazie.

(por. pkt 79; pkt 5 sentencji)

5.        Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2000/31 w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego w związku z art. 12 ust. 3 tej dyrektywy należy interpretować przy uwzględnieniu wymogów wynikających z ochrony praw podstawowych oraz przepisów przewidzianych dyrektywami 2001/29 w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym i 2004/48 w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, w ten sposób, że nie stoi on w zasadzie na przeszkodzie wydaniu nakazu, takiego jak w postępowaniu głównym, który pod rygorem grzywny wymaga od dostawcy dostępu do sieci telekomunikacyjnej pozwalającej ogółowi na łączenie się z Internetem uniemożliwienia osobom trzecim publicznego udostępniania za pomocą tego łącza internetowego określonego utworu lub jego części chronionych prawem autorskim do pobierania poprzez internetową giełdę wymiany (peer-to-peer), gdy dostawca ten ma wybór co do tego, jakich środków technicznych użyć, aby zastosować się do tego nakazu, nawet jeśli wybór ten ogranicza się do jednego środka polegającego na zabezpieczeniu łącza internetowego hasłem, o ile użytkownicy tej sieci są zobowiązani ujawnić swoją tożsamość w celu uzyskania wymaganego hasła i nie mogą zatem działać anonimowo, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.

W tym względzie z uwagi na to, że z jednej strony taki nakaz jest obwarowany wobec wspomnianego dostawcy dostępu przymusem, który może mieć wpływ na prowadzoną przez niego działalność gospodarczą, a z drugiej strony nakaz ten może ograniczyć przysługującą odbiorcom takiej usługi swobodę korzystania z dostępu do Internetu, narusza on prawo dostawcy do wolności prowadzenia działalności gospodarczej, chronione na mocy art. 16 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, oraz prawo odbiorców do wolności informacji, której ochrona jest zapewniona przez art. 11 karty. Gdy zaś kilka praw podstawowych chronionych prawem Unii konkuruje ze sobą, na danym organie lub sądzie krajowym spoczywa obowiązek zadbania o to, by zapewnić odpowiednią równowagę pomiędzy tymi prawami.

W zakresie, w jakim środki, których może w praktyce użyć adresat nakazu, ograniczają się do trzech, mianowicie badania wszystkich informacji przekazywanych za pośrednictwem łącza internetowego, wyłączenia tego łącza lub zabezpieczenia go hasłem, po pierwsze, nadzór nad wszystkimi przekazywanymi informacjami należy od razu wykluczyć, gdyż jest on sprzeczny z art. 15 ust. 1 dyrektywy 2000/31, który zakazuje nakładania w szczególności na dostawców dostępu do sieci telekomunikacyjnej ogólnego obowiązku nadzorowania informacji, które ci przekazują.

W odniesieniu, po drugie, do środka polegającego na zupełnym wyłączeniu łącza internetowego, w celu zaradzenia ograniczonemu naruszaniu prawa autorskiego, jego zastosowanie pociągałoby za sobą istotne naruszenie wolności prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę, która, choćby akcesoryjnie, prowadzi działalność gospodarczą polegającą na dostarczaniu dostępu do Internetu, bowiem faktycznie całkowicie zakazywałoby mu kontynuowanie tej działalności bez rozważenia użycia środków w mniejszym stopniu naruszających tę wolność. W tych okolicznościach środek taki należy uznać za niespełniający wymogu zapewnienia odpowiedniej równowagi między prawami podstawowymi, które należy pogodzić.

Co się tyczy po trzecie, środka polegającego na zabezpieczeniu łącza internetowego hasłem, o ile środek ten może ograniczyć zarówno prawo do wolności prowadzenia działalności gospodarczej przez usługodawcę dostarczającego usługę dostępu do sieci telekomunikacyjnej, jak i prawo do wolności informacji przysługujące odbiorcom tej usługi, w pierwszej kolejności, środek ten nie narusza istotnej treści prawa do wolności prowadzenia działalności gospodarczej przez dostawcę dostępu do sieci telekomunikacyjnej, gdyż ogranicza się do ukształtowania w sposób marginalny jednego z technicznych sposobów wykonywania działalności tego dostawcy.

W drugiej kolejności nie wydaje się, by taki środek polegający na zabezpieczeniu łącza internetowego mógł naruszyć istotną treść prawa do wolności informacji przysługującego odbiorcom usługi dostępu do sieci Internet, gdyż ogranicza on się do wymogu, by ci ostatni zwrócili się o przekazanie hasła, przy założeniu ponadto, że łącze to stanowi tylko jeden spośród innych sposobów uzyskania dostępu do Internetu.

W trzeciej kolejności, o ile środki przyjęte przez adresata nakazu muszą być precyzyjne, o tyle jednak nie wydaje się, by środek użyty przez dostawcę dostępu do sieci telekomunikacyjnej polegający na zabezpieczeniu łącza tej sieci z Internetem mógł wpłynąć na możliwość uzyskiwania legalnego dostępu do informacji, którą dysponują użytkownicy Internetu korzystający z usług tego dostawcy, gdyż nie prowadzi on do żadnej blokady witryny internetowej.

W czwartej kolejności środki przyjęte przez adresata nakazu w ramach jego wykonania muszą być dostatecznie skuteczne, by zapewnić skuteczną ochronę przedmiotowego prawa podstawowego, to znaczy muszą mieć skutek w postaci zapobiegania szukaniu dostępu do przedmiotów objętych ochroną, na który nie udzielono zgody, bądź przynajmniej uczynienia tego trudno wykonalnym i poważnie zniechęcać użytkowników Internetu korzystających z usług adresata tego nakazu do szukania dostępu do przedmiotów udostępnionych im z naruszeniem tego prawa podstawowego. Tymczasem środek polegający na zabezpieczeniu łącza internetowego hasłem może zniechęcić użytkowników tego łącza do naruszania prawa autorskiego lub praw pokrewnych, o ile użytkownicy ci są zobowiązani ujawnić swoją tożsamość w celu uzyskania wymaganego hasła i nie mogą zatem działać anonimowo, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.

W braku innych środków branych pod uwagę przez sąd odsyłający, które mogłyby być zgodne z prawem Unii, uznanie, że dostawca dostępu do sieci telekomunikacyjnej nie musi zabezpieczyć swojego łącza internetowego, prowadziłoby zatem do pozbawienia prawa podstawowego do własności intelektualnej wszelkiej ochrony, co byłoby sprzeczne z koncepcją odpowiedniej równowagi. W tych okolicznościach środek mający na celu zabezpieczenie łącza internetowego hasłem należy uznać za konieczny w celu zapewnienia skutecznej ochrony prawa podstawowego do ochrony własności intelektualnej. W konsekwencji środek polegający na zabezpieczeniu łącza należy uznać za umożliwiający osiągnięcie odpowiedniej równowagi pomiędzy z jednej strony prawem podstawowym do ochrony własności intelektualnej a z drugiej strony prawem do wolności prowadzenia działalności gospodarczej przez usługodawcę dostarczającego usługę dostępu do sieci telekomunikacyjnej oraz prawem do wolności informacji przysługującym odbiorcom tej usługi.

(por. pkt 82, 83, 85, 87–101; pkt 6 sentencji)