Language of document : ECLI:EU:C:2019:320

WYROK TRYBUNAŁU (dziesiąta izba)

z dnia 11 kwietnia 2019 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Usługi płatnicze w ramach rynku wewnętrznego – Dyrektywa 2007/64/WE – Artykuły 2 i 58 – Zakres stosowania – Użytkownik usług płatniczych – Pojęcie – Realizacja polecenia zapłaty wystawionego przez osobę trzecią w odniesieniu do rachunku, którego nie jest posiadaczem – Brak autoryzacji posiadacza obciążonego rachunku – Nieautoryzowana transakcja płatnicza

W sprawie C‑295/18

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunal da Relação do Porto (sąd apelacyjny w Porto, Portugalia) postanowieniem z dnia 21 lutego 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 30 kwietnia 2018 r., w postępowaniu:

Mediterranean Shipping Company (Portugal) – Agentes de Navegação SA

przeciwko

Banco Comercial Português SA,

Caixa Geral de Depósitos SA,

TRYBUNAŁ (dziesiąta izba),

w składzie: C. Lycourgos, prezes izby, E. Juhász i I. Jarukaitis (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: H. Saugmandsgaard Øe,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Mediterranean Shipping Company (Portugal) – Agentes de Navegação SA przez P. Nevesa de Sousę, advogado,

–        w imieniu Banco Comercial Português SA przez M. Mendesa Pereirę i N. Carrolo dos Santos, advogados,

–        w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa, T. Larsena, A. Pimentę i G. Fonsecę, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez P. Costę de Oliveirę i H. Tserepę-Lacombe, działające w charakterze pełnomocników,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 i 58 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE (Dz.U. 2007, L 319, s. 1).

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu toczącego się między Mediterranean Shipping Company (Portugal) – Agentes de Navegação SA (zwaną dalej „MSC”) a Banco Comercial Português SA (zwanym dalej „bankiem BCP”) w przedmiocie zwrotu kwot pobranych z rachunku MSC bez jej zgody.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

3        Dyrektywa 2007/64 została uchylona i zastąpiona ze skutkiem od dnia 13 stycznia 2018 r. przez dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2366 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającą dyrektywy 2002/65/WE, 2009/110/WE i 2013/36/UE i rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 oraz uchylającą dyrektywę 2007/64 (Dz.U. 2015, L 337, s. 35). Jednak z uwagi na datę wystąpienia rozpatrywanych okoliczności faktycznych spór w postępowaniu głównym podlega przepisom dyrektywy 2007/64.

4        Motywy 3, 4, 24, 31 i 35 dyrektywy 2007/64 stanowiły:

„(3)      W obszarze [rynków usług płatniczych państw członkowskich] przyjęto już kilka aktów [Unii Europejskiej], […] Środki te są nadal niewystarczające. Ponadto współistnienie wielu krajowych przepisów i niekompletne wspólnotowe ramy prawne powodują nieład i brak pewności prawnej.

(4)      W związku z tym sprawą o fundamentalnym znaczeniu jest ustanowienie na poziomie [Unii] nowoczesnych i spójnych ram prawnych dla usług płatniczych, […], któr[e] [są] neutraln[e], tak aby zapewnić równe szanse wszystkim systemom płatności w celu zachowania wyboru dostępnego konsumentom, co powinno oznaczać znaczny krok naprzód pod względem kosztów ponoszonych przez konsumentów, bezpieczeństwa i wydajności w porównaniu z obecnymi systemami krajowymi.

[…]

(24)      W praktyce umowy ramowe i objęte nimi transakcje płatnicze są znacznie bardziej powszechne i istotne pod względem gospodarczym niż pojedyncze transakcje płatnicze. W przypadku istnienia rachunku płatniczego lub konkretnego instrumentu płatniczego wymagana jest umowa ramowa. […]

[…]

(31)      Aby zmniejszyć ryzyko i konsekwencje nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych, użytkownik usług płatniczych powinien jak najszybciej poinformować dostawcę usług płatniczych o wszelkich reklamacjach dotyczących rzekomo nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych, pod warunkiem że dostawca usług płatniczych spełnił swoje obowiązki dotyczące informowania zgodnie z niniejszą dyrektywą. […]

[…]

(35)      Należy uregulować kwestię ponoszenia strat w przypadku nieautoryzowanych transakcji płatniczych. […]”.

5        Artykuł 1 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy stanowił:

„Niniejsza dyrektywa ustanawia przepisy, zgodnie z którymi państwa członkowskie wyróżniają sześć następujących kategorii dostawców usług płatniczych:

a)      instytucje kredytowe […]”.

6        Artykuł 2 omawianej dyrektywy stanowił:

„1.      Niniejsza dyrektywa stosuje się do usług płatniczych świadczonych na terytorium [Unii]. Z wyjątkiem art. 73 przepisy tytułu III i IV stosuje się jednak jedynie wtedy, gdy zarówno dostawca usług płatniczych płatnika, jak i dostawca usług płatniczych odbiorcy lub też jedyny dostawca usług płatniczych w transakcji płatniczej znajdują się na terytorium [Unii].

2.      Przepisy tytułu III i IV stosuje się do usług płatniczych dokonywanych w euro lub w oficjalnej walucie państwa członkowskiego spoza obszaru euro.

3.      Państwa członkowskie mogą wyłączyć stosowanie wszystkich lub części przepisów niniejszej dyrektywy w odniesieniu do instytucji, o których mowa w art. 2 dyrektywy 2006/48/WE [Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz.U. 2006, L 177, s. 1)], z wyjątkiem przepisów, o których mowa w tiret pierwszym i drugim tego artykułu”.

7        Artykuł 3 tej dyrektywy zawierał wykaz transakcji i usług wyłączonych z zakresu zastosowania dyrektywy.

8        Artykuł 4 dyrektywy 2007/64 wprowadzał, do celów tego aktu, następujące definicje:

„[…]

3)      »usługa płatnicza« oznacza wszelką działalność gospodarczą wymienioną w załączniku;

[…]

5)      »transakcja płatnicza« oznacza działanie zainicjowane przez płatnika lub odbiorcę, polegające na lokowaniu, transferze lub wycofaniu środków, niezależnie od rodzaju pierwotnych zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą;

[…]

7)      »płatnik« oznacza osobę fizyczną lub prawną, która jest właścicielem rachunku płatniczego i składa zlecenie płatnicze z tego rachunku płatniczego, lub w przypadku gdy rachunek płatniczy nie istnieje – osob[ę] fizyczn[ą] lub prawn[ą], która składa zlecenie płatnicze;

8)      »odbiorca« oznacza osobę fizyczną lub prawną będącą zamierzonym odbiorcą środków pieniężnych stanowiących przedmiot transakcji płatniczej;

9)      »dostawca usług płatniczych« oznacza podmioty, o których mowa w art. 1 ust. 1 […];

10)      »użytkownik usług płatniczych« oznacza osobę fizyczną lub prawną korzystającą z usług płatniczych w charakterze płatnika albo odbiorcy, lub obu łącznie;

[…]

14)      »rachunek płatniczy« oznacza rachunek prowadzony w imieniu jednego lub większej liczby użytkowników usług płatniczych wykorzystywany do wykonywania transakcji płatniczych;

[…]

28)      »polecenie zapłaty« oznacza usługę płatniczą polegającą na obciążeniu rachunku płatniczego płatnika, w przypadku gdy transakcja płatnicza została zainicjowana przez odbiorcę na podstawie zgody płatnika udzielonej odbiorcy, dostawcy usług płatniczych odbiorcy albo własnemu dostawcy usług płatniczych płatnika;

[…]”.

9        Tytuł III tej dyrektywy, zawierający art. 30–50, był zatytułowany: „Przejrzystość warunków i wymogów w zakresie informowania w odniesieniu do usług płatniczych”. Artykuł 42 omawianej dyrektywy, zawarty w rozdziale 3 tego tytułu, poświęconym umowom ramowym, określał informacje i warunki, które powinien otrzymać użytkownik usług płatniczych. Należały do nich, stosownie do pkt 5 lit. d) tego artykułu, sposób, w jaki użytkownik usług płatniczych ma obowiązek powiadomić dostawcę usług płatniczych o wszelkich przypadkach nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych zgodnie z art. 58 dyrektywy, oraz termin takiego powiadomienia, jak również odpowiedzialność dostawcy usług płatniczych za nieautoryzowane transakcje płatnicze zgodnie z art. 60 dyrektywy. Artykuł 37 ust. 2 omawianej dyrektywy, mieszczący się w rozdziale 2 tego samego tytułu, dotyczącym pojedynczych transakcji płatniczych, określał podobny obowiązek informowania w odniesieniu do pojedynczych transakcji płatniczych.

10      Tytuł IV dyrektywy 2007/64, który obejmował art. 51–83, nosił tytuł „Prawa i obowiązki w odniesieniu do dostarczania usług płatniczych i korzystania z nich”. Artykuł 54 dyrektywy, który znajdował się w rozdziale 2 tego tytułu, dotyczącego autoryzacji transakcji płatniczych, nosił tytuł „Udzielenie i cofnięcie zgody” i stanowił w ust. 1 i 2:

„1.      Państwa członkowskie zapewniają, aby transakcję płatniczą uznawano za autoryzowaną tylko pod warunkiem udzielenia przez płatnika zgody na wykonanie transakcji płatniczej. […]

2.      Udzielenie zgody na wykonanie transakcji płatniczej lub kilku transakcji płatniczych odbywa się w sposób uzgodniony pomiędzy płatnikiem a jego dostawcą usług płatniczych.

W przypadku braku takiej zgody transakcję płatniczą uważa się za nieautoryzowaną”.

11      Artykuł 58 tej dyrektywy, zatytułowany „Zgłaszanie nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych”, stanowił:

„Użytkownik usług płatniczych uzyskuje korektę od dostawcy usług płatniczych wyłącznie, jeżeli bez zbędnej zwłoki powiadomi swojego dostawcę usług płatniczych w chwili stwierdzenia wszelkich nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych uprawniających do zgłoszenia roszczeń, […] nie później niż w ciągu 13 miesięcy od daty obciążenia rachunku, chyba że, w stosownych przypadkach, dostawca usług płatniczych nie dostarczył lub nie udostępnił informacji o tej transakcji płatniczych zgodnie z tytułem III”.

12      Artykuł 59 omawianej dyrektywy, dotyczący dowodu autoryzacji i wykonania transakcji płatniczych, stanowił w ust. 1:

„Państwa członkowskie nakładają wymóg, zgodnie z którym, w przypadku gdy użytkownik usług płatniczych zaprzecza, że autoryzował wykonaną transakcję płatniczą, lub twierdzi, że transakcja płatnicza została wykonana nieprawidłowo, do dostawcy usług płatniczych tego użytkownika należy udowodnienie, że transakcja ta była autoryzowana, odpowiednio zapisana, ujęta w księgach i że na transakcję nie miała wpływu żadna awaria techniczna ani innego rodzaju usterka”.

13      Artykuł 60 dyrektywy, dotyczący odpowiedzialności płatnika za nieuprawnione transakcje płatnicze, stanowił w ust. 1:

„Bez uszczerbku dla art. 58 państwa członkowskie zapewniają, aby w przypadku nieautoryzowanej transakcji płatniczej dostawca usług płatniczych płatnika bezzwłocznie dokonywał na jego rzecz zwrotu kwoty, na jaką opiewała nieautoryzowana transakcja płatnicza, oraz, w stosownych przypadkach, przywrócił obciążony rachunek płatniczy do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miała miejsca nieautoryzowana transakcja płatnicza”.

14      Załącznik do dyrektywy 2007/64 zawierał wykaz usług płatniczych z art. 4 pkt 3 dyrektywy. Punkt 3 tego załącznika stanowił:

„Wykonywanie transakcji płatniczych, w tym transfer środków na rachunek płatniczy u dostawcy usług płatniczych użytkownika lub u innego dostawcy usług płatniczych:

–        realizacja usług polecenia zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty,

[…]”.

 Prawo portugalskie

15      Dyrektywa 2007/64 została transponowana do prawa portugalskiego w drodze decreto-lei no 317/2009 (dekretu z mocą ustawy nr 317/2009) z dnia 30 października 2009 r. (Diário da República, seria 1, nr 211 z dnia 30 października 2009 r.), w którym w załączniku I zatwierdzono system prawny regulujący dostęp do działalności instytucji płatniczych i świadczenie usług płatniczych.

16      W wersji mającej zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym system ten (zwany dalej „RJSP”) wprowadzał w art. 2 definicje, które pokrywały się co do istoty z definicjami z art. 4 dyrektywy 2007/64. W szczególności art. 2 lit. i), j) i m) powielał definicje z art. 4 pkt 7, 8 i 10 dyrektywy, a art. 69 RJSP odpowiadał co do istoty brzmieniu art. 58 dyrektywy.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

17      MSC jest posiadaczem bankowego rachunku bieżącego w banku BCP. W wyniku audytu przeprowadzonego w 2014 r. spółka ta odkryła, że rachunek ten był regularnie obciążany w drodze polecenia zapłaty na rzecz osoby trzeciej (zwanej dalej „zleceniodawcą”), z którą spółka ta nie miała żadnych stosunków umownych, przy czym ona sama nie udzieliła bankowi BCP autoryzacji w tym zakresie.

18      Pismem z dnia 17 listopada 2014 r. MSC zażądał od banku BCP, by anulował te polecenia zapłaty, zwrócił spółce pobrane kwoty i przekazał jej kopie dokumentów, które autoryzowały obciążenie jej rachunku. W wyniku wymiany korespondencji między tymi dwoma podmiotami bank dokonał żądanego anulowania i zwrócił kwotę 683,48 EUR, odpowiadającą obciążeniom dokonanym w październiku i listopadzie 2014 r.

19      W trakcie tej korespondencji uzyskano od Caixa Geral de Depósitos SA, banku, w którym znajdował się rachunek, na rzecz którego wykonywano te polecenia zapłaty (zwanego dalej „bankiem zleceniodawcy”), kopię autoryzacji polecenia zapłaty dotyczącej spornych poleceń zapłaty. Bank BCP był wówczas w stanie ustalić, że autoryzacja została wydana nie przez posiadacza obciążonego rachunku, MSC, tylko przez tego zleceniodawcę, będącego inną spółką, w celu dokonania płatności na jego rzecz w drodze polecenia zapłaty z pewnego rachunku, przy czym wspomniana autoryzacja wykazywała istnienie rozbieżności między wskazanym numerem rachunku a numerem identyfikacyjnym banku, którym był numer identyfikacyjny MSC w banku BCP.

20      W dniu 10 grudnia 2014 r. MSC powtórnie zwrócił się do banku BCP i powtórzył, że rachunek tej spółki jest nieprawidłowo obciążany. Pismem z dnia 16 grudnia 2014 r. bank ten potwierdził brak takiej autoryzacji ze strony MSC, a przynajmniej jej nieprawidłowość, a także fakt, że MSC jest w związku z tym uprawniony do uzyskania zwrotu kwot zrealizowanych poleceń zapłaty w ramach ustawowego limitu trzynastu miesięcy, określonego w art. 69 RJSP, tj. kwoty odpowiadającej poleceniom zapłaty wykonanym od października 2013 r. do grudnia 2014 r. Bank ten wydał więc dyspozycję zwrotu.

21      Następnie MSC stwierdził, że w okresie od maja 2010 r. do września 2013 r. zrealizowano polecenia zapłaty obciążające jej rachunek na podstawie tej samej spornej autoryzacji na łączną kwotę 8226,03 EUR (zwane dalej „spornymi poleceniami zapłaty”). Pismem z dnia 3 sierpnia 2016 r. spółka zażądała od banku BCP zwrotu również tej kwoty, czego bank odmówił.

22      MSC wystąpił wówczas do Tribunal Judicial da Comarca do Porto (sądu rejonowego w Porto, Portugalia) z powództwem, żądając nakazania bankowi BCP zwrócenia jej kwoty tych obciążeń. Powództwo w tej sprawie – w której bank BCP spowodował wezwanie banku zleceniodawcy, aby zapewnić sobie możliwość pozwu regresowego – zostało oddalone jako bezzasadne, w związku z czym MSC wniósł odwołanie do Tribunal da Relação do Porto (sądu apelacyjnego w Porto), czyli sądu odsyłającego.

23      Przed tym sądem MSC podnosi w szczególności, że Tribunal Judicial da Comarca do Porto (sąd rejonowy w Porto) dokonał błędnej wykładni i błędnego zastosowania art. 2 lit. i), j) i m) oraz art. 69 RJSP, ponieważ nie można jej zakwalifikować jako „użytkownika usług płatniczych” w rozumieniu tych przepisów ani za takiego uznać. Limit czasowy określony w art. 69 nie ma zatem zastosowania. W tym względzie spółka podkreśla, że nigdy nie zawarła z bankiem BCP żadnej umowy ani nie wydała jakiegokolwiek zlecenia w celu autoryzowania polecenia zapłaty z jej rachunku kwot takich, jak te wskazane na fakturach wystawionych przez zleceniodawcę. Bank BCP wnosi o oddalenie odwołania.

24      Sąd odsyłający wskazuje, że zostało wykazane, iż bank BCP wysyłał okresowo MSC wyciągi z jej rachunku. Sąd ten wskazuje ponadto, że MSC jest posiadaczem rachunku bankowego w banku BCP, a więc poprzez otwarcie tego rachunku między tymi dwiema stronami powstał stosunek umowny, rozumiany jako bankowa umowa ramowa. Sąd dodaje, że MSC nie zawarł jednak żadnej umowy z tym bankiem w celu autoryzacji polecenia zapłaty z rachunku spółki kwot z faktur wystawionych przez zleceniodawcę.

25      Odnosząc się do różnych definicji zawartych w RJSP, sąd odsyłający uważa, że korzystanie z usługi płatniczej za pomocą rachunku płatniczego wymaga uprzedniego zawarcia umowy ramowej lub, w przypadku pojedynczej transakcji płatniczej, zawarcie umowy o pojedynczą usługę płatniczą. Sąd ten uważa, że w niniejszej sprawie, zważywszy na kolejne transakcje, które zostały przeprowadzone, ich dokonanie siłą rzeczy zależało od zawarcia umowy ramowej między MSC a bankiem BCP, oraz że aby bank BCP mógł powoływać się na RJSP, musi przedstawić dowód zawarcia tej umowy, czego nie zrobił. Sąd ten zauważa jednak, że RJSP reguluje również wykonywanie nieautoryzowanych transakcji płatniczych, oferując ochronę użytkownika usług płatniczych zgodnie z art. 69 RJSP.

26      Sąd odsyłający zauważa, że rozpatrywany przezeń spór dotyczy wykonywania poleceń zapłaty przez instytucję kredytową w rozumieniu art. 1 lit. a) dyrektywy 2007/64, w związku z czym uważa za konieczne ustalenie, czy zakres zastosowania tej dyrektywy obejmuje okoliczności takie jak te rozpatrywane, a jeżeli tak, to czy MSC można uznać za „użytkownika usług płatniczych” w rozumieniu art. 58 tej dyrektywy.

27      W tych okolicznościach Tribunal da Relação do Porto (sąd apelacyjny w Porto) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy art. 2 dyrektywy [2007/64] należy interpretować w ten sposób, że jego zakresem zastosowania, określonym we wspomnianym artykule, jest objęte wykonanie polecenia zapłaty wydanego przez podmiot trzeci w odniesieniu do rachunku, którego ten podmiot nie jest posiadaczem, a którego posiadacz nie zawarł z instytucją kredytową ani umowy o pojedynczą usługę płatności, ani umowy ramowej o świadczenie usług płatniczych?

2)      W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze i w powyższych okolicznościach, czy można uznać, że wspomniany posiadacz rachunku jest »użytkownikiem usługi płatniczej« do celów art. 58 wspomnianej dyrektywy?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

28      Na wstępie należy zauważyć, że w treści sformułowania pytania pierwszego, które ma również znaczenie dla analizy pytania drugiego, sąd odsyłający odnosi się do sytuacji, w której polecenie zapłaty wystawione przez osobę trzecią zostało zrealizowane z rachunku, „którego posiadacz nie zawarł z instytucją kredytową ani umowy o pojedynczą usługę płatności, ani umowy ramowej o świadczenie usług płatniczych”.

29      Jednakże z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, po pierwsze, że MSC, posiadacz rachunku, którego dotyczy postępowanie główne, posiada bankowy rachunek bieżący, a w konsekwencji rachunek płatniczy w rozumieniu art. 4 pkt 14 dyrektywy 2007/64 w banku BCP. Jak wskazuje sąd odsyłający i jak wynika to z motywu 24 tej dyrektywy, istnienie takiego rachunku oznacza, że między tymi dwiema stronami została zawarta umowa ramowa, taka jak umowy, o których mowa w tytule III rozdział 3 tej dyrektywy. Po drugie, posiadacz ten kwestionuje możliwość powołania się przeciwko niemu na przepis krajowy transponujący art. 58 tej dyrektywy nie z powodu braku jakiegokolwiek stosunku umownego między nim a tym bankiem, lecz z powodu braku autoryzacji spornych poleceń zapłaty, czy to na podstawie takiej umowy ramowej, czy też jako pojedynczych transakcji płatniczych, takich jak te, o których mowa w tytule III rozdział 2 tej dyrektywy.

30      Odnosząc się do braku jakiegokolwiek stosunku umownego między MSC a bankiem BCP, sąd odsyłający ma jedynie na celu wskazanie, że sporne polecenia zapłaty nie zostały autoryzowane przez MSC w tym banku.

31      Ponadto z postanowienia odsyłającego wynika, że MSC nie autoryzował też takich poleceń zapłaty w jeden z pozostałych sposobów przewidzianych w art. 4 pkt 28 dyrektywy 2007/64 i że zleceniodawca był również odbiorcą tych poleceń zapłaty w rozumieniu art. 4 pkt 8 tej dyrektywy.

32      Postępowanie główne dotyczy zatem poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę, które zostały dokonane z rachunku płatniczego, którego odbiorca ten nie jest posiadaczem i na które posiadacz tego rachunku w żaden sposób nie wyraził zgody.

33      Przedłożone pytania należy badać w świetle tych właśnie rozważań.

 W przedmiocie pytania pierwszego

34      Mimo że w pytaniu pierwszym sąd odsyłający odnosi się do wykładni art. 2 dyrektywy 2007/64 dotyczącego zakresu zastosowania tej dyrektywy, to jednak z postanowienia odsyłającego wynika, że jedyną sporną kwestią w postępowaniu głównym jest jeden z warunków określających ten zakres, a mianowicie warunek zawarty w ust. 1 zdanie pierwsze tego artykułu, stosownie do którego dyrektywa ta ma zastosowanie do „usług płatniczych” świadczonych w Unii.

35      W tych okolicznościach i w świetle wstępnych rozważań przedstawionych w pkt 28–32 niniejszego wyroku, poprzez swe pierwsze pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje realizację poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku płatniczego, którego nie jest on posiadaczem, na które posiadacz obciążonego nimi rachunku nie wyraził zgody.

36      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględnić nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część ten przepis stanowi (wyroki: z dnia 17 listopada 1983 r., Merck, 292/82, EU:C:1983:335, pkt 12; z dnia 4 października 2018 r., ING-DiBa Direktbank Austria, C‑191/17, EU:C:2018:809, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).

37      Do celów dyrektywy 2007/64 pojęcie „usług płatniczych” zostało zdefiniowane w art. 4 pkt 3 jako oznaczające „wszelką działalność gospodarczą wymienioną w załączniku”. W załączniku tym wskazano, w pkt 3, że pojęcie to obejmuje wykonywanie „transakcji płatniczych”, które zgodnie z art. 4 pkt 5 dyrektywy są działaniami zainicjowanymi przez płatnika lub w imieniu płatnika lub przez odbiorcę, polegającymi na złożeniu, transferze lub wypłacie środków pieniężnych, niezależnie od leżących u ich podstawy zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą. Transakcje te obejmują, stosownie do pkt 3 tiret pierwsze tego załącznika, realizację usług polecenia zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty. Zgodnie z definicją z art. 4 pkt 28 omawianej dyrektywy „polecenie zapłaty” jest to co do istoty „usługa płatnicza polegająca na obciążeniu rachunku płatniczego płatnika, w przypadku gdy transakcja płatnicza została zainicjowana przez odbiorcę na podstawie zgody udzielonej przez płatnika”, natomiast zgodnie z definicją zawartą w art. 4 pkt 7 „płatnik” oznacza w szczególności „osobę fizyczną lub prawną, która jest właścicielem rachunku płatniczego i składa zlecenie płatnicze z tego rachunku płatniczego”.

38      Z powyższych przepisów wynika, że realizacja poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku, którego nie jest on posiadaczem, mieści się w zakresie pojęcia „usług płatniczych” zawartego w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64, nawet w braku leżących u ich podstawy zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą, jeżeli płatnik, posiadacz obciążanego rachunku płatniczego, udzielił zgody na te polecenia zapłaty. Jednakże same te przepisy nie umożliwiają, w braku zapisu na ten temat, jednoznacznego ustalenia, czy realizacja poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku, którego nie jest on posiadaczem, wchodzi w zakres tego pojęcia również wówczas, gdy posiadacz obciążonego rachunku nie wyraził zgody na takie polecenia zapłaty.

39      W tych okolicznościach konieczne jest uwzględnienie kontekstu, w którym to pojęcie „usług płatniczych” jest stosowane, oraz celów zamierzonych przez tę dyrektywę.

40      W odniesieniu do kontekstu należy zauważyć, że realizacja poleceń zapłaty z rachunku płatniczego w przypadku braku zgody posiadacza rachunku nie należy do transakcji płatniczych, które art. 3 dyrektywy 2007/64 wyłącza z zakresu stosowania tej dyrektywy.

41      Ponadto należy zauważyć, że szereg przepisów dyrektywy 2007/64 ma na celu uregulowanie „nieautoryzowanych transakcji płatniczych”, które to pojęcie zgodnie z art. 54 ust. 1 i 2 dyrektywy odnosi się do transakcji przeprowadzonych bez zgody płatnika. Tak jest w przypadku art. 42 ust. 5 lit. d) tej dyrektywy, który stanowi, że informacje i warunki, które mają być dostarczone użytkownikowi usług płatniczych przy zawieraniu umowy ramowej, obejmują sposób, w jaki użytkownik usług płatniczych ma obowiązek powiadomić dostawcę usług płatniczych o wszelkich przypadkach nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych, oraz termin takiego powiadomienia, jak również informacje na temat odpowiedzialności dostawcy usług płatniczych za nieautoryzowane transakcje płatnicze, a podobny obowiązek informowania nałożony jest zresztą na mocy art. 37 ust. 2 tej dyrektywy w odniesieniu do pojedynczych transakcji płatniczych.

42      Podobnie, po pierwsze, art. 58 dyrektywy 2007/64 dotyczy zgłaszania nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych. Z kolei art. 59 dotyczy w istocie rozkładu ciężaru dowodu, gdy użytkownik usług płatniczych zaprzeczy, by autoryzował wykonaną transakcję płatniczą. Wreszcie art. 60 i 61 dyrektywy dotyczą odpowiedzialności dostawcy usług płatniczych oraz płatnika za nieautoryzowane transakcje płatnicze.

43      Gdyby zaś brak zgody posiadacza obciążonego rachunku płatniczego na wykonanie polecenia zapłaty z tego rachunku pozwalał na wyłączenie takiej transakcji płatniczej z zakresu pojęcia „usług płatniczych” ujętego w art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64, a w konsekwencji z zakresu zastosowania tej dyrektywy, przepisy te w zakresie, w jakim dotyczą nieautoryzowanych transakcji płatniczych, byłyby całkowicie pozbawione znaczenia i skuteczności (effet utile).

44      Z kontekstu, w którym pojęcie to jest stosowane, wynika zatem, że należy je interpretować jako obejmujące realizację poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku, którego nie jest on posiadaczem, nawet jeżeli posiadacz rachunku nim obciążonego nie wyraził na to zgody.

45      Za taką interpretacją przemawiają cele, do których realizacji zmierza dyrektywa 2007/64. Motywy 3 i 4 dyrektywy stanowią w istocie, że współistnienie krajowych przepisów i niekompletne ramy prawne Unii w dziedzinie rynków usług płatniczych państw członkowskich powodują nieład i brak pewności prawnej. Dlatego też sprawą o fundamentalnym znaczeniu jest ustanowienie na szczeblu Unii nowoczesnych i spójnych ram prawnych dla usług płatniczych, które będą neutralne, tak aby zapewnić sprawiedliwe warunki konkurencji wszystkim systemom płatności w celu zachowania wyboru oferowanego konsumentom, co powinno oznaczać znaczny krok naprzód pod względem bezpieczeństwa i wydajności w porównaniu z obecnymi systemami istniejącymi na szczeblu krajowym.

46      Podobnie w motywie 31 tej dyrektywy wskazano w istocie, że aby zmniejszyć ryzyko i konsekwencje nieautoryzowanych lub nieprawidłowo wykonanych transakcji płatniczych, użytkownik usług płatniczych powinien jak najszybciej poinformować dostawcę usług płatniczych o wszelkich reklamacjach dotyczących takich transakcji, a w motywie 35 stwierdzono również, że należy uregulować kwestię podziału ryzyka w przypadku nieautoryzowanych transakcji płatniczych.

47      Gdyby jednak nieautoryzowane transakcje płatnicze, takie jak polecenia zapłaty będące przedmiotem postępowania głównego, były wyłączone z zakresu stosowania dyrektywy 2007/64, to nie tylko część tych motywów byłaby pozbawiona znaczenia, lecz zostałaby zagrożona również realizacja celów zamierzonych przez tę dyrektywę i określonych w tych motywach. Wyłączenie takie pozbawiłoby bowiem uczestników rynku ochrony, którą dyrektywa ta, poprzez wprowadzenie przepisów regulujących w jednolity sposób w całej Unii określone konsekwencje nieautoryzowanych transakcji płatniczych, ma im właśnie zapewniać w przypadku takich transakcji płatniczych.

48      W świetle powyższego odpowiedź na pytanie pierwsze powinna być następująca: art. 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje realizację poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku płatniczego, którego nie jest on posiadaczem, a na które nie wyraził zgody posiadacz obciążonego nimi rachunku.

 W przedmiocie pytania drugiego

49      Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 58 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „użytkownika usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje posiadacza rachunku płatniczego, z którego realizowano polecenia zapłaty bez jego zgody.

50      Wskazany art. 58 stanowi co do istoty, że użytkownik usług płatniczych uzyskuje korektę od dostawcy usług płatniczych wyłącznie wtedy, gdy bez zbędnej zwłoki powiadomi swojego dostawcę usług płatniczych o stwierdzeniu nieautoryzowanej lub nieprawidłowo wykonanej transakcji płatniczej uprawniającej do zgłoszenia roszczeń, nie później niż w ciągu trzynastu miesięcy od daty obciążenia rachunku, pod warunkiem, który nie jest przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, że dostawca usług płatniczych spełnił określone obowiązki informacyjne.

51      Do celów dyrektywy 2007/64 jej art. 4 pkt 10 definiuje pojęcie „użytkownika usług płatniczych” jako „osobę fizyczną lub prawną korzystającą z usług płatniczych w charakterze płatnika albo odbiorcy, lub obu łącznie”.

52      Tym samym rzeczywiście w świetle brzmienia samego tego przepisu w związku z art. 4 pkt 7 i 8 tej dyrektywy, dotyczącego pojęć „płatnika” i „odbiorcy”, posiadacz rachunku płatniczego, który został obciążony bez jego zgody, nie okazuje się być objętym pojęciem „użytkownika usług płatniczych”. Jednakże, po pierwsze, jak stwierdzono w istocie w pkt 48 niniejszego wyroku, realizacja poleceń zapłaty z rachunku płatniczego, na które posiadacz obciążonego rachunku nie wyraził zgody, mieści się w zakresie pojęcia „usług płatniczych” zawartego w art. 2 ust. 1 tej dyrektywy. Po drugie, z samego brzmienia tegoż art. 58, a także z jego tytułu wynika, że ma on na celu dokładnie to, by znajdować zastosowanie w szczególności do nieautoryzowanych transakcji płatniczych.

53      W tych okolicznościach pojęcie „użytkownika usług płatniczych” należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono posiadacza rachunku płatniczego, z którego realizowano polecenia zapłaty bez jego zgody. Ponadto z tych samych powodów, które przedstawiono w pkt 47 niniejszego wyroku, taka wykładnia jest zgodna z celami dyrektywy 2007/64, o których mowa w pkt 45 i 46 tego wyroku.

54      W świetle powyższych rozważań odpowiedź na pytanie drugie powinna brzmieć następująco: art. 58 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „użytkownika usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje posiadacza rachunku płatniczego, z którego realizowano polecenia zapłaty bez jego zgody.

 W przedmiocie kosztów

55      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziesiąta izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuł 2 ust. 1 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje realizację poleceń zapłaty zainicjowanych przez odbiorcę z rachunku płatniczego, którego nie jest on posiadaczem, a na które nie wyraził zgody posiadacz obciążonego nimi rachunku.

2)      Artykuł 58 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „użytkownika usług płatniczych” w rozumieniu tego przepisu obejmuje posiadacza rachunku płatniczego, z którego realizowano polecenia zapłaty bez jego zgody.

Podpisy


*      Język postępowania: portugalski.