KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
MENGOZZI
ppreżentati fis-27 ta’ Ġunju 2013 (1)
Kawża C‑284/12
Deutsche Lufthansa AG
vs
Flughafen Frankfurt-Hahn GmbH
[talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Oberlandesgericht Koblenz (il-Ġermanja)]
“Għajnuna mill-Istat — Benefiċċji mogħtija minn impriża pubblika li topera ajruport lil kumpannija tal-ajru low cost — Deċiżjoni tal-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali — Obbligu eventwali tal-qrati tal-Istati Membri sabiex jikkonformaw mal-evalwazzjoni tal-Kummissjoni dwar l-eżistenza tal-għajnuna”
1. Fil-kuntest ta’ din il-proċedura, l-Oberlandesgericht Koblenz qed tagħmel quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja xi domandi preliminari dwar l-interpretazzjoni tal-Artikoli 107(1) u 108(3) TFUE. Dawn id-domandi jirriżultaw minn azzjoni magħmula minn Deutsche Lufthansa AG (iktar ’il quddiem “DL”) kontra Flughafen Frankfurt-Hahn GmbH (iktar ’il quddiem “FFH”), kumpannija b’kapital b’maġġoranza pubbliku li tiġġestixxi l-ajruport ta’ Frankfurt-Hahn (iktar ’il quddiem “l-ajruport ta’ F-H”), bil-għan li fost l-oħrajn tirkupra l-għajnuna allegata li l-konvenuta tat lil Ryanair Ltd (iktar ’il quddiem “RA”) fil-forma ta’ tariffi tal-ajruport u kundizzjonijiet kuntrattwali preferenzjali oħrajn. Minn naħa, l-Oberlandesgericht Koblenz qed tistaqsi jekk, fl-evalwazzjoni tal-eżistenza ta’ għajnuna mill-Istat għall-finijiet tal-applikazzjoni tal-Artikolu 108(3) TFUE, din hija marbuta mad-deċiżjoni tal-Kummissjoni li tiftaħ proċedura ta’ investigazzjoni formali relatata mal-miżuri li huma s-suġġett tal-kawża prinċipali. Min-naħa l-oħra, qed tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-kundizzjonijiet tas-selettività tal-għajnuna skont l-Artikolu 107 TFUE.
2. Fid-digriet tar-rinviju, l-Oberlandesgericht Koblenz tosserva li l- kontroversja prinċipali hija integrata f’sensiela ta’ azzjonijiet imressqa quddiem il-qrati Ġermaniżi minn kompetituri ta’ kumpanniji tal-ajru magħrufa bħala low cost (bi prezz irħis) fir-rigward ta’ allegazzjonijiet ta’ sussidji li bbenefikaw minnhom dawn tal-aħħar min-naħa tal-amministraturi pubbliċi ta’ diversi ajruporti li jinsabu fil-Ġermanja (2).
I – Il-proċedura fil-kawża prinċipali u d-domandi preliminari
3. Fis-26 ta’ Novembru 2006, DL ressqet quddiem il-Landgericht Bad Kreuznach ilment dwar sensiela ta’ prattiki kummerċjali li twettqu favur RA u li, fl-opinjoni tagħha, jikkostitwixxu għajnuna mill-Istat mhux innotifikata mogħtija bi ksur tal-Artikolu 108(3) TFUE. Hija, essenzjalment, sostniet li t-tariffi tal-ajruport adottati minn FFH fl-2001 u fl-2006 kienu ffissati abbażi ta’ kuntratti ffissati minn qabel ma’ RA, li kienet responsabbli għal iktar minn 95 % tat-traffiku tal-passiġġieri fl-ajruport ta’ F-H, u li kienu jinkludu kundizzjonijiet li fil-fatt kienu jiffavorixxu lil din il-kumpannija tal-ajru. B’mod iktar speċifiku, RA kienet ibbenefikat minn tariffi partikolarment baxxi bis-saħħa tat-tnaqqis fit-tariffi kkalkulati abbażi tal-għadd ta’ passiġġieri li jitilqu, kif ukoll minn sussidju bl-isem ta’ “marketing support” (“għajnuna għall-kummerċjalizzazzjoni”), mogħtija fil-każ ta’ ftuħ ta’ linji ġodda (3). Din l-għajnuna kienet ser tibqa’ tingħata anki jekk FFH kompliet tirreġistra telf. DL qed titlob sabiex tingħata l-irkupru tas-somom mogħtija lil RA bħala għajnuna għall-kummerċjalizzazzjoni bejn l-2002 u l-2005 u tas-somom korrispondenti għat-tnaqqis tat-tariffi li din ibbenefikat minnhom fl-2003 minħabba l-applikazzjoni tat-tariffi adottati minn FFH għall-2001 (4), kif ukoll li titwaqqaf kwalunkwe għajnuna futura favur RA.
4. Fis-16 ta’ Mejju 2007, il-Landgericht Bad Kreuznach ċaħdet it-talba ta’ DL minħabba li hija mingħajr bażi (5). L-appell imressaq minn din tal-aħħar quddiem l-Oberlandesgericht Koblenz ġie miċħud permezz ta’ sentenza tal-25 ta’ Frar 2009. Fl-10 ta’ Frar 2011, il-Bundesgerichtshof, adita minn DL, annullat din is-sentenza u rrinvjat il-kawża quddiem l-Oberlandesgericht Koblenz sabiex tevalwa l-eżistenza ta’ ksur tal-Artikolu 108(3) TFUE.
5. Fis-17 ta’Ġunju 2008, il-Kummissjoni ddeċidiet li tibda proċedura ta’ investigazzjoni formali skont l-Artikolu 108(2) TFUE dwar l-għajnuna mill-Istat possibbli mogħtija mir-Repubblika Federali tal-Ġermanja lil FFH u lil RA (6). Fost il-miżuri tad-deċiżjoni jidhru t-tnaqqis tal-kirjiet u tax-taxxi tal-ajruport kif ukoll dispożizzjonijiet partikolari fil-qasam tal-kummerċjalizzazzjoni favur RA.
6. Fl-4 ta’ Jannar 2012, l-Oberlandesgericht Koblenz bagħtet talba lill-Kummissjoni għal opinjoni abbażi tal-punt 3.2 tal-Komunikazzjoni tal-Kummissjoni dwar l-applikazzjoni tal-leġiżlazzjoni fil-qasam tal-għajnuna mill-Istat min-naħa tal-qrati nazzjonali (iktar ’il quddiem: il-“Komunikazzjoni”) (7). Mill-osservazzjonijiet ippreżentati quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, din it-talba tirrigwarda l-għoti tal-għajnuna għall-kummerċjalizzazzjoni, għajnuna allegata għall-avvjament u t-tnaqqis tat-taxxi tal-ajruport abbażi tat-tariffi tal-2006. L-Oberlandesgericht Koblenz essenzjalment saqsiet jekk dawn il-miżuri humiex attribwiti lill-Istat (8) u jekk humiex selettivi. Permezz ta’ opinjoni tad-29 ta’ Frar 2012, il-Kummissjoni wieġbet billi għamlet riferiment għall-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, u b’mod preliminari qalet li l-Oberlandesgericht Koblenz fil-kawża inkwistjoni ma kinitx obbligata tevalwa l-eżistenza ta’ għajnuna mill-Istat, billi tibbaża fuq id-deċiżjoni tal-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali sabiex jinġibdu l-konsegwenzi neċessarji kollha mill-ksur tal-Artikolu 108(3) TFUE. Barra minn hekk, hija osservat ukoll dwar dan il-punt kuntrast bejn l-approċċ segwit mill-Bundesgerichtshof u l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Dwar il-kwistjoni mressqa mill-Oberlandesgericht Koblenz, il-Kummissjoni ppreċiżat li l-miżuri inkwistjoni dak iż-żmien kienu kemm attribwiti lill-Istat kif ukoll selettivi.
7. L-Oberlandesgericht Koblenz, peress li qieset għall-kuntrarju ta’ dak issuġġerit mill-Kummissjoni fl-opinjoni tagħha, li kellha tevalwa jekk il-miżuri inkwistjoni jikkostitwixxux għajnuna mill-Istat, iddeċidiet li tissospendi l-proċedura quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) Deċiżjoni tal-Kummissjoni li tiftaħ proċedura ta’ investigazzjoni formali skont it-tieni sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, li ma hijiex ikkontesta, għandha bħala konsegwenza li qorti nazzjonali li quddiemha titressaq talba għall-irkupru ta’ ħlasijiet effettwati u għat-terminazzjoni ta’ kull ħlas hija marbuta bl-opinjoni espressa mill-Kummissjoni fid-deċiżjoni tal-ftuħ f’dak li jirrigwarda l-kwistjoni dwar jekk il-miżura kkontestata tistax tiġi kkwalifikata bħala għajnuna?
2) F’każ ta’ risposta negattiva għall-ewwel domanda:
Meta impriża pubblika, kif mifhum fl-Artikolu 2(b)(i) tad-Direttiva [...] 2006/111/KE, (9) [...] topera ajruport, il-miżuri adottati minn din l-impriża jistgħu jkunu kkwalifikati, taħt ir-regolamenti dwar l-għajnuna mill-Istat, bħala miżuri selettivi skont it-tifsira tal-Artikolu 107(1) TFUE sempliċement minħabba li dawn jibbenefikaw biss lil dawk l-impriżi tat-trasport bl-ajru li jużaw l-ajruport?
3) F’każ ta’ risposta negattiva għat-tieni domanda:
a) Il-kriterju tas-selettività għandu jiġi kkunsidrat bħala mhux sodisfatt meta l-impriża pubblika li topera ajruport tagħti, b’mod trasparenti, l-istess kundizzjonijiet lill-kumpanniji tal-ajru kollha li jagħżlu li jiddeċiedu li jużaw l-ajruport?
b) Dan huwa wkoll il-każ meta min jopera l-ajruport ikun għażel mudell kummerċjali speċifiku (f’dan il-każ: kooperazzjoni mal-kumpanniji tal-ajru low cost) u meta l-kundizzjonijiet għall-użu, adattati għal dawn il-klijenti, ma jiġbdux bl-istess mod lill-kumpanniji kollha tal-ajru?
c) Fi kwalunkwe każ, miżura għandha tiġi kkunsidrata bħala selettiva meta kumpannija tal-ajru tirrappreżenta t-traffiku prinċipali ta’ passiġġieri tal-ajruport għal numru ta’ snin?”
8. Permezz tal-ittra tat-18 ta’ Ġunju 2012, il-qorti tar-rinviju informat lill-Qorti tal-Ġustizzja li r-rikorrenti fil-kawża prinċipali, ippreżentat rikors għal annullament tad-digriet tar-rinviju.
II – Proċedura
9. Ippreżentaw l-osservazzjonijiet bil-miktub tagħhom, minbarra l-partijiet fil-kawża prinċipali, il-Gvernijiet tal-Ġermanja, tal-Polonja, tal-Belġju u tal-Pajjiżi l-Baxxi, kif ukoll il-Kummissjoni. DL, FFH, RA, il-Gvernijiet tal-Ġermanja u tal-Belġju kif ukoll il-Kummissjoni nstemgħu waqt is-seduta tal-11 ta’ April 2013.
III – Analiżi
A – Fuq l-ammissibbiltà tar-rinviju preliminari
10. Għalkemm serjament inadegwata, id-deskrizzjoni tal-kuntest ġuriku u fattwali li huma inklużi fid-domandi preliminari, li tinsab fid-digriet tar-rinviju tal-Oberlandesgericht Koblenz, fl-opinjoni tiegħi hija suffiċjenti biżżejjed sabiex tippermetti lill-Qorti tal-Ġustizzja tagħti risposta utli lil din il-qorti u għalhekk tirrispondi għall-esiġenzi imposti mill-ġurisprudenza (10). Il-motiv tal-inammissibbiltà tar-rinviju preliminari mressaq mid-DL fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, għandu għaldaqstant jiġi miċħud.
B – Fuq l-ewwel domanda preliminari
11. Permezz tal-ewwel domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju, essenzjalment, qed tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja jekk il-qorti nazzjonali li quddiemha huwa invokat il-ksur tal-Artikolu 108(3) TFUE, fil-kuntest ta’ kawża azzjoni intiża sabiex tikseb is-sospensjoni tal-allegati għajnunjiet illegali u l-irkupru tal-għajnuna diġà mħallsa, għandhiex tikkonforma mal-evalwazzjoni tal-miżuri inkwistjoni li wettqet il-Kummissjoni fid-deċiżjoni ta’ proċedura ta’ investigazzjoni formali, minkejja l-fatt li tali evalwazzjoni hija ta’ natura purament provviżorja. Tali qorti tqis li, fil-każ ta’ risposta affermattiva, is-setgħa ta’ stħarriġ tal-qrati nazzjonali tirriżulta eċċessivament imnaqqsa u tosserva li qrati supremi Ġermaniżi esprimew ruħhom dwar il-punt fin-negattiv, billi bbażaw b’mod partikolari fuq is-sentenzi tal-Qorti tal-Ġustizzja, Transalpine Ölleitung in Österreich (11) u SFEI et (12). Hija tinnota barra minn hekk, li fil-każ li l-qrati nazzjonali jkunu awtorizzati jevalwaw b’mod awtonomu n-natura tal-miżuri inkwistjoni, anki wara l-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali u matul il-proċedura stess, ir-riskju ta’ deċiżjonijiet konfliġġenti jista’ jkun evitat billi jew tintalab l-opinjoni tal-Kummissjoni jew billi jsiru domandi preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja.
12. L-approċċ espress mill-qrati supremi Ġermaniżi, li huwa l-istess bħal dak tal-qorti tar-rinviju, huwa bbażat fuq ir-rwol rikonoxxut mill-Qorti tal-Ġustizzja għall-qrati nazzjonali sabiex tiġi żgurata l-osservanza tal-obbligu li għandhom l-Istati Membri skont l-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE li ma jeżigwixxux miżuri ta’ għajnuna maħsuba qabel ma l-Kummissjoni tkun adottat deċiżjoni finali fir-rigward tagħhom.
13. Kif huwa magħruf, l-effett dirett ta’ din id-dispożizzjoni (iktar preċiżament l-aħħar sentenza tal-Artikolu 93(3) TKE, li kienet fis-seħħ dak iż-żmien), kien rikonoxxut mis-sentenza magħrufa Costa Enel (13). Il-Qorti tal-Ġustizzja wara ppreċiżat ulterjorment li l-obbligu ta’ noneżekuzzjoni previst mid-dispożizzjoni inkwistjoni — u, konsegwentement, anki l-protezzjoni li l-individwi jistgħu jinvokaw quddiem il-qrati nazzjonali bis-saħħa tal-effett dirett ta’ din id-dispożizzjoni — jirrigwarda mhux biss il-proġetti ta’ għajnuna nnotifikati lill-Kummissjoni, kif jirriżulta direttament mit-Trattat, iżda wkoll kull miżura ta’ għajnuna li l-Istat Membru jipproponi li jagħti, anki fin-nuqqas ta’ notifika minn qabel, u li jestendi għall-perjodu kollu li matulu tibqa’ fis-seħħ il-projbizzjoni (14).
14. Sabiex tawtorizza lill-qrati nazzjonali jiżguraw protezzjoni adegwata lill-entitajiet leżi mill-ksur tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, il-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet lill-qrati nazzjonali s-setgħa li jinterpretaw u li japplikaw il-kunċett ta’ għajnuna, b’mod partikolari, bl-għan li jiddeterminaw jekk provvediment tal-Istat adottat mingħajr notifika minn qabel għandux ikun suġġett għall-proċedura ta’ kontroll prevista mit-Trattat (15).
15. Il-protezzjoni offruta lill-individwi fil-qorti nazzjonali hija parti mill-funzjonament tajjeb tas-sistema ta’ kontroll tal-għajnuna mill-Istat previst mit-Trattat (16) u tikkontribwixxi sabiex tiġi żgurata l-effettività, b’mod partikolari quddiem l-assenza ta’ setgħat ta’ impożizzjoni intiżi kontra entitajiet li huma benefiċjarji tal-għajnuna. Iċ-ċentralità tar-rwol assenjat lill-qrati nazzjonali fil-kuntest ta’ tali sistema hija affermata mingħajr eżitazzjoni mill-istess Kummissjoni fil-Komunikazzjoni — u fil-Pjan ta’ azzjoni fil-qasam ta’ għajnuna mill-Istat (17) li sar qabel — li minnu b’mod partikolari toħroġ it-tendenza li jkun imsaħħaħ dan ir-rwol u li jkun inċentivat ir-rikors għal private enforcement, b’mod partikolari min-naħa tal-impriżi kompetituri benefiċjarji tal-għajnuna (18).
16. Għaldaqstant, f’dan il-kuntest, il-qrati nazzjonali u l-Kummissjoni għandhom rwoli distinti iżda kumplimentari (19). B’mod partikolari huma l-qrati nazzjonali li għandhom jiggarantixxu lill-entitajiet intitolati li jinvokaw fil-qorti n-nuqqas ta’ osservazzjoni tal-obbligu previst fl-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, li mit-tali nuqqas ta’ osservazzjoni, se jkunu trattati l-konsegwenzi ġuridiċi kollha previsti fid-dritt intern, kemm f’dak li jikkonċerna l-validità tal-atti li jinkludu l-attwazzjoni tal-miżuri ta’ għajnuna, kif ukoll f’dak li jirrigwarda l-irkupru tal-kontribuzzjonijiet finanzjarji mogħtija bi ksur tal-klawżola ta’ sospensjoni (20). Ir-rimedji disponibbli quddiem il-qrati nazzjonali jinkludu għaldaqstant is-sospensjoni tal-ħlas tal-għajnuna illegali (21), l-irkupru tal-istess għajnuna (22) kif ukoll l-interessi relatati (23), il-kumpens għad-danni (24) u l-adozzjoni ta’ miżuri provviżorji (25).
17. Minn dak li huwa espost hawnhekk, minn naħa, jirriżulta li l-protezzjoni li l-qrati nazzjonali għandhom jiżguraw għall-individwi tiddependi mit-twettiq tal-finalità segwita permezz tal-impożizzjoni tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni li hemm fl-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE u, min-naħa l-oħra, li l-ambitu tal-imsemmija protezzjoni jiddependi fuq il-portata ta’ tali obbligu. Minn issa ’l quddiem, ser neżamina suċċessivament dawn iż-żewġ elementi, finalità u portata tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni (ara iktar ’l isfel Nru 1 u Nru. 2), bil-għan li jkunu definiti l-limiti tal-ġurisdizzjoni mogħtija lill-qrati nazzjonali bis-saħħa tal-impatt dirett rikonoxxut mill-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE (ara iktar ’l isfel taqsima 3).
1. Dwar il-finalità tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni previst fl-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE
18. L-ewwel sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE timponi fuq l-Istati Membri l-obbligu li jinnotifikaw il-proġetti intenzjonati sabiex jagħtu jew jimmodifikaw għajnuna. Meta, wara l-ewwel analiżi preliminari, il-Kummissjoni jidhrilha li l-proġett innotifikat mhux kompatibbli mas-suq intern, hija tibda proċedura ta’ investigazzjoni formali skont l-Artikolu 108(2) TFUE (it-tieni sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE u l-Artikolu 4(4) tar-Regolament Nru 659/1999). L-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE tipprojbixxi, kif rajna, li Stat Membru interessat, jesegwixxi miżuri qabel ma tkun intemmet din il-proċedura għal deċiżjoni finali tal-Kummissjoni (26).
19. Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kellha l-okkazzjoni tiċċara li l-projbizzjoni imposta mit-tali dispożizzjoni “hija intiża biex tiggarantixxi li l-effetti tal-għajnuna ma jippreżentawx ruħhom qabel ma l-Kummissjoni jkollha terminu raġjonevoli sabiex teżamina l-proġett fid-dettal, u, jekk ikun il-każ, tibda l-proċedura prevista fl-Artikolu 88(2) KE” (27), li jistabbilixxi b’dan il-mod “ kontroll ta’ prevenzjoni fuq il-proġetti ta’ għajnuna ġodda” (28).
20. Minbarra din il-funzjoni ta’ karattru iktar speċifikament proċedurali, il-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet fir-rigward tal-projbizzjoni inkwistjoni, anki funzjoni sostanzjalment konsistenti “li jiġi ggarantit li għajnuna li mhijiex kompatibbli qatt ma tiġi implementata” (29). Din il-funzjoni, li fis-sentenza CELF I, il-Qorti tal-Ġustizzja tattribwixxi speċifikament karattru ta’ “konservazzjoni”, fil-bidu titħaddem “b’mod temporanju”, permezz tal-projbizzjoni li hija tistabbilixxi sakemm għadha qed issir il-proċedura ta’ kontroll, u, sussegwentement, b’mod definittiv, meta deċiżjoni negattiva tittieħed mill-Kummissjoni fi tmiem tali proċedura (30). Għaldaqstant, l-għan ta’ “prevenzjoni” li huwa l-bażi tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni, fil-bidu jfisser li tkun posposta l-attwazzjoni tal-għajnuna proġettata sakemm ma jkunx hemm dubji dwar il-kompatibbiltà tagħha mas-suq intern (31). F’dan il-kuntest, huwa l-qrati nazzjonali li għandhom jissalvagwardjaw, sakemm ikun hemm deċiżjoni finali mill-Kummissjoni, id-drittijiet ta’ individwi fil-każ ta’ “ksur eventwali” mill-awtoritajiet tal-Istat, tal-projbizzjoni imposta mill-Artikolu 108(3) TFUE, (32) u jordnaw l-irkupru totali tal-għajnuna mogħtija bi ksur ta’ din il-projbizzjoni. Kif ippreċiżat ulterjorment il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza CELF II “l-għan tal-funzjoni tal-qrati nazzjonali huwa għalhekk li (...) jiddeċiedu dwar il-miżuri adegwati sabiex tiġi rrimedjata l-illegalità tal-implementazzjoni tal-għajnuna, b’tali mod li l-benefiċjarju ma jibqax igawdi mid-disponibbiltà libera ta’ din l-għajnuna matul il-perijodu li jkun fadal sakemm tingħata d-deċiżjoni tal-Kummissjoni” (33).
21. F’dan ir-rigward, interessanti li jiġi nnotat li l-obbligu tal-qorti nazzjonali li tordna l-irkupru ta’ għajnuna illegali, li l-eżekuzzjoni tagħha saret bi ksur tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni, jieqaf wara li l-Kummissjoni, wara li tkun eliminat id-dubji fformulati qabel, tkun żgurat il-kompatibbiltà mas-suq intern. Kif ikkjarifikat il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza CELF I iċċitata iktar ʼil fuq, fil-fatt, l-għoti ta’ għajnuna kompatibbli ma jikkuntrastax mal-finalità prevista fl-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, li tikkonsisti fil-prevenzjoni tal-eżekuzzjoni ta’ għajnuna inkompatibbli biss (34). Għall-kuntrarju, tali attwazzjoni tikser il-funzjoni l-iktar spefiċikatament proċedurali tal-projbizzjoni imposta mill-imsemmija dispożizzjoni, li kif rajna tikkonsisti fil-garanzija li l-effetti ta’ għajnuna, anki kompatibbli, ma jseħħux qabel ma l-Kummissjoni tkun ippronunċjat ruħha definittivament dwarha. F’tali ċirkustanzi, il-qorti nazzjonali għandha għaldaqstant tordna l-irkupru tal-interessi għall-“perjodu ta’ illegalità”, jiġifieri mill-ġurnata li fiha l-għajnuna tkun tpoġġiet għad-dispożizzjoni tal-benefiċjarju bi ksur tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni sal-adozzjoni tad-deċiżjoni finali min-naħa tal-Kummissjoni.
2. Dwar il-portata tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni impost mill-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE
22. Abbażi ta’ dak ippreċiżat mill-Qorti tal-Ġustizzja, is-sistema ta’ kontroll prevista fl-Artikolu 108(3) TFUE timponi obbligu ta’ notifika preventiva “li, bħala tali, tinkludi u timplika l-effett ta’ projbizzjoni impost mill-aħħar sentenza tal-istess dispożizzjoni” (35).
23. Għalkemm huwa ġġustifikat li ngħidu li tali obbligu jirrigwarda biss proġetti mmirati sabiex jagħtu jew jimmodifikaw għajnuna, in-natura preventiva tas-sistema ta’ kontroll stabbilita mill-Artikolu 108(3) TFUE, l-indissoċjabbiltà bejn l-obbligi ta’ notifika u l-obbligi ta’ sospensjoni (36), kif ukoll il-valur proċedurali ta’ dawn tal-aħħar li ddiskutejna hawn fuq, iwassluna biex nikkunsidraw li l-projbizzjoni tal-eżekuzzjoni prevista mill-aħħar sentenza ta’ din id-dispożizzjoni tirriżulta awtomatikament mill-effett tan-notifika li saret. Minn dan jirriżulta li tali obbligu jorbot lill-Istati Membri għall-perjodu kollu tal-proċedura ta’ kontroll (37), indipendentement min-natura tal-miżuri nnotifikati, u għalhekk anki meta dawn oġġettivament ma jikkostitwixxux għajnuna, eventwalità oħra li madankollu hija prevista mill-istess Regolament Nru 659/1999 (38).
24. Fl-opinjoni tiegħi, din l-interpretazzjoni tirrifletti n-natura u l-finalità tal-proċedura ta’ kontroll tal-għajnuna prevista mit-Trattat. Jekk Stat Membru jkun awtorizzat jibbaża, għall-att ta’ implementazzjoni ta’ miżura, fuq evalwazzjoni tagħha stess differenti minn dik li jkun għamel sabiex jinnotifikaha lill-Kummissjoni, dan jintroduċi element ta’ inkoerenza u jdgħajjef l-effetività tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE bħala mekkaniżmu li “jissalvagwardja s-sistema ta’ kontroll kollha stabbilita b’[dan] l-artikolu” (39). Dan huwa l-każ, inkwantu l-kumplessità dejjem kbira tal-interventi pubbliċi fis-swieq, li ta’ spiss trendi oġġettivament diffiċli li jiġi determinat jekk dawn jikkostitwixxux elementi ta’ għajnuna, li b’hekk jiżdied ir-riskju konkret, meta l-klawżola ta’ sospensjoni ma tiġix attwata minħabba n-notifika biss, u li tiġi esegwita b’mod effettiv permezz ta’ miżuri effettivament inkompatibbli mas-suq intern.
25. Fin-nuqqas ta’ notifika, l-operattività tal-obbligu ta’ noneżekuzzjoni hija għall-kuntrarju marbuta mal-eżistenza oġġettiva ta’ għajnuna mill-istat: L-Istat Membru li ma jagħmilx notifika preventiva lill-Kummissjoni, iwettaq miżura ta’ għajnuna skont l-Artikolu 107(1) TFUE, u jikser l-obbligi li għandu bis-saħħa tal-Artikolu 108(3) TFUE. F’din il-kawża, il-Qorti tal-Ġustizzja essenzjalment qed tintalab tippreċiża jekk Stat Membru għandux l-obbligu, indipendentement min-natura effettiva tal-miżura inkwistjoni, li jissospendi l-eżekuzzjoni tagħha stess sakemm tiġi adottata deċiżjoni finali mill-Kummissjoni meta din tal-aħħar, wara analiżi preliminari mibdija wara rapport jew ex officio, tiddeċiedi li tiftaħ proċedura ta’ investigazzjoni formali skont l-Artikolu 108(3) TFUE.
26. Bħall-Kummissjoni u r-rikorrenti fil-kawża prinċipali, nikkunsidra li din il-kwisjoni għandha tiġi solvuta fl-affermattiv.
27. L-obbligu li tiġi sospiża l-eżekuzzjoni ta’ miżura, li fil-konfront tagħha nfetħet proċedura ta’ investigazzjoni formali, huwa bbażat fuq l-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE kif interpretata mill-Qorti tal-Ġustizzja (40) u, kif jiġri fil-każ ta’ notifika, jeżisti indipendentement min-natura oġġettiva tal-għajnuna tal-miżura inkwistjoni.
28. Tali konklużjoni tirriżulta mill-analiżi tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja u tal-Qorti Ġenerali. Fis-sentenza tad-9 ta’ Ottubru 2001, L-Italja vs Il-Kummissjoni (41), il-Qorti tal-Ġustizzja, meta ppronunzjat ruħha dwar l-eċċezzjoni mressqa mill-Kummissjoni kontra r-rikors ippreżentat mill-Italja kontra d-deċiżjoni ta’ ftuħ ta’ proċedura ta’ investigazzjoni formali fil-konfront ta’ xi miżuri favur il-Gruppo Tirrenia di Navigazione, ikkwalifikati fit-tali deċiżjoni bħala “għajnuna ġdida”, għamlet riferiment għas-sentenzi, Spanja vs il-Kummissjoni (Cenemesa) (42) u L-Italja vs Il-Kummissjoni (Italgrani) (43), u affermat li “f’dak li jirrigwarda għajnuna fil-proċess tal-eżekuzzjoni, li tkompli tkun ipprovduta u li l-Istat Membru jqis bħala għajnuna eżistenti, il-kwalifika kuntrarja ta’ għajnuna ġdida adottata, anke provviżorjament biss, mill-Kummissjoni, fid-deċiżjoni tagħha li tibda l-proċedura skont l-Artikolu [108(2) TFUE], fil-konfront ta’ din l-għajnuna għandha effetti ġuridiċi awtonomi” (44). Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, għalkemm “il-kwalifika tal-għajnuna tikkorrispondi għal sitwazzjoni oġġettiva li ma tiddependix mill-evalawazzjoni li tkun saret fil-fażi tal-ftuħ tal-proċedura”, din id-deċiżjoni timplika li, mill-perspettiva tal-Kummissjoni, “l-għajnuna hija u ngħatat b’mod illeġittimu mingħajr ma ttieħed inkunsiderazzjoni l-effett ta’ sospensjoni, derivat, fil-konfront tal-għajnuna ġdida, mill-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(2) TFUE” (45) u “essenzjalment tibdel is-sitwazzjoni ġuridika tal-miżura kkunsidrata (…), b’mod partikolari f’dak li jirrigwarda s-segwitu tal-implementazzjoni tagħha” (46). Fil-fatt, “wara l-adozzjoni ta’ deċiżjoni bħal din, ikun hemm tal-inqas dubju sinjifikattiv dwar il-legalità tagħha, dubju li bla ħsara għall-possibbiltà li jintalbu miżuri provviżorji lill-imħallef għal miżuri provviżorji, għandu jwassal lill-Istat Membru sabiex jissospendi l-applikazzjoni tagħha, peress li l-ftuħ tal-proċedura li hemm fl-Artikolu [108(2) TFUE] jeskludi l-possibbiltà ta’ deċiżjoni immedjata li tikkonstata l-kompatibbiltà tal-miżura mas-suq komuni li tippermetti li legalment titkompla l-eżekuzzjoni tal-imsemmija miżura” (47). F’dan is-sens, id-deċiżjoni li tinfetaħ l-imsemmija proċedura “tipproduċi konsegwenzi diretti fuq is-sospensjoni tal-miżuri” (48) inkwistjoni.
29. Fl-opinjoni tiegħi jirriżulta b’mod suffiċjentement ċar mis-siltiet riprodotti iktar ’ il fuq, li l-“effetti ġuridiċi awtonomi” tad-deċiżjoni tal-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali msemmija mill-Qorti tal-Ġustizzja, fosthom, b’mod partikolari, l-obbligu tal-Istat Membru li jissospendi l-implementazzjoni tal-miżura, jirriżultaw mill-kwalifikazzjoni ta’ din tal-aħħar bħala “għajnuna ġdida” (49). Ma hemmx dubju, u l-Qorti tal-Ġustizzja tafferma dan b’mod ċar fis-sentenza inkwistjoni, li tali kwalifikazzjoni għandha natura provviżorja biss, fattur li jippermetti lill-Kummissjoni tikkonkludi, abbażi tal-informazzjoni miġbura matul il-proċedura ta’ investigazzjoni formali, li l-miżura inkwistjoni ma tikkostitwixxix għajnuna skont l-Artikolu 107(1) TFUE jiġifieri tikkostitwixxi għajnuna eżistenti. Madankollu, billi tikkwalifika miżura mhux innotifikata u fil-proċess tal-eżekuzzjoni bħala “għajnuna ġdida” u tordna fil-konfront tagħha l-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali, il-Kummissjoni xorta tiċċirkola dubji serji dwar il-legalità ta’ din il-miżura u dwar il-kompatibbiltà tagħha mas-suq intern. Kif affermat il-Qorti tal-Ġustizzja, dawn id-dubji huma biżżejjed sabiex jixprunaw il-mekkaniżmu ta’ salvagwardja previst fl-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE u sabiex jimponu fuq l-Istat Membru s-sospensjoni tal-eżekuzzjoni tal-miżura (50).
30. Għall-kuntrarju tal-interpretazzjoni ssuġġerita minn FFH, nikkunsidra li l-portata tas-sentenza tad-9 ta’ Ottubru 2001 fil-kawża Tirrenia tmur lil hinn mill-ipoteżi li l-kwalifika tal-miżura bħala għajnuna tirriżulta paċifika u l-opinjonijiet differenti bejn l-Istat Membru kkonċernat u l-Kummissjoni jirrigwardaw biss in-natura tagħha ta’ għajnuna eżistenti jew ta’ għajnuna ġdida. Fil-fatt, il-kawża li wasslet għal tali sentenza tirrigwarda wkoll interventi pubbliċi li, skont l-Istat Membru rikorrenti, kienu żbaljati — u għaldaqstant, wara analiżi insuffiċjenti — ġew ikkwalifikati bħala għajnuna fid-deċiżjoni kkontestata (51). Fil-punt 69 tas-sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat b’mod ċar li l-kawża hija ammissibbli anki fir-rigward ta’ tali miżuri “għal raġunijiet analogi għal dawk imsemmija fil-punti 59 u 60”. Fis-sentenza fuq il-mertu, mogħtija fl-10 ta’ Mejju 2005, il-Qorti tal-Ġustizzja min-naħa tikkonferma tali interpretazzjoni tas-sentenza tad-9 ta’ Ottubru 2001 (52) u, min-naħa oħra, b’mod ċar timplika li l-konsegwenzi ġuridiċi ta’ deċiżjoni ta’ ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali huma sostanzjalment identiċi kemm fil-każ li fih il-miżuri kwalifikati provviżorjament bħala għajnuna ġdida kienu kkunsidrati mill-Istat Membru kkonċernat bħala għajnuna eżistenti kif ukoll fil-każ li fih dan tal-aħħar iqis li dawn ma jikkostitwixxu bl-ebda mod għajnuna (53). Id-deċiżjoni kkontestata fil-kawża li wasslet għas-sentenzi inkwistjoni kienet barra minn hekk annullata mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-fatt minħabba li involviet is-sospensjoni, mingħajr diskussjoni minn qabel mal-Istat Membru kkonċernat, tal-miżuri li dan tal-aħħar ma kienx ikkunsidra li huma għajnuna (54) u li l-istess Kummissjoni, fid-deċiżjoni ta’ għeluq parzjali tagħha tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali, impliċitament ikkunsidrat bħala nieqsa mir-rekwiżit ta’ selettività.
31. Għandu jiġi rrilevat ukoll li l-Qorti Ġenerali diġà kellha l-okkażjoni li tapplika l-prinċipji affermati fis-sentenza msemmija hawn fuq tad-9 ta’ Ottubru 2001 għal sitwazzjoni li fiha l-miżuri li fil-konfront tagħhom infetħet il-proċedura ta’ investigazzjoni formali ma kinux jikkostitwixxu għajnuna skont l-Istat Membru kkonċernat (55). Kif affermat korrettament il-Kummissjoni fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, fil-fatt ma hemm ebda raġuni sabiex issir distinzjoni bejn iż-żewġ ipoteżijiet.
32. Minn dak kollu li rajna jirriżulta li d-deċiżjoni tal-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali tista’ tinvolvi l-obbligu ta’ sospensjoni ta’ miżuri li ma jkunux suġġetti għall-proċedura ta’ kontroll tal-Artikolu 108(3) TFUE għall-Istat Membru kkonċernat, sa fejn ma jikkostitwixxux għajnuna jew meta jikkostitwixxu għajnuna eżistenti. Filwaqt li fil-każ ta’ miżuri li jaqgħu taħt il-kunċetti ta’ għajnuna u ta’ għajnuna ġdida, l-obbligu ta’ sospensjoni li jirriżulta mill-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali jikkoinċidi mal-projbizzjoni tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, fil-każ ta’ miżuri li ma humiex inklużi taħt tali kunċetti, dan l-obbligu għall-kuntrarju huwa ex novo, bħala konsegwenza tal-kwalifika provviżorja li tinsab fid-deċiżjoni ta’ ftuħ.
33. Għall-kuntrarju ta’ dak li jidher li jsostni l-Gvern Ġermaniż fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu, is-setgħa tal-Kummissjoni li tordna lill-Istat Membru kkonċernat, bis-saħħa tal-Artikolu 11(1) tar-Regolament Nru 659/1999, sabiex jissospendi il-ħlas ta’ għajnuna mogħtija illegalment ma timpedixxix li tkun affermata l-eżistenza ta’ obbligu ta’ sospensjoni li għandu bħala suġġett il-miżuri suġġetti għall-proċedura ta’ investigazzjoni formali bħala effett awtonomu tad-deċiżjoni tal-ftuħ ta’ din il-proċedura. F’dan ir-rigward, infakkar li l-Artikolu 11 tar-Regolament Nru 659/1999 jikkostitwixxi kodifikazzjoni tal-prinċipji stabbiliti fis-sentenza Boussac (56), li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet is-setgħa msemmija hawn fuq mogħtija lill-Kummissjoni ta’ inġunzjoni bl-għan li tibbilanċja l-obbligu impost fuqha li tipproċedi għall-analiżi tal-kompatibbiltà tal-għajnuna mhux notifikata mingħajr ma tillimita ruħha li tiddikjara l-illegalità tagħha (57). Għall-kuntrarju tan-nuqqas ta’ osservazzjoni tal-projbizzjoni tal-eżekuzzjoni skont l-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, li tista’ titqajjem biss quddiem il-qrati nazzjonali, in-noneżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ta’ sospensjoni skont l-Artikolu 11 tar-Regolament Nru 659/1999 tawtorizza lill-Kummissjoni tadixxi direttament lill-Qorti tal-Ġustizzja abbażi tal-proċedura prevista fit-tieni subparagrafu tal-Artikolu 108(2) TFUE. Għaldaqstant dawn huma żewġ rimedji u żewġ proċeduri sostanzjalment differenti.
34. FFH u RA barra minn hekk enfasizzaw li r-rikonoxximent tal-impatt ta’ sospensjoni tad-deċiżjoni ta’ ftuħ ta’ investigazzjoni formali jagħmel ħsara lid-drittijiet tad-difiża tal-partijiet interessati, fosthom b’mod partikolari l-benefiċjarju tal-miżura inkwistjoni, li jbati l-konsegwenzi tas-sospensjoni tiegħu mingħajr ma jkollu l-possibbiltà li jesprimi l-perspettiva tiegħu qabel l-adozzjoni tad-deċiżjoni. F’dan ir-rigward, għalkemm huwa veru li, skont ġurisprudenza stabbilita, l-obbligu tal-Kummissjoni li tordna lill-partijiet interessati, fosthom lill-benefiċjarji tal-għajnuna u l-entitajiet li applikaw għaliha, li jippreżentaw l-osservazzjonijiet tagħhom huwa previst biss fil-kuntest tal-fażi ta’ analiżi skont l-Artikolu 108(2) TFUE (58), madankollu, dawn l-entitajiet għandhom jiddisponu mid-dritt għal rimedju kontra d-deċiżjoni li permezz tagħha, fi tmiem il-perjodu tal-fażi preliminari tal-analiżi, il-Kummissjoni tiftaħ proċedura ta’ investigazzjoni formali, dritt li ġie rrikonoxxut proprju minħabba l-effetti ġuridiċi li tali deċiżjoni tipproduċi. Iċ-ċirkustanza li, fil-kuntest tar-rimedji kontra tali deċiżjonijiet, indipendentement min-natura preliminari tal-evalwazzjoni li tkun saret mill-Kummissjoni, l-istħarriġ tal-Qorti tal-Unjoni jirriżulta limitat (59), peress li din tal-aħħar ma tistax tiddeċiedi b’mod definittiv dwar l-eżistenza ta’ għajnuna, ma jiksirx, għall-kuntrarju ta’ dak li qed tafferma FHH, id-dritt ta’ protezzjoni ġudizzjarja adegwata. Fil-fatt, peress li tirrigwarda atti infraproċedimentali, din l-evalwazzjoni ma tistax tkun limitata għall-verifika tal-eżistenza tal-kundizzjonijiet li jilleġittimaw il-passaġġ għall-fażi suċċessiva tal-proċedura li mill-ftuħ tagħħa, jirriżultaw effetti ġuridiċi li jrendu lil dawn l-atti kontestabbli.
3. L-ambitu tal-protezzjoni li l-qrati nazzjonali għandhom jagħtu lill-individwi leżi minn ksur eventwali tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE
35. Kif rajna fil-punti 22 u 24 ta’ hawn fuq, l-obbligu ta’ noneżekuzzjoni previst mill-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE jgħodd b’riżultat tan-notifika biss, fil-każijiet fejn tkun saret din in-notifika. Il-qrati nazzjonali għandhom għaldaqstant jiġbdu l-konsegwenzi kollha tan-nuqqas ta’ osservazzjoni eventwali tat-tali obbligu indipendentement minn evalwazzjoni awtonoma tagħhom abbażi tal-Artikolu 107(1) TFUE tal-miżuri li huma s-suġġett tan-notifika.
36. Meta għall-kuntrarju, il-miżura ma tkunx is-suġġett ta’ notifika, huma l-qrati nazzjonali li quddiemhom tkun ġiet invokata l-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE li għandhom jivverifikaw jekk tali miżura tikkostitwixxix għajnuna mill-Istat suġġetta fiha nnifisha għal noneżekuzzjoni u, fil-każ ta’ risposta affermattiva, jissospendu kwalunkwe għotja ulterjuri u jordnaw l-irkupru tal-għotjiet li diġà jkunu ngħataw. Kif ġie mfakkar fil-punt 14 ta’ dawn il-konklużjonijiet, il-qrati nazzjonali huma awtorizzati jinterpretaw u japplikaw il-kunċett ta’ għajnuna. Meta jkun hemm dubji dwar il-kwalifika tal-miżura inkwistjoni, jistgħu kemm jistaqsu għal kjarifiki lill-Kummissjoni fil-kuntest tal-kooperazzjoni stabbilita mill-Komunikazzjoni (60) kif ukoll jadixxu lill-Qorti tal-Ġustizzja b’mod preliminari (61).
37. X’effett għandha f’dan ir-rigward id-deċiżjoni tal-Kummissjoni dwar il-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali skont l-Artikolu 108(2) TFUE?
38. Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kellha mod kif tikkjarifika, fis-sentenza SFEI ċċitata iktar ʼil fuq, li l-ftuħ min-naħa tal-Kummissjoni ta’ proċedura ta’ analiżi preliminari jew ta’ proċedura ta’ investigazzjoni formali ma teżentax lill-qrati nazzjonali mill-obbligu ta’ salvagwardja tad-drittijiet tal-individwi fil-każ ta’ ksur tal-obbligu ta’ notifika minn qabel (62).
39. Skont il-qorti tar-rinviju u l-Gvern Ġermaniż, minn din is-sentenza jistgħu jiġu dedotti s-setgħa/dmir tal-qrati nazzjonali li jinterpretaw u japplikaw il-kunċett tal-għajnuna anki wara l-ftuħ tal- proċedura ta’ investigazzjoni formali mingħajr ma jkunu marbuta mill-evalwazzjonijiet li tkun għamlet Kummissjoni fid-deċiżjoni tal-ftuħ. Għalkemm huwa minnu li fis-sentenza SFEI, il-Qorti tal-Ġustizzja tafferma b’mod ċar il-ġurisdizzjoni tal-qrati nazzjonali sabiex jippronunzjaw ruħhom dwar l-eżistenza ta’ għajnuna illegali allegata, minkejja li l-miżuri inkwistjoni huma suġġetti b’mod parallel għal analiżi mill-Kummissjoni, din l-affermazzjoni hija madankollu inkluża fil-każ li fih l-imsemmija istituzzjoni ma tkunx għadha ħadet pożizzjoni dwar il-kwalifika tal-miżuri bħala għajnuna mill-Istat (63) u ma tirrigwardax is-sitwazzjoni li fiha, bħal fil-kawża inkwistjoni, din il-pożizzjoni, għalkemm fil-kuntest tal-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali, tkun madankollu ttieħdet. Għaldaqstant, taħt riżerva tal-ġurisidizzjoni tal-qrati nazzjonali sabiex jadottaw il-miżuri neċessarji għas-salvagwardja tad-drittijiet tal-individwi leżi mill-ksur tal-Artikolu 108(3) TFUE, anki wara li tkun infetħet il-proċedura tal-paragrafu 2 tat-tali artikolu, is-sentenza SFEI ma tippermettix li jinstiltu konklużjonijiet dwar l-inċidenza tad-deċiżjoni dwar il-bidu tal-eżerċitar ta’ tali ġurisidizzjoni.
40. Sabiet tiġi evalwata tali inċidenza, għandu madankollu jitfakkar li t-tieni u t-tielet subparagrafi tal-Artikolu 4(3) TUE jimponu fuq l-Istati membri li jadottaw id-dispożizzjonijiet ġenerali jew partikolari kollha maħsuba sabiex jiggarantixxu t-twettiq tal-obbligi derivanti mit-Trattati jew li huma konsegwenti għall-atti tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni kif ukoll li jastjenu milli jadottaw kwalunkwe miżura li tirriskja li tipperikola t-twettiq tal-għanijiet tal-Unjoni u li tali obbligu jestendi għall-organi kollha tal-Istati Membri, fosthom inkluż, fl-ambitu tal-ġurisdizzjoni tagħhom, il-qrati(64). Minn dan jirriżulta li deċiżjoni ta’ ftuħ ta’ proċedura ta’ investigazzjoni formali torbot lill-qrati tal-Istat Membru li huwa l-benefiċjarju u li dawn il-qrati, li peress li għandhom jiddeċiedu dwar miżuri li huma maħsuba li jkunu s-suġġett ta’ deċiżjoni futura tal-Kummissjoni, għandhom jevitaw li jadottaw provvedimenti definittivi suxxettibbli li jirriżultaw inkompatibbli magħha (65). Għandu, barra minn hekk jitfakkar li, kif ippreċiżat mill-Qorti tal-Ġustizzja, sabiex jiggarantixxu l-osservanza tal-projbizzjoni ta’ eżekuzzjoni tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, il-qrati tal-Istati Membri għandhom jikkunsidraw bis-sħiħ l-interessi tal-Unjoni (66).
41. Wara dak kollu li ntqal u fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet żviluppati fil-paragrafi 25 sa 34 hawn fuq, huwa possibbli li nagħmlu l-konklużjonijiet li ġejjin.
42. Minħabba l-effett ikkombinat tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE u tal-kwalifika bħala għajnuna (ġdida) tal-miżura inkwistjoni, il-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali jinkludi l-obbligu għall-Istat Membru kkonċernat li jissospendi l-eżekuzzjoni tal-istess miżura mid-data tal-adozzjoni tad-deċiżjoni tal-ftuħ sakemm tingħata deċiżjoni finali, u dan indipendentement min-natura oġġettiva tal-miżura inkwistjoni (ara b’mod partikolari il-punt 32 hawn fuq). Il-qrati nazzjonali huma barra minn hekk marbuta jadottaw il-miżuri kollha meħtieġa sabiex jiżguraw l-osservanza tal-obbligu msemmi u sabiex jeliminaw il-konsegwenzi ta’ ksur eventwali tal-obbligu indipendentement minn evalwazzjoni minn qabel tal-miżura skont l-Artikolu 107(1) TFUE. Meta jkollhom dwar l-eżistenza tal-kundizzjonijiet, pertinenti għall-kwalifika tal-miżura bħala għajnuna, li jilleġittimaw il-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali, dawn il-qrati jistgħu jagħmlu domanda preliminari dwar validità skont il-punt b) tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE (67).
43. Fil-perjodu ta’ qabel il-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali, l-operattività tal-klawżola ta’ sospensjoni tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE għall-kuntrarju hija marbuta mal-eżistenza oġġettiva ta’ għajnuna mill-Istat (ara l-punt 25 hawn fuq). Ordni eventwali ta’ rkupru ta’ dak li diġà ngħata bejn l-eżekuzzjoni tal-miżura inkwistjoni u l-ftuħ tal-proċedura hija għaldaqstant suġġetta għall-konstatazzjoni li tali miżura effettivament tikkostitwixxi għajnuna.
44. Ukoll meta tagħmel tali konstatazzjoni, il-qorti nazzjonali għandha tikkunsidra d-deċiżjoni tal-Kummissjoni li tiftaħ il-proċedura skont l-Artikolu 108(2) TFUE, li, għalkemm adottata wara analiżi preliminari, madankollu tinkludi pożizzjoni li tkun ħadet tali istituzzjoni dwar l-eżistenza prima facie ta’ għajnuna. Tali pożizzjoni għall-inqas għandha tkun ikkunsidrata bħala suffiċjenti sabiex tintegra l-kundizzjoni tal-fumus boni iuris għall-finijiet tal-adozzjoni ta’ miżura provviżorja. Għalhekk, anki kieku nikkunsidra, għall-kuntrarju ta’ dak aċċertat b’mod preliminari mill-Kummissjoni, li l-miżura inkwistjoni ma tikkostitwixxix għajnuna, din il-qorti ma tistax tiċħad it-talba mressqa għall-ħlas tal-irkupru imħallas fil-perjodu li hemm bejn l-eżekuzzjoni tal-miżura u l-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali mingħajr ma qabel tadixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja b’domanda preliminari ta’ validità li għandha bħal suġġett deċiżjoni ta’ ftuħ, skont il-punt b) tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE. Għall-kuntrarju hija tista’, safejn huwa kkonsentit mid-dritt nazzjonali, tiddeċiedi li ma tipproċedix bl-irkupru definittiv sakemm tkun waslet sabiex tittieħed deċiżjoni finali mill-Kummissjoni u sadanittant tagħti ordni provviżorja ta’ rkupru, li tgħid li l-ħlasijiet isiru f’kont ibblukkat sakemm tittieħed deċiżjoni dwar il-mertu tal-kontroversja (68).
45. Fi kwalunkwe każ, jista’ jkun opportun li, meta jkun hemm dubji dwar il-kwalifika tal-miżura, il-qorti nazzjonali tikkonsulta lill-Kummissjoni skont it-taqsima 3 tal-Komunikazzjoni bil-għan kemm li tkun informata dwar il-progress tal-proċedura pendenti kif ukoll sabiex titlob gwida anki fid-dawl ta’ elementi eventwali għad-dispożizzjoni tagħha li ma kinux rikonoxxuti mill-Kummissjoni fil-mument tal-adozzjoni tad-deċiżjoni ta’ ftuħ tal-proċedura. Min-naħa tagħha, il-Kummissjoni ma tistax tevita talba bħal din għal opinjoni billi tillimita ruħha li tirreferi għall-kontenut ta’ din id-deċiżjoni.
a) Konklużjoni dwar l-ewwel domanda preliminari
46. Abbażi tal-kunsiderazzjonijiet premessi nissuġġerixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi l-ewwel domanda preliminari kif ġej:
“Qorti nazzjonali li quddiemha hemm talba għall-waqfien ta’ ħlasijiet li sejrin isiru u l-irkupru ta’ dawk li diġà saru b’eżekuzzjoni ta’ miżura li ġejja mill-Istat, mhux innotifikata skont l-ewwel sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE, li fil-konfront tagħha l-Kummissjoni adottat deċiżjoni ta’ ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali skont l-Artikolu 108(2) TFUE, għandha tadotta l-miżuri neċessarji kollha sabiex tiżgura l-osservanza min-naħa tal-awtorità nazzjonali, tal-obbligu ta’ sospensjoni li jirriżulta mill-effett konġunt tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE u tal-kwalifika provviżorja bħala għajnuna inkluża fid-deċiżjoni msemmija hawn fuq, kif ukoll sabiex telimina l-konsegwenzi ta’ ksur eventwali ta’ tali obbligu. Tali miżuri jinkludu s-sospensjoni tal-eżekuzzjoni tal-miżura inkwistjoni u l-irkupru tal-ammont li jkun diġà tħallas.
Meta ma tikkondividix il-kwalifika tal-miżura inkwistjoni użata mill-Kummissjoni fid-deċiżjoni tal-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali, din il-qorti, minbarra li tadixxi, jekk ikun il-każ, lill-Qorti tal-Ġustizzja b’domanda preliminari dwar il-validità skont il-punt b) tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE, tista’, meta jkun awtorizzat mid-dritt nazzjonali, tiddeċiedi li ma tipproċedix b’irkupru definittiv tas-somom inkwistjoni, sakemm ma jkunx hemm deċiżjoni finali tal-Kummissjoni sabiex sadanittant toħroġ ordni provviżorja ta’ rkupru, li tgħid li tali somom għandhom jitħallsu f’kont ibblokkat sakemm tittieħed deċiżjoni dwar il-mertu tal-kontroversja”.
C – Fuq it-tieni u t-tielet domanda preliminari
47. Mid-digriet tar-rinviju jirriżulta li l-Oberlandesgericht Koblenz ma tikkondividix l-interpretazzjoni tar-rekwiżit tas-selettività li għamlet il-Kummissjoni fid-deċiżjoni tal-ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali u lanqas il-konklużjoni li tali istituzzjoni waslet għaliha dwar in-natura selettiva tal-miżuri inkwistjoni. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-qorti tar-rinviju għandha tqajjem kwistjoni dwar il-validità ta’ tali deċiżjoni skont il-punt b) tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE. Madankollu jirriżulta li, permezz tat-tieni u t-tielet domanda preliminari, din ma kellhiex l-intenzjoni li tressaq tali kwistjoni, iżda pjuttost kwistjoni ta’ interpretazzjoni skont il-punt a) ta’ tali dispożizzjoni, ta’ din id-dispożizzjoni, li madankollu kienet suġġetta għal risposta negattiva mill-Qorti tal-Ġustizzja għall-ewwel domanda preliminari. Abbażi tal-kunsiderazzjonijiet li żvolġew fir-rigward ta’ din it-talba, nissuġġerixxi għaldaqstant lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex ma tirrispondix it-tieni u t-tielet domanda preliminari.
48. Għaldaqstant, il-kunsiderazzjonijiet qosra li jsegwu huma maħsuba sabiex jipprovdu spunt ta’ riflessjoni għall-ipoteżi li l-Qorti tal-Ġustizzja ma taqbilx dak sostnut hawn fuq u tiddeċiedi li tagħti risposta negattiva għall-ewwel domanda preliminari.
49. Permezz tat-tieni domanda preliminari, il-qorti tar-rinviju essenzjalment qed tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja jekk it-tariffi applikati minn FFH fl-2001 u fl-2006 għandhomx ikunu kkunsidrati bħala miżuri selettivi għall-fatt biss li japplikaw unikament għall-kumpanniji tal-ajru li jużaw l-ajruport ta’ F-H. Permezz tat-tielet domanda, din il-qorti qed tistaqsi jekk, fil-każ ta’ risposta negattiva għat-tieni domanda, is-selettività tista’ tiġi dedotta minn elementi partikolari li jikkaratterizzaw il-fatti. Għall-kuntrarju ta’ dak imressaq minn FFH fl-osservazzjonijiet tagħha, tali domandi huma ammissibbli (69).
50. It-tieni domanda preliminari, li għandha tkun eżaminata flimkien mal-ewwel parti tat-tielet domanda, għandha fil-fehma tiegħi tirċievi risposta affermattiva. It-teżi mressqa mill-qorti tar-rinviju, minn FFH u minn RA, fil-prinċipju twassal sabiex tiġi miċħuda għalkollox il-possibbiltà li tkun ikkwalifikata bħala għajnuna mill-Istat, il-kundizzjonijiet li għalihom impriża pubblika toffri s-servizzi tagħha meta tali kundizzjonijiet jirriżultaw applikabbli mingħajr distinzjoni għall-kontraenti kollha tagħha. Issa, din it-teżi jkollha l-konsegwenzi li teskludi a priori mis-sistema ta’ kontroll għajnuna mill-Istat kif mitlub mit-Trattat, benefiċċji eventwali antikompetittivi ffinanzjati minn riżorsi pubbliċi u mogħtija permezz ta’ impriża pubblika għal operaturi ekonomiċi speċifiċi kkaratterizzati miċ-ċirkustanza li għandhom relazzjonijiet kummerċjali ma’ din tal-aħħar (70). Kif fil-fehma tiegħi osservat korrettement il-Kummissjoni, tali esklużjoni ma tidhirx konformi la mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tgħid li l-interventi pubbliċi li jirrigwardaw mingħajr distinzjoni l-operaturi kollha ta’ settur ekonomiku speċifiku jista’ jkollhom karattru selettiv (71) u lanqas mad-diversi preċedenti li fihom kienu kkunsidrati benefiċċji selettivi li jirriżultaw mill-provvista ta’ oġġetti u servizzi minn impriżi pubbliċi (jew privati) b’tariffi jew b’kundizzjonijiet identiċi għall-operaturi kollha li jeżerċitaw attività speċifika (72).
51. Fil-kawża inkwistjoni, il-preżunti benefiċċji li jirriżultaw mill-applikazzjoni tat-tariffi li qed jiġu trattati, jibbenefikaw minnhom biss il-kumpanniji tal-ajru li jidħlu f’relazzjonijiet kummerċjali ma’ FFH u għaldaqstant ċirku ta’ entitajiet limitat għall-intern tas-settur ekonomiku interessat. Iċ-ċirkustanza, enfasizzata minn FFH, li kull kumpannija tal-ajru li tkun tixtieq tista’ tuża l-ajruport ta’ F-H — li l-kapaċità tiegħu faċilment tiġi adattata għal tkabbir eventwali tad-domanda — u b’dan il-mod tisfrutta t-tariffi applikati minnu, ma jidhirlix li għandha rilevanza partikolari. Il-fatt li l-possibbiltà ta’ benefiċċju mill-benefiċċji li jirriżultaw minn reġim speċifiku tiddependi minn deċiżjoni tal-operatur individwali — f’dan il-każ, il-kumpannija tal-ajru li tiddeċiedi li tinqeda mill-ajruport ta’ F-H — fil-fatt ma tawtorizzax l-esklużjoni tas-selettività tat-tali benefiċċji (73). Barra minn hekk, f’din il-kawża, il-kundizzjonijiet tariffarji applikati minn FFH huma, konformi ma’ strateġija kummerċjali preċiża deċiża minn din tal-aħħar, adattati għal tip partikolari ta’ utenti, il-kumpanniji tal-ajru low cost, filwaqt li jidhru ftit jew inqas attraenti għall-kumpanniji tal-ajru tradizzjonali. Il-libertà tal-għażla ta’ dawn tal-aħħar għaldaqstant hija limitata, speċjalment meta, kif jirriżulta kemm mid-digriet tar-rinviju kif ukoll mid-deċiżjoni ta’ ftuħ tal-proċedura ta’ investigazzjoni formali, it-tariffi inkwistjoni jirriflettu l-kontenut tal-kuntratti li saru bejn FFH u RA u huma għaldaqstant immudellati fuq l-eżigenzi ta’ tali kumpanija.
52. Fl-aħħar nett, naqbel mal-Kummissjoni meta tikkunsidra li l-eżami tas-selettività f’każ bħal dan inkwistjoni ma jirrikjedix l-applikazzjoni tal-metodoloġija tal-analiżi f’żewġ stadji żviluppata mill-Qorti tal-Ġustizzja rigward xi reġimi fiskali nazzjonali, li abbażi taghħa, għall-evalwazzjoni tas-selettività ta’ miżura, jeħtieġ li jkun aċċertat l-ewwel nett, jekk fl-ambitu ta’ reġim ġuridiku partikolari, il-miżura msemmija tirrappreżentax benefiċċji għal impriżi speċifiċi meta mqabbla ma’ oħrajn li jinsabu f’sitwazzjoni fattwali u ġuridika simili (74) u, sussegwentement, jekk id-differenza eventwali bejn impriżi hijiex iġġustifikata abbażi tan-natura u tal-istruttura tar-reġim li titratta.
53. Meta l-Qorti tal-Ġustizzja xorta tqis applikabbli tali metodoloġija f’din il-kawża nosserva li l-ewwel nett nikkunsidra, bħalma jagħmlu l-qorti tar-rinviju u FFH, li l-kumpanniji tal-ajru biss li jixtiequ jistabbilixxu relazzjonijiet kummerċjali mal-ajruport ta’ F-H jinsabu f’sitwazzjoni ġuridika u fattwali komparabbli fir-rigward tat-tariffi inkwistjoni jfisser li, b’raġunament sostanzjalment ċirkolari, huma rilevanti biss għall-finijiet tal-analiżi tan-natura selettiva ta’ din tal-aħħar, l-entitajiet biss li jissodisfaw il-kriterji u l-kundizzjonijiet previsti sabiex jinkisbu l-benefiċċji li jirriżultaw mill-applikazzjoni ta’ miżura speċifika. (75).
54. Jekk verament għandna nidentifikaw ċirku ta’ entitajiet li fir-rigward tat-tariffi inkwistjoni jinsabu f’sitwazzjoni fattwali u ġuridika komparabbli, dan huwa, fil-fehma tiegħi kkostitwit (almenu) mill-kumpanniji kollha tal-ajru li jistgħu jużaw l-ajruport ta’ Frankfurt-Hahn u li jibbenefikaw mis-servizzi inklużi fit-tariffi msemmija (76). Fost tali impriżi, dawk biss li effettivament jużaw l-ajruport jibbenefikaw mill-preżunti benefiċċji li jirriżultaw mill-applikazzjoni tat-tariffi inkwistjoni u, fost dawn, kif jirriżulta mill-fajl, RA biss tibbenefika mit-tariffi u l-kundizzjonijiet l-oħra ta’ tranżazzjoni suġġetta għal negozjar bilaterali minn qabel ma’ FFH (77).
55. Meta, għall-kuntrarju ta’ dak issuġġerit minni fil-punti preċedenti, il-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li tirrispondi b’mod negattiv għat-tieni domanda preliminari, nikkunsidra li l-elementi enfasizzati mill-qorti tar-rinviju fit-tielet domanda [taħt b) u c)] u li diġà ssemmew iktar ’il fuq, jiġifieri l-adozzjoni min-naħa ta’ FFH ta’ mudell kummerċjali bbażat fuq kooperazzjoni mal-kumpannija tal-ajru low cost u ta’ kundizzjonijiet ta’ użu tal-ajruport adattati għall-esiġenzi ta’ dawn l-impriżi kif ukoll iċ-ċirkustanza li l-biċċa l-kbira tat-traffiku tal-passiġġieri tal-ajruport ikun oriġina minn kumpannija tal-ajru unika, fil-kuntest tal-evalwazzjoni globali iwassluna sabiex nikkonkludu bl-istess mod dwar in-natura selettiva tat-tariffi kkontestati.
IV – Konklużjonijiet
56. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, nissuġerixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari mressqa mill-Oberlandesgericht Koblenz bil-mod segwenti:
“Qorti nazzjonali, adita b’talba għall-ksib tal-waqfien ta’ ħlasijiet li għandhom isiru u l-irkupru ta’ dawk li diġà saru b’eżekuzzjoni ta’ miżura li ġejja mill-Istat, mhux innotifikata skont l-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE u li fil-konfront tagħha l-Kummissjoni adottat deċiżjoni ta’ ftuħ ta’ proċedura ta’ investigazzjoni formali, skont l-Artikolu 108(2) TFUE, għandha tadotta l-miżuri neċessarji kollha sabiex tiżgura, l-osservanza min-naħa tal-awtoritajiet nazzjonali kollha, tal-obbligu ta’ sospensjoni li jirriżulta mill-effett konġunt tal-aħħar sentenza tal-Artikolu 108(3) TFUE u tal-kwalifika provviżorja bħala għajnuna li tinsab fid-deċiżjoni msemmija, kif ukoll sabiex telimina l-konsegwenzi ta’ ksur eventwali ta’ tali obbligu. Dawn il-miżuri jinkludu s-sospensjoni tal-eżekuzzjoni tal-miżura inkwistjoni u l-irkupru ta’ dak li diġà ġie mħallas.
Jekk ma taqbilx mal-kwalifika tal-miżura inkwistjoni magħmula mill-Kummissjoni fid-deċiżjoni tal-ftuħ ta’ proċedura ta’ investigazzjoni formali, din il-qorti, minbarra li tadixxi, jekk ikun il-każ, lill-Qorti tal-Ġustizzja b’domanda preliminari dwar il-validità skont il-punt b) tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE, tista’, sa fejn huwa awtorizzat mid-dritt nazzjonali, tiddeċiedi li ma tagħmilx irkupru definittiv tas-somom inkwistjoni sakemm tkun għadha ma tteħditx deċiżjoni finali mill-Kummissjoni, u sadanittant toħroġ ordni provviżorja ta’ rkupru, li tgħid li tali somom jitħallsu f’kont ibblokkat sakemm ikun hemm deċiżjoni dwar il-mertu tal-kontroversja.
Fid-dawl tar-risposta għall-ewwel domanda preliminari, ma hemmx lok li tingħata risposta għat-tieni u għat-tielet domanda.”