Υπόθεση C‑47/15
Sélina Affum
κατά
Préfet du Pas-de-Calais
και
Procureur général de la cour d’appel de Douai
[αίτηση του Cour de cassation (Γαλλία)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]
«Προδικαστική παραπομπή – Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης – Οδηγία 2008/115/ΕΚ – Κοινοί κανόνες και διαδικασίες για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Προσωρινή κράτηση – Εθνική ρύθμιση προβλέπουσα ποινή φυλακίσεως σε περίπτωση παράνομης εισόδου – Καθεστώς “διελεύσεως” – Πολυμερής ρύθμιση επανεισδοχής»
Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως)
της 7ης Ιουνίου 2016
1. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Οδηγία 2008/115– Προσωπικό πεδίο εφαρμογής – Υπήκοος τρίτης χώρας διερχόμενος από κράτος μέλος – Εμπίπτει
(Οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρα 2 § 1, και 3, σημείο 2)
2. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Μεταναστευτική πολιτική – Επιστροφή παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών – Εθνική ρύθμιση προβλέπουσα ποινή φυλακίσεως σε περίπτωση παράνομης εισόδου – Δεν επιτρέπεται –Υπήκοος τρίτης χώρας που μπορεί να παραδοθεί σε άλλο κράτος μέλος κατ’ εφαρμογή συμφωνίας – Δεν ασκεί επιρροή
(Οδηγία 2008/115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου)
3. Συνοριακοί έλεγχοι, άσυλο και μετανάστευση – Διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών – Υποχρέωση των κρατών μελών να θεσπίζουν κυρώσεις σε περίπτωση παράνομης διελεύσεως εκτός των συνοριακών σημείων διελεύσεως και των καθορισμένων ωρών λειτουργίας – Περιεχόμενο
(Κανονισμός 562/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 § 3, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 610/2013)
1. Το άρθρο 2, παράγραφος 1, και το άρθρο 3, σημείο 2, της οδηγίας 2008/115, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, έχουν την έννοια ότι υπήκοος τρίτης χώρας βρίσκεται παρανόμως στο έδαφος κράτους μέλους και εμπίπτει, για τον λόγο αυτό, στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής, όταν, χωρίς να πληροί τις προϋποθέσεις εισόδου, παραμονής ή διαμονής, διέρχεται από το συγκεκριμένο κράτος μέλος ως επιβάτης λεωφορείου προερχόμενου από άλλο κράτος μέλος το οποίο αποτελεί μέρος του χώρου Σένγκεν, με προορισμό τρίτο κράτος μέλος ευρισκόμενο εκτός του χώρου αυτού.
Συγκεκριμένα, από τον περιεχόμενο στο άρθρο 3, σημείο 2, της οδηγίας 2008/115 ορισμό της παράνομης παραμονής προκύπτει ότι κάθε υπήκοος τρίτης χώρας, ο οποίος βρίσκεται στο έδαφος κράτους μέλους χωρίς να πληροί τις προϋποθέσεις εισόδου, παραμονής ή διαμονής στο εν λόγω κράτος μέλος, βρίσκεται εξ αυτού και μόνον του λόγου παρανόμως σ’ αυτό, χωρίς η παρουσία του να τελεί υπό την προϋπόθεση ελάχιστης διάρκειας ή προθέσεως παραμονής στο συγκεκριμένο κράτος. Εξάλλου, η προσωρινή ή μεταβατική απλώς παρουσία δεν συγκαταλέγονται μεταξύ των λόγων που απαριθμούνται στο άρθρο 2, παράγραφος 2, της εν λόγω οδηγίας, για τους οποίους τα κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν να εξαιρέσουν από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής τους παρανόμως διαμένοντες υπηκόους τρίτης χώρας.
(βλ. σκέψεις 48, 50, διατακτ. 1)
2. Η οδηγία 2008/115, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε ρύθμιση κράτους μέλους η οποία επιτρέπει τη φυλάκιση υπηκόου τρίτης χώρας, ως προς τον οποίο δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί η προβλεπόμενη στην οδηγία αυτή διαδικασία επιστροφής, λόγω και μόνον παράνομης εισόδου από εσωτερικά σύνορα η οποία είχε ως αποτέλεσμα την παράνομη παραμονή του.
Πράγματι, καθόσον ένας τέτοιος υπήκοος τρίτης χώρας εμπίπτει, κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, της οδηγίας 2008/115 και υπό την επιφύλαξη του άρθρου 2, παράγραφος 2, στο πεδίο εφαρμογής της ανωτέρω οδηγίας, υπόκειται στους προβλεπόμενους σ’ αυτήν κοινούς κανόνες και διαδικασίες ενόψει της απομακρύνσεώς του, και τούτο στο μέτρο που δεν έχει ρυθμιστεί το ζήτημα της παραμονής του. Δυνάμει των εν λόγω κανόνων και διαδικασιών, ο ανωτέρω υπήκοος τρίτης χώρας πρέπει να υπαχθεί σε διαδικασία επιστροφής, της οποίας η σειρά διεξαγωγής των επιμέρους σταδίων αντιστοιχεί προς μια διαβάθμιση των μέτρων που πρέπει να ληφθούν για την εκτέλεση της αποφάσεως περί επιστροφής και η οποία επιτρέπει, σε σχέση με την στέρηση της ελευθερίας, ως έσχατο μέτρο την κράτηση σε ειδικές εγκαταστάσεις, η οποία οριοθετείται εντούτοις αυστηρώς, κατ’ εφαρμογήν των άρθρων 15 και 16 της εν λόγω οδηγίας, με σκοπό τη διασφάλιση του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων των συγκεκριμένων υπηκόων τρίτων χωρών.
Περαιτέρω, όπως προκύπτει από το άρθρο 2, παράγραφος 2, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 2008/115, το οποίο παρέχει μεταξύ άλλων στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να μην εφαρμόσουν την οδηγία αυτή στους υπηκόους τρίτων χωρών που συλλαμβάνονται ή ελέγχονται από τις αρμόδιες αρχές σε σχέση με παράνομη διέλευση των εξωτερικών συνόρων κράτους μέλους και στους οποίους δεν έχει, εν συνεχεία, χορηγηθεί άδεια ή δικαίωμα παραμονής στο εν λόγω κράτος μέλος, η διάταξη αυτή συνδέεται αποκλειστικώς με τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων κράτους μέλους, όπως ορίζει το άρθρο 2, σημείο 2, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν και, συνεπώς, δεν αφορά τη διέλευση κοινών συνόρων κρατών μελών τα οποία αποτελούν μέρος του χώρου Σένγκεν. Η εν λόγω διάταξη δεν παρέχει, επομένως, στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να εξαιρέσουν από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής τους παρανόμως διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών λόγω παράνομης εισόδου τους από εσωτερικά σύνορα. Εξάλλου, στο μέτρο που η διάταξη αυτή αφορά μόνον την περίπτωση κατά την οποία οι εν λόγω υπήκοοι εισήλθαν στο έδαφος του οικείου κράτους μέλους και όχι εκείνη κατά την οποία επιχείρησαν να εγκαταλείψουν το έδαφος αυτό και τον χώρο Σένγκεν, δεν παρέχει ούτε τη δυνατότητα εξαιρέσεως των υπηκόων αυτών από το πεδίο εφαρμογής της εν λόγω οδηγίας λόγω του ότι ελέγχθηκαν ή συνελήφθησαν στη δεύτερη εκ των ανωτέρω περιπτώσεων.
Η ερμηνεία αυτή της οδηγίας 2008/115 ισχύει και όταν άλλο κράτος μέλος ενδέχεται να αναλάβει τον συγκεκριμένο υπήκοο τρίτης χώρας κατ’ εφαρμογή συμφωνίας ή διευθετήσεως, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 3, της εν λόγω οδηγίας. Πράγματι, το άρθρο αυτό δεν έχει την έννοια ότι προβλέπει πρόσθετη εξαίρεση από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής πέραν των οριζομένων στο άρθρο 2, παράγραφος 2, αυτής. Κατά το γράμμα, την οικονομία και τον σκοπό της οδηγίας 2008/115, η κατάσταση ενός τέτοιου υπηκόου εξακολουθεί να ρυθμίζεται από την οδηγία αυτή και το κράτος μέλος που αποφασίζει να τον παραδώσει σε άλλο κράτος μέλος κατ’ εφαρμογήν της διατάξεως αυτής ενεργεί στο πλαίσιο των κοινών κανόνων και διαδικασιών που προβλέπει η εν λόγω οδηγία.
(βλ. σκέψεις 61, 62, 68, 69, 71, 77, 78, 82, 83, 86, 93, διατακτ. 2)
3. Κατά το άρθρο 4, παράγραφος 3, του κανονισμού 562/2006, για τη θέσπιση του κοινοτικού κώδικα σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα (κώδικας συνόρων του Σένγκεν), τα κράτη μέλη θεσπίζουν κυρώσεις, σύμφωνα με το εθνικό τους δίκαιο, σε περίπτωση παράνομης διελεύσεως των εξωτερικών συνόρων εκτός των συνοριακών σημείων διελεύσεως και των καθορισμένων ωρών λειτουργίας.
Αφενός, η διάταξη αυτή δεν απαιτεί από τα κράτη μέλη να επιβάλλουν ποινές φυλακίσεως στις περιπτώσεις που διαλαμβάνει, αλλά τους παρέχει την ευχέρεια επιλογής των επιβαλλόμενων κυρώσεων, υπό την προϋπόθεση ότι οι εν λόγω κυρώσεις θα είναι αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές. Συνεπώς ακόμη και στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το άρθρο 4, παράγραφος 3, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν προβλέπει υποχρέωση κυρώσεων, τα κράτη μέλη μπορούν να συμμορφωθούν προς την υποχρέωση αυτή τηρώντας συγχρόνως τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την οδηγία 2008/115, σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών. Το γεγονός ότι το εν λόγω άρθρο 4, παράγραφος 3, δεν έχει ως σκοπό να παρεκκλίνει από τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες που θεσπίζει η οδηγία αυτή επιβεβαιώνεται, εξάλλου, ρητώς στο άρθρο 12, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 610/2013.
Αφετέρου, καμία άλλη διάταξη του κώδικα συνόρων του Σένγκεν δεν προβλέπει κύρωση στις περιπτώσεις που δεν εμπίπτουν στο εν λόγω άρθρο 4, παράγραφος 3, δηλαδή στις περιπτώσεις παράνομης διελεύσεως των εξωτερικών συνόρων στα συνοριακά σημεία διελεύσεως και εντός των καθορισμένων ωρών λειτουργίας καθώς και στις περιπτώσεις παράνομης διελεύσεως των εσωτερικών συνόρων.
(βλ. σκέψεις 89-91)