OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
ELEANOR SHARPSTON
przedstawiona w dniu 8 listopada 2018 r.(1)
Sprawa C‑551/18 PPU
IK
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Hof van Cassatie (sąd kasacyjny, Belgia)]
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Europejski nakaz aresztowania – Treść – Artykuł 8 ust. 1 lit. f) – Europejski nakaz aresztowania, w którym nie wskazano informacji o karze dodatkowej orzeczonej wobec osoby, której dotyczy nakaz – Przekazanie osoby na podstawie takiego nakazu – Konsekwencje
1. Początkujący studenci prawa w Europie często są wprowadzani w zagadnienia prawa karnego poprzez łacińskie powiedzenie: „nullum crimen nulla poena sine lege scripta, praevia, certa et stricta”. To jasna reguła i podstawowa zasada prawa: ustawowej określoności czynów zabronionych i kar. Jednak dopiero później odkrywamy, jako studenci prawa, praktycy, adwokaci, profesorowie czy nawet jako rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, nieskończoną gamę odcieni znaczeniowych, jakie ta łacińska sentencja może przybierać. Takie pojęcia jak „poena” ciągle wymagają wykładni.
2. I tak, w niniejszej sprawie chodzi o „karę dodatkową”, która polega na oddaniu do dyspozycji osoby skazanej na okres dziesięciu lat po zakończeniu kary zasadniczej trzech lat pozbawienia wolności. Czy taka kara dodatkowa zalicza się do informacji, które należy umieścić w europejskim nakazie aresztowania zgodnie z art. 8 decyzji ramowej 2002/584/WSiSW w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi(2), a jeśli tak, to jakie są skutki braku takiej informacji?
Ramy prawne
Prawo Unii
3. Artykuł 1 decyzji ramowej, zatytułowany „Definicja europejskiego nakazu aresztowania i zobowiązani[e] do jego wykonania”, przewiduje:
„1. Europejski nakaz aresztowania stanowi decyzję sądową wydaną [orzeczenie sądowe wydane] przez państwo członkowskie w celu aresztowania [zatrzymania] i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego [polegającego na pozbawieniu wolności].
2. Państwa członkowskie wykonują każdy europejski nakaz aresztowania w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania i zgodnie z przepisami niniejszej decyzji ramowej.
3. Niniejsza decyzja ramowa nie skutkuje modyfikacją [nie prowadzi do zmiany] obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawa zawartych w art. 6 [TUE]”.
4. Zgodnie z art. 2 ust. 1 decyzji ramowej europejski nakaz aresztowania „może zostać wydany w przypadku czynów, które w świetle prawa obowiązującego w wydającym nakaz państwie członkowskim zagrożone są karą pozbawienia wolności lub środkiem zabezpieczającym [polegającym na pozbawieniu wolności] o maksymalnym wymiarze co najmniej 12 miesięcy [których górna granica wynosi przynajmniej 12 miesięcy], albo w przypadku gdy zapadł wyrok [nakładający karę pozbawienia wolności] lub wydano środek zabezpieczający [polegający na pozbawieniu wolności] o wymiarze co najmniej czterech miesięcy”.
5. Artykuł 3 wymienia podstawy obligatoryjnej odmowy wykonania, a art. 4 przedstawia podstawy fakultatywnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania(3).
6. Artykuł 4a decyzji ramowej zawiera szczegółowe zasady dotyczące okoliczności, w których organ sądowy może odmówić wykonania europejskiego nakazu aresztowania, jeżeli dana osoba nie stawiła się osobiście na rozprawie, w wyniku której wydano orzeczenie(4).
7. Artykuł 6 ust. 1 i 2 decyzji ramowej definiuje „wydający nakaz organ sądowy” jako „organ sądowy wydającego nakaz państwa członkowskiego, właściwego [właściwy] dla wydania europejskiego nakazu aresztowania na mocy prawa obowiązującego w tym państwie”, a „wykonujący nakaz organ sądowy” jako „organ sądowy wykonującego nakaz państwa członkowskiego, właściwego [właściwy] dla wykonania europejskiego nakazu aresztowania na mocy prawa obowiązującego w tym państwie”.
8. Artykuł 8 ust. 1 decyzji ramowej, zatytułowany „Treść i forma europejskiego nakazu aresztowania”, stanowi:
„Europejski nakaz aresztowania zawiera następujące informacje podawane zgodnie z formularzem znajdującym się w załączniku:
a) tożsamość i obywatelstwo osoby, do której skierowany jest wniosek [której dotyczy wniosek];
b) nazwisko i imię, adres, telefon i faks oraz adres e-mail: wydającego nakaz organu sądowego;
c) dowody [wskazanie] istnienia podlegającego wykonaniu wyroku, środka zabezpieczającego [nakazu aresztowania] lub jakiegokolwiek innego podlegającego wykonaniu orzeczenia sądowego mającego analogiczny skutek prawny [o tej samej mocy prawnej], a wchodzący [wchodzącego] w zakres [stosowania] art. 1 i 2;
d) charakter i kwalifikacj[ę] prawn[ą] przestępstwa, szczególnie w odniesieniu do art. 2;
e) opis okoliczności popełnienia przestępstwa, w tym jego czas i miejsce oraz stopień jego popełnienia przez osobę [stopień udziału w popełnieniu przestępstwa osoby], której dotyczy wniosek;
f) orzeczon[ą] kar[ę], jeśli istnieje prawomocny wyrok [został wydany prawomocny wyrok], lub skal[ę] przewidzianych za to przestępstwo kar w świetle prawodawstwa [przez ustawodawstwo] wydającego nakaz państwa członkowskiego;
g) jeśli to możliwe, inne skutki przestępstwa”.
9. Zgodnie z art. 11 ust. 1 decyzji ramowej, w momencie zatrzymania osoby, której dotyczy nakaz, wykonujący nakaz właściwy organ sądowy, zgodnie z prawem krajowym, powiadamia tę osobę „o europejskim nakazie aresztowania i jego treści, a także o możliwości wyrażenia przez tę osobę zgody na jej przekazanie wydającemu nakaz organowi sądowemu”.
10. Artykuł 13 decyzji ramowej dotyczy zgody osoby aresztowanej na przekazanie:
„1. Jeśli aresztowana osoba powiadamia, że zgadza się na przekazanie, to zgodę tę oraz, w odpowiednich przypadkach, zrzeczenie się prawa do skorzystania z zasady szczególności, o której mowa w art. 27 ust. 2, wyraża przed wykonującym nakaz organem sądowym zgodnie z prawem krajowym wykonującego nakaz państwa członkowskiego.
2. Każde państwo członkowskie przyjmuje środki niezbędne, aby zapewnić, że zgoda ta oraz, w odpowiednich przypadkach, zrzeczenie się określone [, o których mowa] w ust. 1 zostały wyrażone w sposób wskazujący, że osoba, której to dotyczy, wyraziła je dobrowolnie i mając pełną świadomość [wynikających z nich] konsekwencji. W tym celu osoba, której dotyczy wniosek, ma prawo do korzystania z pomocy prawnej.
3. Zgoda oraz, w razie potrzeby [w odpowiednich przypadkach], zrzeczenie się określone w ust. 1 zostają formalnie zarejestrowane zgodnie z procedurą przewidzianą w prawie krajowym wykonującego nakaz państwa członkowskiego.
4. Zgoda [Co do zasady zgoda] nie może zostać cofnięta. […]”.
11. Zgodnie z art. 14 decyzji ramowej „[w] przypadku, gdy osoba aresztowana [zatrzymana] nie wyraża zgody na jej przekazanie, jak to określono [w sposób określony] w art. 13, ma prawo do przesłuchania przez wykonujący nakaz organ sądowy zgodnie z prawem wykonującego nakaz państwa członkowskiego”.
12. Artykuł 15 decyzji ramowej dotyczy decyzji o przekazaniu:
„1. Decyzję o tym, czy dana osoba ma zostać przekazana, podejmuje wykonujący nakaz organ sądowy z uwzględnieniem terminów i zgodnie z warunkami określonymi w niniejszej decyzji ramowej.
2. Jeśli wykonujący [nakaz] organ sądowy uważa informacje przekazane przez wydające nakaz państwo członkowskie za niewystarczające do celów podjęcia decyzji o przekazaniu, występuje o bezzwłoczne przekazanie niezbędnych informacji uzupełniających, w szczególności w odniesieniu do art. 3–5 oraz art. 8, oraz może ustalić termin ich otrzymania, z uwzględnieniem konieczności zachowania terminu określonego w art. 17.
3. Wydający nakaz organ sądowy może w dowolnym terminie przesyłać wszelkie dodatkowe przydatne informacje do wykonującego nakaz organu sądowego”.
13. Artykuł 17 ust. 1 decyzji ramowej przewiduje, że europejski nakaz aresztowania „stosuje się [rozpatruje się] i wykonuje w trybie przewidzianym dla spraw niecierpiących zwłoki [w trybie pilnym]”. Zgodnie z ust. 2 i 3 tego artykułu, w przypadkach gdy osoba, której dotyczy nakaz, wyraża zgodę na swoje przekazanie, ostateczna decyzja w sprawie wykonania europejskiego nakazu aresztowania zostaje podjęta w ciągu 10 dni od wyrażenia zgody, natomiast w pozostałych przypadkach ostateczna decyzja o wykonaniu europejskiego nakazu zostaje podjęta w ciągu 60 dni od zatrzymania osoby, której dotyczy nakaz. Ustęp 6 tego artykułu przewiduje, że w przypadku odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania należy podać jej przyczyny.
14. Artykuł 19 decyzji ramowej dotyczy przesłuchiwania osoby, której dotyczy nakaz, w przypadku gdy nie wyraża ona zgody na swoje przekazanie:
„1. Osobę, której dotyczy wniosek, przesłuchuje organ sądowy w asyście drugiej osoby wyznaczonej [wspierany przez inną osobę wyznaczoną] zgodnie z prawem państwa członkowskiego [obowiązującym dla] wnioskującego sądu.
2. Osobę, której dotyczy wniosek [nakaz], przesłuchuje się zgodnie z prawem wykonującego nakaz państwa członkowskiego i na warunkach ustalonych w drodze wzajemnego porozumienia między organem sądowym wydającym i organem sądowym wykonującym nakaz.
3. Aby zapewnić należyte stosowanie niniejszego artykułu oraz ustalonych warunków, wykonujący nakaz właściwy organ sądowy może wyznaczyć drugi organ sądowy w swoim państwie członkowskim do wzięcia udziału w przesłuchaniu osoby, której dotyczy wniosek [nakaz]”.
15. Artykuł 27 decyzji ramowej, zatytułowany „Możliwość ścigania za inne przestępstwa”, został sformułowany następująco:
„1. Każde państwo członkowskie może notyfikować Sekretariatowi Generalnemu Rady, że w jego stosunkach z innymi państwami członkowskimi, które wystosowały podobną notyfikację, domniemana jest zgoda [domniemywa się zgodę] na ściganie, skazanie lub zatrzymanie w związku z pozbawieniem wolności [lub aresztowanie danej osoby w celu wykonania kary pozbawienia wolności] lub [wykonaniem] środka zabezpieczającego [polegającego na pozbawieniu wolności] za przestępstwo popełnione przed przekazaniem [tej] osoby inne niż to, z powodu którego została przekazana, chyba że w przypadku szczególnym [w konkretnym przypadku] wykonujący nakaz organ sądowy stanowi [postanowi] inaczej w swojej decyzji w sprawie przekazania.
2. Z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 1 i 3, osoba przekazana może nie być [nie może być] ścigana, skazana lub [w inny sposób] pozbawiona wolności za przestępstwo popełnione przed jej przekazaniem, inne niż to, za które została przekazana [z powodu którego została przekazana].
[…]”.
16. Na mocy art. 31 ust. 1 decyzji ramowej zastępuje ona odnośne postanowienia kilku konwencji, mających zastosowanie w stosunkach między państwami członkowskimi w dziedzinie ekstradycji, w szczególności Europejską konwencję o ekstradycji(5) i konwencję dotyczącą ekstradycji między państwami członkowskimi Unii Europejskiej(6).
17. Formularz europejskiego nakazu aresztowania, znajdujący się w załączniku do decyzji ramowej, obejmuje część c) „Wskazania co do długości [wymiaru] orzeczonej kary”, której pkt 1) i 2) są zatytułowane odpowiednio „Maksymalna długość [Górna granica] kary pozbawienia wolności lub zatrzymania [lub środka polegającego na pozbawieniu wolności], jaką można zastosować [które mogą zostać orzeczone] za określone przestępstwo(-a)” i „Zastosowana długość [wymiar orzeczonej] kary pozbawienia wolności lub zatrzymania [lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności]”.
18. Część f) formularza europejskiego nakazu aresztowania jest zatytułowana „Inne okoliczności odnoszące się do sprawy” i wskazuje, że podanie tych informacji jest nieobowiązkowe.
Prawo belgijskie
19. Zgodnie z art. 34a belgijskiego kodeksu karnego oddanie do dyspozycji sądu penitencjarnego jest karą dodatkową, która w określonych przepisami wypadkach musi lub może zostać orzeczona celem ochrony społeczeństwa przed osobami, które popełniły poważne czyny naruszające nietykalność cielesną. Wykonanie tej kary dodatkowej regul ują art. 95/2–95/30 ustawy z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie specjalnego statusu skazanych na karę pozbawienia wolności i praw przyznanych pokrzywdzonym w ramach postępowania w przedmiocie wykonania kary (zwanej dalej „ustawą z dnia 17 maja 2006 r.”).
20. Zgodnie z art. 95/2 ustawy z dnia 17 maja 2006 r. oddanie do dyspozycji rozpoczyna się po zakończeniu kary zasadniczej. Przed zakończeniem kary zasadniczej sąd penitencjarny orzeka albo o dalszym pozbawieniu wolności, albo o zwolnieniu oddanego do dyspozycji skazanego w warunkach dozoru. Oddany do dyspozycji skazany zostaje pozbawiony wolności, jeżeli zachodzi ryzyko popełnienia przez niego poważnych przestępstw przeciwko fizycznej nietykalności osób trzecich, które to ryzyko w przypadku zwolnienia w warunkach dozoru nie mogłoby zostać zminimalizowane poprzez nałożenie szczególnych warunków. Na rozprawie rząd belgijski potwierdził, że dodatkowa kara pozbawienia wolności nie jest automatyczna, ale zależy od analizy indywidualnego przypadku skazanego.
Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne
21. Wydanym w obecności stron wyrokiem hof van beroep te Antwerpen (sądu apelacyjnego w Antwerpii, Belgia) z dnia 1 lutego 2013 r. IK, obywatel belgijski, został skazany na karę trzech lat pozbawienia wolności za czyn polegający na wykorzystaniu seksualnym małoletniego poniżej 16. roku życia bez użycia przemocy lub groźby jej użycia (zwaną dalej „karą zasadniczą”). Tym samym wyrokiem i za to samo przestępstwo został on poza tym, tytułem kary dodatkowej, oddany do sądu penitencjarnego (Belgia) na okres dziesięciu lat (kara zwana dalej „karą dodatkową”).
22. Ponieważ IK zbiegł po tym wyroku do Niderlandów, w dniu 27 sierpnia 2014 r. właściwy belgijski wydający nakaz organ sądowy wydał wobec niego europejski nakaz aresztowania. W europejskim nakazie aresztowania zawarto dane osobowe IK oraz informację o karze zasadniczej, jej rodzaju i kwalifikacji prawnej przestępstw, a także mających zastosowanie przepisach. Nie zawarto w nim jednak informacji na temat kary dodatkowej, na którą IK został także skazany.
23. Po zatrzymaniu IK w Niderlandach orzeczeniem z dnia 8 marca 2016 r. rechtbank Amsterdam, internationale rechtshulpkamer (sąd rejonowy w Amsterdamie, izba międzynarodowej pomocy prawnej, Niderlandy) zezwolił na przekazanie IK do Królestwa Belgii w celu wykonania kary pozbawienia wolności.
24. IK został następnie przekazany właściwym organom belgijskim i umieszczony w zakładzie karnym. To umieszczenie w zakładzie karnym było oparte na skazaniu IK na karę zasadniczą, której zakończenie zostało określone na dzień 12 sierpnia 2018 r., a także na oddaniu do dyspozycji na okres dziesięciu lat.
25. Przed upływem terminu kary podstawowej, w ramach procedury dotyczącej kary dodatkowej wymierzonej IK, dyrektor zakładu karnego w Wortel (Belgia) i prokurator wydali opinię w sprawie pozbawienia wolności IK. W dniach 21 czerwca i 19 lipca 2018 r. strafuitvoeringsrechtbank Antwerpen (sąd penitencjarny w Antwerpii, Belgia) przeprowadził rozprawę w celu wydania orzeczenia o karze dodatkowej.
26. W toku tego postępowania IK podniósł, że przekazanie przez organy niderlandzkie nie dotyczyło kary dodatkowej. Według niego sąd penitencjarny nie mógł zarządzić pozbawienia wolności w wykonaniu tej kary, ponieważ wydany przez organy belgijskie europejski nakaz aresztowania nie zawierał informacji o karze dodatkowej.
27. W związku z tym, na podstawie art. 27 decyzji ramowej, w dniu 2 lipca 2018 r. właściwy organ wydający nakaz przy strafuitvoeringsrechtbank te Antwerpen (sądzie penitencjarnym w Antwerpii) skierował do organów niderlandzkich wniosek o dodatkową zgodę na karę oddania do dyspozycji orzeczoną wobec IK. Uznając, że dodatkowa zgoda może być udzielona wyłącznie w celu orzeczenia kary lub ścigania za przestępstwo inne niż to, z powodu którego IK został przekazany, i stwierdzając, że nie miało to miejsca w niniejszym przypadku, organy niderlandzkie nie uwzględniły tego wniosku.
28. Wyrokiem z dnia 31 lipca 2018 r. strafuitvoeringsrechtbank te Antwerpen (sąd penitencjarny w Antwerpii) odrzucił argumentację IK i orzekł o przedłużeniu wobec niego pozbawienia wolności. W wykonaniu tego orzeczenia IK pozostawał w zakładzie karnym do czasu wydania nowego orzeczenia przez strafuitvoeringsrechtbank (sąd penitencjarny).
29. W dniu 3 sierpnia 2018 r. IK wniósł kasację od tego wyroku do Hof van cassatie (sądu kasacyjnego, Belgia, zwanego dalej „sądem odsyłającym”). Zgodnie z jedynym zarzutem podniesionym w kasacji wydany przez prokuratora belgijskiego europejski nakaz aresztowania wymienia jedynie orzeczoną wobec IK karę pozbawienia wolności. W związku z powyższym nie istnieje żaden europejski nakaz aresztowania wydany przez organy belgijskie w odniesieniu do kary dodatkowej i dlatego przekazanie przez sąd niderlandzki na podstawie europejskiego nakazu aresztowania wydanego przez organy belgijskie nie może dotyczyć tej kary.
30. Uwzględniając zarzut podniesiony przez IK, sąd odsyłający postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 8 ust. 1 lit. f) [decyzji ramowej] należy interpretować w ten sposób, że wystarczy, by wydający nakaz organ sądowy wymienił w europejskim nakazie aresztowania tylko orzeczoną, podlegającą wykonaniu karę pozbawienia wolności, a nie nałożoną za ten sam czyn w tym samym orzeczeniu sądowym karę dodatkową, taką jak oddanie do dyspozycji, która będzie stanowiła podstawę rzeczywistego pozbawienia wolności wyłącznie po wykonaniu [kary zasadniczej] i tylko po wydaniu formalnej decyzji przez sąd penitencjarny w tym przedmiocie?
2) Jeżeli na pytanie pierwsze zostanie udzielona odpowiedź twierdząca, to czy art. 8 ust. 1 lit. f) [decyzji ramowej] należy interpretować w ten sposób, że przekazanie przez państwo członkowskie wykonującego nakaz organu sądowego na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, który zawiera jedynie informację o orzeczonej, podlegającej wykonaniu karze pozbawienia wolności, a nie o orzeczonej karze dodatkowej […], która została orzeczona za ten sam czyn i w tym samym orzeczeniu, skutkuje tym, że w państwie członkowskim wydającego nakaz organu sądowego może dojść do rzeczywistego pozbawienia wolności w celu wykonania tej kary dodatkowej?
3) Jeżeli na pytanie pierwsze zostanie udzielona odpowiedź przecząca, to czy art. 8 ust. 1 lit. f) [decyzji ramowej] należy interpretować w ten sposób, że fakt, iż wydający nakaz organ sądowy nie wymienił kary dodatkowej […] w europejskim nakazie aresztowania, skutkuje tym, że orzeczona kara dodatkowa, co do której można założyć, iż wykonujący nakaz organ sądowy nie ma o niej wiedzy, nie może stanowić podstawy rzeczywistego pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim?”.
31. Uwagi na piśmie złożyli: IK, rządy belgijski i niderlandzki oraz Komisja Europejska. Wyżej wymienieni, a także rządy irlandzki i polski, przedstawili uwagi ustne na rozprawie, która odbyła się w dniu 22 października 2018 r.
W przedmiocie zastosowania pilnego trybu prejudycjalnego
32. Sąd odsyłający wniósł o zastosowanie do niniejszego odesłania prejudycjalnego trybu pilnego przewidzianego w art. 107 regulaminu postępowania przed Trybunałem. Na poparcie tego wniosku sąd odsyłający podnosi, że IK jest obecnie pozbawiony wolności w Belgii i jego dalszy pobyt w zakładzie karnym zależy bezpośrednio od odpowiedzi Trybunału na pytania prejudycjalne.
33. W tym względzie należy wskazać w pierwszej kolejności, że rozpatrywane odesłanie prejudycjalne dotyczy wykładni decyzji ramowej, która wchodzi w zakres dziedzin objętych tytułem V części trzeciej traktatu FUE, dotyczącym przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Odesłanie to może w konsekwencji podlegać rozpoznaniu w pilnym trybie prejudycjalnym zgodnie z art. 107 ust. 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem.
34. W drugiej kolejności, jeśli chodzi o kryterium pilności, to zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału należy wziąć pod uwagę okoliczność, że osoba, w której sprawie toczy się postępowanie główne, jest obecnie pozbawiona wolności, a jej dalszy pobyt w zakładzie karnym zależy od wyniku sporu w postępowaniu głównym. Ponadto sytuację osoby zainteresowanej należy ocenić na dzień rozpatrywania wniosku o zastosowanie do odesłania prejudycjalnego trybu pilnego(7).
35. W niniejszym przypadku bezsporne jest, po pierwsze, że we wspominanym dniu IK był pozbawiony wolności. Po drugie, jego dalszy pobyt w zakładzie karnym zależy od skutków niezawarcia w rozpatrywanym w postępowaniu głównym europejskim nakazie aresztowania informacji dotyczącej kary dodatkowej. Zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez sąd odsyłający zastosowany wobec niego obecnie środek polegający na pozbawieniu wolności rozpoczął się po zakończeniu odbywania kary zasadniczej.
36. W tych okolicznościach na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego pierwsza izba Trybunału postanowiła w dniu 10 września 2018 r. uwzględnić wniosek sądu odsyłającego o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym.
Ocena
Uwagi wstępne
W przedmiocie znaczenia, celów i zakresu stosowania decyzji ramowej
37. Decyzja ramowa wyznacza przejście od systemu ekstradycji osób poszukiwanych, opartego na koncepcji suwerenności państw, do systemu przekazywania osób, którego podstawą jest wzajemne zaufanie między państwami członkowskimi.
38. Takie działania są zgodne z konkluzjami Rady Europejskiej w Tampere, że należy znieść formalną procedurę ekstradycyjną między państwami członkowskimi w odniesieniu do prawomocnie skazanych osób, które próbują uciec przed sprawiedliwością, i zastąpić ją zwykłym przekazaniem tych osób(8). Wpisują się one również w cel Unii, jakim jest ustanowienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości(9).
39. Tym samym dominująca do czasu przyjęcia decyzji ramowej tradycyjna współpraca między państwami członkowskimi zostaje zastąpiona przez nowy system swobodnego przepływu orzeczeń w sprawach karnych, obejmujący zarówno orzeczenia wydane w toku postępowania, jak i kończące postępowanie(10). W tych okolicznościach przekazania żąda się i jest ono przyznawane w ramach ponadnarodowego systemu prawnego integracji, w którym państwa zrzekają się częściowo swej suwerenności(11). Kluczowymi elementami odejścia od prawa ekstradycyjnego wprowadzonymi w decyzji ramowej jest co do zasady przekazywanie obywateli danego państwa(12), częściowe zniesienie podwójnej odpowiedzialności karnej za popełniony czyn(13) oraz usystematyzowanie podstaw odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania w wyczerpujących wykazach(14). Zmiana w stosunku do dawnego systemu ekstradycji ma być „radykalna”(15).
40. To przejście od systemu ekstradycji do systemu przekazywania było również wielokrotnie podkreślane przez Trybunał, od pierwszego wyroku dotyczącego decyzji ramowej(16) aż do dnia dzisiejszego(17).
41. I tak, europejski nakaz aresztowania został zaprojektowany jako system zastępujący procedurę ekstradycji w celu ułatwienia przekazania osoby ściganej znajdującej się w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym ów nakaz został wydany. Taka koncepcja jasno wynika z definicji określonej w art. 1 ust. 1 decyzji ramowej, zgodnie z którą jedynym celem europejskiego nakazu aresztowania jest zatrzymanie osoby ściganej w państwie członkowskim innym niż wydające nakaz państwo członkowskie i przekazanie jej owemu państwu członkowskiemu.
42. W tym kontekście cele decyzji ramowej zostały ujęte jednoznacznie.
43. Z art. 1 ust. 1 i 2 oraz z motywów 5 i 7 decyzji ramowej wynika w szczególności, że jej celem jest wprowadzenie, w oparciu o zasadę wzajemnego uznawania, systemu przekazywania między organami sądowymi osób skazanych bądź podejrzanych, w celach wykonania wyroku lub ścigania. W tym celu decyzja ramowa wprowadza nowy, prostszy i wydajniejszy system przekazywania osób, by służyć ułatwieniu i przyspieszeniu współpracy sądowej, przyczyniając się w ten sposób do realizacji wyznaczonego Unii celu, jakim jest ustanowienie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w oparciu o wysoki stopień zaufania, jakie powinno istnieć między państwami członkowskimi(18).
44. System ten wprowadza zasadę wzajemnego uznawania, którą Rada Europejska w swoich konkluzjach ze szczytu w Tampere określa jako „kamień węgielny” współpracy sądowej(19). Wspomniana zasada stanowi podstawę współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych w Unii Europejskiej(20). Zakłada ona wysoki stopień zaufania w stosunkach między państwami członkowskimi, w szczególności w zakresie przestrzegania prawa Unii i praw podstawowych uznanych przez to prawo(21). Stosowanie zasady wzajemnego zaufania prowadzi do uznania ipso facto przez wszystkie krajowe organy sądowe, przy minimalnym poziomie kontroli, wniosku o przekazanie osoby, z którym zwraca się organ sądowy innego państwa członkowskiego(22).
45. Zakres stosowania europejskiego nakazu aresztowania został jasno określony w decyzji ramowej. I tak, dotyczy on zatrzymania i przekazania osoby w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności(23). W tym pierwszym przypadku decyzja ramowa ustanawia „pułap”, wskazując, że czyny podlegające ściganiu karnemu muszą być zagrożone w wydającym nakaz państwie członkowskim karą pozbawienia wolności lub środkiem zabezpieczającym o wymiarze co najmniej 12 miesięcy; w drugim przypadku, orzeczona kara lub wydany środek zabezpieczający musi mieć wymiar co najmniej czterech miesięcy (24).
46. Formularz zawarty w załączniku do decyzji ramowej stanowi odzwierciedlenie zakresu stosowania europejskiego nakazu aresztowania i rozróżnienia przypadku kary przewidzianej oraz kary orzeczonej. I tak, w części c) zatytułowanej „Wskazania co do długości [wymiaru] orzeczonej kary” formularz przewiduje, że w pkt 1) należy wskazać górną granicę kary pozbawienia wolności albo środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności, które „można zastosować [mogą zostać orzeczone]” (i chciałabym tutaj zauważyć, że nie odnosi się on do dolnej granicy kary, co umożliwiałoby sprawdzenie, czy znajdujemy się powyżej progu 12 miesięcy), a w pkt 2) – wymiar „zastosowanej [orzeczonej]” kary pozbawienia wolności albo innego środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności.
47. Niniejsza sprawa dotyczy właśnie tego drugiego przypadku, a mianowicie wykonania orzeczonej kary lub innego środka zabezpieczającego.
W przedmiocie zasady szczególności
48. Rząd niderlandzki oparł się na zasadzie szczególności, by wysnuć wniosek, że kara dodatkowa nie może zostać wykonana, gdyż wykonujące nakaz państwo członkowskie nie zostało o niej powiadomione. Dlatego też wydaje mi się, że należy już teraz wyjaśnić znaczenie tej zasady w niniejszej sprawie.
49. Pojęcie szczególności ma swoje źródło w prawie ekstradycyjnym. Polega ono na tym, aby ograniczyć czyny, za które osoba poddana ekstradycji zostanie osądzona po przeprowadzeniu ekstradycji, do tych czynów, w związku z którymi przeprowadzono ekstradycję(25). I tak, konwencja z 1957 r. w jej art. 14 przewidywała zasadę szczególności, zgodnie z którą osoba poddana ekstradycji nie będzie ścigana, skazana ani też pozbawiona wolności ani też poddana ograniczeniu wolności za jakiekolwiek przestępstwo popełnione przed przeprowadzeniem ekstradycji inne niż to, w związku z którym nastąpiła ekstradycja. Zasadę tę, z ograniczonym zakresem stosowania, zawiera również konwencja z 1996 r. w art. 10.
50. W prawie ekstradycyjnym zasada szczególności ogranicza uprawnienia państwa wydającego nakaz, do którego dana osoba została przekazana, w celu ochrony tej osoby przed wyrokiem skazującym lub wykonaniem kary związanej z czynami innymi niż te, w związku z którymi została poddana ekstradycji. Uzasadnieniem tej zasady była obawa, że państwo wnioskujące o ekstradycję ograniczy swój wniosek do czynów, w związku z którymi zgoda na ekstradycję została udzielona, a następnie będzie ścigać osobę poddaną ekstradycji za inne przestępstwa, na przykład polityczne(26).
51. Zgodnie z logiką zasady wzajemnego zaufania, która stanowi kamień węgielny europejskiego nakazu aresztowania, wniosek dotyczący decyzji ramowej zapowiadał odejście od zasady szczególności i proponował jej zniesienie równolegle ze zniesieniem zasady podwójnej karalności(27). Jednak w ostatecznej wersji decyzji ramowej wspomniana zasada została ujęta w art. 27 zatytułowanym „Możliwość ścigania za inne przestępstwa”, umieszczonym w rozdziale 3 dotyczącym „Skutk[ów] przekazania”.
52. Tym samym zgodnie z art. 27 ust. 2 decyzji ramowej osoba przekazana nie może być ścigana, skazana lub pozbawiona wolności za przestępstwo popełnione przed jej przekazaniem inne niż to, z którego powodu została ona przekazana(28). Zasada ta jest związana z suwerennością wykonującego nakaz państwa członkowskiego i przyznaje osobie, której dotyczy nakaz, prawo do tego, aby ściganie, skazanie lub pozbawienie jej wolności nastąpiło wyłącznie za przestępstwo, w związku z którym została przekazana(29).
53. Zarówno z rysu historycznego i treści zasady szczególności, jak i jej sformułowania w kontekście decyzji ramowej, włącznie z brzmieniem jej art. 27, wyraźnie wynika, że wspomniana zasada dotyczy wyłącznie (i) przestępstw popełnionych przed przekazaniem oraz przestępstw (ii) innych niż przestępstwo lub przestępstwa stanowiące podstawę przekazania. Nie istnieją żadne przesłanki świadczące o tym, że zasada szczególności wyklucza również wykonanie innych kar pozbawienia wolności. Rozszerzenie zakresu stosowania tej zasady na inne elementy byłoby, moim zdaniem, sprzeczne z opartym na wzajemnym zaufaniu systemem wprowadzonym na mocy decyzji ramowej w celu uproszczenia procedur przekazywania osób.
54. W związku z tym nie zgadzam się z argumentacją rządu niderlandzkiego, która, jak mi się wydaje, jest zakorzeniona w poprzedniej wizji systemu ekstradycji opartego na koncepcji suwerenności państw.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
55. W pierwszym pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej wymaga, aby informacja o karze dodatkowej została zawarta w europejskim nakazie aresztowania.
56. Artykuł 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej przewiduje, że europejski nakaz aresztowania powinien zawierać informacje podawane zgodnie z formularzem znajdującym się w załączniku, dotyczące „orzeczon[ej] kar[y], jeśli istnieje [został wydany] prawomocny wyrok”.
57. Wspomniane informacje należy podać w części c) formularza znajdującego się w załączniku do decyzji ramowej, zatytułowanej „Wskazania co do długości orzeczonej kary [Informacje dotyczące wymiaru kary]”, a w pkt 2, tejże części należy wskazać wymiar orzeczonej kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności.
58. Pojęcie „kara” nie zostało zdefiniowane w decyzji ramowej. Musi ono podlegać autonomicznej i jednolitej wykładni w ramach Unii, niezależnie od kwalifikacji oraz norm prawa materialnego i procesowego, z natury rozbieżnych w zakresie prawa karnego w różnych państwach członkowskich(30). Ta wykładnia powinna uwzględniać brzmienie tego przepisu, jego kontekst i cel uregulowania, którego przepis ten stanowi część(31).
59. Zgodnie ze swoim powszechnym znaczeniem i etymologią(32) pojęcie „kara” oznacza karanie, ukaranie. W prawie karnym to karanie jest przewidziane ustawą i wymierzane jako sankcja przez sądy w imieniu i dla obrony interesu publicznego.
60. Decyzja ramowa wymaga również, aby ta kara, w celu wykonania której dana osoba jest poszukiwana, została „orzeczona” prawomocnym wyrokiem.
61. Z kontekstu decyzji ramowej wyraźnie wynika, że prawodawca unijny miał zamiar włączyć do pojęcia „kara” inne środki polegające na pozbawieniu wolności(33). W związku z powyższym, nawet jeśli art. 8 ust. 1 lit. f) wymienia tylko orzeczoną „karę”, w świetle części c) formularza znajdującego się w załączniku do decyzji ramowej wydaje się, że pojęcie to należy rozumieć jako obejmujące również środki polegające na pozbawieniu wolności.
62. Jednakże europejski nakaz aresztowania, który stanowi przedmiot decyzji ramowej, dotyczy wyłącznie wykonania „kar” lub „środków zabezpieczających” polegających na pozbawieniu wolności(34). Tym samym uważam, że „kar” i „środków zabezpieczających”, które nie polegają na pozbawieniu wolności, nie należy wymieniać w części c) formularza znajdującego się w załączniku do decyzji ramowej.
63. W odniesieniu do pojęcia „pozbawienie wolności” chciałbym zauważyć, że Trybunał orzekł, iż środki, które z pewnością ograniczają swobodę przemieszczania się danej osoby, takie jak areszt domowy w wymiarze dziewięciu godzin na dobę (w godzinach nocnych), połączony z dozorem elektronicznym danej osoby za pomocą opaski elektronicznej, z obowiązkiem stawiennictwa codziennie lub kilka razy w tygodniu w komisariacie policji w określonych godzinach, a także z zakazem występowania o wydanie dokumentów umożliwiających podróż za granicę, nie są do tego stopnia ograniczające, by skutkowały pozbawieniem wolności(35). Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka potwierdza tę interpretację. Tym samym trybunał ten orzekł, że środki zobowiązujące daną osobę do zgłaszania się raz w miesiącu do sprawującego nadzór organu policji, do pozostawania w kontakcie z ośrodkiem psychiatrycznym danego szpitala, do mieszkania w konkretnym miejscu, do nieoddalania się od gminy, w której dana osoba mieszkała, a także do pozostawania w miejscu zamieszkania w godzinach od 22.00 do 7.00 nie stanowią pozbawienia wolności w rozumieniu art. 5 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”)(36).
64. Jeśli chodzi natomiast o cel decyzji ramowej, z utrwalonego orzecznictwa wynika, że jest nim ułatwienie i przyspieszenie współpracy sądowej(37).
65. W ramach tego systemu wydaje mi się, że informacje wymagane na mocy art. 8 ust. 1 decyzji ramowej mają podwójny cel: przedstawienie wykonującemu nakaz państwu członkowskiemu informacji niezbędnych do przekazania osoby, której dotyczy nakaz, i zagwarantowanie poszanowania praw przysługujących tej osobie (powrócę do tej kwestii później, w pkt 106 i nast.).
66. Natomiast sama ratio art. 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej, część c) załącznika do tejże decyzji, „Wskazania co do długości orzeczonej kary [Informacje dotyczące wymiaru kary]”, została, jak się wydaje, opisana odpowiednio w załączniku III do podręcznika. Wspomniane informacje służą „odnotowaniu przekroczenia […] pułapów sankcji, o których mowa w art. 2 ust. 1 decyzji ramowej”.
67. Z tego względu kara, w celu wykonania której złożono wniosek o przekazanie, jest kluczową informacją dla osiągnięcia tych celów. Ponadto wymiar tej kary jest informacją wyraźnie określoną w części c) formularza znajdującego się w załączniku do decyzji ramowej.
68. Tymczasem powstaje pytanie, czy kara dodatkowa, orzeczona w tym samym wyroku, w którym wymierzono karę zasadniczą pozbawienia wolności, stanowi „orzeczoną karę” w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej. Z informacji przedstawionych Trybunałowi wynika, że kara dodatkowa polega na oddaniu do dyspozycji sądu penitencjarnego na okres 10 lat. Kara ta rozpoczyna się po zakończeniu kary zasadniczej. Dodatkowe pozbawienie wolności jest możliwe tylko wtedy, gdy sąd penitencjarny wyda orzeczenie w tym zakresie.
69. Chciałabym zauważyć na wstępie, że wspomniana kara dodatkowa jest doskonałym przykładem nieograniczonej liczby wariantów, jakie mogą istnieć w zakresie sankcji karnych na szczeblu krajowym. Przyznaję otwarcie, że takie specyficzne rozwiązania mogą stanowić trudność dla wydającego nakaz organu sądowego przy wypełnianiu części formularza europejskiego nakazu aresztowania, który jest przecież ostatecznie gotowym rozwiązaniem i w którym to, w celu uproszczenia przekazywania osób poszukiwanych, należy zamieścić wszystkie niezbędne informacje.
70. Co począć z tą karą dodatkową – orzeczoną wszak w tym samym wyroku, w którym wymierzona została kara zasadnicza – której charakter polegający na pozbawieniu wolności zgodnie z przepisami prawa Unii i ewentualny wymiar budzą wątpliwości sądu krajowego przy wypełnianiu formularza europejskiego nakazu aresztowania?
71. Nie mogę zgodzić się z podejściem Komisji, zgodnie z którym należy wskazać tę informację w części c) pkt 1) formularza znajdującego się w załączniku do decyzji ramowej, przewidzianej dla przypadku, gdy europejski nakaz aresztowania jest „wydawany w celu przeprowadzenia postępowania karnego”(38). Taka wykładnia wydaje mi się błędna, gdyż w celu uwzględnienia specyfiki krajowej, tj. oddania do dyspozycji w prawie belgijskim, narusza podwójną konstrukcję systemu wprowadzonego decyzją ramową, która wyraźnie podkreśla różnicę pomiędzy europejskim nakazem aresztowania wydanym w celu przeprowadzenia postępowania karnego i europejskim nakazem aresztowania wydanym w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności(39). Tym samym taka wykładnia może zaburzać przejrzystość i czytelność europejskiego nakazu aresztowania. W konsekwencji może podważyć cele decyzji ramowej, a mianowicie uproszczenie procedur przekazywania osób za pomocą ujednoliconego formularza na szczeblu Unii(40).
72. W świetle przedstawionych powyżej rozważań sąd krajowy posiada wszystkie niezbędne informacje dotyczące tej kary dodatkowej w celu określenia, czy odpowiada ona pojęciu „orzeczona kara” z art. 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej i czy w związku z tym powinna zostać wymieniona w części c) pkt 2) formularza europejskiego nakazu aresztowania.
73. Według mnie ta ocena powinna uwzględniać następujące elementy.
74. Zważywszy na to, że kara dodatkowa stanowi jedynie ewentualność i nie musi prowadzić do dodatkowej kary pozbawienia wolności (jedynego przedmiotu europejskiego nakazu aresztowania zgodnie z art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 1 decyzji ramowej), można rozważyć umieszczenie jej w punkcie „inne skutki przestępstwa” na podstawie art. 8 ust. 1 lit. g), a w konsekwencji w części f) formularza europejskiego nakazu aresztowania, zatytułowanej „Inne okoliczności odnoszące się do sprawy (nieobowiązkowo)”. Podręcznik wyjaśnia, że ta część zazwyczaj nie jest wypełniana, ale może służyć po przeprowadzonym postępowaniu sądowym do wskazania na przykład „opuszczenia zakładu karnego bez zezwolenia”. Zwracam uwagę, że włączenie tych informacji do europejskiego nakazu aresztowania następuje „jeśli to możliwe”(41). Znaczenie konsekwencji, jakie kara dodatkowa może mieć dla skazanego (w niniejszej sprawie do dziesięciu lat pozbawienia wolności), prowadzi mnie do wniosku, że należałoby raczej wybrać część c) pkt 2) formularza. Natomiast kary o charakterze wolnościowym można umieścić w części f) formularza.
75. Tym samym wydaje się, że skoro kara dodatkowa tworzy niepodzielną całość z karą zasadniczą(42), orzeczoną tym samym wyrokiem sądowym, i jest karą pozbawienia wolności, odpowiada pojęciu „orzeczona kara” w rozumieniu art. 8 ust. 1 lit. f). Okoliczność, że forma jej wykonania jest jeszcze nieznana, nie wystarcza sama w sobie do zwolnienia wydającego nakaz państwa członkowskiego z wymogu poinformowania o niej wykonującego nakaz państwa członkowskiego. W tym miejscu podkreślę, że sytuacja, w której dokładny wymiar tej kary nie jest wcześniej znany, została – jak się wydaje – przewidziana w podręczniku, który przy wypełnianiu części c) formularza znajdującego się w załączniku do decyzji ramowej przewiduje, że „jeżeli orzeczono karę pozbawienia wolności lub nakazano zastosowanie środka zabezpieczającego [polegającego na pozbawieniu wolności], pozbawienie wolności może być bezterminowe, np. w przypadku dożywotniego pozbawienia wolności lub wyroku nakazującego leczenie psychiatryczne”(43).
76. Rząd belgijski potwierdził w każdym razie na rozprawie, że praktyką tego państwa członkowskiego jest wskazywanie kary dodatkowej w części c) pkt 2) formularza znajdującego się w załączniku do decyzji ramowej oraz że kara dodatkowa, taka jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, jest jedną z informacji, które należy podać w tej części.
77. W związku z powyższym proponuję, aby na pytanie pierwsze Trybunał odpowiedział, że informacja o karze dodatkowej, takiej jak rozpatrywana w niniejszej sprawie, powinna być zawarta w części c) pkt 2) europejskiego nakazu aresztowania zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej.
W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego
78. Wydaje mi się, że drugie i trzecie pytanie są ściśle ze sobą powiązane i zostały przedstawione w zależności od tego, czy na pytanie pierwsze zostanie udzielona odpowiedź twierdząca czy przecząca. Sąd odsyłający zwraca się bowiem zasadniczo z wnioskiem o wyjaśnienia dotyczące możliwości utrzymywania aresztu wobec IK w wykonaniu kary dodatkowej w zależności od tego, czy Trybunał uzna za wystarczające, że europejski nakaz aresztowania wskazuje jedynie karę zasadniczą, czy stwierdzi, że w europejskim nakazie aresztowania należało wskazać również karę dodatkową.
79. W odpowiedzi na pytanie pierwsze wyjaśniłam już, że zgodnie z wymogami art. 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej informacja o karze dodatkowej, takiej jak rozpatrywana w niniejszej sprawie, powinna zostać zawarta w europejskim nakazie aresztowania. Dlatego też nie wydaje mi się konieczne dalsze badanie wariantu z drugiego pytania przedłożonego Trybunałowi. Jednak dla pełnego obrazu sytuacji zwracam uwagę, że gdyby Trybunał stwierdził, że nie ma konieczności wskazywania w europejskim nakazie aresztowania informacji o karze dodatkowej, takiej jak rozpatrywana w niniejszej sprawie, zastanawiam się, czy brak tej informacji może uniemożliwić wykonanie wspomnianej kary.
80. Zajmę się teraz pytaniem dotyczącym konsekwencji braku zawarcia informacji o karze dodatkowej w europejskim nakazie aresztowania w odniesieniu do pozbawienia wolności osoby, której dotyczy nakaz, w wykonaniu tej kary.
81. W tym względzie chciałabym podkreślić na wstępie, że w ustanowionym decyzją ramową systemie współpracy sądowej państwa członkowskie zachowują kompetencje w zakresie krajowego prawa karnego w szczególności w odniesieniu do definiowania przestępstw, postępowania karnego, wymierzanych kar i ich wykonywania.
82. Zakres europejskiego nakazu aresztowania został wyraźnie opisany i wyznaczony w art. 1 ust. 1 decyzji ramowej: aresztowanie i przekazanie osoby, której dotyczy wniosek. W tym miejscu wyczerpane zostają również skutki prawne tego orzeczenia sądowego.
83. Chodzi o „ścieżkę”, która ma swój początek przy wydaniu europejskiego nakazu aresztowania zgodnie z art. 8 decyzji ramowej, prowadzi dalej przez przekazywanie europejskiego nakazu aresztowania (art. 9 i 10), zatrzymanie osoby, której dotyczy nakaz, przez wykonujące nakaz państwo członkowskie, powiadomienie osoby, której dotyczy wniosek i jej ewentualne przesłuchanie (art. 11, 14, 19), jej aresztowanie lub tymczasowe zwolnienie (art. 12) oraz decyzję w sprawie przekazania i powiadomienie o niej (art. 15–18, 22). Ta „ścieżka” kończy się wraz z wykonaniem europejskiego nakazu aresztowania, które odbywa się poprzez przekazanie osoby (art. 23–25).
84. Moim zdaniem skutki tej procedury nie mogą wykraczać poza zakres stosowania i cel decyzji ramowej, tj. przekazanie osoby, której dotyczy wniosek. Nieliczne skutki tej procedury, które nadal trwają po przekazaniu osoby, zostały wyraźnie określone w rozdziale 3 decyzji ramowej. Chodzi tu o zasadę szczególności, analizowaną w pkt 49 i kolejnych powyżej, oraz o pewne ograniczenia możliwości późniejszego przekazania lub ekstradycji.
85. I to właśnie w kontekście powyższego należy określić konsekwencje braku zawarcia w europejskim nakazie aresztowania informacji o istnieniu kary dodatkowej.
86. Chciałabym podkreślić na wstępie, że ten brak informacji w ogóle nie wpływa na ważność europejskiego nakazu aresztowania.
87. I tak, decyzja ramowa nie przewiduje pojęcia „nieważnego” europejskiego nakazu aresztowania. Zostało ono wprowadzone przez orzecznictwo, a mianowicie w wyroku Bob-Dogi, w ściśle określonym kontekście(44).
88. Tymczasem niniejsza sprawa różni się od sprawy Bob-Dogi, w której Trybunał orzekł, że naruszenie wymogu prawidłowości, którego przestrzeganie stanowi przesłankę ważności europejskiego nakazu aresztowania, powinno co do zasady doprowadzić wykonujący organ sądowy do odmowy wykonania tego nakazu(45).
89. I tak, sprawa Bob-Dogi dotyczyła wykonania europejskiego nakazu aresztowania, dla którego podstawą był ten sam nakaz, a nie krajowy nakaz aresztowania lub inne krajowe orzeczenie. Trybunał stwierdził, że art. 8 ust. 1 lit. c) decyzji ramowej zawiera wymóg prawidłowości, którego przestrzeganie stanowi przesłankę ważności europejskiego nakazu aresztowania, a którego naruszenie powinno co do zasady doprowadzić wykonujący organ sądowy do odmowy wykonania tego nakazu. Jednak przed podjęciem takich działań wspomniany organ powinien, stosownie do art. 15 ust. 2 decyzji ramowej, zwrócić się do wydającego nakaz organu sądowego o bezzwłoczne uzupełnienie wskazanych w nakazie informacji, co pozwoli mu na ustalenie, czy niezamieszczenie w europejskim nakazie aresztowania informacji wskazujących na istnienie krajowego nakazu aresztowania wynika stąd, że krajowy nakaz aresztowania, wcześniejszy i odrębny od europejskiego nakazu aresztowania, faktycznie nie został wydany, czy też stąd, że taki krajowy nakaz został wprawdzie wydany, ale informacja o nim nie została zamieszczona. Tylko w przypadkach, gdy podstawa prawna europejskiego nakazu aresztowania, czyli w niniejszej sprawie krajowy nakaz aresztowania, faktycznie nie został wydany, wykonujący nakaz organ sądowy może rzeczywiście go nie wykonać(46).
90. W sprawie Bob-Dogi europejski nakaz aresztowania został wydany w celu przekazania osoby celem przeprowadzenia postępowania karnego, jednak bez orzeczenia krajowego stanowiącego jego podstawę prawną. Jak podkreślił rzecznik generalny Y. Bot, chodzi o brak istnienia krajowej podstawy prawnej, który nie stanowi formalnej nieprawidłowości możliwej do usunięcia poprzez wykorzystanie ram współpracy przewidzianych w art. 15 ust. 2 decyzji ramowej, ale istotną nieprawidłowość dyskwalifikującą środek jako europejski nakaz aresztowania(47).
91. Dwa elementy odróżniają niniejszą sprawę od sprawy Bob-Dogi. Po pierwsze, chodzi o europejski nakaz aresztowania wydany w celu wykonania kary, a z informacji przedłożonych Trybunałowi wynika, że kara ta została orzeczona zgodnie z prawem krajowym przez właściwe sądy krajowe w wyroku z dnia 1 lutego 2013 r. Istnieje tu zatem podlegający wykonaniu wyrok, który stanowi podstawę prawną rozpatrywanego europejskiego nakazu aresztowania zgodnie z art. 8 ust. 1 lit. c) decyzji ramowej, wymieniony zresztą w części b) pkt 2) europejskiego nakazu aresztowania. Po drugie, istnieje również kara pozbawienia wolności, która przekracza pułap wymagany na mocy art. 2 ust. 1 decyzji ramowej. Dlatego nie ma mowy o braku krajowej podstawy prawnej w odniesieniu do kary zasadniczej i kary dodatkowej.
92. Dodatkowo, jak wyjaśnił rząd belgijski na rozprawie, nieprawidłowość polegająca na niezamieszczeniu informacji o karze dodatkowej jest przeoczeniem ze strony organu wydającego (ośmielę się nawet dodać, że w świetle trudności w określeniu dokładnego charakteru kary dodatkowej, które analizowałam w pkt 69 i następnych powyżej, oraz niejasności, które pojawiły się na rozprawie w odniesieniu do właściwej części nakazu na wskazanie tej kary, przeoczenie to daje się raczej usprawiedliwić). Ten formalny błąd nie wpływa na ważność istnienia niezbędnej krajowej podstawy prawnej. Ponadto wspomniany błąd byłby łatwy do skorygowania w czasie procedury przekazania, gdyby zauważyli go uczestnicy postępowania (tj. organ wydający, organ wykonujący lub osoba, której dotyczy nakaz).
93. W związku z powyższym nieprawidłowość ta nie ma wpływu na ważność europejskiego nakazu aresztowania i nie może stanowić powodu odmowy jego wykonania.
94. Chciałabym stwierdzić ponadto, że brak tej informacji nie może również stanowić podstawy niewykonania europejskiego nakazu aresztowania.
95. Artykuł 1 ust. 2 decyzji ramowej wprowadza w życie zasadę wzajemnego uznawania. Przepis ten ustanawia regułę, zgodnie z którą państwa członkowskie są zobowiązane wykonać każdy europejski nakaz aresztowania w oparciu o tę zasadę i zgodnie z przepisami decyzji ramowej. Wykonujące nakaz organy sądowe mogą więc, co do zasady, odmówić wykonania takiego nakazu wyłącznie z enumeratywnie wyliczonych powodów odmowy wykonania, przewidzianych w decyzji ramowej, a wykonanie europejskiego nakazu aresztowania można uzależnić wyłącznie od jednego z warunków wyczerpująco określonych we wspomnianej decyzji ramowej. W konsekwencji wykonanie europejskiego nakazu aresztowania stanowi zasadę, zaś odmowa wykonania jest przewidziana jako wyjątek, który należy interpretować ściśle. I tak, decyzja ramowa w sposób wyraźny przedstawia w art. 3 podstawy obligatoryjnej odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, w art. 4 i 4a podstawy fakultatywnej odmowy wykonania nakazu, a w art. 5 gwarancje, jakich powinno udzielić wydające nakaz państwo członkowskie w szczególnych przypadkach(48).
96. Należy stwierdzić, że brak w europejskim nakazie aresztowania informacji wskazujących na istnienie kary dodatkowej nie został wymieniony wśród podstaw odmowy wykonania określonych w art. 3, 4 i 4a decyzji ramowej, nie jest też objęty zakresem stosowania art. 5 tej decyzji.
97. Jakie powinny być ewentualne skutki tej nieprawidłowości w tych okolicznościach, skoro zostało ustalone, że brak w europejskim nakazie aresztowania informacji o karze dodatkowej nie stanowi ani nieprawidłowości mającej wpływ na ważność wspomnianego nakazu, ani podstawy odmowy jego wykonania?
98. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy uwzględnić podwójny cel wymogu umieszczenia w europejskim nakazie aresztowania wzmianki o orzeczonej karze.
99. Po pierwsze, chodzi o podanie wykonującemu nakaz państwu członkowskiemu informacji niezbędnych do przekazania osoby, której dotyczy nakaz i umożliwienie mu przeprowadzenia kontroli tego nakazu (nawet jeśli jest to kontrola w minimalnym zakresie). Tym samym wskazanie informacji o karze służy sprawdzeniu, czy nakaz mieści się w zakresie stosowania decyzji ramowej, to znaczy czy została orzeczona kara pozbawienia wolności i czy jej wymiar przekracza cztery miesiące zgodnie z art. 2 ust. 1 decyzji ramowej(49). Informacja ta służy również zapewnieniu zachowania gwarancji, o której mowa w art. 5 ust. 2 decyzji ramowej, w odniesieniu do kar dożywotniego pozbawienia wolności lub orzekanego dożywotnio środka zabezpieczającego.
100. Po drugie, chodzi o zapewnienie przestrzegania praw osoby, której dotyczy nakaz. Zgodnie z art. 11 ust. 1 decyzji ramowej osoba ta ma prawo do powiadomienia jej o europejskim nakazie aresztowania i jego treści, a także o możliwości wyrażenia zgody na jej przekazanie.
101. Dla osiągnięcia tych celów system ustanowiony decyzją ramową przewiduje procedury w przypadku brakujących lub niekompletnych informacji. Wspomniane procedury są dostępne dla poszczególnych uczestników procedury przekazywania, mianowicie wydającego nakaz państwa członkowskiego, wykonującego nakaz państwa członkowskiego i osoby, której dotyczy nakaz, zapewniając każdemu z nich przestrzeganie przysługujących im uprawnień lub odpowiednich praw poprzez „kontrolę”, która powinna być wielostronna, tak aby nie podważać skuteczności systemu.
102. I tak, zgodnie z art. 15 ust. 3 decyzji ramowej wydające nakaz państwo członkowskie może z własnej inicjatywy w dowolnym terminie przesyłać wszelkie dodatkowe przydatne informacje do wykonującego nakaz organu sądowego.
103. Natomiast zgodnie z art. 15 ust. 2 decyzji ramowej, jeśli wykonujące nakaz państwo członkowskie uważa informacje przekazane przez wydające nakaz państwo członkowskie za niewystarczające lub niepełne, może wystąpić o przekazanie niezbędnych informacji uzupełniających, które uzna za niezbędne do celów podjęcia decyzji o przekazaniu danej osoby(50). Ta komunikacja między organami wykonującymi i organami wydającymi stanowi kluczowy element współpracy sądowej, leżącej u podstaw systemu wzajemnego uznawania(51).
104. Chciałabym podkreślić, że w ustanowionym w decyzji ramowej uproszczonym systemie przekazywania osób poszukiwanych zgodnie z jej art. 8 ust. 1 treść europejskiego nakazu aresztowania stanowią informacje mające na celu dostarczenie minimalnych i niezbędnych danych formalnych, aby umożliwić wykonującym nakaz organom sądowym szybkie rozpatrzenie europejskiego nakazu aresztowania poprzez wydanie w trybie pilnym decyzji w sprawie przekazania. Jedynie wtedy, gdy wydający nakaz organ sądowy twierdzi, że nie posiada wszystkich formalnych informacji, może odwołać się w ostateczności do procedury, o której mowa w art. 15 ust. 2(52).
105. Pozycja osoby, której dotyczy nakaz, ma szczególne znaczenie, zwłaszcza w przypadkach, gdy właściwe organy wydające i wykonujące nakaz nie odkryły (i prawdopodobnie nie mogłyby odkryć) takiej nieprawidłowości.
106. Osoba ta korzysta z gwarancji w toku procedury przekazania umożliwiających dochodzenie swoich praw i podnoszenie ewentualnych nieprawidłowości europejskiego nakazu aresztowania.
107. Chciałabym zauważyć w tym miejscu, że chociaż obowiązki nałożone na państwa członkowskie w decyzji ramowej dotyczą zasadniczo kwestii proceduralnych, nie oznacza to, że uchwalając decyzję ramową, prawodawca nie wziął pod uwagę praw podstawowych oraz praw człowieka. Wręcz przeciwnie, zrobił to na wiele różnych sposobów(53).
108. I tak, decyzja ramowa zawiera wyraźne odniesienia do tych praw. Wynika to jasno na przykład z jej motywów 10, 12 i 13. Co ważniejsze, art. 1 ust. 3 decyzji ramowej stanowi, że nie narusza ona obowiązku poszanowania praw podstawowych i podstawowych zasad prawnych zawartych w obecnym art. 6 TUE. Ponadto, jak wynika z art. 51 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, państwa członkowskie, a w rezultacie także ich sądy, mają obowiązek przestrzegać jej postanowień w zakresie, w jakim stosują prawo Unii. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy wydający nakaz organ sądowy i wykonujący nakaz organ sądowy stosują przepisy krajowe przyjęte w celu wykonania decyzji ramowej(54).
109. Decyzja ramowa zawiera również szereg szczególnych przepisów mających na celu ochronę praw osoby, której dotyczy nakaz. W ramach procedury przekazania prawodawca Unii zapewnił poszanowanie prawa do przesłuchania w państwie członkowskim wykonania nakazu w taki sposób, by nie podważać skuteczności mechanizmu europejskiego nakazu aresztowania(55).
110. I tak, zgodnie z art. 11 ust. 1 decyzji ramowej osoba, której dotyczy nakaz, ma prawo do powiadomienia jej o europejskim nakazie aresztowania i jego treści. Artykuł 11 ust. 2 i art. 13 ust. 2 decyzji ramowej przewidują ponadto, że jeżeli osoba, której dotyczy wniosek, wyraża zgodę na przekazanie lub ewentualnie zrzeka się prawa do skorzystania z zasady szczególności, ma ona prawo do korzystania z pomocy prawnej. Co więcej, na mocy art. 14 i 19 decyzji ramowej osoba, której dotyczy nakaz, która nie wyraża zgody na swoje przekazanie i wobec której wydany został europejski nakaz aresztowania w celu przeprowadzenia postępowania karnego, ma prawo do przesłuchania przez wykonujący nakaz organ sądowy na warunkach ustalonych w drodze wzajemnego porozumienia z wydającym nakaz organem sądowym(56).
111. Z informacji przedstawionych Trybunałowi wynika, że IK wiedział zarówno o istnieniu, jak i o wymiarze swojej kary, włącznie z karą dodatkową. Jego adwokat stwierdził nawet podczas rozprawy, że IK nie wyraził zgody na przekazanie, z którego to powodu o jego przekazaniu zadecydował rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie, Niderlandy), jednak nie wskazał przed tym sądem braku w europejskim nakazie aresztowania informacji o karze dodatkowej.
112. Tym samym IK miał dogodną sposobność podniesienia nieprawidłowości europejskiego nakazu aresztowania w toku procedury przekazania. Ponadto, poza kilkoma ogólnymi odniesieniami do praw wynikających z art. 6 EKPC i art. 48 ust. 2 karty praw podstawowych, ani w swoich uwagach na piśmie, ani na rozprawie IK nie wskazał jakiegokolwiek naruszenia swoich praw podstawowych w toku procedury przekazania lub nawet poza nią.
113. Powrócę teraz do obrazu ścieżki, którego użyłam powyżej (pkt 83) w celu opisania zakresu i skutków europejskiego nakazu aresztowania oraz procedury przekazania.
114. W niniejszej sprawie, kiedy ta ścieżka rozpoczęła się wraz z wydaniem europejskiego nakazu aresztowania dotyczącego przekazania IK i gdy został on aresztowany, miał on możliwość podniesienia braku w europejskim nakazie aresztowania informacji o karze dodatkowej. Ponieważ tego nie zrobił w ramach procedury wykonania europejskiego nakazu aresztowania, ścieżka ta zamknęła się wraz z wykonaniem wspomnianego nakazu i jego przekazaniem organom belgijskim. W związku z tym IK nie może już powołać się na tę materialną nieprawidłowość po trzech latach w trakcie procedury niemającej żadnego związku z europejskim nakazem aresztowania, która to polega na określeniu warunków wykonania kary dodatkowej.
115. Akceptacja przeciwnego stanowiska spowodowałaby przekroczenie ram procedury przekazania oraz zakresu orzeczenia sądowego, jakim jest europejski nakaz aresztowania.
116. Z tych samych powodów odrzucam również argumentację Komisji, zgodnie z którą wydający nakaz organ sądowy zawsze ma możliwość powiadomienia wykonującego nakaz organu sądowego o istnieniu kary dodatkowej w drodze procedury, o której mowa w art. 15 ust. 2 i 3 decyzji ramowej.
117. Rozwiązanie to jest, moim zdaniem, sprzeczne zarówno z systemem przekazywania osób stworzonym przez decyzję ramową, jak i z brzmieniem i celem określonymi w art. 15 ust. 2 i 3.
118. Tytuł art. 15 jest bowiem jasny: wspomnianą procedurę udzielania informacji uzupełniających stosuje się przy przyjęciu decyzji o przekazaniu. Ponadto, wspomniany artykuł został umieszczony w rozdziale 2 decyzji ramowej, którego tytuł brzmi „Procedura przekazywania”. Tym samym celem tego przepisu jest umożliwienie uzyskania przez wykonujący nakaz organ sądowy informacji niezbędnych do wydania zgody na przekazanie. Rozszerzenie tej procedury poza procedurę przekazania nie uwzględnia okoliczności, że system ustanowiony w decyzji ramowej: (i) ma zakres ograniczony przez jej art. 1 ust. 1 do aresztowania i przekazania osoby, której dotyczy wniosek oraz (ii) ma być szybki i skuteczny. Wydaje mi się, że utrzymywanie ewentualnej korespondencji między wydającymi nakaz i wykonującymi nakaz organami sądowymi nawet przez lata po wykonaniu europejskiego nakazu aresztowania jest bezcelowe i potencjalnie zagraża skuteczności systemu.
119. Z powyższego wynika, że system ustanowiony w decyzji ramowej uniemożliwia zakwestionowanie wykonania krajowej kary dodatkowej ze względu na okoliczność, że nie została ona wskazana w europejskim nakazie aresztowania, który został wykonany.
120. Dla pełnego obrazu sytuacji dodam, że nie znajduje uzasadnienia w decyzji ramowej przedstawiona Trybunałowi argumentacja, zgodnie z którą w przypadku gdy europejski nakaz aresztowania został wydany jedynie w odniesieniu do kary zasadniczej i decyzja o przekazaniu dotyczy wyłącznie tej kary, wydające nakaz państwo członkowskie może wykonać jedynie karę zasadniczą. Wydaje mi się, że argumentacja ta jest zakorzeniona w koncepcji ekstradycji i suwerenności państw, w której państwo wzywające nie może wykroczyć poza elementy objęte zgodą państwa wezwanego. Tymczasem w opartym na wzajemnym zaufaniu obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości nie ma już mowy o kontaktowaniu się dwóch suwerennych państw – państwa wzywającego i państwa wezwanego – które działają z niezależnych pozycji(57). Przeciwnie, chodzi o lojalną współpracę dla osiągnięcia celów decyzji ramowej, które są ukierunkowane na szybkie i skuteczne przekazanie osób poszukiwanych.
121. W związku z tym proponuję, aby na przedłożone Trybunałowi pytania drugie i trzecie odpowiedzieć w ten sposób, że brak zawarcia informacji o karze dodatkowej (takiej jak będąca przedmiotem sporu w niniejszej sprawie) w europejskim nakazie aresztowania stanowiącym podstawę przekazania osoby, której dotyczy nakaz, nie może uniemożliwić wykonania tej kary, jeżeli została ona orzeczona zgodnie z odpowiednimi przepisami krajowymi.
Wnioski
122. Z powyższych powodów proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne przedstawione przez Hof van Cassatie (sąd kasacyjny, Belgia) w następujący sposób:
1) Na podstawie art. 8 ust. 1 lit. f) decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r., informację o karze dodatkowej, takiej jak będąca przedmiotem sporu w niniejszej sprawie, należy zawrzeć w części c) pkt 2) europejskiego nakazu aresztowania.
2) Brak informacji o karze dodatkowej, takiej jak będąca przedmiotem sporu w niniejszej sprawie, w europejskim nakazie aresztowania stanowiącym podstawę przekazania osoby, której dotyczy nakaz, nie może uniemożliwić wykonania tej kary, jeżeli została ona orzeczona zgodnie z odpowiednimi przepisami krajowymi.