OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MANUELA CAMPOSA SÁNCHEZA-BORDONY
przedstawiona w dniu 26 listopada 2019 r.(1)
Sprawa C‑627/19 PPU
Openbaar Ministerie
przeciwko
ZB
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie, Niderlandy)]
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych – Decyzja ramowa 2002/584/WSiSW – Europejski nakaz aresztowania – Wydający nakaz organ sądowy – Europejski nakaz aresztowania wydany przez belgijskiego prokuratora – Warunek istnienia skutecznego środka zaskarżenia decyzji o wydaniu europejskiego nakazu aresztowania
1. Trybunał ponownie zajmuje się odesłaniami prejudycjalnymi, w których następstwie będzie musiał rozstrzygnąć, czy prokuraturę (w tym przypadku Belgii) można uznać za „wydający [europejski] nakaz [aresztowania (ENA)] organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej 2002/584/WSiSW(2).
2. Wątpliwości sądu odsyłającego w tej sprawie oraz w sprawach połączonych C‑625/19 PPU i C‑626/19 PPU łączą się z wątpliwościami przedstawionymi przez sąd w Luksemburgu (sprawa C‑566/19 PPU) i dotyczą w szczególności wykładni wyroku Trybunału OG i PI (prokuratury w Lubece i w Zwickau)(3).
3. Te same wątpliwości podniesiono w odniesieniu do prokuratur w Szwecji (sprawa C‑625/19 PPU) i we Francji (sprawy C‑566/19 PPU i C‑626/19 PPU), w których przedmiocie przedstawiam opinię w tym samym dniu.
4. O ile w sprawie C‑626/19 PPU pytanie dotyczy ENA wydanych w celu przeprowadzenia postępowania karnego, o tyle w niniejszej sprawie sąd odsyłający interesuje się ENA wydanymi w celu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej prawomocnym wyrokiem.
5. Mimo że zasadniczo opowiadam się za tym samym stanowiskiem co w sprawach OG (prokuratura w Lubece) i PI (prokuratura w Zwickau)(4) oraz w sprawie PF (prokurator generalny Litwy)(5), to w dalszej części ogłoszonej dziś opinii zajmę się wykładnią wyroku OG i PI (prokuratury w Lubece i w Zwickau), a także wyroku wydanego w dniu 9 października 2019 r.(6) w innej podobnej sprawie.
I. Ramy prawne
A. Prawo Unii
6. Powołuję się na treść motywów 5, 6, 8, 10 i 12 oraz art. 1 i 9 decyzji ramowej, która znajduje się w opinii w sprawach OG i PI (prokuratury w Lubece i w Zwickau).
B. Prawo krajowe
7. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez rząd belgijski wet van 19 december 2003 betreffende het Europees aanhoudingsbevel (ustawa z dnia 19 grudnia 2003 r. o ENA)(7) stanowi w art. 32(8):
„1. W przypadku gdy można sądzić, że osoba, której dotyczy wniosek w celu przeprowadzenia postępowania karnego, znajduje się na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, sędzia śledczy lub prokurator królewski na podstawie nakazu aresztowania wydanego w zależności od przypadku przez sędziego lub sąd wydaje [ENA] w formie i na warunkach przewidzianych w art. 2 i 3. [ENA] wydany w celu przeprowadzenia postępowania karnego może zostać wydany jedynie na warunkach określonych ustawą z dnia 20 lipca 1990 r. o zatrzymaniu.
[…]
2. W przypadku gdy można sądzić, że osoba, której dotyczy wniosek w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka zabezpieczającego, znajduje się na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, prokurator królewski wydaje [ENA] w formie i na warunkach przewidzianych w art. 2 i 3.
Jeżeli w takim przypadku kara lub środek zabezpieczający zostały orzeczone na podstawie orzeczenia zaocznego i jeżeli osoba, której dotyczy wniosek, nie została wezwana osobiście ani nie została poinformowana w inny sposób o terminie i miejscu rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku zaocznego, w [ENA] wskazuje się, że osoba, której dotyczy wniosek, będzie mogła skorzystać ze środka zaskarżenia w Belgii i bycia osądzoną pod swoją obecność.
[…]”.
8. Artykuł 28/1 wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis (ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o zatrzymaniu)(9) wskazuje:
„Sędzia lub sąd może, w zależności od przypadku, wydać nakaz aresztowania, w sytuacji gdy podejrzany nie może stawić się w sądzie osobiście ze względu na zatrzymanie za granicą i złożył wniosek o możliwość stawienia się w sądzie osobiście”.
II. Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
9. W dniu 24 kwietnia 2019 r. prokuratura w Brukseli (Belgia) wydała ENA w celu wykonania wyroku wydanego w dniu 7 lutego 2019 r. przez Franstalige rechtbank van eerste aanleg van Brussel (francuskojęzyczny sąd pierwszej instancji w Brukseli, Belgia)(10).
10. Po zatrzymaniu ZB w Niderlandach w dniu 3 maja 2019 r. ENA został przekazany do rechtbank Amsterdam (sądu rejonowego w Amsterdamie, Niderlandy), który postanowił przedłożyć następujące pytanie prejudycjalne:
„Czy w sytuacji, gdy ENA ma na celu wykonanie kary pozbawienia wolności nałożonej podlegającą wykonaniu decyzją sędziego lub sądu, a ENA został wydany przez prokuratora uczestniczącego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w państwie członkowskim i zagwarantowane zostało, że w ramach wykonywania swoich obowiązków nierozerwalnie związanych z wydawaniem europejskiego nakazu aresztowania działa on niezależnie, obowiązuje również wymóg, aby decyzja o wydaniu ENA – a w szczególności proporcjonalny charakter takiej decyzji – podlegała zaskarżeniu, które w pełni spełnia wymogi wynikające ze skutecznej ochrony sądowej?”.
III. Postępowanie przed Trybunałem
11. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpłynął do Trybunału w dniu 22 sierpnia 2019 r. Ze względu na pozbawienie wolności ZB sąd odsyłający wniósł o rozpoznanie sprawy w pilnym trybie prejudycjalnym, do czego Trybunał się przychylił.
12. Uwagi na piśmie przedstawili ZB, rządy belgijski i niderlandzki, prokurator niderlandzki i Komisja.
13. Rozprawa odbyła się w dniu 24 października 2019 r. łącznie z rozprawami w sprawach C‑566/19 PPU, C‑626/19 PPU i C‑625/19 PPU. Wzięli w niej udział JR, YC, XD, ZB, prokuratura generalna Luksemburga, prokuratura Niderlandów, rządy niderlandzki, francuski, szwedzki, belgijski, irlandzki, hiszpański, włoski i fiński oraz Komisja.
IV. Analiza
A. Uwagi wstępne
14. Pytanie sformułowane w tej sprawie ma punkty wspólne z pytaniem sformułowanym w sprawie C‑626/19 PPU, w którego przedmiocie przedstawiam stanowisko w opinii z tego samego dnia.
15. W owej opinii badam nie tylko kwestię kontroli sądowej ENA wydanych przez prokuratora (czego dotyczy niniejsze odesłanie), lecz również kwestię, czy członków tej instytucji można uznać za „wydający nakaz organ sądowy” w rozumieniu decyzji ramowej.
16. W tym postępowaniu rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie) uznaje, że belgijski prokurator może wydać ENA, ponieważ posiada on cechy niezależności określające „wydający nakaz organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej.
17. Ponieważ niezależność belgijskiej prokuratury nie była przedmiotem dyskusji w niniejszej sprawie, nie przedstawiono informacji niezbędnych dla oceny, czy zgodnie ze swoim statusem konstytucyjnym oraz strukturą organizacyjną i funkcjonalną członkowie tej instytucji oferują profil wymagany przez Trybunał w wyroku z dnia 27 maja 2019 r., PF (prokurator generalny Litwy)(11). Nie mogę zatem wypowiedzieć się w tym względzie.
B. W przedmiocie kontroli sądowej ENA wydanego przez prokuraturę
18. Moja opinia w sprawach połączonych C‑566/19 PPU i C‑626/19 PPU dotyczy sądowej kontroli ENA wydanej w celu przeprowadzenia postępowania karnego.
19. W tym kontekście twierdzę, że kontrola sądowa dokonana w chwili wydania krajowego nakazu aresztowania (KNA) nie może odpowiadać, ze względu na swój charakter, „wymogom wynikającym ze skutecznej ochrony sądowej”, do których odnosi się pkt 75 wyroku OG i PI (prokuratury w Lubece i w Zwickau), która zawsze jest ochroną żądaną przez zainteresowaną osobę i jest udzielana w drodze postępowania, w którym osoba ta mogła uczestniczyć, korzystając z prawa do obrony(12).
20. W związku z powyższym analiza spełnienia wymogów wydania ENA wydanego przez prokuratora, którego można uznać za „wydający nakaz organ sądowy” w rozumieniu art. 6 ust. 1 decyzji ramowej, może nastąpić przed wydaniem ENA, lecz dokonanie analizy nie wyklucza przysługującego osobie, której dotyczy wniosek o przekazanie, prawa do zaskarżenia ENA po jego wydaniu.
21. Powyższe stwierdzenie mające zastosowanie do ENA wydanych w celu przeprowadzenia postępowania karnego, odnosi się to również do ENA mających na celu wykonanie wyroku.
22. Wydanie ENA w celu wykonania wyroku nie podlega zazwyczaj zasadzie oportunizmu, lecz zasadzie ścisłego stosowania prawa (tzn. wykonania wyroku stosującego przepisy prawa do określonej sytuacji).
23. Można zatem sądzić, że po wydaniu wyroku jego wykonanie nie podlega dyskusji i w związku z tym należy automatycznie wydać ENA, jeżeli osoba skazana znajduje się w innym państwie członkowskim.
24. Jednakże przesłanką dla wydania ENA jest nie tylko istnienie KNA lub, jak w niniejszej sprawie, prawomocnego wyroku orzekającego pozbawienie wolności. Do tej przesłanki należy dodać, że wydanie ENA nie jest nieproporcjonalne. Ponadto zbadanie jego proporcjonalnego charakteru z urzędu lub w drodze zatwierdzenia uprzedniej decyzji prokuratora(13) lub w następstwie skargi zainteresowanej osoby jest zadaniem sędziów i sądów.
25. Nie ulega wątpliwości, że istnieje uprzednia ocena proporcjonalnego charakteru, dokonana już w znacznym stopniu przez samego prawodawcę. W decyzji ramowej wykluczono zatem ENA w celu wykonania kary pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż cztery miesiące(14).
26. Tymczasem proporcjonalny charakter wydania ENA stwierdza się nie tylko na podstawie okresu pozbawienia wolności określonego w wyroku. Do tego czynnika należy dodać inny, nie mniej istotny, a jest nim okres pozbawienia wolności, z jakim prawdopodobnie może wiązać się wykonanie ENA w państwie członkowskim wykonującym ten nakaz. Należy ewentualnie rozważyć „wpływ procedury przekazywania oraz przekazania zainteresowanej osoby zamieszkałej w państwie członkowskim innym niż […] na jej relacje społeczne i rodzinne”(15).
27. Prawdą jest, że pozbawienie wolności w wykonującym nakaz państwie członkowskim należy zaliczyć do kary orzeczonej w wydającym nakaz państwie członkowskim(16). Jednakże w zależności od okoliczności okres pozbawienia wolności mógł zostać odbyty, nawet jeżeli ze względu na swą istotę kara, której wykonanie jest rozpatrywane, może nie wiązać się w sposób nieuchronny z pozbawieniem wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim.
28. Sędzia lub sąd, który wydał wyrok skazujący, niekoniecznie musi bowiem na tym etapie rozważyć możliwość wydania ENA do celów wykonania swego orzeczenia. Może zdarzyć się, i nie jest to rzadkością, że KNA zostaje wydany w celu doprowadzenia skazanego, a następnie na uzasadniony wniosek tego skazanego lub z innych względów prawa krajowego kara pozbawienia wolności wymierzona w wyroku podlega złagodzeniu lub zawieszeniu, co uzależnione jest ewentualnie od udzielenia określonych gwarancji.
29. W ENA nie należy zatem w nieunikniony sposób uwzględnić wyroku skazującego: sąd, który wydał wyrok skazujący (lub jakikolwiek inny sąd właściwy w tej dziedzinie), jako sąd, na którym ciąży obowiązek zapewnienia skutecznej ochrony sądowej, postanawia, czy zwróci się do wykonującego nakaz państwa członkowskiego o przekazanie skazanego na podstawie kryterium proporcjonalności, czy też zrzeknie się uczynienia tego.
30. W tym kontekście może mieć znaczenie okres, który upłynął od wydania wyroku do wydania ENA. Istnieje niekiedy ryzyko przekroczenia terminu, nawet jeśli ocena proporcjonalnego charakteru ENA została dokonana w samym wyroku skazującym(17).
31. Z powodu opóźnienia wydania ENA ocena proporcjonalnego charakteru, dorozumiana lub wyraźna w orzeczeniu, może stać się nieaktualna. Do czynników decydujących przy ocenie proporcjonalnego charakteru ENA zalicza się ewentualny czas trwania pozbawienia wolności w wykonującym nakaz państwie członkowskim, którego to okresu nie można pominąć przy ocenie, czy w świetle sytuacji osoby, której dotyczy wniosek o przekazanie, i istoty czynu zabronionego wydanie ENA jest proporcjonalne.
32. W tym samym duchu nie można wykluczyć możliwości, że osoba, której dotyczy wniosek o przekazanie, utrwaliła w chwili wydania ENA związek z wykonującym nakaz państwem członkowskim wystarczający w celu umożliwienia zastosowania decyzji ramowej 2008/909/WSiSW(18). W takim przypadku należałoby rozważyć, czy karę, dla której wykonania został wydany ENA, można odbyć w tym państwie członkowskim.
33. Z powyższego wynika, że ENA wydane w celu wykonania wyroku skazującego mogą stwarzać dodatkowe problemy, które nie ograniczają się jedynie do stwierdzenia istnienia wspomnianego wyroku i orzeczonego w nim pozbawienia wolności. Jeżeli owe ENA są wydane przez członka tej prokuratury, zainteresowany powinien móc przedłożyć jego decyzję ocenie sądu.
34. Uważam zatem, że prawo do środka prawnego przed sądem mające zastosowanie w odniesieniu do ENA wydanych w celu przeprowadzenia postępowania karnego znajduje zastosowanie również do ENA wydanych w celu wykonania wyroku.
V. Wnioski
35. W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, by na pytania przedstawione przez rechtbank Amsterdam (sąd rejonowy w Amsterdamie, Niderlandy) odpowiedział następująco:
Europejskie nakazy aresztowania wydane przez prokuratora w celu wykonania kary pozbawienia wolności wymierzonej w prawomocnym wyroku powinny podlegać zaskarżeniu analogicznemu do tego, które jest przewidziane w odniesieniu do europejskich nakazów aresztowania wydanych w celu przeprowadzenia postępowania karnego.