KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
PITRUZZELLA
ippreżentati fis-27 ta’ Ġunju 2019 (1)
Kawża C‑274/18
Minoo Schuch-Ghannadan
vs
Medizinische Universität Wien
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Arbeits-und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna, l-Awstrija))
“Rinviju preliminari – Politika soċjali – Ugwaljanza fit-trattament bejn l-irġiel u n-nisa fil-qasam tal-impjieg u tax-xogħol – Limitazzjoni tad-dewmien ġenerali massimu ta’ kuntratti suċċessivi ta’ xogħol għal żmien determinat – Diskriminazzjoni indiretta bbażata fuq is-sess – Oneru tal-prova”
1. Fit-talba għal deċiżjoni preliminari li hija s-suġġett ta’ dawn il-konklużjonijiet, l-Arbeits- und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna, l-Awstrija) tagħmel tliet domandi lill-Qorti tal-Ġustizzja, li jirrigwardaw, l-ewwel waħda, fuq l-interpretazzjoni tal-klawżola 4 tal-Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time, konkluż fis-6 ta’ Ġunju 1997 (iktar ’il quddiem il-“Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time”) (2), it-tieni fuq l-interpretazzjoni tal-Artikolu 2(1)(b) tad-Direttiva 2006/54/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-5 ta’ Lulju 2006 dwar l-implimentazzjoni tal-prinċipju ta’ opportunitajiet indaqs u ta’ trattament ugwali tal-irġiel u n-nisa fi kwistjonijiet ta’ impjiegi u xogħol (3), u t-tielet fuq l-interpretazzjoni tal-Artikolu 19(1) ta’ din l-istess direttiva.
I. Il-kawża prinċipali, id-domandi preliminari u l-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
2. Dan ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari tal-Arbeits- und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna) saret fil-kuntest ta’ azzjoni mressqa minn Minoo Schuch-Ghannadan kontra l-Medizinische Universität Wien (l-Università tal-Mediċina ta’ Vjenna, l-Awstrija, iktar ’il quddiem, il-“MUW”) dwar it-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ xogħol tagħha magħha. Insostenn tal-azzjoni tagħha, M. Schuch-Ghannadan sostniet, partikolarment, li s-sistema implimentata konformement mal-Artikolu 109(2) tal-Universitätsgesetz tal-2002 (il-Liġi Awstrijaka tal-2002 dwar l-Universitajiet, iktar ’il quddiem, il-“UG”), li tapplika għall-MUW (4), u li tirregola lir-relazzjoni ta’ xogħol tagħha magħha, hija inkompatabbili mad-dritt tal-Unjoni, sa fejn tistabbilixxi, minn naħa, diskriminazzjoni kontra l-ħaddiema part-time u l-ħaddiema full-time, u, min-naħa l-oħra, minħabba din ir-raġuni, diskriminazzjoni indiretta fir-rigward tan-nisa. Skont il-kliem ta’ din id-dispożizzjoni, ir-relazzjonijiet ta’ xogħol jistgħu jiġu konklużi għal żmien indeterminat jew determinat, fejn ir-relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat għandhom jiġu limitati għal massimu ta’ sitt snin, sakemm il-UG ma tiddisponix bil-kontra. Il-paragrafu 2 tal-imsemmi artikolu jipprevedi li “[s]uċċessjoni ta’ [relazzjonijiet] ta’ żmien determinat konsekuttivi hija legali biss għall-ħaddiema impjegati fil-kuntest ta’ proġetti ffinanzjati minn partijiet terzi jew proġetti ta’ riċerka u għall-persunal iddedikat esklussivament għat-tagħlim kif ukoll għall-persunal ta’ sostituzzjoni. Iż-żmien totali tar-relazzjonijiet ta’ xogħol konsekuttiv ta’ ħaddiem ma jistax jaqbeż [sitt] snin, jew [tmien] snin fil-każ ta’ impjieg part-time. Estensjoni unika għal żmien addizzjonali massimu ta’ [għaxar] snin, u ta’ [tnax]-il sena totali fil-każ ta’ impjieg part-time, hija awtorizzata jekk teżisti ġustifikazzjoni oġġettiva, partikolarment it-tkomplija jew it-twettiq ta’ proġetti ta’ riċerka u ta’ publikazzjoni.”
3. Mid-digriet tar-rinviju jirriżulta li M. Schuch-Ghannadan kienet impjegata bħala xjentista (5) mill-MUW waqt il-perijodu bejn id-9 ta’ Settembru 2002 sat-30 ta’ April 2014 (b’interuzzjoni mill-1 ta’ Settembru 2005 sat-30 ta’ Settembru 2006), abbażi ta’ kuntratti suċċessivi ta’ xogħol għal żmien determinat bl-applikazzjoni tal-Artikolu 109(2) tal-UG, parzjalment full-time u parzjalment part-time. Quddiem il-qorti tar-rinviju, M. Schuch-Ghannadan talbet il-konstatazzjoni tal-kontinwazzjoni tar-relazzjoni ta’ xogħol tagħha mal-MUW, billi invokat kemm ksur tal-Artikolu 109(2) tal-UG, fin-nuqqas tal-kundizzjonijiet previsti minn din id-dispożizzjoni għall-estensjoni tal-kuntratt tagħha għal iktar mil-limitu ta’ 8 snin, u kemm, kif diġà mfakkar, il-ksur mill-imsemmija dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni.
4. Permezz ta’ sentenza tat-2 ta’ Ġunju 2016, il-qorti tar-rinviju ċaħdet it-talba ta’ M. Schuch-Ghannadan, billi kkunsidrat, minn naħa, li ma kienx hemm ksur tal-Artikolu 109(2) tal-UG u, min-naħa l-oħra, li l-inkompatibbiltà ta’ din id-dispożizzjoni mad-dritt tal-Unjoni, invokata mir-rikorrenti fil-kawża prinċipali ma kinitx rilevanti, peress li l-kliem tagħha ma ħallew l-ebda possibbiltà għal interpretazzjoni konformi mad-Direttiva 2006/54. L-Oberlandesgericht Wien (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Vjenna, l-Awstrija), adita minn M. Schuch-Ghannadan, annullat parzjalment lis-sentenza msemmija hawn fuq tat-2 ta’ Ġunju 2016, minħabba nuqqas ta’ eżami tal-argumenti ta’ M. Schuch-Ghannadan ibbażati fuq l-inkompatibbiltà tal-Artikolu 109(2) tal-UG mad-dritt tal-Unjoni, u rrinvijat lill-kawża quddiem l-Arbeits- und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna, l-Awstrija).
5. Quddiem din il-qorti, il-MUW sostniet li r-rikorrenti fil-kawża prinċipali llimitat ruħha li tallega b’mod mhux sostnut, l-eżistenza ta’ diskriminazzjoni bejn il-ħaddiema għal żmien determinat part-time u dawk full-time, mingħajr ma ppreċiżat f’xiex kienet tikkonsisti din id-diskriminazzjoni. Hija sostniet li d-differenza fid-dewmien ta’ relazzjoni ta’ xogħol għal żmien determinat bejn dawn iż-żewġ kategoriji ta’ ħaddiema ma tippenalizzax lill-ħaddiema part-time, peress li dawn tal-aħħar għandhom il-possibbiltà sabiex iżommu lill-impjieg tagħhom għal perijodu itwal, b’teħid inkunsiderazzjoni tal-fatt li l-impjieg permanenti huwa rari fl-universitajiet. Fir-rigward tal-allegazzjoni ta’ diskriminazzjoni indiretta fir-rigward tan-nisa, il-MUW sostniet li kienet ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali li għandha turi, permezz ta’ data ta’ statistika, li numru ikbar ta’ nisa kienu kkonċernati bid-differenza fit-trattament bejn il-ħaddiem ta’ żmien determinat part-time u full-time prevista fl-Artikolu 109(2) tal-UG. Id-data li tikkonċerna lill-ħaddiema għal żmien determinat li jaqgħu taħt din id-dispożizzjoni, impjegati mill-MUW, ma tippermettix li tiġi sostnuta tali diskriminazzjoni.
6. Huwa f’dan il-kuntest li, permezz ta’ deċiżjoni tad-19 ta’ April 2018, l-Arbeits- und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna, l-Awstrija) iddeċidiet li tissospendi l-proċedura quddiemha u tagħmel id-domandi preliminari li ġejjin:
“1. Il-prinċipju ta’ pro rata temporis previst fil-punt 2 tal-klawżola 4 tal-[Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time], ikkunsidrat flimkien mal-prinċipju ta’ nondiskriminazzjoni previst fil-punt 1 tal-[imsemmija] klawżola 4, japplika għal dispożizzjoni leġiżlattiva li tipprevedi li t-tul totali tar-relazzjonijiet ta’ xogħol konsekuttivi ta’ ħaddiem jew ta’ ħaddiema ta’ università Awstrijaka, impjegat jew impjegata fil-kuntest ta’ proġetti ffinanzjati minn terzi jew ta’ proġetti ta’ riċerka, huwa ta’ [sitt] snin għall-ħaddiema impjegati full-time iżda ta’ [tmien] snin fil-każ ta’ attività part-time u, barra minn hekk, estensjoni ġdida waħda ta’ tul totali li jista’ jilħaq l-[għaxar] snin għall-impjegati full-time u [tnax]-il sena fil-każ ta’ attività part-time, hija awtorizzata jekk ikun hemm ġustifikazzjoni oġġettiva, b’mod partikolari sabiex jitkomplew jew jitlestew proġetti ta’ riċerka jew ta’ pubblikazzjoni?
2. Dispożizzjoni leġiżlattiva bħal dik deskritta fl-ewwel domanda tikkostitwixxi diskriminazzjoni indiretta minħabba s-sess fis-sens tal-Artikolu 2(1)(b) tad-Direttiva 2006/54, meta, fost il-ħaddiema impjegati kollha li għalihom tapplika din id-dispożizzjoni, din tal-aħħar tikkonċerna perċentwali kunsiderevolment ikbar ta’ nisa milli ta’ rġiel?
3. L-Artikolu 19(1) tad-Direttiva 2006/54, għandu jiġi interpretat fis-sens li mara li, fil-qasam ta’ applikazzjoni ta’ dispożizzjoni leġiżlattiva bħal dik deskritta fl-ewwel domanda, tinvoka diskriminazzjoni indiretta minħabba s-sess, għar-raġuni li numru kunsiderevolment ikbar ta’ nisa milli ta’ rġiel huma impjegati part-time, għandha tistabbilixxi n-natura verosimili ta’ din iċ-ċirkustanza, b’mod partikolari l-fatt li minn perspettiva ta’ statistika huma n-nisa li huma l-iktar ikkonċernati, billi tippreżenta statistika preċiża jew fatti preċiżi u billi tipproduċi provi adegwati?”
7. Il-kawża li hija s-suġġett ta’ dawn il-konklużjonijiet ibbenefikat minn osservazzjonijiet bil-miktub ippreżentati mill-partijiet fil-kawża prinċipali, mill-Gvern Awstrijak u dak Portugiż, kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea. Waqt is-seduta li nżammet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fis-7 ta’ Marzu 2019, M. Schuch-Ghannadan, il-MUW, il-Gvern Awstrijak, kif ukoll il-Kummissjoni, ippreżentaw l-osservazzjonijiet tagħhom.
II. Analiżi
A. Osservazzjonijiet preliminari
8. Fil-motivi tad-digriet tar-rinviju tagħha, l-Arbeits- und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna, l-Awstrija) ħadet inkunsiderazzjoni wkoll, bħala parametru tal-legalità tal-Artikolu 109(2) tal-UG, minbarra l-Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time u d-Direttiva 2006/54, il-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat, konkluż fit-18 ta’ Marzu 1999 (iktar ’il quddiem, il-“Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat”) (6), u, b’mod partikolari il-klawżola 5 ta’ dan il-ftehim, li fil-paragrafu 1 tagħha teżiġi li l-Istati Membri jadottaw miżuri intiżi sabiex jipprevedu l-abbuż li jirriżulta mill-użu ta’ kuntratti jew relazzjonijiet ta’ xogħol suċċessivi għal żmien determinat. Skont l-Arbeits- und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna, l-Awstrija), l-Artikolu 109(2) tal-UG jikkostitwixxi traspożizzjoni “suffiċjenti u legali” tal-paragrafu 1 tal-imsemmija klawżola. Għaldaqstant, l-ebda mid-domandi preliminari magħmula minn din il-qorti ma jirrigwardaw l-interpretazzjoni ta’ din il-klawżola.
9. Fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, il-Kummissjoni tinnota n-nuqqas ta’ qbil tagħha fuq l-evalwazzjoni tal-qorti tar-rinvju u tistaqsi, essenzjalment, lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi, b’mod preliminari, għall-kwistjoni sabiex isir magħruf jekk l-Artikolu 109(2) tal-UG jikkostiwixxix traspożizzjoni suffiċjenti tal-klawżola 5(1) tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat. Skont il-Kummissjoni, risposta negattiva għal din il-mistoqsija, kif irrakkomandat minnha, twassal sabiex ir-risposta għad-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju ma tkunx meħtieġa.
10. Qabel ma jiġi ttrattat il-mertu tad-domanda preliminari mqajma mill-Kummissjoni, għandu jiġi kkunsidrat jekk il-passi li din l-istituzzjoni qiegħda tissuġġerixxi li jittieħdu, li jimplikaw, essenzjalment, id-dikjarazzjoni ex officio mill-Qorti tal-Ġustizzja ta’ domanda addizzjonali fil-konfront ta’ dawk magħmula mill-qorti tar-rinviju, humiex kompatibbli mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tirrigwarda l-interpretazzjoni tal-Artikolu 267 TFUE.
1. Fuq l-ammissibbiltà ta’ dikjarazzjoni ex officio ta’ domanda preliminari addizzjonali fil-każ tal-kawża preżenti
11. Skont ġurisprudenza stabbilita, is-setgħa li jiġu ddeterminati d-domandi li għandhom isiru lill-Qorti tal-Ġustizzja hija mogħtija biss lill-qorti nazzjonali (7), li quddiemha titressaq il-kawża u li għandha tagħti d-deċiżjoni (8). Għaldaqstant, il-partijiet fil-kawża prinċipali ma jistgħux ibiddlu l-kontenut tad-domandi magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja (9), u lanqas li jiddikjarawhom mingħajr skop. Il-Qorti tal-Ġustizzja lanqas ma tista’ tiġi obbligata li tirrispondi għal domanda addizzjonali fuq l-inizjattiva ta’ parti fil-kawża (10). Il-Qorti tal-Ġustizzja timmotiva lil din il-ġurisprudenza fir-rigward, minn naħa, tan-natura tar-rinviju preliminari, li huwa intiż sabiex jistabbilixxi, “kooperazzjoni diretta bejnha u l-qrati nazzjonali, abbażi ta’ proċedura mhux kontenzjuża, permezz ta’ proċedura li mhijiex relatata ma’ kwalunkwe inizjattiva tal-partijiet u li matulha dawn huma mistiedna biss sabiex jinstemgħu” (11) u min-naħa l-oħra, permezz tal-obbligu li hija għandha li tiżgura l-possibbiltà għall-gvernijiet tal-Istati Membri u għall-partijiet interessati li jippreżentaw osservazzjonijiet skont l-Artikolu 23 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea, fid-dawl tal-fatt li, skont din id-dispożizzjoni, huma biss id-deċiżjonijiet tar-rinviju li jiġu nnotifikati lill-partijiet interessati(12). Bdil fis-sustanza tad-domandi preliminari jew risposta għad-domandi addizzjonali msemmija minn waħda mill-partijiet fl-osservazzjonijiet tagħhom ikun inkompatibbli ma’ tali obbligu (13).
12. Jekk, abbażi tal-ġurisprudenza msemmija hawn fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja tirrifjuta, bħala prinċipju, li tirrispondi għad-domandi addizzjonali msemmija mill-partijiet fil-kawża prinċipali jew mill-partijiet ikkonċernati, jeżisti madankollu każ fil-ġurisprudenza li tikkonferma soluzzjoni opposta, li tistabbilixxi, minkejja d-delimitazzjoni tar-rinviju preliminari mwettaq mill-qorti nazzjonali, il-ħtieġa li tingħata risposta li tkun utli għas-soluzzjoni tal-kawża prinċipali (14). F’dan ir-rigward, il-Qorti tal-Ġustizzja, f’diversi okkażjonijiet, intalbet sabiex tieħu inkunsiderazzjoni regoli tad-dritt tal-Unjoni li l-qorti nazzjonali ma tkunx għamlet riferiment għalihom fid-domanda tagħha (15), fid-dawl, b’mod partikolari tal-fatti u tal-argumenti mqajma matul il-proċedura (16), jew ukoll sabiex tifformula mill-ġdid id-domandi magħmula sabiex tinkludi fl-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni waħda jew iktar mid-dispożizzjonijiet evokati minn waħda mill-partijiet, jew anki fuq inizjattiva tagħha stess (17). Barra minn hekk, hija affermat li hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tiddeduċi mill-elementi kollha prodotti mill-qorti tar-rinviju, u b’mod partikolari mill-motivazzjoni tad-deċiżjoni tar-rinviju, l-elementi tal-imsemmi dritt li jeħtieġu interpretazzjoni fid-dawl tas-suġġett tal-kawża (18), u dan anki meta t-tweġiba għall-mistoqsija addizzjonali mqajma x’aktarx tirrendi irrilevanti l-mistoqsijiet magħmula mill-qorti tar-rinviju (19) jew fejn din il-kwistjoni kienet impliċitament jew espliċitament deċiża fi stadju preċedenti fit-tilwima bejn il-partijiet fil-kawża prinċipali (20).
13. Għaldaqstant, għandu jiġi vverifikat jekk il-kawża li hija s-suġġett ta’ dawn il-konklużjonijiet tiġġustifikax li l-Qorti tal-Ġustizzja tadotta soluzzjoni li taqa’ taħt l-istess ġurisprudenza.
14. F’dan ir-rigward, ninnota qabel kollox li, mit-talba għal deċiżjoni preliminari jirriżulta, u dan ġie kkonfermat mir-rappreżentant tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali, li din ma kkontestatx, quddiem il-qorti tar-rinviju l-legalità tal-Artikolu 109(2) tal-UG taħt il-perspettiva tal-kompatibbiltà tiegħu mal-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat. Madankollu, dik il-kwistjoni ġiet indirizzata u deċiża mill-qorti tar-rinviju, fis-sens li ma jistax jiġi eskluż a priori li din tifforma parti mis-suġġett tal-kawża prinċipali.
15. Sussegwentement, infakkar li l-Artikolu 109 tal-UG huwa meqjus li jittrasponi, fil-qasam tar-riċerka u tat-tagħlim universitarju, lill-imsemmija klawżola 5. Bħala konsegwenza, teżisti rabta funzjonali diretta bejn dan l-artikolu u d-dispożizzjoni tal-liġi tal-Unjoni li l-Qorti ser ikollha tinterpreta ex officio.
16. Barra minn hekk, jidhirli li ma jistax jiġi kkontestat li risposta għad-domanda sabiex isir magħruf jekk il-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat tipprekludix dispożizzjoni nazzjonali bħalma huwa l-Artikolu 109 tal-UG tkun utli għas-soluzzjoni tal-kawża pendenti quddiem il-qorti tar-rinviju. Fil-fatt, din il-kawża tirrigwarda l-legalità tal-kuntratti suċċessivi ta’ xogħol għal żmien determinat konklużi bejn ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali u l-MUW, kif ukoll fuq il-konsegwenzi, għaż-żamma tar-relazzjoni ta’ xogħol bejn il-partijiet fil-kawża prinċipali, fil-każ tal-possibbiltà ta’ konstatazzjoni ta’ illegalità.
17. Fl-aħħar, nenfasizza li l-partijiet ikkonċernati li ppreżentaw xi osservazzjonijiet bil-miktub quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja ppreżentaw l-opinjoni tagħhom dwar din il-kwistjoni oralment waqt is-seduta. Minn naħa tagħhom, il-partijiet li ma pparteċipawx fil-proċedimenti bil-miktub, irċevew notifika mir-Reġistratur (fil-lingwa tal-proċedura u bil-lingwa Franċiża), fuq l-osservazzjonijiet tal-Kummissjoni u għaldaqstant ġew informati bl-estensjoni tas-suġġett tad-dibattitu quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja proposta minn din tal-aħħar. Għalhekk, huma kienu f’sitwazzjoni li jipparteċipaw fis-seduta quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja sabiex jesponu l-osservazzjonijiet tagħhom f’dan ir-rigward.
18. F’dawn iċ-ċirkustanzi u fid-dawl tal-ġurisprudenza msemmija fil-punt 12 ta’ dawn il-konklużjonijijiet, nissuġġerixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domanda addizzjonali dwar l-interpretazzjoni tal-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat evokata mill-Kummissjoni.
2. Fuq l-interpretazzjoni tal-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat
19. Il-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat, intitolata “Miżuri għal prevenzjoni ta’ l-abbuż”, tiddikjara, fil-punt 1 tagħha, li “[s]abiex jiġi ipprevenut l-abbuż ikkawżat mill-użu ta’ kuntratti jew relazzjonijiet suċċessivi ta’ impjieg għal terminu fiss [żmien determinat], wara konsultazzjoni ma’ l-imsieħba soċjali skond il-liġi nazzjonali, il-ftehim kollettiv jew il-prattika, u/jew l-imsieħba soċjali, għandhom, meta ma hemm ebda miżuri ekwivalenti legali biex jipprevjenu l-abbuż, jintroduċu b’mod li jieħu kont tal-ħtiġiet tas-setturi u/jew kategoriji speċifiċi ta’ ħaddiema, waħda jew iktar mill-miżuri li ġejjin: a) raġunijiet oġġettivi li jiġġustifikaw it-tiġdid ta’ dawn il-kuntratti jew relazzjonijiet; b) iż-żmien massimu totali ta’ kuntratti jew relazzjonijiet suċċessivi ta’ impjieg għal terminu fiss; c) in-numru ta’ tiġdid ta’ dawn il-kuntratti jew relazzjonijiet.” (21)
20. Din il-klawżola għandha l-għan li timplimenta wieħed mill-għanijiet segwiti mill-imsemmi ftehim qafas, jiġifieri li jiġi llimitat l-użu ta’ kuntratti jew relazzjonijiet ta’ impjieg għal żmien determinat suċċessivi, meqjus li huwa sors potenzjali ta’ abbuż għad-detriment tal-ħaddiema, billi jiġu stabbiliti ċertu numru ta’ dispożizzjonijiet ta’ protezzjoni minimi intiżi li tiġi evitata l-prekarjetà tas-sitwazzjoni tal-impjegati (22).
21. Fil-fatt, il-benefiċċju tal-istabbilità tal-impjieg huwa kkonċepit bħala element maġġuri tal-protezzjoni tal-ħaddiema, peress li huwa biss f’ċerti ċirkustanzi li l-kuntratti ta’ xogħol għal żmien determinat jistgħu jissodisfaw lill-bżonnijiet kemm ta’ min jimpjega, kif ukoll tal-ħaddiema (23).
22. Għaldaqstant, il-punt 1 tal-klawżola 5 tal-Ftehim qafas jobbliga lill-Istati Membri, bil-għan ta’ prevenzjoni tal-użu abbużiv ta’ kuntratti jew ta’ relazzjonijiet tax-xogħol suċċessivi għal żmien determinat, bl-adozzjoni effettiva u vinkolanti ta’ mill-inqas waħda mill-miżuri li din il-klawżola telenka, fil-każ fejn id-dritt intern tagħhom ma jinkludix miżuri legali ekwivalenti. Il-miżuri hekk elenkati fil-punt 1(a) sa (c) ta’ din il-klawżola, li jammontaw għal tlieta, huma relatati, rispettivament, ma’ raġunijiet oġġettivi li jiġġustifikaw it-tiġdid ta’ tali kuntratti jew relazzjonijiet tax-xogħol, mat-tul massimu totali ta’ dawn il-kuntratti jew relazzjonijiet tax-xogħol suċċessivi u man-numru ta’ tiġdid tagħhom (24).
23. Il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat li l-Istat Membri jiddisponu f’dan il-qasam minn marġni ta’ diskrezzjoni, peress li huma għandhom l-għażla li jirrikorru għal miżura jew għal numru ta’ miżuri ddikjarati fil-punt 1(a) sa (c) ta’ din l-istess klawżola, kif ukoll għal miżuri legali eżistenti ekwivalenti u dan billi jittieħdu inkunsiderazzjoni l-ħtiġijiet partikolari relatati mas-setturi ta’ attivitajiet speċifiċi u/jew mal-kategoriji ta’ ħaddiema (25).
24. Huwa f’dan il-kuntest li għandu jiġi vverifikat jekk id-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 109(2) tal-UG, li jippermettu t-tiġdid ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat fil-qasam tar-riċerka u tat-tagħlim universitarju fl-Awstrija (26), jissodisfawx il-kriterju meħtieġ sabiex jikkostitwixxu miżuri kontra l-abbuż stabbiliti fil-punt 1 tal-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat.
25. L-ewwel nett, fir-rigward tal-possibbiltà li l-Artikolu 109(2) tal-UG jiġi kkunsidrat bħala miżura fis-sens tal-klawżola 5(1)(a) tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat, infakkar li, skont ġurisprudenza stabbilita, il-kunċett ta’ “raġuni oġġettiva” li jidher f’din id-dispożizzjoni tal-aħħar, għandu jinftiehem fis-sens li jfisser ċirkustanzi preċiżi u konkreti li jikkaratterizzaw attività partikolari u, għaldaqstant, li huma ta’ natura li jiġġustifikaw f’dan il-kuntest partikolari l-użu ta’ kuntratti tax-xogħol suċċessivi għal żmien determinat. Dawn iċ-ċirkustanzi jistgħu jirriżultaw, b’mod partikolari, min-natura partikolari tal-kompiti li għat-twettiq tagħhom tali kuntratti ġew konklużi u mill-karatteristiċi intrinsiċi għalihom jew, jekk ikun il-każ, mit-tfittxija ta’ għan leġittimu ta’ politika soċjali ta’ Stat Membru (27). Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, ma tkunx konformi ma’ dawn ir-rekwiżiti dispożizzjoni nazzjonali li tillimita ruħha sabiex tawtorizza, b’mod ġenerali u astratt l-użu ta’ kuntratti tax-xogħol suċċessivi għal żmien determinat, mingħajr ma tippermetti li jiġu identifikati kriterji oġġettivi u trasparenti sabiex jiġi vverifikat jekk it-tiġdid ta’ tali kuntratti jissodisfax effettivament bżonn veru, jekk huwiex ta’ natura li jilħaq l-għan imfittex u jekk huwiex neċessarju għal dan l-iskop (28).
26. L-Artikolu 109(2) tal-UG jidentifika tliet kategoriji ta’ ħaddiema li fil-konfront tagħhom huma ammessi r-relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat konsekuttivi, jiġifieri l-ħaddiema impjegati għal “proġetti ffinanzjati minn parti terzi jew proġetti ta’ riċerka”, “il-persunal assenjat esklussivament għat-tagħlim” u l-“persunal ta’ sostituzzjoni”. Peress li r-rikorrenti taqa’ taħt l-ewwel minn dawn il-kategoriji, ser nillimita l-analiżi tiegħi għal din.
27. F’dan ir-rigward, nosserva, qabel kollox, li l-Artikolu 109(2) tal-UG ma jesponix xi raġunijiet oġġettivi li jiġġustifikaw l-użu ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol konsekuttivi għal żmien determinat għall-imsemmija kategorija ta’ ħaddiema.
28. Ċertament, jista’ jkun li l-impjiegi inkwistjoni, sa fejn huma marbuta mal-implimentazzjoni ta’ “proġetti”, huma ta’ natura temporanja u huma intiżi biex jissodisfaw il-ħtiġijiet proviżorji tal-università kkonċernata, li jippersistu biss sa tmiem il-proġett. L-istess, hekk kif isostnu l-MUW u l-Gvern Awstrijak, il-fatt li proġett huwa ffinanzjat minn parti terza, fis-sens li ż-żamma tal-impjieg jiddependi fuq il-kontinwità tal-finanzjament, jidher li jiġġustifika l-użu ta’ flessibbiltà ikbar, fil-ġestjoni ta’ ħaddiema assenjati lil tali proġetti.
29. Madankollu, minn naħa, nosserva li l-ġustifikazzjoni bbażata fuq natura mhux permanenti ta’ finanzjament ta’ impjieg ma tistax tiġi invokata għajr għal ħaddiema impjegati fil-kuntest ta’ proġetti ffinanzjati minn terzi, filwaqt li, fid-dawl tal-kliem tiegħu, l-Artikolu 109(2) tal-UG jidher li huwa intiż sabiex japplika tkun xi tkun is-sors ta’ finanzjament tal-attività ta’ riċerka (29), li madankollu, għandha tikkonferma l-qorti tar-rinviju (30).
30. Min-naħa l-oħra, ninnota li l-Artikolu 109(2) tal-UG ma jissuġġettax l-użu ta’ suċċessjoni ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat mal-istess persuna għall-kundizzjoni li dawn jiġi assenjati għal proġett ta’ riċerka partikolari jew għat-twettiq ta’ doveri jew ta’ servizzi partikolari marbuta ma’ tali proġett, u lanqas ma jirrikjedi li jiġi allinjat id-dewmien ġenerali ta’ dawn ir-relazzjonijiet mad-dewmien mistenni tal-proġett li hija assenjata għalih l-imsemmija persuna. Għaldaqstant, din id-dispożizzjoni tħalli, bħala prinċipju, lill-universitajiet ħielsa sabiex jimpjegaw lill-istess ħaddiema konsekuttivament fil-kuntest ta’ diversi proġetti, u dan għal perijodu li jista’ jiġi estiż sa tnax-il sena (31). F’tali każ, l-użu ta’ kuntratti ta’ xogħol għal żmien determinat huwa intiż pjuttost sabiex jissodisfa l-bżonnijiet permanenti u sostenibbli tal-universitajiet f’wieħed mill-oqsma prinċipali tal-attività tagħhom, jiġifieri r-riċerka (32), kemm jekk hijiex iffinanzjata jew le minn partijiet terzi (33). F’dan ir-rigward, nenfasizza li, waqt is-seduta quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, l-avukat tal-MUW ippreċiża li l-Artikolu 109(2) tal-UG jikkonċerna madwar 30% tal-persunal tagħha (34). Barra minn hekk, f’diversi okkażjonijiet waqt il-proċedura, kemm il-MUW u kemm il-Gvern Awstrijak enfasizzaw li l-impjieg għal żmien indeterminat huwa rari fl-universitajiet fir-rigward tal-persunal xjentifiku. Dawn l-elementi jikkonfermaw, kif issostni ġustament il-Kummissjoni, li l-użu ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat fil-qasam tar-riċerka u tat-tagħlim jirrapreżenta prattika normali fi ħdan il-MUW u jikkonċerna parti sinjifikanti mill-persunal tagħha.
31. Sussegwentement, ninnota li l-Artikolu 109(2) tal-UG ma fih l-ebda preċiżazzjoni fir-rigward tal-kundizzjonijiet li fihom l-użu ta’ relazzjonijiet konsekuttivi ta’ xogħol għal żmien determinat huwa awtorizzat fi ħdan il-kategorija ta’ ħaddiema impjegati għal proġetti ffinanzjati minn partijiet terzi jew għal proġetti ta’ riċerka. Din il-kategorija hija prevista b’mod ġenerali. Ma hija meħtieġa l-ebda kwalifikazzjoni jew esperjenza xjentifika marbuta mal-proġetti ta’ riċerka li għalihom tali ħaddiem huwa impjegat, fis-sens li din il-kategorija tinkludi, potenzjalment, kemm il-persunal xjentifiku, riċerkaturi iżda wkoll il-professuri, u kemm il-persunal tekniku u amministrattiv, jiġifieri l-persunal kollu impjegat fil-qasam tar-riċerka. Barra minn hekk, peress li l-ebda kundizzjoni f’dan is-sens ma hija prevista fil-kliem tiegħu, l-Artikolu 109(2) tal-UG, ma jistax, bil-kontra ta’ dak sostnut mill-avukat tal-MUW waqt is-seduta quddiem il-qorti, jiġi kkunsidrat bħala li jipprevedi biss il-persunal xjentifiku taħt taħriġ (35).
32. Barra minn hekk, l-Artikolu 109(2) in fine tal-UG jipprevedi li, għat-tliet kategoriji ta’ ħaddiema previsti minn dan il-paragrafu, “estensjoni unika” tar-relazzjoni tax-xogħol lil hinn mis-sitt jew tmien snin stabbiliti iktar ’il fuq fl-istess paragrafu u għal dewmien addizzjonali massimu stabbilit ta’ erba’ snin “hija awtorizzata jekk teżisti ġustifikazzjoni oġġettiva, b’mod partikolari għat-tkomplija jew twettiq ta’ proġetti ta’ riċerka u ta’ publikazzjoni”.
33. Issa, minn naħa, nosserva li anki jekk tali estensjoni hija kklassifikata bħala “unika”, fil-każ tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali – li magħha l-MUW ikkonkludiet disa’ kuntratti konsekuttivi fil-perijodu rilevanti għall-finijiet tal-kawża preżenti u tat-tliet kuntratti konsekuttivi fil-kors ta’ proċedura preċedenti (36) – jirriżulta li, l-Artikolu 109(2) tal-UG jawtorizza, mill-inqas skont il-qari mwettaq mill-MUW, il-konklużjonijiet ta’ numru mhux definit ta’ kuntratti konsekuttivi waqt il-perijodu bejn sitt u tmien snin li kien preċedenti għall-estensjoni prevista f’din l-istess dispożizzjoni in fine. Min-naħa l-oħra, ninnota li minn qari a contrario tal-Artikolu 109(2) in fine, tal-UG, li skont il-kliem tiegħu hija biss l-aħħar estensjoni li hija suġġetta għall-kundizzjoni li teżisti ġustifikazzjoni oġġettiva, jirriżulta li t-tiġdid li seħħ waqt il-perijodu msemmi hawn fuq ta’ sitt sa tmien snin ma kienx suġġett għall-istess kundizzjoni.
34. Fuq il-bażi tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, inqis li l-Artikolu 109(2) tal-UG ma jissodisfax lill-kundizzjonijiet meħtieġa mill-ġurisprudenza evokata fil-paragrafu 25 ta’ dawn il-konklużjonijiet sabiex jikkostitwixxi miżura fis-sens tal-klawżola 5(1)(a) tal-Ftehim qafas dwar ix-xogħol għal żmien determinat, peress li din id-dispożizzjoni ma tistabbilixxix iċ-ċirkustanzi preċiżi u konkreti li fihom il-kuntratti ta’ xogħol għal żmien determinat jistgħu jiġu konklużi u mġedda mal-ħaddiema impjegati fil-qasam tar-riċerka universitarja (37).
35. It-tieni nett, għandu jiġi vverifikat jekk l-Artikolu 109(2) tal-UG jissodisfax il-kundizzjonijiet sabiex jikkostitwixxi miżura fis-sens tal-klawżola 5(1)(b), tal-imsemmi ftehim qafas, sa fejn jistabbilixxi d-dewmien massimu totali tar-relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat inkwistjoni sa għaxar snin għall-ħaddiem full-time u sa tnax-il sena għall-ħaddiema part-time.
36. Ma jista’ jkun hemm l-ebda dubju li dawn il-perijodi huma, f’termini assoluti, importanti ħafna. Bħalma enfasizzat il-Kummissjoni fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat bħala eċċessiv dewmien massimu li kien kunsiderevolment iqsar (38). Madankollu, inqis li ma huwiex importanti d-dewmien totali previst bħala tali (jew, mill-inqas, mhux biss), sabiex jiġi kkunsidrat jekk dispożizzjoni nazzjonali tissodisfax l-għan segwit minn miżura skont it-tifsira tal-Klawsola 5(1)(b) tal-Ftehim Qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat. Fil-fatt, dan id-dewmien għandu jiġi evalwat b’teħid inkunsiderazzjoni tan-natura tal-impjieg li jirrigwarda, kif ukoll tat-totalità taċ-ċirkustanzi li jikkaratterizzaw lir-relazzjonijiet ta’ xogħol inkwistjoni. Fir-rigward tal-perijodi massimi previsti fl-Artikolu 109(2) tal-UG, dawn ma jistgħux, fl-opinjoni tiegħi, jiġu kkunsidrati bħala li jippermettu, fihom infushom, li jiġi evitat l-użu abbużiv ta’ dawn ir-relazzjonijiet ta’ żmien determinat fil-qasam inkwistjoni.
37. Fil-fatt, minn naħa, ninnota li tali dewmien jista’ jkopri sa terz ta’ karriera ta’ ħaddiem li huwa parti mill-persunal xjentifiku tal-universitajiet (39). Dewmien daqshekk twil, f’termini assoluti u relattivi, iħallu li jiġi preżunt li s-servizzi meħtieġa mill-ħaddiema kkonċernati ma jikkostitwixxux sempliċi bżonn temporanju, iżda jipprevedu, bil-kontra, li jiġi kopert bżonn permanenti u sostenibbli ta’ min jimpjega (40). Min-naħa, nenfasizza li l-importanza tal-imsemmi dewmien, li flimkien man-nuqqas ta’ limiti fir-rigward tan-numru ta’ tiġdid konsekuttiv ammess għall-ewwel sitta sa tmien snin tar-relazzjoni tax-xogħol, tamplifika s-sitwazzjoni ta’ prekarjat li jinsabu fiha l-imsemmija ħaddiema. L-istess, in-nuqqas ta’ kwalunkwe ħtieġa ta’ ġustifikazzjoni oġġettiva għall-imsemmi tiġdid suċċessiv irendi inqas adegwati sabiex jikkostitwixxu, fihom infushom, salvagwardja kontra l-abbuż.
38. Għaldaqstant, inqis li l-Artikolu 109(2) tal-UG ma jissodisfax lir-rekwiżiti tal-klawżola 5(1)(b) tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat.
39. Fl-aħħar, mill-kliem tal-Artikolu 109(2) tal-UG jirriżulta li, bl-eċċezzjoni tal-perijodu finali ta’ erba’ snin, l-ebda limitazzjoni tan-numru ta’ tiġdid permessibbli ma ġiet stabbilita. Għaldaqstant, din id-dispożizzjoni ma tipprevedix li jiġi traspost il-punt (c) tal-imsemmija klawżola.
40. Fuq il-bażi tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti kollha, hemm lok fl-opinjoni tiegħi li jiġi konkluż li d-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 109(2) ma jissodisfawx lill-kriterju rikjest sabiex jikkostitwixxu l-miżuri stabbiliti fl-imsemmi punt 1(a) sa (c) tal-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat. Barra minn hekk, il-qorti tar-rinviju ma għamlitx riferiment għal ebda miżuri legali ekwivalenti fis-sens ta’ din il-klawżola, li jkunu applikabbli fis-sitwazzjoni tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali. Għaldaqstant, hemm lok li jiġi konkluż li l-użu ta’ relazzjonijiet suċċessivi ta’ xogħol għal żmien determinat fil-qasam tar-riċerka universitarja, awtorizzat fid-dritt Awstrijak mill-Artikolu 109(2) tal-UG, ma għandux miżuri imposti fuqu li jippermettu l-prevenzjoni ta’ abbuż.
B. Fuq l-ewwel domanda preliminari
41. Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja, essenzjalment, minn naħa, jekk il-punt 1 tal-klawżola 4 tal-Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time jipprekludix leġiżlazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, u, min-naħa l-oħra, jekk il-prinċipju ta’ prorata temporis, previst fil-punt 2 tal-istess klawżola, japplikax f’sitwazzjoni bħal dik tar-rikorrenti fil-klawżola prinċipali.
42. Hekk kif jirriżulta mill-preambolu tagħha u mill-premessa 11 tad-Direttiva 97/81, il-Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time huwa intiż sabiex jelimina d-diskriminazzjoni fir-rigward tal-ħaddiema part-time u sabiex jikkontribwixxi għall-iżvilupp ta’ possibbiltajiet ta’ xogħol part-time fuq bażi aċċettabbli għal min jimpjega u għall-ħaddiema. Il-klawżola 4 ta’ dan il-ftehim, intitolata “Il-prinċipju ta’ non-diskriminazzjoni”, tipprevedi, fil-punt 1 tagħha: “[f]ejn għandhom x’jaqsmu il-kondizzjonijiet tax-xogħol, ħaddiema part-time m’għandhomx jiġu ttrattati b’manjiera inqas favorevoli minn ħaddiema full-time ta’ l-istess tip biss minħabba li huma jaħdmu part-time kemm-il darba dan it-trattament differenti mhuwiex oġġettivament ġustifikat”. Il-punt 2 ta’ din il-klawżola jippreċiża li “[m]eta approprjat, il-prinċipju tal-pro rata temporis għandu japplika.”
43. Fl-ewwel lok, għandu jiġi ddeterminat jekk id-dispożizzjonijiet li jirregolaw id-dewmien tal-kuntratti ta’ xogħol konklużi fil-kuntest tal-Artikolu 109(2) tal-UG jikkostitwixxux “kondizzjonijiet ta’ l-impjieg” fis-sens tal-imsemmija klawżola 4.
44. Fl-opinjoni tiegħi, ma hemm l-ebda dubju li dan huwa l-każ. Fil-fatt, fir-rigward tal-għanijiet li hija ssegwi, il-klawżola 4 tal-Ftehim qafas dwar ix-xogħol għal żmien determinat għandu jinftiehem fis-sens li jesprimi prinċipju tad-dritt soċjali tal-Unjoni li ma jistax jiġi interpretat b’mod restrittiv (41). Interpretazzjoni ta’ din il-klawżola li teskludi mill-kunċett ta’ “kondizzjonijiet ta’ l-impjieg”, il-kundizzjonijiet finanzjarji bħal dawk marbuta mar-remunerazzjoni u mal-pensjonijiet, ikollha l-effett li tnaqqas, b’kuntrast mal-għan mogħti lill-imsemmija klawżola, il-kamp ta’ protezzjoni kontra d-diskriminazzjoni mogħtija lill-ħaddiema kkonċernati, billi tintroduċi distinzjoni, ibbażata fuq in-natura tal-kundizzjonijiet tal-impjieg, li t-termini ta’ din il-klawżola bl-ebda mod ma jissuġġerixxu (42).
45. Fit-tieni lok, għandu jiġi vverifikat jekk l-Artikolu 109(2) tal-UG jirriżervax għall-ħaddiema part-time, trattament inqas favorevoli fil-konfront tal-ħaddiema full-time tal-istess tip. Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali u l-Kummissjoni jqisu li dan huwa l-każ, filwaqt li l-MUW u l-Gvern Awstrijak għandhom l-opinjoni opposta.
46. F’dan ir-rigward, nippreċiża, qabel kollox li, l-grupp ta’ ħaddiema full-time tal-istess tip, li fil-konfront tagħhom għandu jiġi evalwat jekk l-Artikolu 109(2) tal-UG fihx diskriminazzjoni kontra l-ħaddiema part-time, jikkonsistu f’ħaddiema full-time impjegati mill-MUW għal żmien determinat fil-kuntest ta’ proġetti ffinanzjati minn partijiet terzi jew proġetti ta’ riċerka (43).
47. Sussegwentement, ninnota li, kemm il-MUW u kemm il-Gvern Awstrijak isostnu li minħabba l-possibbiltà, għall-ħaddiema part-time, sabiex jaħdmu għal iktar żmien mill-kollegi full-time tagħhom, anki jekk fil-kuntest ta’ relazzjoni ta’ xogħol għal żmien determinat, ma jistax jiġi kkunsidrat bħala żvantaġġ iżda pjuttost bħala vantaġġ (jew bħala kumpens għal żvantaġġ), peress li wara t-terminazzjoni ta’ din ir-relazzjoni ta’ impjieg ma hemm l-ebda garanzija ta’ aċċess għal impjieg għal perijodu indeterminat, b’mod partikolari fid-dawl tan-nuqqas ta’ impjiegi bħal dawn fl-universitajiet.
48. Nammetti li dan l-argument ma tantx jikkonvinċini. Ċertament, ma huwiex eskluż li, meta, minħabba n-natura tagħhom stess, xogħol, servizz jew kompitu partikolari jistgħu jagħtu lok għal relazzjoni ta’ xogħol għal żmien determinat biss, il-fatt li jittieħed inkunsiderazzjoni, billi jiġi ffissat id-dewmien massimu ta’ din ir-relazzjoni, il-ħin li ħaddiem part-time jiddisponi minnu għat-twettiq ta’ tali xogħol, ta’ servizz jew ta’ tali kompitu, li n-numru ta’ sigħat ta’ xogħol huwa inqas meta mqabbel ma’ ħaddiem full-time, u dan jissodisfa l-bżonn li jiġi żgurat trattament ugwali liż-żewġ kategoriji ta’ ħaddiema.
49. Madankollu, minn naħa, ninnota li l-funzjonijiet inkwistjoni fil-kawża prinċipali jistgħu jitwettqu wkoll fil-kuntest ta’ relazzjoni ta’ xogħol ta’ żmien determinat ħlief fil-kuntest ta’ relazzjoni ta’ xogħol għal żmien indeterminat. Min-naħa l-oħra, mill-kunsiderazzjonijiet esposti b’mod partikolari fil-punt 30 ta’ dawn il-konklużjonijiet jirriżulta li l-Artikolu 109(2) tal-UG jippermetti lill-universatijiet sabiex ikopru l-bżonnijiet ta’ persunal tagħhom, li, fir-realtà huma permanenti u sostenibbli billi jkollhom l-użu ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat. Issa, f’tali ċirkustanzi, ma jistax jiġi kkunsidrat bħala vantaġġ il-fatt, għal ħaddiem part-time, li jista’ jestendi r-relazzjoni ta’ xogħol tiegħu għal żmien determinat mal-università għal żmien itwal mill-kollegi full-time tiegħu. Fil-fatt, argument bħal dan iwassal sabiex jiġi kkunsidrat bħala li ngħatat vantaġġ kategorija ta’ ħaddiema li fir-realtà iktar għandha riskju li tiġi affettwata mill-użu abbużiv ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat u, fl-aħħar nett, sabiex jiġi ġġusitifikat tali użu abbużiv billi tiġi invokata r-rarità ta’ impjiegi tal-istess tip għal żmien indeterminat, rarità li, minn naħa tagħha, hija wkoll funzjoni tal-politika tal-universitajiet fil-qasam tal-impjieg, intiża sabiex jiġu esplojtati intensivament il-possibbiltajiet offerti mill-Artikolu 109(2) tal-UG. Barra minn hekk, ninnota li, jekk huwa minnu li ladarba jiskadu t-termini massimi stabbiliti minn din id-dispożizzjoni tintemm ir-relazzjoni ta’ xogħol mal-università, xorta jibqa’ l-fatt li, jekk din tal-aħħar hija interessata li titkompla l-imsemmija relazzjoni, hija tkun marbuta sabiex tagħmel dan permezz ta’ kuntratt ta’ xogħol għal żmien indeterminat (44). Fl-aħħar nett, l-argument tal-Gvern Awstrijak, li jipprovdi li l-Artikolu 109(2) tal-UG joffri biss possibbiltà li partijiet ikkonċernati bir-relazzjonijiet tax-xogħol, li ma humiex obbligati li jisfruttaw, lanqas ma jista’ jiġi aċċettat, b’rigward partikolarment tal-iżbilanċ li jeżisti inevitabbilment bejn l-imsemmija partijiet, speċjalment f’sitwazzjoni fejn iċ-ċans għal ħaddiem li jżomm ir-relazzjonijiet tax-xogħol tiegħu mal-università li timpjegah b’mod ieħor minbarra permezz ta’ kuntratt għal żmien determinat, huwa limitat ħafna.
50. F’kull każ, anki kieku jiġi kkunsidrat, għalkemm ma naqbilx, li l-possibbiltà, għall-ħaddiema part-time sabiex jestendu r-relazzjoni tax-xogħol tagħhom mal-università għal żmien itwal mill-kollegi full-time tagħhom tikkostitwixxi vantaġġ, nosserva, kif tagħmel il-Kummissjoni fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, li l-Artikolu 109(2) in fine tal-UG jipprevedi għall-ħaddiema full-time estensjoni ta’ madwar 66% tad-dewmien massimu ta’ sitt snin previst f’dan il-paragrafu, filwaqt li, għall-ħaddiema part-time, din il-perċentwali hija biss 50%. F’termini relattivi, tali “vantaġġ” huwa għaldaqstant ikbar għall-ħaddiema tal-ewwel kategorija milli għal dawk tat-tieni, li jimplika trattament differenti bi ħsara għal dawn tal-aħħar.
51. It-tielet nett, għandu jiġi vverifikat jekk id-differenza fit-trattament bejn il-ħaddiem part‑time u l-ħaddiema full-time prevista fl-Artikolu 109(2) tal-UG hijiex iġġustifikata minn raġunijiet oġġettivi. Il-Gvern Awstrijak u l-MUW jaffermaw li d-dewmien differenti massimu awtorizzat tal-kuntratti ta’ xogħol għal żmien determinat għall-impjegati full-time u l-impjegati part-time jirrifletti differenzi reali bejn dawn l-impjiegi fil-qasam tar-riċerka universitarja. Skont dawn il-partijiet interessati, is-servizzi u l-kwalifikazzjoni f’dan il-qasam jitkejlu prinċipalment abbażi tal-pubblikazzjoni tar-riżultati ta’ riċerka. Kieku jiġi applikat l-istess dewmien massimu, il-ħaddiema part-time ikollhom inqas possibbiltajiet li jistabbilixxu ruħhom fil-qasam kompetittiv ħafna tar-riċerka universitarja meta mqabbla mal-kollegi full-time tagħhom. Għaldaqstant, dan isir sabiex jiġi żgurat li l-ħaddiema part-time ma jkunux żvantaġġati fil-kompetizzjoni universitarja meta mqabbla mal-persunal full-time kieku kellhom jibbenefikaw minn dewmien ta’ kuntratt itwal.
52. F’dan ir-rigward, infakkar li, fis-sentenza tas-7 ta’ Frar 1991, Nimz (C‑184/89, EU:C:1991:50, punt 14), dwar diskriminazzjoni bbażata fuq is-sess, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li l-affermazzjoni li tipprovdi li teżisti rabta partikolari bejn id-dewmien ta’ attività professjonali u l-akkwist ta’ ċertu livell ta’ għarfien jew ta’ esperjenza, sa fejn tikkostitwixxi sempliċi ġeneralizzazzjoni li tikkonċerna ċerti kategoriji ta’ ħaddiema, ma tippermettix li jiġu stabbiliti kriterji oġġettivament iġġustifikati u li bl‑ebda mod ma jiddiskriminaw. Fil-fatt, minkejja li l-anzjanità tmur id f’id mal-esperjenza, li bħala prinċipju jqiegħdu lill-ħaddiem f’pożizzjoni sabiex iwettaq aħjar il-kompiti tiegħu, l-oġġettività ta’ tali kriterju tiddependi fuq il-kriterji kollha ta’ kull każ, u partikolarment ir-relazzjoni bejn in-natura tal-funzjoni eżerċitata u l-esperjenza li min jeżerċita din il-funzjoni jkollu wara ċertu numru ta’ sigħat ta’ xogħol imwettaq (45).
53. Hija l-qorti nazzjonali, li hija l-unika li għandha l-kompetenza sabiex tevalwa l-fatti u sabiex tinterpreta l-leġiżlazzjoni nazzjonali sabiex tevalwa l-fatti u sabiex tinterpreta l-leġiżlazzjoni nazzjonali li għandha tiddetermina, fid-dawl tal-elementi rilevanti kollha, jekk, billi jistabbilixxi differenza fid-dewmien massimu ammess għar-relazzjonijiet ta’ dewmien determinat mal-ħaddiema full-time u mal-ħaddiema part-time, l-Artikolu 109(2) tal-UG kellux l-intenzjoni sabiex jieħu inkunsiderazzjoni l-kunsiderazzjonijiet evokati mill-MUW u mill-Gvern Awstrijak, u jekk, fil-qasam tar-riċerka, partikolarment dak xjentifiku, fl-Awstrija, teżistix rabta ċerta bejn in-numru ta’ sigħat ta’ xogħol imwettaq u l-kisba ta’ kwalifikazzjoni, ta’ esperjenza jew ta’ titoli li jistgħu jagħtu aċċess għal xi selezzjonijiet fid-dawl li wieħed jimxi ’l quddiem fil-karriera universitarja jew f’pożizzjoni ta’ żmien indeterminat (46) jew jippermettu li jittejjeb iċ-ċans ta’ suċċess f’tali selezzjonijiet. Minn naħa tiegħi, ser nillimita ruħi sabiex nirrileva li, kemm il-formula ta’ konverżjoni użata għall-ħaddiema impjegati parzjalment full-time u parzjalment part-time (47), li ma hijiex ibbażata fuq is-sigħat effettivament maħduma, u kemm il-possibbiltà ta’ estensjoni tar-relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien determinat, li f’termini relattivi, hija itwal għall-ħaddiema full-time milli għall-ħaddiema part-time ma jidhrux koerenti mal-għanijiet evokati mill-Gvern Awstrijak u mill-MUW.
54. Ir-raba’ u l-aħħar nett, għandha tiġi eskluża l-applikabbiltà, fiċ-ċirkustanzi bħal dawk fil-kawża prinċipali, tal-prinċipju ta’ prorata temporis evokat fil-punt 2 tal-klawżola 4 tal-Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time. Mingħajr ma jkun neċessarju li tiġi ttrattata l-kwistjoni sabiex isir magħruf jekk, bħalma jafferma l-Gvern Awstrijak, dan il-prinċipju japplika biss għas-servizzi li jippreżentaw natura ta’ remunerazzjoni, ninnota li l-użu ta’ dan ma huwiex previst fl-imsemmija klawżola, ħlief meta jkun “approprjat”. Issa, kif jafferma ġustament dan l-istess gvern, applikazzjoni stretta tal-imsemmi prinċipju, fir-rigward tad-determinazzjoni tad-dewmien massimu tar-relazzjonijiet tax-xogħol għal żmien determinat applikabbli għall-ħaddiema part‑time, twassal sabiex jiġi stabbilit dewmien twil ħafna għal ħaddiema bl-inqas numru ta’ sigħat ta’ xogħol fil-ġimgħa, li jkun inaċċettabbli minħabba r-restrizzjonijiet imposti mill-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar xogħol għal żmien determinat.
C. Fuq it-tieni domanda preliminari
55. Permezz tat-tieni domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi essenzjalment, lill-Qorti tal-Ġustizzja jekk dispożizzjoni nazzjonali bħalma huwa l-Artikolu 109(2) tal-UG, tikkostitwixxix diskriminazzjoni indiretta minħabba s-sess fis-sens tal-Artikolu 2(1)(b) tad-Direttiva 2006/54. Skont din id-dispożizzjoni, “diskriminazzjoni indiretta’ tfisser “fejn dispożizzjoni, kriterju jew prattika li mad-dehra jkunu newtrali jkunu jpoġġu lil persuni ta’ sess partikolari fi żvantaġġ partikolari meta mqabbla ma’ persuni tas-sess l-ieħor, ħlief jekk dik id-dispożizzjoni, kriterju jew prattika tkun oġġettivament ġustifikata b’għan leġittimu, u l-mezzi biex jintlaħaq dak l-għan huma xierqa u meħtieġa”.
56. Hekk kif affermat il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tat-2 ta’ Ottubru 1997, Kording (C-100/95, EU:C:1997:453, punt 25), dispożizzjoni leġiżlattiva li tipprevedi għall-ħaddiema part-time trattament inqas favorevoli meta mqabbla ma’ ħaddiem full-time, toħloq diskriminazzjoni indiretta kontra l-ħaddiema nisa, meta jirriżulta li fil-fatt perċentwali kunsiderevolment aktar baxx ta’ rġiel milli nisa jaħdmu part-time. Madankollu, tali inugwaljanza fit-trattament tkun inkompatibbli mad-Direttiva 2006/54 jekk hija ġġustifikata minn kriterji oġġettivament iġġustifikati u li bl-ebda mod ma jiddiskriminaw fuq il-bażi tas-sess.
57. Għaldaqstant għandhom jiġu ssodisfatti żewġ kriterji sabiex ikun jista’ jiġi konkluż, fiċ-ċirkustanzi tal-kawża prinċipali, fis-sens tal-eżistenza ta’ diskriminazzjoni indiretta bbażata fuq is-sess. Minn naħa, l-Artikolu 109(2) għandu, mingħajr raġuni oġġettiva, jirriżerva għall-ħaddiema part-time trattament inqas favorevoli minn dak ta’ ħaddiema full-time. Min-naħa l-oħra għandu jintwera li hemm perċentwali kunsiderevolment ogħla ta’ nisa milli rġiel li jaħdmu part-time.
58. Fir-rigward tal-ewwel kundizzjoni, nirreferi għall-paragrafi 47 sa 50 ta’ dawn il-konklużjonijiet fejn irrispondejt b’mod affermattiv għall-kwistjoni sabiex isir magħruf jekk l-Artikolu 109(2) tal-UG joħloqx żvantaġġ għall-ħaddiema part-time meta mqabbla mal-ħaddiema full-time. F’dak li jikkonċerna l-eżistenza ta’ raġunijiet oġġettivi li jistgħu jiġġustifikaw it-trattament inqas favorevoli li din id-dispożizzjoni tirriżerva għall-ħaddiema part-time, nirreferi għall-punti 51 sa 53 ta’ dawn il-konklużjonijiet fejn l-evalwazzjoni tar-rilevanza u tal-oġġettività tal-kriterji li huma l-bażi tar-raġunijiet invokati mill-MUW u mill-Gvern Awstrijak għandha titwettaq mill-qorti tar-rinviju.
59. Fir-rigward tat-tieni kundizzjoni msemmija fil-paragrafu 57 ta’ dawn il-konklużjonijiet, mill-ġurisprudenza jirriżulta li, sabiex jiġi vverifikat jekk id-differenza fit-trattament ikkonstatata bejn il-ħaddiema full-time u l-ħaddiema part-time taffettwax numru kunsiderevolment ikbar ta’ nisa milli rġiel, jeħtieġ li l-qorti tar-rinviju tieħu inkunsiderazzjoni l-ħaddiema kollha suġġetti għal-leġiżlazzjoni nazzjonali li hija s-sors tad-differenza fit-trattament. Huwa għaldaqstant il-kamp ta’ applikazzjoni tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni li jiddetermina ċ-ċirku ta’ persuni li jista’ jiġi inkluż fit-tqabbil(48). Issa ninnota li l-unika statistika pprovduta fit-talba għal deċiżjoni preliminari tikkonċerna biss lill-ħaddiema impjegati fuq il-bażi tal-Artikolu 109(2) tal-UG mill-MUW (49). Għaldaqstant il-Qorti tal-Ġustizzja ma tiddisponix minn data sinjifikattiva li tippermettilha sabiex tevalwa jekk, fil-kategorija ta’ ħaddiema għal żmien determinat part-time, bħalma hija r-rikorrenti fil-kawża prinċipali, impjegati għal proġetti ffinanzjati minn partijiet terzi jew għal proġetti ta’ riċerka, il-perċentwali ta’ nisa hijiex kunsiderevolment ogħla mill-perċentwali ta’ rġiel.
D. Fuq it-tielet domanda preliminari
60. Permezz tat-tielet domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi fuq l-oneru tal-prova impost, skont l-Artikolu 19(1) tad-Direttiva 2006/54 (50), fuq persuna li tqis li sofriet diskriminazzjoni indiretta bbażata fuq is-sess. Abbażi ta’ din id-dispożizzjoni, hija tali persuna, li għandha tistabbilixxi, quddiem qorti jew kwalunkwe awtorità kompetenti, il-fatti jew il-provi li jippermettu li tiġi preżunta l-eżistenza ta’ diskriminazzjoni diretta jew indiretta (51). L-oneru tal-prova jaqa’ fuq il-konvenuta meta jkun hemm “każ prima facie ta’ diskriminazzjoni” (52).
61. Kemm il-MUW u kif ukoll il-Gvern Awstrijak jikkunsidraw li r-rikorrenti ma ssodisfatx l-oneru tal-prova fis-sens tal-Artikolu 19(1) tad-Direttiva 2006/54, peress li, insostenn tal-allegazzjoni tagħha ta’ diskriminazzjoni bbażata fuq is-sess, hija llimitat ruħha li tirreferi għal statistiċi li jikkonċernaw lis-suq tax-xogħol fl-Awstrija, li minnhom jirriżulta li numru kunsiderevoli ikbar ta’ nisa minn irġiel huma impjegati part-time. Dawn il-partijiet ikkonċernati jfakkru li, skont ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, sabiex jiġi vverifikat jekk miżura nazzjonali li tidher newtrali tipproduċix fir-rigward ta’ ħaddiema nisa, xi effetti sfavorevoli meta mqabbla ma’ dawk li toħloq għal ħaddiema rġiel, huwa l-kamp ta’ applikazzjoni tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni li jiddetermina ċ-ċirku ta’ persuni li jista’ jiġi inkluż fit-tqabbil (53). Għaldaqstant, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali kellha tibbaża r-rikors tagħha fuq id-data li tikkonċerna lill-ħaddiema li jaqgħu taħt l-Artikolu 109(2) tal-UG biss.
62. F’dan ir-rigward, ninnota li huwa minnu li mill-ġurisprudenza msemmija mill-MUW u mill-Gvern Awstrijak jirriżulta li hija biss l-istatistika sinjifikanti li tikkonċerna lill-ħaddiema kkonċernati mill-miżura nazzjonali inkwistjoni, li tippermetti lill-parti rikorrenti sabiex tistabbilixxi “każ prima facie ta’diskriminazzjoni” u, għaldaqstant, sabiex titrasferixxi l-oneru tal-prova fuq il-konvenuta. Madankollu, din il-ġurisprudenza ma tittrattax il-kwistjoni – li bil-kontra titressaq f’din il-kawża – sabiex isir magħruf permezz ta’ liema elementi persuna tqis li sofriet diskriminazzjoni indiretta bbażata fuq is-sess tkun tista’ tistabbilixxi każ prima facie ta’ diskriminazzjoni fil-każ fejn tali statistika ma hijiex disponibbli jew fejn ma hijiex aċċessibbli faċilment għal din il-persuna.
63. Issa, b’teħid inkunsiderazzjoni tal-iskop tal-Artikolu 19(1) tad-Direttiva 2006/54, li huwa dak li jtaffi l-piż tal-oneru tal-prova tar-rikorrenti f’xi proċeduri li jirrigwardaw il-ksur tal-prinċipju ta’ trattament ugwali fil-qasam tal-impjieg u tax-xogħol (54), u peress li huma l-Istati Membri li għandhom jipprevedu, ikun xi jkun l-istadju tal-proċedura, regoli ta’ prova iktar favorevoli għar-rikorrenti (55), fl-opinjoni tiegħi, ma jistax jiġi meqjus bħala mhux sostnut każ prima facie ta’ diskriminazzjoni bbażata fuq is-sess minħabba s-sempliċi fatt li r-rikorrenti, fin-nuqqas ta’ data iktar preċiża disponibbli, ibbażat ruħha fuq statistika ġenerali li tikkonċerna lis-suq tal-impjieg tal-Istat Membru kkonċernat. F’tali sitwazzjoni, hija l-konvenuta li għandha tipproduċi data ta’ statistika li tirrigwarda lill-ħaddiema kollha kkonċernati bil-miżura nazzjonali inkwistjoni (56), jew, skont ir-regoli tad-dritt nazzjonali applikabbli, għall-qorti jew l-awtorità nazzjonali kompetenti sabiex takkwistahom ex officio (57).
E. Fuq it-talba għal-limitazzjoni ratione temporis tal-effetti tas-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja
64. Fl-osservazzjonijiet tagħha bil-miktub, il-MUW, sostnuta mill-Gvern Awstrijak, titlob lill-Qorti tal-Ġustizzja, fil-każ fejn hija tagħti risposta favorevoli għat-teżi tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali għad-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju, sabiex tillimita rationae temporis l-effetti tas-sentenza li tingħata. Il-Kummissjoni titlob lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tiċħad lil din it-talba.
65. Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, l-interpretazzjoni li din tal-aħħar tagħti lid-dispożizzjoni legali tal-Unjoni, fl-eżerċizzju tal-ġurisdizzjoni mogħtija lilha mill-Artikolu 267 TFUE, tikkjarifika u tippreċiża t-tifsira u l-portata ta’ din ir-regola, hekk kif għandha jew kellha tinftiehem u tiġi applikata sa mill-mument tad-dħul fis-seħħ tagħha. Minn dan jirriżulta li r-regola interpretata b’dan il-mod tista’ u għandha tiġi applikata mill-qorti, anki fir-rigward ta’ relazzjonijiet ġuridiċi mibdija u stabbiliti qabel is-sentenza li tiddeċiedi dwar talba għal interpretazzjoni, jekk, barra minn hekk, jiġu ssodisfatti wkoll ir-rekwiżiti kollha li jippermettu li tinfetaħ kawża dwar l-applikazzjoni tal-imsemmija regola quddiem il-qrati kompetenti (58). Huwa biss f’każ eċċezzjonali li l-Qorti tal-Ġustizzja tista’, permezz tal-applikazzjoni ta’ prinċipju ġenerali taċ-ċertezza legali inerenti fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, tasal sabiex tillimita l-possibbiltà għal kwalunkwe parti interessata li tinvoka dispożizzjoni li hija tkun interpretat bil-għan li tqiegħed inkwistjoni relazzjonijiet ġuridiċi stabbiliti in bona fede. Sabiex tali limitazzjoni tkun tista’ tiġi stabbilita, huwa neċessarju li żewġ kriterji essenzjali jiġu ssodisfatti, jiġifieri l-bona fede tal-persuni kkonċernati u r-riskju ta’ diffikultajiet serji (59). Il-Qorti tal-Ġustizzja ma tillimitax rationae temporis is-sentenza tagħha mogħtija preliminarjament ħlief f’sitwazzjonijiet preċiżi ħafna, b’mod partikolari meta kien jeżisti riskju ta’ riperkussjonijiet ekonomiċi serji dovuti b’mod partikolari għan-numru għoli ta’ relazzjonijiet ġuridiċi kkostitwiti in bona fede abbażi tal-leġiżlazzjoni kkunsidrata bħala validament fis-seħħ u meta kien jidher li l-persuni kkonċernati u l-awtoritajiet nazzjonali kienu ġew imħeġġa jadottaw aġir mhux konformi mad-dritt tal-Unjoni minħabba inċertezza oġġettiva u importanti fir-rigward tal-portata tad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni, inċertezza li għaliha kien eventwalment ikkontribwixxa l-aġir innifsu adottat minn Stati Membri oħra jew mill-Kummissjoni (60)
66. Madankollu, fl-opinjoni tiegħi, tali ċirkustanzi ma jirriżultawx fil-kawża preżenti, fis-sens li l-kriterju li jirrigwarda l-bona fede tal-partijiet interessati ma huwiex issodisfatt. Fil-fatt, l-analiżi żviluppata fil-kuntest ta’ dawn il-konklużjonijiet hija biss ir-riżultat tal-applikazzjoni għaċ-ċirkustanzi tal-kawża prinċipali ta’ ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, li, ilha ħafna żmien, tistabbilixxi l-kriterji li fid-dawl tagħhom għandha tiġi evalwata l-kompatibbiltà ta’ regola nazzjonali mal-klawżola 5 tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat u l-klawżola 4 tal-Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time, fis-sens li, jekk il-Qorti tal-Ġustizzja jkollha taqsam din l-analiżi, ma jkunx jista’ jiġi sostnut li inċertezza oġġettiva u sinjifikanti teżisti fir-rigward tal-portata tal-imsemmija dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni.
III. Konklużjoni
67. Fuq il-bażi tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti kollha, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha twieġeb id-domandi magħmula mill-Arbeits- und Sozialgericht Wien (il-Qorti Industrijali u Soċjali ta’ Vjenna, l-Awstrija)u għad-domanda addizzjonali li jien nipproponi li tqajjem ex officio kif ġej:
1) Il-punt 1 tal-klawżola 5, tal-Ftehim qafas dwar il-kuntratti għal żmien determinat konkluż fit-18 ta’ Marzu 1999, u li huwa inkluż fid-Direttiva tal-Kunsill 1999/70/KE tat-28 ta’ Ġunju 1999 dwar il-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss konkluż mill-ETUC, mill-UNICE u miċ-CEEP għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi dispożizzjoni leġiżlattiva nazzjonali, bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali li ma tipprevedix miżuri adattati, fis-sens ta’ din il-klawżola, sabiex tipprevjeni l-użu abbużiv ta’ relazzjonijiet suċċessivi ta’ xogħol għal żmien determinat għall-ħaddiema impjegati mill-universitajiet fil-kuntest ta’ proġetti ffinanzjati minn terzi jew proġetti ta’ riċerka.
2) Leġiżlazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li tiffissa għal sitt snin id-dewmien massimu tar-relazzjonijiet ta’ xogħol suċċessivi għal żmien determinat għall-ħaddiema full-time impjegati mill-universitajiet fil-kuntest ta’ proġetti ffinanzjati minn terzi jew proġetti ta’ riċerka, filwaqt li dan id-dewmien huwa ta’ tmien snin għall-ħaddiema part-time, u li tawtorizza estensjoni unika ta’ tali dewmien li tista’ tkun rispettivament, sa għaxar u tnax-il sena, tista’ twassal għal diskriminazzjoni pprojbita mill-punt 1 tal-klawżola 4 tal-Ftehim qafas dwar ix-xogħol part-time, konkluż fis-6 ta’ Ġunju 1997, li huwa inkluż fid-Direttiva tal-Kunsill 97/81/KE tal-15 ta’ Diċembru 1997 li tikkonċerna il-Ftehim Qafas dwar ix-xogħol part-time konkluż mill-UNICE, miċ-CEEP u mill-ETUC, jekk tali differenza fit-trattament ma hijiex iġġustifikata minn raġunijiet oġġettivi, li hija l-qorti tar-rinviju li għandha tivverifika. Il-prinċipju ta’ pro rata temporis previst mill-imsemmi punt 2 tal-klawżola 4 tal-imsemmi ftehim qafas ma huwiex applikabbli għaċ-ċirkustanzi tal-kawża prinċipali.
3) Tali leġiżlazzjoni tista’ twassal ukoll għal diskriminazzjoni indiretta bbażata fuq is-sess fis-sens tal-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2006/54/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-5 ta’ Lulju 2006 dwar l-implimentazzjoni tal-prinċipju ta’ opportunitajiet indaqs u ta’ trattament ugwali tal-irġiel u n-nisa fi kwistjonijiet ta’ impjiegi u xogħol, jekk jiġi stabbilit li l-perċentwali ta’ nisa fi ħdan il-grupp ta’ ħaddiem part-time kkonċernat mill-imsemmija leġiżlazzjoni hija kunsiderevolment ogħla minn dik tal-irġiel.
4) L-Artikolu 19(1) tad-Direttiva 2006/54 għandu jiġi interpretat fis-sens li huwa possibbli għal persuna li tqis li sofriet diskriminazzjoni indiretta bbażata fuq is-sess sabiex tibbaża ruħha, sabiex issostni l-fatti li jippermettu li tiġi preżunta tali diskriminazzjoni, fuq l-istatistika ġenerali li tikkonċerna lis-suq tal-impjieg tal-Istat Membru kkonċernat, meta data ta’ statistika iktar preċiża dwar il-ħaddiema kkonċernati mill-miżura nazzjonali inkwistjoni ma tkunx disponibbli jew ma hijiex faċilment aċċessibbli.