WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)
z dnia 27 lutego 2014 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Umowa kredytu konsumenckiego – Nieuczciwe warunki umowne – Dyrektywa 93/13/EWG – Przymusowa egzekucja wyroku sądu polubownego – Wniosek o dopuszczenie interwencji w postępowaniu egzekucyjnym – Stowarzyszenie ochrony konsumentów – Ustawodawstwo krajowe niezezwalające na taką interwencję – Autonomia proceduralna państw członkowskich
W sprawie C‑470/12
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Okresný súd Svidník (Słowacja) postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2012 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 19 października 2012 r., w postępowaniu:
Pohotovosť s. r. o.
przeciwko
Miroslavowi Vašucie,
przy udziale:
Združenie na ochranu občana spotrebiteľa HOOS,
TRYBUNAŁ (trzecia izba),
w składzie: M. Ilešič, prezes izby, C.G. Fernlund, A. Ó Caoimh, C. Toader (sprawozdawca) i E. Jarašiūnas, sędziowie,
rzecznik generalny: N. Wahl,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając procedurę pisemną,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu spółki Pohotovosť s. r. o. przez J. Fuchsa, konateľ spoločnosti,
– w imieniu Združenie na ochranu občana spotrebiteľa HOOS przez I. Šafrankę, advokát,
– w imieniu rządu słowackiego przez B. Ricziovą, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego i J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez M. van Beeka i A. Tokára, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 12 grudnia 2013 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 6–8 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95, s. 29) w związku z art. 38 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Pohotovosť s. r. o. (zwaną dalej „spółką Pohotovosť”) a M. Vašutą w przedmiocie egzekucji wyroku sądu polubownego, którym M. Vašucie nakazano zwrot kwot pieniężnych związanych z umową kredytu konsumenckiego.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:
„Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją[c] w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.
4 Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy:
„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
5 Artykuł 7 wspomnianej dyrektywy stanowi:
„1. Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.
2. Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje [właściwymi] do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe; co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia stałemu stosowaniu takich warunków.
3. W poszanowaniu przepisów prawa krajowego prawne środki zabezpieczające [środki ochrony prawnej] określone w ust. 2 można skierować oddzielnie lub łącznie przeciwko kilku sprzedawcom lub dostawcom z tego samego sektora gospodarki lub przeciwko ich stowarzyszeniom, które stosują lub zalecają stosowanie tych samych lub podobnych ogólnych warunków umowy”.
6 Artykuł 8 tej dyrektywy przewiduje:
„W celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z traktatem w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą”.
Prawo słowackie
7 Paragraf 93 słowackiego kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym (zwanego dalej „kodeksem postępowania cywilnego”) przewiduje:
„1) Do postępowania może przystąpić jako interwenient popierający żądania strony powodowej lub strony pozwanej osoba, która ma interes prawny w rozstrzygnięciu tego postępowania, o ile nie chodzi o postępowanie rozwodowe, postępowanie dotyczące ważności związku małżeńskiego lub postępowanie mające na celu ustalenie, czy doszło do zawarcia związku małżeńskiego.
2) Do postępowania może również przystąpić jako interwenient popierający żądania strony powodowej lub pozwanej osoba prawna, której działalność ma za przedmiot ochronę praw na mocy przepisu szczególnego.
3) Osoba ta przystępuje do postępowania jako interwenient z własnej inicjatywy lub na wniosek strony przekazany przez sąd. Sąd wypowiada się w przedmiocie dopuszczalności interwencji, tylko jeżeli otrzyma wniosek w tym przedmiocie.
4) W ramach postępowania interwenient ma te same prawa i obowiązki co strona postępowania. Działa on jednak tylko we własnym imieniu. Jeżeli jego działania są sprzeczne z działaniami strony, którą interwenient popiera, sąd oceni je po zbadaniu wszystkich okoliczności”.
8 Paragraf 251 ust. 4 tego kodeksu stanowi:
„Powyższe przepisy mają zastosowanie do wykonania orzeczeń i do postępowania egzekucyjnego w rozumieniu przepisów szczególnych […], o ile te przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Orzeczenie wydaje się jednak zawsze w drodze postanowienia”.
9 Paragraf 37 ust. 1–3 kodeksu postępowania egzekucyjnego w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym (zwanego dalej „kodeksem postępowania egzekucyjnego”) stanowi:
„1) Stronami w postępowaniu są wierzyciel i dłużnik; inne podmioty mogą przystąpić do postępowania jedynie w takim zakresie, w jakim niniejsza ustawa przyznaje im status strony. Gdy sąd wydaje postanowienie o kosztach egzekucji, status strony przysługuje również komornikowi.
[…]
3) Egzekucję można prowadzić przeciwko osobie innej niż ta wskazana w orzeczeniu jako dłużnik lub na rzecz osoby innej niż ta wskazana w orzeczeniu jako wierzyciel, wyłącznie jeżeli wykazano, że na osoby te zostały przeniesione obowiązki lub prawa wynikające z tytułu egzekucyjnego na podstawie § 41. Jeżeli wystąpią okoliczności, na podstawie których ma miejsce przeniesienie praw i obowiązków wynikających z tytułu egzekucyjnego lub wstąpienie w nie, strony postępowania są zobowiązane powiadomić o tym pisemnie i bez zbędnej zwłoki organ egzekucyjny. Do powiadomienia należy dołączyć dokument poświadczający przeniesienie praw i obowiązków lub wstąpienie w nie. Organ egzekucyjny jest zobowiązany złożyć do sądu wniosek o zezwolenie na zmianę stron postępowania w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o tych okolicznościach. Sąd rozstrzyga w drodze postanowienia w terminie 60 dni od złożenia wniosku. Postanowienie doręcza się organowi egzekucyjnemu, wierzycielowi i dłużnikowi, którzy są wymienieni w tytule egzekucyjnym, a także stronie, na którą prawo lub obowiązek zostały przeniesione”.
10 Na mocy § 25 ust. 1 i 2 ustawy nr 250/2007 o ochronie konsumentów stowarzyszenie może wnieść skargę do organu administracyjnego lub pozew do sądu w sprawie dotyczącej ochrony praw konsumentów lub może być stroną w postępowaniu, jeżeli jest to głównym przedmiotem jego działalności lub jeżeli jest ono wpisane na listę osób uprawnionych przez Komisję Europejską, bez uszczerbku dla przysługującego sądowi prawa do zbadania tego, czy taka osoba jest uprawniona do wniesienia skargi w danej sprawie. Ponadto stowarzyszenie może reprezentować konsumenta na podstawie udzielonego przezeń pełnomocnictwa w toczących się przed organami państwa postępowaniach dotyczących korzystania z przysługującym mu praw, w tym odszkodowania za szkodę powstałą w wyniku naruszenia jego praw jako konsumenta.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
11 Spółka Pohotovosť przyznała kredyt konsumencki na rzecz M. Vašuty. Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2010 r. Stálý rozhodcovský súd (stały sąd polubowny) nakazał M. Vašucie zapłatę pewnej kwoty na rzecz spółki Pohotovosť.
12 Spółka Pohotovosť złożyła wniosek o egzekucję tego wyroku sądu polubownego, który to wyrok stał się prawomocny i wykonalny. W dniu 25 marca 2011 r. komornik sądowy z upoważnienia spółki Pohotovosť złożył do Okresný súd Svidník (sądu rejonowego w Svidníku) wniosek o nadanie klauzuli wykonalności temu wyrokowi sądu polubownego. Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2011 r. wniosek ten został oddalony w części dotyczącej odzyskania odsetek za zwłokę i kosztów związanych z tym odzyskaniem. Sąd ów uwzględnił jednak wniosek o wykonanie tego wyroku w odniesieniu do innych wierzytelności.
13 W dniu 9 września 2011 r. Združenie na ochranu občana spotrebiteľa HOOS (stowarzyszenie ochrony konsumentów HOOS, zwane dalej „Združenie HOOS”) złożyło wniosek o dopuszczenie interwencji w postępowaniu egzekucyjnym, powołując się na § 93 ust. 2 kodeksu postępowania cywilnego. Co do istoty powołało się ono na brak bezstronności umocowanego komornika, podnosząc w szczególności, że tenże w przeszłości był związany stosunkiem pracy ze spółką Pohotovosť. Tymczasem zgodnie z orzecznictwem Ústavný súd Slovenskej republiky (trybunału konstytucyjnego Republiki Słowackiej) fakt, iż komornik ten był zatrudniony w przeszłości przez spółkę Pohotovosť, jest niezgodny z wymogiem bezstronności komornika. Ponadto Združenie HOOS wniosło o zawieszenie postępowania egzekucyjnego w całości.
14 W piśmie z dnia 27 marca 2012 r. spółka Pohotovosť stwierdziła, że interwencja Združenie HOOS jest niedopuszczalna przed sądem odsyłającym ze względu na to, że kodeks postępowania egzekucyjnego nie przewiduje wyraźnie możliwości takiej interwencji.
15 Postanowieniem z dnia 24 maja 2012 r. Okresný súd Svidník stwierdził niedopuszczalność wniosku Združenie HOOS o dopuszczenie interwencji w postępowaniu egzekucyjnym i oddalił wniosek o zawieszenie postępowania.
16 Združenie HOOS w dniu 18 czerwca 2012 r. zaskarżyło to postanowienie. Z jednej strony podniosło ono, że M. Vašuta nie uzyskał wystarczającej informacji. Z drugiej strony wspomniany sąd nie zapewnił M. Vašucie z urzędu wystarczającej ochrony przed nieuczciwą klauzulą arbitrażową i nie wyciągnął wniosków prawnych z braku wskazania w umowie kredytu konsumenckiego rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania. Sąd ten nie zastosował też prawidłowo orzecznictwa wynikającego w szczególności z wyroku z dnia 6 października 2009 r. w sprawie C‑40/08 Asturcom Telecomunicaciones, Zb.Orz. s. I‑9579, i z postanowienia z dnia 16 listopada 2010 r. w sprawie C‑76/10 Pohotovosť, Zb.Orz. s. I‑11557.
17 Z uwag pisemnych złożonych przed Trybunałem wynika, że w wyroku z dnia 10 października 2012 r. Najvyšší súd Slovenskej republiky (sąd najwyższy Republiki Słowackiej) orzekł, iż interwencja stowarzyszenia ochrony konsumentów nie jest dopuszczalna w postępowaniu egzekucyjnym przeciwko konsumentowi, ponieważ chodzi nie o postępowanie sporne, lecz o postępowanie zmierzające do wykonania prawomocnego orzeczenia co do istoty, które jest wiążące dla dłużnika. Poza tym Ústavný súd Slovenskej republiky zajął podobne stanowisko w wyroku z dnia 15 stycznia 2013 r.
18 Sąd odsyłający uważa, że dokonana przez Trybunał wykładnia dyrektywy 93/13 może mieć decydujący wpływ na rozstrzygnięcie sporu w postępowaniu głównym.
19 W tych okolicznościach Okresný súd Svidník postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy wykładni art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 [dyrektywy 93/13] w związku z art. 38 i 47 [karty] należy dokonywać w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie krajowemu przepisowi takiemu jak § 37 ust. 1 i 3 kodeksu postępowania egzekucyjnego, który nie pozwala na uczestnictwo stowarzyszenia ochrony praw konsumentów w postępowaniu egzekucyjnym w charakterze interwenienta?
2) Jeżeli odpowiedź na pierwsze pytanie brzmi, że powyższy przepis nie jest sprzeczny z prawem [Unii], to czy wykładni § 37 ust. 1 i 3 kodeksu postępowania egzekucyjnego należy dokonywać w ten sposób, iż przepis ten nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy w oparciu o art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 [rzeczonej dyrektywy] przyznał stowarzyszeniu ochrony praw konsumentów status interwenienta w postępowaniu egzekucyjnym?”.
W przedmiocie wniosków złożonych przez spółkę Pohotovosť po zamknięciu ustnego etapu postępowania
20 Pismem z dnia 31 stycznia 2014 r., które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 6 lutego, spółka Pohotovosť wniosła, w następstwie opinii przedstawionej przez rzecznika generalnego w dniu 12 grudnia 2013 r., na podstawie art. 83 regulaminu postępowania przed Trybunałem, o otwarcie na nowo ustnego etapu postępowania, podnosząc niewystarczający charakter informacji dotyczących nowego faktu mogącego mieć decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia Trybunału. Ponadto spółka Pohotovosť wniosła do Trybunału o przesłuchanie w ramach niniejszego postępowania prejudycjalnego strony postępowania spornego zawisłego przed Okresný súd Bardejov (sądem rejonowym w Bardejovie), w imieniu której to strony Združenie HOOS wniosło zdaniem spółki Pohotovosť skargę opartą na błędnych pod względem prawnym zarzutach i argumentach.
21 W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że Trybunał może z urzędu, na wniosek rzecznika generalnego lub na wniosek stron, zarządzić otwarcie na nowo ustnego etapu postępowania zgodnie z art. 83 regulaminu postępowania, jeżeli uzna, że okoliczności zawisłej przed nim sprawy nie są wystarczająco wyjaśnione lub że podstawą rozstrzygnięcia będzie argument, który nie był przedmiotem dyskusji między stronami (zob. wyrok z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie C‑361/12 Carratù, pkt 18 i przytoczone tam orzecznictwo).
22 W drugiej kolejności, zgodnie z art. 252 akapit drugi TFUE, zadaniem rzecznika generalnego jest publiczne przedstawianie, przy zachowaniu całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych opinii w sprawach, które zgodnie ze statutem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wymagają jego zaangażowania. Wykonując to zadanie, może on w danym przypadku dokonać analizy wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, przenosząc go w ramy kontekstu szerszego, niż zostało to określone przez sąd odsyłający lub przez strony postępowania głównego. Mając na uwadze, że Trybunał nie jest związany ani opinią rzecznika generalnego, ani jej uzasadnieniem, nie jest niezbędne otwarcie procedury ustnej na nowo na podstawie art. 83 regulaminu za każdym razem, gdy rzecznik generalny wskaże aspekt prawny, który nie był przedmiotem dyskusji między stronami (ww. wyrok w sprawie Carratù, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).
23 W niniejszym przypadku sprawa z jednej strony nie wymaga rozstrzygania na podstawie argumentów, które nie były przedmiotem dyskusji między stronami. Z drugiej strony, co się tyczy wniosku spółki Pohotovosť, by osoba będąca stroną krajowego postępowania sądowego innego niż postępowanie główne została przesłuchana przez Trybunał w ramach niniejszego postępowania prejudycjalnego, należy przypomnieć, że postępowanie przewidziane w art. 267 TFUE jest procedurą współpracy między sądem krajowym i sądem unijnym i że stronami postępowania głównego są – jak wynika z art. 97 § 1 regulaminu postępowania – strony wskazane jako takie przez sąd odsyłający zgodnie z krajowymi uregulowaniami proceduralnymi. Tymczasem w niniejszej sprawie wspomniana osoba nie została wskazana jako strona postępowania głównego przez sąd odsyłający (zob. podobnie postanowienie prezesa Trybunału z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie C‑368/06 Cedilac, pkt 6).
24 W tej sytuacji, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, należy oddalić wnioski spółki Pohotovosť.
W przedmiocie dopuszczalności odesłania prejudycjalnego
25 W uwagach pisemnych złożonych na podstawie art. 23 akapit drugi statutu Trybunału spółka Pohotovosť powiadomiła Trybunał między innymi o tym, że w dniu 14 listopada 2012 r. złożyła do sądu odsyłającego pismo, w którym zgłosiła wolę cofnięcia w całości wniosku egzekucyjnego, i wniosła do tego sądu o zakończenie postępowania. Sąd odsyłający jest zobowiązany wypowiedzieć się w przedmiocie tego cofnięcia, umarzając postępowanie egzekucyjne. W każdym razie ze względu na to, że postępowanie główne zostało zakończone, Trybunał powinien odrzucić niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jako niedopuszczalny.
26 Okresný súd Svidník, wezwany przez Trybunał do potwierdzenia w odniesieniu do zgłoszonego w ten sposób cofnięcia, czy nadal zawisły jest przed nim spór, w ramach którego sąd ten złożył pierwotnie swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i czy w związku z tym podtrzymuje ów wniosek, odpowiedział pismami, które wpłynęły do Trybunału w dniach 8 lipca i 10 września 2013 r., że spółka Pohotovost’ złożyła mu w dniu 27 grudnia 2012 r. wniosek o zawieszenie postępowania w przedmiocie egzekucji wyroku sądu polubownego. Sąd odsyłający wskazał również, że akta postępowania głównego znajdują się aktualnie w Krajsky súd v Prešove (sądzie okręgowym w Preszowie), ponieważ do tego ostatniego sądu wniesione zostało odwołanie spółki Pohotovost’ od postanowienia odsyłającego. Okresný súd Svidník wskazał jednak, że postępowanie główne jest nadal przed nim zawisłe i że z tego powodu podtrzymuje on swój wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
27 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się do Trybunału sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, a prawidłowość tego ustalenia nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, iż mają znaczenie dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w trybie prejudycjalnym, o które wnioskował sąd krajowy, jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu przed sądem krajowym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na przedstawione mu pytania (zob. podobnie wyrok z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawach połączonych od C‑222/05 do C‑225/05 van der Weerd i in., Zb.Orz. s. I‑4233, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
28 Zarówno z brzmienia, jak i systematyki art. 267 TFUE wynika, że warunkiem zastosowania procedury prejudycjalnej jest rzeczywista zawisłość przed sądami krajowymi sporu, w ramach którego sądy te będą musiały wydać orzeczenie, w którym można uwzględnić wyrok Trybunału wydany w trybie prejudycjalnym (zob. podobnie wyroki: z dnia 15 czerwca 1995 r. w sprawach połączonych od C‑422/93 do C‑424/93 Zabala Erasun i in., Rec. s. I‑1567, pkt 28; z dnia 12 marca 1998 r. w sprawie C‑314/96 Djabali, Rec. s. I‑1149, pkt 18; a także z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie C‑225/02 García Blanco, Zb.Orz. s. I‑523, pkt 27).
29 Odesłania prejudycjalnego nie uzasadnia bowiem wydawanie opinii w przedmiocie kwestii ogólnych i hipotetycznych, ale faktyczna potrzeba skutecznego rozstrzygnięcia sporu (zob. wyroki: z dnia 16 grudnia 1981 r. w sprawie 244/80 Foglia, Rec. s. 3045, pkt 18; z dnia 25 marca 2004 r. w sprawach połączonych od C‑480/00 do C‑482/00, C‑484/00, od C‑489/00 do C‑491/00 i od C‑497/00 do C‑499/00 Azienda Agricola Ettore Ribaldi i in., Zb.Orz. s. I‑2943, pkt 72; a także ww. wyrok w sprawie García Blanco, pkt 28).
30 W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że po zapytaniu przez Trybunał sąd odsyłający wskazał, iż wniesiona do niego sprawa nadal jest zawisła. Ponieważ procedura przewidziana w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi, dzięki któremu to instrumentowi Trybunał dostarcza owym sądom elementów wykładni prawa Unii, które są im niezbędne do rozstrzygnięcia zawisłego przed nimi sporu (zob. w szczególności wyroki: z dnia 16 lipca 1992 r. w sprawie C‑83/91 Meilicke, Rec. s. I‑4871, pkt 22; z dnia 24 marca 2009 r. w sprawie C‑445/06 Danske Slagterier, Zb.Orz. s. I‑2119, pkt 65), taka informacja sądu krajowego jest wiążąca dla Trybunału i zasadniczo nie mogą jej podważyć strony postępowania głównego.
31 Co się tyczy okoliczności, iż od postanowienia odsyłającego zostało wniesione odwołanie, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 267 TFUE ocena znaczenia i niezbędnego charakteru pytania prejudycjalnego leży zasadniczo wyłącznie w kompetencji sądu, który występuje z odesłaniem prejudycjalnym, z zastrzeżeniem sprawdzenia w ograniczonym zakresie, którego dokonuje Trybunał zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 27 niniejszego wyroku. Do sądu odsyłającego należy więc wyciągnięcie konsekwencji z ewentualnego wyroku wydanego w ramach odwołania od postanowienia odsyłającego, a w szczególności uznanie, że należy bądź to utrzymać wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, bądź też zmienić go lub wycofać (zob. wyrok z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C‑210/06 Cartesio, Zb.Orz. s. I‑9641, pkt 96).
32 Wynika z tego, że w sytuacji takiej jak w postępowaniu głównym Trybunał powinien, również w trosce o jasność i w interesie pewności prawa, traktować postanowienie w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym jako wiążące, które powinno być skuteczne tak długo, jak nie zostanie uchylone lub zmienione przez sąd, który je wydał, gdyż jedynie ten sąd może decydować o jego uchyleniu lub zmianie (zob. ww. wyrok w sprawie Cartesio, pkt 97).
33 Jedynie gdyby sąd apelacyjny orzekł zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowego prawa procesowego o uchyleniu odmowy uwzględnienia przez sąd odsyłający aktu cofnięcia przez stronę skarżącą w postępowaniu głównym i nakazał cofnięcie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez ten sąd, Trybunał mógłby wziąć pod uwagę wyciągnięcie konsekwencji z orzeczenia sądu apelacyjnego, dokonując ewentualnie wykreślenia sprawy z rejestru Trybunału, po zasięgnięciu w danym przypadku uwag sądu odsyłającego w tym względzie (zob. podobnie postanowienie prezesa Trybunału z dnia 25 września 2013 r. w sprawie C‑564/12 BNP Paribas Personal Finance i Facet, pkt 1–5).
34 Należy jednak stwierdzić, że w niniejszej sprawie Trybunał nie został poinformowany przez sąd odsyłający lub przez jakikolwiek inny sąd w rozumieniu art. 267 TFUE o takim orzeczeniu wydanym przez Krajsky súd v Prešove.
35 Biorąc pod uwagę całość powyższych rozważań, należy odpowiedzieć na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
36 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zwraca się zasadniczo o ustalenie, czy dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 w związku z art. 38 i 47 karty, należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na podstawie którego nie jest dopuszczalna interwencja stowarzyszenia ochrony konsumentów w celu poparcia konsumenta, przeciwko któremu wszczęte zostało postępowanie w przedmiocie egzekucji prawomocnego wyroku sądu polubownego.
37 W tym względzie z postanowienia odsyłającego wynika, że w postępowaniu głównym Združenie HOOS wnosi o dopuszczenie go jako interwenienta w postępowaniu egzekucyjnym wszczętym przez spółkę Pohotovost’ przeciwko M. Vašucie, w szczególności ponieważ uważa ono, że poprzez decyzję o zawieszeniu postępowania w przedmiocie egzekucji wyroku sądu polubownego jedynie w odniesieniu do części wierzytelności i poprzez zezwolenie na tę egzekucję w pozostałej części Okresný súd Svidník w sytuacji istnienia nieuczciwej klauzuli arbitrażowej nie zapewnił z urzędu konsumentowi wystarczającej ochrony i nie wyciągnął konsekwencji prawnych z braku wskazania w umowie kredytu konsumenckiego rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania. Ta ostatnia decyzja nie jest zgodna z orzecznictwem Trybunału wynikającym w szczególności z ww. postanowienia w sprawie Pohotovost’.
38 Okazuje się również, że na podstawie § 93 ust. 2 kodeksu postępowania cywilnego stowarzyszenie ochrony konsumentów może zostać dopuszczone jako interwenient do sporu dotyczącego istoty prawa, w którym stroną jest konsument. Natomiast w postępowaniach egzekucyjnych dotyczących konsumenta, niezależnie od tego, czy chodzi o egzekucję wyroku sądu krajowego czy prawomocnego wyroku sądu polubownego takiego jak ten, którego dotyczy postępowanie główne, kodeks postępowania egzekucyjnego zgodnie z orzecznictwem Najvyšší súd Slovenskej republiky i Ústavný súd Slovenskej republiky nie pozwala na dopuszczenie interwencji takiego stowarzyszenia.
39 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi on się na warunki umowy zredagowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść (wyroki: z dnia 27 czerwca 2000 r. w sprawach połączonych od C‑240/98 do C‑244/98 Océano Grupo Editorial i Salvat Editores, Rec. s. I‑4941, pkt 25; z dnia 26 października 2006 r. w sprawie C‑168/05 Mostaza Claro, Zb.Orz. s. I‑10421, pkt 25; a także ww. postanowienie w sprawie Pohotovost’, pkt 37).
40 Dla zapewnienia ochrony zamierzonej we wspomnianej dyrektywie Trybunał wielokrotnie podkreślał, że ta nierówność może zostać zrównoważona jedynie poprzez pozytywną interwencję podmiotu niezależnego od stron umowy (ww. wyroki: w sprawach połączonych Océano Grupo Editorial i Salvat Editores, pkt 27; w sprawie Mostaza Claro, pkt 26; w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 31; a także ww. postanowienie w sprawie Pohotovost’, pkt 39).
41 W tym względzie możliwość zbadania przez sąd z urzędu, czy dany warunek umowny ma charakter nieuczciwy, stanowi środek pozwalający na osiągnięcie celu wskazanego w art. 6 dyrektywy 93/13, polegającego na zapobieżeniu sytuacjom, w których indywidualny konsument byłby związany nieuczciwym warunkiem umowy, a jednocześnie przyczynia się do osiągnięcia celu wymienionego w art. 7 tej dyrektywy, jako że badanie takie może stanowić czynnik odstraszający, powodujący jednocześnie zaprzestanie stosowania przez przedsiębiorcę w umowach zawieranych z konsumentami nieuczciwych warunków (wyrok z dnia 21 listopada 2002 r. w sprawie C‑473/00 Cofidis, Rec. s. I‑10875, pkt 32; ww. wyrok w sprawie Mostaza Claro, pkt 27; a także ww. postanowienie w sprawie Pohotovost’, pkt 41).
42 Jak zaznaczył rzecznik generalny w szczególności w pkt 55 i 56 opinii, z orzecznictwa Trybunału wynika, że do sądu krajowego, przed którym, tak jak w postępowaniu głównym, zawisła sprawa egzekucji prawomocnego wyroku sądu polubownego, należy przeprowadzenie pozytywnej interwencji podmiotu niebędącego stroną umowy przewidzianej we wspomnianej dyrektywie w celu zrównoważenia nierówności istniejącej między konsumentem i przedsiębiorcą. Jeżeli bowiem sąd krajowy dysponuje niezbędnymi informacjami na temat okoliczności prawnych i faktycznych, powinien on dokonać z urzędu kontroli nieuczciwego charakteru warunków umownych będących podstawą wierzytelności stwierdzonej w tym wyroku, w sytuacji gdy zgodnie z krajowymi przepisami proceduralnymi zobowiązany jest dokonać z urzędu, w ramach podobnego postępowania egzekucyjnego, oceny sprzeczności klauzuli arbitrażowej z krajowymi zasadami porządku publicznego (zob. podobnie wyrok z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie C‑243/08 Pannon GSM, Zb.Orz. s. I‑4713, pkt 32; ww. wyrok w sprawie Asturcom Telecomunicaciones, pkt 53; a także ww. postanowienie w sprawie Pohotovost’, pkt 51).
43 Co się tyczy roli, jaką mogą odgrywać stowarzyszenia ochrony konsumentów, należy zaznaczyć, że zgodnie art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, aby istniały stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami (wyrok z dnia 26 kwietnia 2012 r. w sprawie C‑472/10 Invitel, pkt 35). W tym względzie z art. 7 ust. 2 tej dyrektywy wynika, że środki te obejmują możliwość wszczynania przez osoby lub organizacje mające uzasadniony interes w ochronie konsumentów postępowań sądowych mających na celu ustalenie, czy ogólne warunki umowne mają nieuczciwy charakter, i doprowadzenia w stosownym przypadku do ich zakazania (zob. wyrok z dnia 24 stycznia 2002 r. w sprawie C‑372/99 Komisja przeciwko Włochom, Rec. s. I‑819, pkt 14; ww. wyrok w sprawie Invitel, pkt 36).
44 Z prewencyjnego charakteru i odstraszającego celu powództw o zaniechanie, jak również z okoliczności, że są one niezależne od wszelkich konkretnych sporów indywidualnych, wynika, iż powództwa te mogą być wytaczane nawet w sytuacji, gdy warunki umowne, których dotyczy żądanie zakazania, nie zostały jeszcze zastosowane w konkretnych umowach (zob. ww. wyroki: w sprawie Komisja przeciwko Włochom, pkt 15; w sprawie Invitel, pkt 37).
45 Niemniej, jak zaznaczył rzecznik generalny w pkt 62 opinii, należy stwierdzić, że ani dyrektywa 93/13, ani następujące późniejsze dyrektywy uzupełniające regulacje w zakresie ochrony konsumentów nie zawierają przepisów regulujących rolę, jaką można lub należy powierzyć stowarzyszeniom ochrony konsumentów w ramach sporów indywidualnych z udziałem konsumenta. Tym samym dyrektywa 93/13 nie reguluje kwestii, czy takie stowarzyszenia powinny mieć prawo bycia dopuszczanymi do takich sporów indywidualnych w charakterze interwenienta popierającego konsumentów.
46 Wynika z tego, że w braku uregulowania unijnego odnośnie do możliwości interwencji stowarzyszeń ochrony konsumentów w sporach indywidualnych z udziałem konsumentów przepisy takie należy ustalić zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej w wewnętrznym porządku prawnym każdego państwa członkowskiego, pod warunkiem jednak, że nie będą one mniej korzystne niż przepisy regulujące podobne sytuacje podlegające prawu krajowemu (zasada równoważności) i że nie uczynią wykonywania praw przyznanych w prawie unijnym praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym (zasada skuteczności).
47 Co się tyczy w pierwszej kolejności zasady równoważności, wymaga ona, by dana norma krajowa była stosowana bez zróżnicowania do skarg opartych na naruszeniu prawa Unii oraz do skarg opartych na naruszeniu prawa krajowego mających podobny przedmiot i podstawę (zob. w szczególności wyrok z dnia 29 października 2009 r. w sprawie C‑63/08 Pontin, Zb.Orz. s. I‑10467, pkt 45).
48 W celu sprawdzenia, czy w sprawie zawisłej przed sądem odsyłającym przestrzegana jest wspomniana zasada, sąd ten, który jako jedyny posiada bezpośrednią wiedzę na temat zasad proceduralnych dotyczących środków prawnych w jego wewnętrznym porządku prawnym, powinien zbadać zarówno przedmiot, jak i zasadnicze cechy podobnych środków prawnych występujących w systemie krajowym. Jednakże mając w perspektywie ocenę, której będzie musiał dokonać ten sąd odsyłający, Trybunał może dostarczyć mu pewnych wskazówek w zakresie wykładni prawa Unii.
49 W tym względzie z postanowienia odsyłającego wynika, że § 37 ust. 1 kodeksu postępowania egzekucyjnego, jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 73 opinii, wyklucza interwencję jakiejkolwiek osoby trzeciej w każdym postępowaniu w przedmiocie egzekucji orzeczenia sądu krajowego lub prawomocnego wyroku sądu polubownego, niezależnie od tego, czy interwencja ta opiera się na naruszeniu prawa Unii czy naruszeniu prawa wewnętrznego.
50 W tych okolicznościach nie można uznać, że uregulowanie takie narusza zasadę równoważności, nie przewidując możliwości dopuszczenia interwencji stowarzyszenia ochrony konsumentów w postępowaniu w przedmiocie egzekucji prawomocnego wyroku sądu polubownego, którego dotyczy postępowanie główne.
51 Jeśli chodzi w drugiej kolejności o zasadę skuteczności, należy przypomnieć, że Trybunał orzekł już, iż każdy przypadek, w którym powstaje pytanie, czy krajowe przepisy proceduralne czynią niemożliwym lub zbyt utrudnionym stosowanie prawa Unii, należy rozpatrywać z uwzględnieniem miejsca danego przepisu w całości procedury, jej przebiegu i jej cech szczególnych przed poszczególnymi sądami krajowymi. Z tej perspektywy należy uwzględnić, gdy jest to właściwe, zasady, które stanowią podstawę krajowego systemu sądowniczego, takie jak zasada ochrony prawa do obrony, zasada pewności prawa oraz zasada prawidłowego przebiegu postępowania (zob. wyrok z dnia 5 grudnia 2013 r. w sprawie C‑413/12 Asociación de Consumidores Independientes de Castilla y León, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).
52 W tym kontekście art. 38 karty stanowi, że zapewnia się wysoki poziom ochrony konsumentów w politykach Unii. Nakaz ten dotyczy wdrożenia dyrektywy 93/13. Niemniej w braku w tej dyrektywie przepisu przewidującego dla stowarzyszeń ochrony konsumentów prawo interwencji w sporach indywidualnych z udziałem konsumentów sam art. 38 karty nie może nakazywać interpretacji wspomnianej dyrektywy w sposób uznający to prawo.
53 Stwierdzenia tego można dokonać również w odniesieniu do postanowień art. 47 karty odnośnie do prawa do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, oznaczających, że pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, jeżeli jest ona konieczna do zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Ze względu na to, że wspomniana dyrektywa wymaga w sporach z udziałem przedsiębiorcy i konsumenta pozytywnej interwencji sądu krajowego, przed którym spory te są zawisłe, jako podmiotu niezależnego od stron umowy, nie można w każdym razie stwierdzić, że odmowa dopuszczenia do takiego sporu stowarzyszenia w charakterze interwenienta wspierającego danego konsumenta stanowi naruszenie prawa tego konsumenta do zagwarantowanego mu w tym artykule skutecznego środka prawnego. Ponadto interwencji stowarzyszenia ochrony konsumentów nie można utożsamiać z pomocą prawną, którą w niektórych przypadkach należy przyznać na mocy wspomnianego artykułu tym, którzy nie posiadają dostatecznych środków.
54 Jeżeli chodzi następnie o możliwość powołania się w tym kontekście przez stowarzyszenie ochrony konsumentów na rzeczony artykuł, należy stwierdzić, że odmowa dopuszczenia tej interwencji w postępowaniu z udziałem konsumenta pozostaje bez wpływu na przysługujące temu stowarzyszeniu prawo do skutecznego środka prawnego mającego na celu obronę jego praw jako stowarzyszenia tego typu, a zwłaszcza jego praw do wniesienia powództwa zbiorowego przyznanych mu w art. 7 ust. 2 dyrektywy 93/13.
55 Poza tym należy dodać, że zgodnie z uregulowaniem krajowym, o którym mowa w postępowaniu głównym, stowarzyszenie może bezpośrednio reprezentować takiego konsumenta w każdym postępowaniu, w tym egzekucyjnym, na podstawie udzielonego przez tego konsumenta pełnomocnictwa.
56 Z powyższego wynika, że nie przewidując możliwości interwencji stowarzyszenia ochrony konsumentów w postępowaniu w przedmiocie egzekucji orzeczenia sądowego lub prawomocnego wyroku sądu polubownego, uregulowanie krajowe takie jak to, o którym mowa w postępowaniu głównym, nie narusza zasady skuteczności.
57 Uwzględniając całość powyższych rozważań, na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 w związku z art. 38 i 47 karty, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na podstawie którego nie jest dopuszczalna interwencja stowarzyszenia ochrony konsumentów w celu poparcia konsumenta, przeciwko któremu wszczęte zostało postępowanie w przedmiocie egzekucji prawomocnego wyroku sądu polubownego.
W przedmiocie pytania drugiego
58 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zwraca się zasadniczo o ustalenie, czy § 37 ust. 1 i 3 kodeksu postępowania egzekucyjnego należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by sąd krajowy na podstawie art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 dyrektywy 93/13 przyznał stowarzyszeniu ochrony praw konsumentów status interwenienta w postępowaniu w przedmiocie egzekucji wyroku sądu polubownego.
59 W rzeczywistości sąd odsyłający zwraca się tym pytaniem do Trybunału o to, jaką można przyjąć wykładnię jego prawa krajowego.
60 Tymczasem w ramach postępowania prejudycjalnego zadaniem Trybunału nie jest wykładnia krajowych przepisów ustawowych lub wykonawczych (zob. wyroki: z dnia 9 września 2003 r. w sprawie C‑151/02 Jaeger, Rec. s. I‑8389, pkt 43; a także z dnia 23 marca 2006 r. w sprawie C‑237/04 Enirisorse, Zb.Orz. s. I‑2843, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).
61 Uwzględniając całość powyższych rozważań, należy stwierdzić niedopuszczalność pytania drugiego.
W przedmiocie kosztów
62 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:
Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, a w szczególności jej art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 w związku z art. 38 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na podstawie którego nie jest dopuszczalna interwencja stowarzyszenia ochrony konsumentów w celu poparcia konsumenta, przeciwko któremu wszczęte zostało postępowanie egzekucyjne o wykonanie prawomocnego wyroku sądu polubownego.
Podpisy