WYROK SĄDU (ósma izba)

z dnia 12 lipca 2018 r.(*)(i)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek kabli elektrycznych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 101 TFUE – Jednolite i ciągłe naruszenie – Dowód naruszenia – Czas uczestniczenia – Otwarte zdystansowanie się – Obliczanie kwoty grzywny – Waga naruszenia – Nieograniczone prawo orzekania

W sprawie T‑441/14

Brugg Kabel AG, z siedzibą w Brugg (Szwajcaria),

Kabelwerke Brugg AG Holding, z siedzibą w Brugg,

reprezentowane przez A. Rinnego, A. Boosa, oraz M. Lichteneggera, adwokatów,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez H. Leupolda, H. van Vlieta oraz C. Vollratha, działających w charakterze pełnomocników, wspieranych przez A. Israela, adwokata,

strona pozwana,

mającej za przedmiot przedstawione na podstawie art. 263 TFUE żądanie, przede wszystkim, stwierdzenia nieważności decyzji Komisji C(2014) 2139 final z dnia 2 kwietnia 2014 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 101 [TFUE] i art. 53 porozumienia [EOG] (sprawa AT.39610 – Kable elektryczne), w zakresie, w jakim decyzja ta dotyczy skarżących, i, tytułem żądania ewentualnego, obniżenia kwoty nałożonej na nie grzywny,

SĄD (ósma izba),

w składzie: A.M. Collins, prezes, M. Kancheva (sprawozdawca) i R. Barents, sędziowie,

sekretarz: L. Grzegorczyk, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 1 czerwca 2017 r.,

wydaje następujący

Wyrok

I.      Okoliczności powstania sporu

A.      Skarżąca i właściwy sektor

1        Skarżące, Kabelwerke Brugg AG Holding i całkowicie od niej zależna spółka Brugg Kabel AG, są szwajcarskimi spółkami prowadzącymi działalność w sektorze produkcji i dostawy podziemnych kabli elektrycznych.

2        Podmorskie i podziemne kable elektryczne są wykorzystywane, odpowiednio pod wodą i pod ziemią, do przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej. Dzieli się je na trzy kategorie: kable niskiego napięcia, kable średniego napięcia oraz kable wysokiego i bardzo wysokiego napięcia. Kable elektryczne wysokiego i bardzo wysokiego napięcia są w większości przypadków sprzedawane w ramach konkretnych projektów. Projekty te obejmują łącznie kable elektryczne, wyposażenie, instalacje i niezbędne usługi dodatkowe. Kable elektryczne wysokiego i bardzo wysokiego napięcia są sprzedawane na całym świecie dużym operatorom sieci krajowych i innym przedsiębiorstwom energetycznym, głownie w ramach zamówień publicznych.

B.      Postępowanie administracyjne

3        Pismem z dnia 17 października 2008 r. szwedzka spółka ABB AB dostarczyła Komisji Wspólnot Europejskich szereg oświadczeń i dokumentów dotyczących ograniczających konkurencję praktyk handlowych w sektorze produkcji i dostaw podziemnych i podmorskich kabli elektrycznych. Te oświadczenia i dokumenty zostały przedłożone w ramach wniosku o zwolnienie z grzywny w rozumieniu obwieszczenia Komisji w sprawie zwalniania z grzywien i zmniejszania grzywien w sprawach kartelowych (Dz.U. 2006, C 298, s. 17, zwanego dalej „komunikatem w sprawie współpracy”).

4        W dniach od 28 stycznia do 3 lutego 2009 r., w reakcji na oświadczenia spółki ABB, Komisja przeprowadziła kontrole w siedzibach spółek Prysmian SpA i Prysmian Cavi e Sistemi Srl, a także innych zainteresowanych spółek europejskich – Nexans SA i Nexans France SAS.

5        W dniu 2 lutego 2009 r. japońskie spółki Sumitomo Electric Industries Ltd, Hitachi Cable Ltd i J‑Power Systems Corp. złożyły wspólnie na podstawie pkt 14 komunikatu w sprawie współpracy wniosek o zwolnienie z grzywny lub ewentualnie o obniżenie jej wysokości zgodnie z pkt 27 tego komunikatu. Następnie przekazały one Komisji dalsze oświadczenia ustne i inne dokumenty.

6        W toku dochodzenia Komisja wystosowała szereg żądań udzielenia informacji, zgodnie z art. 18 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) i zgodnie z pkt 12 komunikatu w sprawie współpracy, do przedsiębiorstw prowadzących działalność w sektorze produkcji i dostawy podziemnych i podmorskich kabli elektrycznych.

7        W dniu 30 czerwca 2011 r. Komisja wszczęła postępowanie i wystosowała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wobec następujących podmiotów prawnych: Nexans France, Nexans, Pirelli & C. SpA, Prysmian Cavi e Sistemi Energia, Prysmian, The Goldman Sachs Group Inc, Sumitomo Electric Industries, Hitachi Cable, J‑Power Systems, Furukawa Electric Co. Ltd, Fujikura Ltd, Viscas Corp., SWCC Showa Holdings Co. Ltd, Mitsubishi Cable Industries Ltd, Exsym Corp., ABB, ABB Ltd, nkt cables GmbH, NKT Holding A/S, Silec Cable, SAS, Grupo General Cable Sistemas, SA, Safran SA, General Cable Corp., LS Cable & System Ltd, Taihan Electric Wire Co. Ltd oraz skarżących.

8        W dniach 11–18 czerwca 2012 r. wszyscy adresaci pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, z wyjątkiem spółki Furukawa Electric, wzięli udział w rozprawie administracyjnej przed Komisją.

9        Wyrokami z dnia 14 listopada 2012 r., Nexans France i Nexans/Komisja (T‑135/09, EU:T:2012:596), i z dnia 14 listopada 2012 r., Prysmian i Prysmian Cavi e Sistemi Energia/Komisja (T‑140/09, niepublikowanym, EU:T:2012:597), Sąd stwierdził nieważność części decyzji w sprawie kontroli skierowanych, po pierwsze, do Nexans i Nexans France, i, po drugie, do spółek Prysmian i Prysmian Cavi e Sistemi Energia, w zakresie, w jakim dotyczyły one kabli elektrycznych innych niż podmorskie i podziemne kable elektryczne wysokiego napięcia oraz osprzętu związanego z tymi innymi kablami, a w pozostałej części oddalił skargę. W dniu 24 stycznia 2013 r. spółki Nexans i Nexans France wniosły odwołanie od pierwszego z tych wyroków. Wyrokiem z dnia 25 czerwca 2014 r., Nexans i Nexans France/Komisja (C‑37/13 P, EU:C:2014:2030), Trybunał oddalił to odwołanie.

10      W dniu 2 kwietnia 2014 r. Komisja przyjęła decyzję C(2014) 2139 final dotyczącą postępowania na podstawie art. 101 [TFUE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa AT.39610 – Kable elektryczne) (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”).

C.      Zaskarżona decyzja

1.      Rozpatrywane naruszenie

11      Artykuł 1 zaskarżonej decyzji stanowi, że pewna liczba przedsiębiorstw uczestniczyła, w różnych okresach, w jednolitym i ciągłym naruszeniu art. 101 TFUE w „sektorze podziemnych lub podmorskich kabli elektrycznych (bardzo) wysokiego napięcia”. Komisja stwierdziła w istocie, że w okresie od lutego 1999 r. do końca stycznia 2009 r. główni europejscy, japońscy i południowokoreańscy producenci podmorskich i podziemnych kabli elektrycznych uczestniczyli w szeregu wielostronnych i dwustronnych spotkań i nawiązali kontakty mające na celu ograniczenie konkurencji w dziedzinie projektów dotyczących podziemnych i podmorskich kabli elektrycznych (bardzo) wysokiego napięcia na konkretnych terytoriach, poprzez podział rynków i klientów, skutkujący zakłóceniem normalnego procesu konkurencji (motywy 10–13 i 66 rzeczonej decyzji).

12      W zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że kartel przejawiał się w dwóch głównych konfiguracjach, stanowiących złożoną całość. Dokładniej rzecz ujmując, zdaniem tej instytucji kartel składał się z dwóch części:

–        „konfiguracji A/R”, która obejmowała przedsiębiorstwa europejskie, generalnie określane mianem „członków R”, przedsiębiorstwa japońskie, zwane „członkami A” i wreszcie przedsiębiorstwa południowokoreańskie, określane mianem „członków K”. Konfiguracja ta umożliwiała realizację celu, jakim było przydzielanie terytoriów i klientów między producentami europejskimi, japońskimi i południowokoreańskimi. Przydzielanie to odbywało się na podstawie porozumienia o „terytorium krajowym”, w myśl którego producenci japońscy i południowokoreańscy powstrzymywali się od konkurowania przy projektach prowadzonych na „terytorium krajowym” producentów europejskich, podczas gdy ci ostatni zobowiązywali się do rezygnacji z uczestnictwa w rynkach Japonii i Korei Południowej. Porozumiano się także w przedmiocie podziału projektów na „terytorium wywozu”, to znaczy w pozostałej części świata z wyjątkiem między innymi Stanów Zjednoczonych, przy czym podział ten odpowiadał przez pewien okres „kwocie 60/40”, co oznacza, że 60% projektów było zastrzeżonych dla producentów europejskich, zaś pozostałe 40% – dla producentów azjatyckich;

–        „konfiguracji europejskiej”, która dotyczyła podziału terytoriów i klientów przez producentów europejskich, w odniesieniu do projektów do realizacji w obrębie europejskiego „terytorium krajowego” lub przydzielonych producentom europejskim (zob. pkt 3.3 zaskarżonej decyzji, a w szczególności motywy 73 i 74 tej decyzji).

13      Komisja stwierdziła, że uczestnicy kartelu podjęli zobowiązania i przekazywali sobie dane umożliwiające zachowanie ciągłości porozumienia w sprawie podziału rynków i klientów (motywy 94–106 i 111–115 zaskarżonej decyzji).

14      Ze względu na rolę, jaką poszczególni uczestnicy kartelu odgrywali w jego wdrażaniu, Komisja podzieliła ich na trzy grupy. Przede wszystkim określiła ona grupę stanowiącą rdzeń kartelu, do której należały, z jednej strony, przedsiębiorstwa europejskie: spółka Nexans France, przedsiębiorstwa zależne od spółki Pirelli & C., dawniej Pirelli SpA, która następnie uczestniczyła w kartelu, oraz spółkę Prysmian Cavi e Sistemi Energia, a z drugiej strony przedsiębiorstwa japońskie: Furukawa Electric Co., Fujikura oraz ich wspólne przedsiębiorstwo Viscas, a także spółki Sumitomo Electric Industries, Hitachi Cable i ich wspólne przedsiębiorstwo J‑Power Systems (motywy 545–561 zaskarżonej decyzji). Następnie instytucja ta wyodrębniła grupę przedsiębiorstw, które nie należały do rdzenia kartelu, ale których nie można było jednak uznać za jego marginalnych uczestników, przy czym w grupie tej umieściła spółki ABB, Exsym, Brugg Kabel i podmiot utworzony przez Sagem SA, jednego z poprzedników prawnych spółki Silec Cable, Safran i Silec Cable (motywy 562–575 wspomnianej decyzji). Komisja uznała wreszcie, że spółki Mitsubishi Cable Industries, SWCC Showa Holdings, LS Cable & System, Taihan Electric Wire i nkt cables były marginalnymi uczestnikami kartelu (motywy 576–594 decyzji).

2.      Odpowiedzialność skarżących

15      Odpowiedzialność spółki Brugg Kabel została stwierdzona ze względu na jej bezpośredni udział w naruszeniu w okresie od dnia 14 grudnia 2001 r. do dnia 16 listopada 2006 r. Kabelwerke Brugg została uznana za odpowiedzialną za naruszenie jako spółka dominująca Brugg Kabel w tym samym okresie (motywy 859–861 zaskarżonej decyzji).

3.      Nałożona grzywna

16      Komisja w art. 2 lit. b) zaskarżonej decyzji nałożyła na skarżące „wspólnie i solidarnie” grzywnę na kwotę 8 490 000 EUR.

17      W celu obliczenia kwoty grzywien Komisja zastosowała art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 oraz metodologię przedstawioną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy [wskazanego] przepisu (Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi w sprawie ustalania grzywien z 2006 r.”).

18      W pierwszej kolejności, co się tyczy kwoty podstawowej grzywien, po ustaleniu właściwej wartości sprzedaży zgodnie z pkt 18 wytycznych w z 2006 r. w sprawie ustalania grzywien (motywy 963–994 zaskarżonej decyzji), Komisja ustaliła część owej wartości sprzedaży odzwierciedlającą wagę naruszenia, zgodnie z pkt 22 i 23 wspomnianych wytycznych. W tym względzie Komisja uznała, że naruszenie to należy, ze względu na swój charakter, do najpoważniejszych ograniczeń konkurencji, co uzasadnia przyjęcie współczynnika wagi naruszenia na poziomie 15%. Komisja zastosowała także w odniesieniu do wszystkich adresatów grzywny, podwyżkę współczynnika wagi naruszenia o 2%, ze względu na ich łączny udział w rynku oraz niemal ogólnoświatowy zasięg geograficzny kartelu, obejmujący całe terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Ponadto Komisja uznała w szczególności, że zachowanie przedsiębiorstw europejskich było bardziej szkodliwe dla konkurencji niż zachowanie pozostałych przedsiębiorstw, gdyż poza uczestnictwem w konfiguracji A/R przedsiębiorstwa europejskie rozdzielały między sobą projekty dotyczące kabli elektrycznych w ramach „europejskiej konfiguracji kartelu”. Z tego względu instytucja ta ustaliła część wartości sprzedaży, jaka należy uwzględnić z tytułu wagi naruszenia, na 19% w odniesieniu do przedsiębiorstw europejskich i na 17% w odniesieniu do pozostałych przedsiębiorstw (motywy 997–1010 rzeczonej decyzji).

19      Jeśli chodzi o współczynnik dotyczący czasu trwania naruszenia, to Komisja przyjęła, w odniesieniu do skarżących, mnożnik 4,91 dla okresu od 14 grudnia 2001 r. do 16 listopada 2006 r. Poza tym uwzględniła ona w kwocie podstawowej grzywien kwotę dodatkową, a mianowicie opłatę wejściową, odpowiadającą 19% wartości sprzedaży. Ustalona w ten sposób kwota ta wyniosła 8 937 000 EUR (motywy 1011–1016 zaskarżonej decyzji).

20      W drugiej kolejności, co się tyczy dostosowań kwoty podstawowej grzywien, Komisja nie stwierdziła okoliczności obciążających, które mogłyby wpłynąć na wysokość kwoty podstawowej grzywny ustalonej w odniesieniu do każdego z uczestników kartelu, z wyjątkiem spółki ABB. Natomiast, jeśli chodzi o okoliczności łagodzące, to postanowiła ona odzwierciedlić w kwocie grzywny stopień zaangażowania poszczególnych przedsiębiorstw we wdrażanie kartelu. I tak, obniżyła ona o 10% kwotę podstawową grzywny, którą zamierzała nałożyć na marginalnych uczestników kartelu, oraz o 5% kwotę podstawową grzywny, którą zamierzała nałożyć na przedsiębiorstwa, których zaangażowanie w kartel było przeciętne. Poza tym Komisja przyznała spółkom Mitsubishi Cable Industries i SWCC Showa Holdings, w odniesieniu do okresu sprzed powstania spółki Exsym, a także spółkom LS Cable & System i Taihan Electric Wire, dodatkową obniżkę o 1% ze względu na to, że nie wiedziały one o niektórych aspektach jednolitego i ciągłego naruszenia oraz ze względu na brak ich odpowiedzialności za te aspekty. Żadna obniżka kwoty podstawowej grzywny nie została natomiast przyznana przedsiębiorstwom należącym do rdzenia kartelu (motywy 1017–1020 i 1033 zaskarżonej decyzji). Ponadto Komisja przyznała, na podstawie wytycznych z 2006 r. w sprawie ustalania grzywien, dodatkową obniżkę wynoszącą 3% kwoty nałożonej grzywny spółce Mitsubishi Cable Industries Ltd, ze względu na jej skuteczną współpracę, wykraczającą poza ramy komunikatu w sprawie współpracy (motyw 1041 rzeczonej decyzji).

21      Komisja ponadto postanowiła przyznać ABB zwolnienie z grzywny i obniżyć o 45% kwotę grzywny nałożonej na spółki J‑Power Systems, Sumitomo Electric Industries i Hitachi Cable celem uwzględnienia współpracy tych przedsiębiorstw w ramach komunikatu w sprawie łagodzenia sankcji.

II.    Przebieg postępowania i żądania stron

22      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 16 czerwca 2014 r. skarżące wniosły niniejszą skargę.

23      W dniu 28 września 2016 r. Sąd w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 89 ust. 3 lit. a) i d) swego regulaminu postępowania zadał Komisji pewne pytania i wezwał ją do przedstawienia pewnych dokumentów, a w szczególności jawnych wersji odpowiedzi udzielonych na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów przez innych jego adresatów.

24      Z uwagi na zmianę składu izb Sądu zgodnie z art. 27 § 5 regulaminu postępowania przed Sądem sędzia sprawozdawca został przydzielony do ósmej izby Sądu (w nowym składzie), której została następnie przydzielona niniejsza sprawa.

25      Pismem z dnia 31 października 2016 r. Komisja odpowiedziała na zadane przez Sąd pytania i przedstawiła żądane dokumenty z wyjątkiem jawnych wersji odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów przedstawionych przez Nexans France, Nexans, The Goldman Sachs Group, Sumitomo Electric Industries, Hitachi Cable, J‑Power Systems, Furukawa Electric, Fujikura, Mitsubishi Cable Industries, Exsym, nkt cables, NKT Holding, Silec Cable, Grupo General Cable Sistemas, Safran, General Cable, LS Cable & System, ABB, Pirelli & C, Prysmian, Prysmian Cavi e Sistemi Energia, SWCC Showa Holdings, Taihan Electric Wire i Viscas. Wyjaśniła ona w tym względzie, że pomimo skierowania do nich żądania w tym przedmiocie spółki te jeszcze nie przygotowały jawnej wersji ich odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

26      Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd (ósma izba) postanowił o otworzeniu ustnego etapu postępowania. Na rozprawie w dniu 1 czerwca 2017 r. wysłuchane zostały wystąpienia stron i ich odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd.

27      Skarżące wnoszą do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 1 pkt 2, art. 2 lit. b) i art. 3 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim Komisja nałożyła na nie w niej „wspólnie i solidarnie” obowiązek uiszczenia grzywny kwoty na kwotę 8 490 000 EUR z tytułu ich odpowiedzialności za dopuszczenie się jednolitego i ciągłego naruszenia art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG w okresie od dnia 14 grudnia 2001 r. do dnia 16 listopada 2006 r.;

–        stwierdzenie częściowej nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim Komisja w zaskarżonej uznała je również za odpowiedzialne – ze względu na ich rzekome uczestnictwo w różnego rodzaju porozumieniach i praktykach uzgodnionych mających znamiona jednolitego i ciągłego naruszenia – za indywidualne naruszenia art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG;

–        tytułem żądania ewentualnego – obniżenie kwoty grzywny nałożonej na nie w art. 2 lit. b) zaskarżonej decyzji; oraz

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

28      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi;

–        obciążenie skarżących kosztami postępowania.

III. Co do prawa

29      W ramach skargi skarżące sformułowały zarówno żądania dotyczące stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji, jak i żądania zmierzające do obniżenia kwoty grzywny, która została na nie nałożona.

A.      W przedmiocie żądań stwierdzenia nieważności

30      W uzasadnieniu swych żądań stwierdzenia nieważności skarżąca podnosi sześć zarzutów. Zarzut pierwszy został oparty na naruszeniu prawa do obrony i prawa do rzetelnego procesu. Zarzut drugi dotyczy braku po stronie Komisji kompetencji do ukarania naruszenia popełnionego w państwach trzech i niewywierającego wpływu na EOG. Zarzut trzeci odnosi się do błędu w ocenie i naruszenia obowiązku uzasadnienia oraz prawa do domniemania niewinności, o którym mowa w art. 6 ust. 2 Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”), a także art. 48 ust. 1 karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) w związku z art. 6 ust. 2 i 3 TUE ze względu na błędne przypisanie skarżącym odpowiedzialności za ich rzekome uczestnictwo w jednolitym i ciągłym naruszeniu. Czwarty z zarzutów został oparty na naruszeniu obowiązku przeprowadzenia dochodzenia ze względu na dopuszczenie się błędów co do okoliczności faktycznych i przeinaczenia materiału dowodowego dotyczącego rzekomego uczestnictwa skarżących w kartelu, a także – naruszenia obowiązku uzasadnienia. Zarzut piąty dotyczy naruszenia „prawa materialnego” z powodu błędnego zastosowania art. 101 TFUE względnie art. 53 porozumienia EOG. Zarzut szósty dotyczy dopuszczenia się naruszenia art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003, a także zasad równego traktowania i proporcjonalności, błędu w uzasadnieniu, szeregu błędów w ocenie oraz nadużycia władzy w zakresie dotyczącym obliczenia nałożonej na skarżące grzywny.

1.      W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na naruszeniu prawa do obrony i prawa do rzetelnego procesu

31      Pierwszy zarzut dzieli się na dwie części. Pierwsza z nich dotyczy naruszenia prawa do rzetelnego procesu ze względu na to, że Komisja odmówiła przekazania skarżącym żądań udzielenia informacji oraz pisma w sprawie przedstawienia zarzutów po niemiecku. Druga z nich odnosi się do naruszenia przysługującego skarżącym prawa do obrony ze względu na to, że Komisja odmówiła skarżącym dostępu do odpowiedzi udzielonych przez inne przedsiębiorstwa na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, mogących zawierać korzystne dla nich informacje.

a)      W przedmiocie żądań udzielenia informacji i pisma w sprawie przedstawienia zarzutów podanych do wiadomości w języku angielskim

32      Skarżące utrzymują, że Komisja dopuściła się naruszenia prawa do rzetelnego procesu oraz przysługujących im praw do obrony ze względu na podanie do wiadomości żądań udzielenia informacji i pisma w sprawie przedstawienia zarzutów jedynie w języku angielskim, podczas gdy Brugg Kabel wielokrotnie zwracała się o komunikowanie się z nią po niemiecku.

33      Skarżące podnoszą, że zgodnie z prawem do rzetelnego procesu, zasadą poszanowania prawa do obrony i art. 6 ust. 3 lit. a) EKPC w sytuacji, gdy Komisja zwraca się do spółki, której siedziba znajduje się na obszarze państwa nienależącego do EOG, ma ona obowiązek używania języka urzędowego tego państwa, jeśli język ten jest jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej i, ponadto, jest jednym z języków roboczych Komisji. W efekcie, jak zostało to zresztą wyjaśnione w dokumencie Komisji zatytułowanym „Antitrust Manual of Procedures”, w przypadku, gdy spółka taka jak Brugg Kabel, której siedziba znajduje się w kantonie Argowia (Szwajcaria), w której językiem urzędowym jest niemiecki, Komisja miała obowiązek używać tego języka albo uzyskać od tej spółki, jeszcze przed wysłaniem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, zwolnienie z tego obowiązku.

34      W niniejszym przypadku zaś po tym, jak Komisja początkowo zwróciła się do spółki Brugg Kabel w angielsku, urzędniczka Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji wskazała przedstawicielom tej spółki podczas rozmowy telefonicznej, która miała miejsce w dniu 23 października 2009 r., że Komisja nie może uwzględnić wniosku o przekazanie jej niemieckiej wersji pisma w sprawie przedstawienia zarzutów z dni 20 października 2009 r. ze względu na to, że spółka ta nie miała siedziby w państwie członkowskim Unii. Zdaniem skarżącej dopiero po udzieleniu tej odmowy przedstawiciele tej spółki zażądali tylko częściowego tłumaczenia tego żądania udzielenia informacji, jak wynika to pisma skierowanego do Komisji w dniu 27 października 2009 r. Wbrew temu, co twierdzi Komisja, spółka ta nie czekała aż do przesłuchania przez funkcjonariusza ds. przesłuchań, żeby zawnioskować zwracanie się do niej po niemiecku. Ponadto wola używania przez tę spółkę niemieckiego jako języka postępowania wynika jasno z faktu, że ustosunkowała się ona w tym języku do wszystkich żądań udzielenia informacji, jak również pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

35      Konsekwencją odmowy przez Komisję podania do wiadomości spółki Brugg Kabel żądań udzielenia informacji, jak również pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w języku niemieckim była konieczność przetłumaczenia ich z angielskiego na niemiecki, co pociągnęłoby za sobą skrócenie czasu, który normalnie zostałby przez nią wykorzystany do obrony. Skarżące utrzymują w tym względzie, że, wbrew temu, co twierdzi Komisja, znajomość angielskiego w tej spółce nie odpowiadała wymogom określonym w art. 6 ust. 3 lit. a) EKCP. Przeciwnie, zarówno bieżąca praca, jak i zebrania kierownictwa i audytorów odbywały się systematycznie po niemiecku. Tak samo zdaniem skarżących niemiecki był językiem, w którym prowadzona była korespondencja w obrębie tej spółki, a także, w którym sporządzano dokumenty wewnętrzne takie jak sprawozdania roczne czy też podręcznik zarządzania, które były następnie tłumaczone na angielski przez zewnętrznego usługodawcę. Wreszcie, bez znaczenia jest ich zdaniem to, że sporne kontakty pomiędzy spółką Brugg Kabel i innymi producentami kabli elektrycznych odbywały się głównie po angielsku, a to ze względu na to, że chodziło tu o czysto techniczny dokument sporządzony przez współpracownika w specjalistycznym języku producentów kabli elektrycznych, podczas gdy pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zawierało złożone zarzuty, które dana spółka powinna była być w stanie dokładnie zrozumieć, aby móc je przeanalizować pod względem technicznym i prawnym.

36      Skarżące podnoszą również, że Komisja naruszyła przysługujące im przed Sądem prawo do obrony zawierając w odpowiedzi na skargę nieprzetłumaczone cytaty w językach angielskim i francuskim, wbrew wymogom określonym w art. 35 ust. 3 regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r. Ich zdaniem na etapie dupliki nie można było zaradzić temu brakowi tłumaczenia, gdyż takie usunięcie braków było niedopuszczalne ze względu na to, iż zarzut dotyczący naruszenia [wymogów dotyczących] języka postępowania został już podniesiony w skardze. Zawierające te cytaty fragmenty odpowiedzi na skargę winny zatem zostać odrzucone jako niedopuszczalne.

37      Komisja zaprzecza tym argumentom skarżących.

38      W tym względzie należy przypomnieć, że jakkolwiek EKPC nie stanowi, ze względu na to, iż Unia do niej nie przystąpiła, aktu prawnego obowiązującego formalnie w jej porządku prawnym, art. 6 ust. 3 TUE stanowi, że prawa podstawowe chronione na mocy tej konwencji są częścią prawa Unii jako jego zasady ogólne, a art. 52 ust. 3 karty praw podstawowych nakazuje prawom chronionym na mocy tej karty odpowiadającym prawom chronionym na mocy EKPC przypisywać takie samo znaczenie i takie same skutki jak te, które mają prawa ujęte we wspomnianej konwencji (zob. podobnie wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Schindler Holding i in./Komisja, C‑501/11 P, EU:C:2013:522, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

39      Należy przypomnieć też, że zgodnie z art. 6 ust. 3 lit. a) EKPC każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma prawo do niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia.

40      Należy jeszcze przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Komisja nie może zostać uznana za „sąd” w rozumieniu art. 6 EKPC (zob. wyrok z dnia 10 marca 1992 r., Shell/Komisja, T‑11/89, EU:T:1992:33, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto poszanowanie art. 6 EKPC nie wyklucza tego, aby w postępowaniu o charakterze administracyjnym „kara” była nakładana w pierwszym rzędzie przez organ administracyjny, który sam w sobie nie spełnia wymogów przewidzianych w art. 6 ust. 1 EKPC, jeśli decyzja tego organu podlega następnie kontroli przeprowadzanej przez organ sądowy dysponujący nieograniczonym prawem orzekania (zob. podobnie wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Schindler Holding i in./Komisja, C‑501/11 P, EU:C:2013:522, pkt 35). Wynika stąd, że skarżące nie mogą powoływać się wobec Komisji na naruszenie art. 6 EKPC.

41      Niemniej jednak należy przypomnieć też, że, zgodnie z orzecznictwem, przestrzeganie prawa do obrony, które zostało uznane w art. 41 Karty za nierozłączny element prawa do dobrej administracji, która musi być przestrzegana w każdych okolicznościach, a w szczególności w postępowaniu mogącym zakończyć się nałożeniem sankcji, nawet jeśli jest to postępowanie administracyjne. Z tego względu wynika zań wymóg, zgodnie z którym należy umożliwić zainteresowanym przedsiębiorstwom i związkom przedsiębiorstw od etapu postępowania administracyjnego wypowiedzenie się we właściwy sposób zwłaszcza w kwestii prawdziwości i znaczenia dla sprawy dowodów, zarzutów i okoliczności stwierdzonych przez Komisję (zobacz wyrok z dnia 27 września 2012 r., Shell Petroleum i in./Komisja, T‑343/06, EU:T:2012:478, pkt 82, 88 i przytoczone tam orzecznictwo).

42      Również z orzecznictwa wynika, że prawa do obrony przedsiębiorstw, których dotyczy postępowanie mogące doprowadzić do nałożenia sankcji, muszą być przestrzegane przez Komisję również w toku dochodzenia wstępnego, ponieważ należy zapobiec temu, by skorzystanie z prawa do obrony nie zostało w sposób nieodwracalny udaremnione w toku wstępnych dochodzeń, w tym w szczególności na etapie kontroli, które to postępowania mogą mieć determinujące znaczenie dla przeprowadzenia dowodu nielegalnego charakteru zachowań przedsiębiorstw, mogących stanowić podstawę do pociągnięcia ich do odpowiedzialności (wyrok z dnia 14 listopada 2012 r., Nexans France i Nexans/Komisja, T‑135/09, EU:T:2012:596, pkt 41).

43      To w świetle zasad przypomnianych w pkt 38–42 powyżej należy sprawdzić, czy wysłanie do skarżących żądań udzielenia informacji oraz pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w języku angielskim stanowi naruszenie ich prawa do obrony.

44      Po pierwsze, jeśli chodzi o wysłanie żądań udzielenia informacji w języku angielskim, należy podnieść, że, jak zostało to przypomniane w pkt 42 powyżej, spoczywający na Komisji obowiązek przestrzegania prawa do obrony podczas dochodzenia poprzedzającego wszczęcie jako takie postępowania w dziedzinie karteli ma na celu uniknięcie nieodwracalnego naruszenia tych praw w trakcie takiego dochodzenia. Z tego powodu Komisja powinna przestrzegać prawa do obrony, zwłaszcza w trakcie przeprowadzanych kontroli, gdyż mogą one mieć decydujące znaczenie dla przeprowadzenia dowodu nielegalnego charakteru zachowań przedsiębiorstw, mogących stanowić podstawę do pociągnięcia ich do odpowiedzialności.

45      Należy uznać, że taka logika znajduje również zastosowanie w przypadku żądań udzielenia informacji kierowanych przez Komisję do danych przedsiębiorstw w trakcie wstępnego dochodzenia, gdyż odpowiedzi na te żądania mogą zostać wykorzystane przez tę instytucję, tak jak w niniejszym przypadku, do przeprowadzenia dowodu nielegalnego charakteru zachowań tych przedsiębiorstw.

46      Niemniej jednak należy stwierdzić, że choć skierowane przez Komisję do spółki Brugg Kabel żądania udzielenia informacji z dnia 7 kwietnia 2009 r., 20 października 2009 r., 31 marca 2010 r. i z dnia 29 listopada 2010 r. zostały sporządzone w języku angielskim, z akt sprawy wynika, że skarżące były w stanie zrozumieć te żądania udzielenia informacji w stopniu wystarczającym do ustosunkowania się do każdego z nich. Należy zresztą podkreślić, że spółka Brugg Kabel zwróciła się jedynie o przetłumaczenie kilku fragmentów żądania Komisji z dnia 20 października 2009 r., a po dostarczeniu przez Komisję tego tłumaczenia Brugg Kabel ustosunkowała się do tego żądania udzielenia informacji. Należy również zwrócić uwagę na to, że Komisja w żaden sposób nie wymagała od spółki Brugg Kabel udzielenia na te żądania udzielenia informacji odpowiedzi w języku angielskim. Tak więc należy stwierdzić, że spółka Brugg Kabel była w stanie skutecznie przedstawić swoje stanowisko w kwestii żądanych przez Komisję informacji.

47      Podobnie, w zakresie, w jakim podnoszona przez skarżące argumentacja może być rozumiana w ten sposób, że udzielenie przez Komisję odmowy wystosowania do spółki Brugg Kabel żądań udzielenia informacji w języku niemieckim, zgodnie z tym, co zostało wspomniane w jej piśmie z dnia 27 października 2009 r., stanowi naruszenie art. 41 ust. 4 karty, argumentacja ta nie jest przekonująca. W przepisie tym ustanowione zostało bowiem przysługujące wszystkim prawo do zwrócenia się pisemnie do instytucji w jednym z języków traktatów i otrzymania odpowiedzi w tym języku. Należy stwierdzić zaś, że w niniejszym przypadku to Komisja zwróciła się do Brugg Kabel z żądaniem udzielenia przez tę spółkę odpowiedzi, nie zaś odwrotnie.

48      Po drugie, jeśli chodzi o podanie do wiadomości pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w języku angielskim, należy podnieść, że skoro obowiązkiem Komisji jest przestrzeganie prawa do obrony na etapie wstępnego dochodzenia, tym bardziej pozostaje ono jej obowiązkiem po formalnym wszczęciu postępowania administracyjnego mogącego doprowadzić do nałożenia sankcji na przedsiębiorstwa, wobec których jest ono prowadzone, tak jak zostało to przypomniane w pkt 42 powyżej.

49      Niemniej jednak w niniejszym przypadku, niezależnie od dokładnego poziomu rozumienia angielskiego, jaki mogli mieć pracownicy i kadry zarządzające skarżących, należy stwierdzić, że, jak wynika z pisma skierowanego przez spółkę Brugg Kabel do Komisji w dniu 1 września 2011 r., nie zwróciły się one o przyznanie im dodatkowego terminu na ustosunkowanie się do pisma w sprawie przedstawienia zarzutów ze względu na konieczność tłumaczenia, tylko po to, aby mieć dodatkowy czas na szczegółowe przeanalizowanie wszystkich dokumentów zawartych w aktach sprawy oraz twierdzeń zawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, a to ze względu na ograniczone zasoby, które mogły one przeznaczyć na wykonanie tego zadania. Trudno jest zaś uwierzyć w to, że jeśli skarżące miały trudności w zrozumieniu angielskiej wersji pisma w sprawie przedstawienia zarzutów czy też potrzebowały więcej czasu na jego przetłumaczenie, to nie wspomniałyby o tym jako o okoliczności uzasadniającej ich żądanie przedłużenia terminu na udzielenie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Należy stwierdzić też, że były one w stanie ustosunkować się do pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, choć ich odpowiedź była sporządzona po niemiecku, co również świadczy o tym, iż skarżące posiadały znajomość angielskiego wystarczającą do zrozumienia charakteru i przyczyn podnoszonego przeciwko nim oskarżenia i skutecznego zajęcia stanowiska w tej kwestii.

50      Uwzględniając powyższe, podnoszoną przez skarżące argumentację opartą na naruszeniu prawa do obrony przysługującego im w ramach postępowania administracyjnego ze względu na to, że żądania udzielenia informacji i pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zostały podane do ich wiadomości w języku angielskim, należy oddalić jako bezzasadną.

51      Ponadto, jeśli chodzi o twierdzenie dotyczące naruszenia przysługującego skarżącym prawa do obrony, jakiego miano dopuścić się w ramach niniejszego postępowania sądowego, należy od razu zaznaczyć, że można je jedynie oddalić jako bezzasadne, gdyż zostało ono przedstawione na poparcie zarzutu opartego na naruszeniu prawa do obrony przysługującego spółce Brugg Kabel w ramach procedury administracyjnej.

52      Wreszcie, nie może się utrzymać podnoszona przez skarżące argumentacja mająca na celu odrzucenie jako niedopuszczalnych pewnych fragmentów odpowiedzi na skargę ze względu na to, iż, z powodu tego, że nie były one sformułowane w języku postępowania, naruszały one przysługujące im prawo do obrony.

53      W tym względzie nie ma wątpliwości co do tego, że językiem postępowania w niniejszej sprawie jest niemiecki. Ponadto z art. 35 § 3 akapit pierwszy i drugi regulaminu postępowania z dnia 2 maja 1991 r., mającym zastosowanie w dniu złożenia odpowiedzi na skargę, wynika, że języka postępowania używa się w szczególności w wystąpieniach ustnych stron i w pismach procesowych, włączając w to załączniki, a do każdego przedstawionego lub załączonego dokumentu, zredagowanego w innym języku niż język postępowania, załącza się jego przekład na język postępowania.

54      Wynika z tego, że Komisja powinna była przedstawić tłumaczenie na język postępowania tych fragmentów odpowiedzi na skargę, które były sformułowane w innym języku. Komisja nie może zostać zwolniona z tego obowiązku tylko dlatego, że niektóre z tych fragmentów zostały przetłumaczone w dołączonej do skargi zaskarżonej decyzji, czy też inne fragmenty tego pisma pochodziły z jednego z załączników do skargi, czy też jeszcze z tego względu, że chodziło o oświadczenia złożone przez jednego z pracowników skarżących.

55      Należy zaś stwierdzić, że Komisja zaradziła tej nieprawidłowości przedstawiając tłumaczenie tych fragmentów w załącznikach do dupliki.

56      Ponadto, wbrew temu, co twierdzą skarżące, okoliczność polegająca na tym, że podniosły one już w skardze zarzut dotyczący braku poszanowania języka postępowania, nie stoi na przeszkodzie zaradzeniu temu brakowi w taki właśnie sposób. Wystarczy bowiem podnieść, że rozpatrywany zarzut dotyczył języka używanego przez Komisję podczas postępowania administracyjnego, co nie może przesądzać o języku postępowania przed sądem.

57      Wynika z tego, że tych fragmentów odpowiedzi na skargę, które zostały zredagowane w innym języku innym niż język postępowania, nie można uznać za niedopuszczalne.

58      Mając na względzie powyższe rozważania, należy oddalić pierwszą część zarzutu pierwszego jako bezpodstawną.

b)      W przedmiocie udzielonej przez Komisję odmowy udzielenia dostępu do odpowiedzi, których udzielili inni adresaci pisma w sprawie przedstawienia zarzutów

59      Skarżące zarzucają Komisji naruszenie ich prawa do obrony do obrony ze względu na odmowę udzielenia im lub ich adwokatowi dostępu do jawnej wersji odpowiedzi, których udzielili inni adresaci pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, z wyjątkiem bardzo ograniczonego dostępu do odpowiedzi udzielonych przez spółki ABB i J‑Power Systems, choć zawierały one potencjalnie odciążający materiał dowodowy dotyczący, w szczególności, przedmiotu spotkania, które odbyło się w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains (Francja), i które zostało błędnie uznane przez Komisję za początek uczestnictwa spółki Brugg Kabel w naruszeniu i przerwania jej uczestnictwa w naruszeniu w ciągu 2005 r.

60      Skarżące utrzymują, że ujawnienie odpowiedzi udzielonych na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów przez jego innych adresatów byłoby uzasadnione tym bardziej, że, z jednej strony, jak rozstrzygnął Trybunał w wyroku z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja (C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6), to nie sama Komisja podejmuje decyzję w przedmiocie tego, jakie dowody są istotne z punktu widzenia ich obrony, czego zresztą nie byłaby w stanie uczynić, i, po drugie, zarzuca się im uczestnictwo w jednolitym i ciągłym naruszeniu, co skutkuje uznaniem ich za odpowiedzialne za praktyki innych przedsiębiorstw, w których nie brały one udziału i o których nawet nie wiedziały.

61      Zdaniem skarżących, wbrew temu, co twierdzi Komisja, przyznanie im dostępu do odpowiedzi udzielonych przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów mogących zawierać odciążające je dowody nie skutkowałoby w niniejszym przypadku opóźnianiem w nieskończoność zakończenia postępowania administracyjnego, gdyż Komisja przyznała już taki dostęp innym adresatom tego pisma.

62      Ponadto skarżące podnoszą, że nie można od nich wymagać, aby dostarczyły one – celem wykazania, iż dokumenty zawierające potencjalnie odciążające informacje są użyteczne dla ich obrony – dokładnych wskazówek odnośnie treści tych dokumentów, do których nie mają one, z definicji, dostępu. Wymóg przedstawienia uprawdopodobnienia w tym względzie, taki jak wynika z przytoczonego przez Komisję wyroku z dnia 27 września 2012 r., Shell Petroleum i in./Komisja (T‑343/06, EU:T:2012:478), ma na celu złagodzenie ciężaru dowodu spoczywającego na przedsiębiorstwach, którym Komisja odmówiła dostępu do odciążającego dowodu i nie można go interpretować w taki sposób, że dowód taki stanie się niemożliwy do przedstawienia. Skarżące uważają, że w niniejszym przypadku wystarczy, gdyby wskazały one – co zresztą uczyniły – że odpowiedzi udzielone przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów mogą potwierdzać to, iż żaden z rzekomych uczestników kartelu nie powoływał się na zebranie, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, jako na „zebranie R”, w trakcie którego spółka Brugg Kabel uczestniczyła we wprowadzeniu kartelu w życie.

63      Komisja zaprzecza argumentom skarżących.

64      W tym względzie, w pierwszej kolejności, w odniesieniu do twierdzenia skarżących, zgodnie z którym Komisja miała obowiązek udzielić im dostępu do odpowiedzi udzielonych przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów ze względu na to, iż to nie sama Komisja podejmuje decyzję w przedmiocie tego, jakie zebrane w trakcie postępowania dowody są istotne z punktu widzenia ich obrony, należy stwierdzić, że nie może się ono utrzymać.

65      Należy przypomnieć bowiem, że zgodnie z brzmieniem art. 27 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1/2003, przed podjęciem decyzji przewidzianych w art. 7, 8, 23 oraz 24 ust. 2 tego rozporządzenia Komisja może wysłuchać przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, które są stronami postępowań prowadzonych przez tę instytucję w zakresie objętym przedstawionymi zarzutami. Ten sam przepis stanowi, że „[p]odstawą decyzji wydanej przez Komisję mogą być wyłącznie zarzuty, co do których strony mogły się wypowiedzieć” oraz że „[w]nioskodawcy są blisko związani ze sprawą [składający skargę do Komisji zostają ściśle włączeni do postępowania]”.

66      Tak więc dostęp do akt w sprawach dotyczących konkurencji ma między innymi umożliwiać adresatom pisma w sprawie przedstawienia zarzutów zapoznanie się z materiałem dowodowym zawartym w aktach Komisji, tak aby mogli oni ustosunkować się skutecznie do wniosków, do jakich doszła Komisja w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów na podstawie tych dowodów (wyrok z dnia 2 października 2003 r., Corus UK/Komisja, C‑199/99 P, EU:C:2003:531, pkt 125). Dostęp do akt sprawy wynika z gwarancji proceduralnych, których celem jest ochrona prawa do obrony, a w szczególności zapewnienie skutecznego wykonania prawa do bycia wysłuchanym.

67      Zgodnie z orzecznictwem prawo dostępu do akt oznacza, że Komisja zapewnia zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość zbadania wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony. Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumentów wewnętrznych Komisji oraz innych poufnych informacji (wyrok z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i in./Komisja, C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo).

68      Niemniej jednak dopiero na początku kontradyktoryjnego etapu postępowania administracyjnego odnośne przedsiębiorstwo zostaje poinformowane w drodze pisma w sprawie przedstawienia zarzutów o wszystkich istotnych okolicznościach, na których opiera się Komisja na tym etapie postępowania, i dopiero wówczas przedsiębiorstwu temu przysługuje prawo dostępu do akt sprawy, które ma na celu zagwarantowanie skutecznego wykonania prawa do obrony. W rezultacie odpowiedź innych stron na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie należy co do zasady do ogółu dokumentów akt dochodzenia, z którymi mogą zapoznać się strony (wyroki z dnia 30 września 2009 r., Hoechst/Komisja, T‑161/05, EU:T:2009:366, pkt 163; z dnia 12 lipca 2011 r., Toshiba/Komisja, T‑113/07, EU:T:2011:343, pkt 42, i z dnia 12 lipca 2011 r., Mitsubishi Electric/Komisja, T‑133/07, EU:T:2011:345, pkt 41).

69      Niemniej jednak, jeżeli w celu ustalenia istnienia naruszenia w postępowaniu na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE lub art. 53 ust. 1 porozumienia EOG Komisja zamierza oprzeć się na fragmencie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączonym do takiej odpowiedzi dokumencie, inne przedsiębiorstwa biorące udział w tym postępowaniu powinny mieć możliwość wypowiedzenia się na temat takiego środka dowodowego. W takich okolicznościach dany fragment odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączony do tej odpowiedzi dokument jest w rzeczywistości dowodem obciążającym przedsiębiorstwa, które uczestniczyły w popełnieniu naruszenia (wyroki: z dnia 12 lipca 2011 r., Toshiba/Komisja, T‑113/07, EU:T:2011:343, pkt 43; z dnia 12 lipca 2011 r., Mitsubishi Electric/Komisja, T‑133/07, EU:T:2011:345, pkt 42).

70      Analogicznie, jeżeli fragment odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów lub załączony do takiej odpowiedzi dokument może mieć znaczenie dla obrony przedsiębiorstwa, ponieważ umożliwia mu powołanie się na dowody, z którymi nie są zgodne wnioski wyciągnięte na tym etapie przez Komisję, stanowi on dowód odciążający. W tym przypadku dane przedsiębiorstwo powinno mieć możliwość zbadania tego fragmentu lub dokumentu i wypowiedzenia się na jego temat (wyroki: z dnia 12 lipca 2011 r., Toshiba/Komisja, T‑113/07, EU:T:2011:343, pkt 44; z dnia 12 lipca 2011 r., Mitsubishi Electric/Komisja, T‑133/07, EU:T:2011:345, pkt 43).

71      Ponadto należy przypomnieć, że w pkt 8 obwieszczenia Komisji dotyczącego dostępu do akt Komisji w sprawach na mocy art. 101 TFUE i 102 TFUE, art. 53, 54 i 57 porozumienia EOG oraz rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 (Dz.U. 2005, C 325, s. 7) wyjaśniono, że „akta Komisji” w dochodzeniach z zakresu prawa konkurencji składają się ze wszystkich dokumentów uzyskanych, przygotowanych lub zgromadzonych przez podlegającą Komisji Dyrekcję Generalną ds. Konkurencji podczas dochodzenia. W pkt 27 tego komunikatu wyjaśniono, że:

„Zezwolenie na dostęp do akt zostanie wydane na wniosek i zazwyczaj jednorazowo, po zgłoszeniu stronom pisemnych zastrzeżeń przez Komisję, aby zapewnić stosowanie zasady równości stron w procesie oraz ochronę prawa do obrony. Zasadniczo więc nie będzie wydawane zezwolenie na dostęp dla innych stron odpowiadających na zastrzeżenia Komisji [strony nie mają dostępu do odpowiedzi innych stron na zarzuty sformułowane przez Komisję].

Jednakże pozwolenie na dostęp do dokumentów otrzymanych po pisemnym zgłoszeniu zastrzeżeń [przekazaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów] strona uzyska na późniejszym etapie procedury [postępowania] administracyjne[go] […], gdy dokumenty te mogą stanowić nowy materiał dowodowy – zarówno o charakterze obciążającym, jak i uniewinniającym – odnoszący się do zarzutów [twierdzeń] dotyczących tej strony w pisemnych zastrzeżeniach zgłoszonych [piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wystosowanym] przez Komisję. W szczególności [ma to miejsce] w tych przypadkach, gdy Komisja ma zamiar oprzeć się na nowym materiale dowodowym”.

72      Wynika z tego, że, wbrew temu, co twierdzą skarżące, to do Komisji należy dokonanie pierwszej oceny potencjalnie odciążającego charakteru informacji zawartych w dokumentach otrzymanych już po piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów w przypadku, gdy dane przedsiębiorstwo zwraca się o udzielenie mu dostępu do takich dokumentów.

73      W tym względzie skarżące nie mogą powoływać się na orzecznictwo, zgodnie z którym ustalenie tego, które dokumenty są przydatne do obrony danego przedsiębiorstwa, nie może należeć jedynie do Komisji, która informuje o zarzutach i wydaje decyzję nakładającą karę, gdyż uwagi te, odnoszące się do dokumentów wchodzących w skład akt sprawy zebranych przez Komisję, nie mogą mieć zastosowania do odpowiedzi udzielonych przez inne zainteresowane strony na zarzuty przedstawione przez tę instytucję (wyrok z dnia 27 września 2012 r., Shell Petroleum i in./Komisja, T‑343/06, EU:T:2012:478, pkt 89).

74      Ponadto należy też odrzucić twierdzenie skarżących, zgodnie z którym okoliczność, że zarzucono im uczestnictwo w jednolitym i ciągłym naruszeniu uzasadnia przyznanie im dostępu do odpowiedzi udzielonych przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów po to, aby mogły one same znaleźć w tych odpowiedziach odciążający je materiał dowodowy. Wystarczy bowiem podnieść, że w sprawach, w których wydano wyroki z dnia 12 lipca 2011 r., Toshiba/Komisja (T‑113/07, EU:T:2011:343), z dnia 12 lipca 2011 r., Mitsubishi Electric/Komisja (T‑133/07, EU:T:2011:345), i z dnia 27 września 2012 r., Shell Petroleum i in./Komisja (T‑343/06, EU:T:2012:478), również zarzucono skarżącym w nich uczestnictwo w jednolitym i ciągłym naruszeniu.

75      W drugiej kolejności, w odniesieniu do podnoszonego przez skarżące argumentu, zgodnie z którym w istocie Komisja naruszyła przysługujące im prawo do obrony odmawiając im – na podstawie błędnej oceny znaczenia, jakie mają dla ich obrony informacje zawarte w odpowiedziach innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – przyznania dostępu do jawnej wersji tych odpowiedzi, należy stwierdzić, że nie może się ono utrzymać.

76      Należy przypomnieć, że jeśli znajdujący się w posiadaniu Komisji dokument, który może zostać uznany za dowód odciążający ze względu na to, iż można za jego pomocą uniewinnić przedsiębiorstwo, któremu zarzucane jest uczestnictwo w kartelu, nie jest podany do wiadomości tego przedsiębiorstwa, to przysługujące temu przedsiębiorstwu prawo do obrony jest naruszone, jeśli wykaże ono, iż dany dowód mogły by być użyteczny dla jego obrony (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2013 r., Siemens i in./Komisja, C‑239/11 P, C‑489/11 P i C‑498/11 P, niepublikowany, EU:C:2013:866, pkt 367).

77      Takiego dowodu można dostarczyć poprzez wykazanie, że brak ujawnienia tego dokumentu mogło mieć niekorzystny z punktu widzenia tego przedsiębiorstwa wpływ na przebieg tego postępowania i treść decyzji Komisji czy też mogło ono uniemożliwić czy też utrudnić obronę interesów tego przedsiębiorstwa w trakcie postępowania administracyjnego (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2013 r., Siemens i in./Komisja, C‑239/11 P, C‑489/11 P i C‑498/11 P, niepublikowany, EU:C:2013:866, pkt 368).

78      Możliwość, że nieujawniony dokument mógł mieć wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji, może być wykazana dopiero po wstępnym zbadaniu niektórych środków dowodowych, które wskazują, że w świetle tych środków dowodowych nieujawnione dokumenty mogły mieć znaczenie, którego nie należało lekceważyć (wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Fresh Del Monte Produce/Komisja, T‑587/08, EU:T:2013:129, pkt 688).

79      W tym względzie nie można wymagać od stron skarżących, które podniosły zarzuty oparte na naruszeniu prawa do obrony, żeby przedstawiły w skardze rozbudowaną argumentację lub wyszczególniły zbiór poszlak, aby wykazać, że postępowanie administracyjne mogłoby mieć inny wynik, jeżeli miałyby dostęp do pewnych dowodów, które nigdy nie zostały im podane do wiadomości. Takie podejście byłoby bowiem równoznaczne z wymaganiem od nich probatio diabolica (wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Fresh Del Monte Produce/Komisja, T‑587/08, EU:T:2013:129, pkt 689).

80      Strona skarżąca musi jednak dostarczyć pierwszą poszlakę przydatności niepodanych do wiadomości dokumentów do jej obrony (wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Fresh Del Monte Produce/Komisja, T‑587/08, EU:T:2013:129, pkt 690).

81      W niniejszym przypadku należy więc sprawdzić, czy w podnoszonych przez skarżące argumentach dostarczone zostały poszlaki świadczące o użyteczności dla ich obrony odpowiedzi udzielonych przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

82      Skarżące podnoszą, że dostęp do odpowiedzi innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów umożliwiłoby im dowiedzenie faktu negatywnego polegającego na tym, iż ani Pirelli, ani Nexans France, nie wskazały, że spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains i które Komisja uznała za punkt wyjścia uczestnictwa skarżących w kartelu, było spotkaniem R. Ich zdaniem dostęp do tych odpowiedzi dałby im również możliwość potwierdzenia tego, że inni członkowie kartelu mieli świadomość tego, iż przerwały one swe uczestnictwo w kartelu w 2005 r.

83      Po pierwsze, w odniesieniu do spotkania, które odbyło się w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, należy zaznaczyć, że, wbrew temu, co twierdzi Komisja, okoliczność polegająca na tym, iż wzmianka o tym spotkaniu znalazła się w jej żądaniu udzielenia informacji z dnia 31 marca 2010 r. i że skarżące miały dostęp do odpowiedzi udzielonych przez innych adresatów tego żądania udzielenia informacji, nie pozbawia sensu ich wniosku o udzielenie dostępu do odpowiedzi innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów. Treść odpowiedzi udzielonych przez Nexans France i Pirelli na żądanie udzielenia informacji skierowane przez Komisję w dniu 31 marca 2010 r., w którym ci uczestnicy kartelu nie zajęli stanowiska odnośnie do ich uczestnictwa w zebraniu, które miało miejsce w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, i odnośnie do przedmiotu tego spotkania nie może przesądzać o ich stanowisku w tym względzie zajętym w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów.

84      Niemniej jednak należy zaznaczyć, że okoliczność polegająca na tym, iż inni uczestnicy kartelu nie zajęli w swych odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów stanowiska w przedmiocie charakteru spotkania, które miało miejsce w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, jeżeli okaże się, że do niego rzeczywiści doszło, nie może jako taka posłużyć do poparcia linii obrony skarżących.

85      Nie ma bowiem wątpliwości co do tego, że Komisja w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wskazała, iż spotkanie R zostało zorganizowane w Divonne-les-Bains w dniu 14 grudnia 2001 r. i że jego uczestnikami były na pewno spółki Nexans France, reprezentowana przez pana J., Sagem, reprezentowana przez pana V. i Brugg Kabel, reprezentowana przez pana N.

86      Zaś okoliczność polegająca na tym, że w obliczu takiego oskarżenia ani Nexans France ani Sagem nie usiłowały, w odpowiednim przypadku, zakwestionować w swych odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów charakteru spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, wskazuje raczej na to, iż zgadzały się one z zarzucanymi im w tym względzie przez Komisję faktami.

87      Ponadto, w zakresie, w jakim podnoszona przez skarżące argumentacja odnosi się też do rzekomego braku zajęcia przez spółkę Pirelli stanowiska odnośnie do charakteru spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains ze względu na to, iż skarżące w swych własnych odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów potwierdziły uczestnictwo spółki Pirelli w tym spotkaniu (zob. pkt 156 poniżej), należy stwierdzić, że należy ją odrzucić. Ze względu na to bowiem, że w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja nie oskarżyła spółki Pirelli o wzięciu udziału w tym spotkaniu, brak zajęcia przez tę spółkę stanowiska w przedmiocie charakteru tego spotkania nie może w każdym razie być interpretowany jako potwierdzenie tego, że to spotkanie miało antykonkurencyjny charakter – albo wręcz przeciwnie.

88      Po drugie, w odniesieniu do podnoszonej przez skarżące argumentacji, zgodnie z którą odpowiedzi udzielone przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów musiały zawierać dowody świadczące o tym, że przerwały one swe uczestnictwo w kartelu w 2005 r., należy podnieść, że jest ona nieprecyzyjna. Skarżące nie wskazują bowiem okoliczności, o których miałyby świadczyć odpowiedzi innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów czy też zawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów twierdzeń Komisji odnoszących się do ich uczestnictwa w kartelu w 2005 r., które te odpowiedzi miałyby zakwestionować. Tak samo skarżące nie wyjaśniają powodów, dla których odciążające dowody dotyczące ich uczestnictwa w kartelu w 2005 r. miałyby się znajdować w odpowiedziach wszystkich adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów.

89      Tak więc należy uznać, że podnosząc te argumenty skarżące nie mogą dostarczyć poszlak świadczących o użyteczności dla ich obrony odpowiedzi udzielonych przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, które nie zostały podane do ich wiadomości.

90      Uwzględniając orzecznictwo przytoczonego w pkt 73 powyżej należy również oddalić jako bezzasadny podniesiony przez skarżące na rozprawie argument, zgodnie z którym okoliczność polegająca na tym, że Komisja nie przygotowała jawnej wersji odpowiedzi wszystkich adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w taki sposób, aby można było w odpowiednim przypadku przedstawić wszystkie potencjalnie w nich zawarte dowody odciążające dane przedsiębiorstwo, świadczy o tym, że ta instytucja nie przestrzegała w tym przypadku zasady równości broni.

91      Należy więc oddalić jako bezzasadną część drugą zarzutu pierwszego i, co za tym idzie, zarzut ten jako całość.

2.      W przedmiocie zarzut drugiego, dotyczącego braku kompetencji Komisji do ukarania popełnionego w państwach trzecich naruszenia niewywierającego wpływu na obszarze EOG

92      Zdaniem skarżących Komisja nie miała kompetencji do zastosowania art. 101 TFUE w odniesieniu do praktyk, których dopuszczono się poza EOG i w odniesieniu do projektów podlegających realizacji poza tym obszarem w sytuacji, gdy nie wywierały one wpływu na obszarze EOG. W braku dowodu tego, że praktyki dotyczące każdego z tych projektów wywierały natychmiastowe, istotne i możliwe do przewidzenia skutki w EOG w rozumieniu orzecznictwa, Komisja nie mogła po prostu powiązać ich z jednolitym i ciągłym naruszeniem celem uzasadnienia swej właściwości „pozamiejscowej”, gdyż w przeciwnym razie sprowadzałoby się to do uznania, że jej kompetencje są nieograniczone.

93      Komisja zaprzecza argumentom skarżących.

94      W tym względzie, jeśli chodzi o możliwości miejscowego zastosowania art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG należy przypomnieć, że określone w art. 101 TFUE reguły konkurencji Unii zakazują porozumień i praktyk, których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji „wewnątrz wspólnego rynku”.

95      Ponadto należy podnieść, że przesłanki miejscowego zastosowania art. 101 TFUE mogą być spełnione w dwóch przypadkach.

96      Po pierwsze, zastosowanie art. 101 TFUE jest uzasadnione w sytuacji, gdy określone w nim praktyki są wdrażane na obszarze wspólnego rynku, i to niezależnie od miejsca zawiązania [kartelu]. Uzależnianie możliwości zastosowania ustanowionych w prawie konkurencji zakazów od miejsca zawiązania kartelu sprowadzałoby się bowiem ewidentnie do ułatwienia przedsiębiorstwom obchodzenia tych zakazów (wyrok z dnia 27 września 1988 r. Ahlström Osakeyhtiö i in./Komisja, 89/85, 104/85, 114/85, 116/85, 117/85 i od 125/85 do 129/85, EU:C:1988:447, pkt 16).

97      Po drugie, jak już zostało rozstrzygnięte przez Trybunał, zastosowanie art. 101 TFUE jest również uzasadnione w sytuacji, gdy można przewidzieć, iż wskazane w nim praktyki wywrą natychmiastowy i istotny skutek na rynku wewnętrznym (wyrok z dnia 25 listopada 1971 r., Béguelin Import, 22/71, EU:C:1971:113, pkt 11). W tym względzie należy podnieść, że przy zastosowaniu tego podejścia realizowany jest taki sam cel, jak ten realizowany w oparciu o wprowadzenie porozumienia w życie na terytorium Unii, a mianowicie uchwycenie zachowań nieprzyjętych z pewnością na tym terytorium, lecz których antykonkurencyjne skutki mogą być odczuwalne na rynku Unii.

98      Należy też podnieść, że warunki przypomniane odpowiednio w pkt 96 i 97 powyżej warunki zastosowania art. 101 TFUE stanowią alternatywne i niepodlegające kumulacji sposoby ustanowienia przysługującej Komisji kompetencji do stwierdzenia i ukarania naruszenia tego postanowienia.

99      W zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, że zarówno warunek dotyczący wprowadzenia kartelu w życie w EOG, jak i warunek dotyczący kwalifikowanych skutków wywieranych przez kartel w obrębie EOG, zostały w tym wypadku spełnione (motywy 467–469 zaskarżonej decyzji).

100    Skarżące twierdzą zaś, że Komisja powinna była wykazać, iż każdy z projektów podlegających realizacji poza EOG wywierał na tym obszarze skutki wystarczające do uzasadnienia, w rozumieniu orzecznictwa, możliwości miejscowego zastosowania art. 101 TFUE to tej części rozpatrywanego naruszenia.

101    Takiej argumentacji nie można przyjąć.

102    Jeśli chodzi o wprowadzenie w życie praktyk kartelowych dotyczących projektów podlegających realizacji poza EOG, należy podnieść, że porozumienie w przedmiocie „terytoriów wywozu”, w zastosowaniu którego producenci europejscy i azjatyccy dzielili między siebie projekty przeznaczone do realizacji na tych obszarach, zostało wprowadzone w życie w EOG. Jak bowiem wynika z motywu 79 zaskarżonej decyzji i z jej motywu 247, do którego odsyła z kolei jej motyw 468, Grecja nie stanowiła części europejskiego „terytorium krajowego” w rozumieniu porozumienia w rym przedmiocie, a zlokalizowane w Grecji projekty wpisywały się w podział projektów w „kwoty 60/40” w zastosowaniu porozumienia o „terytoriach wywozu”. Ponadto również z motywów 81 i 82 zaskarżonej decyzji wynika, że członkowie A tego kartelu uważali, iż projekty łączące państwo członkowskie Unii z krajem trzecim winny wpisywać się w kwotę 60% przyznanym członkom R kartelu, podobnie jak przytoczony w motywie 232 zaskarżonej decyzji projekt łączący Hiszpanię z Marokiem.

103    Należy natomiast również podnieść, że zachowanie przedsiębiorstw europejskich polegające, w zastosowaniu porozumienia w przedmiocie „terytorium krajowego” na niekonkurowaniu o projekty podlegające realizacji na „terytorium krajowym” przedsiębiorstw azjatyckich nie było z definicji wdrażane na obszarze EOG.

104    Jednak wbrew temu, co podnoszą skarżące, nie wynika z tego, że Komisja powinna była przedstawić dowód tego, że każdy z projektów podlegających w zastosowaniu porozumienia w przedmiocie „terytorium krajowego” realizacji poza EOG, wywierał wystarczający wpływ na Unię, aby uzasadnić możliwość zastosowania art. 101 TFUE pod względem miejscowym.

105    Jak wynika bowiem z przytoczonego w pkt 97 orzecznictwa, Komisja może oprzeć wniosek o możliwości zastosowania art. 101 TFUE wobec jednolitego i ciągłego naruszenia takiego jak to, które zostało stwierdzone w zaskarżonej decyzji, na przewidywalnych, istotnych i natychmiastowych jego skutkach na rynku wewnętrznym.

106    W tym względzie należy podnieść, że art. 101 TFUE może mieć zastosowanie do praktyk i porozumień mających ten sam antykonkurencyjny w sytuacji, gdy do przewidzenia jest to, iż te praktyki i porozumienia łącznie wywierają natychmiastowe i istotne skutki na rynku wewnętrznym. Nie można bowiem pozwolić przedsiębiorstwom na uchylanie się od stosowania reguł konkurencji Unii poprzez łączenie większej liczby zachowań, które służą identycznemu celowi, a z których każde rozpatrywane odrębnie nie może wywołać natychmiastowego i istotnego skutku w Unii, lecz które łącznie mogą taki skutek wywołać.

107    Należy zaś zaznaczyć, że jedynym celem zawiązania kartelu było ograniczenie konkurencji odnośnie projektów dotyczących podwodnych i podziemnych kabli elektrycznych (bardzo) wysokiego napięcia podlegających realizacji na poszczególnych obszarach poprzez uzgodnienie przydziału rynków i klientów i, co za tym idzie, zakłócenie normalnych procesów konkurencyjnych w EOG.

108    Wynika z tego, że, wbrew temu, co twierdzą skarżące, to, czy art. 101 TFUE znajdował zastosowanie w tym przypadku, należy oceniać biorąc pod uwagę całościowo skutki różnego rodzaju praktyk opisanych w motywie 493 zaskarżonej decyzji, również tych dotyczących projektów podlegających realizacji poza EOG.

109    Należy zaś stwierdzić, że Komisja nie dopuściła się błędu stwierdzając w motywie 469 zaskarżonej decyzji, że skutki, jakie wywierały na konkurencję w EOG, w tym również na rynku wewnętrznym, praktyki i porozumienia, w których uczestniczyli członkowie kartelu, były przewidywalne, istotne i natychmiastowe.

110    W tym względzie, do spełnienia warunku przewidywalności wystarczy uwzględnienie skutków, jakie może mieć na rynku dane zachowanie.

111    Jeśli chodzi o natychmiastowość skutków rozpatrywanych praktyk na terytorium Unii należy zauważyć, że muszą one wywierać wpływ na dostawę kabli elektrycznych wysokiego i bardzo wysokiego napięcia podlegających realizacji na tym terytorium, skoro taki właśnie był przedmiot różnego rodzaju spotkań i kontaktów, do których dochodziło między członkami kartelu (motyw 66 zaskarżonej decyzji). Ponadto dokonany pomiędzy strony kartelu podział, zarówno w obrębie tego terytorium, jak i poza nim, pociągał za sobą, jak słusznie podniosła Komisja, przewidywalne skutki dla konkurencji na tym terytorium.

112    Jeśli chodzi o istotność skutków w Unii, należy zaznaczyć znaczenie i liczbę producentów uczestniczących w tym kartelu, którzy stanowiących niemal całość rynku, a także szeroki wachlarz produktów, których dotyczyły różnego rodzaju porozumienia, jak również wagę rozpatrywanych praktyk. Należy również podkreślić znaczny okres trwania jednolitego i ciągłego naruszenia, które kontynuowano przez dziesięć lat. Wszystkie te czynniki, brane pod uwagę łącznie, świadczą o istotności skutków wywieranych przez rozpatrywane praktyki na terytorium Unii (motywy 66, 492, 493 i 620 zaskarżonej decyzji).

113    Należy zatem wyciągnąć wniosek, że jednolite i ciągłe naruszenie takie jak to określone przez Komisję w zaskarżonej decyzji wchodziło w zakres stosowania art. 101 TFUE, a Komisja była organem właściwym do tego, aby nałożyć karę za dopuszczenie się go. W tych okolicznościach Komisja nie miała obowiązku konkretnego wykazania tego, że warunki wymagane do zastosowania art. 101 TFUE spełnione zostały w odniesieniu do każdego z projektów podlegających realizacji poza EOG.

114    Ponadto w odniesieniu do podnoszonego przez skarżące zarzutu, zgodnie z którym Komisja dopuściła się obejścia przepisów odnoszących się do braku w EOG skutków porozumienia w przedmiocie „terytoriów wywozu”, włączając je w sztuczny sposób do jednolitego i ciągłego naruszenia po to, aby móc zastosować wobec nich art. 101 TFUE, należy zaznaczyć, że sprowadza się on w rzeczywistości do zakwestionowania jednolitego i ciągłego naruszenia w opisanej przez Komisję w zaskarżonej decyzji postaci, nie zaś – możliwości zastosowania art. 101 TFUE do tego naruszenia.

115    Ponadto należy podnieść, że skarżące nie podnoszą żadnego dowodu, na którym można by było oprzeć ten zarzut, efektem czego należy go oddalić jako niepoparte niczym twierdzenie.

116    Na podstawie powyższych rozważań zarzut drugi należy oddalić jako bezzasadny.

3.      W przedmiocie zarzutów trzeciego i czwartego, opartych na błędzie w ocenie, prawa do domniemania niewinności, błędów dotyczących okoliczności faktycznych, przeinaczenia materiału dowodowego i naruszenia obowiązku uzasadnienia odnośnie do rzekomego uczestnictwa skarżących w jednolitym i ciągłym naruszeniu

117    Na poparcie zarzutów trzeciego i czwartego, które należy przeanalizować łącznie, skarżące podnoszą cały szereg argumentów. Po pierwsze, zarzucają one Komisji zastosowanie, w ramach kwalifikacji różnego rodzaju elementów kartelu, pojęcia jednolitego naruszenia. Po drugie twierdzą one, że Komisja naruszyła spoczywający na niej obowiązek uzasadnienia w zakresie dotyczącym nieprzerwanego charakteru ich uczestnictwa w naruszeniu i ponadto nie przedstawiła wystarczających dowodów odnośnie początku ich uczestnictwa w tym naruszeniu i jego nieprzerwanego okresu trwania. Po trzecie, zarzucają one Komisji przypisanie im odpowiedzialności za jednolite i ciągłe naruszenie, choć nie miały one zamiaru przyczynienia się do całokształtu celów kartelu i nie wiedziały o niektórych mających znamiona naruszenia zachowaniach. Po czwarte, podnoszą one, że Komisja powinna była wykazać, iż posiadały one wiedzę o porozumieniach dotyczących każdego z projektów czy też mogły przewidzieć ich istnienie co najmniej w odniesieniu do rynków krajowych czy też projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych. Po piąte, zarzucają one Komisji, że nie wyjaśniła tego, które projekty miały stanowić przedmiot porozumienia i poprzestała na użyciu skrótów czy też oznaczeń rodzajowych oraz przedstawieniu jednego i tego samego projektu – ze względu na niewielkie różnice w oznaczeniach – jako szereg różnego rodzaju projektów.

a)      Uwagi wstępne

118    Z orzecznictwa wynika, że do Komisji należy nie tylko wykazanie istnienia kartelu, lecz również – wykazanie czasu jego trwania. W szczególności, jeśli chodzi o rozkład ciężaru dowodu popełnienia naruszenia art. 101 ust. 1 TFUE, na Komisji spoczywa obowiązek udowodnienia stwierdzonych przez nią naruszeń oraz przedstawienia środków dowodowych pozwalających wykazać w sposób wymagany prawem występowanie okoliczności stanowiących naruszenie. Jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozstrzygać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem orzec, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeśli jego wątpliwości w tym względzie się utrzymują, zwłaszcza w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę. W tej ostatniej sytuacji należy bowiem uwzględnić zasadę domniemania niewinności, która należy do praw podstawowych chronionych w unijnym porządku prawnym i która została potwierdzona w art. 48 ust. 1 Karty. Biorąc pod uwagę charakter spornych naruszeń oraz charakter i surowość związanych z nimi sankcji, zasada domniemania niewinności ma zastosowanie w szczególności do postępowań w sprawie naruszenia reguł konkurencji stosowanych w przypadku przedsiębiorstw, które mogą zakończyć się nałożeniem grzywien lub kar pieniężnych. Komisja jest zatem zobowiązana do dostarczenia dokładnych i spójnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że zarzucane naruszenie zostało popełnione (wyrok z dnia 17 maja 2013 r., Trelleborg Industrie i Trelleborg/Komisja, T‑147/09 i T‑148/09, EU:T:2013:259, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

119    Z utrwalonego orzecznictwa wynika jednakże, iż nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, by zbiór wskazanych przez instytucję poszlak jako całość odpowiadał temu wymogowi (wyrok z dnia 17 maja 2013 r., Trelleborg Industrie i Trelleborg/Komisja, T‑147/09 i T‑148/09, EU:T:2013:259, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

120    Jest ponadto normalne, że działania, które obejmują te praktyki i porozumienia, mają miejsce poza prawem, że spotkania odbywają się potajemnie, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Z tego wynika, że nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o nawiązaniu bezprawnego kontaktu pomiędzy przedsiębiorstwami – takie jak sprawozdania ze spotkań – to będą one zazwyczaj jedynie fragmentaryczne i odosobnione i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja poszczególnych elementów w drodze dedukcji. Tak więc w większości przypadków istnienie praktyki lub porozumienia antykonkurencyjnego należy wywieść z szeregu zbiegów okoliczności i poszlak, które – rozpatrywane łącznie – w braku innego spójnego wyjaśnienia mogą stanowić dowód naruszenia reguł konkurencji (wyroki: z dnia 7 stycznia 2004 r., Aalborg Portland i i in./Komisja, C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P, EU:C:2004:6, pkt 55–57; z dnia 25 stycznia 2007 r., Sumitomo Metal Industries i Nippon Steel/Komisja, C‑403/04 P i C‑405/04 P, EU:C:2007:52, pkt 51).

121    Ponadto zgodnie z orzecznictwem w przypadku braku dowodów pozwalających na bezpośrednie ustalenie czasu trwania naruszenia Komisja powinna przynajmniej przedstawić dowody na poparcie faktów wystarczająco zbliżonych w czasie, tak by można było rozsądnie przyjąć, że naruszenie to trwało nieprzerwanie między dwiema określonymi datami (wyrok z dnia 7 lipca 1994 r., Dunlop Slazenger/Komisja, T‑43/92, EU:T:1994:79, pkt 79; zob. też wyrok z dnia 16 listopada 2006 r., Peróxidos Orgánicos/Komisja, T‑120/04, EU:T:2006:350, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).

b)      W przedmiocie jednolitego charakteru naruszenia

122    Skarżące twierdzą w istocie, że zidentyfikowane przez Komisję praktyki nie spełniają określonych w orzecznictwie wymogów koniecznych do uznania, iż mamy do czynienia z jednolitym i ciągłym naruszeniem. Podnoszą one w szczególności, że nie zachodzi tożsamość produktów i usług, gdyż podwodne i podziemne kable elektryczne stanowią odrębne rynku; że zachodzi tylko częściowa tożsamość przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu, gdyż one same, spółki Silec Cable, Mitsubishi Cable Industries, SWCC Showa Holdings, LS Cable & Systemd, Taihan Electric Wire i nkt cables nie wytwarzają podwodnych kabli elektrycznych; że zachodzi tylko częściowa tożsamość osób fizycznych uczestniczących w różnego rodzaju aspektach kartelu, gdyż spółki Pirelli & C. czy Prysmian, nkt cables i ABB zawsze wysyłały na spotkania dotyczące podwodnych kabli elektrycznych przedstawicieli innych niż ci, których wysyłały na spotkania dotyczące podziemnych kabli elektrycznych; nie zachodzi również tożsamość szczegółowych zasad wprowadzania porozumień w życie, gdyż projekty dotyczące podziemnych kabli elektrycznych i te dotyczące podwodnych kabli elektrycznych były zawsze dyskutowane osobno, a dokumenty zawierające przedstawienie stanowisk odnośnie „kwoty 60/40” były sporządzane dla każdego rodzaju kabli elektrycznych osobno. Zauważają one, że Komisja nie dowiodła istnienia związku komplementarności pomiędzy różnego rodzaju praktykami.

123    Komisja zaprzecza argumentom skarżących.

124    W tym względzie należy przypomnieć, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż naruszenie art. 101 ust. 1 TFUE może wynikać nie tylko z pojedynczego działania, ale również z szeregu działań, a nawet z zachowania o charakterze ciągłym, nawet jeżeli jeden lub większa liczba elementów tego szeregu działań lub tego zachowania ciągłego mogłyby stanowić, same w sobie i rozpatrywane oddzielnie, naruszenie tego postanowienia. Tak więc w wypadku, gdy różne działania wpisują się w całościowy plan ze względu na ich identyczny cel polegający na zakłócaniu konkurencji na wspólnym rynku, Komisja jest uprawniona do przypisania odpowiedzialności za te działania na podstawie udziału w naruszeniu rozpatrywanym jako całość (wyroki: z dnia 6 grudnia 2012 r., Komisja/Verhuizingen Coppens, C‑441/11 P, EU:C:2012:778, pkt 41; z dnia 26 stycznia 2017 r., Villeroy & Boch/Komisja, C‑625/13 P, EU:C:2017:52, pkt 55).

125    W orzecznictwie określono szereg kryteriów jako istotnych dla oceny jednolitego charakteru naruszenia, a mianowicie tożsamość celów rozpatrywanych praktyk, tożsamość danych produktów i usług, tożsamość uczestniczących przedsiębiorstw i tożsamość warunków realizacji. Ponadto identyczność osób fizycznych uczestniczących w naruszeniu na rzecz przedsiębiorstw oraz identyczność geograficznego zakresu stosowania omawianych praktyk są również elementami, które mogą zostać uwzględnione do celów tego badania (wyrok z dnia 17 maja 2013 r., Trelleborg Industrie i Trelleborg/Komisja, T‑147/09 i T‑148/09, EU:T:2013:259, pkt 60).

126    W niniejszym przypadku porozumienia w przedmiocie „terytorium krajowego” i przydziału projektów dotyczących kabli elektrycznych w ramach europejskiej konfiguracji kartelu w ramach EOG były wprowadzone w życie równolegle, dotyczyły podziemnych i podwodnych kabli elektrycznych wysokiego napięcia oraz byli w nie zaangażowani ci sami producenci europejscy oraz, w zakresie dotyczącym tego porozumienia w przedmiocie „terytoriów wywozu”, ci sami producenci południowokoreańscy i japońscy. Ponadto, wbrew temu, co twierdzą skarżące, z wyjątkiem Pirelli, działające na rzecz przedsiębiorstw osoby fizyczne zaangażowane w kartel były zawsze, w odniesieniu do różnego rodzaju elementów składowych kartelu, te same. Podobnie różne środki miały ten sam wspólny cel, a mianowicie utworzenie systemu podziału światowego rynku projektów kabli elektrycznych wysokiego napięcia, z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych.

127    Powyższego stwierdzenia nie można podać w wątpliwość za pomocą argumentów podnoszonych przez skarżące.

128    W odniesieniu bowiem do twierdzenia zgodnie z którym naruszenie nie może zostać uznane za jednolite za względu na to, ze podwodne i podziemne kable elektryczne wysokiego napięcia są różnymi produktami zaspokajającymi różne zapotrzebowania i, wreszcie, należącymi do różnych rynków, po pierwsze, należy podnieść, że w porozumieniu w przedmiocie „terytorium krajowego” nie wprowadzono rozróżnienia pomiędzy różnymi rodzajami kabli elektrycznych. Po drugie, wbrew temu, co twierdzą skarżące, z dostarczonych przez Komisję przykładów odnoszących się do funkcjonowania mechanizmów kontroli „europejskiej konfiguracji kartelu” (motywy 333–338, 399 i 400 zaskarżonej decyzji) oraz „konfiguracji A/R kartelu” (motyw 106 tej decyzji) wynika, że możliwe było dokonywanie rekompensat pomiędzy projektami dotyczącymi podziemnych i podwodnych kabli wysokiego napięcia, efektem czego, z punktu widzenia uczestniczących w kartelu przedsiębiorstwo, w oczywisty sposób nie zachodziły żadne różnice w tym względzie. Świadczy o tym wymiana korespondencji, o której treści wspomniano w motywie 399 zaskarżonej decyzji i w której pan A., pracownik spółki Prysmian, wskazał panu R., pracownikowi spółki Nexans France, że odmawia on zrekompensowania zysku wynikającego z przydzielenia spółce Prysmian części lądowej projektu dotyczącego podwodnych kabli wysokiego napięcia w odniesieniu do innego projektu, lecz zgadzał się na zawarcie umowy podwykonawstwa na zasadach rządzących przydziałem projektów w Unii, bez wprowadzania rozróżnienia w zależności od tego, czy te projekty dotyczyły podwodnych czy też podziemnych kabli elektryczne wysokiego napięcia.

129    Bez znaczenia jest w tym względzie okoliczność, że pewne przedsiębiorstwa, takie jak skarżące, które opuściły kartel, nie miały możliwości czy też zamiaru uzyskania przydziału projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych.

130    Jeśli chodzi o twierdzenie skarżących, zgodnie z którym w trakcie spotkań A/R projekty dotyczące podwodnych kabli elektrycznych i te dotyczące i kabli podziemnych były przedmiotem osobnych zebrań, wystarczy podnieść, że, nawet jeśli na pewnych zebrania dyskutowano różne projekty osobno w zależności od rozpatrywanych typów kabli elektrycznych, o czym świadczą zaproszenia na spotkania, które miały miejsce w dniach 11 września 2003 r., i 28 stycznia 2004 r., twierdzeniu temu przeczy fakt, że przy innych okazjach projekty dotyczące podwodnych i podziemnych kabli elektrycznych były dyskutowane w trakcie jednego i tego samego zebrania. W odpowiedzi na pytanie Sądu Komisja przedstawiła bowiem wyciąg z załącznika I do zaskarżonej decyzji wymieniający pewną liczbę zebrań, odnośnie do których jest pewne, iż w trakcie jednego wspólnego zebrania dyskutowano zarówno kwestie dotyczące podziemnych, jak i podwodnych kabli elektrycznych. Komisja wyjaśniła, że to zwięzłe przedstawienie treści załącznika nie zawiera żadnej informacji o spotkaniach, podczas których odbywały się w kolejnych dniach odrębne zebrania ani o spotkaniach, ze sposobu zorganizowania których jasno wynika, że kwestie dotyczące projektów podziemnych i podwodnych kabli elektrycznych były poruszane na odrębnych zebraniach. Zauważa ona jednak, że nawet podczas spotkań tego rodzaju ci sami przedstawiciele przedsiębiorstw prowadzili dyskusje w przedmiocie, z jednej strony, podziemnych kabli elektrycznych i, z drugiej strony, podwodnych kabli elektrycznych. Oprócz tego Komisja załączyła wspomniany w przypisach do tego załącznika materiał dowodowy, na którym oparła swe twierdzenie, zgodnie z którym projekty dotyczące podziemnych kabli elektrycznych i te dotyczące kabli podwodnych były podczas tych spotkań dyskutowane na wspólnych zebraniach.

131    Wezwane przez Sąd na rozprawie do zajęcia stanowiska w przedmiocie tych dowodów skarżące ograniczyły się do wskazania, że, ze względu na to, iż nie brały one udziału w spotkaniach A/R, nie są one w stanie skomentować ich przebiegu.

132    Z przedstawionego przez Komisję materiału dowodowego wynika zaś, że projekty dotyczące podziemnych kabli elektrycznych i te dotyczące kabli podwodnych były przedmiotem dyskusji prowadzonych na wspólnych zebraniach podczas co najmniej trzynastu spotkań A/R organizowanych od dnia 22 lutego 2001 r. do dnia 27 marca 2003 r. Stwierdzenie to wystarczy do oddalenia podnoszonego przez skarżące argumentu, zgodnie z którym projekty dotyczące podziemnych kabli elektrycznych i te dotyczące kabli podwodnych były podczas tych spotkań dyskutowane na odrębnych zebraniach.

133    W odniesieniu do podnoszonego przez skarżące argumentu, zgodnie z którym na spotkaniach członków R kartelu projekty dotyczące podziemnych kabli elektrycznych i te dotyczące kabli podwodnych również były przedmiotem prowadzonych osobno dyskusji, należy podnieść, że nie przedstawiają one żadnego dowodu na poparcie tego twierdzenia.

134    W tym względzie z motywów 114, 249 i 534 zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja uznała, iż spotkania R, poprzedzane organizowaną w przededniu kolacją, w której brali udział wszyscy obecni członkowie, rozpoczynały się od części ogólnej, w trakcie której strony prowadziły dyskusję w przedmiocie ogólnej sytuacji na rynku i w ich przedsiębiorstwach. Również zgodnie z zawartym w tej decyzji opisem, w trakcie tej części ogólnej spółki Nexans France i Pirelli/Prysmian informowały również mniej ważnych producentów europejskich, takich jak skarżące, o wydarzeniach, do których doszło w ramach spotkań A/R, a uczestnicy prowadzili dyskusje w przedmiocie projektów zlokalizowanych w EOG i na „terytoriach wywozu” i wskazywali producentów domagających się „preferencji” czy też „interesu” w odniesieniu do danego projektu bądź też je uzyskujących. Na podstawie tego opisu przebiegu spotkań R można dojść do wniosku, że strony prowadziły dyskusje w przedmiocie wszystkich projektów, bez wprowadzania rozróżnienia w zależności od tego, czy dotyczyły one podziemnych czy też podwodnych kabli elektrycznych. Niemniej jednak z odpowiedzi udzielonej przez skarżące na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wynika, że podczas spotkania R w dniach 18 i 19 listopada 2003 r. odbyły się osobne zebrania dla projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych i osobne dla projektów dotyczących kabli podziemnych. Celem wyjaśnienia tej kwestii Sąd wezwał Komisję w ramach środków organizacji postępowania do sprecyzowania tego, w jakim zakresie zebrany w trakcie postępowania administracyjnego materiał dowodowy umożliwił jej wyciągnięcie wniosku, że projekty dotyczące podziemnych i podwodnych kabli elektrycznych były w trakcie spotkań R dyskutowane na wspólnych zebraniach. W odpowiedzi na to wezwanie Komisja przedstawiła protokoły ze spotkania A/R, które odbyło się w dniu 27 marca 2003 r. w Tokio (Japonia), spotkań R, które odbyły się w dniu 23 kwietnia 2003 r. oraz w dniu 12 maja 2005 r., a także zwięzłe przedstawienie odpowiedzi udzielonej przez spółkę J‑Power Systems na skierowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji.

135    Wezwane przez Sąd na rozprawie do zajęcia stanowiska w przedmiocie tych dowodów skarżące, bez powoływania się w szczególny sposób na jedno ze wspomnianych w pkt 134 powyżej zebrań R, podniosły, że te spotkania niewątpliwie odbywały się w tym samym dniu, ale były podzielone na dwa odrębne zebrania. Tak więc ich zdaniem pierwsze z nich, poświęcone podwodnym kablom elektrycznym, odbywało się rano, a drugie, dotyczące kabli podziemnych – po południu. Wyjaśniły one również, że czasem te dwa zebrania nie odbywały się w tym samym dniu, tylko podczas dwóch kolejnych dni. Podniosły one również, że w tych różnych zebraniach brali również częściowo udział różni uczestnicy, ponieważ spółki zainteresowane tylko podziemnymi kablami elektrycznymi, takie jak one same, ani razu nie brały udziały w zebraniu dotyczącym podwodnych kabli elektrycznych. Twierdzą one, że według ich stanu wiedzy nie istnieje protokół z tych spotkań, w którym byłaby mowa o wspólnym [dla dotyczących tych kabli projektów] zebraniu.

136    Jednak w pierwszej kolejności należy przede wszystkim podnieść, że z protokołu spotkania R z dnia 23 kwietnia 2003 r. wynika, że jego uczestnicy, do których zaliczała się spółka Brugg Kabel, byli informowani o dyskusjach toczących się podczas spotkania A/R, które odbyło się w dniu 27 marca 2003 r. Z protokołu tego ostatniego zebrania wynika zaś, że prowadzone były na nim dyskusje w przedmiocie projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych wysokiego napięcia. Następnie należy zauważyć, że z załącznika I do zaskarżonej decyzji wynika, czego nie zakwestionowały skarżące, iż spółka Brugg Kabel uczestniczyła ona w spotkaniu R, które miało miejsce w dniu 30 czerwca i 1 lipca 2004 r. Z protokołu z tego ostatniego spotkania nie wynika zaś, aby prowadzono na nim odrębne dyskusje w przedmiocie podwodnych i podziemnych kabli elektrycznych, gdyż w protokole tym nie wprowadzono żadnego rozróżnienia odnośnie zakresu projektów dyskutowanych w jego trakcie. Ponadto w części projektu zatytułowanej „Ongoing projects” wynika, że przy tej sposobności prowadzono dyskusję w przedmiocie projektów „Italy Sardigna” i „Sarco”. Oczywiście, wbrew temu, co twierdzi Komisja, ze zwięzłego przedstawienia odpowiedzi udzielonej przez spółkę J‑Power Systems na skierowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji nie wynika wyraźnie, że te projekty były projektami dotyczącymi podwodnych kabli elektrycznych, gdyż nie zostały wyraźnie wymienione w sporządzonej przez spółkę J‑Power Systems tabeli. Niemniej jednak z protokołu ze spotkania R, które miało miejsce w dniach 30 czerwca i 1 lipca 2004 r. wynika, że projekt „Sarco” generował trudności pomiędzy francuskim i włoskim operatorem systemów dystrybucyjnych, co przemawia za przyjęciem twierdzenia Komisji, zgodnie z którym projekt ten odnosił się do połączenia Sardynii z Korsyką, a zatem – był projektem dotyczącym podwodnych kabli elektrycznych. Wreszcie, z protokołu ze spotkania R, które miało miejsce w dniu 12 maja 2005 r. wynika, że podczas tego spotkania wspominano o projektach „Ireland 220 kV” i „GCC”. O projektach tych jako o projektach dotyczących podwodnych kabli elektrycznych wysokiego napięcia wspomniano zaś wyraźnie w zwięzłym przedstawieniu odpowiedzi udzielonej przez spółkę J‑Power Systems na to żądanie udzielenia informacji.

137    Ponadto okoliczność, że uczestnikami zebrań odbywających się w czasie spotkań R poświęconych podziemnym kablom elektrycznym nie były dokładnie te same osoby, które uczestniczyły w odbywających się w czasie tych spotkań zebrań poświęconych kablom podmorskim jest po prostu konsekwencją faktu, iż niektórzy z członków kartelu nie wytwarzali podwodnych kabli elektrycznych i mogli być w mniejszym stopniu zainteresowani uczestnictwem w zebraniach poświęconych temu rodzajowi kabli elektrycznych. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę całokształt innych cech charakterystycznych tego kartelu, na podstawie samej tej okoliczności nie można dojść do wniosku, że kartel ten należy traktować jako dwa osobne kartele dotyczące, odpowiednio, podwodnych i podziemnych kabli elektrycznych.

138    Wynika stąd, że Komisja nie dopuściła się błędu uznając, że projekty dotyczące podziemnych kabli elektrycznych wysokiego napięcia i projekty dotyczące podwodnych kabli elektrycznych wysokiego napięcia stanowiły przedmiot dyskusji prowadzonych w tym samym czasie w trakcie spotkań R pomimo tego, że czasami organizowano odrębne zebrania, tak jak to miało miejsce podczas spotkania tych członków, które miało miejsce w dniach 18 i 19 listopada 2003 r.

139    W odniesieniu do podniesionego przez skarżące argumentu, zgodnie z którym w ramach „konfiguracji A/R kartelu” sporządzano osobne dokumenty zawierające przedstawienie stanowisk odnośnie projektów dotyczących podwodnych i podziemnych kabli elektrycznych, należy podnieść, że, jak wynika z motywu 99 zaskarżonej decyzji, te dokumenty zawierające przedstawienie stanowisk zachowywały pod względem formalnym tę samą strukturę i uwzględniano w nich tę samą zasadę podziału, a mianowicie „kwotę 60/40”. Choć nie zostało to wyraźnie wyjaśnione w zaskarżonej decyzji, prawdopodobnym jest, że konieczność sporządzenia zróżnicowanych dokumentów zawierających przedstawienie stanowisk była związana z zamiarem niekrzywdzenia przedsiębiorstw, które nie produkowały któregoś z rodzajów kabli elektrycznych, tak jak miałoby to miejsce w przypadku skarżących jeśli, przykładowo, część „kwoty 60/40” przydzielonej członkom R kartelu składałaby się wyłącznie z projektów dotyczących podmorskich kabli elektrycznych.

140    W odniesieniu do podniesionego przez skarżące argumentu, zgodnie z którym Komisja powinna była uwzględnić brak komplementarności pomiędzy różnymi elementami składowymi kartelu, wystarczy przypomnieć, że, zgodnie z orzecznictwem, aby zakwalifikować różne działania jako jednolite i ciągłe naruszenie, nie ma potrzeby sprawdzania, czy istnieje między nimi związek komplementarności w tym znaczeniu, że każde z nich miało być odpowiedzią na jedną lub kilka konsekwencji normalnej gry rynkowej, i, wzajemnie na siebie oddziałując, każde z nich przyczyniało się do realizacji całości skutków antykonkurencyjnych zamierzonych przez ich sprawców w ramach całościowego planu mającego jednolity cel. Natomiast przesłanka związana z pojęciem jednolitego celu skutkuje tym, że należy sprawdzić, czy nie istnieją elementy charakteryzujące poszczególne zachowania składające się na naruszenie, które mogłyby świadczyć o tym, iż zachowania fizycznie wdrożone przez inne przedsiębiorstwa nie mają tego samego antykonkurencyjnego celu czy skutku i nie wpisują się zatem w „całościowy plan” polegający na zakłóceniu konkurencji na rynku wewnętrznym (zob. wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Villeroy & Boch/Komisja, C‑625/13 P, EU:C:2017:52, pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo). Należy zaś przypomnieć, że jak wynika ze stwierdzenia zawartego w pkt 126 powyżej, warunek związany z istnieniem jednolitego przedmiotu naruszenia został w niniejszym przypadku spełniony.

141    Uwzględniając powyższe rozważania należy stwierdzić, że Komisja nie dopuściła się błędu uznając, że różnego rodzaju elementy składowe kartelu miały znamiona jednolitego i ciągłego naruszenia art. 101 TFUE.

c)      W przedmiocie czasu trwania uczestnictwa skarżącej w naruszeniu

142    Skarżące kwestionują zarówno ustalenie przez Komisję daty 14 grudnia 2001 r. jako początku ich uczestnictwa w kartelu, jak i nieprzerwany charakter tego uczestnictwa.

1)      W przedmiocie stwierdzenia uczestnictwa skarżących w naruszeniu

143    Zdaniem skarżących Komisja nie wykazała tego, że spotkanie, które miało miejsce w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains było zebraniem R w postaci takiej, jaka została zdefiniowana w zaskarżonej decyzji, czy też spotkaniem, w trakcie którego uczestniczyły one w działaniu sprzecznym z prawem konkurencji. Ich zdaniem za pomocą przedstawionego przez Komisję materiału dowodowego nie można wcale wykazać, że ich uczestnictwo w kartelu rozpoczęło się pomiędzy dniem 14 grudnia 2001 r. a dniem 3 lipca 2002 r.

144    Komisja zaprzecza argumentom skarżących.

145    W tym względzie należy przeanalizować przedstawione przez skarżące twierdzenie, zgodnie z którym Komisja nie przedstawiła dowodu antykonkurencyjnego charakteru zebrania, które odbyło się w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, przed przeanalizowaniem kwestii tego, czy zebrany przez Komisję materiał dowodowy był wystarczający do wykazania tego, że skarżące zaczęły uczestniczyć w kartelu jeszcze przed dniem 3 lipca 2002 r.

146    Z akt sprawy wynika, że zawarte w żądaniu udzielenia informacji skierowanym przez Komisję w dniu 31 marca 2010 r. pytanie czwarte brzmiało w następujący sposób:

„Komisja dysponuje informacjami, z których wynika, że wiele spotkań, a także kontaktów nawiązywanych za pomocą innych form wymiany informacji (faks, wiadomości wysłane pocztą elektroniczną, rozmowy telefoniczne itp.), miało miejsce między konkurentami, których wykaz przedstawiono poniżej, lit. d). W szczególności […] w takich spotkaniach/ formach wymiany informacji uczestniczyli następujący przedstawiciele Waszego przedsiębiorstwa: [MN.N., P. i K.]

Odnośnie do spotkań wskazanych poniżej pod lit. d), a także innych tego samego rodzaju spotkań, do których mogło dojść między konkurentami, prosimy o przedstawienie lub wskazanie:

–        potwierdzenia daty spotkania;

–        kto był jego inicjatorem;

–        kto je zorganizował i zwołał;

–        dokładnego miejsca spotkania;

–        nazwisk wszystkich uczestników spotkania, ich funkcji i nazw reprezentowanych przez nich przedsiębiorstw;

–        punktów ujętych w porządku obrad;

–        kto ustalał, jakie punkty zostaną ujęte w porządku obrad;

–        protokołu z rozprawy;

–        dokładnego zakresu geograficznego spotkania.

Prosimy także o dostarczane kopii wszystkich dostępnych dokumentów, niezależnie od tego, czy są to dokumenty sporządzone odręcznie, na maszynie do pisania, w postaci cyfrowej czy też w jakiejkolwiek innej postaci, dotyczących wszelkich wskazanych poniżej pod lit. d) spotkań, a także innych podobnego rodzaju spotkań, do których mogło dojść między konkurentami.

Prosimy o podanie nazwisk i funkcji innych przedstawicieli Waszego przedsiębiorstwa, którzy uczestniczyli we wskazanych poniżej pod lit. d) spotkaniach, a także w innych podobnego rodzaju spotkaniach, do których mogło dojść między konkurentami.

147    W ich odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji skierowanym przez Komisję w dniu 31 marca 2010 r. skarżące potwierdziły, że w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains doszło do spotkania, w którym uczestniczył pan N. Dostarczyły one też pokwitowania płatności dokonanej tego dnia za pomocą karty kredytowej tej osoby, a także fragmentu z jej kalendarza, w którym zanotowane były data, miejsce i nazwy uczestników tego spotkania, a mianowicie Nexans France i Pirelli.

148    W swych odpowiedziach na żądanie udzielenia informacji skierowanym przez Komisję w dniu 31 marca 2010 r. żaden inny adresat pisma w sprawie przedstawienia zarzutów nie potwierdził swego uczestnictwa w spotkaniu z konkurentami w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains.

149    Niemniej jednak w motywie 292 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja wskazała, że spotkanie R zostało zorganizowane w Divonne-les-Bains w dniu 14 grudnia 2001 r. i że uczestnikami tego spotkania były w każdym razie spółki: Nexans France, reprezentowana przez pana J., Sagem, reprezentowana przez pana V. i Brugg Kabel, reprezentowana przez pana N. Komisja wyjaśniła, że obecność panów J. i V. była efektem wysłanej przez pana J. panu V. pocztą elektroniczną wiadomości, w której powoływał się on na wcześniejsze spotkanie, w którym obydwaj uczestniczyli. Obecność pana N. wynikała z odpowiedzi udzielonych przez skarżące na żądanie udzielenia informacji wystosowane przez Komisję w dniu 31 marca 2010 r.

150    W ich odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów skarżące zakwestionowały antykonkurencyjny charakter spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains podnosząc, że było ono „niczym innym, jak podjętą przez Nexans [France] i Prysmian próżną próbą przekonania spółki [Brugg Kabel] do uczestniczenia w rozmowach z innymi producentami kabli elektrycznych i że [Brugg Kabel] odmówiła jednak uczestniczenia w porozumieniach i nadal była uznawana przez innych adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów za pariasa i tak też przez nich traktowana”.

151    W motywie 197 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, co następuje:

„Zgodnie z tym, co zostało uzgodnione na spotkaniu A/R w dniu 13 listopada 2001 r., miesiąc później, w dniu 14 grudnia 2001 r., zorganizowane zostało spotkanie R w [Divonne-les-Bains], Francja. [Pan J.] (Nexans) i [pan N.] (Brugg [Kabel]) należeli w każym razie do uczestników tego spotkania i jest wysoce prawdopodobne, że obecni na nim byli również [pan V.] z Sagem, a także przedstawiciel spółki Pirelli²⁶¹. Miejsce tego spotkania, zamek w [Divonne-les-Bains], było wielokrotnie wykorzystywane jako miejsce spotkań R”.

152    W przypisie 261 do motywu 197 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła również, co następuje:

„Uczestnictwo [panów J. i V.] wynika z wiadomości przesłanej pocztą elektroniczną w dniu 18 lutego 2002 r. przez [pana J.] [panu V.], zawierającej wyraźną wzmiankę o wcześniejszym spotkaniu w [Divonne-les-Bains], w którym obydwaj uczestniczyli, zob. ID 318/128, kontrola u Nexans [France]. Brugg [Kabel] potwierdziła uczestnictwo [pana N.], zob. ID 1492/4, odpowiedź udzielona przez Brugg [Kabel] w dniu 7 maja 2010 r. na żądanie udzielenia informacji [Komisji] z dnia 31 marca 2010 r. W dostarczonych przez [Brugg Kabel] załącznikach jest również mowa o spółce Pirelli; ID 1492/20, odpowiedź udzielona przez [Brugg Kabel] w dniu 7 maja 2010 r. na [to żądanie udzielenia informacji]”.

153    W motywach 921 i 922 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła również, co następuje:

„(921)      [Brugg Kabel] przyłączyła się do kartelu w dniu 14 grudnia 2001 r. Tego dnia [pan N.] (Brugg [Kabel]) uczestniczył w spotkaniu R a [Divonne-les-Bains] (zob. motyw (197)). Kabelwerke Brugg AG Holding ponosi jako spółka dominująca odpowiedzialność za zachowanie spółki [Brugg Kabel] również począwszy od dnia 14 grudnia 2001 r. [Brugg Kabel] odmawia uznania tej daty za początek swego uczestnictwa w kartelu z tego względu, iż jej zdaniem spotkanie w dniu 14 grudnia 2001 r. nie miało antykonkurencyjnego charakteru, a [Brugg Kabel] odmówiła wówczas współpracy.

(922)      Szereg przesłanek świadczy o tym, że [Brugg Kabel] brała udział w porozumieniach kartelowych jeszcze przed tym wydarzeniem (motywy 161, 167 i 186). To, czy to spotkanie mogło mieć na celu [Brugg Kabel] do przystąpienia do kartelu, jest bez znaczenia dla jego antykonkurencyjnego charakteru Nexans i Prysmian na spotkaniu A/R w dniu 13 listopada 2001 r. oświadczyły, że będą one regularnie organizować spotkania R i dotrzymały słowa organizując spotkanie w dniu 14 grudnia 2001 r. (motyw 188). Europejscy uczestnicy kartelu dokonali w trakcie spotkań R podziału projektów w EOG i na »terytoriach wywozu« (zob. na przykład motyw 315). Nic nie świadczy o tym, aby [Brugg Kabel] oświadczyła podczas tego spotkania, że nie uczestniczy ona w kartelu. Przeciwnie, istnieją dowody świadczące o tym, że Nexans [France] i Prysmian osiągnęły swe cele, gdyż podczas spotkania A/R w dniu 30 stycznia 2002 r. spółki Nexans [France] i Pirelli poinformowały pozostałych uczestników kartelu, że »[Brugg Kabel] i Sagem [zostały] zaproszone na spotkanie [‘Brugg and Sagem [were] invited to the meeting’] i ‘będą kontynuować’ [‘will continue’] (motyw 206). Odnośnie do spotkania A/R w dniu 5 kwietnia 2002 r. z notatek wynika, że ‘atmosfera współpracy ze spółkami [Brugg Kabel], Sagem i nkt’ stopniowo polepsza się« [»gradually growing cooperative atmosphere with [Brugg Kabel], Sagem and nkt«] (motyw 212). Następnie w kwietniu 2002 r. spółka [Brugg Kabel] sama postanowiła zorganizować spotkanie R. Spotkanie to zostało odwołane, ale spółka Brugg zorganizowała następne spotkanie w dniu 3 lipca 2002 r. (motyw 217). Jest bardzo mało prawdopodobnym, aby [Brugg Kabel] nosiła się z zamiarem zorganizowania spotkania w ramach kartelu w kwietniu 2002 r., gdy nawet nie była jego członkiem”.

154    Z motywów 197, 921 i922 zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja uznała, iż istnieją bezpośrednie dowody uczestnictwa skarżących, reprezentowanych przez pana N., w spotkaniu z konkurentami, które zostało zorganizowane w Divonne-les-Bains w dniu 14 grudnia 2001 r., a także zbiór wystarczających pośrednich dotyczących uczestnictwa w tym spotkaniu, jeśli nie spółki Sagem, to co najmniej spółek Nexans France i Pirelli, oraz faktu, że to spotkanie było spotkaniem R, czyli spotkaniem „europejskiej konfiguracji kartelu”.

155    Po pierwsze, jeśli chodzi o uczestnictwo skarżących, reprezentowanych przez pana N., w spotkaniu, które zostało zorganizowane w Divonne-les-Bains w dniu 14 grudnia 2001 r. wystarczy podnieść, że nie zostało ono zakwestionowane.

156    Po drugie, jeśli chodzi o uczestnictwo innych europejskich producentów kabli elektrycznych we wspomnianym spotkaniu, należy podnieść, że, jak wynika ze zaskarżonej decyzji, obecność na nim przedstawicieli spółek Nexans France i Pirelli została potwierdzona przez same skarżące w odpowiedzi udzielonej przez nie na żądanie udzielenia informacji wystosowane przez Komisję w dniu 31 marca 2001 r.

157    Ponadto należy zaznaczyć, że w wiadomości przesłanej przez pana J. panu V. pocztą elektroniczną w dniu 18 lutego 2002 r. zawarte zostało wyraźne odesłanie do spotkania w Divonne-les-Bains. Ponadto okoliczność polegająca na tym, że panowie J. i V. uczestniczyły w tym spotkaniu, wynika dość wyraźnie z treści następującego urywka: „Efektem tego, że po naszym spotkaniu w [Divonne-les-Bains], przewidywane daty 6 i 7/03 stały się niemożliwe dla niektórych z nas, ostatecznie proponuję odbycie następnego spotkania w Paryżu, dnia 28 lutego po południu (dokładne miejsce spotkania zostanie podane później)”.

158    Okoliczność, że spółka Safran nie potwierdziła w swej odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji wystosowane przez Komisję w dniu 31 marca 2010 r. obecności przedstawiciela spółki Sagem, pana V. na spotkaniu, do którego doszło w Divonne-les-Bains w końcu 2001 r. jest pozbawione znaczenia w tym względzie, gdyż, jak wynika z rzeczonej odpowiedzi, spółka Safran nie była w stanie potwierdzić tej informacji bądź zaprzeczyć jej z przyczyn materialnych.

159    Ponadto, jak podnoszą skarżące, wiadomość przesłana przez pana J. pocztą elektroniczną w dniu 18 lutego 2002 r. nie zawiera żadnych informacji dotyczących daty powołanego spotkania, uczestnictwa w nim skarżących czy też jego przedmiotu, efektem czego można na jego podstawie ustalić jedynie, że panowie J. i V. uczestniczyli w pewnym momencie, na pewno przed datą wysłania tej wiadomości, w mającym miejsce w Divonne-les-Bains spotkaniu z innymi osobami o również nieokreślonej tożsamości. Wynika stąd, że na podstawie tej przesłanej pocztą elektroniczną wiadomości samej w sobie nie można wykazać obecności spółki Sagem, reprezentowanej przez pana V., na spotkaniu, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains.

160    Przeanalizowany w pkt 156–159 materiał dowodowy wystarczy do wykazania, że przedstawiciel skarżących, pan N., a także przedstawiciele spółek Nexans France i Pirelli uczestniczyli w spotkaniu, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains. Za pomocą tego materiału dowodowego nie można natomiast z pewnością wykazać, że w spotkaniu tym uczestniczył pan V., czyli przedstawiciel spółki Sagem.

161    Po trzecie, jeśli chodzi o charakter spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, należy podnieść, po pierwsze, że w tym mieście odbywały się regularne spotkania członków R kartelu podczas których, po poinformowaniu przez przedstawicieli spółek Nexans France i Pirelli, a następnie Prysmian, innych producentów europejskich o dyskusjach prowadzonych podczas poprzedniego spotkania A/R uczestnicy spotkania dzielili między siebie projekty podlegające realizacji na europejskim „terytorium krajowym” i na „terytoriach wywozu”, które zostały przydzielone członkom R kartelu (motyw 315 i załącznik I do zaskarżonej decyzji). O tym, że spotkanie takie były zazwyczaj organizowane w tym mieście świadczy fakt, że niektórzy z uczestników tych spotkań mówili nawet czasami o konieczności „diwonowania” („divonner”) (motyw 364 zaskarżonej decyzji).

162    Z drugiej strony należy podnieść, że materiał dowodowy powołany przez Komisję w zaskarżonej decyzji może świadczyć o tym, iż do pierwszego spotkania R kartelu rzeczywiście doszło w Divonne-les-Bains w dniu 14 grudnia 2001 r.

163    Tak więc ze sporządzonych przez pracownika spółki J‑Power Systems notatek dotyczących dyskusji, które miały miejsce podczas spotkania A/R w dniu 13 listopada 2001 r., wspomnianych w motywie 188 zaskarżonej decyzji, wynika, że Nexans France i Pirelli wskazały przy tej okazji, że dyskusje pomiędzy członkami R kartelu mają być w przyszłości przeprowadzane co miesiąc.

164    Zaś ze sporządzonych przez pracownika spółki J‑Power Systems notatek dotyczących dyskusji, które miały miejsce podczas spotkania A/R w dniu 30 stycznia 2002 r., wspomnianych w motywie 206 zaskarżonej decyzji, w części zatytułowanej „Organizacja – strona R” – wskazano, co następuje:

„Brugg Kabel i Sagem zaproszone na spotkanie. Będą kontynuować. ABB nigdy nie chciała się przyłączyć. uczestnictwo nkt cables może okazać się potrzebne, gdyż jest ona bardziej aktywna na rynkach wywozowych”.

165    Zdaniem skarżących ze sporządzonych przez pracownika spółki J‑Power Systems notatek dotyczących dyskusji, które miały miejsce podczas spotkania A/R w dniu 30 stycznia 2002 r. wynika jedynie to, że inni uczestnicy kartelu kontynuowali podczas spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, swe bezowocne próby przekonania ich do uczestniczenia w spotkaniach i rozmowach kartelu. Twierdzą one, że gdyby po latach powtarzającej się odmowy zgodziłyby się one na uczestniczenie w tych dyskusjach, na pewno zostałoby to odnotowane podczas spotkania A/R w dniu 30 stycznia 2002 r., jako ważna wiadomość. Podkreślają one, że po spotkaniu R w dniu 3 lipca 2002 r., w którym brały one udział, pan J. napisał w dniu 4 września 2002 r. w wiadomości wysłanej pocztą elektroniczną do pana O., pracownika spółki J‑Power Systems, odnośnie spotkań A/R w dniach 6 i 7 września 2002 r., „że utrzymywane były odtąd regularne kontakty z [Brugg Kabel]”.

166    Skarżące podnoszą ponadto, że jest również całkiem prawdopodobnym, iż spotkanie, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, miało za cel kontynuację negocjacji w przedmiocie umowy o podwykonawstwo z Nexans France odnośnie projektu podlegającego realizacji w Abu Dabi (ZEA), rozpoczętych podczas spotkania, do którego doszło w dniu 21 listopada 2001 r. w Paryżu (Francja).

167    Niemniej jednak należy, podobnie jak Komisja, stwierdzić, że sporządzone przez pracownika spółki J‑Power Systems notatki dotyczące spotkania A/R, które miało miejsce w dniu 30 stycznia 2002 r., przeciwnie, świadczą o tym, iż przedmiotem spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, i odnośnie którego skarżące potwierdzają swe uczestnictwo poprzez swego przedstawiciela, pana N., było właśnie spotkanie członków R kartelu.

168    Cytowany w pkt 164 powyżej urywek ze sporządzonych przez pracownika spółki J‑Power Systems notatek dotyczących dyskusji prowadzonych podczas spotkania A/R, do którego doszło w dniu 30 stycznia 2002 r., odnosi się do uczestnictwa europejskich producentów kabli elektrycznych w spotkaniu „europejskiej konfiguracji kartelu”, nie zaś - do odmowy ustosunkowania się do zaproszenia do uczestnictwa w takim spotkaniu. Wynika to, jeśli chodzi o spółki Brugg Kabel i Sagem, z użycia wyrażenia „zaproszone na spotkanie” i braku wzmianki o udzieleniu przez nie jakiejkolwiek odmowy w tym względzie. Wynika to również ze wzmianki o odmowie przez ABB uczestniczenia w kontaktach wielostronnych, która została zawarta w zdaniu „ABB nigdy nie chciała się przyłączyć”, co uzasadnia brak jej uczestnictwa w spotkaniach R, a także w zdaniu, z którego wynika, że „uczestnictwo nkt cables może okazać się potrzebne, gdyż jest ona bardziej aktywna na rynkach wywozowych”). Tak więc można wyciągnąć na podstawie tego urywku wniosek, że spółki Brugg Kabel i Sagem uczestniczyły w spotkaniu R.

169    Oceny tej nie można podważyć za pomocą innych podniesionych przez skarżące argumentów.

170    Przede wszystkim, wbrew temu, co twierdzą skarżące, wiadomość przesłana przez pana J., pracownika spółki Nexans France, panu O., pracownikowi spółki J Power Systems, pocztą elektroniczną w dniu 4 września 2002 r. nie zawiera żadnej szczególnej wzmianki o Brugg Kabel. Pan J. zaznaczył w niej jedynie znaczenie, jakie ma zapewnienie uczestnictwa Exsym w kartelu jako jego członka A, skoro już nawiązano kontakty ze spółkami nkt cables Sagem, jak również Brugg Kabel: „Pozostajemy już w stałym kontakcie ze spółkami nkt cables, S[agem], Brugg Kabel, więc jeśli nie przyłączy się do nas Exsym, to nie będzie to miało sensu”.

171    Następnie, dość nieprawdopodobne wydaje się to, że dane przedsiębiorstwo zgadza się na uczestnictwo w spotkaniu z konkurentami, którego przedmiot polega w przypadku tych konkurentów na próbach przekonania go do przyjęcia antykonkurencyjnego zachowania, jeśli już miało ono i tak zamiar odrzucić taką propozycję. Jeśli skarżące nie miały zamiaru brać udziału w antykonkurencyjnym spotkaniu, to mogły po prostu odmówić uczestniczenia w nim.

172    Wreszcie, dostarczone przez skarżące alternatywne wyjaśnienie, zgodnie z którym spotkanie, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, mogło równie dobrze stanowić zebranie w przedmiocie umowy o podwykonawstwo zawartej z Nexans France odnośnie projektu podlegającego realizacji w Abu Dabi, dyskutowanej podczas spotkania, do którego doszło w dniu 21 listopada 2001 r. w Paryżu, jest trudno pogodzić z twierdzeniem skarżących, zgodnie z którym spotkanie, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, było jedynie próżną próbą przekonania ich przez Nexans France i Pirelli do uczestnictwa w kartelu. Ponadto twierdzenie to jest też mało wiarygodne ze względu na fakt, że, z jednej strony, z przedstawionego przez skarżące w odpowiedzi na skierowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji kalendarza pana N. wynika, iż ten miał spotkać w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains nie tylko Nexans France, lecz również Pirelli. Tymczasem trudno jest wyobrazić sobie przyczynę, dla której spółka Pirelli miałaby uczestniczyć w spotkaniu dotyczącym jedynie zawarcia pomiędzy skarżącymi a Nexans France umowy o podwykonawstwo. Z drugiej strony należy zaznaczyć, że skarżące nie przedstawiły żadnego dowodu dotyczącego przedmiotu spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, choć dostarczyły one takich dowodów odnośnie do spotkania, do którego doszło w dniu 21 listopada 2001 r. w Paryżu.

173    W tym ostatnim względzie należy również podnieść, że choć skarżące powołują się na przysługującą im w ich przekonaniu swobodę zaproponowania interpretacji okoliczności faktycznych odmiennej od tej przyjętej przez Komisję, aby zakwestionować w ten sposób wyciągnięte przez tę instytucję wnioski co do charakteru spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, to do Sądu należy dokonanie oceny jej wiarygodności, w szczególności w świetle materiału dowodowego przedstawionego – lub nie – przez skarżące. Jak zaś podnosi Komisja, z przedstawionych przez skarżące w załącznikach do repliki dokumentów wynika, że podczas przygotowań do spotkania, do którego doszło w dniu 21 listopada 2001 r. w Paryżu wyraźnie zaznaczono, jaki będzie temat tego spotkania. W wiadomości przesłanej pocztą elektroniczną przez pana C., pracownika Nexans France, panu N., pracownikowi spółki Brugg Kabel, wskazano bowiem między innymi, co następuje: „omówione tematy: umowa o podwykonawstwo dla Brugg odnośnie do systemu B projektu”.

174    Jeśli, jak twierdzą skarżące, przedmiotem spotkania, do którego doszło w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, było również zawarcie tej umowy o podwykonawstwo, prawdopodobnym byłoby, że temat tego spotkania pojawiłby się podczas poprzedzających jego organizację przygotowań. Skarżące nie przedstawiły jednakże takich dokumentów. Ponadto należy zaznaczyć, że w wiadomości przesłanej tego samego dnia pocztą elektroniczną przez pana C. panu N. w rubryce „Program” zawarta została następująca wzmianka: „umowa negocjacje i podpisanie”, co czyni twierdzenie o kontynuowaniu tych negocjacji podczas tego spotkania, w braku przedstawienia dowodów w tym względzie, mało prawdopodobnym.

175    Uwzględniając rozważania przedstawione w pkt 145–174 powyżej należy uznać, że Komisja wykazała w wystarczający pod względem prawnym sposób, iż skarżące, reprezentowane przez pana N., uczestniczyły w dni 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, w spotkaniu członków R kartelu, efektem czego zasadne było przyjęcie przez Komisję tej daty jako początku uczestnictwa skarżących w kartelu.

2)      W przedmiocie stwierdzenia nieprzerwanego charakteru uczestnictwa skarżących w naruszeniu

176    Skarżące podnoszą, że jak wielokrotnie stwierdziła Komisja w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, zarzucane im zachowania stanowią jednolite i powtarzające się naruszenia, co wiąże się z tym, że ciągłość tych zachowań została przerwana. Tak więc zachodzi sprzeczność między art. 1 sentencji zaskarżonej decyzji, w której przypisano skarżącym uczestnictwo odpowiedzialność za jednolite i ciągłe naruszenie, a przedstawionym na jego poparcie uzasadnieniem.

177    Skarżące twierdzą też, że ze względu na to, iż kartel przechodził w 2005 r. kryzys, nie miały one obowiązku publicznego zdystansowania się doń celem wykazania, że przerwały one uczestnictwo w nim, do którego doszło w okresie od dnia 12 maja 2005 r., kiedy to odszedł jeden z ich pracowników, pan P., do dnia 8 grudnia 2005 r. Ich zdaniem przerwa ta wynikała z istniejącej po stronie ich nowego kierownictwa woli przestrzegania nowych szwajcarskich przepisów antymonopolowych. Zdaniem skarżących wynika to z korespondencji pana N. i koordynatora członków R kartelu, pana J., jak również z korespondencji pana J. z szeregiem członków kartelu skarżących się na konkurencję przy różnego rodzaju projektach.

178    Komisja kwestionuje argumenty skarżących.

179    W tym względzie, po pierwsze, jeśli chodzi o domniemaną sprzeczność, jaka ma zachodzić pomiędzy uzasadnieniem a sentencją decyzji odnośnie do powtarzalności i ciągłości zarzucanego skarżącym naruszenia, należy zaznaczyć, że w niemieckiej wersji językowej zaskarżonej decyzji Komisja wyrażeń „einheitliche und fortgesetzte” i „einheitliche und fortdauernde”, by scharakteryzować naruszenie. Tymczasem wbrew temu, co twierdzą skarżące, nie wynika stąd, że Komisja przyznała w ten sposób, że nastąpiło jakiekolwiek przerwanie ich uczestnictwa w kartelu, ponieważ oba te wyrażenia są bardzo bliskie pod względem semantycznym i wyrażają koncepcję jednego zachowania przedłużającego się bez przerwy.

180    Ponadto, w motywie 620 zaskarżonej decyzji wyjaśniono, że „[z]godnie z dowodami jednolity cel kartelu był realizowany przez strony nieprzerwanie od dnia 18 lutego 1999 r. do dnia 29 stycznia 2009 r.”. Podobnie z zawartej w motywie 1012 zaskarżonej decyzji tabeli 8, zatytułowanej „Współczynniki dotyczące czasu trwania naruszenia” wynika, że Komisja nie odnotowała żadnej przerwy pomiędzy zapoczątkowaniem przez skarżące uczestnictwa w kartelu w dniu 14 grudnia 2001 r. a zakończeniem tego uczestnictwa w dniu 16 listopada 2006 r.

181    Nie można więc uznać, że pomiędzy uzasadnieniem zaskarżonej decyzji a jej sentencją istnieje sprzeczność odnośnie do jednolitego i ciągłego charakteru naruszenia.

182    Po drugie, jeśli chodzi o rzekome przerwanie uczestnictwa skarżących w kartelu od dnia 12 maja 2005 r. do dnia 8 grudnia 2005 r., na wstępie należy zaznaczyć, że, wbrew temu, co dają co zrozumienia skarżące, Komisja w zaskarżonej decyzji nie oparła swej odmowy uznania, iż przerwały one swe uczestnictwo w kartelu w ciągu 2005 r. na braku publicznego zdystansowania się przez nie wobec tego kartelu, tylko na materiale dowodowym świadczącym o kontynuacji tego uczestnictwa.

183    Skarżące podkreślają pewne fragmenty korespondencji pomiędzy panami N. i J., aby na tej podstawie wykazać, że z ich punktu widzenia zawiesiły one ich uczestnictwo w kartelu.

184    Przytaczają one więc wysłaną przez pana N. pocztą elektroniczną wiadomość z dnia 10 maja 2005 r., w której wskazał on, że odmawia uczestniczenia w spotkaniu R w dniach 11 i 12 maja 2005 r. ze względu na odejście z przedsiębiorstwa pana P. w końcu maja 2005 r., jak również ze względu na zmiany, jakie zaszły w kierownictwie.

185    Przytaczają one też wysłaną przez pana J. pocztą elektroniczną wiadomość z dnia 26 października 2005 r., w której uskarża się on panu N. na prowadzoną przez nie agresywną konkurencję, wskazując, co następuje:

„Mamy wrażenie, że Wasze podejście do tego projektu staje się coraz bardziej agresywne. W naszym przekonaniu projekt ten należy przeznaczyć dla naszego przyjaciela, pana [R.C.], i że agresywne podejście do projektu tego typu w kraju, w którym jest on zlokalizowany, nie jest rozsądne”.

186    Zdaniem skarżących przerwanie przez nie uczestnictwa wyraźnie wynika z wysłaną przez pana J. panu M. pocztą elektroniczną wiadomość z dnia 9 grudnia 2005 r., w której pan J. napisał, że „od kiedy [pan P.] odszedł, zarzuciliście uczestnictwo w »seminariach«”. Podkreślają one, że w tej samej wiadomości pan J. zadał ponadto panu N. pytanie celem uzyskania wyjaśnienia, czy zamierza on ponownie uczestniczyć w spotkaniach i zwrócił się o potwierdzenie w następujący sposób: „Czy wracacie oficjalnie na seminaria? Mamy szczerą nadzieję, możecie potwierdzić, iż tak właśnie jest”.

187    Niemniej jednak należy podnieść, że wysłana przez pana M. pocztą elektroniczną wiadomość z dnia 10 maja 2005 r. brzmiała następująco:

„Zważywszy na aktualne napięcia związane z postępem sprawy Al Aweer, a także aktualną zmianę zarządu [Brugg KABEL]/[M.P.] odejdzie do końca maja 2005 r./z przykrością informujemy, że [Brugg Kabel] nie będzie uczestniczyć w tym seminarium.

Mamy nadzieję, że AWEER będzie się rozwijać zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami i że późniejsze uczestnictwo będzie możliwe […]”

188    Wynika z tego, że, po pierwsze, decyzja o nieuczestniczeniu w spotkaniach R w dniach 11 i 12 maja 2005 r. była niewątpliwie uzasadniona nie tylko odejściem pana P. i zmianą ekipy kierowniczej w spółce Brugg Kabel, lecz również napięciami związanymi z projektem „Al Aweer”, i po drugie, że decyzja ta dotyczyła jedynie tego spotkania. Ponadto, jak wynika również z wysłanej przez pana M. pocztą elektroniczną wiadomości z dnia 10 maja 2005 r., nie wykluczał on uczestniczenia w późniejszych spotkaniach, jeśli projekt ten miałby być realizowany według wcześniej dyskutowanych propozycji. Wynika stąd, że, wbrew temu, co twierdzą skarżące, nie można uznać tej wysłanej pocztą elektroniczną wiadomości za oświadczenie zamiaru zawieszenia ich uczestnictwa w kartelu.

189    Tak samo należy zaznaczyć, że w wysłanej przez panu J. przez pana N. pocztą elektroniczną wiadomości z dnia 14 czerwca 2005 r., pan N. wskazał w przedmiocie przetargu w Kuwejcie, co następuje:

„Odnotowany brak [pana R. ze spółki Nexans France] na spotkaniu wstępnym.

Zamiar nie[przedstawiania] oferty potwierdza jednak, że jest to »politycznie poprawne«).

W przypadku [przedstawienia oferty], zwrócić się o instrukcje)

Odnotowana Wasza uwaga odnośnie do wypadku z kablami i moja zgoda […])”.

190    Należy podnieść, że uwaga dotycząca wypadku z kablami odnosi się do wysłanej wcześniej przez pana J. pocztą elektroniczną wiadomości z dnia 14 czerwca 2005 r., w której wskazał on, co następuje: „Proszę zwrócić uwagę na fakt, że być może otrzymacie wezwanie do zapłaty odszkodowania dotyczącego wypadku z kablami, do którego doszło ostatnio w tym samym kraju. W tym przypadku prosimy o informację (będziemy mieli instrukcję, jak pomóc nawiązać na nowo kontakty).

191    Z tej wymiany wiadomości, do której doszło między panami J. i N. w dniu 14 czerwca 2005 r. wynika, że w tym dniu skarżące utrzymywały z panem J., koordynatorem członków R kartelu, kontakty mające na celu jego wprowadzenie w życie.

192    Wynika to również z wysłanej panu J. pocztą elektroniczną przez pana N. wiadomości z dnia 21 października 2005 r., w której pan N. wskazał w szczególności, co następuje:

„Po naszym konstruktywnym zamknięciu MEW/60: 18–09–2005 za 92 km XPLE 132 kv umożliwiające TEC zabezpieczenie pierwszego XLPE w [Kuwejcie], nie rozumiemy zbyt dobrze ich zachowania w […].

Kiedy potwierdziliśmy naszą współpracę. jeśli chodzi o MEW/60, wspominałem Wam o tym projekcie i mam nadzieję, że ta wiadomość została przekazana do TEC. [Brugg Kabel] jest bardzo zainteresowana i w istocie stoją jej na przeszkodzie jedynie działania TEC, która jeszcze nie została poddana preselekcji. Poziom cen kształtuje się teraz poniżej […] 100 […].

Chcę tylko zwrócić ponownie uwagę, że konieczna jest współpraca ze strony [Brugg Kabel], a wielu zdaje się cierpieć na »Alzheimera«)”.

193    Za uczestnictwem skarżących w naruszeniu w ciągu 2005 r. przemawiają też dwie przesłane w grudniu 2005 r. i w styczniu 2006 r. pocztą elektroniczną wiadomości.

194    Tak więc w przesłanej w dniu 12 grudnia 2005 r. pocztą elektroniczną wiadomości pan N. napisał, co następuje:

„Nowe (młode) kierownictwo [Brugg Kabel] ma obawy, ponieważ w Szwajcarii wprowadzono wprowadzenia nowe prawo [antymonopolowe], a także ze względu na otrzymane od zarządu zalecenie przestrzegania jego przepisów. Wiadomym jest jednak, że pomimo tego w 2005 r. działam jako … (np. [Kuwejt]).

Nie straciliśmy poziomu!

Wszyscy uczestnicy »seminarium« mogą pogratulować sobie wspaniałego 2005 r.

… i wszyscy znajdują się na znakomitych pozycjach […]”.

195    Tak samo w przesłanej pocztą elektroniczną wiadomości z dnia 24 stycznia 2006 r., dotyczącej projektu podlegającego realizacji w Kuwejcie, pan N. napisał do pana J. co następuje:

„Stwierdzam ponownie ogromną różnicę w naszych oglądach tej sytuacji. Pomimo otrzymywania wielu zamówień, bez przerwy prosicie o więcej! Trudne jest dla mnie określenie takiej polityki przeżycia, która by Wam odpowiadała! Długo jednak byłem tak naiwny, by w nią wierzyć […] choć latami pracowałem na rzecz współpracy z wielkimi […].

[…] było wiele ruchu w interesie w 2005 r. (i prawie wszystko przeznaczyliśmy dla Was),

przykładowo

‘A’ MEW 101 (znacznie rekompensujący 082)

‘K’ MEW/60 92km XLPE 132 kV

‘[Pirelli]’ ME/EW/66–2005/06

‘A’ MEW/52/2006–06

Chcę tylko wskazać na współpracę, o którą zwróciłem się za Twym pośrednictwem do A w Katarze: wysłali mnie na drzewo, twierdząc, że nic nie można zrobić itp. itd. A w tym samym czasie [Nexans]+ABB biorą GTC/22/04 z 102 km 132kV 1x2000mm2  […]”.

196    Pan N. wyjaśnia ponadto w swej wysłanej pocztą elektroniczną w dniu 24 stycznia 2006 r. wiadomości, że, jeśli chodzi o rzekome naruszenie kartelu, za które skarżące czuły się odpowiedzialne odnośnie do MEW 082 „obyło się to bez zmiany cen!”.

197    Z tej korespondencji pomiędzy panem J., koordynatorem członków R kartelu, a panem N. wynika, że, z punktu widzenia skarżących, choć nie uczestniczyły one już w spotkaniach ze względu na wyrażone przez ich nowe kierownictwo obawy, to nie zawiesiły one swego uczestnictwa w kartelu, a wręcz – aktywnie uczestniczyły w jego sukcesie.

198    Wbrew temu, co podnoszą skarżące, również z wymiany przesłanych pocztą elektroniczną wiadomości pomiędzy panem J. a pozostałymi członkami kartelu wynika, że ich zdaniem uczestniczyły one w nim nawet w drugiej połowie 2005 r.

199    Niewątpliwie treść wiadomości przytoczonych przez skarżących w skardze świadczy o oczywistym zniecierpliwieniu niektórych uczestników kartelu, wywołanym przez ich zachowanie przy wprowadzaniu go w życie.

200    Tak więc w przesłanej pocztą elektroniczną w dniu 14 września 2005 r. wiadomości przesłanej panu J. przez pana R.C., pracownika spółki Prysmian, pan R.C. napisał: „proszę upewnić się, że [Brugg Kabel] nie nastręczy problemów”.

201    To, że panowie J. i R.C. byli zdegustowani podejściem Brugg Kabel, wynika też z przesłanej przez pana J. do pana N. pocztą elektroniczną w dniu 26 października 2005 r. wiadomości, której treść przedstawiono w pkt 185 powyżej.

202    W przesłanej pocztą elektroniczną w dniu 28 października 2005 r. wiadomości przesłanej przez pana J. do pana R.C. podejście spółki Brugg Kabel zostało podsumowane w następujący sposób:

„Właśnie poinformowano mnie, że Brugg Kabel zdwoiła swe wysiłki i stała się jeszcze bardziej agresywna. Chcę tylko zaznaczyć, że jeśli coś nie wyjdzie, to będziemy deptać [Brugg Kabel] po piętach w każdym projekcie (wszędzie), aby mieć pewność, że stracą oni rynki, a w każdym razie stracą maksymalnie dużo pieniędzy, aby móc się na nich utrzymać […]. Wiesz, że nie lubię tak stawiać sprawy, ale to naprawdę już za wiele. Mam ochotę »spersonalizować« tę sprawę”.

203    Również w kwestii podejścia skarżących w przesłanej panu J. pocztą elektroniczną w dniu 9 listopada 2005 r. wiadomości pan R.C. donosił, że skarżące walczyły o projekt „E-Plus” w następujący sposób: „[Brugg Kabel] podobno potwierdziła swój zamiar walki ([pan K.] to potwierdził)]”.

204    Pan R.C. zresztą następnie potwierdził panu J. w przesłanej mu pocztą elektroniczną w dniu 3 stycznia 2006 r. wiadomości, że utracił projekt „E-plus” na rzecz skarżących.

205    To, że panowie J. i R.C. byli zdegustowani podejściem Brugg Kabel, wynika też z przesłanej przez pana J. pocztą elektroniczną w dniu 16 listopada 2005 r. wiadomości, w której napisał on, co następuje:

„[…] Twoi ukochani przyjaciele z [Brugg Kabel] są tu bardzo agresywni na innym rynku 380 kV […]. Czy Twoje zrelaksowane podejście do tej agresji oznacza, że porzucacie to terytorium i wobec tego arogancja ze strony [Brugg Kabel] jest Wam więc obojętna?”.

206    Niemniej jednak należy stwierdzić, że, jak wynika z przesłanej pocztą elektroniczną przez pana R.C. wiadomości z dnia 16 listopada 2005 r., uważał on, że skarżące pozostawały związane regułami rządzącymi kartelem, skoro zarzucał im właśnie ich naruszenie. Gdyby tak bowiem nie było, pan R.C. nie miałby żadnych powodów, aby się skarżyć na zachowanie skarżących koordynatorowi członków R kartelu panu J.

207    Ponadto należy podnieść, jak uczyniła to Komisja w motywie 346 zaskarżonej decyzji, że zarzucane naruszenie przez skarżące reguł rządzących kartelem w ciągu 2005 r. nie doprowadziło do uznania ich przez innych członków kartelu za „outsiderów”. Nie skierowano więc do nich skoordynowanych środków zarządzonych na spotkaniu, które odbyło się w Divonne-les-Bains w dniu 15 marca 2005 r., w którym zresztą uczestniczyły.

208    Ponadto z wykazu uczestniczących w kartelu przedsiębiorstw, który został sporządzony w dniu 24 czerwca 2005 r. przez pana J. i wspomnianego w motywie 353 zaskarżonej decyzji wynika, że skarżące były zawsze zaliczane do przeciętnych („medium ones”) członków kartelu. W wykazie tym w ogóle nie ma mowy o żadnym odejściu.

209    Tak samo, jak słusznie podniosła Komisja, z przesłanej przez pana J. pocztą elektroniczną w dniu 26 sierpnia 2005 r. do pana I., pracownika spółki Exsym, i pana R.C., pracownika Prysmian, wiadomości, o której mowa w motywie 358 zaskarżonej decyzji, w tym dniu skarżące były jeszcze uważane za członków kartelu. Wskazano tam w następujących słowach, że konieczne jest utrzymanie w kartelu określonych uczestników:

„Jeśli twierdzicie, że [Taihan i LS Cable] są poza „A”, podczas gdy [poziom 40%] już nie obowiązuje i powinien zostać obniżony do 20, być może dlatego, że bilans w Km tych ostatnich lat jest zdecydowanie negatywny dla [pana C. z Pirelli]. Tak więc albo [Taihan i LS Cable] znajdą się poza „A” i dwa kolejne [projekty kabli olejowych] powrócą do [pana C. z Pirelli], aby sytuacja powróciła do równowagi., jak już uzgodniliście, albo [spółki te] pozostaną w ramach „A” i będzie trzeba zastosować system rotacji. Rozumiemy, że macie problemy z kontrolowaniem [Taihan i LS Cable], tak jak my mamy trudności z kontrolowaniem [ABB] i [Brugg Kabel] oraz [Sagem] czy też [nkt cables], ale to[nie znaczy], że należy je wykluczyć z [kartelu]. Jest to po prostu okoliczność, do której należy się dostosować (tak, jak było w przypadku[…] lub Filipin lub […]). Raz jeszcze przypomnę, że w naszym ogólnym interesie leży utrzymanie […], ponieważ powierzenie projektów EDC spółce [Taihan] lub [LS Cable] pomoże nam wszystkim”.

210    Należy zaś przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem przy ocenie tego, czy dane przedsiębiorstwo zamierzało zdystansować się od niezgodnego z prawem porozumienia, decydujące znaczenie ma właśnie okoliczność, w jaki sposób pozostali uczestnicy kartelu zrozumieli zamiar tegoż przedsiębiorstwa (wyrok z dnia 19 marca 2009 r. Archer Daniels Midland/Komisja, C‑510/06 P, EU:C:2009:166, pkt 120).

211    Stwierdzenia tego nie można zakwestionować za pomocą wysłanej w dniu 9 grudnia 2005 r. przez pana J. do pana N. wiadomości, w której pan J. napisał, co następuje: „od kiedy [pan P.] odszedł, Wy zarzuciliście uczestnictwo w »seminariach«) i zwrócił się do pana N. z pytaniem, czy będzie znów oficjalnie uczestniczył w spotkaniach »[c]zy powróci Pan na seminaria? Mamy nadzieję, że może pan potwierdzić, że tak będzie«”. Jak bowiem zostało to przedstawione w pkt 183–210 powyżej, pomimo braku pana N. na spotkaniach R kartelu skarżące wyraźnie kontynuowały w tym okresie ich uczestnictwo w tym kartelu.

212    Należy również odrzucić argument, które skarżące usiłują oprzeć na dokonanej w dniu 9 stycznia 2006 r. za pośrednictwem poczty elektronicznej wymianie wiadomości pomiędzy panami R.C. i J., z której wynika, że nie reagowały one na kierowane przez spółkę Nexans France prośby o kontakt, gdyż same skarżące przyznały, że w tym momencie podjęły one już na nowo uczestnictwo w kartelu.

213    Tak więc należy dojść do wniosku, że Komisja nie dopuściła się błędu uznając na podstawie zebranego przez nią materiału dowodowego, iż skarżące uczestniczyły nieprzerwanie w kartelu od dnia 14 grudnia 2001 r. do dnia 16 listopada 2006 r.

d)      W przedmiocie żywionego przez skarżące zamiaru przyczynienia się do całokształtu celów kartelu i ich wiedzy o niektórych mających znamiona naruszenia zachowaniach

214    Skarżące podnoszą, że Komisja nie wykazała w wystarczający sposób tego, iż zamierzały się one przyczynić swym zachowaniem do realizacji całokształtu wspólnych celów kartelu. Ich zdaniem nie zostało to wykazane odnośnie przydział projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych, „przydziału rynków krajowych” i przydziału rynków o dużej skali. Twierdzą one też, że zaskarżona decyzja nie zawiera też dokładnych informacji świadczących o tym, iż wiedziały one o mających znamiona naruszenia zachowaniach innych uczestników kartelu dotyczących przydziału rynków podwodnych kabli elektrycznych.

215    Komisja kwestionuje te argumenty skarżących.

216    W tym względzie należy przypomnieć, że przedsiębiorstwo uczestniczące w jednolitym i złożonym naruszeniu w drodze swoich własnych zachowań, które były objęte pojęciami porozumienia lub praktyki uzgodnionej mającej cel antykonkurencyjny w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE i które miały przyczynić się do realizacji naruszenia w jego całości, może być tym samym również odpowiedzialne za zachowania innych przedsiębiorstw w ramach tego samego naruszenia przez cały okres jego udziału w tym naruszeniu. Jest tak w wypadku ustalenia, że przedsiębiorstwo to zamierzało przyczynić się własnym zachowaniem do osiągnięcia wspólnych celów realizowanych przez wszystkich uczestników i że wiedziało o noszących znamiona naruszenia zachowaniach planowanych lub wprowadzanych w życie przez inne przedsiębiorstwa w dążeniu do tych samych celów lub że mogło je racjonalnie przewidzieć oraz że było gotowe zaakceptować związane z nimi ryzyko (zob. wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Villeroy & Boch/Komisja, C‑625/13 P, EU:C:2017:52, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).

217    Może więc wystąpić sytuacja, w której przedsiębiorstwo uczestniczyło bezpośrednio we wszystkich zachowaniach antykonkurencyjnych stanowiących naruszenie jednolite i ciągłe, kiedy to Komisja jest uprawniona do przypisania mu odpowiedzialności za wszystkie te zachowania, a tym samym za to naruszenie w całości. Przedsiębiorstwo mogło również uczestniczyć bezpośrednio jedynie w części zachowań antykonkurencyjnych stanowiących naruszenie jednolite i ciągłe, lecz mieć wiedzę o wszystkich pozostałych zachowaniach stanowiących naruszenie planowanych lub wdrażanych przez innych uczestników kartelu dla realizacji tych samych celów, lub mogło w sposób rozsądny je przewidzieć i było gotowe ponieść związane z tym ryzyko. W takiej sytuacji Komisja jest również uprawniona do przypisania temu przedsiębiorstwu odpowiedzialności za wszystkie zachowania antykonkurencyjne stanowiące takie naruszenie i w konsekwencji – za to naruszenie w całości (zob. wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Villeroy & Boch/Komisja, C‑625/13 P, EU:C:2017:52, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

218    W niniejszym przypadku, po pierwsze, jeśli chodzi o brak żywionego przez skarżące zamiaru przyczynienia się do całokształtu wspólnych celów kartelu należy przypomnieć, że, jak zostało to przypomniane w pkt 126 powyżej, środki przyjmowane przez uczestników kartelu miały wspólny cel polegających na ustanowieniu systemu podziału światowego rynku projektów dotyczących kabli elektrycznych wysokiego napięcia, z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych. Należy przypomnieć też, że, jak zostało to przedstawione w pkt 128 powyżej, ten system podziału rynków projektów dotyczących kabli elektrycznych wysokiego napięcia obejmował zarówno projekty wymagające do realizacji zarówno podwodnych, jak i podziemnych kabli elektrycznych.

219    Wbrew zaś temu, co twierdzą skarżące, za pomocą okoliczności polegającej na tym, że nie uczestniczyły one w przydziale projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych nie można wykazać, iż nie żywiły one zamiaru przyczynienia się przez swe zachowanie do przypomnianego w pkt 218 powyżej całokształtu wspólnych celów kartelu, gdyż, jak same przyznały, ten brak współpracy wynikał z braku możliwości wyprodukowania przez nie takich kabli elektrycznych, nie zaś z wyraźnie wyrażonego zamiaru nieuczestniczenia w przydziale projektów. Ponadto, co zostało odzwierciedlone w motywie 324 zaskarżonej decyzji, w którym Komisja odnotowała to, że skarżące zwróciły się o przyznanie im preferencyjnego traktowania odnośnie do projektu dotyczącego kładzenia kabli podziemnych w płytkich wodach pomimo braku po ich stronie możliwości wyprodukowania podwodnych kabli elektrycznych jako takich, skarżące w zakresie, w jakim było to technicznie możliwe, zamierzały uczestniczyć w przydziale projektów wymagających co do zasady kładzenia podwodnych kabli elektrycznych.

220    Również podnoszona przez skarżącą argumentacja, zgodnie z którą brak ich uczestnictwa w przydziale projektów o dużej skali świadczy o tym, że nie zamierzały one przyczyniać się swym zachowaniem do wspólnego celu kartelu, nie jest przekonująca. Przede wszystkim z zaskarżonej decyzji wynika bowiem, że w ramach mechanizmów funkcjonowania kartelu nie poczyniono rozróżnienia odnośnie do obowiązku udzielania informacji, zasad przydziału czy też mechanizmów rekompensujących w zależności od rozmiarów danego projektu (utrata dużego projektu mogła zostać zrównoważona przydziałem szeregu mniejszych projektów i odwrotne). Następnie należy podnieść, że rzekomy brak uczestnictwa skarżących w projektach o dużej skali wynikał, jak zostało to przez nie szczegółowo wyjaśnione, z braku po ich stronie zdolności do zaspokojenia potrzeb klientów dotyczących takich projektów. Wreszcie, z wiadomości przesłanej pocztą elektroniczną przez pana J. panu I. wynika, że skarżące nie wahały się, aby przedłożyć oferty dotyczące projektów o dużej skali, starając się zaradzić, w razie konieczności, swym brakom możliwości produkcyjnych poprzez współpracę z podwykonawcami.

221    Należy również oddalić podniesiony przez skarżące argument, zgodnie z którym nie zamierzały one przestrzegać [zasad] „przydziału rynków krajowych”. Należy bowiem podnieść, że, jak wynika z motywu 108 zaskarżonej decyzji, Komisja stwierdziła, iż, jeśli chodzi rozdzielanie pomiędzy członków R kartelu projektów dotyczących kabli elektrycznych, istniały dowody na to, że niektórym z nim przypisano „rynki krajowe” (przykładowo Włochy w przypadku spółek Nexans France i Prysmian, czy też Niderlandy w przypadku spółki Prysmian), na których przyznawano im pierwszeństwo. Skarżące podnoszą, że, jak wynika z szeregu dowodów, wielokrotnie odmawiały one przestrzegania [zasad] przydziału rynków krajowych przedkładając oferty dotyczące terytoriów uznawanych za rynki krajowe innych uczestników kartelu. Należy zaś stwierdzić, że w ten sposób skarżące poprzestają na wskazaniu, iż nie zawsze przestrzegały one zasad podziału projektów pomiędzy członków R kartelu, co samo w sobie nie świadczy o tym, że nie miały one zamiaru przyczyniać się do wspólnego celu kartelu. Należy ponadto wskazać, że, jak przyznają skarżące, tym, co przysparzało im problemów, nie był „przydział rynków” sam w sobie, tylko fakt, iż w sytuacji, gdy takie terytorium nie zostało im przyznane przez innych uczestników kartelu, nie mogły one z niego konkretnie korzystać.

222    Po drugie, jeśli chodzi o brak wiedzy o mających znamiona naruszenia zachowaniach dotyczących podwodnych kabli elektrycznych, należy podnieść, że, jak to zostało wskazane w pkt 134 powyżej, spotkania R, w których uczestniczył pan N., rozpoczynały się od części ogólnej, podczas której przedstawiciele spółek Nexans France i Pirelli informowały innych członków R kartelu o dyskusjach prowadzonych podczas poprzedniego spotkania A/R. Jak zaś zostało stwierdzone w pkt 130–132 powyżej, te spotkania A/R dotyczyły podziału projektów dotyczących kabli elektrycznych na „terytoriach wywozu” pomiędzy, z jednej strony, członków R kartelu i, z drugiej strony, pomiędzy członków A i K tego kartelu. Wynika stąd, że skarżące musiały wiedzieć o tym, iż projekty dotyczące podwodnych kabli elektrycznych były przedmiotem podziału pomiędzy członkami A i R tego kartelu. Jeśli chodzi o posiadaną przez skarżące wiedzę o podziale projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych pomiędzy członków R kartelu, należy podnieść, że, przy założeniu, iż podobnie jak to miało miejsce w przypadku spotkania R w dniach 18 i 19 listopada 2003 r., dyskusje dotyczące podziemnych i podwodnych kabli elektrycznych zawsze były prowadzone osobno, a przedstawiciele spółki Brugg Kabel nigdy nie uczestniczyli w spotkaniach R, w trakcie których projekty dotyczące obu tych rodzajów kabli były prowadzone razem, przeciwko czemu przemawiają silne dowody przedstawione przez Komisję w odpowiedzi na przyjęty przez Sąd środek organizacji postępowania (zob. pkt 134–138 powyżej), okoliczność, że skarżące wiedziały – biorąc pod uwagę treść dokumentów sporządzonych w ramach prac przygotowawczych poprzedzających spotkania tych członków – iż te dyskusje dotyczyły podwodnych kabli elektrycznych, wystarczy do wykazania, że wiedziały one o tym podziale czy też miały wątpliwości w tej kwestii. Ponadto z przesłanej przez pana J. do pana N. pocztą elektroniczną w dniu 23 stycznia 2006 r. wiadomości, przedstawionej w dniu 377 i 378 zaskarżonej decyzji i dotyczącej podziału na „terytoriach wywozu”, wynika, że skarżące wiedziały, iż w uzgodnieniach przewidziana została współpraca w przedmiocie projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych. Z wiadomości tej wynika, co następuje: „A stracił już zaufanie i odmawia wykonywania [Kuwejtu] (a więc odmawia tego przydz.) jeśli [pan C. z Pirelli] i ty nie zobowiążecie się do przestrzegania przyszłych porozumień odnoszących się do tego kraju. [Pan C. z Pirelli] potwierdził, że będą one w przyszłości przestrzegane i udzielił wiarygodnego wyjaśnienia odnośnie ich działań (związanym z projektem podwodnym)”.

223    Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, że Komisja nie dopuściła się naruszenia uznając, iż skarżące poprzez swe zachowanie zamierzały przyczynić się do realizacji naruszenia jako całości i wiedziały o noszących znamiona naruszenia zachowaniach innych członków kartelu, w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 216 i 217powyżej.

e)      W przedmiocie dowodu tego, że skarżące wiedziały o porozumieniach w przedmiocie różnego rodzaju projektów dotyczących kabli elektrycznych

224    Skarżące utrzymują, że Komisja powinna była wykazać, iż posiadały one wiedzę o porozumieniach dotyczących każdego z projektów czy też mogły przewidzieć ich istnienie co najmniej w odniesieniu do rynków krajowych czy też projektów dotyczących podwodnych kabli elektrycznych.

225    Komisja kwestionuje te argumenty skarżących.

226    W tym względzie należy podnieść, podobnie jak Komisja, że ogólny rozkład obowiązków udzielania informacji i kwot dotyczył całokształtu projektów będących przedmiotem kartelu i wymóg dowodowy dotyczył tego właśnie całokształtu. Skoro sami członkowie R kartelu musieli właśnie, jeżeli chcieli być brani pod uwagę przy przydziale konkretnych projektów, aktywnie wykazywać zainteresowanie nimi, logicznym jest, że mniejszy producent, taki jak skarżące, nie był wyraźnie wspominany w odniesieniu do wszystkich projektów. Pozostaje to jednak bez wpływu na fakt, że uczestniczyły one całościowo w przyjętych zasadach [funkcjonowania kartelu] i, jak wykazała Komisja, wiedziały o jego ogólnym sposobie działania.

f)      W przedmiocie uzasadnienia zaskarżonej decyzji w zakresie dotyczącym tożsamości decyzji tożsamości rozpatrywanych projektów dotyczących kabli elektrycznych

227    Skarżące zarzucają Komisji, że nie wyjaśniła w zaskarżonej decyzji tego, które projekty miały stanowić przedmiot porozumienia i poprzestała na użyciu skrótów czy też oznaczeń rodzajowych oraz przedstawieniu jednego i tego samego projektu – ze względu na niewielkie różnice w oznaczeniach – jako szereg różnego rodzaju projektów.

228    Komisja kwestionuje argumenty skarżących.

229    W tym względzie należy podnieść, że przykładowo z motywów 234 i 372 zaskarżonej decyzji, pokrótce przedstawiających treść szeregu wymienionych przez członków kartelu komunikatów, wynika, iż systematycznie powoływali się oni na rozpatrywane projekty dotyczące kabli elektrycznych w postaci mających ewidentnie na celu zakamuflowanie się skrótów czy też zakodowanych aluzji. W takich okolicznościach ciążący na Komisji na mocy art. 296 TFUE obowiązek uzasadnienia nie może prowadzić do nałożenia na nią wymogu dokładnego określenia każdego z projektów wzmiankowanych przez członków kartelu w wymienianych między nimi komunikatach.

230    Uwzględniając powyższe należy oddalić jako bezzasadne trzeci i czwarty z zarzutów skargi.

4.      W przedmiocie zarzutu piątego, opartego na naruszeniu art. 101 TFUE oraz art. 53 porozumienia EOG

231    Zdaniem skarżących zastosowanie w niniejszym przypadku koncepcji jednolitego i ciągłego naruszenia stanowi naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG.

232    Na poparcie tego zarzutu skarżące ograniczają się do odesłania do argumentów podniesionych już w ramach zarzutów trzeciego i czwartego celem wykazania, że rozpatrywane naruszenie nie ma jednolitego i ciągłego charakteru. W szczególności odsyłają one do argumentów dotyczących początku ich uczestnictwa w kartelu począwszy od dnia 14 grudnia 2001 r., nieprzerwanego trwania tego uczestnictwa, wiedzy o porozumieniach dotyczących podwodnych kabli elektrycznych czy też obowiązku jej posiadania, ich uczestnictwa w porozumieniach dotyczących rynków krajowych oraz ich uczestnictwa w projektach o dużej skali. Ponieważ argumenty te zostały już oddalone jako bezzasadne w ramach analizy zarzutów trzeciego i czwartego ze względu na brak autonomicznej argumentacji, zarzut piąty można jedynie odrzucić jako pozbawiony jakichkolwiek podstaw.

233    Ze względu na oddalenie zarzutów: drugiego, trzeciego, czwartego i piątego należy dojść do wniosku, że Komisja nie dopuściła się błędu przypisując skarżącym uczestnictwo w ciągłym i jednolitym i ciągłym naruszeniu art. 101 ust. 1 TFUE od dnia 14 grudnia 2001 r. do dnia 16 listopada 2006 r.

5.      W przedmiocie zarzutu szóstego, opartego na naruszeniu art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003, a także zasad równego traktowania, proporcjonalności i ne bis in idem, naruszenia obowiązku uzasadnienia, dopuszczenia się szeregu błędów w ocenie oraz nadużycia władzy w zakresie dotyczącym obliczenia nałożonej na skarżące grzywny

234    Zarzut ten składa się z pięciu części. W pierwszej części zarzutu skarżące zarzucają Komisji, że dopuściła się błędu i naruszyła zasadę równości traktowania wybierając rok 2004 jako referencyjny dla wartości sprzedaży, co nie odzwierciedlało ich siły gospodarczej i wkładu w kartel. W drugiej części zarzutu zarzucają one Komisji uchybienie ciążącemu na niej obowiązkowi uzasadnienia i zasady ne bis in idem oraz dopuszczenie się błędu w ocenie co do wagi naruszenia. W trzeciej z nich zarzucają one Komisji przyjęcie mnożnika 4,91 z tytułu okresu trwania naruszenia. W czwartej części zarzutu zarzucają one Komisji uchybienie ciążącemu na niej obowiązkowi uzasadnienia odnośnie do „opłaty wejściowej”. W piątej części zarzutu zarzucają one Komisji dopuszczenie się błędu w ocenie i naruszenie w ramach oceny okoliczności łagodzących zasady równego traktowania oraz zasady proporcjonalności.

a)      W przedmiocie wyboru przy obliczaniu kwoty podstawowej grzywny roku 2004 jako referencyjnego dla wartości sprzedaży

235    Skarżące podnoszą, że wybierając jako referencyjny rok 2004 zamiast ostatniego pełnego roku ich uczestnictwa w kartelu Komisja w bezzasadny sposób odeszła od zasady określonej w pkt 13 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. Wskutek tego wyboru skarżące zostały potraktowane w dyskryminujący sposób ze względu na wyjątkowo wysokie wartości sprzedaży związanej z projektami dotyczącymi kabli elektrycznych odnotowane przez nią w 2004 r. Zdaniem skarżącej celem uniknięcia tej dyskryminacji Komisja powinna była wybrać jako referencyjny rok ostatniego pełnego roku ich uczestnictwa w kartelu, czyli 2005 r., bądź też użyć średniej wartości dla lat 2003–2005.

236    Komisja kwestionuje te argumenty skarżących.

237    W tym względzie należy przypomnieć, że odnośnie do obliczania grzywny w przypadku kartelu o zasięgu światowym Komisja w pkt 18 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. stanowi, co następuje:

„Jeżeli obszar geograficzny danego naruszenia wykracza poza terytorium [EOG] (na przykład w przypadku karteli o zasięgu światowym), odpowiednia wartość sprzedaży przedsiębiorstwa dokonanych na obszarze EOG może niekoniecznie dokładnie odzwierciedlać zakres udziału danego przedsiębiorstwa w naruszeniu. W szczególności może to mieć miejsce w przypadku porozumień w sprawie podziału rynku o zasięgu światowym.

W powyższych okolicznościach, w celu odzwierciedlenia skumulowanej wartości sprzedaży na terytorium EOG, a zarazem wagi udziału każdego z przedsiębiorstw w naruszeniu przepisów, Komisja może oszacować całkowitą wartość sprzedaży dóbr lub usług mających związek z naruszeniem przepisów w danym sektorze geograficznym (wykraczającym poza terytorium EOG), ustalić rynkową część sprzedaży przypadającą na każde z przedsiębiorstw uczestniczących w naruszeniu i zastosować wartość tej części w stosunku do skumulowanej wartości sprzedaży tych przedsiębiorstw [w obrębie] EOG. Wynik ten zostanie wykorzystany jako wartość sprzedaży w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywny”.

238    Należy również przypomnieć, że, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, ze względu na to, iż relacje między grzywnami, jakie mają zostać nałożone, winny być określane na podstawie obrotu przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu, okres, który zostanie wzięty pod uwagę, należy wyznaczyć w taki sposób, aby uzyskane liczby były porównywalne w największym możliwym stopniu (zob. wyrok z dnia 30 września 2009 r., Akzo Nobel i in./Komisja, T‑175/05, niepublikowany, EU:T:2009:369, pkt 142 i przytoczone tam orzecznictwo).

239    Należy przypomnieć też, że jeśli chodzi o okres, jaki należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu wartości sprzedaży używanej przy obliczaniu grzywny, Komisja w pkt 13 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. stanowi, co następuje:

„W celu ustalenia kwoty podstawowej grzywny Komisja uwzględni wartość sprzedaży [towarów] lub usług [osiągniętą] przez przedsiębiorstwo, [mającą] bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem, [na] danym [obszarze] geograficznym na terytorium EOG. Zazwyczaj Komisja będzie uwzględniać wartość sprzedaży przedsiębiorstwa za ostatni pełny rok jego udziału [osiągniętą w ostatnim pełnym roku, w którym uczestniczyło ono] w naruszeniu”.

240    Niemniej jednak należy zaznaczyć, że użycie zawartego w pkt 13 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. wyrażenia „będzie uwzględniać wartość sprzedaży przedsiębiorstwa za ostatni pełny rok jego udziału [osiągniętą w ostatnim pełnym roku, w którym uczestniczyło ono] w naruszeniu” nie wyklucza możliwości użycia przez Komisję jako referencyjnego innego okresu, jeśli, zgodnie z przytoczonym w pkt 238 orzecznictwem, pozwoli to na uzyskanie możliwie najbardziej porównywalnych liczb.

241    W niniejszym przypadku z zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja przy obliczaniu kwoty podstawowej grzywny nałożonej na skarżące powołała się na metodologię przedstawioną w pkt 18 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. (motywy 966 i 968–994 tej decyzji). Z decyzji tej wynika też, że do celu zastosowania tej metody nie oparła się ona na wielkości sprzedaży dokonanej w ostatnim pełnym roku uczestnictwa w naruszeniu, lecz na obrotach związanych ze sprzedażą dotyczących 2004 r. (motywy 966 i 968–994 tej decyzji).

242    Komisja uzasadniła ten wybór, po pierwsze, okolicznością, że sprzedaż kabli elektrycznych na poziomie EOG znacznie wzrosła począwszy od 2006 r., efektem czego wybór ostatniego pełnego roku uczestnictwa w naruszeniu nie byłby wystarczająco reprezentatywny dla okresu naruszenia w przypadku przedsiębiorstw, które zaprzestały uczestnictwa w nim po 2006 r. Jej zdaniem oparcie się na sprzedaży dokonanej przez wszystkie przedsiębiorstwa w 2004 r. umożliwiło uzyskanie dokładniejszego oszacowania znaczenia gospodarczego naruszenia w całym okresie jego trwania, jak również względnej wagi przedsiębiorstw w tym naruszeniu. Po drugie, uznała ona, że wybór roku 2004 umożliwi uniknięcie dyskryminacyjnego potraktowania przedsiębiorstw, które zaprzestały wcześniej (bezpośredniego) uczestnictwa w naruszeniu – w porównaniu do tych, które je kontynuowały. Podkreśliła ona też w zaskarżonej decyzji, że pkt 13 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. daje jej w takiej sytuacji możliwość nieopierania się na obrotach dotyczących sprzedaży za ostatni pełny rok uczestnictwa w naruszeniu (motyw 965 zaskarżonej decyzji). Dodała ona, że wybór tylko jednego roku referencyjnego, podczas którego wszystkie strony uczestniczyły w naruszeniu był właściwszy ze względu na zastosowanie pkt 18 tych wytycznych, aby móc odpowiednio odzwierciedlić wagę każdego z tych przedsiębiorstw w naruszeniu (motyw 966 tej decyzji).

243    Jeśli chodzi o podniesiony przez skarżące argument, zgodnie z którym wybór wspólnego roku referencyjnego musiał być z konieczności arbitralny ze względu na to, że ma różne skutki dla różnych uczestników kartelu ze względu na zróżnicowanie ich osiągniętych w tym roku obrotów, należy przypomnieć, że, zgodnie z orzecznictwem, użycie przez Komisję tego samego roku odniesienia w stosunku do wszystkich przedsiębiorstw, które uczestniczyły w tym samym naruszeniu, umożliwia co do zasady określenie grzywien w jednolity sposób, z uwzględnieniem zasady równości, oceniając przy tym zakres popełnionego naruszenia na podstawie występujących w tym istotnym dla oceny okresie realiów gospodarczych (zob. podobnie wyroki z dnia 2 października 2003 r., Aristrain/Komisja, C‑196/99 P, EU:C:2003:529, pkt 129; z dnia 16 listopada 2011 r., ASPLA/Komisja, T‑76/06, niepublikowany, EU:T:2011:672, pkt 112).

244    Po drugie należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem dane przedsiębiorstwo może domagać się, aby Komisja przyjęła względem niego okres inny niż ten, który został przyjęty dla wszystkich innych przedsiębiorstw, jedynie pod warunkiem, że wykaże, iż obrót, jaki uzyskało ono w trakcie tego drugiego okresu, nie świadczy – z powodów właściwych tylko dla tego przedsiębiorstwa – o jego prawdziwym rozmiarze i sile ekonomicznej ani o skali popełnionego przez nie naruszenia (wyrok z dnia 14 maja 1998 r., Fiskeby Board/Komisja, T‑319/94, EU:T:1998:95, pkt 42).

245    W niniejszym przypadku skarżące podnoszą, że w 2004 r. osiągnęły one wyjątkowe obroty w dziedzinie kabli elektrycznych ze względu na zakończenie projektu „BASF” na kwotę 4 700 000 franków szwajcarskich (CHF) oraz projektu „Hiszpania 9” na kwotę 3 200 000 CHF, co nie było reprezentatywne dla obrotów osiąganych przez nie w trakcie ich uczestnictwa w naruszeniu. Nie dostarczają one zaś żadnych dowodów na poparcie tego twierdzenia, efektem czego Sąd nie ma możliwości, poza samym faktem osiągnięcia przez nie takich obrotów i ich składowymi, dokonania oceny amplitudy wahań tych obrotów w porównaniu do lat 2003 i 2005. Z rocznego sprawozdania spółki Brugg Kabel za 2005 r. wynika, że, pomimo trudnego początku roku, sprzedaż w tym roku osiągnęła poziom podobny do roku poprzedniego, a to ze względu na dużą ilość zamówień złożonych w drugiej połowie tego roku w dziedzinie kabli elektrycznych wysokiego napięcia.

246    W tych okolicznościach należy uznać, że skarżące nie wykazały tego, iż Komisja dopuściła się błędu przy ustalaniu roku referencyjnego, jaki należy uwzględnić celem obliczenia kwoty podstawowej grzywny. Wynika stąd, że pierwszą część zarzutu szóstego należy oddalić jako bezzasadną.

b)      W przedmiocie oceny wagi naruszenia

247    Skarżące zarzucają Komisji, że uchybiła ciążącemu na niej obowiązkowi uzasadnienia i dopuściła się błędu w ocenie odnośnie do wynoszącej 19% części wartości sprzedaży przyjętej w ich przypadku celem odzwierciedlenia wagi jednolitego i ciągłego naruszenia.

1)      W przedmiocie rzekomego naruszeniu obowiązku uzasadnienia odnośnie do ustalenia części wartości sprzedaży przyjętej celem odzwierciedlenia wagi naruszenia

248    Skarżące podnoszą, że Komisja uzasadniła zaskarżoną decyzję w wewnętrznie sprzeczny sposób, wyjaśniając w jej motywie 998, że, celem ustalenia części wartości sprzedaży, którą należy przyjąć celem odzwierciedlenia wagi naruszenia, wzięła ona pod uwagę jedynie jednolite i ciągłe naruszenie, którego wagę oceniła ona na 15%, podczas gdy w motywie 999 tej decyzji podniosła ona w selektywny sposób część wartości sprzedaży, którą należy uwzględnić, o 2% w przypadku tych przedsiębiorstw, które miały brać udział w „europejskiej konfiguracji kartelu”, co pociągnęło za sobą dodatkowy podział projektów dotyczących kabli elektrycznych w stosunku do tego już dokonanego w ramach „konfiguracji A/R” tego kartelu. W ten sposób zaprzeczyła ona swemu własnemu postulatowi, zgodnie z którym mechanizmy podziału stosowane w ramach „konfiguracji A/R” kartelu i te stosowane w ramach „europejskiej konfiguracji kartelu” stanowią części składowe jednolitego i ciągłego naruszenia. Stoją one na stanowisku, że w ten sposób zastosowano wobec nich z tytułu wagi naruszenia najpierw kwotę dodatkową 15% ze względu na ich uczestnictwo w jednolitym i ciągłym naruszeniu obejmującym dwie konfiguracje kartelowej, a następnie, znów z tytułu wagi naruszenia, kwotę dodatkową 2%, tym razem za samo uczestnictwo w „europejskiej konfiguracji kartelu”. Zastosowana przez Komisję logika prowadzi więc do naruszenia zasady ne bis in idem.

249    Skarżące podnoszą ponadto, że skarżąca naruszyła ciążący na niej obowiązek uzasadnienia wskazując w motywach 1003 i 1004 zaskarżonej decyzji, iż zwiększenie wagi było uzasadnione skumulowanym udziałem w rynku uczestniczących w kartelu przedsiębiorstw, a także jego geograficznym zasięgiem, nie wyjaśniając przy tym ani wielkości, ani części składowych tego zwiększenia. Podkreślają one, że dopiero na podstawie zawartych w motywie 1010 tej decyzji „wniosków” dotyczących tej wagi można w drodze dedukcji obliczyć szukaną kwotę.

250    Komisja kwestionuje całokształt argumentacji skarżących.

251    W tym względzie, po pierwsze, odnośnie do zwiększenia wagi z powodu skumulowanego udziału w rynku uczestniczących w kartelu przedsiębiorstw, a także jego geograficznego zasięgu, należy zaznaczyć, kwota tego zwiększenia, czyli 2%, została szczegółowo wyjaśniona, jak przyznają zresztą skarżące, w motywie 1010 zaskarżonej decyzji. Jeśli chodzi o niewyjaśnienie w tej decyzji proporcji czynników składających się na to zwiększenie, czyli skumulowanego udziału w rynku uczestniczących w kartelu przedsiębiorstw, a także jego geograficznego zasięgu, to takie wyjaśnienie nie było w niniejszym przypadku potrzebne, gdyż uzasadnienie przedstawione w tym względzie było dostosowane do charakteru rozpatrywanego aktu i przedstawiało w sposób zrozumiały i jednoznaczny rozumowanie Komisji, co umożliwiło skarżącym zapoznanie się z powodami podjęcia środka, a Sądowi – przeprowadzenie kontroli.

252    Po drugie, jeśli chodzi o rzekomo sprzeczne uzasadnienie zaskarżonej decyzji w zakresie dotyczącym wartości sprzedaży przyjętej odnośnie do wagi naruszenia, należy stwierdzić, że wynika ono z błędnego zrozumienia tej decyzji.

253    Skarżące utrzymują w istocie, że Komisja dokonała po raz pierwszy oceny zachowania uczestników jednolitego i ciągłego naruszenia ustalając część wartości sprzedaży, jaką należy przyjąć ze względu na wagę naruszenia, na 15%, a następnie ponownie dokonała ona oceny tego samego zachowania przyjmując wobec nich dodatkową wartość wynoszącą 2% w przypadku przedsiębiorstw uczestniczących w „europejskiej konfiguracji kartelu” oraz „konfiguracji A/R” tego kartelu.

254    Należy zaś podnieść, że w motywie 998 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, iż jednolite i ciągłe naruszenie art. 101 TFUE i art. 53 EOG, w którym brali udział adresaci zaskarżonej decyzji, polegało na podziale klientów i rynków. Wyjaśniła ona, że takie naruszenie należało, ze względu na sam swój charakter, do najpoważniejszych ograniczeń konkurencji, gdyż zakłócało ono jej najważniejsze czynniki. Przypomniała ona, że zgodnie z pkt 23 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. te praktyki są, z zasady, surowo karane, a waga ich naruszenia znajduje się zazwyczaj w górnym przedziale przyjętej skali. Wyjaśniła ona, że jej zdaniem ten czynnik uzasadniał zastosowanie zwiększenia o 15% ze względu na wagę tych okoliczności faktycznych.

255    W motywie 999 zaskarżonej decyzji Komisja następnie wyjaśniła, że, poza mechanizmami przydziału w ramach „konfiguracji A/R kartelu”, niektóre projekty odnoszące się do EOG były dodatkowo rozdzielane pomiędzy producentów europejskich w „europejskiej konfiguracji” tego kartelu i że te działania, spowodowane jedynie przez producentów europejskich, pogłębiły naruszenie konkurencji, którego dopuszczono się już ze względu na zawarte między producentami europejskimi, japońskimi i południowokoreańskim porozumienie w sprawie podziału rynków i, co za tym idzie, zwiększyły wagę naruszenia. Wskazała ona następnie, że to dodatkowe zakłócenie konkurencji spowodowane europejską konfiguracją kartelu uzasadnia zwiększenie wagi naruszenia o 2% w przypadku tych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w tym aspekcie kartelu.

256    Z motywów 998 i 999 zaskarżonej decyzji wyraźnie wynika, że Komisja uznała, iż określona w procentach minimalna część sprzedaży, jaką należy uwzględnić w odniesieniu do wszystkich przedsiębiorstw, którym można przypisać odpowiedzialność za jednolite i ciągłe naruszenie, wynosi 15%, niezależnie od stopnia ich uczestnictwa w kartelu, lecz dodatkowe 2% należy przyjąć w odniesieniu do tych przedsiębiorstw, które uczestniczyły w „konfiguracji A/R kartelu” i jego „konfiguracji europejskiej”, a to ze względu na to, antykonkurencyjne skutki pierwszej z tych konfiguracji zostały wzmocnione skutkami drugiej z nich.

257    Tak więc skarżące błędnie twierdzą, że dotyczące wagi naruszenia uzasadnienie zaskarżonej decyzji jest w tym względzie wewnętrznie sprzeczne. Podobnie na próżno skarżące podnoszą, że doszło do naruszenia zasady ne bis in idem, ponieważ przedstawione w motywach 998 i 999 zaskarżonej decyzji rozumowanie nie prowadzi do dwukrotnego nałożenia kary za te same czyny.

2)      W przedmiocie rzekomego błędu wynikającego z nieuwzględnienia w ramach ustalania części wartości sprzedaży przyjętej odnośnie wagi naruszenia tego, że skarżące nie wytwarzały w okresie naruszenia podwodnych kabli elektrycznych

258    Skarżące podnoszą, że zgodnie z orzecznictwem Komisja powinna była uwzględnić w ramach ustalania części wartości sprzedaży przyjętej odnośnie wagi naruszenia to, iż nie wytwarzały one w okresie naruszenia podwodnych kabli elektrycznych. Stoją one na stanowisku, że Komisja nie mogła po prostu uchybić temu obowiązkowi podnosząc, iż ta okoliczność została już uwzględniona w ramach obliczania grzywny poprzez nieuwzględnienie w wartości sprzedaży wielkości odnoszących się do podwodnych kabli elektrycznych. Twierdzą one, że to samo dotyczy okoliczności polegającej na tym, iż nie stosowały one zasady rynku krajowego i nie uczestniczyły w przydziale projektów o dużej skali.

259    Komisja kwestionuje argumenty skarżących.

260    W tym względzie należy podnieść, że Komisja wyjaśniła w motywie 1000 zaskarżonej decyzji, iż w istocie w ramach ustalania części wartości sprzedaży przyjętej odnośnie wagi naruszenia nie było potrzeby uwzględniania faktu polegającego na tym, że skarżące nie wytwarzały w okresie naruszenia podwodnych kabli elektrycznych, skoro został on już wzięty pod uwagę przy określaniu wartości ich sprzedaży.

261    Ponadto, jak słusznie podnosi Komisja, orzecznictwo przytoczone przez skarżące celem podważenia tej oceny jest w tym przypadku pozbawione znaczenia.

262    W wyroku z dnia 30 listopada 2011 r. Quinn Barlo i in./Komisja (T‑208/06, EU:T:2011:701) Sąd rozstrzygnął bowiem, że skarżąca w nim nie wiedziała lub nie powinna była wiedzieć o uzgodnieniach dotyczących innych produktów. W niniejszym przypadku zaś, jak stwierdzono w pkt 222 powyżej, skarżące wiedziały o istnieniu uzgodnień dotyczących podwodnych kabli elektrycznych.

263    Tak samo w sprawie, w której wydano wyrok z dnia 16 września 2013 r. Zucchetti Rubinetteria/Komisja (T‑396/10, EU:T:2013:446), uzgodnienia te dotyczyły różnych grup produktów i różnych producentów. Również w tym przypadku nie wszystkie przedsiębiorstwa wiedziały o wszystkich rodzajach uzgodnień, a uczestnictwo skarżąca w tej sprawie ograniczało się do rynku krajowego.

264    W sprawach, w których wydano wyroki z dnia 30 listopada 2011 r., Quinn Barlo i in./Komisja (T‑208/06, EU:T:2011:701) oraz wyrok z dnia 16 września 2013 r., Zucchetti Rubinetteria/Komisja (T‑396/10, EU:T:2013:446), nie było możliwości przypisania skarżącym odpowiedzialności za zachowanie innych uczestników kartelu ze względu na to, że o nim nie wiedziały. W niniejszym przypadku zaś, przeciwnie, jak wskazano w pkt 223 powyżej, skarżące miały pełną wiedzę o zakresie porozumień, a zatem można je było słusznie uznać za odpowiedzialne za całokształt naruszenia.

265    Wynika stąd, że skarżące nie zdołały wykazać tego, iż Komisja dopuściła się błędu ze względu na nieuwzględnienie w ramach ustalania części wartości sprzedaży przyjętej odnośnie do wagi naruszenia faktu polegającego na tym, że skarżące nie wytwarzały w okresie naruszenia podwodnych kabli elektrycznych.

3)      W przedmiocie rzekomego naruszenia zasady równości traktowania

266    Skarżące zarzucają Komisji, że ta uznała, iż ich uczestnictwo w „europejskiej konfiguracji kartelu”, jak również w drugim „poziomie przydziału” tego kartelu cechowało się większą wagą naruszenia i w związku z tym zastosowała wobec nich zwiększenie o 2% części wartości sprzedaży, jaką należało przyjąć wobec nich ze względu na wagę naruszenia. Ich zdaniem doprowadziło to do równie surowego ukarania ich ze względu na to, iż były one rzekomo informowane o wynikach dyskusji prowadzonych w ramach „konfiguracji A/R” tego kartelu, którą przedsiębiorstwa uczestniczące czynnie w tych stworzonych przez nie konfiguracjach opracowały, koordynowały i narzuciły wszystkim uczestnikom kartelu, jak również czerpały największe zyski z tych uzgodnień.

267    Komisja kwestionuje te argumenty skarżących.

268    W tym względzie należy przypomnieć, że za każdym razem, gdy Komisja postanawia nałożyć grzywny na podstawie prawa konkurencji, ma ona obowiązek przestrzegania ogólnych zasad prawa, których wykładni dokonały sądy Unii, w tym także – zasady równego traktowania. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada równego traktowania lub zasada niedyskryminacji wymagają, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w różny sposób i by różne sytuacje nie były traktowane w identyczny sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione. (wyroki: z dnia 27 czerwca 2012 r., Bolloré/Komisja, T‑372/10, EU:T:2012:325, pkt 85 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 19 stycznia 2016 r., Mitsubishi Electric/Komisja, T‑409/12, EU:T:2016:17, pkt 108 i przytoczone tam orzecznictwo).

269    W niniejszym przypadku w motywie 999 zaskarżonej decyzji Komisja uzasadniła zwiększenie o 2% części wartości sprzedaży, jaką należy przyjąć odnośnie do wagi naruszenia wobec niektórych uczestniczących w naruszeniu przedsiębiorstw tym, że uczestniczyły one w „europejskiej konfiguracji kartelu”, co zintensyfikowało naruszenie konkurencji wyrządzone już poprzez porozumienie w przedmiocie podziału rynków pomiędzy producentów europejskich, japońskich i południowokoreańskich. Wynika stąd, że kryterium przyjęte przez Komisję celem uzasadnienia tego zwiększenia było związane z samym tylko uczestnictwem w „europejskiej konfiguracji kartelu”, nie zaś - z mniej lub bardziej czynnym charakterem tego uczestnictwa. Skoro więc, jak zostało to stwierdzona w pkt 233 powyżej, Komisja słusznie przypisała skarżącym uczestnictwo w jednolitym i ciągłym naruszeniu, obejmującym również „europejską konfigurację kartelu”, nie mogą one skutecznie twierdzić, iż potraktowano je mniej korzystnie niż inne europejskie przedsiębiorstwa uczestniczące w tej samej konfiguracji, wobec których zastosowano to samo zwiększenie.

270    Wreszcie należy zaznaczyć, że mniej lub bardziej czynny charakter uczestnictwa w naruszeniu poszczególnych przedsiębiorstw będących adresatami zaskarżonej decyzji został uwzględniony na etapie oceny okoliczności łagodzących. Skarżące zostały zaklasyfikowane do grupy „przeciętnych” uczestników, podczas gdy przedsiębiorstwa odgrywające rolę lidera w „europejskiej konfiguracji kartelu” i w jego „konfiguracji A/R”, czyli Nexans France, Pirelli i Prysmian zostały zaklasyfikowane do rdzenia tego kartelu. Wskutek wprowadzenia tego rozróżnienia w klasyfikacji Komisja przyznała skarżącym obniżenie kwoty grzywny o 5%, wykluczając taką obniżkę w przypadku spółek Nexans France oraz Pirelli i Prysmian. Wynika stąd, że skarżące nie zdołały wykazać tego, iż Komisja dopuściła się naruszenia zasady równego traktowania stosując wobec nich to samo zwiększenie o 2% części wartości sprzedaży, jaką należy przyjąć odnośnie do wagi naruszenia, jak miało to miejsce w przypadku spółek Nexans France, Pirelli i Prysmian.

271    Mając na względzie powyższe rozważania, należy oddalić drugą część zarzutu szóstego jako bezpodstawną.

c)      W przedmiocie ustalenia odnośnie do czasu trwania uczestnictwa skarżących w naruszeniu mnożnika wynoszącego 4,91

272    Skarżące zarzucają Komisji, że ta zastosowała odnośnie do czasu trwania ich uczestnictwa w naruszeniu mnożnik wynoszący 4,91, co nie uwzględnia faktu, że instytucja ta nie wykazała tego, iż uczestnictwo to rozpoczęło się przed dniem 3 lipca 2002 r. i że zostało ono przerwane, w szczególności w okresie pomiędzy dniem 12 maja 2005 r. a dniem 8 grudnia 2005 r. Ich zdaniem Komisja powinna była zastosować w konsekwencji mnożnik wynoszący 3,79.

273    Komisja kwestionuje te argumenty skarżących.

274    W tym w tym względzie wystarczy przypomnieć, że, jak zostało stwierdzone w pkt 213 powyżej, Komisja prawidłowo ustaliła początek naruszenia na dzień 14 grudnia 2001 r. i nie dopuściła się błędu uznając, że to uczestnictwo było kontynuowane aż do dnia 16 listopada 2006 r.

275    Należy zatem oddalić trzecią część szóstego zarzutu jako bezzasadną.

d)      W przedmiocie kwoty opłaty wejściowej

276    Skarżące zarzucają Komisji, że ta nie przedstawiła osobnego uzasadnienia odnośnie do wspomnianej w motywie 1013 zaskarżonej decyzji opłaty wejściowej i poprzestała na odesłaniu do motywów 998–1010 tej decyzji, odnoszących się do obliczania kwoty podstawowej. Ich zdaniem Komisja powinna była, w zastosowaniu pkt 22 i 25 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. uwzględnić ich obiektywne uczestnictwo we wszystkich składowych naruszenia bądź ich subiektywną wiedzę o tych składowych, a wręcz ich części. Ta opłata wejściowa winna była zatem odzwierciedlać fakt, że nie można uznać skarżących za odpowiedzialne za porozumienia dotyczące podwodnych kabli elektrycznych, rynków krajowych i projektów o dużej skali.

277    Komisja kwestionuje te argumenty skarżących.

278    W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z pkt 25 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r.:

„[…] niezależnie od okresu uczestnictwa danego przedsiębiorstwa w naruszaniu przepisów Komisja dołączy do kwoty podstawowej kwotę w wysokości od 15 do 25% wartości sprzedaży, tak jak określono w sekcji A powyżej w celu odstraszania przedsiębiorstw od samego zawierania porozumień horyzontalnych dotyczących ustalania cen, podziału rynku i ograniczenia produkcji. Komisja może zastosować tego rodzaju kwotę dodatkową także w wypadku innych naruszeń przepisów. W celu podjęcia decyzji co do części wartości sprzedaży, która zostanie uwzględniona w danym przypadku, Komisja weźmie pod uwagę pewne czynniki, w szczególności określone w [pkt] 22”.

279    Komisja w pkt 22 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. stanowi, co następuje:

„W celu podjęcia decyzji w kwestii, czy wartość sprzedaży, która ma zostać uwzględniona w danym przypadku, znajdować się będzie w niższej czy wyższej części tej trzydziestoprocentowej skali, Komisja rozważy takie czynniki jak: charakter naruszenia, wielkość skumulowanej części rynku, jaką dysponują dane przedsiębiorstwa, zakres geograficzny naruszenia oraz fakt, czy naruszenie zostało wprowadzone w życie czy też nie”.

280    Opierając się wyraźnie na pkt 25 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. Komisja w motywie 1013 zaskarżonej decyzji wskazała, że celem ustalenia specjalnej stawki, jaką należy zastosować, konieczne jest uwzględnienie elementów, o których mowa w motywach 998–1010 tej decyzji.

281    Należy zaś podnieść, że motywy 998–1002 dotyczą charakteru naruszenia, motyw 1003 tej decyzji dotyczy posiadanego przez uczestników naruszenia skumulowanego udziału w rynku, motyw 1004 dotyczy zasięgu geograficznego naruszenia, zaś jej motywy 1005–1009 – wprowadzenia tego naruszenia w życie. Należy podkreślić, że w motywie 1008 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśniła, iż, jak wynika z pkt 4.3.3 tej decyzji, wszystkie przedsiębiorstwa wiedziały o całokształcie zachowań, także zamierzonych, innych uczestników kartelu bądź mogły je racjonalnie przewidzieć i były gotowe zaakceptować wynikające z nich ryzyko.

282    Ponadto w motywie 1014 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśniła, że stawka, jaką należało zastosować w odniesieniu do kwoty dodatkowej, wynosiła 17% w przypadku spółek Sumitomo Electric Industries, Hitachi Cable, Furukawa Electric, Fujikura, SWCC Showa Holdings, Mitsubishi Cable Industries, LS Cable & System i Taihan Electric Wire oraz w przypadku spółek 19% Nexans France, Prysmian, ABB, Brugg Kabel, Safran, Silec Cable, nkt cables i przedsiębiorstw uznanych za odpowiedzialne „wspólnie i solidarnie” z którąś z tych spółek.

283    Skoro zaś skarżące w swej argumentacji powołują się na brak uzasadnienia zaskarżonej decyzji w zakresie dotyczącym opłaty wejściowej, to należy stwierdzić, iż argumentacja ta jest bezprzedmiotowa, gdyż skarżące miały okazję zrozumieć powody, dla których Komisja postanowiła zastosować opłatę wejściową o stawce odpowiadającej 19% wartości sprzedaży, a Sąd jest w stanie zbadać legalność zaskarżonej decyzji w tym względzie.

284    Ponadto, w zakresie, w jakim skarżące zarzucają Komisji dopuszczenie się błędu ze względu na nieuwzględnienie w ramach określania tej opłaty wejściowej okoliczności polegającej na tym, że nie można było uznać je za odpowiedzialne za porozumienia dotyczące podwodnych kabli elektrycznych, rynków krajowych i projektów o dużej skali, wystarczy przypomnieć, jak zostało to stwierdzone w pkt 233 powyżej, że Komisja nie dopuściła się błędu przypisując skarżącym uczestnictwo w jednolitym i ciągłym naruszeniu.

285    Tym samym czwartą część zarzutu szóstego należy oddalić jako bezzasadną.

e)      W przedmiocie okoliczności łagodzących

286    Skarżące zarzucają Komisji, po pierwsze, dopuszczenie się błędu poprzez zaklasyfikowanie skarżących do „przeciętnych” uczestników kartelu i przyznając im w konsekwencji, obniżenie kwoty grzywny o 5%, podczas gdy odgrywanie przez nie w kartelu pasywnej roli, o której mają świadczyć ich uciążliwe podejście i próby ich zdyscyplinowania, uzasadnia zaklasyfikowanie ich do uczestników kartelu o marginalnym znaczeniu i, co za tym idzie, przyznanie im obniżenia kwoty grzywny o 10%. Po drugie twierdzą one, że ta sytuacja stanowi naruszenie zasad równego traktowania i proporcjonalności ze względu na to, iż odegrały one rolę porównywalną do roli spółki nkt cables, którą Komisja zaklasyfikowała do uczestników kartelu o marginalnym znaczeniu i, co za tym idzie, przyznała im obniżenie kwoty grzywny o 10%. Po trzecie, podnoszą one, że Komisja dopuściła się błędu, nie uwzględniając jako okoliczności łagodzącej tego, iż w przypadku jednolitego i ciągłego naruszenia danemu przedsiębiorstwu przypisano, poza jego własnym zachowaniem, również mające znamiona naruszenia zachowania innych podmiotów. Ich zdaniem w przypadku jednolitego i ciągłego naruszenia okoliczności faktyczne składające się naruszenie winny zostać uwzględnione w szczególności przy dostosowaniu kwoty podstawowej grzywny. Po czwarte, twierdzą one, że powinny one były ponadto skorzystać z dodatkowej obniżki kwoty grzywny o 1%, podobnie jak spółki Mitsubishi Cable Industries i SWCC Showa Holdings, w odniesieniu do okresu poprzedzającego utworzenie Exsym, LS Cable & System i Taihan Electric Wire, a to ze względu na brak posiadania przez nie wiedzy o niektórych aspektach naruszenia i, co za tym idzie, ze względu na brak ich odpowiedzialności w tym względzie, w szczególności odnośnie do podwodnych kabli elektrycznych i projektów o dużej skali.

287    Komisja podważa całokształt argumentów skarżących.

288    W tym względzie, po pierwsze, odnośnie do zaklasyfikowania skarżących do „przeciętnych” uczestników kartelu należy zaznaczyć, że na próżno usiłują one podnieść, że odgrywały one w kartelu bierną rolę.

289    Należy bowiem przypomnieć, że, jak słusznie wynika z motywu 572 zaskarżonej decyzji, choć skarżące nie uczestniczyły w zawiązaniu kartelu i nie brały udziału w żadnym ze spotkań A/R, ich pracownicy uczestniczyli w co najmniej 17 antykonkurencyjnych spotkaniach z członkami R kartelu, które miały miejsce od grudnia 2001 r. do listopada 2006 r.

290    Należy ponadto przypomnieć, że już w pkt 175 powyżej stwierdzono, iż, wbrew temu, co twierdzą skarżące, zebrany przez Komisję materiał dowodowy był wystarczający do tego, by wykazać, że spotkanie, w którym uczestniczyły one w dniu 14 grudnia 2001 r. w Divonne-les-Bains, było pierwszym spotkaniem R kartelu.

291    Ponadto z zebranego przez Komisję materiału dowodowego wynika, że skarżące usiłowały zorganizować spotkanie R w kwietniu 2002 r.

292    W przesłanej pocztą elektroniczną w dniu 9 kwietnia 2002 r. wiadomości zatytułowanej „Meeting in the area of BRUGG” (Spotkanie w okolicach Brugg) pan N. wskazał, co następuje:

„Pragnę potwierdzić zaproszenie Brugg na następne spotkanie. Zarezerwowaliśmy miejsce na spotkanie i posiłek w pobliżu […] w czwartek 25 kwietnia 2002 r.

Max. 20 osób […]

Proszę o informację o liczbie i nazwiskach osób, które przyjadą w przededniu.

Proszę o przekazanie zaproszenia pozostałym uczestnikom i potwierdzenie daty spotkania […]”.

293    Należy zaś podnieść, że ta wiadomość z dnia 9 kwietnia 2002 r. została przesłana pocztą elektroniczną przez pana N. do pana J., do którego zwrócił się przekazanie zaproszenia pozostałym uczestnikom spotkania, zamiast uczynić to samemu. Tak samo pan N. zwrócił się do pana J. o potwierdzenie liczby i nazwisk osób, które przyjadą w przededniu spotkania. Należy więc uznać, że pan N. zwracał się do pana J. jako koordynatora spotkania. Nie zakwestionowano więc tego, że to właśnie pan J. pełnił funkcję koordynatora członków R kartelu. Poza tym należy stwierdzić, że skarżące nie zakwestionowały w swych pismach procesowych twierdzeń Komisji dotyczących treści tej przesłanej pocztą elektroniczną wiadomości.

294    Ponadto same przyznają one w swych pismach, że wzięły na siebie ciężar materialnej organizacji spotkania członków R kartelu w dniu 3 czerwca 2002 r. Niewątpliwie, jak podnoszą skarżące, fakt materialnego organizowania takich spotkań nie świadczy sam w sobie o odgrywaniu roli podobnej do roli koordynatora kartelu. Nie ulega zresztą wątpliwości, że tę rolę, wiążącą się, przykładowo, ze zwoływaniem spotkań, opracowywaniem ich programu czy też rozsyłaniem dokumentacji roboczej, wziął na siebie w tym przypadku pan J. Niemniej jednak należy zaznaczyć, że materialna organizacja spotkań R musi się wiązać z uczestnictwem podmiotu, który wziął na siebie ciężar czynnego przyczynienia się do funkcjonowania kartelu.

295    Ponadto na próżno również skarżące twierdzą, że o odgrywaniu przez nie biernej roli w kartelu świadczy ich niezdyscyplinowanie w jego ramach.

296    Biorąc bowiem pod uwagę szereg niezakwestionowanych przykładów wdrażania kartelu przez skarżące, przedstawionych w motywie 493 zaskarżonej decyzji, okoliczność polegająca na tym, że w pewnych przypadkach skarżące nie przestrzegały zasad funkcjonowania kartelu odmawiając przestrzegania reguły rynku krajowego w ramach europejskiej konfiguracji kartelu czy też nie biorąc pod uwagę uprzednio ustalonej preferencji odnośnie do projektów podlegających realizacji na „terytoriach wywozu”, nie wystarczy do podważenia twierdzenia, zgodnie z którym skarżące wdrażały te porozumienia. Jak słusznie podnosi Komisja, jest tak tym bardziej ze względu na to, że pewna niestabilność jest cechą charakterystyczną karteli, efektem czego czynione przez pewnych członków kartelu odstępstwa i będące ich skutkiem represje zastosowane w ramach „europejskiej konfiguracji kartelu” są typowe dla takiego podziału rynku. W przypisywanym im okresie naruszenia skarżące co do zasady stale przestrzegały ustalonych szczegółowych zasad wprowadzania kartelu w życie, o czym świadczy wiadomość przesłana przez pana M. do pana J. pocztą elektroniczną w dniu 24 stycznia 2006 r., o której mowa w pkt 195 i 196 powyżej. Z tego względu powoływany przez skarżące materiał dowodowy dotyczący potencjalnych środków dyscyplinujących nie może posłużyć do dowiedzenia tego, że odgrywały one bierną rolę.

297    Tak więc należy stwierdzić, że Komisja nie dopuściła się błędu klasyfikując skarżące do „przeciętnych” uczestników naruszenia.

298    Tak więc podnoszony przez skarżące argument, zgodnie z którym znajdowały się one, jeśli chodzi o uczestnictwo w kartelu, w tej samej sytuacji, co spółka nkt cables, należy oddalić jako bezskuteczny. Taki argument, gdyby okazał się zasadny, mógłby uzasadnić zwiększenie kwotę grzywny, jaką należało nałożyć na spółkę nkt cables. Taka okoliczność jest natomiast bez znaczenia, jeśli chodzi o przyznanie skarżącym obniżenia kwoty grzywny z tytułu okoliczności łagodzących, skoro zasada równego traktowania nie może stanowić podstawy jakiegokolwiek żądania niedyskryminacyjnego stosowania bezprawnego traktowania (wyrok z dnia 11 września 2002 r., Pfizer Animal Health/Rada, T‑13/99, EU:T:2002:209, pkt 479).

299    Po drugie, jeśli chodzi o rzekome naruszenia zasady równego traktowania w zakresie dotyczącym dodatkowego obniżenia kwoty grzywny o 1%, wystarczy stwierdzić, że twierdzenie skarżących, zgodnie z którym powinny one były uzyskać takie obniżenie ze względu na to, że nie wiedziały o porozumieniach dotyczących podwodnych kabli elektrycznych i nie mogły brać udziału w przydziale projektów o dużej skali, opiera się, tak jak wskazano w pkt 219, 220 i 222 powyżej, opiera się na błędnej przesłance.

300    Po trzecie, jeśli chodzi o zarzut oparty na tym, że Komisja powinna była uwzględnić w ramach okoliczności łagodzących jednolity i ciągły charakteru naruszenia, należy wraz z Komisją podnieść, iż pojęcie „jednolitego i ciągłego naruszenia” nie wiąże się jako takie z przyznaniem obniżenia kwoty grzywny. Po pierwsze, jak więc zostało stwierdzone w pkt 297 powyżej, Komisja, uwzględniając znajdujący się w jej posiadaniu materiał dowodowy, prawidłowo oceniła wkład skarżących we wprowadzenie kartelu w życie, klasyfikując je do kategorii „przeciętniaków”. Po drugie, parametr wartości sprzedaży pozwala zrozumieć, jakie znaczenie gospodarcze miały skarżące uwzględniając jedynie produkowane przez nie kable elektryczne. Wzięcie pod uwagę działań pozostałych uczestników kartelu nie może uzasadniać przyznania dodatkowej obniżki grzywny, skoro były one zgodne ze opracowanym przez uczestników kartelu sposobem jego zorganizowania, opartym na podziale pracy i nadzorowanym w ciągły i rygorystyczny sposób.

301    Z powyższych rozważań wynika, że Komisja nie dopuściła się ani naruszenia zasady równego traktowania ani błędu w ocenie klasyfikując skarżące do „przeciętnych” uczestników kartelu i, co za tym idzie, przyznając im obniżenie kwoty grzywny o 5%.

302    Uwzględniając powyższe część piątą zarzutu szóstego należy oddalić jako bezzasadną i, co za tym idzie, również zarzut ten w całości.

303    Ponieważ po przeprowadzeniu analizy przedstawionych przez skarżące zarzutów nie można stwierdzić żadnej bezprawności, jakiej miałaby się dopuścić Komisja w zaskarżonej decyzji, żądania stwierdzenia jej nieważności należy w całości oddalić.

B.      W przedmiocie żądań zmierzających do obniżenia kwoty nałożonej grzywny

304    Przed przystąpieniem do zbadania żądań skarżących zmierzających do uzyskania obniżki kwoty nałożonej na nie grzywny należy przypomnieć, że kontrolę legalności dopełnia nieograniczone prawo orzekania, które zostało przyznane sądom Unii w art. 31 rozporządzenia nr 1/2003, zgodnie z art. 261 TFUE. Prawo to, poza zwykłą kontrolą zgodności sankcji z prawem, upoważnia sąd do zastąpienia oceny Komisji własną oceną i w konsekwencji do uchylenia, zmniejszenia lub podwyższenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej. Należy jednak w tym miejscu podkreślić, że wykonywanie nieograniczonego prawa orzekania nie jest równoznaczne z kontrolą z urzędu, oraz przypomnieć, że postępowanie przed sądami Unii jest postępowaniem kontradyktoryjnym. Z wyjątkiem bezwzględnych przeszkód procesowych, które sąd ma obowiązek rozpatrzyć z urzędu, to do strony skarżącej należy podniesienie zarzutu braku uzasadnienia zaskarżonej decyzji oraz przedstawienie dowodów wspierających ten zarzut (zob. wyrok z dnia 8 grudnia 2011 r., KME Germany i in./Komisja, C‑389/10 P, EU:C:2011:816, pkt 130 i 131 oraz przytoczone tam orzecznictwo).

305    Skarżące zwracają się o obniżenie kwoty nałożonej na nie grzywny z przyczyn przedstawionych w ramach zarzutu szóstego. Po pierwsze, szósty z zarzutów podniesionych przez skarżące na poparcie żądania stwierdzenia nieważności został zaś oddalony i, po drugie, brak jest dowodów, które mogłyby w niniejszym przypadku uzasadniać obniżenia kwoty tej grzywny. Wynika z tego, że żądania zmierzające do obniżenia tej kwoty należy oddalić.

306    Mając na względzie wszystkie powyższe rozważania, skargę należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

307    Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżące przegrały sprawę, zgodnie z żądaniem Komisji należy je obciążyć kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (ósma izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Brugg Kabel AG i Kabelwerke Brugg AG Holding zostają obciążone kosztami postępowania.

Collins Kancheva Barents

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 12 lipca 2018 r.

Podpisy

Spis treści

I. Okoliczności powstania sporu

A. Skarżąca i właściwy sektor

B. Postępowanie administracyjne

C. Zaskarżona decyzja

1. Rozpatrywane naruszenie

2. Odpowiedzialność skarżących

3. Nałożona grzywna

II. Przebieg postępowania i żądania stron

III. Co do prawa

A. W przedmiocie żądań stwierdzenia nieważności

1. W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na naruszeniu prawa do obrony i prawa do rzetelnego procesu

a) W przedmiocie żądań udzielenia informacji i pisma w sprawie przedstawienia zarzutów podanych do wiadomości w języku angielskim

b) W przedmiocie udzielonej przez Komisję odmowy udzielenia dostępu do odpowiedzi, których udzielili inni adresaci pisma w sprawie przedstawienia zarzutów

2. W przedmiocie zarzut drugiego, dotyczącego braku kompetencji Komisji do ukarania popełnionego w państwach trzecich naruszenia niewywierającego wpływu na obszarze EOG

3. W przedmiocie zarzutów trzeciego i czwartego, opartych na błędzie w ocenie, prawa do domniemania niewinności, błędów dotyczących okoliczności faktycznych, przeinaczenia materiału dowodowego i naruszenia obowiązku uzasadnienia odnośnie do rzekomego uczestnictwa skarżących w jednolitym i ciągłym naruszeniu

a) Uwagi wstępne

b) W przedmiocie jednolitego charakteru naruszenia

c) W przedmiocie czasu trwania uczestnictwa skarżącej w naruszeniu

1) W przedmiocie stwierdzenia uczestnictwa skarżących w naruszeniu

2) W przedmiocie stwierdzenia nieprzerwanego charakteru uczestnictwa skarżących w naruszeniu

d) W przedmiocie żywionego przez skarżące zamiaru przyczynienia się do całokształtu celów kartelu i ich wiedzy o niektórych mających znamiona naruszenia zachowaniach

e) W przedmiocie dowodu tego, że skarżące wiedziały o porozumieniach w przedmiocie różnego rodzaju projektów dotyczących kabli elektrycznych

f) W przedmiocie uzasadnienia zaskarżonej decyzji w zakresie dotyczącym tożsamości decyzji tożsamości rozpatrywanych projektów dotyczących kabli elektrycznych

4. W przedmiocie zarzutu piątego, opartego na naruszeniu art. 101 TFUE oraz art. 53 porozumienia EOG

5. W przedmiocie zarzutu szóstego, opartego na naruszeniu art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003, a także zasad równego traktowania, proporcjonalności i ne bis in idem, naruszenia obowiązku uzasadnienia, dopuszczenia się szeregu błędów w ocenie oraz nadużycia władzy w zakresie dotyczącym obliczenia nałożonej na skarżące grzywny

a) W przedmiocie wyboru przy obliczaniu kwoty podstawowej grzywny roku 2004 jako referencyjnego dla wartości sprzedaży

b) W przedmiocie oceny wagi naruszenia

1) W przedmiocie rzekomego naruszeniu obowiązku uzasadnienia odnośnie do ustalenia części wartości sprzedaży przyjętej celem odzwierciedlenia wagi naruszenia

2) W przedmiocie rzekomego błędu wynikającego z nieuwzględnienia w ramach ustalania części wartości sprzedaży przyjętej odnośnie wagi naruszenia tego, że skarżące nie wytwarzały w okresie naruszenia podwodnych kabli elektrycznych

3) W przedmiocie rzekomego naruszenia zasady równości traktowania

c) W przedmiocie ustalenia odnośnie do czasu trwania uczestnictwa skarżących w naruszeniu mnożnika wynoszącego 4,91

d) W przedmiocie kwoty opłaty wejściowej

e) W przedmiocie okoliczności łagodzących

B. W przedmiocie żądań zmierzających do obniżenia kwoty nałożonej grzywny

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: niemiecki.

i      Punkty 67, 97, 106 i 240 w niniejszym tekście były przedmiotem zmian o charakterze językowym po jego pierwotnym umieszczeniu na stronie internetowej.