Language of document : ECLI:EU:C:2019:110

POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU (pierwsza izba)

z dnia 12 lutego 2019 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych – Dyrektywa (UE) 2016/343 – Artykuł 4 – Publiczne wypowiedzi o winie – Postanowienie o tymczasowym aresztowaniu – Środki odwoławcze – Procedura kontroli zgodności z prawem tego postanowienia – Poszanowanie domniemania niewinności – Artykuł 267 TFUE – Artykuł 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Prawo do bycia wysłuchanym w rozsądnym terminie – Uregulowanie krajowe ograniczające możliwość skierowania przez sądy krajowe do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym lub nakładające na nie obowiązek wydania orzeczenia bez oczekiwania na odpowiedź na ten wniosek – Sankcje dyscyplinarne w wypadku nieprzestrzegania tego uregulowania

W sprawie C‑8/19 PPU

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria) postanowieniem z dnia 27 grudnia 2018 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 7 stycznia 2019 r., w postępowaniu karnym przeciwko:

RH,

TRYBUNAŁ (pierwsza izba),

w składzie: J.C. Bonichot, prezes izby, C. Toader (sprawozdawca), A. Rosas, L. Bay Larsen i M. Safjan, sędziowie,

rzecznik generalny: Y. Bot,

sekretarz: A. Calot Escobar,

zważywszy na wniosek sądu odsyłającego z dnia 27 grudnia 2018 r., który wpłynął do Trybunału w dniu 7 stycznia 2019 r., o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym na podstawie art. 107 regulaminu postępowania przed Trybunałem,

zważywszy na postanowienie pierwszej izby z dnia 16 stycznia 2019 r. o uwzględnieniu tego wniosku,

wydaje następujące

Postanowienie

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 267 TFUE, art. 47 akapity pierwszy i drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), a także art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz.U. 2016, L 65, s. 1) w związku z motywem 16 tej dyrektywy.

2        Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania karnego przeciwko RH w sprawie utrzymania wobec niego tymczasowego aresztowania.

 Ramy prawne

 EKPC

3        Artykuł 5 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”), zatytułowany „Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego”, stanowi:

„1.      Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

[…]

c)      zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub jeśli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;

[…]

4.      Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.

[…]”.

4        Artykuł 6 EKPC, zatytułowany „Prawo do rzetelnego procesu sądowego”, w ust. 1 stanowi:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej […]”.

 Prawo Unii

5        Motyw 16 dyrektywy 2016/343 ma następujące brzmienie:

„Domniemanie niewinności zostałoby naruszone, gdyby podejrzany lub oskarżony był przedstawiony jako winny w publicznej wypowiedzi organu publicznego lub w orzeczeniu sądowym innym niż rozstrzygające o winie, do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z prawem. Takie wypowiedzi lub orzeczenia sądowe nie powinny odzwierciedlać opinii, że osoba ta jest winna. Powyższe powinno stosować się z zastrzeżeniem czynności oskarżyciela, które zmierzają do wykazania winy podejrzanego lub oskarżonego, takich jak akt oskarżenia, oraz z zastrzeżeniem orzeczeń sądowych nakazujących wykonanie wyroku w zawieszeniu, pod warunkiem poszanowania prawa do obrony. Powyższe powinno stosować się także z zastrzeżeniem wstępnych decyzji o charakterze procesowym, które są podejmowane przez organy sądowe lub inne właściwe organy i które opierają się na podejrzeniu lub obciążającym materiale dowodowym, takich jak postanowienia o tymczasowym aresztowaniu w postępowaniu przygotowawczym, pod warunkiem że decyzje takie nie odnoszą się do podejrzanego lub oskarżonego jako do winnego. Przed podjęciem wstępnej decyzji o charakterze procesowym właściwy organ może być obowiązany najpierw sprawdzić, czy istnieje materiał dowodowy obciążający podejrzanego lub oskarżonego, który wystarcza do uzasadnienia danej decyzji, a decyzja może zawierać odniesienie do tego materiału”.

6        Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Publiczne wypowiedzi o winie”, stanowi w ust. 1:

„Państwa członkowskie podejmują wszelkie środki niezbędne do zapewnienia, by do czasu udowodnienia podejrzanemu lub oskarżonemu winy zgodnie z prawem organy publiczne w swoich wypowiedziach publicznych oraz w orzeczeniach sądowych innych niż rozstrzygające o winie nie odnosiły się do takiej osoby jako do winnej. Powyższe stosuje się z zastrzeżeniem czynności oskarżyciela, które zmierzają do wykazania winy podejrzanego lub oskarżonego, oraz z zastrzeżeniem wstępnych decyzji o charakterze procesowym, które są podejmowane przez organy sądowe lub inne właściwe organy i które opierają się na podejrzeniu lub obciążającym materiale dowodowym”.

7        Zgodnie z art. 6 tej dyrektywy, zatytułowanym „Ciężar dowodu”:

„1.      Państwa członkowskie zapewniają, aby przy ustalaniu winy podejrzanych lub oskarżonych ciężar dowodu spoczywał na oskarżeniu. Powyższe stosuje się z zastrzeżeniem obowiązków sędziego lub właściwego sądu w zakresie poszukiwania zarówno dowodów obciążających, jak i uniewinniających, oraz prawa obrony do przeprowadzenia dowodów zgodnie z obowiązującym prawem krajowym.

2.      Państwa członkowskie zapewniają, aby wszelkie wątpliwości co do winy rozstrzygano na korzyść podejrzanego lub oskarżonego, także w sytuacji gdy sąd dokonuje oceny, czy uniewinnić daną osobę”.

 Prawo bułgarskie

8        Zgodnie z art. 22 Nakazatelno protsesualen kodeks (kodeksu postępowania karnego, zwanego dalej „NPK”) każda sprawa karna powinna być rozpatrzona i rozstrzygnięta w rozsądnym terminie, zwłaszcza gdy oskarżony jest aresztowany.

9        Zgodnie z art. 56 ust. 1 i w art. 63 ust. 1 NPK środek polegający na tymczasowym aresztowaniu może zostać przyjęty i przedłużony, gdy istnieje „uzasadnione podejrzenie”, że oskarżony popełnił przestępstwo.

10      Na mocy art. 65 ust. 4 NPK, gdy oskarżony kwestionuje przed sądem spełnienie wszystkich przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania, w tym kwestionuje dalsze istnienie uzasadnionego podejrzenia, że popełnił rozpatrywane przestępstwo, sąd ma obowiązek udzielenia odpowiedzi na argumenty oskarżonego i przeprowadzenia oceny, czy to uzasadnione podejrzenie nadal istnieje.

11      Zgodnie z art. 489 ust. 2 NPK w wypadku odesłania prejudycjalnego, mimo że postępowanie przed sądem odsyłającym jest zawieszone, strony mogą żądać zmiany środka polegającego na tymczasowym aresztowaniu, a sąd ma obowiązek orzec w przedmiocie tego wniosku orzeczeniem co do istoty.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

12      RH jest podejrzany o uczestniczenie w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu popełnianie zabójstw, które to przestępstwo określono w art. 321 ust. 3 Nakazatelen kodeks (kodeksu karnego) w związku z art. 321 ust. 2 tego kodeksu. Przestępstwo to podlega karze pozbawienia wolności od 3 do 10 lat.

13      W dniu 22 października 2018 r. przyjęto wobec RH środek polegający na tymczasowym aresztowaniu, a sądy pierwszej i drugiej instancji stwierdziły, że istnieje uzasadnione podejrzenie, że RH popełnił zarzucane mu przestępstwo.

14      W dniu 20 grudnia 2018 r. adwokat RH złożył przed sądem odsyłającym wniosek o uchylenie tymczasowego aresztowania jego klienta, kwestionując, zgodnie z art. 56 ust. 1 i art. 63 ust. 1 NPK, istnienie uzasadnionego podejrzenia jego udziału we wspomnianym przestępstwie.

15      Co się tyczy zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, sąd odsyłający wskazuje, że kwestia uchylenia tymczasowego aresztowania RH zależy jedynie od istnienia uzasadnionego podejrzenia, że jest on sprawcą rozpatrywanego przestępstwa.

16      Przed wydaniem orzeczenia w tej kwestii sąd odsyłający powziął dwa rodzaje wątpliwości. Po pierwsze, w toku rozpatrywania kwestii związanej z istnieniem uzasadnionego podejrzenia umożliwiającego założenie, iż RH popełnił rozpatrywane przestępstwo, sąd odsyłający wskazuje na istotne trudności odnoszące się do sposobu sformułowania orzeczenia tak, aby równocześnie nie przedstawić RH jako winnego i udzielić odpowiedzi na zarzuty podniesione przez jego obrońcę.

17      Z najnowszego orzecznictwa krajowego wynika bowiem, że przy badaniu zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu i określaniu, czy istnieje uzasadnione podejrzenie, że podejrzany lub oskarżony popełnił zarzucane mu czyny, należy przeprowadzić ocenę „na pierwszy rzut oka”, czy oskarżenie zostało wykazane.

18      W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że wykładnia uregulowania krajowego dotyczącego postanowienia o tymczasowym aresztowaniu stanowiła już przedmiot wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w sprawie, w której wydano wyrok z dnia 19 września 2018 r., Milev (C‑310/18 PPU, EU:C:2018:732). W owej sprawie, w następstwie odesłania prejudycjalnego i zawieszenia postępowania, oskarżony dwukrotnie wniósł o ponowne zbadanie zgodności aresztowania z prawem z takich samych powodów jak wskazane w niniejszym wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

19      Po drugie, sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy składając niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i zawieszając postępowanie w rozpatrywanej sprawie, sąd ten przestrzega prawa Unii, w tym obowiązku wydania orzeczenia w rozsądnym terminie. Pomimo że w art. 489 ust. 2 NPK nie przewidziano bowiem wyraźnie, iż sąd ten powinien orzec w przedmiocie wniosku o zmianę postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, w nowym orzecznictwie dokonano wykładni wspomnianego przepisu w ten sposób, że odesłanie prejudycjalne nie jest możliwe.

20      Zdaniem sądu odsyłającego sąd rozpatrujący spór w sprawie, w której wydano wyrok z dnia 19 września 2018 r., Milev (C‑310/18 PPU, EU:C:2018:732), skierował do Trybunału odesłanie prejudycjalne i zawiesił postępowanie pomimo wiążących wskazówek sądu wyższej instancji, co skutkowało wszczęciem postępowania dyscyplinarnego przed Visshia sadeben savet (wysoką radą sędziowską, Bułgaria) dotyczącego uchybienia obowiązkowi wydania orzeczenia w rozsądnym terminie.

21      W tych okolicznościach Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy wykładnia ustawodawstwa krajowego, a mianowicie art. 489 ust. 2 Nakazatelno protsesualen kodeks, nakładająca na sąd odsyłający obowiązek orzeczenia bezpośrednio w przedmiocie zgodności z prawem tymczasowego aresztowania w ramach postępowania karnego – zamiast oczekiwać na udzielenie odpowiedzi przez Trybunał, podczas gdy sąd ten skierował do Trybunału wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczący zgodności z prawem tego aresztowania – jest zgodna z art. 267 TFUE i art. 47 akapit drugi karty [praw podstawowych Unii Europejskiej?]

Na wypadek udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze:

2)      a)      Ze względu na motyw 16 zdanie ostatnie dyrektywy 2016/343 – czy sąd krajowy powinien dokonać wykładni prawa krajowego w ten sposób, że przed rozstrzygnięciem w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania ma on obowiązek »sprawdzić, czy istnieje materiał dowodowy […], który wystarcza do uzasadnienia danej decyzji«[?]

b)      Czy gdy w ramach kontroli sądowej dotyczącej przedłużenia tymczasowego aresztowania obrońca oskarżonego w sposób uargumentowany i poważny kwestionuje samo istnienie wystarczającego »obciążającego materiału dowodowego«, sąd krajowy powinien udzielić odpowiedzi, zgodnie z przewidzianym w art. 47 akapit pierwszy karty wymogiem dotyczącym skutecznego środka prawnego[?]

c)      Czy sąd krajowy narusza art. 4 [dyrektywy 2016/343] w związku z art. 3 [tej dyrektywy], interpretowany w wyroku [z dnia 19 września 2018 r., Milev (C‑310/18 PPU, EU:C:2018:732)], gdy uzasadnia orzeczenie dotyczące przedłużenia tymczasowego aresztowania, zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odnoszącym się do art. 5 ust. 1 lit. c) [europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności], i stwierdza samo istnienie dowodów na poparcie oskarżenia, które ze względu na swój charakter »mogą przekonać neutralnego i obiektywnego obserwatora, że dana osoba mogła popełnić przestępstwo«, oraz do art. 5 ust. 4 tej konwencji, a w szczególności skutecznie i faktycznie orzekając w przedmiocie zarzutów obrońcy oskarżonego dotyczących zgodności tymczasowego aresztowania z prawem[?]”.

 W przedmiocie trybu pilnego

22      Sąd odsyłający wniósł o zastosowanie do niniejszego odesłania pilnego trybu prejudycjalnego określonego w art. 107 regulaminu postępowania przed Trybunałem.

23      W tym względzie należy podkreślić, że to odesłanie prejudycjalne dotyczy wykładni dyrektywy 2016/343, związanej z dziedzinami, o których mowa w tytule V części trzeciej traktatu FUE, dotyczącym przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. W związku z tym można zastosować do niego pilny tryb prejudycjalny określony w art. 23a statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i art. 107 regulaminu postępowania przed Trybunałem.

24      Jeśli chodzi o kryterium pilności, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału należy wziąć pod uwagę okoliczność, że zainteresowany w postępowaniu głównym jest obecnie pozbawiony wolności, a jego pobyt w areszcie zależy od wyniku sporu w postępowaniu głównym [wyrok z dnia 6 grudnia 2018 r., IK (Wykonanie kary dodatkowej), C‑551/18 PPU, EU:C:2018:991, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo].

25      Jak wspomniano w pkt 12–14 niniejszego postanowienia, w sporze w postępowaniu głównym RH jest podejrzany o uczestnictwo w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu popełnianie zabójstw, a w dniu 22 października 2018 r. wydano w stosunku do niego postanowienie o tymczasowym aresztowaniu. W dniu 20 grudnia 2018 r. adwokat RH złożył przed sądem odsyłającym wniosek o uchylenie tymczasowego aresztowania swego klienta, kwestionując istnienie „uzasadnionego podejrzenia” jego udziału w popełnieniu rozpatrywanego przestępstwa.

26      Z powyższego wynika, że utrzymanie tymczasowego aresztowania w stosunku do RH zależy od orzeczenia Trybunału w zakresie, w jakim odpowiedź udzielona przezeń na zadane przez sąd odsyłający pytania może wywrzeć bezpośredni wpływ na dalsze stosowanie tymczasowego aresztowania.

27      W tych okolicznościach w dniu 16 stycznia 2019 r. pierwsza izba Trybunału postanowiła, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego, uwzględnić wniosek sądu odsyłającego o rozpoznanie niniejszego odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

28      Zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa lub jeżeli odpowiedź na takie pytanie nie pozostawia żadnych uzasadnionych wątpliwości, Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem.

29      Należy zastosować ten przepis w ramach niniejszego odesłania prejudycjalnego.

 W przedmiocie pytania pierwszego

30      W pytaniu pierwszym sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 267 TFUE i art. 47 akapit drugi karty należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu interpretowanemu w orzecznictwie w taki sposób, że skutkuje ono obowiązkiem orzeczenia przez sąd krajowy w przedmiocie zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu bez możliwości skierowania do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym lub oczekiwania na jego odpowiedź.

31      Zdaniem sądu odsyłającego uregulowanie to ma bowiem na celu zapobieżenie naruszeniom prawa podejrzanego lub oskarżonego do rozpatrzenia w rozsądnym terminie jego wniosku dotyczącego zgodności z prawem tego postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, a członkowie składu orzekającego ryzykują, w wypadku naruszenia tego uregulowania, zastosowaniem wobec nich sankcji dyscyplinarnych.

32      W pierwszej kolejności należy podkreślić, że prawo osób oskarżonych do rozpatrzenia ich sprawy w rozsądnym terminie zostało ustanowione w art. 6 ust. 1 EKPC, a także w art. 47 akapit drugi karty w odniesieniu do postępowania przed sądem. W dziedzinie karnej prawo to powinno być przestrzegane nie tylko w toku tego postępowania, lecz także w toku postępowania przygotowawczego – od chwili postawienia danej osobie zarzutów (zob. podobnie wyrok z dnia 5 czerwca 2018 r., Kolev i in., C‑612/15, EU:C:2018:392, pkt 70, 71 i przytoczone tam orzecznictwo).

33      W tym kontekście należy przypomnieć, że zgodnie z art. 267 akapit czwarty TFUE jeżeli pytanie prejudycjalne podniesiono w zawisłej przed sądem krajowym sprawie dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

34      W tym względzie ustanowiony w art. 23a statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pilny tryb prejudycjalny stanowi jeden z trybów postępowania mających na celu poszanowanie prawa każdej osoby do rozpatrzenia jej sprawy w rozsądnym terminie.

35      Z powyższego wynika, że postępowania takie jak postępowanie określone w art. 23a statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej mają na celu dokładnie przestrzeganie tego prawa ustanowionego w art. 47 akapit drugi karty.

36      W drugiej kolejności, co się tyczy możliwości złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym lub oczekiwania na odpowiedź Trybunału, należy przypomnieć, że art. 267 TFUE akapit drugi stanowi w szczególności, że sąd krajowy może zadać Trybunałowi pytania prejudycjalne, jeśli uzna, że orzeczenie w tej kwestii jest niezbędne do wydania wyroku.

37      Wniosek do Trybunału o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym opiera się na dialogu pomiędzy sądami, którego podjęcie zależy wyłącznie od dokonanej przez sąd krajowy oceny istotnego znaczenia i konieczności złożenia takiego wniosku (wyroki: z dnia 16 grudnia 2008 r., Cartesio, C‑210/06, EU:C:2008:723, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 1 lutego 2017 r., Tolley, C‑430/15, EU:C:2017:74, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).

38      I tak sądom krajowym przysługuje szeroki zakres uznania, czy zwrócić się do Trybunału, gdy stwierdzą, że w zawisłej przed nimi sprawie pojawiły się pytania związane z wykładnią lub oceną ważności przepisów prawa Unii wymagające rozstrzygnięcia z ich strony (zob. podobnie wyrok z dnia 22 czerwca 2010 r., Melki i Abdeli, C‑188/10 i C‑189/10, EU:C:2010:363, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

39      W szczególności sądy krajowe mogą skorzystać z tej możliwości na każdym etapie postępowania, gdy uznają to za stosowne. Wybór najodpowiedniejszego momentu dla skierowania odesłania prejudycjalnego do Trybunału jest objęty ich wyłączną właściwością (wyrok z dnia 5 lipca 2016 r., Ognyanov, C‑614/14, EU:C:2016:514, pkt 17 i przytoczone tam orzecznictwo).

40      Ponadto Trybunał orzekł już, że właściwość do skierowania odesłania prejudycjalnego przed Trybunał, jaką w art. 267 TFUE przyznano każdemu sądowi krajowemu, nie może zostać podważona poprzez zastosowanie przepisów prawa krajowego umożliwiających sądowi apelacyjnemu zmianę orzeczenia kierującego odesłanie prejudycjalne przed Trybunał, cofnięcie tego odesłania i nakazanie sądowi, który przyjął wspomniane orzeczenie, wznowienia określonego w prawie wewnętrznym postępowania, które zawieszono (zob. podobnie wyrok z dnia 16 grudnia 2008 r., Cartesio, C‑210/06, EU:C:2008:723, pkt 95, 98).

41      Co się tyczy konieczności oczekiwania przez sąd odsyłający na odpowiedź Trybunału na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym lub możliwości, w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, orzeczenia w przedmiocie wniosku o uchylenie tymczasowego aresztowania przedstawionego w okresie rozpatrywania przez Trybunał wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, należy przede wszystkim wskazać, że nic nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający uchylił tymczasowe aresztowanie podejrzanego lub oskarżonego, w szczególności gdy przemawiają za tym dowody, jakimi dysponuje ten sąd.

42      Ponadto należy uwzględnić art. 100 § 1 regulaminu postępowania, który stanowi, że sąd odsyłający zachowuje możliwość cofnięcia odesłania prejudycjalnego do chwili podania stronom do wiadomości daty ogłoszenia wyroku Trybunału.

43      W tym kontekście zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sąd krajowy, przed którym toczy się spór podlegający prawu Unii, powinien mieć możliwość zarządzenia środków tymczasowych w celu zapewnienia pełnej skuteczności przyszłemu orzeczeniu w przedmiocie istnienia uprawnień dochodzonych na podstawie prawa Unii. Skuteczność (effet utile) systemu ustanowionego w art. 267 traktatu TFUE zostałaby bowiem ograniczona, gdyby sąd krajowy, który zawiesił postępowanie do czasu otrzymania odpowiedzi Trybunału na zadane pytanie prejudycjalne, nie mógł zarządzić środków tymczasowych do czasu wydania orzeczenia opartego na odpowiedzi Trybunału (zob. podobnie wyrok z dnia 19 czerwca 1990 r., Factortame i in., C‑213/89, EU:C:1990:257, pkt 21, 22).

44      Ze swej strony sam Trybunał może w każdej chwili zbadać, czy przesłanki jego właściwości nadal pozostają spełnione, jak wynika z art. 100 § 2 regulaminu postępowania.

45      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zarówno z brzmienia, jak i z systematyki art. 267 TFUE wynika, że warunkiem zastosowania postępowania prejudycjalnego jest w szczególności faktyczna zawisłość przed sądem krajowym sporu, w ramach którego sąd ten ma wydać rozstrzygnięcie z uwzględnieniem orzeczenia prejudycjalnego (postanowienie z dnia 5 czerwca 2014 r., Antonio Gramsci Shipping i in., C‑350/13, EU:C:2014:1516, pkt 10 i przytoczone tam orzecznictwo).

46      W trzeciej kolejności, co się tyczy wspomnianego przez sąd odsyłający ryzyka zastosowania sankcji dyscyplinarnych w wypadku nieuwzględnienia wiążących wskazówek sądu wyższej instancji, a także niezależności sądu odsyłającego, Trybunał orzekł już, że niezależność ta jest istotna dla prawidłowego funkcjonowania systemu współpracy sądowej wyrażającego się w mechanizmie odesłania prejudycjalnego określonego w art. 267 TFUE w zakresie, w jakim mechanizm ten może zostać uruchomiony jedynie przez organ, który ma zastosować prawo Unii i spełnia w szczególności to kryterium niezależności [wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), zwany „wyrokiem LM”, C‑216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo].

47      W tym względzie, podobnie jak nieusuwalność członków danego organu orzekającego lub pobieranie przez nich poziomu wynagrodzenia odpowiadającego znaczeniu pełnionych przez nich funkcji, wymóg niezawisłości zakłada również, że system środków dyscyplinarnych dla osób, którym powierzono zadanie sądzenia, przewiduje niezbędne gwarancje w celu uniknięcia ryzyka wykorzystania takiego systemu do politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych [zob. podobnie wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Minister for Justice and Equality (Nieprawidłowości w systemie sądownictwa), zwany „wyrokiem LM”, C‑216/18 PPU, EU:C:2018:586, pkt 64, 67 i przytoczone tam orzecznictwo]. Gwarancję związaną z niezależnością sędziów stanowi okoliczność, że nie podlegają oni sankcjom dyscyplinarnym za skorzystanie z możliwości skierowania wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym do Trybunału lub za oczekiwanie na odpowiedź na taki wniosek przed wydaniem orzeczenia co do istoty w sporze, który rozpatrują i który jest objęty ich wyłączną właściwością (zob. podobnie wyrok z dnia 5 lipca 2016 r., Ognyanov, C‑614/14, EU:C:2016:514, pkt 17, 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

48      Z powyższego wynika, że na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 267 TFUE i art. 47 akapit drugi karty należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu interpretowanemu w orzecznictwie w taki sposób, że skutkuje ono obowiązkiem orzeczenia przez sąd krajowy w przedmiocie zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu bez możliwości skierowania do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym lub oczekiwania na jego odpowiedź.

 W przedmiocie pytania drugiego

49      Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 dyrektywy 2016/343 w związku z motywem 16 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że wymogi wynikające z domniemania niewinności nakładają na właściwy sąd obowiązek – gdy bada on uzasadnione podejrzenie, że podejrzany lub oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo, aby orzec w przedmiocie zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu – wyważenia przez ten sąd przedstawionych mu dowodów obciążających i odciążających oraz uzasadnienia przez niego orzeczenia nie tylko poprzez wskazanie ustalonych okoliczności, lecz także poprzez rozstrzygnięcie w przedmiocie zarzutów obrońcy danej osoby.

50      Mimo że sądowi odsyłającemu znana jest wykładnia dokonana przez Trybunał w wyroku z dnia 19 września 2018 r., Milev (C‑310/18 PPU, EU:C:2018:732), ponieważ odniósł się do niej wyraźnie, sąd ten jest zdania, że wyjaśnienia Trybunału nie umożliwiają w pełni udzielenia odpowiedzi na pytania sądu odsyłającego.

51      Należy przypomnieć, iż we wspomnianym wyroku Trybunał orzekł, że art. 3 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie wydaniu wstępnych decyzji o charakterze procesowym, takich jak wydane przez organ sądowy postanowienie o przedłużeniu tymczasowego aresztowania, które opiera się na podejrzeniu lub obciążającym materiale dowodowym, pod warunkiem że decyzje te nie przedstawiają osoby tymczasowo aresztowanej jako winnej, a także orzekł, iż dyrektywa ta nie reguluje z kolei przesłanek wydawania postanowień o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.

52      Zapytanie sądu odsyłającego sytuuje się w szerszych ramach pojęcia „uzasadnionego podejrzenia” w rozumieniu art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC i wydaje się w szczególności wynikać ze zdania ostatniego motywu 16 dyrektywy 2016/343, który stanowi, że „[przed] podjęciem wstępnej decyzji o charakterze procesowym właściwy organ może być obowiązany najpierw sprawdzić, czy istnieje materiał dowodowy obciążający podejrzanego lub oskarżonego, który wystarcza do uzasadnienia danej decyzji, a decyzja może zawierać odniesienie do tego materiału”.

53      W niniejszym wypadku motyw 16 dyrektywy 2016/343 jest związany z art. 4 tej dyrektywy w zakresie, w jakim motyw ten ma na celu wyjaśnienie celów art. 4, w związku z czym zdanie ostatnie motywu 16 należy rozpatrywać w świetle całego motywu 16 i art. 4 tej dyrektywy.

54      W tym względzie, po pierwsze, art. 4 dyrektywy 2016/343, zatytułowany „Publiczne wypowiedzi o winie”, oraz zdania od pierwszego do czwartego motywu 16 tej dyrektywy koncentrują się na okoliczności, że publiczne oświadczenia organów publicznych oraz orzeczenia sądów – inne niż te, w których orzeka się o winie – nie powinny przedstawiać podejrzanego lub oskarżonego jako winnego. W art. 4 ust. 1 zdanie drugie dyrektywy 2016/343 uściślono ponadto wyraźnie, że przepis ten „stosuje się […] z zastrzeżeniem wstępnych decyzji o charakterze procesowym, które są podejmowane przez organy sądowe lub inne właściwe organy i które opierają się na podejrzeniu lub obciążającym materiale dowodowym”.

55      Po drugie, o ile w zdaniu pierwszym i drugim motywu 16 dyrektywy 2016/343 jedynie przypomniano konieczność poszanowania domniemania niewinności w ramach publicznych oświadczeń, o tyle w zdaniu trzecim i czwartym tego motywu powtórzono ideę, zgodnie z którą ostrożność przy wygłaszaniu publicznych oświadczeń nie wywiera wpływu na czynności oskarżyciela ani na wstępne decyzje o charakterze procesowym, w szczególności dotyczące tymczasowego aresztowania.

56      Co więcej, w art. 6 dyrektywy 2016/343, zatytułowanym „Ciężar dowodu”, w ust. 1 zdanie drugie wyraźnie wyjaśniono, że przepis ten stosuje się z zastrzeżeniem obowiązków sędziego lub właściwego sądu w zakresie poszukiwania „zarówno dowodów obciążających, jak i uniewinniających”, oraz prawa obrony do przeprowadzenia dowodów zgodnie z obowiązującym prawem krajowym.

57      A zatem jeśli w następstwie badania dowodów obciążających i odciążających sąd krajowy stwierdzi, że istnieje uzasadnione podejrzenie, iż dana osoba popełniła zarzucane jej czyny, i przyjmuje wstępne orzeczenie w tym względzie, nie jest to równoważne z przedstawieniem podejrzanego lub oskarżonego jako winnego popełnienia tych czynów w rozumieniu art. 4 dyrektywy 2016/343.

58      Z art. 4 ust. 1 zdanie drugie tej dyrektywy wynika bowiem, że przepis ten stosuje się z zastrzeżeniem wstępnych decyzji o charakterze procesowym, które są podejmowane przez organy sądowe, a w zdaniu czwartym motywu 16 wspomnianej dyrektywy wskazano, wśród tych wstępnych decyzji, decyzje dotyczące tymczasowego aresztowania (zob. podobnie wyrok z dnia 19 września 2018 r., Milev, C‑310/18 PPU, EU:C:2018:732, pkt 44).

59      W każdym wypadku należy przypomnieć, że dyrektywy 2016/343 nie można interpretować – w świetle minimalnego charakteru zamierzonego w niej celu polegającego na harmonizacji – jako instrumentu kompletnego i wyczerpującego, w którym określono by wszystkie przesłanki przyjęcia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, zarówno jeśli chodzi o szczegółowe zasady badania różnych dowodów, jak i o zakres uzasadnienia takiego postanowienia (wyrok z dnia 19 września 2018 r., Milev, C‑310/18 PPU, EU:C:2018:732, pkt 47).

60      W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 4 i 6 dyrektywy 2016/343 w związku z motywem 16 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że wymogi wynikające z domniemania niewinności nie stoją na przeszkodzie – gdy właściwy sąd bada uzasadnione podejrzenie, że podejrzany lub oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo, aby orzec w przedmiocie zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu – wyważeniu przez ten sąd przedstawionych mu dowodów obciążających i odciążających ani uzasadnieniu przez niego orzeczenia nie tylko poprzez wskazanie ustalonych okoliczności, lecz także poprzez rozstrzygnięcie w przedmiocie zarzutów obrońcy danej osoby, pod warunkiem że w orzeczeniu tym nie przedstawiono aresztowanej osoby jako winnej.

 W przedmiocie kosztów

61      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuł 267 TFUE i art. 47 akapit drugi Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu interpretowanemu w orzecznictwie w taki sposób, że skutkuje ono obowiązkiem orzeczenia przez sąd krajowy w przedmiocie zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu bez możliwości skierowania do Trybunału wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym lub oczekiwania na jego odpowiedź.

2)      Artykuły 4 i 6 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym w związku z motywem 16 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że wymogi wynikające z domniemania niewinności nie stoją na przeszkodzie – gdy właściwy sąd bada uzasadnione podejrzenie, że podejrzany lub oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo, aby orzec w przedmiocie zgodności z prawem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu – wyważeniu przez ten sąd przedstawionych mu dowodów obciążających i odciążających ani uzasadnieniu przez niego orzeczenia nie tylko poprzez wskazanie ustalonych okoliczności, lecz także poprzez rozstrzygnięcie w przedmiocie zarzutów obrońcy danej osoby, pod warunkiem że w orzeczeniu tym nie przedstawiono aresztowanej osoby jako winnej.

Podpisy


*      Język postępowania: bułgarski.