OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JULIANE KOKOTT
przedstawiona w dniu 15 września 2016 r.(1)
Sprawa C‑503/15
Ramón Margarit Panicello
przeciwko
Pilar Hernández Martínez
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez secretario judicial del Juzgado de Violencia sobre la Mujer Único de Terrassa (sekretarza sądu właściwego w sprawach przemocy wobec kobiet w Terrassa, Hiszpania)]
Odesłanie prejudycjalne – Wystąpienie do Trybunału – Sąd krajowy – Pojęcie – Sekretarz sądowy – Postępowanie o zapłatę wynagrodzenia – Wynagrodzenie adwokatów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Nieuczciwe praktyki handlowe przedsiębiorców wobec konsumentów – Dyrektywa 2005/29 – Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu – Artykuł 47 karty praw podstawowych
I – Wprowadzenie
1. Niniejsze postępowanie w sprawie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy w głównej mierze zgodności krajowego postępowania, którego przedmiotem jest uproszczone dochodzenie wynagrodzeń adwokatów („postępowanie o zapłatę wynagrodzenia”], z dyrektywą 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich(2).
2. Zagadnienie, które pojawia się także w kilku innych postępowaniach zawisłych przed Trybunałem, ma duże znaczenie w Hiszpanii, ponieważ w oczekiwaniu na stanowisko Trybunału zawieszono tam obecnie wiele postępowań o zapłatę wynagrodzenia(3).
3. Jednakże, zanim Trybunał będzie mógł zająć się tym zagadnieniem, będzie musiał zbadać, czy odsyłający niniejszą sprawę sekretarz sądowy (zwany dalej „secretario judicial”), któremu powierzono przeprowadzenie tego postępowania, jest sądem w rozumieniu art. 267 TFUE.
4. Jeżeli Trybunał stwierdzi, że tak jest, niniejsze postępowanie stworzy Trybunałowi okazję do dalszego rozwinięcia jego orzecznictwa w kwestii konkretnych wymogów dotyczących skutecznej ochrony praw konsumentów zagwarantowanych w porządku prawnym Unii w krajowych postępowaniach zabezpieczających i egzekucyjnych. W tym kontekście zwrócono się do Trybunału nie tylko o ustosunkowanie się do dyrektywy 93/13, lecz także do dyrektywy 2005/29 dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych(4) oraz do art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).
II – Ramy prawne
A – Prawo Unii
1. Dyrektywa 93/13
5. Artykuł 4 dyrektywy 93/13 posiada następujące brzmienie:
„1. […] nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem […] wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem [zawarciem] umowy […].
2. Ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian […] usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem”.
6. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:
„1. Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.
7. Artykuł 7 ust. 1 i 2 dyrektywy 93/13 stanowi, co następuje:
„1. Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.
2. Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe; co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia stałemu [dalszemu] stosowaniu takich warunków”.
8. Zgodnie z jej art. 3 ust. 3 dyrektywa 93/13 zawiera w załączniku przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków, które mogą być uznane za nieuczciwe. Punkt 1 lit. q) tego załącznika wskazuje na
„wyłączenie lub ograniczenie prawa konsumenta do wystąpienia z powództwem lub skorzystania z innego środka zabezpieczającego [środka prawnego], zwłaszcza zaś żądanie od konsumenta poddania sporów wyłącznie pod arbitraż nieobjęty przepisami prawa, bezprawne ograniczenie dostępności dowodów lub przerzucenie na konsumenta ciężaru dowodu, który w związku ze stosowanym prawem powinna dostarczyć druga strona umowy”.
2. Dyrektywa 2005/29
9. Artykuł 3 ust. 2 dyrektywy 2005/29 stanowi:
„2. Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisów prawa zobowiązań umownych, w szczególności dla postanowień dotyczących ważności, zawierania lub skutków umowy”.
10. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 2005/29 definiuje „działania wprowadzające w błąd” w sposób następujący:
„1. Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli zawiera ona fałszywe informacje i w związku z tym jest niezgodna z prawdą lub w jakikolwiek sposób, w tym poprzez wszystkie okoliczności jej prezentacji, wprowadza lub może wprowadzić w błąd przeciętnego konsumenta, nawet jeżeli informacje te w odniesieniu do jednego lub większej liczby wymienionych niżej elementów są zgodne z rzeczywistością, i która w każdym przypadku powoduje lub może spowodować podjęcie przez konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął:
[…]
d) cena, sposób obliczania ceny lub istnienie szczególnej korzyści cenowej”.
11. Artykuł 7 ust. 1 definiuje „zaniechania wprowadzające w błąd” w sposób następujący:
„1. Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności oraz ograniczenia środka przekazu, pomija ona istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi, stosownie do okoliczności, do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął”.
12. Zgodnie z art. 7 ust. 4 lit. c) uważa się
„4. [w] przypadku zaproszenia do dokonania zakupu za istotne […] następujące informacje, jeżeli nie wynikają one jasno z kontekstu:
[…]
c) cena […]”.
13. Artykuł 11 dyrektywy 2005/29 stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają w interesie konsumentów odpowiednie i skuteczne środki zwalczania nieuczciwych praktyk w celu zapewnienia zgodności z przepisami niniejszej dyrektywy.
Środki takie obejmują przepisy prawne, zgodnie z którymi osoby lub organizacje uznawane na mocy prawa krajowego za mające uzasadniony interes w zwalczaniu nieuczciwych praktyk handlowych, w tym konkurenci, mogą:
a) wszcząć postępowanie sądowe w odniesieniu do takich nieuczciwych praktyk handlowych;
lub
b) zaskarżyć takie nieuczciwe praktyki handlowe przed organem administracyjnym właściwym do rozpatrywania skarg lub do wszczynania właściwych postępowań sądowych.
[…]”.
14. Artykuł 12 dyrektywy 2005/29 brzmi następująco:
„Państwa członkowskie przyznają sądom lub organom administracyjnym uprawnienia umożliwiające im w ramach postępowań cywilnych lub administracyjnych, o których mowa w art. 11:
a) żądanie, aby przedsiębiorca przedstawił dowód na prawdziwość swoich twierdzeń o faktach związanych z praktyką handlową, jeżeli biorąc pod uwagę uzasadniony interes przedsiębiorcy i innych uczestników postępowania, żądanie takie wydaje się właściwe z uwagi na okoliczności danej sprawy;
oraz
b) uznanie twierdzeń o faktach za nieprawdziwe, jeżeli dowody wymagane zgodnie z lit. a) nie zostaną przeprowadzone lub zostaną uznane za niewystarczające przez sąd lub organ administracyjny”.
B – Prawo hiszpańskie
15. Z uwagi na okoliczność, że zarówno ocena zagadnienia, czy secretario Judical jest sądem, jak również rozpatrzenie pytań prejudycjalnych dotyczących zgodności prawa hiszpańskiego z prawem Unii, wymagają omówienia właściwych przepisów prawa hiszpańskiego, należy poniżej przedstawić te przepisy.
1. Ley Orgánica 6/1985 del Poder Judicial
16. Ley Orgánica 6/1985 del Poder Judicial (ustawa o ustroju sądów, zwana dalej „LOPJ”)(5) reguluje w księdze V tytule II (art. 440–469 bis) określonym jako „W przedmiocie grupy zawodowej secretarios judicales” status prawny oraz zadania sekretarzy sądu.
17. Po złożeniu wniosku leżącego u podstaw niniejszego postępowania dokonano poprzez ustawę organiczną 7/2015(6) zmiany LOPJ, a określenie „secretarios judiciales” zostało zastąpione przez nazwę „Letrados de la Administración de Justicia”. Zgodnie z przepisami przejściowymi ustawy organicznej 7/2015 oraz stanowiskiem stron w niniejszym postępowaniu, przyjmujących natychmiastowe stosowanie zmian dokonanych przez tę ustawę, poniżej stosowane będą przepisy LOPJ w brzmieniu po ich zmianie dokonanej przez ustawę organiczną 7/2015. Jednakże w celu zachowania większej przejrzystości zachowane zostanie jednak określenie „secretario judical” dla organu odsyłającego(7).
18. Zgodnie z art. 440 LOPJ secretarios judiciales są urzędnikami w służbie administracji wymiaru sprawiedliwości podległymi ministerstwu sprawiedliwości. Artykuły 442 i 450 LOPJ stanowią, że kandydaci na urząd secretarios judiciales są wybierani w ramach konkursu i są mianowani. Artykuł 443 ust. 2 LOPJ określa w sposób wyczerpujący wypadki, w których secretario judicial traci swój urząd. Wypadki te dotyczą w szczególności wyroków skazujących w postępowaniach karnych lub też kary dyscyplinarnej złożenia z urzędu. Ponadto art. 468 quater ust. 2 akapit drugi w związku z art. 468 bis ust. 1 LOPJ stanowi, że secretarios judiciales mogą zostać złożeni z urzędu wyłącznie we wskazanych wypadkach bardzo poważnych przewinień. W końcu art. 446 LOPJ określa reguły wyłączenia na wniosek i wyłączenia z mocy ustawy secretarios judiciales, które w znacznej mierze są takie same jak w wypadku sędziów.
19. Ponadto art. 452 ust. 1 zdanie pierwsze LOPJ stanowi, że secretarios judiciales wykonując swój urząd stale przestrzegają zasad praworządności i bezstronności, że w zakresie wykonywania kompetencji do sporządzania dokumentów działają autonomicznie i niezawiśle oraz że ogólnie przestrzegają poleceń zwierzchników. Artykuł 452 ust. 1 zdanie drugie LOPJ zawiera uregulowanie, że zadania secretarios judiciales – z wyjątkiem wskazanej w art. 451 ust. 3 LOPJ kompetencji do sporządzania dokumentów – nie mogą być delegowane.
20. Wreszcie art. 465 pkt 8 LOPJ przewiduje, że przełożeni secretarios judiciales nie mogą udzielać im instrukcji odnośnie do toczących się postępowań należących do ich właściwości:
„Secretarios de Goberino posiadają następujące uprawnienia:
8) […]Nie mogą też udzielać szczególnych poleceń dotyczących konkretnych spraw, w ramach których secretario judicial działa w zakresie wydawania dokumentów uwierzytelnionych lub też wykonuje swoje uprawnienia w zakresie organizacji i kierowania postępowaniem”.
2. Real Decreto 1608/2005
21. Real Decreto 1608/2005 por el que se aprueba el Reglamento Orgánico del Cuerpo de secretarios Juxdiciales (dekret królewski 1608/2005 w sprawie zatwierdzenia rozporządzenia organicznego dotyczącego secretarios judiciales, zwany dalej „Real Decreto 1608/2005”)(8) również reguluje ustrój prawny secretarios judiciales.
22. Artykuł 16 lit. h) i art. 21 ust. 2 Real Decreto 1608/2005 potwierdzają jeszcze raz, iż przełożeni secretarios judiciales nie mogą im udzielać instrukcji co do toczących się postępowań, które objęte są ich właściwością. Artykuł 16 lit. h) Real Decreto 1608/2005 ma następujące brzmienie:
„Secretarios de Gobierno mają następujące uprawnienia, każdorazowo dotyczące ich konkretnego zakresu działania:
h) […] Nie mogą też udzielać szczególnych poleceń dotyczących konkretnych spraw, w ramach których secretario judicial działa w zakresie wydawania dokumentów uwierzytelnionych lub też wykonuje swoje uprawnienia w zakresie organizacji i kierowania postępowaniem”.
23. Artykuł 21 pkt 2 Real Decreto 1608/2005 stanowi:
„Secretario General de la Administratión de Justicia ma następujące uprawnienia:
2) […]
[…] Nie mogą też udzielać szczególnych poleceń dotyczących konkretnych spraw, w ramach których secretario judicial działa w zakresie wydawania dokumentów uwierzytelnionych lub też wykonuje swoje uprawnienia w zakresie organizacji i kierowania postępowaniem”.
24. Zgodnie z art. 81 ust. 1 lit. a) Real Decreto 1608/2005 secretarios judiciales mają indywidualne prawo do zachowania statusu urzędnika, o rzeczywiste wykonywanie zadań powierzonych ich grupie zawodowej i o pozbawienie ich urzędu jedynie w wypadkach i na warunkach określonych w ustawie.
3. Ley 1/2000 de Enjuiciamento Civil
25. Postępowanie o zapłatę wynagrodzenia, będące przedmiotem sprawy w postępowaniu głównym, jest uregulowane w Ley 1/2000 de Enjuciamento Civil (kodeksie postępowania cywilnego, zwanym dalej „LEC”)(9). W wyniku zmiany LEC dokonanej przez ustawę 13/2009(10), przeniesiono istniejącą pierwotnie wyłączną właściwość sędziów w zakresie tego postępowania, w celu ich odciążenia(11), na secretarios judiciales. W tym kontekście nie dokonano zmian przepisów dotyczących przebiegu postępowania.
26. Po złożeniu wniosku stanowiącego podstawę niniejszego postępowania ustawą 42/2015(12) dokonano zmiany LEC. Jednakże zgodnie z przepisami przejściowymi zmiany dokonane przez tę ustawę nie znajdują zastosowania do toczących się postępowań. Tak więc wskazane poniżej przepisy LEC zostały przedstawione w brzmieniu znajdującym zastosowanie w niniejszym postępowaniu – sprzed zmiany dokonanej przez ustawę 42/2015(13).
27. Artykuł 34 LEC reguluje postępowanie w sprawie ustalania opłat dla pełnomocników procesowych, a jego ust. 2 akapit drugi i trzeci stanowi:
„2. […]
Jeżeli mocodawca we wspomnianym terminie wniesie sprzeciw, secretario judicial bada rachunek i akta postępowania, a także przedstawione dokumenty i wydaje w terminie dziesięciu dni zarządzenie ustalające kwotę podlegającą zapłacie na rzecz pełnomocnika procesowego, wskazując, że podlega ona egzekucji, jeżeli zapłata nie nastąpi w terminie pięciu dni od dnia doręczenia zarządzenia.
Zarządzenie, o którym mowa w poprzedzającym akapicie, nie podlega zaskarżeniu, jednakże nie przesądza ono nawet w części o wyroku, jaki może zapaść w późniejszym postępowaniu sądowym”.
28. Artykuł 35 LEC reguluje postępowanie o zapłatę wynagrodzenia dla adwokatów i stanowi:
„1. Adwokaci mogą dochodzić od reprezentowanej przez nich strony zapłaty wynagrodzenia za daną sprawę poprzez przedstawienie szczegółowego rachunku i formalne oświadczenie, że wynagrodzenie to jest im należne i nie zostało jeszcze zapłacone.
2. Po przedstawieniu tego roszczenia secretario judicial wezwie dłużnika do zapłaty wspomnianej kwoty wraz z kosztami lub do wniesienia sprzeciwu od tego rachunku w terminie dziesięciu dni, wskazując, że podlega ona egzekucji, jeżeli dłużnik nie dokona zapłaty lub nie wniesie sprzeciwu.
W wypadku wniesienia we wskazanym terminie sprzeciwu z uzasadnieniem, że wynagrodzenie jest nienależne, stosuje się art. 34 ust. 2 akapity drugi i trzeci.
W wypadku wniesienia sprzeciwu z uzasadnieniem, że wynagrodzenie jest zawyżone, a adwokat nie wykaże istnienia propozycji cenowej przyjętej przez wnoszącego sprzeciw, dokonuje się najpierw jego ustalenia zgodnie z art. 241 i nast. i wydaje się zarządzenie ustalające należną kwotę ze wskazaniem, że podlega ona egzekucji, jeżeli zapłata nie nastąpi w terminie pięciu dni od dnia doręczenia zarządzenia.
Zarządzenie to nie podlega zaskarżeniu, jednakże nie przesądza ono nawet w części o wyroku, jaki może zapaść w późniejszym postępowaniu sądowym.
3. Jeżeli dłużnik, od którego należne jest wynagrodzenie, nie wniesie sprzeciwu w przepisanym terminie, dokonuje się egzekucji kwoty wynikającej z rachunku wraz z kosztami”.
29. Artykuł 206 LEC jest zatytułowany „Rodzaje orzeczeń”, a jego ust. 2 stanowi:
„2. Orzeczenia secretarios judiciales są określane jako środki oraz zarządzenia”.
30. Artykuł 207 LEC, zatytułowany „Orzeczenia końcowe. Orzeczenia niezaskarżalne. Prawomocność formalna”, brzmi w sposób następujący:
„1. Orzeczeniami końcowymi są rozstrzygnięcia kończące postępowanie w pierwszej instancji oraz orzeczenia, w których rozstrzyga się o środkach zaskarżenia wniesionych od takich orzeczeń.
2. Orzeczeniami niezaskarżalnymi są te orzeczenia, od których nie przysługuje żaden środek zaskarżenia zarówno wtedy, gdy nie jest on przewidziany przez ustawę, jak i wówczas, gdy został on przewidziany, jednakże upłynął termin wyznaczony w ustawie i żadna ze stron nie wniosła tego środka.
3. Orzeczenia niezaskarżalne są prawomocne, a sąd, który je wydał, jest w każdym wypadku związany ich treścią.
4. W wypadku upływu terminów zaskarżenia, bez wniesienia środka zaskarżenia, orzeczenie staje się niezaskarżalne i prawomocne, a sąd, który je wydał, jest w każdym wypadku związany jego treścią”.
31. Artykuł 222 LEC nosi tytuł „Prawomocność materialna”, a jego ust. 1 stanowi:
„1. Prawomocność niezaskarżalnych wyroków, niezależnie od tego, czy są to wyroki uwzględniające czy oddalające powództwo, wyklucza na mocy ustawy późniejsze postępowanie, którego przedmiot jest identyczny z postępowaniem, w którym wystąpiła prawomocność”.
32. Artykuł 246 ust. 1 LEC, do którego odsyła art. 35 ust. 2 akapit trzeci LEC, zawiera następujące uregulowanie:
„1. W wypadku zaskarżenia ustalenia z uwagi na to, że wynagrodzenie adwokata jest uważane za zawyżone, uzyskuje się w ciągu pięciu dni stanowisko adwokata, a gdy nie wyrazi on zgody na obniżenie wynagrodzenia, uwierzytelnioną kopię akt sprawy lub tę ich część, która jest konieczna, przekazuje się do izby adwokackiej, by wydała opinię”.
33. Artykuł 517 LEC jest zatytułowany „Czynność egzekucyjna. Tytuł wykonawczy” i stanowi w ust. 1 oraz ust. 2 pkt 9:
„1. Czynność egzekucyjna musi mieć oparcie w tytule nadającym się do egzekucji.
2. Do egzekucji nadają się jedynie następujące tytuły:
[…]
9) pozostałe orzeczenia procesowe i dokumenty, które zgodnie z niniejszą ustawą lub inną ustawą zostały uznane za nadające się do egzekucji”.
34. Artykuł 552 LEC jest zatytułowany „Odmowa nadania klauzuli wykonalności. Środki odwoławcze”, a jego ust. 1 brzmi:
„1. W wypadku stwierdzenia przez sąd, że nie są spełnione ustawowe przesłanki i wymogi do nadania klauzuli wykonalności, odmawia się postanowieniem nadania klauzuli wykonalności.
W wypadku gdy sąd stwierdzi, że któryś z warunków zawartych w jednym z tytułów wykonawczych określonych w art. 557 ust. 1 może zostać uznany za nieuczciwy, sąd wysłuchuje strony w terminie piętnastu dni, a po ich wysłuchaniu wydaje w terminie pięciu dni roboczych zgodnie z art. 561 ust. 1 pkt 3.a niezbędne zarządzenia”.
35. Artykuł 556 LEC ma tytuł „Sprzeciw przeciwko egzekucji orzeczeń procesowych lub arbitrażowych lub przeciwko egzekucji porozumień mediacyjnych”, a jego ust. 1 i 2 stanowią:
„1. W wypadku gdy tytułem wykonawczym jest orzeczenie procesowe lub arbitrażowe o charakterze zasądzającym lub też porozumienie mediacyjne, dłużnik egzekucyjny może w terminie dziesięciu dni od doręczenia postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności tym tytułom wnieść sprzeciw, podnosząc w formie pisemnej zapłatę lub wykonanie obowiązku wynikającego z wyroku, orzeczenia arbitrażowego lub porozumienia i wykazując to przez przedłożenie dokumentów.
Dłużnik egzekucyjny może również zarzucić, że czynność egzekucyjna jest bezskuteczna lub też, że zwarto porozumienia lub ugody w celu zapobieżenia egzekucji, o ile porozumienia lub ugody zostały ujęte w dokumencie publicznym.
2. Sprzeciw wniesiony w wypadkach wskazanych w poprzedzającym ustępie nie ma skutku zawieszającego w stosunku do egzekucji”.
36. Artykuł 557 LEC, zatytułowany „Sprzeciw wobec egzekucji z innych tytułów wykonawczych niż tytuły pochodzące od sądów lub sądów arbitrażowych”, stanowi w ust. 1 pkt 7.a oraz w ust. 2, co następuje:
„1. W wypadku egzekucji z tytułów w rozumieniu pkt 4, 5, 6 oraz 7 oraz na podstawie pozostałych dokumentów nadających się do egzekucji w rozumieniu pkt 9 oraz art. 517 ust. 2 dłużnik egzekucyjny może wnieść sprzeciw, zachowując terminy i wymogi formalne wskazane w poprzedzającym artykule, jedynie gdy uzasadnia go jednym z poniższych względów:
[…]
7.a Tytuł zawiera nieuczciwe klauzule.
2. W wypadku wniesienia sprzeciwu przewidzianego w ustępie poprzedzającym secretario judicial zawiesza postępowanie, stosując środek organizacji postępowania”.
III – Okoliczności faktyczne oraz wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
37. Juzgado de Violencia sobre la Mujer Único de Terrassa [sąd właściwy w sprawach przemocy wobec kobiet w Terrassa] przeprowadził na wniosek P. Hernández Martínez postępowanie o sygnaturze akt 206/2013 w celu rozwiązania sporu dotyczącego władzy rodzicielskiej. Pilar Hernández Martínez zleciła reprezentowanie jej interesów w tym postępowaniu adwokatowi R. Margaritowi Panicellowi. W dniu 27 lipca 2015 r. R. Margarit Panicello złożył u secretario judicial des Juzgado de Violencia sobre la Mujer Único de Terrassa (secretario judicial sądu właściwego w sprawach przemocy wobec kobiet w Terrassa) na podstawie art. 35 LEC wniosek o przeprowadzenie postępowania o zapłatę wynagrodzenia w celu wyegzekwowania jego wynagrodzenia.
38. Secretario judicial, który prowadzi postępowanie o zapłatę wynagrodzenia, ma wątpliwości co do zgodności tego postępowania z prawem Unii, gdyż właściwe przepisy krajowe nie dają mu możliwości dokonania z urzędu oceny zagadnień, czy zawarta umowa zawiera nieuczciwe warunki lub też czy adwokat nie zastosował nieuczciwych praktyk handlowych. Ponadto przepisy te nie dopuszczają – z wyjątkiem dowodów z dokumentu lub opinii biegłego – przeprowadzenia postępowania dowodowego.
39. W tych okolicznościach secretario judicial postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującymi pytaniami w celu rozstrzygnięcia w trybie prejudycjalnym:
„1) Czy art. 34, 35 i art. 207 ust. 2–4 [LEC], regulujące postępowanie o zapłatę wynagrodzenia pełnomocnika sądowego, są sprzeczne z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, ponieważ wykluczają możliwość kontroli sądowej? W wypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej:
Czy secretario judicial w ramach postępowania przewidzianego w art. 34 i 35 [LEC] jest »sądem« w rozumieniu art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej?
2) Czy art. 34 i 35 [LEC] są sprzeczne z art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 2 dyrektywy 93/13 oraz z art. 6 ust. 1 lit. d) i ust. 11 i 12 dyrektywy 2005/29, ponieważ wykluczają kontrolę z urzędu ewentualnych nieuczciwych warunków lub nieuczciwych praktyk handlowych zawartych w umowach pomiędzy adwokatami a osobami fizycznymi, działającymi w celach niezwiązanych z ich działalnością gospodarczą?
3) Czy art. 34 i 35 [LEC] są sprzeczne z art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 2 dyrektywy 93/13 oraz pkt 1 lit. q) załącznika do dyrektywy 93/13, ponieważ uniemożliwiają w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia przeprowadzenie dowodu w celu rozstrzygnięcia spornego zagadnienia?”.
IV – Ocena
40. Należy zbadać, czy secretario judicial w swojej funkcji wykonywanej w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia jest sądem w rozumieniu art. 267 TFUE. Jeżeli jest on sądem, Trybunał musi rozstrzygnąć, czy secretario judicial w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia powinien z urzędu badać występowanie nieuczciwych warunków lub nieuczciwych praktyk handlowych. Tak więc konstrukcja postępowania o zapłatę wynagrodzenia ma decydujące znaczenie dla wszystkich pytań pojawiających się w niniejszym postępowaniu w sprawie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Dlatego też na początku należy przedstawić w zarysie to postępowanie.
A – W przedmiocie postępowania o zapłatę wynagrodzenia przed secretario judicial
41. Postępowanie o zapłatę wynagrodzenia uregulowane w art. 34 i 35 LEC umożliwia adwokatowi uzyskanie tytułu wykonawczego dla jego wierzytelności z tytułu wynagrodzenia bez konieczności spornego postępowania w tym przedmiocie, o ile dłużnik nie doprowadzi do takiego postępowania poprzez wniesienie sprzeciwu. Postępowanie, którego dotyczy niniejsza sprawa, jest w tym zakresie podobne do postępowania w sprawie wydania nakazu zapłaty, którego dotyczyły sprawy Banco Español de Crédito i Finanmadrid, gdyż przewiduje także przeniesienie inicjatywy procesowej na dłużnika – tak zwanej „inversion du contentieux” – co nakłada na adresata obowiązek wszczęcia postępowania kontradyktoryjnego w celu zapobieżenia wykonalności nakazu zapłaty(14).
42. Postępowanie o zapłatę wynagrodzenia, które zostało stworzone specjalnie w celu dochodzenia wynagrodzeń adwokatów powstałych w ramach określonego postępowania sądowego, nie jest jedyną drogą, którą ma do dyspozycji adwokat w celu dochodzenia swojego wynagrodzenia. Roszczenia te mogą być także dochodzone w zwykłym postępowaniu sądowym lub nakazowym.
43. Postępowanie o zapłatę wynagrodzenia musi być przeprowadzone przed secretario judicial sądu, przed którym zostało przeprowadzone postępowanie, w ramach którego adwokat działał na rzecz swojego mocodawcy, a jego celem może być wyłącznie dochodzenie wynagrodzeń powstałych w ramach tego postępowania.
1. W przedmiocie przebiegu postępowanie o zapłatę wynagrodzenia przed secretario judicial
44. Gdy adwokat przedłoży secretario judicial swoją wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia, organ ten bada, czy wierzytelności te odpowiadają czynnościom adwokata w postępowaniu sądowym, i wyklucza wierzytelności, które nie podlegają zwrotowi(15). Następnie wzywa dłużnika do zapłaty. Jeżeli dłużnik nie wniesie sprzeciwu, zarządza się egzekucję.
45. Jeżeli jednak dłużnik zakwestionuje wierzytelność, podnosząc, że nie jest ona należna, secretario judicial bada rachunek, akta postępowania oraz inne dokumenty i wydaje następnie zarządzenie ustalające kwotę, którą należy zapłacić adwokatowi(16).
46. W wypadku gdy wierzytelność jest kwestionowana ponadto jako za wysoka i gdy kwestionujący nie przyjął propozycji cenowej, secretario judicial ustala wysokość wierzytelności w ramach postępowania w sprawie ustalania kosztów uregulowanego w art. 241 i nast. LEC; w postępowaniu tym przewiduje się zgodnie z art. 246 LEC wysłuchanie wierzyciela oraz zwrócenie się ze sprawą do izby adwokackiej(17).
47. Zgodnie z ich literalnym brzmieniem art. 34 i 35 LEC przewidują jedynie w wypadku wniesienia sprzeciwu w sposób wyraźny, że secretario judicial w celu ustalenia wierzytelności z tytułu wynagrodzenia wydaje zarządzenie („decreto”). Niemniej jednak secretario judicial wydaje orzeczenie także wtedy, gdy bada rachunek adwokata, gdy ewentualnie wyklucza wierzytelności, które nie podlegają zwrotowi, gdy wzywa dłużnika zgodnie z art. 35 ust. 2 akapit pierwszy LEC do zapłaty rachunku oraz gdy z uwagi na brak sprzeciwu wierzytelność podlega egzekucji zgodnie z art. 35 ust. 3 LEC. Dlatego też pojęcie „orzeczenie secretario judicial” określa poniżej zarówno zarządzenie przewidziane wprost w art. 34 i 35 LEC, wydawane przez secretario judicial w wypadku wniesienia sprzeciwu, jak i orzeczenie, które wydaje w ten sposób, że wzywa dłużnika do zapłaty zbadanego przez siebie rachunku, a wierzytelność ta z uwagi na brak sprzeciwu podlega egzekucji. Należy przyjąć, że orzeczenie to jest również wydawane w formie zarządzenia („decreto”).
2. W przedmiocie skutku orzeczenia secretario judicial
48. Zgodnie z art. 34 i 35 LEC od orzeczenia wydanego przez secretario judicial w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia nie przysługuje środek odwoławczy, jednakże orzeczenie to nie przesądza o treści rozstrzygnięcia w późniejszym postępowaniu. Tak więc wynagrodzenie ustalone przez secretario judicial może zostać zmienione w późniejszym postępowaniu prowadzonym w trybie zwykłym. Orzeczenie secretario judicial ma zatem jedynie przymiot prawomocności formalnej, nie ma natomiast przymiotu prawomocności materialnej.
49. Prawomocność formalna oznacza bowiem zgodnie z art. 207 LEC jedynie, że od orzeczenia nie przysługuje już środek odwoławczy, gdyż nie jest on przewidziany przez ustawę lub też upłynął termin do jego wniesienia. Natomiast prawomocność materialna oznacza zgodnie z art. 222 ust. 1 LEC, że treść orzeczenia jest wiążąca także dla późniejszych postępowań.
50. Brak przymiotu prawomocności materialnej zarządzenia secretario judicial w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia nie stoi jednak w żaden sposób na przeszkodzie możliwości prowadzenia egzekucji na podstawie takiego zarządzenia. Zgodnie z art. 34 i 35 LEC dłużnik jest zobowiązany do zapłaty kwoty ustalonej przez secretario judicial, gdyż w przeciwnym razie następuje egzekucja.
3. W przedmiocie egzekucji orzeczenia secretario judicial
51. W odniesieniu do samej egzekucji prawo hiszpańskie rozróżnia w zależności od charakteru tytułu wykonawczego dwie różne procedury egzekucji. Jeżeli są to orzeczenia „procesowe” lub arbitrażowe(18) oraz porozumienia mediacyjne, osoba, przeciw której skierowana jest egzekucja, może powoływać się zgodnie z art. 556 ust. 1 i 2 LEC w ramach nieposiadającego skutku zawieszającego zarzutu jedynie na wykonanie zobowiązania, przedawnienie czynności egzekucyjnej lub ugodę zawartą pomiędzy stronami. Natomiast w wypadku gdy tytuł wykonawczy nie ma charakteru sądowego lub arbitrażowego(19), art. 557 LEC przewiduje możliwość podnoszenia znacznie dalej idących zarzutów, mających skutek zawieszający, które w szczególności pozwalają na podniesienie występowania nieuczciwych warunków. Poza tym zgodnie z art. 552 ust. 1 LEC sędzia, któremu powierzono egzekucję takich tytułów wykonawczych, bada z urzędu występowanie nieuczciwych warunków(20).
52. Zagadnienie, do której z obu kategorii należy zaliczyć zarządzenie secretario judicial wydane w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia, nie wydaje się być do końca wyjaśnione. I tak rząd hiszpański stoi na stanowisku, że zarządzenie to zalicza się do wskazanych w art. 557 LEC tytułów wykonawczych niemających charakteru sądowego lub arbitrażowego. Z tego wynika, że w ramach egzekucji takich orzeczeń sędzia prowadzący postępowanie egzekucyjne ma obowiązek badania z urzędu występowania nieuczciwych warunków. Założenie to jest jedną z głównych podstaw argumentacji rządu hiszpańskiego zarówno w odniesieniu do zagadnienia sądowego charakteru secretario judicial, jak i w odniesieniu do odpowiedzi na pytania prejudycjalne.
53. Jednakże hiszpańska argumentacja jest trudna do zrozumienia, gdyż analizując dokładnie ciąg odesłań dotyczących egzekucji zawarty w LEC (art. 517, 556 i 557 LEC), dochodzi się do wniosku, że orzeczenia secretario judicial podlegają egzekucji takiej jak orzeczenia sądów.
54. Rząd hiszpański opiera swoje założenie na tym, że art. 557 LEC w celu zdefiniowania tytułów wykonawczych niemających charakteru sądowego lub arbitrażowego odsyła do art. 517 ust. 2 LEC, który definiuje wszystkie tytuły wykonawcze i w pkt 9 wskazuje na „pozostałe orzeczenia »procesowe« i dokumenty, które zgodnie z niniejszą ustawą […] nadają się do egzekucji”(21), do których należą orzeczenia wydane zgodnie z art. 34 i 35 LEC.
55. Jednakże art. 557 ust. 1 LEC odsyła jedynie do wskazanych w art. 517 ust. 2 pkt 9 LEC pozostałych „dokumentów nadających się do egzekucji”(22), lecz nie odsyła do wspomnianych tam również „orzeczeń »procesowych«” („resoluciones procesales”). Te są bowiem objęte art. 556 LEC, który zgodne z jego literalnym brzmieniem właśnie dotyczy egzekucji „orzeczeń »procesowych«”.
56. Poza tym zarządzeń („decretos”) secretario judicial wydanych zgodnie z art. 34 i 35 LEC w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia nie zalicza się do wskazanych w art. 517 ust. 2 pkt 9 „dokumentów nadających się do egzekucji”, lecz do wskazanych tam „orzeczeń »procesowych«” („resoluciones procesales”). Zgodnie z art. 206 ust. 2 LEC zarządzenia wydane przez secretario judicial („decretos”) zalicza się bowiem do kategorii orzeczeń wydawanych przez ten organ („resoluciones”). Tym samym zarządzenia wydawane przez secretario judicial w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia („decretos”) stanowią bez wątpienia „orzeczenia »procesowe«” („resolutiones procesales”) w rozumieniu art. 556 LEC i powinny być tym samym traktowane do celu egzekucji tak samo jak orzeczenia sądowe.
57. Rząd hiszpański nie był w stanie podczas rozprawy – mimo zadanego wprost w tym względzie pytania – przeciwstawić tej wykładni opartej o wyraźne brzmienie LEC żadnych uzasadnionych argumentów i ograniczył się do niejasnego odwołania się do „wykładni systemowej” interesujących w tym kontekście przepisów, unikając precyzyjnego odniesienia się do ich literalnego brzmienia.
58. Jednakże wbrew tej argumentacji także wykładnia systemowa LEC potwierdza, że orzeczenia wydane przez secretario judicial w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia podlegają w celu ich egzekucji tak samo jak orzeczenia sądowe reżymowi prawnemu uregulowanemu w art. 556 LEC. Poprzez ustawę nr 13/2009, na mocy której postępowanie o zapłatę wynagrodzenia została przekazane do kompetencji secretario judicial(23), zmieniono także tytuł art. 556 LEC ze „Sprzeciw przeciwko egzekucji z orzeczeń sądowych lub arbitrażowych […]” („Oposición a la ejecución de resoluciones judiciales o arbitra les”) na „Sprzeciw przeciwko egzekucji orzeczeń procesowych lub arbitrażowych” („Oposición a la ejecución de resoluciones procesales o arbitrales”); nastąpiło to, tak jak zostało to wprost wyjaśnione w preambule do ustawy 13/2009, aby uwzględnić nowe kompetencje przyznane przez tę ustawę dla secretario judicial. Dlatego też pojęcie „orzeczenie »procesowe«” („resolutiones procesales”) – tak jak zostało to określone w preambule ustawy 13/2009 – obejmuje obecnie zarówno orzeczenia sądowe, jak i orzeczenia secretario judicial(24).
59. Wywody te wykazują wbrew stanowisku rządu hiszpańskiego na wolę ustawodawcy hiszpańskiego, aby nie tylko przekazać secretarios judiciales postępowanie o zapłatę wynagrodzenia, które uprzednio było zastrzeżone na rzecz sędziów, lecz także zapewnić, by orzeczenia wydane w ramach tego postępowania przez secretarios judiciales były egzekwowane zgodnie z art. 556 LEC tak jak orzeczenia sądowe.
60. W związku z tym należy przyjąć w niniejszym postępowaniu o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, że orzeczenia wydane przez secretario judicial w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia są w odniesieniu do ich egzekucji zrównane z orzeczeniami sądowymi. Oznacza to, że w ramach egzekucji ani nie ma obowiązku do badania z urzędu występowania nieuczciwych warunków, ani też nie przewidziano możliwości podnoszenia zarzutów o charakterze suspensywnym wskazujących na istnienie takich warunków.
B – W przedmiocie dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
61. Zanim zajmę się zagadnieniem, czy przedstawione w zarysie postępowanie o zapłatę wynagrodzenia jest zgodne z prawem Unii, rozważę najpierw kwestię uprawnienia secretario judicial do wniesienia odesłania prejudycjalnego oraz dalsze zagadnienia związane z dopuszczalnością odesłania.
1. W przedmiocie uprawnienia secretario judicial do wniesienia odesłania prejudycjalnego
62. W swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym secretario judicial zgłasza wątpliwości co do jego statusu jako sądu w rozumieniu art. 267 TFUE, gdyż nie jest on – oceniając to formalnie – w Hiszpanii częścią władzy sądowniczej, lecz urzędnikiem w służbie ministerstwa sprawiedliwości. Ostatecznie jednak dochodzi do konkluzji, że jest uprawniony do wniesienia odesłania prejudycjalnego. Komisja podziela to stanowisko, natomiast rząd hiszpański zdecydowanie mu się sprzeciwia.
63. Zagadnienie, czy organ odsyłający jest sądem w rozumieniu art. 267 TFUE, podlega ocenie wyłącznie na podstawie prawa Unii. Dlatego też klasyfikacja organu dokonana przez prawo krajowe nie ma decydującego znaczenia. Dotyczy to też oceny organu przez orzecznictwo krajowe, a zatem w niniejszym postępowaniu też wskazanego przez secretario judicial oraz dyskutowanego na rozprawie orzecznictwa hiszpańskiego trybunału konstytucyjnego, które nie zaklasyfikowało orzeczenia secretario judicial wydanego w innym postępowaniu niż to będące przedmiotem rozpatrzenia w niniejszej sprawie jako aktu sędziowskiego w rozumieniu hiszpańskiego konstytucyjnego prawa procesowego.
64. W ramach dokonywanej na podstawie prawa Unii oceny statusu danego organu jako sądu istotne znaczenie ma szereg okoliczności, jak na przykład podstawa prawna organu, jego trwały charakter, obligatoryjność jurysdykcji, sporny charakter postępowania, stosowanie przepisów prawa przez organ oraz jego niezawisłość(25).
65. Ponadto organy krajowe mogą kierować pytanie do Trybunału wyłącznie w zawisłym przed nimi sporze oraz gdy są zobowiązane zająć stanowisko w postępowaniu mającym doprowadzić do rozstrzygnięcia o charakterze sądowym(26).
66. Należy zatem ustalić uprawnienie organu do skierowania odesłania prejudycjalnego do Trybunału na podstawie kryteriów tak strukturalnych, jak i funkcjonalnych. W tym kontekście organ krajowy może być zakwalifikowany jako „sąd” w rozumieniu art. 267 TFUE, gdy wykonuje funkcje sądowe, ale nie wtedy gdy wykonuje inne funkcje, w szczególności administracyjne(27).
67. Ponadto, aby ustalić, czy organ krajowy, któremu w drodze ustawy powierzono funkcje o zróżnicowanym charakterze, powinien być uznany za „sąd” w rozumieniu art. 267 TFUE, należy także zbadać szczególny charakter funkcji wykonywanych przezeń w konkretnym kontekście prawnym, w którym decyduje się zwrócić do Trybunału(28).
68. W niniejszej sprawie należy zatem ocenić, czy secretario judicial w swojej szczególnej funkcji wykonywanej zgodnie z art. 35 LEC w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia powinien zostać zakwalifikowany jako sąd w rozumieniu art. 267 TFUE.
69. W pierwszej kolejności należy wskazać, że podstawy prawne działalności secretario judicial oraz stały charakter tego organu nie stwarzają problemów(29). Ponadto w ramach uregulowanego w art. 34 i 35 LEC postępowania o zapłatę wynagrodzenia nie ma wątpliwości co do tego, że secretario judicial stosuje przepisy prawa.
70. Natomiast sporne są w niniejszej sprawie zagadnienia niezawisłości tego organu oraz kwestia, czy postępowanie o zapłatę wynagrodzenia, o którym jest mowa, jest obligatoryjnym i spornym postępowaniem, w ramach którego rozstrzyga się spór prawny i które ma na celu wydanie orzeczenia o charakterze sądowym.
a) W przedmiocie niezawisłości secretarios judiciales
71. Pojęcie niezawisłości sędziowskiej obejmuje zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dwa aspekty: zewnętrzny i wewnętrzny.
72. Odnosząc się najpierw do aspektu wewnętrznego, należy stwierdzić, że łączy się z pojęciem bezstronności i dotyczy zachowania jednakowego dystansu do stron sporu i ich interesów w odniesieniu do jego przedmiotu(30).
73. Niezawisłość wewnętrzna secretario judicial jest zagwarantowana w ramach postępowania o zapłatę wynagrodzenia w ten sposób, że zajmuje on wobec adwokata i jego mocodawcy stanowisko niezależnej osoby trzeciej. Ponadto art. 452 ust. 1 zdanie pierwsze LOPJ stanowi, że w każdym momencie wykonuje on swoje funkcje bezstronnie. W końcu też obowiązujący go reżym prawny dotyczący powstrzymywania się od dokonywania czynności i wyłączania odpowiada w dużej mierze reżymowi obowiązującemu sędziów(31).
74. Jeżeli chodzi o aspekt zewnętrzny niezawisłości, to zakłada on ochronę organu orzekającego przed ingerencją i naciskami zewnętrznymi, mogącymi zagrozić niezależności osądu dokonywanego przez jego członków w odniesieniu do rozpatrywanych sporów(32).
75. Tego rodzaju gwarancje niezawisłości i bezstronności wymagają ponadto istnienia zasad, w szczególności co do składu organu, mianowania, okresu trwania kadencji oraz powodów wyłączenia na wniosek lub z mocy ustawy oraz odwołania jego członków, pozwalających wykluczyć u podmiotów, wobec których stosuje się prawo, wszelką uzasadnioną wątpliwość co do niezależności tego organu od czynników zewnętrznych oraz jego neutralności w odniesieniu do sprzecznych ze sobą interesów. W tym względzie – aby uznać, że organ odsyłający spełnia warunki dotyczące niezawisłości – orzecznictwo stawia w szczególności wymóg, aby przypadki odwołania członków tego organu były określone w wyraźnych przepisach ustawowych(33).
76. W odniesieniu do secretarios judiciales należy najpierw stwierdzić, że są oni mianowani w ramach konkursu. Ponadto przysługuje im indywidualne prawo do zachowania statusu urzędnika, rzeczywistego wykonywania zadań powierzonych ich grupie zawodowej oraz do pozbawiania ich urzędu jedynie w wypadkach i na warunkach ustalonych w ustawie(34). Wreszcie też mogą zostać złożeni z urzędu wyłącznie w wypadkach wyroków skazujących w postępowania karnych lub bardzo poważnych przewinień, które zostały wyczerpująco wymienione i wystarczająco dokładnie zdefiniowane w ustawie(35).
77. Poza tym w zakresie postępowania o zapłatę wynagrodzenia właściwość secretarios judiciales nie może być delegowana na innych urzędników(36). Przede wszystkim jednak znajdujące zastosowanie przepisy stanowią, że secretarios judiciales w konkretnej sprawie działają wyłącznie zgodnie z przekazanymi im kompetencjami i nie są związani poleceniami. Tak jak podkreśla to wyraźnie secretario judicial w postanowieniu odsyłającym, jego przełożony służbowy nie może w żadnym wypadku wywierać wpływu na toczące się postępowanie lub udzielać wskazówek w odniesieniu do konkretnej sprawy(37). Dlatego też, mimo ich urzędniczego, a nie sędziowskiego statusu w systemie krajowym, oraz mimo ogólnego obowiązku przestrzegania poleceń nadrzędnej jednostki organizacyjnej(38), secretarios judiciales są bez wątpienia niezawiśli przy wykonywaniu zadań, które zostały im przekazane w konkretnym postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia.
78. Wbrew stanowisku rządu hiszpańskiego wyrażonemu na rozprawie należy w tym kontekście przyjąć, że przepisy zakazujące jednostkom nadrzędnym udzielania poleceń w konkretnych sprawach(39) dotyczą też postępowań o zapłatę wynagrodzenia. Co prawda przepisy te wskazują jedynie na kompetencje secretario judicial w zakresie sporządzania dokumentów oraz przyjmowania środków organizacji postępowania, jednakże brzmienie tego przepisu pochodzi jeszcze z okresu sprzed przeniesienia kompetencji w zakresie postępowania o zapłatę wynagrodzenia na secretarios judiciales. Dlatego też nie ma wątpliwości co do tego, że zasada niezależności od poleceń w konkretnej sprawie znajduje zastosowanie w drodze analogii także w stosunku do orzeczeń wydawanych przez secretario judicial w ramach postępowania o zapłatę wynagrodzenia.
79. Secretarios judiciales korzystają zatem w świetle wskazanych powyżej kryteriów zarówno w odniesieniu do ich statusu, jak i w odniesieniu do wykonywania ich zadań w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia, z wystarczających gwarancji, aby spełnić kryterium niezawisłości.
80. Dlatego też nie można zgodzić się z przeciwnym stanowiskiem rządu hiszpańskiego opierającym się wyłącznie na brzmieniu art. 452 LOPJ, zgodnie z którym secretarios judiciales wyłącznie w zakresie ich kompetencji do sporządzania dokumentów działają autonomicznie i niezawiśle, podczas gdy w ramach innych zadań przestrzegają ogólnych poleceń zwierzchników. Poza tym należy w tym kontekście zwrócić uwagę, że także brzmienie tego przepisu pochodzi jeszcze z okresu sprzed przeniesienia kompetencji w ramach postępowania o zapłatę wynagrodzenia na secretarios judiciales i dlatego też nie przystaje jeszcze do nowych, zbliżonych do sędziowskich zadań tego organu.
81. Z powyższego wynika, że chociaż secretario judicial jest urzędnikiem administracji wymiaru sprawiedliwości, przy wykonywaniu swoich kompetencji w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia jest w wystarczającym stopniu niezawisły, aby zostać uznanym za sąd w rozumieniu art. 267 TFUE.
b) W przedmiocie funkcji secretarios judiciales w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia
82. Zagadnienie statusu secretario judicial jako sądu w niniejszym postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia jest pomiędzy stronami sporne w odniesieniu do kontradyktoryjnego i spornego charakteru tego postępowania oraz w odniesieniu do jego obligatoryjnego charakteru lub też kwestii, czy jego celem jest wydanie orzeczenia o charakterze sądowym.
83. W kwestii pierwszego z tych aspektów należy najpierw stwierdzić, że postępowanie o zapłatę wynagrodzenia posiada jak najbardziej elementy kontradyktoryjne(40). Co prawda w ramach tego postępowania jest teoretycznie możliwe, że adwokat uzyska tytuł wykonawczy bez rozpoznawania w sposób sporny jego wierzytelności, o ile dłużnik nie wniesie sprzeciwu(41), jednakże najpóźniej przez taki sprzeciw drugiej strony postępowanie staje się kontradyktoryjne, dlatego że secretario judicial w takim wypadku jest zobowiązany nie tylko zbadać wierzytelności adwokata, lecz także go wysłuchać(42).
84. Zgodnie z informacjami rządu hiszpańskiego u podstaw postępowania o zapłatę wynagrodzenia nie leży jednak spór prawny, który ma zostać rozstrzygnięty przez secretario judicial. Organ ten ogranicza się bowiem do zbadania wskazanych czynności adwokackich oraz do ustalenia kwoty, którą mocodawca powinien przelać na rzecz adwokata.
85. Nie należy jednak uwzględniać tego zarzutu, ponieważ w ramach postępowania o zapłatę wynagrodzenia jest jak najbardziej zawisły spór prawny, a mianowicie spór o rzeczywiście lub też rzekomo niezaspokojoną wierzytelność z tytułu wynagrodzenia adwokata(43). Poprzez stwierdzenie wykonalności wierzytelności lub też poprzez ustalenie jej wysokości secretario judicial rozstrzyga ten spór. Przy tej okazji siłą rzeczy dokonuje on poprzez kontrolę wierzytelności na podstawie przedłożonych dokumentów także ocenę dowodów oraz pewną ocenę zasadności wierzytelności. Temu stwierdzeniu nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że w pytaniach prejudycjalnych, które zostaną rozpatrzone poniżej, wskazano na zagadnienie, czy ocena dokonana w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia oraz przeprowadzone w nim postępowanie dowodowe spełniają wymogi wynikające z uregulowań dotyczących ochrony konsumentów w prawie Unii.
86. Także okoliczność, że postępowanie o zapłatę wynagrodzenia zostało przekazane secretarios judiciales w celu odciążenia sędziów od zadań, które nie stanowią kluczowych dziedzin działalności orzeczniczej, nie stoi na przeszkodzie przyjęciu spornego charakteru tego postępowania. Jest tak tym bardziej, że w ramach przeniesienia postępowania o zapłatę wynagrodzenia do kompetencji secretarios judiciales nie zmieniono przebiegu postępowania i egzekwowalności orzeczenia końcowego(44). Właśnie z tego powodu, jak informuje organ odsyłający, powierzenie secretario judicial postępowania o zapłatę wynagrodzenia wywołało w kraju debatę dotyczącą zgodności z zasadą państwa prawa przeniesienia quasi-sędziowskich uprawnień na organy wymiaru sprawiedliwości. Wreszcie też incydentalny charakter postępowania o zapłatę wynagrodzenia oraz jego zależność od przeprowadzonego wcześniej postępowania sądowego(45) nie stanowią wskazówki na to, że postępowanie o zapłatę wynagrodzenia, które jest podobne do znanego także Trybunałowi postępowania w sprawie ustalenia kosztów, nie jest spornym postępowaniem prowadzonym w celu rozstrzygnięcia zawisłego sporu prawnego.
87. Odnośnie do obligatoryjnego charakteru postępowania o zapłatę wynagrodzenia należy ponadto stwierdzić, że właściwość secretario judicial w ramach tego postępowania nie zależy od zgody stron, a jego orzeczenia są dla nich wiążące(46).
88. Z jednej strony jurysdykcja secretarios judiciales w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia jest obligatoryjna, gdyż jest ona przewidziana przez prawo i dlatego nie zależy od jakichkolwiek porozumień pomiędzy stronami. Tym samym okoliczność, że adwokat w celu dochodzenia swojego wynagrodzenia może też skorzystać z innych procedur, nie stoi na przeszkodzie kwalifikacji postępowania o zapłatę wynagrodzenia jako postępowania obligatoryjnego, gdyż skoro tylko adwokat złoży wniosek o wszczęcie takiego postępowania, jego mocodawca, którego to dotyczy, zostaje automatycznie objęty tym postępowaniem, bez możliwości sprzeciwienia się temu. W tym kontekście należy ponadto podkreślić, że Trybunał już w wyroku Consorci Sanitari del Maresme uznał właściwość fakultatywną za jurysdykcję obligatoryjną(47). Niniejsza sprawa ma w tym zakresie podobny charakter.
89. Nawet gdyby – jak wspomniano o tym na rozprawie – sporna wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia mogła być jednocześnie przedmiotem postępowania o zapłatę wynagrodzenia oraz postępowania w trybie zwykłym i nie powodowałoby to zawisłości sporu, okoliczność ta nie stanowiłaby argumentu przeciwko przyznaniu secretario judicial statusu sądu w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia. W przeciwnym wypadku należałoby kwestionować także status sądu powszechnego, który równolegle z secretario judicial prowadziłby postępowanie w sprawie spornej wierzytelności, którego status jako sądu jest tutaj poza wszelkim sporem.
90. Z drugiej strony także argumenty podnoszone przez rząd hiszpański dotyczące skutku zarządzenia wydanego w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia nie mogą podważyć wiążącego charakteru lub też sądowego charakteru tego zarządzenia.
91. W pierwszej kolejności nie stoi na przeszkodzie przyjęciu sądowego charakteru orzeczenia wydanego w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia okoliczność, że nie posiada ono przymiotu prawomocności materialnej(48). Niezależnie bowiem od możliwość jego późniejszego podważania w odrębnym postępowaniu, orzeczenie secretario judicial ma wobec stron postępowania o zapłatę wynagrodzenia bez wątpienia taki sam skutek jak orzeczenie sądowe. Ze względu na okoliczność, że nie podlega zaskarżeniu, posiada ono bowiem przymiot prawomocności formalnej i uzasadnia wobec dłużnika wierzytelność pieniężną podlegającą samodzielnej egzekucji lub też ewentualnie – w stosunku do wierzyciela – samodzielnie oddziałujący obowiązek do akceptacji obniżenia wierzytelności(49). Tym samym wykazuje ono pewne podobieństwo do orzeczeń wydawanych w ramach postępowania zabezpieczającego. Także te orzeczenia są natychmiast wykonalne, a mimo to nie mają prejudycjalnego skutku w stosunku do późniejszego postępowania głównego.
92. Co zaś się tyczy właściwej egzekucji, nie przekonuje argument rządu hiszpańskiego, że tytułem wykonawczym nie jest zarządzenie secretario judicial, lecz rachunek adwokata dotyczący wynagrodzenia. Nawet bowiem w wypadku nakazania zapłaty w wysokości pierwotnie żądanej kwoty konieczne jest mimo tego przeprowadzenie postępowania o zapłatę wynagrodzenia, aby przekształcić rachunek adwokata w tytuł wykonawczy.
93. Odnośnie do tego zagadnienia powyższe rozważania dotyczące przepisów o egzekucji orzeczenia wydanego w postępowanie o zapłatę wynagrodzenia(50) skłaniają do przyjęcia, że ta egzekucja podlega takiemu samemu reżymowi prawnemu jak egzekucji orzeczeń sądowych. Tym samym dłużnik w szczególności nie ma możliwości powstrzymania egzekucji poprzez zarzut o skutku zawieszającym. Ten aspekt jest silną wskazówką na to, że w niniejszej sprawie występuje orzeczenie o charakterze sądowym.
94. Wreszcie też dla oceny zagadnienia, czy secretario judicial jest sądem, nie ma znaczenia kwestia, czy obowiązek kontroli występowania nieuczciwych warunków jest objęty właściwością secretario judicial czy też – tak jak podnosi to rząd hiszpański – należy to do właściwości sędziego prowadzącego postępowanie egzekucyjne. Kwestia, czy prawo Unii wymaga, biorąc pod uwagę przebieg postępowania o zapłatę wynagrodzenia i następującą po nim egzekucję, aby secretario judicial dokonał kontroli występowania nieuczciwych warunków, będzie bowiem rozstrzygana przez Trybunał w toku merytorycznej oceny pytań prejudycjalnych.
95. Podsumowując, jestem zatem zdania, że secretario judicial w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia jest sądem w rozumieniu art. 267 TFUE, gdyż samodzielnie i niezależnie rozstrzyga spór prawny w ramach spornego postępowania i wydaje orzeczenie o charakterze sądowym.
2. W przedmiocie dalszych zagadnień dotyczących dopuszczalności
96. Podczas gdy Komisja zadaje pytanie, czy Trybunał dysponuje wystarczającymi elementami, aby udzielić odpowiedzi na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym secretario judicial, rząd hiszpański stoi na stanowisku, że pytania dotyczące wykładni przedłożone Trybunałowi nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia postępowania głównego.
a) W przedmiocie wystarczającej szczegółowości wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
97. Na pytanie dotyczące wystarczającego charakteru informacji udzielonych przez secretario judicial powinno udzielić się w konsekwencji, zgodnie ze stanowiskiem Komisji, odpowiedzi twierdzącej, gdyż mimo swojej zwięzłości wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym opisuje nie tylko charakter postępowania, którego dotyczy, oraz charakter sporu, który ma zostać rozstrzygnięty, oraz problem ewentualnego niepoinformowania mocodawczyni o cenie, lecz także podstawy prawne postępowania o zapłatę wynagrodzenia oraz wątpliwości secretario judicial dotyczące jego zgodności z aktami prawa Unii, których wykładni oczekuje.
98. Dlatego też nie należy uwzględniać dodatkowych zarzutów rządu hiszpańskiego przedstawionych obszernie na rozprawie, zgodnie z którymi secretario judicial nie przekazał wystarczających informacji dotyczących dokładnej treści klauzul uzgodnionych pomiędzy adwokatem i jego mocodawczynią. Poza tym zarzuty te ujawniają, iż nie zrozumiano, że Trybunał w niniejszym postępowaniu prejudycjalnym nie ma ustosunkować się do zgodności treści jakichkolwiek klauzul z dyrektywą 93/13, lecz do zgodności postępowania o zapłatę wynagrodzenia z tą dyrektywą.
99. Tak więc wyjaśnienia secretario judicial dotyczące ram faktycznych i prawnych sporu prawnego w postępowaniu głównym są wystarczające dla udzielenia przydatnej odpowiedzi na zadane pytania. Ponadto stworzyły one stronom faktyczną możliwość do złożenia uwag, co potwierdza treść uwag przedłożonych Trybunałowi.
100. Co więcej, powyższe wywody oparte są wprawdzie na intensywnej kwerendzie, jednakże potwierdziła ona jedynie zwięzłe wyjaśnienia secretario judicial. Gdyby rząd hiszpański nie rozsiewał – jak się w końcu okazało – nieuzasadnionych wątpliwości dotyczących informacji zawartych w odesłaniu prejudycjalnym, można byłoby uniknąć tej kwerendy.
b) W przedmiocie znaczenia pytań prejudycjalnych dla rozstrzygnięcia postępowania głównego
101. Rząd hiszpańskie argumentuje, że ani wykładnia dyrektyw 93/13 i 2005/29, ani wykładania art. 47 karty praw podstawowych nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu głównym.
i) W przedmiocie znaczenia wykładni dyrektywy 93/13 dla rozstrzygnięcia sprawy
102. Co się tyczy najpierw dyrektywy 93/13, to w ocenie rządu hiszpańskiego zadane pytania nie mają znaczenia dla orzeczenia, które winien wydać secretario judicial, gdyż ocena nieuczciwych warunków nie należy do zadań tego organu, lecz jest zagadnieniem ocenianym przez sędziego, który w dalszej kolejności prowadzi postępowanie egzekucyjne.
103. Zarzut ten należy odrzucić.
104. Po pierwsze, tak jak to przedstawiono powyżej(51), wcale nie jest pewne, że sędzia zajmujący się egzekucją orzeczenia wydanego przez secretario judicial jest z urzędu zobowiązany do badania występowania nieuczciwych warunków.
105. Po drugie, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dyrektywa 93/13 ma zastosowanie do przepisów ustawowych dotyczących uprawnień sądów krajowych do oceny nieuczciwego charakteru warunków umów(52). Tak więc postępowanie o zapłatę wynagrodzenia przed secretario judicial jest objęte zakresem stosowania tej dyrektywy. Dlatego też zagadnienie, czy badanie z urzędu występowania nieuczciwych warunków należy do obowiązków tego organu czy też do obowiązków sędziego zajmującego się na dalszym etapie egzekucją, może mieć co prawda znacznie dla zgodności postępowania o zapłatę wynagrodzenia z dyrektywą 93/13, zagadnienie to powinno być jednak rozpatrywane w ramach merytorycznej oceny zadanych pytań prejudycjalnych, a nie w ramach oceny znaczenia pytań dla rozstrzygnięcia sprawy, czyli w ramach oceny dopuszczalności pytań prejudycjalnych.
ii) W przedmiocie znaczenia wykładni dyrektywy 2005/29 dla rozstrzygnięcia sprawy
106. Co się tyczy dyrektywy 2005/29, to rząd hiszpański stoi na stanowisku, że nie przewiduje ona, iż sędzia krajowy z urzędu powinien badać występowanie nieuczciwych praktyk handlowych, lecz nakazuje jedynie państwom członkowskim, aby ustanowiły szczególne środki do zwalczania takich praktyk.
107. Jednakże stosując taką argumentację rząd hiszpański również błędnie zakreśla linię podziału pomiędzy dopuszczalnością a merytoryczną oceną wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, gdyż zagadnienie, czy dyrektywa 2005/29 wymaga, aby sądy krajowe z urzędu badały występowanie nieuczciwych praktyk handlowych, dotyczy wykładni samej dyrektywy, a nie jej znaczenia dla rozstrzygnięcia postępowania głównego. Kwestia, czy konieczna jest wykładnia aktu prawnego w ramach odesłania prejudycjalnego, nie dotyczy jednak wykładni tego aktu prawnego, lecz poprzedzającego zagadnienia, czy taka wykładnia jest niezbędna dla oceny danej sytuacji z punktu widzenia prawa Unii.
108. W tej kwestii secretario judicial wskazuje w postanowieniu odsyłającym wprost na okoliczność, że z akt nie wynika, iż R. Margarit Panicello z góry poinformował P. Hernández Martínez o kosztach swoich usług. Dlatego też secretario judicial ma wątpliwości, jak wywodzi to bardziej szczegółowo, by wezwać P. Hernández Martínez do zapłaty stosunkowo wysokiej kwoty bez możliwości zbadania, czy brak informacji o cenie nie stanowi nieuczciwej praktyki handlowej.
109. Ponadto dyrektywa 2005/29 obowiązuje w stosunku do nieuczciwych praktyk handlowych przedsiębiorców wobec konsumentów, które miały miejsce przed zawarciem transakcji handlowej dotyczącej każdej usługi, podczas jej zawierania oraz po jej zawarciu(53). Opierając się na orzecznictwie Trybunału dotyczącym dyrektywy 93/13, należy traktować umowę o świadczenie usług prawnych pomiędzy adwokatem a jego mocodawczynią jako transakcję handlową dotyczącą usługi w rozumieniu dyrektywy 2005/29(54).
110. W wypadku stwierdzenia przez secretario judicial, że R. Margarit Panicello rzeczywiście nie poinformował swojej mocodawczyni o cenie jego usługi i że skłoniło to ją do podjęcia decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjęła, należałoby uznać zaniechanie udzielenia informacji o cenie za nieuczciwą praktykę w rozumieniu dyrektywy 2005/29(55).
111. Uwzględniając powyższe, trudno przyjąć, by wykładnia dyrektywy 2005/29 nie pozostawała w żadnym związku z okolicznościami lub przedmiotem sporu w postępowaniu głównym lub też by nie miała znaczenia dla jego rozstrzygnięcia(56).
iii) W przedmiocie znaczenia art. 47 karty dla rozstrzygnięcia sprawy
112. W ocenie rządu hiszpańskiego postępowanie o zapłatę wynagrodzenia nie jest objęte zgodnie z art. 51 karty zakresem jej stosowania, gdyż brak jest uregulowania unijnego dotyczącego dochodzenia wynagrodzeń przez adwokatów. Tym samym wykładnia art. 47 karty nie może mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia postępowania głównego.
113. Powyższej argumentacji nie można przyjąć.
114. Z wyroku w sprawie Åkerberg Fransson wynika bowiem, że jeżeli przepisy krajowe wchodzą w zakres obowiązywania prawa Unii, Trybunał, rozpatrując odesłanie prejudycjalne, powinien udzielić sądowi odsyłającemu wszelkich wyjaśnień interpretacyjnych koniecznych do oceny przez niego zgodności tych przepisów z prawami podstawowymi(57).
115. W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości co do tego, że przepisy regulujące postępowanie o zapłatę wynagrodzenia są objęte zakresem stosowania prawa Unii, gdyż umowa, której dotyczy postępowanie główne, została zawarta pomiędzy adwokatem i konsumentem i w związku z tym jest objęta zakresem stosowania dyrektywy 93/13(58). Ponadto dyrektywa ta znajduje zastosowanie do przepisów ustawowych, które dotyczą uprawnień sądu krajowego w związku z dokonywaniem oceny nieuczciwego charakteru warunków umowy(59).
116. Ponadto Trybunał orzekł już, że obowiązek zapewnienia przez państwa członkowskie skuteczności praw, jakie jednostki wywodzą z dyrektywy 93/13 w odniesieniu do stosowania nieuczciwych warunków umów, wiąże się z wymogiem zapewnienia ochrony sądowej, ustanowionym także w art. 47 karty, jakiego sąd krajowy musi przestrzegać(60).
117. Dlatego też zgodność uregulowania krajowego z wymogami dyrektywy 93/13 dotyczącymi uprawnień kontrolnych sędziego krajowego podlega ocenie także w świetle obowiązku zapewnienia ochrony sądowej, który znajduje swoją podstawę w art. 47 karty.
118. W konsekwencji pytania prejudycjalne mają znaczenie dla rozstrzygnięcia postępowania głównego.
3. Wniosek częściowy
119. Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest więc dopuszczalny i Trybunał powinien udzielić nań odpowiedzi.
C – W przedmiocie pytań prejudycjalnych
120. Poniżej zajmę się na początku częścią pierwszą pierwszego i drugiego pytania prejudycjalnego, które dotyczą zgodności postępowania o zapłatę wynagrodzenia z dyrektywami 93/13 i 2005/29 w związku z art. 47 karty. Następnie zajmę się trzecim pytaniem prejudycjalnym dotyczącymi zagadnienia, czy w szczególności uprawnienia secretario judicial w zakresie prowadzenia postępowania dowodowego odpowiadają wymogom dyrektywy 93/13.
1. W przedmiocie części pierwszej pierwszego i drugiego pytania prejudycjalnego
a) W przedmiocie wymogów dotyczących uprawnień kontrolnych sądów krajowych w zakresie stosowania dyrektywy 93/13 oraz możliwości ich przeniesienia na dyrektywę 2005/29
121. Z uwagi na to, że nierówność między konsumentem a przedsiębiorcą może zostać zrównoważona jedynie poprzez czynną interwencję podmiotu niebędącego stroną umowy, do zadań sądów krajowych należy zapewnienie skuteczności praw konsumentów, przyznanych im w dyrektywie 93/13. Dlatego też sądy krajowe powinny z urzędu oceniać nieuczciwy charakter warunku umownego, który jest objęty zakresem stosowania dyrektywy 93/13(61).
122. W zakresie, w jakim można to stwierdzić, Trybunał do tej pory jeszcze nie rozstrzygnął, czy taki obowiązek występuje także w zakresie stosowania dyrektywy 2005/29 i sędzia krajowy jest tym samym z urzędu zobowiązany do badania występowania nieuczciwych praktyk handlowych.
123. Komisja stoi na stanowisku, że odpowiednie orzecznictwo do dyrektywy 93/13 może zostać przeniesione na dyrektywę 2005/29. Natomiast rząd hiszpański sprzeciwia się takiej przenoszalności, gdyż art. 11 i 12 dyrektywy 2005/29 nie zawierają ogólnego nakazu zapewnienia przez państwa członkowskie, by sądy badały z urzędu nieuczciwe praktyki handlowe, lecz by przewidziały szczególne środki do zwalczania takich praktyk.
124. Jednakże w niniejszej sprawie zagadnienie możliwości ogólnego przeniesienia przewidzianych dla dyrektywy 93/13 zasad dotyczących dokonywanej z urzędu przez sądy krajowe oceny występowania nieuczciwych warunków na dyrektywę 2005/29 może zostać nierozstrzygnięte.
125. Jak bowiem wynika z informacji secretario judicial, w sytuacji takiej jak w postępowaniu głównym potencjalna nieuczciwa praktyka handlowa, polegająca na braku informacji o wysokości ceny, nie byłaby istotna sama w sobie, lecz jedynie w ramach oceny nieuczciwego charakteru warunków umowy zawartej pomiędzy adwokatem a jego mocodawcą.
126. W tym kontekście stwierdzenie nieuczciwego charakteru praktyki handlowej stanowi jedną z wielu okoliczności, na których można oprzeć stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku, gdyż zgodnie z art. 4 dyrektywy 93/13 nieuczciwy charakter warunków ocenia się z uwzględnieniem wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy. Nie stoi temu na przeszkodzie okoliczność, że stwierdzenie nieuczciwego charakteru praktyki handlowej nie przesądza automatycznie i samo w sobie o nieuczciwym charakterze warunków umownych, gdyż art. 3 ust. 2 dyrektywy 2005/29 przewiduje, że dyrektywa ta „pozostaje bez uszczerbku dla przepisów prawa zobowiązań umownych, w szczególności dla postanowień dotyczących ważności, zawierania lub skutków umowy”(62).
127. Zatem sąd krajowy w sytuacji takiej jak w niniejszej sprawie ma obowiązek w ramach oceny występowania nieuczciwych warunków uwzględniać także potencjalnie występujące nieuczciwe praktyki handlowe, a tym samym dyrektywę 2005/29.
128. Z powyższego można zatem wywnioskować, że zasady wypracowane w ramach dyrektywy 93/13 w zakresie konieczności przeprowadzania z urzędu oceny występowania nieuczciwych warunków w sytuacji takiej jak w postępowaniu głównym należy przenieść na dyrektywę 2005/29, dlatego że kontrola nieuczciwego charakteru w rozumieniu dyrektywy 93/13 musi zostać koniecznie dokonana z uwzględnieniem kontroli uczciwego charakteru w rozumieniu dyrektywy 2005/29.
129. Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nie stoi temu na przeszkodzie. Co prawda przepis ten stanowi, że ocena nieuczciwego charakteru warunków umowy nie dotyczy relacji pomiędzy ceną a dostarczoną w zamian usługą, jednakże zasada ta obowiązuje jedynie wtedy, gdy warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.
130. Tak więc w sytuacji takiej jak w niniejszej sprawie jest co prawda możliwe, że warunek umowny, dla którego oceny brak informacji na temat ceny mógłby być istotny, dotyczy relacji ceny w stosunku do świadczonej usługi. Jednakże dany warunek nie byłby prawdopodobnie w takiej sytuacji wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, tak że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nie stałby na przeszkodzie ocenie jego treści przez sądy krajowe(63).
b) W przedmiocie zgodności postępowania o zapłatę wynagrodzenia z dyrektywą 93/13 w związku z dyrektywą 2005/29 oraz art. 47 karty
131. Zgodnie z powyższymi rozważaniami część pierwszą pierwszego i drugiego pytania prejudycjalnego należy rozumieć w ten sposób, że secretario judicial zmierza do ustalenia, czy dyrektywa 93/13 w związku z dyrektywą 2005/29 oraz art. 47 karty stoi na przeszkodzie takiemu uregulowaniu krajowemu jak postępowanie o zapłatę wynagrodzenia, które nie umożliwia organowi orzekającemu badania z urzędu występowania nieuczciwych warunków lub praktyk handlowych.
132. Dyrektywa 93/13 w związku z dyrektywą 2005/29 oraz art. 47 karty stoi na przeszkodzie postępowaniu, które umożliwia przedsiębiorcy doprowadzenie do egzekucji wierzytelności wobec konsumenta bez badania z urzędu w toku postępowania prowadzącego do egzekucji występowania nieuczciwych warunków lub praktyk handlowych. Jeżeli postępowanie dzieli się na postępowanie w pierwszym etapie, w którym uzyskuje się tytuł wykonawczy, i postępowanie w drugim etapie, podczas którego ma miejsce właściwa egzekucja, przynajmniej w jednym z tych etapów powinna zostać przeprowadzona ocena nieuczciwego charakteru warunków i praktyk(64).
133. W świetle tej zasady mogłoby się najpierw nasuwać wrażenie, że na pytanie secretario judicial wystarczyłoby odpowiedzieć następująco: dyrektywa 93/13 w związku z dyrektywą 2005/29 oraz art. 47 karty stoi tylko wtedy na przeszkodzie niemożliwości przeprowadzeniu oceny nieuczciwego charakteru warunków i praktyk przez secretario judicial, któremu powierzono przeprowadzenie postępowania o zapłatę wynagrodzenia, gdy także sędzia zajmujący się w kolejnym kroku egzekucją orzeczenia secretario judicial nie jest uprawniony do dokonania takiej oceny. Taka odpowiedź byłaby zgodna ze stanowiskiem zajmowanym w niniejszym postępowaniu przez rząd hiszpański.
134. Nie należy jednak udzielać takiej odpowiedzi.
135. Oceniając bowiem postępowanie dotyczące wydania i egzekucji orzeczenia wydanego w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia w całości, staje się oczywiste, że przeniesienie kontroli uczciwości warunków i praktyk na etap egzekucji nie jest celowe(65), gdyż oznaczałoby to, że konsument w postępowaniu poprzedzającym wydanie tytułu wykonawczego zostałby wezwany pod groźbą późniejszej egzekucji do zapłaty wierzytelności opartej potencjalnie na nieuczciwych warunkach lub praktykach handlowych.
136. Dlatego też należy odrzucić zarówno ze względów ekonomii procesowej, jak i skutecznego wdrażania danych uregulowań unijnych, przesunięcie kontroli uczciwości warunków i praktyk na etap egzekucji. W wyniku takiego przesunięcia powstałoby ryzyko, które nie powinno być lekceważone, że dłużnik z uwagi na naturalny autorytet orzeczenia secretario judicial po otrzymaniu jego orzeczenia przystąpi natychmiast do zapłaty, tak że późniejsze postępowanie egzekucyjne w ogóle nie będzie konieczne. Istnienie tytułu wykonawczego wywołuje bowiem już per se presję na konsumenta, której nie należy lekceważyć, aby wykonał swoje (rzekome) zobowiązanie płatnicze, zwłaszcza gdy postępowanie w sprawie wydania tytułu wykonawczego ma charakter postępowania spornego, skierowanego na wydanie orzeczenia o charakterze sądowym. Ponadto sprzeciw w postępowaniu egzekucyjnym – tak jak trafnie podkreśliła to Komisja na rozprawie – nie powinien być w żadnym razie utożsamiany z możliwością zaskarżenia orzeczenia secretario judicial. Jest to tym bardziej słuszne, jeżeli uwzględni się – tak jak to przedstawiono powyżej(66) – że taki sprzeciw w niniejszej sprawie w postępowaniu egzekucyjnym nie miałby skutku zawieszającego.
137. Tak więc gdyby kontrola nieuczciwego charakteru warunków i praktyk nie była przewidziana w ramach postępowania przed secretario judicial, lecz w ramach późniejszego postępowania egzekucyjnego, sprzyjałoby to regulowaniu wierzytelności, dla których uzyskano w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia tytuł wykonawczy, lecz które mimo to mogłyby być potencjalnie oparte na nieuczciwych warunkach lub praktykach. Takie rozwiązanie byłoby jednoznacznie sprzeczne z ochroną konsumenta wymaganą przez dyrektywę 93/13 w związku z dyrektywą 2005/29 oraz art. 47 karty.
138. Dlatego też proponuje Trybunałowi by na część pierwszą pierwszego i drugiego pytania prejudycjalnego udzielić następującej odpowiedzi: Dyrektywę 93/13 w związku z dyrektywą 2005/29 oraz art. 47 karty należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie takiemu uregulowaniu krajowemu, jak to będące przedmiotem postępowania głównego, zgodnie z którym organ zajmujący się przeprowadzeniem postępowania o zapłatę wynagrodzenia nie może z urzędu oceniać nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie pomiędzy adwokatem a konsumentem lub występowania nieuczciwych praktyk handlowych.
2. W przedmiocie trzeciego pytania prejudycjalnego
139. Poprzez trzecie pytanie prejudycjalne secretario judicial zmierza do ustalenia, czy uregulowania dotyczące postępowania o zapłatę wynagrodzenia naruszają dyrektywę 93/13, ponieważ ograniczają uprawnienia tego organu do przeprowadzenia postępowania dowodowego, a tym samym ograniczają prawo konsumenta do prowadzenia dowodu.
140. W pierwszej kolejności nasuwają się wątpliwości co do dopuszczalności tego pytania prejudycjalnego, gdyż secretario judicial przedstawia rozważania wskazujące na to, że jego ograniczone uprawnienia w zakresie ustaleń faktycznych w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia mogą przeszkodzić w ocenie takich elementów jak ewentualne zmiany warunków umowy, już dokonane płatności częściowe lub też powszechna praktyka występująca przy zapłacie wynagrodzeń, które nie mają żadnego związku z występowaniem nieuczciwych warunków. Jednakże pytanie secretario judicial można zrozumieć i tak, że zmierza on do ustalenia, czy występujące w postępowaniu o zapłatę wynagrodzenia ograniczenia dotyczące przeprowadzania dowodów mogą stać na przeszkodzie skuteczności dyrektywy 93/13.
141. Zadanie sądów krajowych w zakresie zapewnienia stosowania dyrektywy 93/13 nie ogranicza się do samej możliwości orzekania w przedmiocie ewentualnie nieuczciwego charakteru warunku umownego, ale obejmuje ono także obowiązek zbadania tej kwestii z urzędu(67). Tym samym sądy krajowe mają do spełnienia w celu ochrony konsumentów w ramach dyrektywy 93/13 aktywną rolę. Ponadto ogólnie z wymogów prawa Unii dotyczących skuteczności sądowej kontroli stosowania dyrektywy 93/13 wynika, że krajowe przepisy proceduralne nie mogą uniemożliwiać lub czynić nadmiernie utrudnionym wykonywania praw przyznanych konsumentom przez prawo Unii(68).
142. Stan, w którym sąd dysponując informacjami wskazującymi na nieuczciwy charakter warunków, nie może zbadać tego zagadnienia z uwagi na ograniczone uprawnienia kontrolne, byłby w sposób oczywisty problematyczny(69).
143. W niniejszej sprawie z przepisów LEC dotyczących postępowania o zapłatę wynagrodzenia wynika, że secretario judicial uwzględnia w celu oceny wierzytelności nie tylko akta postępowania sądowego, za przeprowadzenie którego żąda się wynagrodzenia, lecz także rachunek adwokata oraz dalsze dokumenty, takie jak propozycja cenowa lub umowa. Ponadto jeżeli wierzytelność jest kwestionowana jako zawyżona, secretario judicial zobowiązany jest wysłuchać adwokata, a gdy ten nie zgodzi się na obniżenie wynagrodzenia, przekazać akta do izby adwokackiej w celu oceny(70). Te uprawnienia do zbadania okoliczności sprawy powinny z reguły wystarczać, aby móc zbadać i ocenić występowanie nieuczciwych warunków.
144. Tak jak podkreśla to Komisja, co najwyżej w wypadku umowy ustnej konieczne byłyby dalej idące uprawnienia w zakresie ustaleń faktycznych, jak w szczególności możliwość przesłuchania świadków, aby móc ocenić występowanie nieuczciwych warunków. W ocenie Komisji przepisy LEC mogłyby jednakże – w świetle dotyczącego ich orzecznictwa hiszpańskiego trybunału konstytucyjnego – być w tym zakresie interpretowane w sposób zgodny z prawem Unii w ten sposób, że uprawnienia kontrolne secretario judicial w uzasadnianych wypadkach nie ograniczają się do oceny dokumentów i w konsekwencji mogą obejmować przesłuchanie świadków.
145. Biorąc pod uwagę te rozważania proponuję, aby udzielić odpowiedzi na trzecie pytanie prejudycjalne, że dyrektywa 93/13 nie stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak to, które jest przedmiotem postępowania głównego, o ile uregulowanie to dopuszcza przeprowadzenie postępowania dowodowego umożliwiającego skuteczną kontrolę występowania nieuczciwych warunków. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy ma to miejsce.
V – Wnioski
146. Uwzględniając powyższe rozważania proponuję Trybunałowi udzielenie następujących odpowiedzi na pytania zadane przez secretario judicial del Juzgado de Violencia sobre la Mujer Único de Terrassa:
1) Należy uznać, że secretario judicial w ramach postępowania uregulowanego w art. 34 i 35 ustawy 1/2000 jest sądem, który na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej jest uprawniony do złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
2) Dyrektywę 93/13 w związku z dyrektywą 2005/29 oraz art. 47 karty należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie takiemu uregulowaniu krajowemu, jak to będące przedmiotem postępowania głównego, zgodnie z którym organ zajmujący się przeprowadzeniem postępowania o zapłatę wynagrodzenia nie może z urzędu oceniać nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie pomiędzy adwokatem a konsumentem lub występowania nieuczciwych praktyk handlowych.
3) Dyrektywa 93/13 nie stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak to, które jest przedmiotem postępowania głównego, o ile uregulowanie to dopuszcza przeprowadzenie postępowania dowodowego umożliwiającego skuteczną kontrolę występowania nieuczciwych warunków. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy ma to miejsce.