KONKLUŻJONIJIET SUPPLIMENTARI TAL-AVUKAT ĠENERALI
MENGOZZI
ippreżentati fit-22 ta’ Frar 2018 (1)
Kawża C‑181/16
Sadikou Gnandi
vs
État belge
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat, il-Belġju))
“Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Direttiva 2008/115/KE – Ritorn taċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment – Ordni ta’ tluq mit-territorju – Ordni maħruġa hekk kif tiġi miċħuda l-applikazzjoni għall-ażil mill-awtorità amministrattiva kompetenti – Ftuħ mill-ġdid tal-proċedura orali”
1. Permezz ta’ sentenza tat-8 ta’ Marzu 2016, il-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat, il-Belġju) ressaq talba għal deċiżjoni preliminari dwar l-interpretazzjoni tal-Artikolu 47 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem, il-“Karta”) kif ukoll tal-Artikolu 5 u tal-Artikolu 13(1) tad-Direttiva 2008/115/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tas-16 ta’ Diċembru 2008 dwar standards u proċeduri komuni fl-Istati Membri għar-ritorn ta’ ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu qegħdin fil-pajjiż illegalment (2).
2. Din it-talba tressqet fil-kuntest ta’ tilwima bejn Sadikou Gnandi, ċittadin tat-Togo, u l-Istat tal-Belġju, dwar il-legalità ta’ ordni ta’ tluq mit-territorju, adottata abbażi tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 52/3(1) tal-loi du 15 décembre 1980 sur l’accès au territoire, l’établissement, le séjour et l’éloignement des étrangers (il-Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980 dwar l-aċċess għat-territorju, l-istabbiliment, ir-residenza u t-tneħħija tal-barranin, iktar ’il quddiem il-“Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980”) u nnotifikata lil S. Gnandi fit-3 ta’ Ġunju 2014, wara ċ-ċaħda, fit-23 ta’ Mejju 2014, tal-applikazzjoni għall-ażil tiegħu mill-Commissaire général aux réfugiés et aux apatrides (il-Kummissarju Ġenerali għar-Refuġjati u l-Persuni Mingħajr Stat, iktar ’il quddiem is-“CGRA”).
3. Bħala tfakkira, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 52/3(1) tal-Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980 jipprevedi li ordni motivata ta’ tluq mit-territorju għandha tinħareġ mingħajr dewmien lil kull ċittadin ta’ pajjiż terz li jirrisjedi b’mod irregolari fit-territorju Belġjan, meta l-applikazzjoni għall-ażil tiegħu tkun ġiet miċħuda mis-CGRA u l-istatus ta’ protezzjoni sussidjarja jkun ġie rrifjutat. Madankollu, skont l-Artikolu 39/70(1) ta’ din l-istess liġi, tali ordni ma tistax tiġi eżegwita b’mod forzat matul it-terminu għall-preżentata ta’ appell mid-deċiżjoni tas-CGRA li tkun ċaħdet l-applikazzjoni għall-ażil fl-ewwel istanza u sa ma jiġi deċiż dan l-appell (3). Fit-23 ta’ Ġunju 2014, S. Gnandi appella quddiem il-Conseil du contentieux des étrangers (il-Kunsill għal Proċeduri ta’ Ażil u ta’ Immigrazzjoni, iktar ’il quddiem is-“CCE”) mid-deċiżjoni tat-23 ta’ Mejju 2014 tas-CGRA li jiċħad l-applikazzjoni għall-ażil tiegħu. Fl-istess data, huwa talab lill-istess CCE jannulla kif ukoll jissospendi l-eżekuzzjoni tal-ordni ta’ tluq mit-territorju tat-3 ta’ Ġunju 2014. Fil-11 ta’ Lulju 2014, l-awtoritajiet Belġjani ħarġu lil S. Gnandi d-dokument speċjali ta’ residenza msemmi fl-Anness 35 tal-arrêté royal du 8 octobre 1981 concernant l’accès au territoire, le séjour, l’établissement et l’éloignement des étrangers (id-Digriet Irjali tat-8 ta’ Ottubru 1981 dwar l-aċċess għat-territorju, ir-residenza, l-istabbiliment u t-tneħħija tal-barranin), b’applikazzjoni tal-Artikolu 111 tal-imsemmi digriet, minħabba li huwa kien ippreżenta appell suġġett għall-ġurisdizzjoni sħiħa tal-qorti quddiem is-CCE. Dan id-dokument, li inizjalment kien validu sal-10 ta’ Ottubru 2014, sussegwentement ġie estiż sal-10 ta’ Diċembru 2014. Barra minn hekk, indipendentement mill-applikazzjoni għall-ażil tiegħu, S. Gnandi, permezz ta’ deċiżjoni tat-8 ta’ Frar 2016, ġie awtorizzat jirresjedi temporanjament fit-territorju Belġjan sal-1 ta’ Marzu 2017.
4. Permezz tad-domanda preliminari tiegħu, il-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat) jistaqsi, essenzjalment, lill-Qorti tal-Ġustizzja jekk il-prinċipju ta’ non-refoulement u d-dritt għal rimedju effettiv jipprekludux li deċiżjoni ta’ ritorn fis-sens tad-Direttiva 2008/115, bħall-ordni ta’ tluq mit-territorju indirizzata lil S. Gnandi, tiġi adottata fir-rigward ta’ applikant għall-ażil, hekk kif tiġi miċħuda l-applikazzjoni tiegħu għall-protezzjoni internazzjonali mill-ewwel istanza ta’ eżami u qabel l-eżawriment tar-rimedji ġudizzjarji li huwa għandu għad-dispożizzjoni tiegħu kontra tali ċaħda.
5. Matul il-fażi bil-miktub tal-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, li ngħalqet fit-18 ta’ Lulju 2016, S. Gnandi, il-Gvern Belġjan u Ċek, kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub skont it-tieni paragrafu tal-Artikolu 23 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea.
6. Fl-10 ta’ Jannar 2017, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tassenja l-kawża lir-Raba’ Awla.
7. Inżammet seduta quddiem dan il-kulleġġ ġudikanti fl-1 ta’ Marzu 2017. Matul din is-seduta S. Gnandi, il-Gvern Belġjan u l-Kummissjoni ppreżentaw is-sottomissjonijiet orali tagħhom. Il-fażi orali tal-proċedura ngħalqet fil-15 ta’ Ġunju 2017, id-data li fiha jiena ppreżentajt l-ewwel konklużjonijiet tiegħi f’din il-kawża (4) (iktar ’il quddiem il-“konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017”). F’dawn il-konklużjonijiet, jiena ssuġġerejt lill-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi lill-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat) li d-Direttiva 2008/115, u b’mod partikolari, l-Artikolu 2(1) u l-Artikolu 5 tagħha, kif ukoll il-prinċipji ta’ non-refoulement u ta’ protezzjoni ġudizzjarja effettiva, sanċiti rispettivament fl-Artikolu 19(2) u fl-ewwel paragrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta, jipprekludu l-adozzjoni ta’ deċiżjoni ta’ ritorn, abbażi tal-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva, fil-konfront ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li ppreżenta applikazzjoni għall-protezzjoni internazzjonali, fis-sens tad-Direttiva tal-Kunsill 2005/85/KE tal-1 ta’ Diċembru 2005 dwar standards minimi għal proċeduri fl-Istati Membri għall-għoti u l-irtirar ta’ l-istatus ta’ rifuġjat (5) u li, skont id-dritt tal-Unjoni u/jew id-dritt nazzjonali, huwa awtorizzat jibqa’ fl-Istat Membru li fih ippreżenta l-applikazzjoni tiegħu għall-protezzjoni internazzjonali, matul it-terminu għall-preżentata tal-appell previst mill-Artikolu 39(1) tad-Direttiva 2005/85 kontra ċ-ċaħda ta’ din l-applikazzjoni u, meta dan l-appell ikun ġie ppreżentat fit-termini, waqt l-eżami tiegħu. Issuġġerejt ukoll lill-Qorti tal-Ġustizzja tippreċiża li, għall-kuntrarju, id-Direttiva 2008/115 kif ukoll il-prinċipji ta’ non-refoulement u ta’ protezzjoni ġudizzjarja effettiva ma jipprekludux l-adozzjoni ta’ tali deċiżjoni ta’ ritorn fil-konfront ta’ tali ċittadin wara ċ-ċaħda tal-imsemmi appell, sakemm, abbażi tad-dritt nazzjonali, dan iċ-ċittadin ma jiġix awtorizzat jibqa’ fl-Istat Membru kkonċernat fl-istennija tat-tmiem definittiv tal-proċedura tal-ażil.
8. Billi kienet tqis li l-kawża kienet tqajjem kwistjoni dwar ir-rabta bejn is-sentenza tat‑30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343) u l-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115, ir-Raba’ Awla ddeċidiet, fil‑5 ta’ Ottubru 2017, li tibgħat il-kawża lura lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex din tiġi assenjata mill-ġdid lil kulleġġ ġudikanti ikbar, b’applikazzjoni tal-Artikolu 60(3) tar-Regoli tal-Proċedura tagħha. Sussegwentement, il-kawża ġiet assenjata lill-Awla Manja.
9. Permezz ta’ digriet tal‑25 ta’ Ottubru 2017, Gnandi (C‑181/16, mhux ippubblikat, EU:C:2017:830), il-Qorti tal-Ġustizzja fetħet mill-ġdid il-proċedura orali u stiednet lill-partijiet ikkonċernati, imsemmija fl-Artikolu 23 tal-Istatut tagħha, jieħdu pożizzjoni, bil-miktub, dwar tliet domandi inklużi fl-anness ta’ dak id-digriet. L-ewwel domanda kienet tirrigwarda n-natura ġuridika u l-għan tal-awtorizzazzjoni li l-applikant jibqa’ fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat, imsemmija fl-Artikolu 7(1) u fl-Artikolu 39(3) tad-Direttiva 2005/85. It-tieni domanda kienet tirrigwarda, minn naħa, il-portata tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 u, min-naħa l-oħra, il-kapaċità ta’ din id-dispożizzjoni li tiġi mifhuma permezz tal-“loġika binarja”, tas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343), li skontha ċittadin ta’ pajjiż terz huwa, għall-finijiet tal-applikazzjoni tal-imsemmija direttiva, jew persuna li tirrisjedi regolarment jew persuna li tirrisjedi irregolarment. It-tielet domanda kienet tirrigwarda, min-naħa tagħha, l-effett potenzjali fuq l-interpretazzjoni tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 tad-dħul fis-seħħ tad-Direttiva 2013/32/UE (6) u b’mod partikolari tal-Artikolu 46 tagħha, li fil-paragrafu 5, jimponi lill-Istati Membri jippermettu lill-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali li l-applikazzjoni tagħhom ġiet miċħuda jibqgħu fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat matul it-terminu għall-preżentata ta’ appell kontra dik id-deċiżjoni u, jekk l-appell ikun ġie ppreżentat, sa’ ma dan jiġi deċiż. S. Gnandi, il-Gvern Belġjan, Ċek, Franċiż, Olandiż kif ukoll il-Kummissjoni rrispondew għal dawn id-domandi. Is-sottomissjonijiet orali ta’ dawn il-partijiet ikkonċernati kif ukoll tal-Gvern Ġermaniż instemgħu waqt is-seduta li nżammet quddiem l-Awla Manja tal-Qorti tal-Ġustizzja fil‑11 ta’ Diċembru 2017.
10. F’dawn il-konklużjonijiet, ser neżamina biss il-problemi mqajma mid-domandi magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja fl-anness tad-digriet tal‑25 ta’ Ottubru 2017, Gnandi (C‑181/16, mhux ippubblikat, EU:C:2017:830), li, kif ser jintwera sussegwentement, jirrigwardaw essenzjalment il-portata tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115. Dawn il-konklużjonijiet għandhom, għalhekk, jinqraw bħala supplimentari għal dawk li jiena ppreżentajt fil‑15 ta’ Ġunju 2017, li nirreferi għalihom kemm għal rendikont iktar iddettaljat tal-fatti tal-kawża prinċipali kif ukoll għal kull aspett mhux direttament ittrattat f’dawn il-konklużjonijiet.
I. Il-kuntest ġuridiku
11. L-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2008/115 jippreċiża li din tapplika għaċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment fit-territorju ta’ Stat Membru.
12. Skont l-Artikolu 3(2) ta’ din id-direttiva:
“Għall-finijiet ta’ din id-Deċiżjoni [direttiva] għandhom japplikaw id-definizzjonijiet li ġejjin:
[…]
(2) ‘soġġorn illegali’ tfisser il-preżenza fit-territorju ta’ Stat Membru, ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li ma jissodisfax, jew m’għadux jissodisfa l-kondizzjonijiet ta’ dħul kif stabbiliti fl-Artikolu 5 tal-Kodiċi tal-Fruntieri ta’ Schengen jew kondizzjonijiet oħrajn għal dħul, soġġorn jew residenza f’dak l-Istat Membru;
[…]”
13. L-Artikolu 6 ta’ din id-direttiva, bit-titolu “Deċiżjoni ta’ ritorn” jipprovdi, fil-paragrafi 1 u 6 tiegħu:
“1. L-Istati Membri għandhom joħorġu deċiżjoni ta’ ritorn għal ċittadin ta’ pajjiż terz li qed jissoġġorna illegalment fit-territorju tagħhom, bla ħsara għall-eċċezzjonijiet imsemmijin fil-paragrafi 2 sa 5.
[…]
6. Din id-Direttiva m’għandhiex tipprekludi lill-Istati Membri milli jadottaw deċiżjoni dwar it-tmiem ta’ soġġorn legali flimkien ma’ deċiżjoni ta’ ritorn […] f’deċiżjoni jew att amministrattiv jew ġudizzjarju wieħed kif previst fil-leġislazzjoni nazzjonali tagħhom, mingħajr preġudizzju għas-salvagwardji proċedurali disponibbli taħt il-Kapitolu III u taħt dispożizzjonijiet rilevanti oħrajn ta’ liġi Komunitarja u nazzjonali.”
II. Analiżi
14. Id-domandi magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja, inklużi fl-anness tad-digriet tal-25 ta’ Ottubru 2017, Gnandi (C‑181/16, mhux ippubblikat, EU:C:2017:830), li jiftħu mill-ġdid il-fażi orali tal-proċedura, kif ukoll id-diskussjoni li nbdiet bejn il-persuni kkonċernati waqt is-seduta tal-11 ta’ Diċembru 2017, iqajmu, essenzjalment, il-kwistjoni dwar jekk il-fakultà li l-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 jirrikonoxxi lill-Istati Membri li jadottaw, fil-kuntest tal-istess att, deċiżjoni dwar it-tmiem tar-residenza regolari fl-istess waqt ta’ deċiżjoni ta’ ritorn tistax tiġi eżerċitata fir-rigward ta’ applikant għall-protezzjoni internazzjonali li, bħal S. Gnandi, kellu l-applikazzjoni tiegħu miċħuda quddiem l-awtorità amministrattiva kompetenti sabiex teżaminaha, iżda li għandu permess jibqa’ fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat sakemm jiġi deċiż l-appell li huwa ppreżenta kontra d-deċiżjoni ta’ ċaħda ta’ din l-awtorità.
15. Kif diġà ddikjarajt fil-punti 83 sa 88 tal-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, it-tweġiba għal din il-kwistjoni għandha, fil-fehma tiegħi, tkun fin-negattiv. L-argumenti mressqa mill-Gvernijiet li rrispondew għad-domandi magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja fid-digriet tal‑25 ta’ Ottubru 2017, Gnandi (C-181/16, mhux ippubblikat, EU:C:2017:830) u minn dawk li ppreżentaw is-sottomissjonijiet orali tagħhom waqt is-seduta tal‑11 ta’ Diċembru 2017 ma humiex, fil-fehma tiegħi, ta’ natura li jqiegħdu f’diskussjoni din il-konklużjoni.
16. Fil-kumplament ta’ dawn il-konklużjonijiet, ser naqsam l-analiżi tiegħi f’żewġ partijiet. Fl-ewwel parti, ser neżamina, fid-dawl tat-test u tax-xogħlijiet preparatorji tad-Direttiva 2008/115, jekk applikant għall-protezzjoni internazzjonali li, bħal S. Gnandi fil-kawża prinċipali, ikollu awtorizzazzjoni li jibqa’ fit-territorju tal-Istat Membru sakemm jiġi deċiż l-appell minn din id-deċiżjoni ta’ ċaħda tal-applikazzjoni fl-ewwel istanza jaqax taħt id-Direttiva 2008/115. It-tieni parti ser tittratta l-eżami tal-portata tal-Artikolu 6(6) ta’ din id-direttiva.
Fuq l-applikazzjoni tad-Direttiva 2008/115 għall-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali li jgawdu minn dritt li jibqgħu fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat għall-finijiet tal-proċeduri
17. Hekk kif fakkart fil-punti 50 et seq tal-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, skont l-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2008/115, din tal-aħħar tapplika għaċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment fit-territorju ta’ Stat Membru. Il-kunċett ta’ “residenza irregolari” li għandu jittieħed inkunsiderazzjoni għall-finijiet tal-applikazzjoni tad-Direttiva 2008/115 huwa ddefinit fl-Artikolu 3(2) tagħha, li jipprovdi li dan il-kunċett ifisser “il-preżenza fit-territorju ta’ Stat Membru, ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li ma jissodisfax, jew m’għadux jissodisfa l-kondizzjonijiet ta’ dħul kif stabbiliti fl-Artikolu 5 tal-Kodiċi tal-Fruntieri ta’ Schengen jew kondizzjonijiet oħrajn għal dħul, soġġorn jew residenza f’dak l-Istat Membru”.
18. Fin-nuqqas ta’ riferiment espress għad-dritt nazzjonali, il-kunċett ta’ “residenza irregolari”, hekk kif iddefinit fil-punt preċedenti, għandu, skont il-prinċipji stabbiliti mill-Qorti tal-Ġustizzja fir-rigward tal-interpretazzjoni tal-kunċetti li jinsabu fit-testi tad-dritt tal-Unjoni (7), jiġi interpretat fuq il-bażi tad-dritt tal-Unjoni biss, u dan minkejja li l-evalwazzjoni konkreta tan-natura regolari jew irregolari tar-residenza ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz fit-territorju ta’ Stat Membru tista’, skont il-każ, tiddependi wkoll mill-applikazzjoni ta’ regoli interni għal dan l-Istat Membru (8).
19. Mid-definizzjoni mogħtija fl-Artikolu 3(2) tad-Direttiva 2008/115 jirriżulta li kull ċittadin ta’ pajjiż terz li huwa preżenti fit-territorju ta’ Stat Membru mingħajr ma jissodisfa l-kundizzjonijiet għad-dħul, għas-soġġorn jew għar-residenza fih (9), jirrisjedi irregolarment. Sabiex ċittadin ta’ pajjiż terz ikun jista’ jitqies li jirrisjedi irregolarment għall-finijiet tad-Direttiva 2008/115, żewġ kundizzjonijiet għandhom għalhekk jiġu ssodisfatti, jiġifieri l-preżenza fiżika tal-persuna kkonċernata fit-territorju ta’ Stat Membru, anki jekk għal perijodu limitat u mingħajr il-ħsieb li tibqa’ fih (10), u l-assenza ta’ dokument legali li jiġġustifika tali preżenza.
20. Il-proposta għal Direttiva tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill dwar standards u proċeduri komuni fl-Istati Membri għar-ritorn ta’ ċittadini minn pajjiżi terzi li jkunu qegħdin fil-pajjiż illegalment tal-1 ta’ Settembru 2005 (11) (iktar ’il quddiem il-“proposta għal Direttiva dwar ir-Ritorn”), li wasslet, wara negozjati twal, għall-adozzjoni tad-Direttiva 2008/115, kienet ippreċeduta mill-pubblikazzjoni, fl-10 ta’ April 2002, ta’ Green Paper dwar politika Komunitarja fil-qasam tar-ritorn tal-persuni li jirrisjedu irregolarment (iktar ’il quddiem il-“Green Paper”) (12), kif ukoll minn Komunikazzjoni tal-Kummissjoni sussegwentement għal din il-Green Paper, ippreżentata fl-14 ta’ Ottubru 2002 (iktar ’il quddiem il-“komunikazzjoni tal-14 ta’ Ottubru 2002”) (13) u sostnuta minn programm ta’ azzjoni tal-Kunsill fil-qasam tar-ritorn tat-28 ta’ Novembru 2002 (14). Dawn l-atti, kif ukoll id-dokumenti relatati mal-proċedura leġiżlattiva tad-Direttiva 2008/115, jipprovdu xi indikazzjonijiet dwar il-portata tal-kunċett ta’ “residenza irregolari” fis-sens tal-Artikolu 2(1) u tal-Artikolu 3(2) ta’ din id-direttiva.
21. Fir-rigward tad-definizzjoni tal-kamp ta’ applikazzjoni ratione materiae tal-istandards komuni futuri, il-Green Paper kienet tindika, fil-punt 2.1 tagħha, li l-azzjoni Komunitarja fil-qasam tar-rimpatrijazzjoni kellha qabel kollox tkun diretta lejn persuni “li ma għandhomx bżonn ta’ protezzjoni partikolari” [traduzzjoni mhux uffiċjali] u li jirrisjedu irregolarment fl-Unjoni, jiġifieri li “ma jissodisfawx, jew li ma jissodisfawx iktar, il-kundizzjonijiet għal dħul, preżenza jew residenza fit-territorju tal-Istati Membri” [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Dawn il-persuni kienu, kif spjegat fil-punt 2.2 tal-Green Paper, “iċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li ma għandhomx status legali sabiex jibqgħu jew fuq bażi permanenti jew fuq bażi temporanja, u li fir-rigward tagħhom ebda Stat Membru ma għandu l-obbligu legali li jittollera r-residenza” [traduzzjoni mhux uffiċjali] (15). Fil-Green Paper, l-applikazzjoni tal-proċeduri ta’ ritorn għall-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali kienet prevista biss meta l-applikazzjoni tagħhom kienet ġiet definittivament miċħuda. F’dan is-sens, il-punt 2.3, bit-titolu “Ażil u Ritorn” [traduzzjoni mhux uffiċjali] kien jippreċiża li “[m]eta persuna li titlob protezzjoni tkun ibbenefikat minn proċedura ġusta u ta’ kwalità, wara li jkunu ġew eżawriti l-istadji kollha, meta l-bżonnijiet ta’ protezzjoni kollha tagħha jkunu ġew eżaminati u ma jkun hemm ebda motiv ieħor għal residenza legali fi Stat Membru, dik il-persuna għandha titlaq mit-territorju u tirritorna fil-pajjiż ta’ oriġini tagħha jew, jekk ikun il-każ, ta’ tranżitu” (16) [traduzzjoni mhux uffiċjali].
22. Fil-komunikazzjoni tagħha tal-14 ta’ Ottubru 2002, il-Kummissjoni ddikjarat li l-espressjoni “persuna li tirrisjedi irregolarment” ma kellhiex tinftiehem bħala li tikkwalifika dawn il-persuni bħala illegali, iżda bħala li tenfasizza l-fatt li l-istatus tagħhom “ma josservax il-leġiżlazzjoni dwar id-dħul u/jew ir-residenza” [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Is-sitwazzjoni ta’ residenza irregolari kienet deskritta fl-istess termini bħal dawk użati fil-punt 2.1 tal-Green Paper imsemmija iktar ’il fuq (17). Fir-rigward tal-Green Paper, il-Kummissjoni estendiet is-suġġett tal-komunikazzjoni wkoll għal “ċerti kategoriji ta’ persuni li jirrisjedu regolarment li għandhom status temporanju jew li t-tneħħija tagħhom tkun ġiet temporanjament sospiża” [traduzzjoni mhux uffiċjali], b’mod partikolari “il-persuni li jibbenefikaw minn protezzjoni internazzjonali, bħala prinċipju ta’ natura temporanja” (18) [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Din l-estensjoni kienet madankollu prevista biss għall-finijiet tal-implimentazzjoni ta’ programmi ta’ ritorn volontarju (19).
23. Fl-espożizzjoni tal-motivi tal-proposta għal Direttiva dwar ir-Ritorn, f’konformità mal-pożizzjonijiet preċedenti tagħha, il-Kummissjoni kkonfermat l-intenzjoni li tiddelimita l-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva li għandha tiġi adottata b’riferiment għall-kunċett ta’ “residenza irregolari”. Ir-regoli l-ġodda kienu għalhekk intiżi li japplikaw “irrispettivament mir-raġuni tal-illegalità tar-residenza” [traduzzjoni mhux uffiċjali] tal-persuna kkonċernata, “pereżempju, l-iskadenza tal-viża tagħha jew tal-permess ta’ residenza tagħha, ir-revoka jew l-irtirar tal-permess ta’ residenza tagħha […], l-irtirar tal-istatus ta’ refuġjat, dħul illegali” [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Fir-rigward tas-sitwazzjoni tal-applikanti għall-ażil, l-illegalità tar-residenza kienet marbuta espliċitament ma’ “deċiżjoni finali” [traduzzjoni mhux uffiċjali] ta’ ċaħda tal-applikazzjoni (20). Fir-rigward tad-definizzjoni tal-kunċett ta’ “residenza irregolari”, il-proposta tal-Kummissjoni kienet tirriproduċi kważi kelma b’kelma d-definizzjoni wiesgħa ħafna, li kienet mogħtija fil-Green Paper u fil-komunikazzjoni tagħha tal-14 ta’ Ottubru 2002. Din id-definizzjoni ġiet riprodotta, b’xi emendi formali meħtieġa mill-Kunsill, fit-test finali tad-Direttiva 2008/115 (21).
24. Jirriżulta mill-punti 21 sa 23 ta’ dawn il-konklużjonijiet li qatt ma kienet kwistjoni, la fir-riflessjonijiet li ppreċedew il-bidu tal-proċedura leġiżlattiva li wasslet għall-adozzjoni tad-Direttiva 2008/115, u lanqas matul din il-proċedura, li jiġu applikati r-regoli komuni futuri dwar ir-ritorn forzat taċ-ċittadini ta’ pajjiż terz lil applikanti għall-ażil li l-applikazzjoni tagħhom ma kinitx ġiet definittivament miċħuda jew li l-preżenza tagħhom fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat kienet ittollerata bis-saħħa ta’ obbligi legali imposti fuq dan l-Istat. Dan huwa rifless b’mod ċar fil-premessa 9 tad-Direttiva 2008/115 li tipprovdi li ċittadin ta’ pajjiż terz li applika għall-ażil fi Stat Membru ma għandux jitqies bħala li qiegħed jirrisjedi irregolarment fit-territorju ta’ dan l-Istat Membru “sakemm ma tidħolx fis-seħħ deċiżjoni negattiva fir-rigward ta’ l-applikazzjoni jew deċiżjoni li ttemm id-dritt ta’ soġġorn tiegħu jew tagħha biex ifittex asil” (22).
25. Din l-esklużjoni mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2008/115 hija, barra minn hekk, konformi mad-dispożizzjonijiet tad-dritt tal-Unjoni li jirregolaw is-sitwazzjoni legali tal-applikanti għall-ażil (u, b’mod iktar ġenerali, tal-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali), li, bħal fil-każ tar-refuġjati rrikonoxxuti, igawdu minn status partikolari, stabbilit mid-dritt internazzjonali (23), u huma distinti, għalhekk, mill-migranti normali.
26. B’hekk, id-dritt tal-Unjoni jimponi fuq l-Istati Membri l-osservanza ta’ standards minimi ta’ akkoljenza tal-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali fir-rigward, b’mod partikolari, ta’ residenza u ta’ libertà ta’ moviment, ta’ aċċess għas-sistema edukattiva pubblika, għas-suq tax-xogħol, għall-kura tas-saħħa u għal kundizzjonijiet materjali ta’ akkoljenza li jippermettu livell ta’ għajxien adegwat li jiggarantixxi s-sussistenza tagħhom u jipproteġi is-saħħa fiżika u mentali tagħhom (24). Il-vantaġġi kollha li jirriżultaw mill-applikazzjoni ta’ dawn l-istandards jibbenefikaw lill-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali sakemm ikunu awtorizzati jibqgħu f’din il-kapaċità fit-territorju ta’ Stat Membru.
27. Id-dritt tal-Unjoni jirrikonoxxi, barra minn hekk, lill-applikanti għall-ażil (u, b’mod iktar ġenerali, lill-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali) id-dritt li jibqgħu fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat sakemm l-applikazzjoni tagħhom tkun qegħda tiġi eżaminata. Għalkemm, taħt id-Direttiva 2005/85, applikabbli għall-fatti tal-kawża prinċipali, dan id-dritt kien previst biss sakemm l-applikazzjoni għall-ażil kienet ġiet miċħuda fl-ewwel istanza (25), id-Direttiva 2013/32, li ssostitwixxiet id-Direttiva 2005/85, estendietu sal-fażi tal-appell mid-deċiżjoni mogħtija fl-ewwel istanza (26).
28. L-Istat Membru kkonċernat huwa obbligat joħroġ lill-applikanti għall-ażil, fi żmien qasir ħafna, dokument li jattesta d-dritt tagħhom li jibqgħu fit-territorju tiegħu “waqt li l-applikazzjoni [tagħhom] tkun pendenti jew tkun qiegħda tiġi eżaminata” (27).
29. Dan id-dokument ‐ li għandu jibqa’ validu sakemm l-applikant ikun awtorizzat jirrisjedi fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat (28) — filwaqt li ma huwiex permess ta’ residenza (29) fis-sens tal-Artikolu 1(2)(a) tar-Regolament Nru 1030/2002 (30), jikkostitwixxi madankollu, hekk kif enfasizzat il-Kummissjoni fir-risposta tagħha għall-ewwel waħda mid-domandi bil-miktub annessi mad-digriet tal‑25 ta’ Ottubru 2017, Gnandi (C‑181/16, mhux ippubblikat, EU:C:2017:830), awtorizzazzjoni maħruġa mill-awtoritajiet ta’ Stat Membru li tippermetti lil ċittadin ta’ pajjiż terz jirrisjedi legalment fit-territorju tiegħu (31), għalkemm b’mod temporanju u għall-finijiet tal-proċeduri biss.
30. Issa, sa fejn huwa jirrisjedi legalment, jiġifieri b’mod mhux irregolari, fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat, u sakemm iddum tali residenza legali, applikant għall-ażil li ġie awtorizzat jibqa’ f’ dan it-territorju sakemm tiġi deċiża l-applikazzjoni tiegħu (fl-ewwel istanza jew sussegwentement għall-preżentata ta’ appell mid-deċiżjoni tal-awtorità li tiddeċiedi fl-ewwel istanza) huwa eskluż mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2008/115, kif iddefinit fl-Artikolu 2(1) u fl-Artikolu 3(2) ta’ din id-direttiva. Huwa irrilevanti, f’dan ir-rigward, li din l-awtorizzazzjoni tkun inħarġet b’applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni jew tad-dritt nazzjonali biss, peress li dak li jgħodd huwa l-legalità tar-residenza tal-persuna kkonċernata.
31. Hekk kif osservajt fil-punti 54 u 55 tal-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, din il-konklużjoni hija kkonfermata mis-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343), li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “l-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2008/115, moqri flimkien mal-premessa 9 tal-imsemmija direttiva, għandu jiġi interpretat fis-sens li din id-direttiva ma tapplikax għal ċittadin ta’ pajjiż terz li jkun ippreżenta applikazzjoni għal protezzjoni internazzjonali, fis-sens tad-Direttiva 2005/85, u dan matul il-perijodu li jkopri l-preżentata tal-imsemmija applikazzjoni sal-adozzjoni tad-deċiżjoni tal-ewwel istanza li tiddeċiedi dwar din l-applikazzjoni jew, jekk ikun il-każ, sal-eżitu tar-rikors li jkun ġie ippreżentat kontra l-imsemmija deċiżjoni” (32).
32. Ir-raġunament li wassal lill-Qorti tal-Ġustizzja għal din il-konklużjoni huwa ċar. Meta applikant għall-protezzjoni internazzjonali jkollu d-dritt li jibqa’ fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat, kemm jekk ikollu fil-pusses tiegħu permess ta’ residenza kif ukoll jekk le, huwa ma jaqax taħt id-Direttiva 2008/115 peress li huwa ma jkunx qiegħed “[jirrisjedi] illegalment” skont l-Artikolu 2(1) ta’ din id-direttiva (33).
33. Huwa minnu li “loġika binarja” ‐ li abbażi tagħha ċittadin ta’ pajjiż terz qiegħed, fir-rigward tad-Direttiva 2008/115, jew jirrisjedi “regolarment” (rectius “mhux irregolarment”) jew jirrisjedi “irregolarment” ‐ hija l-bażi tas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343). Madankollu, huwa importanti li jiġi enfasizzat li ma huwiex fuq tali loġika li l-Qorti tal-Ġustizzja bbażat ir-raġunament tagħha, iżda fuq il-konstatazzjoni diretta tan-natura legali tar-residenza tal-applikant għall-protezzjoni internazzjonali awtorizzat jibqa’ fl-Istat Membru konċernat sa l-eżitu tal-proċedura dwar l-applikazzjoni tiegħu.
34. Tali konstatazzjoni u l-pożizzjoni adottata mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-punt 1 tad-dispożittiv tas-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343) għandhom, barra minn hekk, portata ġenerali, fatt li jinjora ċ-ċirkustanzi tat-tilwima prinċipali fil-kawża li tat lok għal dik is-sentenza. Minn dan jirriżulta li huwa biss billi taqleb l-imsemmija sentenza li l-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tasal sabiex tafferma li d-Direttiva 2008/115 tapplika fir-rigward ta’ applikant għall-protezzjoni internazzjonali awtorizzat jibqa’ fl-Istat Membru kkonċernat sal-eżitu tal-proċedura dwar l-applikazzjoni tiegħu.
35. Barra minn hekk, hekk kif sostnejt fil-punti 55 sa 57 tal-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, is-soluzzjoni adottata mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tat-30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343) f’dak li jirrigwarda s-sitwazzjoni ta’ applikant għall-ażil awtorizzat jibqa’ fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat skont l-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2005/85 tista’ immedjatament tiġi applikata għal dik ta’ applikant li l-applikazzjoni tiegħu ġiet miċħuda fl-ewwel istanza u li jgawdi, abbażi tad-dritt nazzjonali, minn dritt li jibqa’ f’dan l-Istat sakemm jiġi deċiż l-appell mid-deċiżjoni ta’ ċaħda.
36. Fil-fatt, minn naħa, kuntrarjament għal dak li jsostni l-Gvern Belġjan, ma hemm ebda differenza “kwalitattiva” bejn “id-dritt ta’ l-applikant li jibqa’” previst fl-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2005/85, u dak previst mill-Artikolu 39 ta’ din id-direttiva, li l-għoti tiegħu jitħalla għad-diskrezzjoni tal-Istat Membru kkonċernat. Fiż-żewġ każijiet, dan huwa dritt li huwa rrikonoxxut biss temporanjament u għall-finijiet tal-proċeduri biss. Fiż-żewġ każijiet, dan id-dritt huwa essenzjalment intiż sabiex jipproteġi lill-applikant mill-konsegwenzi ta’ eventwali refoulement li jista’ jseħħ qabel ma l-applikazzjoni tiegħu tkun ġiet eżaminata jew qabel ma seta’ jeżerċita d-dritt tiegħu għal rimedju ġudizzjarju effettiv. Fiż-żewġ każijiet, permezz ta’ dan id-dritt, l-applikant jibbenefika minn vantaġġi li huma previsti mill-istandards minimi fil-qasam tal-akkoljenza. L-unika differenza li kienet teżisti taħt id-Direttiva 2005/85 u li kienet tirrigwarda n-natura obbligatorja jew fakultattiva tal-għoti ta’ tali dritt tneħħiet mill-Artikolu 46(5) tad-Direttiva 2013/32 li, kif diġà fakkart, issa jipprevedi, ħlief għal xi ftit eċċezzjonijiet, l-obbligu għall-Istati Membri li jippermettu lill-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali jirrisjedu fit-territorju tagħhom matul it-terminu għall-preżentata ta’ appell mid-deċiżjoni ta’ ċaħda tal-applikazzjoni u matul l-eżami ta’ dan l-appell.
37. Min-naħa l-oħra, għall-finijiet tal-applikazzjoni tad-Direttiva 2008/115, dak li jgħodd huwa l-legalità tar-residenza tal-applikant għall-protezzjoni internazzjonali u mhux ir-raġunijiet li ġġustifikaw l-għoti ta’ dritt ta’ residenza jew it-tul previst tagħha.
38. Għandu jiġi ppreċiżat, hekk kif għamilt fil-punti 72 sa 82 tal-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, u hekk kif jirriżulta mis-sentenzi tat-30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343, punt 60) u tal-15 ta’ Frar 2016, N., C‑601/15 PPU, EU:C:2016:84, punti 75 u 76), li l-inapplikabbiltà tad-Direttiva 2008/115 fir-rigward tal-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali awtorizzati jibqgħu fit-territorju tal-Istat Membru kkonċernat sal-eżitu tal-proċeduri dwar l-applikazzjonijiet tagħhom u, b’mod iktar ġenerali, fir-rigward taċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li ma humiex qegħdin jirrisjedu irregolarment skont l-Artikolu 2(1) ta’ din id-direttiva, għandha tiġi interpretata fis-sens li proċedura ta’ ritorn skont din id-direttiva ma tistax tiġi validament mibdija fir-rigward ta’ tali applikant jew ta’ tali ċittadin, u mhux fis-sens li proċedura diġà mibdija għandha neċessarjament tiġi annullata jekk, matul il-proċedura, il-persuna kkonċernata tippreżenta applikazzjoni għall-protezzjoni internazzjonali jew tikseb, għal raġunijiet oħra, dritt ta’ residenza temporanja (34). Fil-fatt, f’tali każijiet, il-proċedura tista’, jekk ikun il-każ, tiġi biss sospiża għat-tul ta’ validità tal-permess li jagħti tali dritt ta’ residenza (35).
39. Bħala konklużjoni fuq din l-ewwel parti tal-analiżi tiegħi, nixtieq infakkar, fuq livell iktar ġenerali, li huwa biss meta r-rikonoxximent tal-istatus ta’ refuġjat (jew ta’ persuna fil-bżonn ta’ protezzjoni sussidjarja) huwa definittivament eskluż permezz ta’ deċiżjoni li tagħlaq il-proċeduri li l-persuna kkonċernata titlef il-kwalità ta’ applikant għall-ażil (jew, b’mod aktar ġenerali, ta’ applikant għall-protezzjoni internazzjonali) (36). Fil-fehma tiegħi, huwa biss f’dan il-mument li din il-persuna ssir tista’ taqa’ taħt id-Direttiva 2008/115 (37), bil-kundizzjoni li r-residenza tagħha fl-Istat Membru kkonċernat tkun irregolari.
Fuq l-interpretazzjoni u l-portata tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115
40. Fl-ewwel parti tal-analiżi tiegħi, kif ukoll fil-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, jiena sostnejt li applikant għall-ażil (u, b’mod iktar wiesa’, applikant għall-protezzjoni internazzjonali), bħar-rikorrent fil-kawża prinċipali, li l-applikazzjoni tiegħu ġiet miċħuda fl-ewwel istanza, iżda li huwa awtorizzat, skont id-dritt tal-Istat Membru kkonċernat, jibqa’ fit-territorju ta’ dan l-Istat sakemm jiġi deċiż l-appell li huwa ppreżenta kontra d-deċiżjoni ta’ ċaħda tal-applikazzjoni tiegħu, għandu jitqies, minħabba din l-awtorizzazzjoni, bħala li jinsab legalment f’dan it-territorju u li, minħabba f’hekk, huwa eskluż mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2008/115, kif iddefinit mill-Artikolu 2(1) tal-imsemmija direttiva, fatt li jipprekludi lill-Istati Membri milli jibdew proċedura ta’ ritorn fil-konfront tiegħu.
41. Għar-raġunijiet li diġà spjegajt fil-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017 u li ser niżviluppa iktar fid-dettall iktar ’il quddiem, jiena tal-fehma li l-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 ma jipprovdix argumenti kapaċi li jikkontestaw din il-pożizzjoni u li, kuntrarjament għal dak li sostnew l-Istati Membri intervenjenti waqt is-seduta tal-11 ta’ Diċembru 2017, din id-dispożizzjoni ma tagħtix lill-awtoritajiet nazzjonali s-setgħa li jadottaw deċiżjoni ta’ ritorn fis-sens ta’ din id-direttiva f’ċirkustanzi bħal dawk tal-kawża prinċipali.
42. Fil-fatt, huwa biss billi jiġi rrikonoxxut li l-portata tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 tikkostitwixxi deroga mill-Artikolu 2(1) ta’ din id-direttiva li jkun possibbli li wieħed jasal għal konklużjoni differenti. Madankollu, ebda element, la testwali, la sistematiku, u lanqas, saħansitra, ibbażat fuq l-interpretazzjoni tar-rieda tal-leġiżlatur tal-Unjoni, ma jippermetti li jiġi konkluż f’dan is-sens.
43. Fl-ewwel lok, l-Artikolu 2 tad-Direttiva 2008/115 ma jipprevedi ebda eċċezzjoni għall-kamp ta’ applikazzjoni tagħha kif definit fl-Artikolu 2(1). L-Artikolu 2(2) ta’ din id-direttiva jistabbilixxi l-każijiet li fihom l-Istati Membri huma awtorizzati ma jsegwux il-proċeduri previsti minn din tal-aħħar fir-rigward ta’ ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment fis-sens tal-Artikolu 2(1). Għall-kuntrarju, ebda deroga ma hija prevista, f’dan l-artikolu, mir-regola stabbilita fl-Artikolu 2(1), li tipprovdi li d-Direttiva 2008/115 tapplika biss għaċ- ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment.
44. Fit-tieni lok, jirriżulta b’mod ċar mill-kliem tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 (38) kif ukoll mill-inklużjoni tiegħu fil-Kapitolu II ta’ din id-direttiva, bit-titolu “Terminazzjoni ta’ soġġorn illegali”, li din id-dispożizzjoni tillimita ruħha tawtorizza lill-Istati Membri jakkumulaw diversi miżuri sabiex jibdew il-proċedura ta’ ritorn mingħajr dewmien hekk kif deċiżjoni li ttemm ir-residenza regolari tal-persuna kkonċernata, u timmarka l-bidu tar-residenza irregolari tagħha, hija adottata (39). Din il-formulazzjoni ma tippermettix, għall-kuntrarju, interpretazzjoni li abbażi tagħha l-Istati Membri huma awtorizzati jadottaw deċiżjoni ta’ ritorn fir-rigward ta’ ċittadini ta’ pajjiż terz li ma jaqgħux fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva kif iddefinit fl-Artikolu 2(1) tagħha, jiġifieri ċittadini ta’ pajjiż terz li ma jirrisjedux irregolarment. Tali interpretazzjoni mhux biss tmur kontra l-kliem tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 u tal-Artikolu 2(1) tagħha, iżda tmur ukoll kontra l-istess definizzjoni tal-kunċett ta’ “deċiżjoni ta’ ritorn” li, skont l-Artikolu 3(4) ta’ din id-direttiva, ikopri “deċiżjoni jew att amministrattiv jew ġudizzjarju, li jgħid jew jiddikjara li s-soġġorn ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz hija illegali u li jimponi jew jiddikjara l-obbligu ta’ ritorn” (40).
45. Fit-tielet lok, nirrileva, hekk kif diġà għamilt fil-punt 87 tal-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, li, skont il-formulazzjoni tiegħu, l-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 japplika “mingħajr preġudizzju [għad-]dispożizzjonijiet rilevanti oħrajn ta’ liġi [tal-Unjoni] u nazzjonali”. Issa, hekk kif enfasizzat il-Kummissjoni fis-sottomissjonijiet orali tagħha waqt is-seduta tal-1 ta’ Marzu 2017, dawn id-dispożizzjonijiet jinkludu wkoll l-Artikolu 7(1) u l-Artikolu 39(3) tad-Direttiva 2005/85 u, illum, l-Artikolu 9(1) u l-Artikolu 46(5) tad-Direttiva 2013/32, kif ukoll il-leġiżlazzjonijiet tal-Istati Membri li jagħtu lill-applikant għall-protezzjoni internazzjonali d-dritt li jibqa’ fit-territorji tagħhom matul il-proċedura ta’ eżami tal-applikazzjoni tiegħu. Il-marġni ta’ manuvra mogħti lill-Istati Membri mill-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 ma jistax, għaldaqstant, jiġi eżerċitat bi ksur tal-imsemmija dispożizzjonijiet u tal-imsemmija leġiżlazzjonijiet.
46. Fir-raba’ lok, jirriżulta mix-xogħlijiet preparatorji tad-Direttiva 2008/115 li l-ewwel redazzjoni tal-Artikolu 6(6) ta’ din id-direttiva, li tinsab fl-Artikolu 6(3) tal-proposta għal Direttiva dwar ir-Ritorn, kienet sempliċiment tipprevedi li “[i]d-deċiżjoni tar-ritorn għandha tinħareġ bħala att separat jew deċiżjoni, jew flimkien ma’ ordni tat-tkeċċija [tneħħija]”. L-espożizzjoni tal-motivi ta’ din il-proposta kienet tispjega li din il-preċiżazzjoni kienet ġiet introdotta sabiex jiġi indirizzat it-tħassib espress, waqt il-konsultazzjonijiet li saru qabel, minn diversi Stati Membri li kienu jibżgħu li l-proċedura f’żewġ stadji (deċiżjoni ta’ ritorn u deċiżjoni ta’ tneħħija) prevista mill-Kummissjoni twassal għal dewmien (41). Kien wara emenda proposta mill-Kunsill ‐ sabiex l-Istati Membri jiġu espressament irrikonoxxuti, barra l-possibbiltà li jakkumulaw id-deċiżjoni ta’ ritorn u d-deċiżjoni ta’ tneħħija, dik li jakkumulaw dawn il-miżuri ma’ deċiżjoni li ttemm ir-residenza regolari tal-persuna kkonċernata – li l-leġiżlatur tal-Unjoni finalment wasal għar-redazzjoni attwali tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 (42). Minkejja dan it-tibdil ta’ test, l-għan ta’ din id-dispożizzjoni baqa’ l-istess, jiġifieri dak li jiġi rrikonoxxut lill-Istati Membri ċertu marġni ta’ manuvra fir-rigward tal-proċedura li għandha tiġi segwita għar-ritorn taċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment. Għall-kuntrarju, xejn ma jippermetti li jitqies li din kienet, fi kwalunkwe stadju tal-proċedura ta’ adozzjoni tad-Direttiva 2008/115, kisbet l-għan li tagħti lill-Istati Membri l-possibbiltà li jidderogaw mill-qafas iddelimitat b’mod ċar mill-Artikoli 1 u 2(1) ta’ din id-direttiva, li jistabbilixxi s-suġġett u l-kamp ta’ applikazzjoni tagħha, u li tippermetti lill-Istati Membri jadottaw deċiżjoni ta’ ritorn fir-rigward ta’ ċittadini ta’ pajjiż terz li ma jirrisjedux irregolarment (43). Kieku din kienet l-intenzjoni tal-leġiżlatur, din kienet mingħajr dubju tkun ġiet espressa b’mod ċar u inkwadrat, u ma kinitx tkun moħbija wara dispożizzjoni ta’ natura proċedurali.
47. Fil-ħames lok, fir-rigward tal-argumenti ta’ natura teleoloġika li fuqhom ibbażaw ruħhom ċerti Stati Membri fir-risposti tagħhom għall-domandi magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja fid-digriet tal-25 ta’ Ottubru 2017, Gnandi (C‑181/16, mhux ippubblikat, EU:C:2017:830) u waqt is-seduta tal 11 ta’ Diċembru 2017, huwa ċertament minnu li l-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 għandu l-għan li jħaffef il-proċeduri ta’ ritorn. Fil-fatt, l-adozzjoni simultanja tad-deċiżjoni li ttemm ir-residenza regolari u tad-deċiżjoni ta’ ritorn tiffaċilita, fir-rigward ta’ miżuri interkonnessi u interdipendenti, motivazzjoni ta’ din tal-aħħar per relatione u, fuq kollox, tippermetti l-iżvolġiment parallel, u possibbilment akkumulat, tal-proċeduri ta’ appell minn dawn il-miżuri. B’mod iktar ġenerali, hekk kif jirriżulta mill-premessa 4 tad-Direttiva 2008/115, u hekk kif il-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet ripetutament, l-istabbiliment ta’ politika effikaċi ta’ tneħħija u ta’ rimpatrijazzjoni taċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment huwa wieħed mill-għanijiet segwiti mid-Direttiva 2008/115 (44).
48. Madankollu, għandu jiġi enfasizzat li d-Direttiva 2008/115 hija intiża li tistabbilixxi sistema bbażata fuq regoli ċari, trasparenti u ġusti (45), bil-għan li tiġi promossa, f’qasam tant sensittiv bħal dak tar-ritorn forzat ta’ ċittadini ta’ pajjiż terz, iċ-ċertezza legali u li jiġu żgurati kemm l-effettività tal-proċeduri ta’ ritorn kif ukoll ir-rispett tad-drittijiet fundamentali tal-persuni kkonċernati (46).
49. Sabiex tagħmel dan, id-Direttiva 2008/115 tieħu bħala punt tat-tluq l-istess “loġika binarja” li fuqha hija bbażata s-sentenza tat‑30 ta’ Mejju 2013, Arslan (C‑534/11, EU:C:2013:343), li għalhekk tirriżulta li hija koerenti mal-ispirtu ta’ din id-direttiva. Sabiex jiġu limitati kemm jista’ jkun l-inċertezzi fl-applikazzjoni tar-regoli li hija tipprevedi, din tistabbilixxi, fl-Artikolu 6(1), obbligu għall-Istati Membri li jipproċedu għar-ritorn ta’ ċittadini ta’ pajjiż terz li jirrisjedu irregolarment fit-territorju tagħhom u tipprevedi, fl-istess ħin, fl-Artikolu 6(2) sa 5, eċċezzjonijiet ċari għal dan l-obbligu. Minbarra dawn l-eċċezzjonijiet, kull ċittadin ta’ pajjiż terz li jirrisjedi irregolarment fit-territorju tal-Istat Membru inkwistjoni, skont l-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2008/115, għandu jkun suġġett għal deċiżjoni ta’ ritorn (47). Għall-kuntrarju, iċ-ċittadini ta’ pajjiż terz li ma jirrisjedux irregolarment jew li jaqgħu taħt dawn l-eċċezzjonijiet huma, bħala prinċipju, esklużi mill-proċeduri previsti mill-imsemmija direttiva sakemm jibqgħu jippersistu r-raġunijiet għal din l-esklużjoni.
50. Issa, l-interpretazzjoni tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 proposta mill-Istati Membri li intervjenew waqt is-seduta tal-11 ta’ Diċembru 2017, inkwantu din hija intiża li tippermetti li tinbeda proċedura ta’ ritorn fir-rigward ta’ kategorija ta’ ċittadini ta’ pajjiż terz li ma taqax fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva (48), mhux biss, kif spjegajt iktar ’il fuq, tmur kontra l-kliem u l-ispirtu tagħha, iżda timmina wkoll l-għan ta’ ċertezza legali li hija trid tilħaq, billi tiffavorixxi l-ħolqien ta’ żoni griżi u tikkontribwixxi għat-tixrid ta’ prattiki differenti fost l-Istati Membri (49), fatt li, barra minn hekk, imur kontra l-missjoni stess ta’ din id-direttiva, li hija dik li toħloq sett ta’ standards u ta’ prattiki komuni.
51. Il-fatt li applikant għall-protezzjoni internazzjonali li jgawdi minn dritt ta’ residenza fit-territorju ta’ Stat Membru huwa fl-istess ħin suġġett għal deċiżjoni ta’ ritorn li, għalkemm ma tistax tiġi immedjatament eżegwita b’mod forzat, xorta waħda timponilu obbligu li jitlaq mit-territorju ta’ dan l-Istat iwassal sabiex tinħoloq sitwazzjoni ta’ inċertezza, jekk mhux, xi drabi, ta’ opaċità, ġuridika li tista’ tipperikola mhux biss it-trasparenza, iżda wkoll l-effettività (50) tal-proċeduri ta’ ritorn, kif ukoll tinterferixxi mal-osservanza, mill-awtoritajiet kompetenti tal-Istat Membru kkonċernat, ta-istandards fil-qasam tal-akkoljenza tal-applikanti għall-protezzjoni internazzjonali mfakkra iktar ’il fuq (51). Dan kollu, fl-aħħar mill-aħħar, għal gwadann, mhux dejjem evidenti, f’termini ta’ ħeffa tal-proċeduri. Fil-fatt, huwa minnu li l-adozzjoni simultanja tad-deċiżjoni ta’ ċaħda tal-applikazzjoni għall-protezzjoni internazzjonali fl-ewwel istanza u tad-deċiżjoni ta’ ritorn tippermetti, bħala prinċipju, l-iżvolġiment parallel tal-eventwali proċeduri ta’ appell minn dawn iż-żewġ miżuri. Madankollu, għandu jiġi enfasizzat li, peress li d-deċiżjoni ta’ ritorn hija ġġustifikata bl-adozzjoni tad-deċiżjoni ta’ ċaħda, appell mill-ewwel waħda, ippreżentat wara li l-appell mit-tieni waħda jkun ġie miċħud, jista’, min-naħa tiegħu, malajr jiġi miċħud. Barra minn hekk, ordni ta’ ritorn tista’, jekk ikun il-każ, b’applikazzjoni tal-Artikolu 6(6) tad-Direttiva 2008/115 u meta id-dritt nazzjonali jkun jippermetti dan, tingħata mill-qorti adita bl-appell mid-deċiżjoni li tiċħad l-applikazzjoni għall-protezzjoni internazzjonali fl-ewwel istanza, fl-istess ħin bħas-sentenza li tiċħad dan l-appell. Issa, peress li, skont l-Artikolu 13(2) tad-Direttiva 2008/115, l-appell minn deċiżjoni ta’ ritorn ma għandux neċessarjament effett sospensiv (dan huwa l-każ fid-dritt Belġjan), tali ordni tista’, skont il-każ, tiġi eżegwita minkejja l-fatt li jkun ġie ppreżentat appell kontriha.
III. Konklużjoni
52. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, kif ukoll tal-analiżi mwettqa fil-konklużjonijiet tiegħi tal-15 ta’ Ġunju 2017, inżomm il-proposta inizjali tiegħi ta’ risposta għad-domanda preliminari magħmula mill-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat, il-Belġju), li ġiet ifformulata, fl-imsemmija konklużjonijiet, kif ġej:
Id-Direttiva 2008/115/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tas-16 ta’ Diċembru 2008 dwar standards u proċeduri komuni fl-Istati Membri għar-ritorn ta’ ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu qegħdin fil-pajjiż illegalment, u b’mod partikolari l-Artikolu 2(1) u l-Artikolu 5 tagħha, kif ukoll il-prinċipji ta’ non-refoulement u ta’ protezzjoni ġudizzjarja effettiva, sanċiti rispettivament fl-Artikolu 19(2) u fl-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 47 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea, jipprekludu l-adozzjoni ta’ deċiżjoni ta’ ritorn, abbażi tal-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva, fil-konfront ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li ppreżenta applikazzjoni għall-protezzjoni internazzjonali, fis-sens tad-Direttiva 2005/85/KE tal-1 ta’ Diċembru 2005 dwar standards minimi għal proċeduri fl-Istati Membri għall-għoti u l-irtirar tal-istatus ta’ refuġjat, u li, bl-applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni u/jew tad-dritt nazzjonali, huwa awtorizzat sabiex jibqa’ fl-Istat Membru li fih ippreżenta l-applikazzjoni tiegħu għall-protezzjoni internazzjonali, matul it-terminu għall-preżentata tal-appell previst mill-Artikolu 39(1) tad-Direttiva 2005/85 miċ-ċaħda ta’ din l-applikazzjoni u, meta dan l-appell ikun ġie ippreżentat f’dawn it-termini, waqt l-eżami tiegħu. Għall-kuntrarju, id-Direttiva 2008/115, kif ukoll il-prinċipji ta’ non-refoulement u ta’ protezzjoni ġudizzjarja effettiva ma jipprekludux l-adozzjoni ta’ tali deċiżjoni ta’ ritorn fil-konfront ta’ tali ċittadin wara ċ-ċaħda tal-imsemmi appell, sakemm, abbażi tad-dritt nazzjonali, dan iċ-ċittadin ma jiġix awtorizzat jibqa’ fl-Istat Membru kkonċernat fl-istennija tat-tmiem definittiv tal-proċedura tal-ażil.