OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MELCHIORA WATHELETA
przedstawiona w dniu 7 sierpnia 2018 r.(1)
Sprawa C‑310/18 PPU
Spetsializirana prokuratura
przeciwko
Emilowi Milevowi
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria)]
Odesłanie prejudycjalne – Pilny tryb prejudycjalny – Dyrektywa (UE) 2016/343 – Artykuły 3, 4 i 10 – Domniemanie niewinności – Publiczne wypowiedzi o winie – Artykuły 6, 47 i 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Prawo do wolności – Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu – Domniemanie niewinności i prawo do obrony – Postępowanie w sprawie kontroli zgodności z prawem tymczasowego aresztowania
I. Wprowadzenie
1. Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony w sekretariacie Trybunału w dniu 11 maja 2018 r. przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria), dotyczy wykładni art. 3, art. 4 ust. 1 i art. 10 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym(2) oraz wykładni art. 47 i 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).
2. Wniosek ten został złożony w ramach postępowania wszczętego przez Emila Mileva, oskarżonego o kradzież z użyciem broni dokonaną w sklepie, w celu uchylenia zastosowanego wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
II. Ramy prawne
A. Prawo międzynarodowe
1. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
3. Artykuł 5 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”), zatytułowany „Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego” stanowi:
„1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
[…]
c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;
[…]
3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.
4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.
[…]”.
4. Artykuł 6 EKPC, zatytułowany „Prawo do rzetelnego procesu sądowego”, stanowi:
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. […]
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
[…]”.
B. Prawo Unii
1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
5. Artykuł 82 ust. 2 TFUE stanowi:
„W zakresie niezbędnym dla ułatwienia wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych, jak również współpracy policyjnej i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych o wymiarze transgranicznym, Parlament Europejski i Rada [Unii Europejskiej], stanowiąc w drodze dyrektyw zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, mogą ustanawiać normy minimalne. Normy takie uwzględniają różnice między tradycjami i systemami prawnymi państw członkowskich.
Dotyczą one:
[…]
b) praw jednostek w postępowaniu karnym;
[…]”.
2. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
6. Artykuł 6 karty stanowi, że „[k]ażdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego”.
7. Zgodnie z art. 47 karty, zatytułowanym „Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu”:
„Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.
[…]”.
8. Artykuł 48 karty, zatytułowany „Domniemanie niewinności i prawo do obrony”, ma następujące brzmienie:
„1. Każdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z prawem.
2. Każdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie prawa do obrony”.
9. Artykuł 51 karty, zatytułowany „Zakres zastosowania”, w ust. 1 stanowi:
„Postanowienia niniejszej karty mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przy poszanowaniu zasady pomocniczości oraz do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Szanują one zatem prawa, przestrzegają zasad i popierają ich stosowanie zgodnie ze swymi odpowiednimi uprawnieniami i w poszanowaniu granic kompetencji Unii powierzonych jej w traktatach”.
10. Artykuł 52 karty, zatytułowany „Zakres i wykładnia praw i zasad”, w ust. 3 stanowi:
„W zakresie, w jakim niniejsza karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w [EKPC], ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę”.
3. Dyrektywa 2016/343
11. Zgodnie z motywem 16 dyrektywy 2016/343:
„Domniemanie niewinności zostałoby naruszone, gdyby podejrzany lub oskarżony był przedstawiony jako winny w publicznej wypowiedzi organu publicznego lub w orzeczeniu sądowym innym niż rozstrzygające o winie, do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z prawem. Takie wypowiedzi lub orzeczenia sądowe nie powinny odzwierciedlać opinii, że osoba ta jest winna. Powyższe powinno stosować się z zastrzeżeniem czynności oskarżyciela, które zmierzają do wykazania winy podejrzanego lub oskarżonego, takich jak akt oskarżenia, oraz z zastrzeżeniem orzeczeń sądowych nakazujących wykonanie wyroku w zawieszeniu, pod warunkiem poszanowania prawa do obrony. Powyższe powinno stosować się także z zastrzeżeniem wstępnych decyzji o charakterze procesowym, które są podejmowane przez organy sądowe lub inne właściwe organy i które opierają się na podejrzeniu lub obciążającym materiale dowodowym, takich jak postanowienia o tymczasowym aresztowaniu w postępowaniu przygotowawczym, pod warunkiem że decyzje takie nie odnoszą się do podejrzanego lub oskarżonego jako do winnego. Przed podjęciem wstępnej decyzji o charakterze procesowym właściwy organ może być obowiązany najpierw sprawdzić, czy istnieje materiał dowodowy obciążający podejrzanego lub oskarżonego, który wystarcza do uzasadnienia danej decyzji, a decyzja może zawierać odniesienie do tego materiału”.
12. Motyw 48 dyrektywy 2016/343 ma następujące brzmienie:
„Ponieważ w niniejszej dyrektywie ustanawia się normy minimalne, państwa członkowskie powinny mieć możliwość rozszerzenia zakresu praw określonych w niniejszej dyrektywie w celu zapewnienia wyższego poziomu ochrony. Poziom ochrony zapewnianej przez państwa członkowskie nigdy nie powinien być niższy niż poziom wynikający z norm określonych w [k]arcie lub EKPC, zgodnie z ich wykładnią dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości i Europejski Trybunał Praw Człowieka [zwany dalej »ETPC«]”.
13. Artykuł 2 dyrektywy 2016/343, zatytułowany „Zakres”, stanowi:
„Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do osób fizycznych będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym. Ma zastosowanie na wszystkich etapach postępowania karnego od chwili, gdy dana osoba staje się podejrzana lub zostaje oskarżona o popełnienie czynu zabronionego lub domniemanego czynu zabronionego, aż do uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie ostatecznego rozstrzygnięcia, czy osoba ta popełniła dany czyn zabroniony”.
14. Zgodnie z art. 3 dyrektywy 2016/343, zatytułowanym „Domniemanie niewinności”:
„Państwa członkowskie zapewniają, aby podejrzani i oskarżeni byli uważani za niewinnych, do czasu udowodnienia im winy zgodnie z prawem”.
15. Artykuł 4 dyrektywy 2016/343, zatytułowany „Publiczne wypowiedzi o winie”, przewiduje:
„1. Państwa członkowskie podejmują wszelkie środki niezbędne do zapewnienia, by do czasu udowodnienia podejrzanemu lub oskarżonemu winy zgodnie z prawem organy publiczne w swoich wypowiedziach publicznych oraz w orzeczeniach sądowych innych niż rozstrzygające o winie nie odnosiły się do takiej osoby jako do winnej. Powyższe stosuje się z zastrzeżeniem czynności oskarżyciela, które zmierzają do wykazania winy podejrzanego lub oskarżonego, oraz z zastrzeżeniem wstępnych decyzji o charakterze procesowym, które są podejmowane przez organy sądowe lub inne właściwe organy i które opierają się na podejrzeniu lub obciążającym materiale dowodowym.
2. W przypadku naruszenia określonego w ust. 1 niniejszego artykułu zobowiązania do nieodnoszenia się do podejrzanych lub oskarżonych jako do winnych państwa członkowskie zapewniają dostępność odpowiednich środków zgodnie z niniejszą dyrektywą, a w szczególności zgodnie z art. 10.
[…]”.
16. Artykuł 10 dyrektywy 2016/343, zatytułowany „Środki naprawcze [prawne]”, stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają podejrzanym i oskarżonym skuteczny środek naprawczy [prawny] na wypadek naruszenia praw przysługujących im na mocy niniejszej dyrektywy.
2. Z zastrzeżeniem krajowych przepisów i systemów dotyczących dopuszczalności dowodów państwa członkowskie zapewniają, aby przy ocenie oświadczeń składanych przez podejrzanych lub oskarżonych lub przy ocenie dowodów uzyskanych z naruszeniem ich prawa do nieskładania wyjaśnień lub prawa do nieobciążania samego siebie przestrzegane były prawo do obrony i rzetelność postępowania”.
C. Prawo bułgarskie
17. Zgodnie z art. 56 ust. 1 Nakazatelno-protsesualen kodeks (bułgarskiego kodeksu postępowania karnego, zwanego dalej „NPK”) „[w]obec podejrzanego lub oskarżonego […] można przyjąć środek zapobiegawczy, gdy na podstawie zgromadzonych w sprawie dowodów można powziąć uzasadnione podejrzenie, że popełnił on przestępstwo, oraz gdy istnieje co najmniej jeden z powodów, o których mowa w art. 57”.
18. Zgodnie z art. 57 NPK „środki zapobiegawcze przyjmuje się w celu zapobieżenia ucieczce oskarżonego, popełnieniu przez niego przestępstwa lub utrudnianiu wykonania prawomocnego wyroku skazującego”.
19. W art. 58 NPK wśród tych środków zapobiegawczych wymieniono tymczasowe aresztowanie.
20. Zgodnie z art. 63 NPK „tymczasowe aresztowanie zarządza się, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że oskarżony popełnił przestępstwo podlegające karze pozbawienia wolności lub innej cięższej karze, oraz jeśli z dowodów w sprawie wynika, że istnieje rzeczywiste ryzyko ucieczki oskarżonego lub popełnienia przez niego przestępstwa”.
21. Na mocy art. 65 ust. 4 NPK na każdym etapie postępowania przygotowawczego oskarżony, wobec którego przyjęto środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, może wnieść o jego ponowne rozpatrzenie, a „[s]ąd przeprowadza ocenę wszystkich okoliczności związanych ze zgodnością aresztowania z prawem […]”.
III. Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
22. Emil Milev był podejrzany o kradzież z użyciem broni w sklepie należącym do sieci supermarketów Billa, która miała miejsce w dniu 30 grudnia 2008 r. w Sofii (Bułgaria). Jednak ponieważ dochodzenie nie pozwoliło na zebranie przeciw niemu obciążających dowodów, nie wniesiono aktu oskarżenia. W dniu 31 lipca 2009 r. dochodzenie to zostało zawieszone, bez ustalenia podejrzanego i bez wskazania oskarżonych.
23. Równocześnie przeciwko E. Milevowi prowadzono dwie inne sprawy karne(3). W ramach pierwszej z tych spraw sąd bułgarski odmówił tymczasowego aresztowania E. Mileva, stwierdzając, że zeznania głównego świadka BP nie były wiarygodne. W sprawie tej nie wydano jeszcze orzeczenia co do istoty.
24. W drugiej z tych spraw E. Milev był aresztowany w okresie od dnia 24 listopada 2013 r. do dnia 9 stycznia 2018 r., kiedy to uniewinniono go od wszystkich zarzutów oskarżenia. Wydając wyrok, sąd jako podstawę tego uniewinnienia przyjął między innymi, że zeznania świadka BP nie były wiarygodne(4).
25. W obu tych sprawach świadek BP przedstawił szereg zeznań dotyczących różnych przestępstw, w których miał brać udział E. Milev. W ani jednym z tych zeznań nie wspomniano kradzieży z użyciem broni dokonanej w dniu 30 grudnia 2008 r.
26. W dniu 11 stycznia 2018 r. wznowiono postępowanie w sprawie wspomnianej kradzieży z użyciem broni dokonanej w 2008 r.
27. W tym samym dniu świadek BP został przesłuchany. Wskazał on, że wraz z E. Milevem i osobami trzecimi zaplanowali dokonanie tej kradzieży, lecz E. Milev nie stawił się w umówionym dniu. Następnie BP dowiedział się z mediów, że kradzieży dokonano, a E. Milev powiedział mu, że to on jej dokonał wraz z innymi osobami. BP wskazał, że składa zeznania po upływie tak znacznego czasu, ponieważ bał się E. Mileva i gdy dowiedział się, że E. Milev zostanie zwolniony po wydaniu wyroku uniewinniającego w poprzedniej sprawie, przestraszył się i z tego względu zdecydował się na złożenie tych zeznań. Gdy świadkowi BP pokazano nagranie wideo z kradzieży z użyciem broni, stanowczo potwierdził, że rozpoznaje na nim E. Mileva jako jedną z osób biorących udział w kradzieży.
28. W tym samym dniu, to znaczy 11 stycznia 2018 r., E. Milev został oskarżony o kradzież z użyciem broni dokonanej w dniu 30 grudnia 2008 r.(5) i został on zatrzymany w celu doprowadzenia przed sąd rozstrzygający o jego tymczasowym aresztowaniu.
29. W pierwszej instancji uwzględniono wniosek prokuratora o zarządzenie tymczasowego aresztowania E. Mileva, przyjmując, że „na pierwszy rzut oka” zeznania świadka BP są wiarygodne. Sąd drugiej instancji utrzymał aresztowanie w mocy, opierając się na szczegółowych zeznaniach BP i okoliczności, że świadek ponosi odpowiedzialność karną za fałszywe zeznania.
30. W swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający wskazuje, że w obu instancjach rozpatrzono zeznania świadka BP same w sobie, nie konfrontując ich z innymi dowodami odciążającymi. Na argumenty przedstawione w tym względzie przez obrońcę E. Mileva nie udzielono odpowiedzi.
31. Sąd odsyłający podkreśla, że w ramach późniejszej kontroli tymczasowego aresztowania sąd pierwszej instancji stwierdził, że nie ma potrzeby przeprowadzania szczegółowej analizy dowodów, i rozpatrzył jedynie zeznania BP. Sąd pierwszej instancji uznał również, że aby przedłużyć aresztowanie, wystarcza słabsza moc dowodowa dowodów obciążających.
32. Sąd drugiej instancji potwierdził to stwierdzenie, opierając się ponownie na zeznaniach świadka BP. Wspomniany sąd wskazał w wydanym orzeczeniu, że przeprowadził „bardzo ogólne badanie zeznań tych świadków”, a także że dowody, „chociaż są nieliczne, […] uzasadniają tezę obciążającą, […] ponieważ nie podważono ich za pomocą innych dowodów, których sąd odwoławczy nie mógłby pominąć”.
33. Analogicznie orzeczono w ramach drugiej kontroli sądowej tymczasowego aresztowania. Sąd drugiej instancji orzekł, że: „[…]po dniu 5 listopada 2017 r., w którym dokonano zmian w NPK – istnieją wymagane dla tego postępowania uzasadnione powody. Co się tyczy istnienia podejrzenia, można dokonać stwierdzenia na podstawie bardzo ogólnego badania zgromadzonych w sprawie dowodów. W żadnym wypadku, po przywołanej zmianie w NPK, nie należy dokonywać pogłębionej analizy materiału dowodowego w sprawie […] Na podstawie tego bardzo ogólnego badania zeznań i dowodów […] można ustalić ogólne prawdopodobieństwo i podejrzenie ewentualnego udziału […]”.
34. Sąd odsyłający podnosi, że odnosząca się do stronniczości i braku wiarygodności zeznań BP argumentacja przedstawiona przez obrońcę E. Mileva nie została rozważona przez sąd i że nie udzielono odpowiedzi na wyraźnie przedstawione argumenty.
35. Emil Milev jest zdania, że przewidziane w prawie bułgarskim kryterium „uzasadnionego podejrzenia”, jako warunek wstępny zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania, należy interpretować zgodnie z wyrokiem ETPC z dnia 30 sierpnia 1990 r. w sprawie Fox, Campbell i Hartley przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (CE:ECHR:1990:0830JUD001224486), a mianowicie w ten sposób, że wspomniane kryterium wymaga istnienia obiektywnych danych, na podstawie których obiektywny obserwator powinien powziąć przekonanie, że dana osoba prawdopodobnie popełniła dane przestępstwo. E. Milev podniósł również konkretne argumenty dotyczące braku wiarygodności świadka BP, a jego obrońca wniósł szereg wniosków dowodowych w celu zweryfikowania wiarygodności zeznań świadka BP.
36. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że przed reformą NPK z dnia 5 listopada 2017 r. sąd utrzymywał w mocy postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania oskarżonego jedynie wtedy, gdy był w dużej mierze przekonany, iż istnieje „uzasadnione” podejrzenie, że dana osoba popełniła przestępstwo. Sąd wydawał orzeczenie w przedmiocie istnienia uzasadnionego podejrzenia po „szczegółowym zapoznaniu się z wszystkimi materiałami, swobodnym omówieniu wiarygodności dowodów obciążających i odciążających, a także udzieleniu konkretnej i jasnej odpowiedzi na przedstawione argumenty obrońcy oskarżonego”.
37. Ponadto, zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 1 lit. d) NPK(6) istniał formalny zakaz rozpoznawania przez sąd, który orzekał w przedmiocie zastosowania lub przedłużenia tymczasowego aresztowania, oskarżenia w postępowaniu przed sądem i wydawania wyroku w przedmiocie tego oskarżenia. Podstawę tego zakazu stanowiła okoliczność, że przyjmując istnienie lub brak „uzasadnionego” podejrzenia, a także omawiając wiarygodność dowodów, sąd wyrobił sobie już stanowisko w rozpatrywanej sprawie.
38. W związku z szeregiem wydanych przez ETPC orzeczeń w dniu 5 listopada 2017 r. NPK został zmieniony. W wyniku tej reformy uchylony został formalny zakaz przewidziany w art. 29 ust. 1 pkt 1 lit. d) NPK. Sąd odsyłający wskazuje, że „[w] związku z tym na krajowych sądach, w tym także w postępowaniu przygotowawczym, ciąży obowiązek jednoczesnego rozpatrzenia istnienia uzasadnionego podejrzenia i zachowania bezstronności”.
39. Zdaniem sądu odsyłającego uchylenie art. 29 ust. 1 pkt 1 lit. d) NPK zapoczątkowało nową linię orzeczniczą w przedmiocie istnienia „uzasadnionego podejrzenia” popełnienia przez osobę oskarżoną przestępstwa. W tym względzie sąd może zapoznać się z dowodami wyłącznie „na pierwszy rzut oka”, a nie szczegółowo. Z powyższego wynika, że sąd „może jedynie wymienić dowody – lecz nie może ich wzajemnie konfrontować ani omawiać, wskazując, które uznaje za wiarygodne, a których nie, i dlaczego; sąd może wyłącznie wskazać jedną ogólną i nieokreśloną możliwość, iż oskarżony popełnił przestępstwo – »stan podejrzenia« – lecz nie może wyrazić zdecydowanego przeświadczena, że z dowodów wynika wystarczająco przekonujące prawdopodobieństwo, iż oskarżony popełnił przestępstwo; wreszcie, sąd nie może udzielić jasnej i konkretnej odpowiedzi na argumenty obrońcy danej osoby, jeśli w ten sposób wyraziłby bardziej kategoryczne stanowisko dotyczące popełnienia czynu i rozpatrzyłby podnoszoną sprzeczność między dowodami lub odpowiednio istnienie lub brak wiarygodności dowodów”.
40. Innymi słowy, istnieją dwa rodzaje ograniczeń, a mianowicie materialnoprawne, polegające na tym, że sąd nie ma prawa wskazać w orzeczeniu, iż jest głęboko przekonany, że oskarżony popełnił przestępstwo, oraz procesowe, polegające na obowiązującym sąd zakazie rozpatrywania dowodów z uzasadnieniem, które z nich uznaje się za wiarygodne i dlaczego.
41. Sąd odsyłający podnosi, że choć celem nowego orzecznictwa jest zachowanie bezstronności sędziego, gdy orzeka on w przedmiocie istnienia uzasadnionego podejrzenia, w praktyce będzie to skutkowało obniżeniem krajowego standardu ochrony praw oskarżonych w zakresie tymczasowego aresztowania.
42. Sąd odsyłający dodaje, że to nowe orzecznictwo nie spotkało się z jednomyślnym poparciem. Znaczna część sądów krajowych jest zdania, że domniemanie niewinności wymaga ustalenia w wyższym i bardziej pewnym stopniu prawdopodobieństwa, iż oskarżony popełnił czyn, aby przedłużyć tymczasowe aresztowanie oskarżonego. Sądy krajowe są zdania, że prawo do obrony wymaga bardziej szczegółowego omówienia dowodów i udzielenia konkretnej odpowiedzi na podniesione przez obrońcę oskarżonego zarzuty.
43. W tych okolicznościach sąd odsyłający postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy krajowe orzecznictwo, w którym określono jako warunek przedłużenia środka zapobiegawczego w postaci »tymczasowego aresztowania« (cztery miesiące po zatrzymaniu oskarżonego) istnienie »uzasadnionego podejrzenia« rozumianego jako ustalenie wyłącznie »na pierwszy rzut oka«, że oskarżony mógł popełnić przestępstwo, jest zgodne z motywem 16 zdania czwarte i piąte, motywem 48, art. 3, art. 4 ust. 1 zdanie drugie, art. 10 dyrektywy 2016/343 oraz z art. 47 i 48 karty […]?
Odpowiednio, czy zgodne ze wspomnianymi powyżej przepisami jest krajowe orzecznictwo, w którym rozumie się »uzasadnione podejrzenie« jako istnienie wysokiego prawdopodobieństwa, że oskarżony popełnił przestępstwo?
2) Czy krajowe orzecznictwo, w którym zobowiązano sąd orzekający w przedmiocie wniosku o zmianę już przyjętego środka zapobiegawczego w postaci »tymczasowego aresztowania«, aby uzasadnił swoje rozstrzygnięcie w ten sposób, by nie przeciwstawiać obciążających i odciążających dowodów, nawet jeśli obrońca oskarżonego przedstawił argumenty w tym względzie – a jedyną podstawę tego ograniczenia stanowi konieczność zachowania przez sąd bezstronności, na wypadek gdyby sprawę tę przydzielono mu do rozpatrzenia co do istoty – jest zgodne z motywem 16 zdanie czwarte i piąte, motywem 48, art. 4 ust. 1 zdanie drugie, art. 10 dyrektywy 2016/343 oraz z art. 47 karty […]?
Odpowiednio, czy zgodne ze wspomnianymi powyżej przepisami jest krajowe orzecznictwo, na mocy którego sąd przeprowadza bardziej szczegółowe i konkretne badanie dowodów i udziela jasnej odpowiedzi na argumenty obrońcy oskarżonego, nawet jeśli podejmuje ryzyko, że gdyby przydzielono mu tę sprawę do rozpatrzenia co do istoty, nie będzie mógł ani rozpoznać sprawy ani wydać końcowego orzeczenia w przedmiocie winy – co oznaczałoby rozpatrzenie sprawy co do istoty przez innego sędziego?”.
IV. W przedmiocie trybu pilnego i postępowania przed Trybunałem
44. Sąd odsyłający wniósł o zastosowanie do niniejszego odesłania pilnego trybu prejudycjalnego przewidzianego w art. 107 regulaminu postępowania przed Trybunałem.
45. Na poparcie tego wniosku sąd odsyłający wskazuje, że E. Milev pozostaje tymczasowo aresztowany. Sąd ten uważa, że niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczący wykładni dyrektywy 2016/343 jest konieczny dla oceny zgodności z prawem tymczasowego aresztowania E. Mileva. Sąd odsyłający wskazuje w szczególności, że tymczasowe aresztowanie E. Mileva pozostanie utrzymane do czasu wydania przez Trybunał orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
46. Na wniosek sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego w dniu 5 czerwca 2018 r. pierwsza izba Trybunału postanowiła uwzględnić wniosek sądu odsyłającego o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym.
47. Emil Milev i Komisja Europejska złożyli w niniejszej sprawie uwagi na piśmie. Rząd bułgarski nie przedstawił uwag na piśmie. Rząd niderlandzki i Komisja przedstawili uwagi ustne w toku rozprawy, która odbyła się w dniu 11 lipca 2018 r.
V. Ocena
48. W swoich pytaniach, które moim zdaniem należy rozpatrywać łącznie, sąd odsyłający zastanawia się zasadniczo, czy art. 3, art. 4 ust. 1 zdanie drugie i art. 10 dyrektywy 2016/343 oraz art. 47 i 48 karty należy interpretować w ten sposób, że dla przedłużenia tymczasowego aresztowania oskrżonego wystarczające jest samo stwierdzenie przez sąd rozpatrujący środek zaskarżenia przeciwko postanowieniu o tymczasowym aresztowaniu, iż „na pierwszy rzut oka”(7) ten oskarżony mógł popełnić dane przestępstwo, czy też przeciwnie, konieczne jest stwierdzenie przez sąd, że istnieje „wysokie prawdopodobieństwo”(8), iż oskarżony popełnił to przestępstwo.
49. Sąd odsyłający zastanawia się również nad uzasadnieniem postanowienia o tymczasowym aresztowaniu i dowodami, które sąd powinien uwzględnić w celu zapewnienia poszanowania prawa do rozpoznania sprawy przez bezstronny sąd wyrażonego w art. 47 karty oraz domniemania niewinności ustanowionego w art. 48 karty oraz art. 3 i 4 dyrektywy 2016/343.
A. W przedmiocie stosowania art. 6, 47 i 48 karty oraz dyrektywy 2016/343 do postanowień o tymczasowym aresztowaniu
50. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym oraz z pytań przedłożonych przez sąd odsyłający wynika, że sąd ten zwraca się do Trybunału w kwestiach dotyczących domniemania niewinności(9), prawa do wolności(10) i bezstronnego sądu(11).
51. Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2016/343, jej celem jest w szczególności ustanowienie wspólnych norm minimalnych dotyczących niektórych aspektów domniemania niewinności w postępowaniu karnym w celu zwiększenia wzajemnego zaufania państw członkowskich do ich systemów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, co ma również przyczyniać się do ułatwienia wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych(12).
52. Tymczasowe aresztowanie E. Mileva, osoby fizycznej oskarżonej w toczącej się ciągle sprawie karnej, objęte jest zakresem dyrektywy 2016/343 w rozumieniu jej art. 2(13), który „ma zastosowanie na wszystkich etapach postępowania karnego od chwili, gdy dana osoba staje się podejrzana lub zostaje oskarżona o popełnienie czynu zabronionego lub domniemanego czynu zabronionego, aż do uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie ostatecznego rozstrzygnięcia, czy osoba ta popełniła dany czyn zabroniony”(14).
53. W tym względzie z motywu 16 dyrektywy 2016/343 wynika, że domniemanie niewinności ma zastosowanie do postanowień o tymczasowym aresztowaniu i domniemanie to zostałoby naruszone w szczególności, gdyby w postanowieniach tych podejrzany lub oskarżony był przedstawiony jako winny, do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z prawem.
54. Komisja uważa, że wobec braku unijnych przepisów harmonizujących dotyczących danego przestępstwa nie można uznać rozpatrywanego postępowania za stosowanie prawa Unii. Oznaczałoby to, że karta jako taka nie ma zastosowania do wspomnianego postępowania.
55. Komisja uzasadniła swoje twierdzenie o braku możliwosci zastosowania karty brakiem w dyrektywie 2016/343 przepisów materialnych w aspekcie pozytywnym dotyczących tymczasowego aresztowania.
56. Nie podzielam tego poglądu.
57. Uważam, że dyrektywa 2016/343 dotyczy nie danego przestępstwa, ale ogólnie postępowania karnego i że ustanowione przez nią przepisy dotyczące domniemania niewinności mają taką samą moc wiążącą jak wymogi pozytywne. Ponadto biorąc pod uwagę, że wspomniana dyrektywa ma zastosowanie do rozpatrywanego postępowania karnego, stosowanie zawartych w niej przepisów, a w szczególności jej art. 3 i 4, stanowi przejaw stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty. Sąd odsyłający musi zatem zapewnić poszanowanie zagwarantowanych w karcie praw podstawowych osób oskarżonych w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym. Obowiązek przestrzegania zasady domniemania niewinności zakłada bowiem obowiązek przestrzegania wspomnianych praw(15).
58. Należy przypomnieć ponadto, że art. 52 ust. 3 karty przewiduje, iż w zakresie, w jakim karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom zagwarantowanym w EKPC, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Celem wspomnianego postanowienia karty jest zapewnienie niezbędnej spójności między prawami zawartymi w karcie a odpowiadającymi im prawami zagwarantowanymi w EKPC, co jednak nie może mieć negatywnego wpływu na autonomię prawa Unii i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej(16).
59. Pragnę wskazać, że „prawo do wolności” określone w art. 6 karty odpowiada takiemu samemu pojęciu przewidzianemu w art. 5 ust. 1 EKPC(17), prawo dostępu do bezstronnego sądu zawarte w art. 47 karty odpowiada art. 6 ust. 1 EKPC, a odpowiednikiem zapisanej w art. 48 ust. 1 karty zasady domniemania niewinności jest art. 6 ust. 2 i 3 EKPC(18). Ponadto z motywu 48 dyrektywy 2016/343 wynika, że „[p]oziom ochrony zapewnianej przez państwa członkowskie nigdy nie powinien być niższy niż poziom wynikający z norm określonych w [k]arcie lub EKPC, zgodnie z ich wykładnią dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości i [ETPC]”.
B. W przedmiocie art. 5 EKPC i tymczasowego aresztowania
60. Z orzecznictwa ETPC dotyczącego art. 5 EKPC, które należy uwzględnić przy wykładni art. 6 karty, wynika, że wspomniany przepis chroni bezpieczeństwo fizyczne osób i w związku z tym ma znaczenie nadrzędne(19). Przepis ten ma na celu ochronę jednostki przed arbitralnym lub nieuzasadnionym pozbawieniem wolności(20).
61. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem ETPC z art. 5 EKPC wynika, że domniemanie zawsze działa na rzecz uwolnienia. Do czasu wydania wyroku skazującego należy uważać oskarżonego za niewinnego i art. 5 ust. 3 i 4 EKPC ma głównie na celu nakazanie zwolnienia, jeżeli aresztowanie jest niezgodne z prawem lub jeżeli wyrok nie zostaje wydany w rozsądnym terminie(21). W pkt 84 swojego wyroku z dnia 26 lipca 2001 r., Ilijkov przeciwko Bułgarii, CE:ECHR:2001:0726JUD003397796, ETPC orzekł, że aresztowanie może być uzasadnione tylko, jeśli występują dokładne przesłanki wskazujące na istnienie rzeczywistego wymogu interesu publicznego, który niezależnie od domniemania niewinności przeważa nad poszanowaniem wolności jednostki.
62. Uważam, że podkreślenia wymaga istnienie w orzecznictwie ETPC ścisłego powiązania pomiędzy prawem do wolności a domniemaniem niewinności. Są one bowiem ze sobą nierozerwalnie związane.
63. Wykaz wyjątków od prawa do wolności określony w art. 5 ust. 1 EKPC ma charakter wyczerpujący(22). Zgodnie z art. 5 ust. 1 lit. c) EKPC osoba może zostać aresztowana wyłącznie w ramach postępowania karnego w celu postawienia przez właściwym organem sądowym, w szczególności ze względu na podejrzenie popełnienia przez nią czynu zagrożonego karą(23).
64. Ten sam przepis wymaga między innymi(24) istnienia „uzasadnionego” podejrzenia(25), że osoba zatrzymana i aresztowana popełniła przestępstwo. Wspomniany przepis zakłada istnienie okoliczności lub informacji, na podstawie których obiektywny obserwator powinien powziąć przekonanie, że dana osoba mogła popełnić przestępstwo. Tymczasem to, co można uznać za „uzasadnione”, zależy od oceny wszystkich okoliczności sprawy(26).
65. Należy podkreślić, że „zakres okoliczności faktycznych będących podstawą uzasadnionych podejrzeń nie musi być podobny do zakresu okoliczności niezbędnych dla uzasadnienia wyroku skazującego lub nawet wniesienia oskarżenia”(27).
66. W pkt 61 wyroku ETPC z dnia 25 marca 1999 r., Nikolova przeciwko Bułgarii, CE:ECHR:1999:0325JUD003119596, wskazano, że chociaż „[art. 5 ust. 4 EKPC] nie nakłada na sąd rozpoznający zażalenie na postanowienie w sprawie aresztowania obowiązku ustosunkowania się do każdego argumentu podniesionego w zarzutach wnoszącego zażalenie, gwarancje ujęte w tym postanowieniu byłyby pozbawione znaczenia, gdyby sąd – opierając się na prawie krajowym i praktyce – mógł uznać za nieistotne lub zlekceważyć przywołane przez osobę aresztowaną konkretne fakty, mogące podać w wątpliwość rzeczywiste istnienie warunków, od których zależy »legalność« pozbawienia wolności w rozumieniu [EKPC]”. Z powyższego wynika, że w przypadku gdy wnoszący zażalenie podnosi takie konkretne okoliczności, które nie są ani nieprawdopodobne, ani nieistotne, kontrola sądowa nie spełniłaby wymogów art. 5 ust. 4 EKPC, gdyby sąd nie uwzględnił tej argumentacji.
67. Ponadto w przypadku przedłużenia aresztowania danej osoby(28) ciągłe istnienie uzasadnionego podejrzenia, że osoba ta popełniła przestępstwo, jest warunkiem koniecznym zgodności tego przedłużenia z prawem(29).
C. W przedmiocie art. 6 ust. 1 EKPC i bezstronności sądu
68. Do celów stosowania art. 6 ust. 1 EKPC bezstronność sądu należy oceniać zarówno na podstawie kryterium subiektywnego, którego celem jest określenie stopnia przekonania i indywidualnego zachowania danego sędziego w danych okolicznościach(30), jak i na podstawie kryterium obiektywnego polegającego na zbadaniu, czy sędzia dostarczył wystarczających gwarancji, aby usunąć wszelką uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w tym zakresie(31).
69. Według ETPC ocena obiektywna polega na rozważeniu, czy – niezależnie od osobistego zachowania sędziego – pewne okoliczności faktyczne, które można zweryfikować, pozwalają wysunąć podejrzenie co do stronniczości sędziego. W tym zakresie nawet pozory mogą mieć znaczenie. W grę wchodzi tutaj zaufanie, jakie sądy w społeczeństwie demokratycznym powinny wzbudzać u jednostek, począwszy, w sprawach karnych, od osób oskarżonych(32). Powinien zatem powstrzymać się od orzekania każdy sędzia, w którego przypadku można zasadnie obawiać się braku bezstronności(33).
70. Z przedstawionego przez sąd odsyłający pytania drugiego wynika, że dotyczy ono bezstronności obiektywnej sądów.
71. W swoim wyroku z dnia 24 maja 1989 r., Hauschildt przeciwko Danii, CE:ECHR:1989:0524JUD001048683, § 49, ETPC orzekł, że obawy u osoby podejrzanej co do bezstronności sądu może wywołać to, iż sędziowie, którzy brali udział w końcowym etapie postępowania odwoławczego, poznali sprawę już na wcześniejszym etapie i w fazie przedprocesowej wydali różne orzeczenia dotyczące wnoszącego zażalenie, w szczególności postanowienia w przedmiocie jego tymczasowego aresztowania. Jednakże zdaniem ETPC nie można uważać obaw wnoszącego zażalenie co do bezstronności sędziego „za obiektywnie uzasadnione w każdym przypadku, ponieważ odpowiedzi różnią się w zależności od okoliczności sprawy”.
72. Według ETPC „[nie] można zrównać podejrzenia z formalnym stwierdzeniem winy [i okoliczność, że] sąd pierwszej instancji lub apelacyjny, […], wydał już postanowienia w fazie przedprocesowej, w szczególności w przedmiocie tymczasowego aresztowania, nie może więc uzasadniać sama w sobie obaw co do jego bezstronności. […] Niemniej jednak niektóre okoliczności mogą, w danej sprawie, upoważniać do sformułowania innych wniosków”(34).
73. W tym względzie ETPC uznał, że w przypadku gdy sędzia orzekający w przedmiocie tymczasowego aresztowania musi upewnić się o istnieniu „szczególnie uzasadnionego podejrzenia”, iż podejrzany popełnił przestępstwo, zostaje naruszony art. 6 ust. 1 EKPC, jeżeli sędzia musi wydać orzeczenie o winie podejrzanego. ETPC orzekł bowiem, że różnica między istnieniem „szczególnie uzasadnionego podejrzenia” i zagadnieniem, które ma zostać rozstrzygnięte w postępowaniu(35), jest bardzo niewielka(36).
D. W przedmiocie art. 6 ust. 2 EKPC i domniemania niewinności
74. Domniemanie niewinności, o którym stanowi art. 6 ust. 2 EKPC, wymaga między innymi, aby przy wykonywaniu swoich zadań członkowie składów sędziowskich nie przyjmowali z góry założenia, że oskarżony popełnił czyn będący przedmiotem oskarżenia; ciężar dowodu spoczywa na oskarżeniu, a wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego(37). Domiemanie niewinności stanowi bowiem jeden z elementów rzetelnego procesu w sprawach karnych wymaganych przez art. 6 ust. 1 EKPC(38). Zostaje ono naruszone, gdy orzeczenie sądowe dotyczące oskarżonego odzwierciedla odczucie, że jest winny, w sytuacji, w której wina tej osoby nie została wcześniej orzeczona zgodnie z przepisami ustawowymi. Nawet gdy nie dochidzi do formalnego stwierdzenia winy, wystarczy, że uzasadnienie pozwala uważać, że sędzia uznaje daną osobę za winną(39). Zgodnie z orzecznictwem ETPC „należy wprowadzić rozróżnienie pomiędzy stwierdzeniami, które odzwierciedlają odczucie, że dana osoba jest winna, a tymi, które ograniczają się do opisania stanu podejrzenia. Te pierwsze naruszają domniemanie niewinności, podczas gdy te drugie są uważane za zgodne z duchem art. 6 [EKPC](40)”.
E. Zastosowanie do niniejszej sprawy
75. Przypominam przede wszystkim, że państwa członkowskie są związane wszystkimi postanowieniami karty przy stosowaniu dyrektywy 2016/343 i że powinny pogodzić wymagania wynikające z jej postanowień, nawet jeżeli obowiązek przestrzegania wszystkich postanowień karty może w pewnych okolicznościach – jak w postępowaniu głównym – wymagać ostrożnego podejścia w celu uzyskania właściwej równowagi pomiędzy omawianymi prawami(41).
76. Ponieważ tymczasowe aresztowanie(42) osoby oskarżonej w postępowaniu karnym, takiej jak E. Milev, mieści się w zakresie stosowania wspomnianej dyrektywy(43), z art. 3 i 4 dyrektywy 2016/343 oraz z jej motywu 16 wyraźnie wynika, że jeżeli sąd krajowy wydaje postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, należy przestrzegać zasady domniemania niewinności. Wynika z tego, że wspomniany sąd nie może przedstawiać oskarżonego jako winnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z prawem(44).
77. Natomiast art. 4 ust. 1 dyrektywy 2016/343 nie sprzeciwia się postanowieniom wstępnym o charakterze proceduralnym, jak postanowienia o tymczasowym aresztowaniu(45), które są wydawane przez organy sądowe i oparte na podejrzeniach lub dowodach obciążających. Ponadto art. 4 ust. 2 dyrektywy 2016/343 przewiduje, że państwa członkowskie zapewniają dostępność odpowiednich środków w przypadku naruszenia zobowiązania określonego w ust. 1 tego artykułu(46).
78. Otóż uważam, że stwierdzenie przez sąd rozpatrujący zażalenie na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu „wysokiego prawdopodobieństwa”(47), iż oskarżony popełnił przestępstwo, sprawia niewątpliwe wrażenie, że jest on winny tego przestępstwa, podczas gdy jego wina nie została udowodniona zgodnie z prawem. Stwierdzenie to nie ogranicza się bowiem „do opisania stanu podejrzenia”(48).
79. Chociaż takie podejście może zapewnić zwiększoną ochronę prawa do wolności ustanowioną w art. 6 karty(49), narusza ono domniemanie niewinności zapisane w art. 48 karty oraz w art. 3 i 4 dyrektywy 2016/343.
80. Jednak o ile samo stwierdzenie przez sąd rozpatrujący zażalenie na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, że „na pierwszy rzut oka”(50), to znaczy bez przeprowadzenia oceny przedstawionych dowodów obciążających i odciążających, oskarżony mógł popełnić dane przestępstwo, nie narusza – przynajmniej bezpośrednio(51) – domniemania niewinności, o tyle narusza ono prawo do wolności ustanowione w art. 6 karty, ponieważ sędzia nie sprawdza istnienia uzasadnionego podejrzenia, że osoba ta popełniła przestępstwo(52).
81. Artykuł 5 ust. 1 lit. c) EKPC i utrwalone orzecznictwo ETPC dotyczące tego postanowienia wymagają bowiem, by nie wolno było aresztować osoby bez istnienia uzasadnionego podejrzenia, iż popełniła przestępstwo(53).
82. Z wyroku ETPC z dnia 25 marca 1999 r., Nikolova przeciwko Bułgarii, CE:ECHR:1999:0325JUD003119596, § 61, wynika, że sąd rozpatrujący zażalenie na postanowienie o aresztowaniu powinien uwzględnić konkretne okoliczności faktyczne przedstawione przez aresztowanego, które mogą nasuwać wątpliwości co do zgodności z prawem pozbawienia wolności. Wynika z tego, że jeśli oskarżony podnosi takie konkretne okoliczności, które nie są ani nieprawdopodobne, ani nieistotne, sąd powinien je uwzględnić w ramach badania wniesionego przez niego zażalenia.
83. Ściślej rzecz biorąc, jeżeli oskarżony przedstawi w swoim zażaleniu na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu dowody odciążające, które nie są ani nieprawdopodobne, ani nieistotne, sąd rozpatrujący to zażalenie powinien je uwzględnić wraz z dowodami obciążającymi w celu oceny, czy istnieje uzasadnione podejrzenie, że oskarżony popełnił przestępstwo(54). W ten sposób wspomniany sąd nie narusza ani prawa do wolności ustanowionego w art. 6 karty, ani domniemania niewinności ustanowionego w art. 48 karty oraz w art. 3 i 4 dyrektywy 2016/343.
84. Z orzecznictwa ETPC wynika ponadto, że sama okoliczność, iż sąd wydał orzeczenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania, nie musi oznaczać zagrożenia jego bezstronności i że może on nawet w ściśle określonych warunkach w przyszłości wydać orzeczenie w przedmiocie winy tej osoby. Zasadniczą bowiem sprawą jest stwierdzenie na podstawie uzasadnienia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, czy sąd przyjmuje z góry założenie o winie osoby oskarżonej(55).
85. Jeśli z uzasadnienia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu oskarżonego wynika, że sędzia ma już wyrobioną opinię o jego winie, ów sędzia nie może orzekać co do istoty sprawy, gdyż w przeciwnym przypadku naruszy art. 47 ust. 2 karty dotyczący prawa do bezstronnego sądu.
86. Dodatkowo uzasadnienie, które przedstawiałoby oskarżonego jako winnego, podczas gdy jego wina nie została udowodniona zgodnie z prawem, naruszałoby art. 48 karty oraz art. 3 i 4 dyrektywy 2016/343, niezależnie od tego, czy dany sędzia w przyszłości będzie orzekał o winie danej osoby.
87. Natomiast jeżeli sędzia orzekający w przedmiocie tymczasowego aresztowania oskarżonego ogranicza się do sprawdzenia, czy istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił on dane przestępstwo, może on brać udział w wydaniu wyroku co do istoty, a w konsekwencji, w wydaniu wyroku w przedmiocie winy tej osoby. Jak wynika z pkt 83 niniejszej opinii, jeżeli oskarżony przedstawi dowody odciążajace, które nie są ani nieprawdopodobne, ani nieistotne, sąd rozpatrujący zażalenie na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu musi je uwzględnić wraz z dowodami obciążającymi w celu oceny, czy istnieje uzasadnione podejrzenie, że ten oskarżony popełnił przestępstwo.
VI. Wnioski
88. Mając na względzie całość powyższych rozważań, proponuję Trybunałowi, by na pytania prejudycjalne przedstawione przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria) odpowiedział następująco:
1) Artykuły 6 i 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 3 i 4 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym należy interpretować w ten sposób, że jeżeli oskarżony przedstawi dowody odciążające, które nie są ani nieprawdopodobne, ani nieistotne, sąd rozpatrujący zażalenie oskarżonego na postanowienie o tymczasowym aresztowaniu powinien je uwzględnić wraz z dowodami obciążającymi w celu oceny, czy istnieje uzasadnione podejrzenie, że ten oskarżony popełnił dane przestępstwo.
2) Jeśli z uzasadnienia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu oskarżonego wynika, że sędzia ma już wyrobioną opinię o jego winie, ów sędzia nie może orzekać co do istoty sprawy, gdyż w takim przypadku naruszy art. 47 ust. 2 karty praw podstawowych. Uzasadnienie, które przedstawiałoby oskarżonego jako winnego, podczas gdy jego wina nie została udowodniona zgodnie z prawem, naruszałoby również art. 48 karty praw podstawowych oraz art. 3 i 4 dyrektywy 2016/343, niezależnie od tego, czy dany sędzia w przyszłości będzie orzekał o winie oskarżonego.
3) Jeżeli sędzia orzekający w przedmiocie tymczasowego aresztowania oskarżonego ogranicza się do sprawdzenia, czy istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił on dane przestępstwo, może brać udział w wydaniu wyroku co do istoty, a w konsekwencji w wydaniu wyroku w przedmiocie winy oskarżonego.