KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
WATHELET
ippreżentati fil-31 ta’ Mejju 2018 (1)
Kawża C-68/17
IR
vs
JQ
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Bundesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Federali, il-Ġermanja))
“Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Direttiva 2000/78/KE – Ugwaljanza fit-trattament fil-qasam tal-impjieg u tax-xogħol – Attivitajiet professjonali fi knejjes – Rekwiżiti professjonali – Dmir ta’ bona fide u ta’ lealtà lejn l-etika tal-knisja – Differenza fit-trattament minħabba r-reliġjon – Tkeċċija ta’ impjegat Kattoliku, li jeżerċita funzjoni maniġerjali, minħabba li reġa’ żżewweġ wara li kien iddivorzja”
I. Introduzzjoni
1. Fil-kuntest tat-talba għal deċiżjoni preliminari preżenti, il-Bundesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Federali, il-Ġermanja) tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-legalità tat-tkeċċija tal-Kap tad-Dipartiment ta’ mediċina interna ta’ sptar Kattoliku, taħt il-kontroll tal-Arċisqof Kattoliku ta’ Köln, minħabba l-unika raġuni li ddivorzja u li żżewweġ mill-ġdid biċ-ċivil, filwaqt li din it-tkeċċija ma kinitx isseħħ kieku ma kienx Kattoliku.
2. Din tkun tkeċċija manifestament illegali, bħala diskriminazzjoni diretta bbażata fuq ir-reliġjon, kieku l-knejjes u l-organizzazzjonijiet li l-etika tagħhom hija bbażata fuq ir-reliġjon ma jibbenefikawx minn sistema legali pprivileġġata abbażi kemm tad-dritt kostituzzjonali Ġermaniż kif ukoll abbażi tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva tal-Kunsill 2000/78/KE tas-27 ta’ Novembru 2000 li tistabbilixxi qafas ġenerali għall-ugwaljanza fit-trattament fl-impjieg u fix-xogħol (2).
3. Il-kwistjoni li tirriżulta fil-kawża preżenti hija dik sabiex isir magħruf jekk ir-rispett tal-kunċett taż-żwieġ skont it-duttrina u d-dritt kanoniku, jikkostitwixxix rekwiżit professjonali essenzjali, leġittimu u ġġustifikat, fis-sens tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, li tista’ twassal għal differenza fit-trattament, fir-rigward tat-tkeċċija, bejn impjegati Kattoliċi u dawk ta’ reliġjon oħra jew atei.
II. Il-kuntest ġuridiku
A. Id-dritt tal-Unjoni
4. L-Artikolu 17(1) TFUE jipprovdi:
“L-Unjoni tirrispetta u ma tippreġudikax l-istatus li jgawdu minnu, taħt il-liġi nazzjonali, il-knejjes u l-assoċjazzjonijiet jew il-komunitajiet reliġjużi fl-Istati Membri.”
5. Il-premessi 4, 23, 24 u 29 tad-Direttiva 2000/78 jipprevedu:
“(4) Id-dritt tal-persuni kollha għall-ugwaljanza quddiem il-liġi u l-protezzjoni minn diskriminazzjoni jikonstitwixxi dritt universali […].
[…]
(23) F’ċirkostanzi limitati ħafna, differenza ta’ trattament tista’ tkun ġustifikata fejn karatteristika marbuta ma’ reliġjon […] tikkostitwixxi rekwiżit professjonali essenzjali u determinanti, meta l-objettiv huwa leġittimu u l-ħtieġa proporzjonata. […]
(24) L-Unjoni Ewropea fid-Dikjarazzjoni Nru 11 tagħha dwar l-istatus tal-knejjes u l-organizzazzjonijiet mhux konfessjonali, annessa ma’ l-Att Finali tat-Trattat ta’ Amsterdam, irrikonoxxiet espliċitament li tirrispetta u ma tippreġudikax l-istat taħt il-liġi nazzjonali tal-knejjes u assoċjazzjonijiet jew komunitajiet reliġjużi fl-Istati Membri u li ugwalment tirrispetta l-istat ta’ l-organizzazzjonijiet filosofiċi u dawk mhux konfessjonali. B’dan l-iskop, l-Istati Membri jistgħu jżommu jew jistabilixxu dispożizzjonijiet speċifiċi dwar rekwiżiti tax-xogħol essenzjali, leġittimi u ġustifikati, li jistgħu jkunu meħtieġa biex tiġi eżerċitata attività professjonali.
[…]
(29) Persuni li kienu soġġetti għal diskriminazzjoni bbażata fuq reliġjon jew twemmin, diżabilità, età, jew orjentazzjoni sesswali għandhom ikollhom mezzi adegwati ta’ protezzjoni legali. Sabiex jingħata livell tal-protezzjoni aktar effettiv, l-assoċjazzjonijiet jew l-entijajiet legali għandhom ukoll ikunu awtorizzati biex jidħlu fi proċeduri, kif stabbilit mill-Istati Membri hekk tistabbilixxi, jew għan-nom jew in sostenn ta’ xi vittma, mingħajr preġudizzju għar-regoli nazzjonali ta’ proċedura dwar ir-rappreżentanza u d-difiża quddiem il-qrati.”
6. L-Artikolu 1 tad-Direttiva 2000/78, intitolat “Skop” jipprovdi:
“L-iskop ta’ din id-Direttiva huwa li tniżżel parametru ġenerali biex tikkumbatti diskriminazzjoni fuq bażi ta’ reliġjon jew twemmin, diżabilità, età jew orjentazzjoni sesswali f’dak li għandu x’jaqsam ma’ l-impjieg u x-xogħol, bi skop li timplimenta fl-Istati Membri il-prinċipju ta’ ugwaljanza fit-trattament.”
7. L-Artikolu 2 tad-Direttiva 2000/78, intitolat “Il-kunċett ta’ diskriminazzjoni”, jipprovdi fil-paragrafi (1) u (2) tiegħu:
“1. Għall-iskop ta’ din id-Direttiva, ‘il-prinċipju ta’ ugwaljanza fit-trattament’ għandu jfisser li m’għandux ikun hemm diskriminazzjoni diretta jew indiretta għall-ebda raġuni msemmija fl-Artikolu 1.
2. Għall-iskopijiet tal-paragrafu 1:
a) għandu jitqies li jkun hemm diskriminazzjoni diretta meta persuna tiġi trattata b’mod inqas favorevoli milli kienet tiġi trattata oħra f’sitwazzjoni simili, għar-raġunijiet imsemmija fl-Artikolu 1;
[…]”
8. L-Artikolu 4 tad-Direttiva 2000/78, intitolat “Il-ħtiġiet tax-xogħol”, jipprovdi:
“1. Minkejja l-Artikolu 2(1) u (2), l-Istati Membri jistgħu jipprovdu li differenza ta’ trattament li hija bbażata fuq karatteristika relatata ma’ kwalunkwe bażi msemmija fl-Artikolu 1 m’għandhiex tikkostitwixxi diskriminazzjoni meta, minħabba n-natura ta’ attivitajiet partikulari tax-xogħol ikkonċernati jew il-kuntest li fihom jitwettqu, din il-karatteristika tikkostitwixxi ħtieġa ġenwina u determinanti tax-xogħol, sakemm l-għan ikun leġittimu u proporzjonat.
2. L-Istati Membri jistgħu jżommu leġislazzjoni nazzjonali fis-seħħ fid-data ta’ l-adozzjoni ta’ din id-Direttiva jew jipprovdu għal-leġislazzjoni futura li tinkorpora prattiki nazzjonali eżistenti fid-data ta’ l-adozzjoni ta’ din id-Direttiva li skond liema, fil-kaz ta’ attivitajiet tax-xogħol fi knejjes u organizzazzjonijiet pubbliċi jew privati oħrajn li l-ethos tagħhom huwa bbażat fuq reliġjon jew twemmin, differenza ta’ trattament ibbażata fuq ir-reliġjon jew it-twemmin ta’ persuna m’għandhiex tikkostitwixxi diskriminazzjoni meta, minħabba n-natura ta’ dawn l-attivitajiet jew l-kuntest li fihom jitwettqu, ir-reliġjon jew it-twemmin ta’ persuna jikkostitwixxu rekwiżit ġenwin, leġittimu u ġġustifikat tax-xogħol meta jitqies l-ethos ta’ l-organizzazzjoni. Din id-differenza ta’ trattament għandha tiġi implimentata fir-rispett tad-dispożizzjonijiet u l-prinċipji kostituzzjonali ta’ l-Istati Membri, kif ukoll tal-prinċipji ġenerali tal-liġi [tal-Unjoni], u m’għandhiex tiġġustifka diskriminazzjoni fuq xi bażi oħra.
Sakemm id-dispożizzjonijiet tagħha huma f’kull każ irrispettati, din id-Direttiva m’għandhiex tippreġudika d-dritt tal-knejjes u organizzazzjonijiet pubbliċi jew privati, li l-ethos tagħhom huwa bbażat fuq reliġjon jew twemmin, li konformement mal-kostituzzjoni u l-liġijiet nazzjonali, jesiġu mingħand persuni li jaħdmu għalihom illi jaġixxu in buonafede u b’lealtà lejn l-etika ta’ l-organizzazzjoni.”
B. Id-dritt Ġermaniż
1. Id-dritt Kostituzzjonali
9. L-Artikolu 140 tal-Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland (il-Liġi Fundamentali tar-Repubblika Federali tal-Ġermanja) tat-23 ta’ Mejju 1949) (BGBl. 1949 I, p. 1, iktar ’il quddiem il-“Liġi Fundamentali”) jipprevedi li “[i]d-dispożizzjonijiet tal-Artikoli 136, 137, 138, 139 u 141 tal-Kostituzzjoni Ġermaniża tal-11 ta’ Awwissu 1919, huma parti integrali mil-Liġi Fundamentali preżenti”.
10. L-Artikolu 137 tal-Verfassung des Deutschen Reichs (il-Kostituzzjoni tal-Imperu Ġermaniż), adottata fil-11 ta’ Awwissu 1919 f’Weimar (Reichsgesetzblatt 1919, p. 1383, iktar ’il quddiem il-“Kostituzzjoni ta’ Weimar”), u li daħlet fis-seħħ fl-14 ta’ Awwissu 1919, jipprovdi kif ġej:
“Ma teżistix knisja tal-Istat.
Hija ggarantita l-libertà li jiġu fformati soċjetajiet reliġjużi. Huma jistgħu jingħaqdu mingħajr ebda restrizzjoni fit-territorju tar-Reich.
Kull soċjetà reliġjuża għandha tirregola u tamministra l-affarijiet tagħha b’mod indipendenti fi ħdan il-konfini tal-liġi li tapplika għal kulħadd.
[…]
Is-soċjetajiet reliġjużi li huma entitajiet irregolati bid-dritt pubbliku, għandhom id-dritt li jiġbru taxxi, fuq il-bażi tar-rwol ċivili tat-taxxi, taħt il-kundizzjonijiet stabbiliti mid-dritt tal-Land.
Assoċjazzjonijiet li għandhom l-iskop li jrawmu twemmin filosofiku fil-komunità għandu jkollhom l-istess status bħal soċjetajiet reliġjużi.
[…]”
2. Il-Liġi dwar il-Protezzjoni fil-Qasam tat-Tkeċċija
11. L-Artikolu 1 tal-Kündigungsschutzgesetz (il-Liġi dwar il-Protezzjoni Kontra t-Tkeċċija Inġusta) tal-25 ta’ Awwissu 1969 (BGBl. 1969 I, p. 1317, iktar ’il quddiem il-“KSchG”) jipprovdi li t-tkeċċija ta’ impjegat ma hijiex valida meta tkun “soċjalment mhux iġġustifikata”, jiġifieri “meta ma hijiex dovuta għal raġunijiet marbuta mal-persuna jew mal-imġiba tal-impjegat jew minħabba restrizzjonijiet serji fuq l-impriża, u li jipprekludu ż-żamma tal-impjegat f’din l-impriża”.
3. Il-Liġi Ġenerali dwar it-Trattament Ugwali
12. Id-Direttiva 2000/78 ġiet trasposta fid-dritt Ġermaniż mill-Allgemeines Gleichbehandlungsgesetz (il-Liġi Ġenerali fuq it-Trattament Ugwali), tal-14 ta’ Awwissu 2006 (BGBl. 2006 I, p. 1897, iktar ’il quddiem l-“AGG”).
13. L-Artikolu 1 tal-AGG, intitolat “Għan tal-liġi”, jipprovdi:
“Din il-liġi għandha bħala għan sabiex tipprevjeni jew tillimita kull diskriminazzjoni abbażi tal-oriġini razzjali jew etnika, tas-sess, tar-reliġjon jew twemmin, ta’ diżabbiltà, tal-età jew tal-orjentazzjoni sesswali.”
14. L-Artikolu 7 tal-AGG, intitolat “Projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni”, jipprovdi fil-paragrafu (1) tiegħu:
“Il-ħaddiema ma għandhom ikunu suġġetti għal ebda diskriminazzjoni abbażi ta’ waħda mir-raġunijiet imsemmija fl-Artikolu 1; din il-projbizzjoni tapplika wkoll meta l-persuna li tkun wettqet id-diskriminazzjoni sempliċement tassumi li teżisti waħda mir-raġunijiet imsemmija fl-Artikolu 1, fil-kuntest tal-fatt diskriminatorju.”
15. L-Artikolu 9, intitolat “Legalità ta’ xi trattament differenti abbażi tar-reliġjon jew tat-twemmin”, jipprovdi:
“(1) […] differenza fit-trattament ibbażata fuq ir-reliġjon jew it-twemmin hija ammissibbli wkoll fil-każ ta’ impjieg minn komunitajiet reliġjużi, minn istituzzjonijiet affiljati magħhom, irrispettivament mill-forma ġuridika tagħhom, jew minn assoċjazzjonijiet li għandhom l-iskop li jrawmu reliġjon jew twemmin fil-komunità, meta, b’teħid inkunsiderazzjoni tal-kuxjenza stess tal-komunità reliġjuża jew tal-assoċjazzjoni, reliġjon jew twemmin partikolari jikkostitwixxu rekwiżit professjonali ġġustifikat, fid-dawl tad-dritt tagħhom għal awtonomija [tal-komunità reliġjuża jew tal-assoċjazzjoni] jew minħabba n-natura tal-attivitajiet tagħhom.
(2) Il-projbizzjoni ta’ differenzi fit-trattament abbażi ta’ reliġjon jew ta’ twemmin ma tippreġudikax id-dritt tal-komunitajiet reliġjużi msemmija fil-paragrafu 1, ta’ istituzzjonijiet affiljati ma’ dawn tal-aħħar, irrispettivament mill-forma legali tagħhom, jew ta’ assoċjazzjonijiet li għandhom l-għan li jrawmu reliġjon jew twemmin fil-komunità, li jirrikjedu mill-impjegati tagħhom li jaġixxu b’bona fide u b’lealtà skont il-kuxjenza tagħhom stess.”
C. Id-dritt tal-Knisja Kattolika
16. Skont l-Kanoni 11 tal-Codex Iuris Canonici (il-Kodiċi tad-Dritt Kanoniku, iktar ’il quddiem, iċ-“CIC”), ippromulgat mill-kostituzzjoni apostolika “Sacrae disciplinae leges” tal-Papa Ġwanni Pawlu II, tal-25 ta’ Jannar 1983 (DC 1983, Nru 1847, p. 244), “[h]uma marbuta mil-liġijiet purament ekkleżjastiċi dawk mgħammda fil-Knisja Kattolika jew dawk li ġew riċevuti fiha, li jgawdu mill-użu tar-raġuni, u li, sakemm ma jkunx hemm dispożizzjoni differenti espressa fid-dritt, ikunu għalqu l-età ta’ seba’ snin”.
17. Il-Kanoni 1085 taċ-CIC jipprovdi:
“(1) [Tikkuntratta żwieġ invalidu] il-persuna li hija marbuta bir-rabta ta’ żwieġ preċedenti, anki mhux ikkonsmat.
(2) Anki jekk l-ewwel żwieġ huwa invalidu jew ġie xolt minħabba kwalunkwe raġuni, ma huwiex permess li jiġi kkuntrattat żwieġ ieħor qabel ma n-nullità jew ix-xoljiment tal-ewwel żwieġ tiġi stabbilita legalment u b’ċertezza.”
18. Skont il-Kanoni 1108(1) taċ-CIC, “[h]uma validi biss iż-żwiġijiet ikkuntrattati quddiem l-uffiċjal tal-post, jew quddiem il-kappillan, u quddiem qasis jew djaknu ddelegat minn wieħed minn dawn, li jassisti fiż-żwieġ, kif ukoll quddiem żewġ xhieda, […] skont ir-regoli espressi fil-kanoni sussegwenti u li jibqa’, ħlief l-eċċezzjonijiet li jirrigwardaw il-Kanoni 144, 1112(1), 1116 u 1127(1) u (2)”.
19. L-Artikolu 1 tal-Grundordnung des kirchlichen Dienstes im Rahmen kirchlicher Arbeitsverhältnisse (ir-Regolament applikabbli għas-servizz ekkleżjastiku fil-kuntest tar-relazzjonijiet ta’ impjieg fi ħdan il-Knisja), tat-22 ta’ Settembru 1993 (Amtsblatt des Erzbistums Köln, p. 222, iktar ’il quddiem il-“GrO 1993”)(3) jipprovdi kif ġej:
“Prinċipji bażiċi tas-servizz ekkleżjastiku
Il-persuni kollha attivi f’istituzzjoni tal-Knisja Kattolika għandhom jipparteċipaw flimkien permezz tax-xogħol tagħhom, indipendentement mill-pożizzjoni tagħhom fir-rigward tad-dritt tax-xogħol, sabiex l-istituzzjoni tkun tista’ twettaq il-parti tagħha fil-missjoni tal-Knisja (servizz fil-komunità). […]”
20. L-Artikolu 3(2) tal-GrO 1993, intitolat “Stabbiliment tar-relazzjoni ta’ impjieg”, jipprovdi:
“Il-persuna ekkleżjastika li timpjega ma tistax tagħti doveri pastorali, kateketiċi, kif ukoll bħala regola ġenerali, edukattivi u maniġerjali, ħlief lil persuni ta’ twemmin Kattoliku.”
21. L-Artikolu 4 tal-GrO 1993, intitolat “Obbligi ta’ lealtà”, jipprovdi kif ġej:
“(1) L-impjegati Kattoliċi kollha huma marbuta jirrikonoxxu u josservaw il-prinċipji tad-duttrina Kattolika dwar il-fidi u l-moralità. Il-ħajja personali tal-impjegati għandha tkun xhieda tal-prinċipji tad-duttrina Kattolika dwar il-fidi u l-moralità; u dan jgħodd b’mod partikolari għall-impjegati fis-servizz pastorali, kateketiku u edukattiv, kif ukoll għal dawk li huma attivi abbażi ta’ missjoni kanonika. Dan jgħodd ukoll għall-impjegati li jeżerċitaw funzjonijiet maniġerjali.
(2) L-impjegati Insara mhux Kattoliċi huma marbuta josservaw il-veritajiet u l-valuri tal-Vanġelu u sabiex jikkontribwixxu sabiex jimplimentawhom fl-istituzzjoni.
[…]
(4) L-impjegati kollha huma marbuta jastjenu milli juru attitudni ostili fir-rigward tal-Knisja. Huma ma għandhomx, permezz tal-istil ta’ ħajja personali jew tal-imġiba tagħhom, jikkompromettu l-kredibbiltà tal-Knisja u tal-istituzzjoni li jaħdmu għaliha.”
22. L-Artikolu 5 tal-GrO 1993, intitolat “Ksur tal-obbligi ta’ lealtà”, jipprovdi:
“(1) Meta impjegat ma jissodisfax iktar l-kundizzjonijiet tal-impjieg, il-persuna li timpjega għandha tipprova, permezz ta’ pariri, tikkonvinċi lill-impjegat itemm dan in-nuqqas b’mod sostenibbli. […] It-tkeċċija għandha tkun l-aħħar miżura li għandha tiġi kkunsidrata.
(2) B’mod partikolari, il-ksur li ġej tal-obbligi ta’ lealtà huma kkunsidrati mill-Knisja bħala gravi għall-finijiet ta’ raġunijiet ta’ tkeċċija speċifiċi għall-Knisja:
– Ksur minn naħa ta’ impjegat tal-obbligi tiegħu li jirriżultaw mill-Artikoli 3 u 4, b’mod partikolari, l-irtirar tiegħu mill-Knisja u d-difiża pubblika ta’ pożizzjonijiet kuntrarji għall-prinċipji ewlenin tal-Knisja Kattolika (pereżempju fir-rigward tal-abort) u n-nuqqasijiet morali personali gravi,
– Il-konklużjoni ta’ żwieġ invalidu fir-rigward tal-fehim tal-fidi u tal-ordinament ġuridiku tal-Knisja[(4)],
– Atti li mill-perspettiva tad-dritt kanoniku jimplikaw tbegħid ċar mill-Knisja Kattolika, b’mod partikolari l-apostasija jew l-ereżija (skont il-Kanoni 1364(1), meta jinqara flimkien mal-Kanoni 751 tal-CIC), l-inġustizzja fir-rigward tal-Ewkaristija Mqaddsa (Kanoni 1367 tal-CIC), il-blasfemija fil-pubbliku u l-evokazzjoni ta’ mibegħda u disprezz kontra r-reliġjon u l-Knisja (Kanoni 1369 tal-CIC), ksur kontra l-awtoritajiet ekkleżjastiċi u l-libertà tal-Knisja (b’mod partikolari skont il-Kanoni 1373 u 1374 taċ-CIC).
(3) Fil-każ [ta’ impjegati] li jeżerċitaw funzjonijiet maniġerjali […], imġiba li, konformement mal-paragrafu (2), ġeneralment titqies bħala raġuni għat-tkeċċija, teskludi l-possibbiltà għal dawn l-impjegati li jżommu l-impjieg tagħhom. F’ċirkustanzi eċċezzjonali, it-tkeċċija tista’ tiġi evitata jekk raġunijiet gravi marbuta mal-każ partikolari jindikaw li t-tkeċċija tkun eċċessiva.”
23. Il-Grundordnung für katholische Krankenhäuser in Nordrhein-Westfalen (ir-Regolament għall-isptarijiet Kattoliċi fin-Nordrhein-Westfalen, il-Ġermanja), tal-5 ta’ Novembru 1996 (Amtsblatt des Erzbistums Köln, p. 321) (5), jiddisponi kif ġej:
“A. Rabta mal-Knisja
[…]
(6) Il-[GrO 1993] adottat fuq il-bażi ta’ dikjarazzjoni tal-Isqfijiet Ġermaniżi dwar is-servizz ekkleżjastiku, inklużi l-emendi u ż-żidiet, jorbot l-organu responsabbli. Id-diretturi tal-isptar u l-kapijiet tad-dipartimenti jitqiesu bħala impjegati li jeżerċitaw funzjonijiet maniġerjali fis-sens tal-imsemmi regolament.”
III. Il-kawża prinċipali u d-domandi preliminari
24. IR hija kumpannija b’responsabbiltà limitata rregolata mid-dritt Ġermaniż. L-għan soċjali tagħha jikkonsisti fit-twettiq, b’mod partikolari permezz tal-ġestjoni tal-isptarijiet, tal-missjoni tal-Caritas (il-konfederazzjoni internazzjonali tal-organizzazzjonijiet Kattoliċi bi skop ta’ karità) bħala espressjonijiet tal-eżistenza u tan-natura tal-Knisja Kattolika. IR prinċipalment ma ssegwix skop ta’ lukru u hija suġġetta għall-kontroll tal-Arċisqof Kattoliku ta’ Köln.
25. JQ għandu twemmin Kattoliku. Huwa mħarreġ u jipprattika bħala tabib, mis-sena 2000, bħala Kap tad-Dipartiment ta’ mediċina interna fl-isptar ta’ IR li jinsab f’Düsseldorf (il-Ġermanja). Il-kuntratt tax-xogħol tiegħu ma’ IR ġie konkluż abbażi tal-GrO 1993, adottat mis-seduta plenarja tal-Konferenza episkopali Ġermaniża u applikabbli għas-servizz ekkleżjastiku fil-kuntest tar-relazzjonijiet ta’ impjieg.
26. JQ kien miżżewweġ skont ir-rit Kattoliku. F’Awwissu 2005, il-mara tiegħu sseparat minn miegħu, u mis-sena 2006, kien jgħix mas-sieħba l-ġdida tiegħu. Wara li ġie adottat id-divorzju mill-ewwel mara tiegħu konformement mad-dritt ċivili Ġermaniż fl-2008 (6), JQ iżżewweġ mill-ġdid biċ-ċivil mas-sieħba l-ġdida tiegħu. Fid-data tat-tieni żwieġ tiegħu, l-ewwel żwieġ tiegħu kien għadu ma ġiex annullat.
27. Wara li saret taf bit-tieni żwieġ tiegħu, IR, permezz ta’ ittra tat-30 ta’ Marzu 2009, ħassret b’avviż minn qabel ir-relazzjoni ta’ impjieg ma’ JQ, u dan, b’effett mit-30 ta’ Settembru 2009.
28. JQ ippreżenta rikors kontra din it-tkeċċija minħabba l-fatt li ż-żwieġ mill-ġdid tiegħu ma jiġġustifikax din l-azzjoni. L-imsemmija tkeċċija tikser il-prinċipju ta’ trattament ugwali peress li, konformement mal-GrO 1993, iż-żwieġ mill-ġdid ta’ Kap tad-Dipartiment ta’ twemmin Protestant jew ateu ma kien ikollu l-ebda konsegwenza fuq ir-relazzjoni ta’ impjieg tiegħu ma’ IR.
29. Min-naħa l-oħra, IR sostniet li t-tkeċċija inkwistjoni kienet soċjalment iġġustifikata. Fil-fatt, peress li JQ kien jeżerċita funzjonijiet maniġerjali fis-sens tal-Artikolu 5(3) tal-GrO 1993, huwa kien, billi kkonkluda żwieġ mhux validu skont id-dritt Kanoniku, naqas b’mod serju, milli jwettaq l-obbligi tiegħu li jirriżultaw mir-relazzjoni ta’ impjieg ma’ IR.
30. L-Arbeitsgericht (il-Qorti tax-Xogħol, il-Ġermanja) laqgħet ir-rikors ta’ JQ billi ddeċidiet li l-ksur tal-projbizzjoni prevista fil-Kanoni 1085 taċ-CIC sabiex jikkonkludi żwieġ biċ-ċivil, waqt li ż-żwieġ Kattoliku preċedenti kien għadu ma ġiex annullat mill-Knisja Kattolika, ma kienx jikkostitwixxi dannu serju għall-obbligu ta’ lealtà.
31. IR appellat kontra din is-sentenza quddiem il-Landesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Superjuri, il-Ġermanja) li madankollu ċaħditu, billi ddeċidiet li, anki jekk ksur tal-Kanoni 1085 taċ-CIC jikkostitwixxi dannu serju għall-obbligu ta’ lealtà, it-tkeċċija ta’ JQ minn IR f’dan il-kuntest kienet kuntrarja għall-prinċipju ta’ trattament ugwali. Skont il-Landesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Superjuri), fil-każ ta’ żwieġ mill-ġdid, IR ma kinitx tkeċċi impjegati mhux Kattoliċi li jokkupaw l-istess pożizzjoni bħar-rikorrent. Barra minn hekk, IR kienet taf li JQ kien jgħix diġà mas-sieħba tiegħu mill-2006, mingħajr madankollu ma ħadet l-ebda miżura fil-konfront tiegħu, filwaqt li din ir-relazzjoni kienet ukoll kuntrarja għad-duttrina tal-Knisja Kattolika.
32. Il-Bundesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Federali) ċaħdet ir-rikors għal reviżjoni ppreżentat minn IR kontra s-sentenza tal-Landesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Superjuri) billi ddeċidiet, essenzjalment, li t-tkeċċija ma kinitx iġġustifikata peress li IR ma kinitx, fil-każ ta’ żwieġ mill-ġdid, tkeċċi lil impjegati mhux Kattoliċi li jokkupaw l-istess pożizzjoni ta’ JQ.
33. F’din l-okkażjoni, IR ressqet quddiem il-Bundesverfassungsgericht (il-Qorti Kostituzzjonali Federali, il-Ġermanja) li annullat is-sentenza tal-Bundesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Federali) minħabba nuqqas ta’ motivazzjoni (7).
34. Skont il-Bundesverfassungsgericht (il-Qorti Kostituzzjonali Federali), fil-każ ta’ kawżi dwar ir-relazzjonijiet ta’ impjieg fis-servizz tal-knejjes, il-liġijiet dwar il-protezzjoni tal-ħaddiema, bħal f’dan il-każ il-KSchG, għandhom jiġu interpretati fid-dawl tal-prinċipju tal-awtodeterminazzjoni ekkleżjastika, stabbilit fl-Artikolu 140 tal-Liġi Fundamentali, moqri flimkien mal-Artikolu 137 tal-Kostituzzjoni ta’ Weimar. Dan ifisser li s-setgħa ta’ diskrezzjoni li jiddisponu minnha s-soċjetajiet reliġjużi abbażi tad-dispożizzjonijiet legali mhux imperattivi jistgħu jintużaw kompletament, iżda li waqt l-applikazzjoni ta’ regoli imperattivi, il-marġni ta’ interpretazzjoni għandha tintuża, jekk ikun neċessarju, għall-benefiċċju tal-kumpanniji reliġjużi, fejn għandu jinftiehem li hemm lok li jingħata piż speċifiku sabiex il-Bundesverfassungsgericht (il-Qorti Kostituzzjonali Federali) issejjaħ għall-“kuxjenza tal-Knisja stess” (“Selbstverständnis der Kirche”).
35. Il-Bundesverfassungsgericht (il-Qorti Kostituzzjonali Federali) implementat sistema ta’ stħarriġ ġurisdizzjonali f’żewġ fażijiet ta’ tkeċċija mmotivati minn ksur tal-obbligi ta’ lealtà. Fl-ewwel lok (kriterju ta’ plawżibbiltà), il-Qrati Statali għandhom jivverifikaw, fuq il-bażi tal-“kuxjenza ta’ kull knisja stess”, jekk organizzazzjoni jew istituzzjoni reliġjuża tipparteċipax fit-twettiq tal-missjoni ta’ bażi tal-Knisja, jekk obbligu ta’ lealtà speċifiku jikkostitwixxi l-espressjoni ta’ dogma reliġjuża u liema importanza għandha tingħata, dejjem fuq il-bażi tal-“kuxjenza tal-Knisja stess”, lill-obbligu ta’ lealtà u lin-nuqqas ta’ rispett tiegħu. Skont il-Bundesverfassungsgericht (il-Qorti Kostituzzjonali Federali), il-Qrati Statali tax-Xogħol ma jistgħux jeżaminaw l-obbligi ta’ lealtà stabbiliti min entità ekkleżjastika li timpjega, bħal, f’dan il-każ, dawk li hemm fl-Artikolu 5(2) tal-GrO 1993, ħlief fid-dawl ta’ dan il-kriterju ta’ plawżibbiltà.
36. F’dan ir-rigward, din iddeċidiet li l-kumpanniji reliġjużi jistgħu jipprevedu gradwalità fl-obbligi ta’ lealtà imposti fuq l-impjegati tagħhom permezz tal-pożizzjoni u t-twemmin tagħhom. Dawn l-obbligi jistgħu jkunu iktar jew inqas tqal skont it-twemmin tal-impjegat u, konsegwentement, ikunu differenti għal impjegati li jeżerċitaw funzjonijiet identiċi jew simili.
37. Fit-tieni lok (kriterju ta’ bbilanċjar), għandu jsir ibbilanċjar ġenerali li fih jidħlu inkunsiderazzjoni, barra l-interessi ekkleżjastiċi, id-drittijiet fundamentali tal-impjegat ikkonċernat, fejn jinftiehem li għandu jingħata piż partikolari lill-kuxjenza tal-Knisja stess.
38. Wara r-rinviju tal-kawża quddiem il-Bundesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Federali), din il-qorti kkunsidrat li r-riżultat tal-kawża jiddependi fuq l-interpretazzjoni li għandha tingħata lill-Artikolu 9(2) tal-AGG. Jekk il-kunċett Ġermaniż tad-dritt ta’ awtodeterminazzjoni ekkleżjastiċi, li jippermetti lill-Knisja Kattolika sabiex teżiġi mill-impjegati tagħha lealtà differenti fir-rigward tat-twemmin tagħhom, filwaqt li jeżerċitaw funzjonijiet simili, huwa konformi mat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, ir-rikors għal reviżjoni ta’ IR ikun fondat. Fil-każ kuntrarju, hija jkollha tiddeċiedi fid-dawl tal-prinċipji ġenerali tad-dritt tal-Unjoni fuq in-natura soċjalment mhux iġġustifikata jew le tat-tkeċċija tat-30 ta’ Marzu 2009.
39. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-Bundesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Federali) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) It-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva tal-Kunsill 2000/78/KE, tas-27 ta’ Novembru 2000, li tistabbilixxi qafas ġenerali għall-ugwaljanza fit-trattament fl-impjieg u fix-xogħol għandu jiġi interpretat fis-sens li l-Knisja tista’, fir-rigward ta’ organizzazzjoni bħall-konvenut f’din it-tilwima, tiddeċiedi b’mod vinkolanti li għandha ssir distinzjoni, fir-rigward tar-rekwiżit ta’ attitudni ta’ lealtà u ta’ bona fide li għandu jiġi ssodisfatt minn impjegat li jeżerċita funzjonijiet maniġerjali, bejn l-impjegati li jappartejnu ma’ din il-knisja u l-impjegati li jappartjenu ma’ knisja oħra jew li ma jappartjenu ma’ ebda knisja?
2) Fil-każ ta’ risposta fin-negattiv għall-ewwel domanda:
a) Għandha tiġi eskluża l-applikazzjoni ta’ dispożizzjoni tad-dritt nazzjonali, bħal fil-każ inkwistjoni l-Artikolu 9(2) tal-Allgemeines Gleichbehandlungsgesetz (liġi ġenerali dwar l-ugwaljanza fit-trattament), li tiġġustifika, skont l-immaġni li l-Knisja għandha tagħha nnifisha, tali differenza fit-trattament ibbażata fuq l-affiljazzjoni reliġjuża tal-impjegat?
b) Liema huma l-kundizzjonijiet li japplikaw, skont it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78/KE, għar-rekwiżit li għandu jiġi ssodisfatt mill-impjegati ta’ knisja jew ta’ organizzazzjoni oħra msemmija f’din id-dispożizzjoni, ta’ attitudni ta’ lealtà u ta’ bona fide fid-dawl tal-etika tal-organizzazzjoni?”
IV. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
40. Din it-talba għal deċiżjoni preliminari ġiet ippreżentata quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fid-9 ta’ Frar 2017. IR, il-Gvern Ġermaniż u l-Gvern Pollakk kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub. Inżammet seduta fis-27 ta’ Frar 2018, li fiha, IR, il-Gvern Ġermaniż u l-Gvern Pollakk, kif ukoll il-Kummissjoni ppreżentaw l-osservazzjonijiet orali tagħhom.
V. Analiżi
A. Fuq l-ewwel domanda preliminari u t-tieni parti tat-tieni domanda preliminari
41. Permezz tal-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, jekk it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 għandux jiġi interpretat fis-sens li jippermetti li organizzazzjoni reliġjuża teżiġi mill-impjegati tagħha, li għandhom l-istess twemmin u jeżerċitaw funzjonijiet maniġerjali, attitudni ta’ bona fide u ta’ lealtà ogħla minn dik meħtieġa mill-impjegati ta’ twemmin ieħor jew atei.
42. Din id-domanda hija marbuta strettament mat-tieni parti tat-tieni domanda li permezz tagħha l-qorti tar-rinviju tfittex sabiex issir taf liema huma l-kundizzjonijiet li għandu jissodisfa r-rekwiżit ta’ bona fide u ta’ lealtà konformement mat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78. F’dan il-kuntest, ikun neċessarju li tiġi interpretata l-frażi introduttiva ta’ din id-dispożizzjoni li tipprovdi li d-dispożizzjonijiet ta’ din id-direttiva għandhom barra minn hekk jiġu rrispettati.
43. Għaldaqstant, nipproponi li jiġu eżaminati flimkien.
1. Il-kunċett ta’ “organizzazzjoni privata” li l-etika tagħha hija bbażata fuq ir-reliġjon
44. L-ewwel dubju li tesprimi l-qorti tar-rinviju fir-rigward tal-interpretazzjoni tat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 jikkonċerna l-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu. B’mod iktar preċiż, din tistaqsi jekk, bħala kumpannija b’kapital azzjonarju rregolata mid-dritt privat, li hija attiva fil-qasam tas-saħħa u li ssegwi l-prattiki tas-suq, IR tistax tinvoka d-dritt li teżiġi mill-impjegati tagħha, attitudni ta’ bona fide u ta’ lealtà, dritt li din id-dispożizzjoni tikkonferixxi lill-“knejjes u organizzazzjonijiet pubbliċi jew privati [oħra], li l-ethos tagħhom huwa bbażat fuq reliġjon jew twemmin”.
45. Il-kwistjoni sabiex isir magħruf jekk IR hijiex organizzazzjoni privata li l-etika tagħha hija bbażata fuq ir-reliġjon hija domanda ta’ fatt li hija l-qorti tar-rinviju li trid tivverifikaha.
46. Fil-kuntest ta’ din il-verifika, is-sempliċi fatt li IR hija suġġetta għall-kontroll tal-Arċisqof Kattoliku ta’ Köln u li l-għan soċjali tagħha jikkonsisti fit-twettiq ta’ missjonijiet tal-Caritas ma huwiex suffiċjenti sabiex jiġi stabbilit li l-etika tagħha hija bbażata fuq ir-reliġjon.
47. Bil-kontra, il-qorti tar-rinviju għandha tevalwa l-etika ta’ IR fil-konfront tal-attivitajiet tagħha, fosthom partikolarment il-provvista ta’ servizzi tas-saħħa permezz tal-ġestjoni tal-isptarijiet. Għaldaqstant, ikollu jiġi vverifikat jekk il-prattika tal-isptarijiet ġestiti minn IR taqax taħt id-duttrina tal-Knisja Kattolika f’dak li jikkonċerna l-provvista ta’ dawn is-servizzi b’mod li jiddistingwiha b’mod ċar minn dawk tal-isptarijiet pubbliċi. F’dan ir-rigward, hija għandha tieħu inkunsiderazzjoni l-kwistjonijiet ta’ etika fil-qasam tas-saħħa li jgawdu importanza speċifika fid-duttrina tal-Knisja Kattolika, b’mod partikolari l-abort (8), l-ewtanażja (9), il-kontraċezzjoni jew il-mezzi l-oħra ta’ regolazzjoni tal-prokreazzjoni (10).
48. F’dan is-sens, jekk jirriżulta, b’mod partikolari, li, konformement mal-katekiżmu tal-Knisja Kattolika, l-isptarijiet ġestiti minn IR ma jipprattikawx l-abort jew ma jamministrawx il-pillola magħrufa bħala “morning after pill” bil-kontra tal-isptarijiet pubbliċi, IR tkun tista’ tikklassifika bħala organizzazzjoni privata li l-etika tagħha hija bbażata fuq ir-reliġjon fis-sens tat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78. Jekk, bil-kontra, din il-verifika twassal għall-konklużjoni li l-isptarijiet ġestiti minn IR jittrattaw lil dawn il-kwistjonijiet bl-istess mod bħall-isptarijiet pubbliċi, IR ma tkunx tista’ titqies bħala organizzazzjoni privata li l-etika tagħha hija bbażata fuq ir-reliġjon.
2. Organizzazzjoni privata li l-etika tagħha hija bbażata fuq ir-reliġjon tista’ għall-istess pożizzjonijiet maniġerjali tipprevedi skont it-twemmin tal-impjegati tagħha skala fl-attitudni tal-bona fide u tal-lealtà li teżiġi minnhom?
49. It-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, jipprevedi li “[s]akemm id-dispożizzjonijiet tagħha huma f’kull każ irrispettati, din id-Direttiva m’għandhiex tippreġudika d-dritt tal-knejjes u organizzazzjonijiet pubbliċi jew privati, li l-ethos tagħhom huwa bbażat fuq reliġjon jew twemmin, li konformement mal-kostituzzjoni u l-liġijiet nazzjonali, jesiġu mingħand persuni li jaħdmu għalihom illi jaġixxu in buonafede u b’lealtà lejn l-etika ta’ l-organizzazzjoni.”
50. IR u l-Gvern Ġermaniż jikkunsidraw li billi tuża s-sentenza “konformement mal-kostituzzjoni u l-liġijiet nazzjonali”, id-Direttiva 2000/78 twettaq rinviju għad-dritt nazzjonali bħala l-unika kriterju ta’ legalità ta’ rekwiżit ta’ attitudni ta’ bona fide u ta’ lealtà, bl-esklużjoni għaldaqstant tad-dritt tal-Unjoni. Sabiex isostnu din it-teżi, huma jibbażaw ruħhom fuq il-premessa 24 ta’ din id-direttiva, fuq l-Artikolu 17 TFUE, kif ukoll fuq id-dikjarazzjoni Nru 11 dwar l-Istatut tal-Knejjes u tal-Organizzazzjonijiet li ma jippartjenux għal denominazzjoni reliġjuża, annessa mal-att finali tat-Trattat ta’ Amsterdam (11).
51. Kif tosserva l-Kummissjoni, it-termini tat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, jipprekludi tali interpretazzjoni peress li tissuġġetta b’mod espliċitu għar-rispett tad-dispożizzjonijiet kollha tad-Direttiva 2000/78 (“[s]akemm id-dispożizzjonijiet tagħha huma f’kull każ irrispettati”) lid-dritt tal-knejjes u tal-organizzazzjonijiet reliġjużi li jirrekjedu mill-impjegati tagħhom attitudni ta’ bona fide u ta’ lealtà.
52. F’dan is-sens, differenza fit-trattament fl-applikazzjoni tal-obbligu ta’ lealtà ma huwiex ammissibbli ħlief jekk jirrispetta, fost dispożizzjonijiet oħra, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, li jipprovdi li “differenza ta’ trattament ibbażata fuq ir-reliġjon jew it-twemmin ta’ persuna m’għandhiex tikkostitwixxi diskriminazzjoni meta, minħabba n-natura ta’ dawn l-attivitajiet jew l-kuntest li fihom jitwettqu, ir-reliġjon jew it-twemmin ta’ persuna jikkostitwixxu rekwiżit ġenwin, leġittimu u ġġustifikat tax-xogħol meta jitqies l-ethos ta’ l-organizzazzjoni. Din id-differenza ta’ trattament għandha tiġi implimentata fir-rispett tad-dispożizzjonijiet u l-prinċipji kostituzzjonali ta’ l-Istati Membri, kif ukoll tal-prinċipji ġenerali tal-liġi [tal-Unjoni], u m’għandhiex tiġġustifka diskriminazzjoni fuq xi bażi oħra.”
53. L-argumenti ta’ IR u tal-Gvern Ġermaniż imorru wkoll kontra l-interpretazzjoni mogħtija mill-Qorti tal-Ġustizzja lil din id-dispożizzjoni u li tipprovdi li “meta knisja jew organizzazzjoni oħra li l-etos tagħha huwa bbażat fuq reliġjon jew twemmin issostni, […], li, […] ir-reliġjon tikkostitwixxi rekwiżit professjonali ġenwin, leġittimu u ġġustifikat fid-dawl tal-etos ta’ din il-knisja jew organizzazzjoni, tali allegazzjoni għandha, skont il-każ, tkun is-suġġett ta’ stħarriġ ġudizzjarju effettiv li jirrikjedi li jiġi żgurat, fil-każ inkwistjoni, li l-kriterji stabbiliti fl-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 huma ssodisfatti” (12) u mhux il-kriterji imposti esklużivament mid-dritt nazzjonali.
54. Billi ddeċidiet hekk, il-Qorti ċaħdet b’mod espliċitu l-idea li “iċ-ċirkustanza li l-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 jagħmel riferiment għal-liġijiet nazzjonali fis-seħħ fid-data tal-adozzjoni tal-imsemmija direttiva kif ukoll għall-prattiki nazzjonali eżistenti f’dik l-istess data [tista’] tiġi interpretata bħala li tawtorizza lill-Istati Membri jeżentaw minn stħarriġ ġudizzjarju effettiv l-osservanza tal-kriterji stabbiliti minn din id-dispożizzjoni” (13).
55. Barra minn hekk, hekk kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja, kulma jagħmel l-Artikolu 17 TFUE huwa li “jesprimi n-newtralità tal-Unjoni fir-rigward tal-organizzazzjoni mill-Istati Membri tar-rapporti tagħhom mal-knejjes u mal-assoċjazzjonijiet jew mal-komunitajiet reliġjużi. Għall-kuntrarju, dan l-artikolu ma huwiex ta’ natura li jeżenta l-osservanza tal-kriterji stabbiliti fl-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 minn stħarriġ ġudizzjarju effettiv” (14).
3. Skala fl-obbligu ta’ lealtà skont it-twemmin tal-impjegat tikkostitwixxi diskriminazzjoni bbażata fuq ir-reliġjon, ipprojbita mill-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78?
56. Skont l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 “differenza ta’ trattament ibbażata fuq ir-reliġjon jew it-twemmin ta’ persuna m’għandhiex tikkostitwixxi diskriminazzjoni meta, minħabba n-natura ta’ dawn l-attivitajiet jew l-kuntest li fihom jitwettqu, ir-reliġjon jew it-twemmin ta’ persuna jikkostitwixxu rekwiżit ġenwin, leġittimu u ġġustifikat tax-xogħol meta jitqies l-ethos ta’ l-organizzazzjoni”.
57. IR, kif ukoll il-Gvern Ġermaniż u l-Gvern Pollakk isostnu, essenzjalment, li bl-istabbiliment ta’ skala fl-obbligu ta’ lealtà, skont it-twemmin tal-impjegat, IR qiegħda biss tittratta b’mod differenti lil persuni li jinsabu f’sitwazzjonijiet differenti, peress li huma biss il-Kattoliċi li huma kkonċernati mid-duttrina u mid-dritt Kanoniku tal-Knisja Kattolika (15) u, konsegwentement, huma biss jistgħu, permezz tal-imġiba tagħhom, jippreżervaw ir-reputazzjoni tal-Knisja Kattolika jew li jippreġudikawha (16). Fi kliem ieħor, huma jikkunsidraw li l-persunal ta’ twemmin Kattoliku ta’ IR ma jinsabx f’sitwazzjoni li tista’ titqabbel ma’ dik ta’ persunal ta’ twemmin mhux Kattoliku jew ateu. Fuq din il-bażi, huma jitolbu għal deċiżjoni ta’ nuqqas ta’ diskriminazzjoni pprojbita mill-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78.
58. L-eżistenza ta’ differenza fit-trattament ibbażata fuq ir-reliġjon bejn, minn naħa, JQ, bħala Kap tad-Dipartiment ta’ mediċina interna, u, min-naħa l-oħra, impjegat ieħor li jeżerċita funzjonijiet maniġerjali ma hija kkontestata minn ebda parti jew intervenjenti (17). Fil-fatt, hemm diversi raġunijiet għat-tkeċċija previsti fl-Artikolu 5(2) tal-GrO 1993, fosthom, b’mod partikolari, hemm il-konklużjoni ta’ żwieġ mhux validu fid-dawl tad-duttrina u tad-dritt Kanoniku tal-Knisja Kattolika, l-irtirar mill-Knisja, l-apostasija u l-ereżija, eċċ., li jikkonċernaw biss lill-impjegati Kattoliċi. Kull waħda minnhom tistabbilixxi b’hekk differenza awtomatika fit-trattament.
59. Konsegwentement, għandha tiġi eżaminata l-paragunabbiltà tas-sitwazzjonijiet li jinsabu fihom, minn naħa, l-impjegati ta’ twemmin Kattoliku u, min-naħa l-oħra, l-impjegati ta’ twemmin ieħor jew atei, fir-rigward tar-raġunijiet għat-tkeċċija.
60. Fuq dan il-punt, IR kif ukoll il-Gvern Ġermaniż u l-Gvern Pollakk, jeżaminaw il-paragunabbiltà tas-sitwazzjonijiet taħt l-angolu suġġettiv tat-twemmin tal-impjegat filwaqt li l-qorti tar-rinviju, JQ u l-Kummissjoni jużaw l-approċċ minn angolu oġġettiv tal-attività professjonali tal-entità ekkleżjastika li timpjega, f’dan il-każ il-provvista ta’ servizzi tas-saħħa.
61. Fl-opinjoni tiegħi, il-kliem tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, jiffavorixxi b’mod ċar lit-tieni approċċ, peress li jimponi l-obbligu li jiġi eżaminat jekk “minħabba n-natura [tal-]attivitajiet [professjonali tal-Knisja jew tal-organizzazzjoni reliġjuża] jew l-kuntest li fihom jitwettqu, ir-reliġjon […] jikkostitwixxu rekwiżit ġenwin, leġittimu u ġġustifikat tax-xogħol meta jitqies l-ethos[tal-Knisja jew tal-organizzazzjoni reliġjuża]” (18).
62. Il-ġurisprudenza reċenti tal-Qorti tal-Ġustizzja tikkonferma dan il-qari tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78. Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “il-legalità, mill-perspettiva ta’ din l-aħħar dispożizzjoni, ta’ differenza fit-trattament ibbażata fuq ir-reliġjon […] hija suġġetta għall-eżistenza oġġettivament verifikabbli ta’ rabta diretta bejn ir-rekwiżit professjonali impost mill-persuna li timpjega u l-attività kkonċernata. Tali rabta tista’ tirriżulta jew min-natura ta’ din l-attività, pereżempju meta din tinvolvi l-parteċipazzjoni fid-determinazzjoni tal-etos tal-knisja jew tal-organizzazzjoni inkwistjoni jew f’kollaborazzjoni mal-missjoni tagħha ta’ proklamazzjoni, jew tal-kundizzjonijiet li fihom l-imsemmija attività għandha titwettaq, bħall-ħtieġa li tiġi żgurata rappreżentazzjoni kredibbli tal-knisja jew tal-organizzazzjoni esterna tagħha” (19).
63. F’dak li jikkonċerna l-interpretazzjoni tat-termini “rekwiżit ġenwin, leġittimu u ġġustifikat tax-xogħol”, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-appartenenza mar-reliġjon jew mat-twemmin li fuqhom huwa bbażat l-etika tal-knisja hija rekwiżit “ġenwin” meta tidher “neċessarja minħabba l-importanza tal-attività professjonali inkwistjoni għall-affermazzjoni ta’ dan l-etos jew għall-eżerċizzju minn din il-knisja […] tad-dritt tagħha għall-awtonomija” (20).
64. Il-kunċett ta’ rekwiżit professjonali “leġittimu” jimponi li r-“rekwiżit dwar is-sħubija għal reliġjon jew għat-twemmin li fuqhom huwa bbażata l-etos tal-knisja […] ma tintużax għal finijiet oħra mhux relatati ma’ dan l-etos jew mal-eżerċizzju minn din il-knisja […] tad-dritt tagħha għal awtonomija” (21).
65. Finalment, it-terminu “ġġustifikat” “jimplika mhux biss li l-istħarriġ tal-osservanza tal-kriterji stabbiliti fl-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 jista’ jitwettaq minn qorti nazzjonali, iżda wkoll li l-knisja […] li imponiet dan ir-rekwiżit għandha l-obbligu li turi, fid-dawl taċ-ċirkustanzi fattwali ta’ kull każ partikolari, li l-allegat riskju ta’ ksur ta’ etika tagħha jew tad-dritt tagħha għal awtonomija huwa probabbli u serju, b’tali mod li l-impożizzjoni ta’ tali rekwiżit hija effettivament meħtieġa” (22).
66. F’dan il-każ, ir-rekwiżit professjonali ma huwiex l-appartenenza ma’ reliġjon speċifika, bħalma kien il-każ fil-kawża li tat lok għas-sentenza tas-17 ta’ April 2018, Egenberger (C-414/16, EU:C:2018:257), iżda l-appartenenza ma’ twemmin partikolari tal-Knisja Kattolika, jiġifieri l-konklużjoni ta’ żwieġ iddefinit mid-duttrina u d-dritt Kanoniku tal-Knisja Kattolika, li jinkludi r-rispett għall-forma reliġjuża taż-żwieġ u n-natura mqaddsa u indissolubbli tar-rabtiet matrimonjali (23). Huwa manifest li tali twemmin ma jikkostitwixxix, fil-kawża preżenti, rekwiżit professjonali u wisq inqas rekwiżit professjonali ġenwin u ġġustifikat (24).
67. Qabel kollox, dan ir-rekwiżit ma huwa bl-ebda mod marbut mal-attività professjonali ta’ IR u ta’ JQ, jiġifieri l-provvista ta’ servizzi ta’ saħħa u ta’ kura għall-morda. Il-prova ta’ dan huwa li l-appartenenza mal-Knisja Kattolika ma hijiex kundizzjoni sabiex tiġi okkupata l-pożizzjoni ta’ Kap tad-Dipartiment ta’ mediċina interna, u li IR, tirrekluta persuni mhux Kattoliċi sabiex jokkupaw pożizzjonijiet ta’ responsabbiltà medika u tafdahom bil-funzjonijiet maniġerjali. Barra minn hekk, billi tikkonċerna l-ħajja privata u familjari ta’ JQ, ir-rekwiżit inkwistjoni huwa nieqes minn kull rabta possibbli mad-doveri amministrattivi imposti fuqu bħala Kap tad-dipartiment inkwistjoni. Għaldaqstant, dan ma huwiex rekwiżit professjonali ġenwin.
68. Barra minn hekk, ir-rispett tal-konklużjoni ta’ żwieġ skont id-duttrina u d-dritt Kanoniku tal-Knisja ma huwiex rekwiżit professjonali ġenwin, peress li ma jidhirx neċessarju minħabba l-importanza tal-attività professjonali ta’ IR, jiġifieri l-provvista ta’ servizzi tas-saħħa, sabiex din tal-aħħar tkun tista’ tafferma l-etika tagħha jew teżerċita d-dritt tagħha għall-awtonomija. F’dan ir-rigward, għandu jiġi nnotat li ma jkun hemm l-ebda antiċipazzjoni minn naħa tal-pazjenti u mill-kollegi li l-Kap tad-Dipartiment ta’ mediċina interna jkun Kattoliku u wisq inqas li ma jkunx ikkonkluda żwieġ mhux validu fir-rigward tad-duttrina u tad-dritt Kanoniku tal-Knisja Kattolika. Bil-kontra, dak li jgħodd għalihom ikunu l-kwalifiki u l-kapaċitajiet mediċi tiegħu kif ukoll il-kwalitajiet tiegħu ta’ amministratur tajjeb.
69. Għall-istess raġunijiet, ir-rekwiżit inkwistjoni huwa ’il bogħod milli jkun iġġustifikat. Id-divorzju ta’ JQ (25) u ż-żwieġ mill-ġdid biċ-ċivil tiegħu ma joħolqu l-ebda riskju, probabbli jew serju, ta’ dannu għal IR jew għad-dritt tagħha għal awtonomija (26). Barra minn hekk, għandu jiġi nnotat li IR lanqas biss ipprevediet li tneħħi mingħand JQ il-funzjonijiet tal-Kap tad-Dipartiment ta’ mediċina interna, iżda keċċietu direttament, filwaqt li bħala tabib li ma jeżerċitax funzjonijiet maniġerjali, ma kienx ikun marbut mir-rekwiżit inkwistjoni.
70. IR u l-Gvern Pollakk jissottomettu li din l-interpretazzjoni tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 tobbliga lill-organizzazzjonijiet tat-tip ta’ IR sabiex jimpjegaw biss lil Kattoliċi.
71. Fl-opinjoni tiegħi, tali politika ta’ reklutaġġ tkun manifestament inkompatibbli mal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 peress li r-reliġjon ma tistax tiġi kklassifikata bħala rekwiżit professjonali ġenwin u ġġustifikat għall-impjegati marbuta mal-provvista tas-servizzi tas-saħħa u dan minħabba r-raġunijiet li għadni kif tajt.
72. IR u l-Gvern Pollakk isostnu wkoll li, jekk jiġi pprojbit għal IR li toħloq skala tal-obbligu tal-lealtà skont it-twemmin tal-impjegati tagħha, hija tkun obbligata sabiex tirrekjedi li l-persunal kollu tagħha jirrispetta l-ogħla livell ta’ lealtà meħtieġa mill-impjegati Kattoliċi.
73. M’iniex konvit li dan ikun neċessarjament problematiku peress li wħud mir-raġunijiet għat-tkeċċija previsti fl-Artikolu 5(2) tal-GrO 1993 japplikaw għall-impjegati kollha ta’ IR, indipendentement mill-fidi tagħhom. B’mod partikolari, din id-dispożizzjoni tipprojbixxi lill-impjegati kollha milli jiddefendu fil-pubbliku pożizzjonijiet kuntrarji għall-prinċipji tal-Knisja Kattolika li jikkonċernaw l-abort. Dan huwa l-istess għan-nuqqasijiet morali personali bħal pereżempju, ir-reati kontra l-ħajja umana jew l-integrità personali.
74. Fid-dawl ta’ dak li ntqal iktar ’il fuq, nikkunsidra li t-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 għandu jiġi interpretat fis-sens li ma jippermettix lil organizzazzjoni reliġjuża bħalma hija IR sabiex teżiġi, minn naħa tal-impjegati tal-istess twemmin tagħha, attitudni ta’ bona fide u ta’ lealtà ogħla minn dik meħtieġa mill-impjegati ta’ twemmin ieħor jew atei, ħlief fil-każ fejn din il-miżura jew rekwiżit jirrispettaw il-kriterji stabbiliti fl-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78.
B. Fuq l-ewwel parti tat-tieni domanda preliminari
75. Permezz tal-ewwel parti tat-tieni domanda tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja tistaqsi, essenzjalment, jekk fil-każ ta’ risposta negattiva għall-ewwel domanda preliminari, dispożizzjoni nazzjonali, bħall-Artikolu 9(2) tal-AGG, li tiġġustifika differenza fit-trattament ibbażata fuq ir-reliġjon konformement mal-kuxjenza stess tal-Knisja, għandhiex titħalla mhux applikata.
76. Din tiġġustifika r-rilevanza tad-domanda inkwistjoni billi tagħmel riferiment għall-punt 31 tas-sentenza tad-19 ta’ April 2016, DI (C-441/14, EU:C:2016:278) li timponilha li tinterpreta lid-dritt nazzjonali b’mod konformi mad-Direttiva 2000/78, fis-sens li l-effett sħiħ tad-dritt tal-Unjoni jkun żgurat mingħajr ma madankollu twassal għal interpretazzjoni contra legem tad-dritt nazzjonali. Jekk l-Artikolu 9(2) tal-AGG ma jwassalx għal interpretazzjoni konformi, titqajjem għaldaqstant il-kwistjoni sabiex isir magħruf jekk din id-dispożizzjoni għandhiex titħalla mhux applikata.
77. Ma naqbilx mal-premessa ta’ din id-domanda li tippresupponi li mhux biss l-Artikolu 9(2) tal-AGG jikkostitwixxi traspożizzjoni żbaljata tat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, iżda wkoll li jirrigwarda l-kwistjoni ta’ differenzi fit-trattament fuq il-bażi tar-reliġjon.
78. Minn naħa, il-kliem tal-Artikolu 9(2) tal-AGG huwa essenzjalment identiku għal dak tat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 (27). Għaldaqstant, ma narax kif dan ma jistax jiġi interpretat b’mod konformi ma’ dan tal-aħħar.
79. Min-naħa l-oħra, il-kwistjoni tad-differenzi fit-trattament fuq il-bażi tar-reliġjon, anki fil-kuntest tal-obbligu ta’ lealtà, hija ttrattata fl-Artikolu 9(1) tal-AGG u mhux fl-Artikolu 9(2) tal-AGG.
80. Bil-għan li tingħata risposta utli lill-qorti tar-rinviju, nipproponi għaldaqstant li din tiġi kkompletata billi tiġi eżaminata l-kwistjoni jekk l-Artikolu 9(1) tal-AGG għandux jitħalla mhux applikat, fil-każ fejn jiġi deċiż mill-qorti tar-rinviju li r-rekwiżit impost fuq l-impjegati prinċipali Kattoliċi ta’ IR li ma jistgħux jikkonkludu żwieġ mhux validu fir-rigward tad-duttrina u tad-dritt Kanoniku tal-Knisja Kattolika ma huwiex konformi mal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78.
81. Din il-kwistjoni ma tirriżultax ħlief fil-każ fejn, kif qed nipproponi, il-projbizzjoni ta’ konklużjoni ta’ żwieġ mhux validu fir-rigward tad-duttrina u tad-dritt Kanoniku tal-Knisja Kattolika, prevista fit-tielet inċiż tal-Artikolu 5(2) tal-GrO 1993, ma tikkostitwix rekwiżit professjonali ġenwin u ġġustifikat fis-sens tal-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78.
82. Fis-sentenza tagħha tas-17 ta’ April 2018, Egenberger (C-414/16, EU:C:2018:257), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li jekk, f’kawża bejn individwi, il-qorti tar-rinviju titwassal sabiex tikkonstata li l-Artikolu 9(1) tal-AGG ma jistax ikollu interpretazzjoni konformi mad-Direttiva 2000/78, hija tkun marbuta li tiżgura l-protezzjoni ġuridika li tirriżulta għall-individwi mill-Artikoli 21 (28) u 47 (29) tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem, il-“Karta”) u sabiex tiżgura l-effett sħiħ ta’ dawn l-artikoli billi jekk ikun hemm bżonn tħalli mhux applikata kull dispożizzjoni nazzjonali kuntrarja (30).
83. Din is-soluzzjoni hija perfettament trasponibbli għall-kawża inkwistjoni fil-kawża prinċipali li tinvolvi wkoll individwi, anki jekk ma taqax taħt l-applikazzjoni tal-Karta ratione temporis.
84. Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja użat, f’ċirkustanzi simili qabel id-data tad-dħul fis-seħħ tal-Karta, il-prinċipju ġenerali ta’ nondiskriminazzjoni abbażi tal-età, u ddeċidiet f’dan ir-rigward li dan jagħti lill-individwi dritt suġġettiv li jista’ jiġi invokat bħala tali, anki fit-tilwim bejn individwi, u li jobbliga lill-qrati nazzjonali li jwarrbu l-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet nazzjonali li ma jkunux konformi mal-imsemmi prinċipju (31).
85. Dan jgħodd ukoll għall-prinċipju ta’ nondiskriminazzjoni abbażi tar-reliġjon jew tat-twemmin, li, fid-dawl tal-kuntest storiku li fih ġiet stabbilita l-Unjoni, jikkostitwixxi valur kostituzzjonali fundamentali tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni u li l-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet bħala prinċipju ġenerali tad-dritt tal-Unjoni (32).
86. Fil-fatt, ma nara l-ebda raġuni għalfejn ċerti kriterji ta’ diskriminazzjoni għandhom jiġu ttrattati b’mod differenti meta jwasslu għall-istess riżultat.
87. Minħabba dawn ir-raġunijiet kollha, inqis li r-risposta għall-ewwel parti tad-domanda preliminari għandha tkun li qorti nazzjonali, adita b’kawża bejn żewġt individwi, hija marbuta, meta ma huwiex possibbli għaliha li tinterpreta d-dritt nazzjonali applikabbli b’mod konformi mal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, sabiex tiżgura, fil-kuntest tal-kompetenzi tagħha, il-protezzjoni ġuridika tal-individwi li tirriżulta mill-prinċipju ġenerali ta’ nondiskriminazzjoni abbażi tar-reliġjon u li tiggarantixxi l-effett sħiħ ta’ dan il-prinċipju waqt li tħalli mhux applikata, jekk ikun meħtieġ, kull dispożizzjoni nazzjonali kuntrarja.
VI. Konklużjoni
88. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi preliminari magħmula mill-Bundesarbeitsgericht (il-Qorti Industrijali Federali, il-Ġermanja) kif ġej:
1) It-tieni subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78 tas-27 ta’ Novembru 2000 li tistabbilixxi qafas ġenerali għall-ugwaljanza fit-trattament fl-impjieg u fix-xogħol, għandu jiġi interpretat fis-sens li ma jippermettix lil organizzazzjoni reliġjuża bħalma hija IR sabiex teżiġi, minn naħa tal-impjegati tal-istess twemmin tagħha, attitudni ta’ bona fide u ta’ lealtà ogħla minn dik meħtieġa mill-impjegati ta’ twemmin ieħor jew atei, ħlief fil-każ fejn din il-miżura jew rekwiżit jirrispettaw il-kriterji stabbiliti fl-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78.
2) Qorti nazzjonali, adita b’kawża bejn żewġt individwi, hija marbuta, meta ma huwiex possibbli għaliha li tinterpreta d-dritt nazzjonali applikabbli b’mod konformi mal-Artikolu 4(2) tad-Direttiva 2000/78, sabiex tiżgura, fil-kuntest tal-kompetenzi tagħha, il-protezzjoni ġuridika tal-individwi, li tirriżulta mill-prinċipju ġenerali ta’ nondiskriminazzjoni fir-rigward tar-reliġjon u li tiggarantixxi l-effett sħiħ ta’ dan il-prinċipju waqt li tħalli mhux applikata, jekk ikun meħtieġ, kull dispożizzjoni nazzjonali kuntrarja.