Sprawa T‑175/15
Mohamed Marouen Ben Ali Ben Mohamed Mabrouk
przeciwko
Radzie Unii Europejskiej
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Środki przyjęte wobec osób odpowiedzialnych za sprzeniewierzenie środków publicznych oraz wobec osób i podmiotów z nimi powiązanych – Zamrożenie środków finansowych – Wykaz osób, podmiotów i organów, do których ma zastosowanie zamrożenie środków finansowych – Pozostawienie nazwiska skarżącego w wykazie – Niewystarczająca podstawa faktyczna – Oczywisty błąd w ocenie – Naruszenie prawa – Prawo własności – Zasada dobrej administracji – Rozsądny termin na wydanie orzeczenia – Domniemanie niewinności – Wniosek o dostosowanie skargi – Akt potwierdzający – Niedopuszczalność
Streszczenie – wyrok Sądu (piąta izba) z dnia 5 października 2017 r.
1. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Osoba odpowiedzialna za sprzeniewierzenie państwowych środków finansowych – Pojęcie – Wykładnia rozszerzająca
(decyzje Rady: 2011/72/WPZiB, art. 1 ust. 1; 2011/172/WPZiB, art. 1 ust. 1)
2. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Charakter tych środków – Środki wyłącznie zabezpieczające – Brak charakteru karnego
(decyzja Rady 2011/72/WPZiB, motywy 1, 2, art. 1)
3. Unia Europejska – Sądowa kontrola zgodności z prawem aktów instytucji – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Zakres kontroli – Dowód zasadności środka – Obowiązek systematycznej weryfikacji przez Radę dowodów dostarczonych przez władze państwa trzeciego – Brak
[decyzje Rady: 2011/72/WPZiB, art. 1 ust. 1; (WPZiB) 2015/157]
4. Unia Europejska – Sądowa kontrola zgodności z prawem aktów instytucji – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Zakres kontroli – Dowód zasadności środka – Obowiązek dokonania przez Radę oceny konieczności uzyskania od władz krajowych dodatkowych informacji i dowodów – Zakres – Poszanowanie zasad państwa prawa i praw człowieka
[art. 21 ust. 1 akapit pierwszy, art. 21 ust. 2 lit. b), art. 21 ust. 3 TUE, art. 23 TUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41; decyzje Rady: 2011/72/ WPZiB, art. 1 ust. 1; (WPZiB) 2015/157]
5. Unia Europejska – Sądowa kontrola zgodności z prawem aktów instytucji – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Zakres kontroli – Ocena zgodności z prawem w oparciu o informacje dostępne w momencie wydania decyzji
[decyzjeRady: 2011/72/WPZiB; (WPZiB) 2015/157]
6. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Dochowanie rozsądnego terminu – Zakres stosowania – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Postępowanie przygotowawcze prowadzone przez sędziego śledczego w państwie trzecim służące jako podstawa decyzji o przyjęciu środków ograniczających – Wyłączenie
[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47, art. 51 ust. 1, 2; decyzja Rady (WPZiB) 2015/157]
7. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające skierowane przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji – Zamrożenie środków finansowych osób biorących udział w sprzeniewierzeniu państwowych środków finansowych oraz osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych – Ograniczenie prawa własności – Naruszenie zasady proporcjonalności – Brak
[Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 17; decyzje Rady: 2011/72/ WPZiB; (WPZiB) 2015/157]
8. Skarga o stwierdzenie nieważności – Skarga skierowana przeciwko decyzji potwierdzającej jedynie wcześniejszą decyzję – Niedopuszczalność – Pojęcie decyzji potwierdzającej – Decyzja Rady o niewykreślaniu nazwiska osoby wpisanej w załączniku do decyzji ustanawiającej środki ograniczające wydanej w wyniku ponownej oceny jej sytuacji opartej na nowych istotnych okolicznościach faktycznych – Wyłączenie
(decyzja Rady 2011/72/WPZiB, art. 2 ust. 3, art. 5 ust. 6)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 30–32, 34, 83)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 33, 140)
3. W kontekście decyzji 2011/72/WPZiB dotyczącej środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji Rada nie musi co do zasady sama badać i oceniać znaczenia dla sprawy oraz prawdziwości dowodów przedstawionych w postępowaniach sądowych prowadzonych wobec osób, których nazwiska zostały umieszczone w załączniku do tej decyzji. Przyjmując tę decyzję oraz kolejne decyzje, Rada nie ma bowiem na celu ukarania czynów polegających na sprzeniewierzeniu środków publicznych, w sprawie których organy tunezyjskie prowadzą postępowanie przygotowawcze, lecz ma na celu zapewnienie, że organy tunezyjskie będą miały możliwość ustalenia, czy takie przypadki sprzeniewierzenia miały miejsce, oraz możliwość odzyskania środków, których dotyczyło to sprzeniewierzenie. Tak więc to do właściwych organów tunezyjskich należy dokonanie oceny tych dowodów oraz wyciągnięcie z nich odpowiednich konsekwencji. Co do zasady do kompetencji Rady i Sądu nie należy więc zbadanie, czy owe postępowania prowadzone są zasadnie, a jedynie zbadanie, czy w świetle informacji przedstawionych przez władze tunezyjskie zasadna jest decyzja o zamrożeniu środków finansowych. W przeciwnym wypadku mogłoby dochodzić do sytuacji, w których Rada musiałaby wyciągać przedwczesne wnioski co do tego, czy owo postępowanie przygotowawcze prowadzone jest zasadnie, które to wnioski mogłyby różnić się od wniosków samych organów tunezyjskich. Tego rodzaju sytuacja mogłaby prowadzić do paradoksalnych konsekwencji, że w chwili gdy dana osoba zostanie już postawiona przed sądem i w danym wypadku zostanie uznana przez te organy winną sprzeniewierzenia środków publicznych, jej aktywa w Unii Europejskiej nie byłyby już zamrożone, co uniemożliwiłoby ich odzyskanie. W takim wypadku w oczywisty sposób nie byłoby możliwe zagwarantowanie skuteczności (effet utile) decyzji 2011/72.
(zob. pkt 40, 46)
4. W kontekście decyzji 2011/72/WPZiB dotyczącej środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji Rada nie może bezkrytycznie przyjmować w każdym przypadku ustaleń organów tunezyjskich zawartych w przedstawionych przez nie dokumentach. Na Radzie ciąży bowiem obowiązek starannego i bezstronnego zbadania dowodów przedstawionych jej przez właściwe organy, zwłaszcza w świetle uwag sformułowanych przez skarżącego oraz ewentualnych okoliczności przemawiających na jego korzyść, które w nich przedstawił. Obowiązek ten wynika również z zasady dobrej administracji, zapisanej w art. 41 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Celem dochowania obowiązku przeprowadzenia starannej i bezstronnej oceny dowodów, Rada zobligowana jest do rozważenia konieczności ewentualnego zwrócenia się do właściwych organów o dodatkowe informacje lub dowody w związku z uwagami skarżącego i okolicznościami faktycznymi, na które ten się powołał. W szczególności, o ile Rada nie może wkraczać w kompetencje organów tunezyjskich w zakresie oceny, czy istnieją podstawy, aby prowadzić postępowanie przygotowawcze wobec skarżącego, o tyle nie można wykluczyć, że instytucja ta będzie musiała zwrócić się do tych organów o wyjaśnienia dotyczące materiału dowodowego, na którym to postępowanie się opiera. Skoro Rada przedstawiła dowody świadczące o tym, że wobec skarżącego toczy się postępowanie przygotowawcze prowadzone przez sędziego śledczego oraz że prawdziwość tych dowodów nie jest kwestionowana, skarżący winien przedstawić konkretne dowody, w oparciu o które kwestionuje zasadność prowadzenia tego postępowania.
W tym względzie w ramach każdego działania Unii, w tym w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, należy zapewnić poszanowanie zasad praworządności i praw człowieka, a także godności ludzkiej, co wynika z art. 21 ust. 1 akapit pierwszy, art. 21 ust. 2 lit. b) i art. 21 ust. 3 TUE w związku z art. 23 TUE. W szczególności należy zaznaczyć, że art. 21 ust. 1 TUE stanowi, iż działania Unii na arenie międzynarodowej zmierzają do wspierania na świecie w szczególności powszechności i niepodzielności praw człowieka oraz poszanowania prawa międzynarodowego. Tymczasem zasada rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie stanowi element prawa do rzetelnego procesu, które jest chronione na gruncie postanowień szeregu wiążących aktów prawa międzynarodowego. W rezultacie nie można wykluczyć, że w świetle obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i spójnych informacji, mogących wywołać uzasadnione wątpliwości co do przestrzegania prawa skarżącego do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie w ramach toczącego się w jego sprawie postępowania przygotowawczego prowadzonego przez sędziego śledczego, które stanowiło podstawę zamrożenia jego aktywów w Unii, Rada przeprowadzi niezbędne weryfikacje.
(zob. pkt 41, 42, 48, 64, 65)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 61)
6. Zgodnie z brzmieniem art. 47 ust. 2 zdanie pierwsze Karty praw podstawowych Unii Europejskiej każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd, ustanowiony uprzednio na mocy ustawy.
Tymczasem w świetle art. 51 ust. 1 i 2 karty postanowienia jej art. 47 należy interpretować w ten sposób, że odnoszą się one do prawa do skutecznej ochrony sądowej wyłącznie w kontekście postępowań dotyczących praw i wolności zagwarantowanych w prawie Unii. Z tego względu art. 47 karty gwarantuje skarżącemu, iż zamrożenie jego aktywów będzie przedmiotem skutecznej kontroli sądowej przeprowadzonej przez Sąd, co oznacza w szczególności zbadanie, czy decyzja o przyjęciu tych środków opiera się na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej. Obowiązek przeprowadzenia takich weryfikacji na gruncie art. 47 karty spoczywa zatem na Sądzie, nie na Radzie. Z kolei postanowienia art. 47 karty nie znajdują zastosowania w kontekście prawa skarżącego do skutecznej ochrony sądowej w ramach postępowania przygotowawczego prowadzonego przez sędziego śledczego, które toczy się wobec skarżącego w państwie trzecim. Ponadto fakt, że decyzja o przyjęciu środków ograniczających wobec skarżącego opiera się na okoliczności, iż wobec skarżącego toczy się takie postępowanie przygotowawcze, nie uzasadnia przeprowadzenia kontroli jej legalności w świetle tych postanowień. Otóż z jednej strony decyzja ta pochodzi od instytucji Unii, która nie jest uprawniona do sprawowania funkcji sądowniczych. Z drugiej strony decyzja ta, przyjęta zresztą w kontekście wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, nie jest rozstrzygnięciem o charakterze sądowym, jako że jej przedmiotem nie jest rozstrzygnięcie w przedmiocie skargi lub sporu.
(zob. pkt 89–92)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 150, 151)
8. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 155–157)