WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)
z dnia 18 września 2019 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Zabezpieczenie społeczne – Pracownicy migrujący – Rozporządzenie (WE) nr 987/2009 – Artykuł 60 – Świadczenia rodzinne – Prawo do otrzymania różnicy między wysokością zasiłku wychowawczego wypłacanego w państwie członkowskim właściwym w pierwszej kolejności a wysokością zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem wypłacanym w państwie członkowskim właściwym w drugiej kolejności
W sprawie C‑32/18
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy, Austria) postanowieniem z dnia 20 grudnia 2017 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 18 stycznia 2018 r., w postępowaniu:
Tiroler Gebietskrankenkasse
przeciwko
Michaelowi Moserowi,
TRYBUNAŁ (ósma izba),
w składzie: F. Biltgen (sprawozdawca), prezes izby, J. Malenovský i C.G. Fernlund, sędziowie,
rzecznik generalny: G. Hogan,
sekretarz: M. Aleksejev, kierownik wydziału,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 30 stycznia 2019 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu A. Mosera przez E. Suitner i P. Wallnöfera, Rechtsanwälte,
– w imieniu rządu austriackiego przez G. Hessego, działającego w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu czeskiego przez M. Smoleka, J. Pavliša i J. Vláčila, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Kellerbauera, D. Martina i B.R. Killmanna, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 7 marca 2019 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 60 ust. 1 zdania drugie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2009, L 284, s. 1; sprostowania: Dz.U. 2016, L 288, s. 58; Dz.U. 2018, L 54, s. 18).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy Tiroler Gebietskrankenkasse (regionalną kasą chorych w Tyrolu, Austria) a Michaelem Moserem w przedmiocie roszczenia o zapłatę różnicy między niemieckim zasiłkiem wychowawczym a austriackim zasiłkiem z tytułu opieki nad dzieckiem.
Ramy prawne
Prawo Unii
Rozporządzenie nr 883/2004
3 Zgodnie z motywem 10 rozporządzenia (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1; sprostowanie Dz.U. 2013, L 188, s. 10) „zasada traktowania pewnych okoliczności lub wydarzeń mających miejsce na terytorium innego państwa członkowskiego tak, jak gdyby miały one miejsce na terytorium państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma w danej sytuacji zastosowanie, nie powinna kolidować z zasadą sumowania okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnionych na podstawie ustawodawstwa innego państwa członkowskiego, z okresami spełnionymi na podstawie ustawodawstwa właściwego państwa członkowskiego. Okresy spełnione na podstawie ustawodawstwa innego państwa członkowskiego powinny wobec tego być brane pod uwagę wyłącznie przy zastosowaniu zasady sumowania okresów”.
4 Artykuł 5 tego rozporządzenia, zatytułowany „Równe traktowanie świadczeń, dochodów, okoliczności lub zdarzeń”, głosi:
„O ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej oraz w świetle specjalnych wprowadzonych przepisów wykonawczych, zastosowanie mają następujące przepisy:
a) w przypadkach, w których na podstawie ustawodawstwa właściwego państwa członkowskiego otrzymywanie świadczeń z zabezpieczenia społecznego i inny dochód ma pewne skutki prawne, odpowiednie przepisy tego ustawodawstwa mają zastosowanie także do otrzymywanych świadczeń równoważnych nabytych na podstawie prawodawstwa innego państwa członkowskiego lub dochodów osiągniętych w innym państwie członkowskim;
b) w przypadkach, w których na podstawie ustawodawstwa właściwego państwa członkowskiego zaistnieniu pewnych okoliczności lub zdarzeń przypisywane są określone skutki prawne, to państwo członkowskie uwzględnia podobne okoliczności lub zdarzenia zaistniałe w każdym państwie członkowskim, tak jak gdyby miały one miejsce na jego własnym terytorium”.
5 Artykuł 67 omawianego rozporządzenia stanowi:
„Osoba jest uprawniona do świadczeń rodzinnych zgodnie z ustawodawstwem właściwego państwa członkowskiego, włącznie ze świadczeniami dla członków rodziny, którzy zamieszkują w innym państwie członkowskim, tak jak gdyby zamieszkiwali oni w pierwszym państwie członkowskim. […]”.
6 Artykuł 68 tego rozporządzenia określa zasady pierwszeństwa w przypadku zbiegu praw do świadczeń:
„1. W przypadkach, w których na podstawie ustawodawstwa więcej niż jednego państwa członkowskiego udzielane są świadczenia w tym samym okresie i dla tych samych członków rodziny, mają zastosowanie następujące zasady pierwszeństwa:
a) w przypadku świadczeń wypłacanych przez więcej niż jedno państwo członkowskie z różnych tytułów, kolejność pierwszeństwa jest następująca: w pierwszej kolejności prawa udzielane z tytułu zatrudnienia lub pracy na własny rachunek, w drugiej kolejności prawa udzielane z tytułu otrzymywania emerytury lub renty i w ostatniej kolejności prawa uzyskiwane na podstawie miejsca zamieszkania;
b) w przypadku świadczeń wypłacanych przez więcej niż jedno państwo członkowskie z tego samego tytułu, kolejność pierwszeństwa ustalana jest poprzez odniesienie do następujących kryteriów dodatkowych:
(i) w przypadku świadczeń uzyskiwanych z tytułu zatrudnienia lub pracy na własny rachunek: miejsce zamieszkania dzieci, pod warunkiem że taka praca jest [tam] wykonywana […];
[…]
2. W przypadku zbiegu uprawnień świadczenia rodzinne udzielane są zgodnie z ustawodawstwem wyznaczonym jako mające pierwszeństwo na podstawie przepisów ust. 1. Uprawnienia do świadczeń rodzinnych z tytułu innych kolidujących ustawodawstw są zawieszane do kwoty przewidzianej przez pierwsze ustawodawstwo i, w odpowiednim przypadku, określany jest dodatek dyferencyjny dla sumy, która przekracza tę kwotę […]”.
Rozporządzenie nr 987/2009
7 Zgodnie z brzmieniem art. 60 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009:
„Wniosek o przyznanie świadczeń rodzinnych kierowany jest do instytucji właściwej. Do celów stosowania art. 67 i 68 rozporządzenia podstawowego uwzględnia się – w szczególności w odniesieniu do prawa danej osoby do ubiegania się o takie świadczenia – sytuację całej rodziny, tak jak gdyby wszystkie osoby zainteresowane podlegały ustawodawstwu zainteresowanego państwa członkowskiego i miały miejsca zamieszkania w tym państwie. W przypadku gdy osoba uprawniona do ubiegania się o świadczenia nie wykonuje swego prawa, instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie, uwzględnia wniosek o przyznanie świadczeń rodzinnych złożony przez drugiego rodzica, osobę traktowaną jak rodzic lub przez osobę lub instytucję występującą jako opiekun dziecka lub dzieci”.
Prawo austriackie
8 Zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem wprowadzony został w Austrii na mocy Kinderbetreuungsgeldgesetz (ustawy o zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem) jako rodzaj świadczenia rodzinnego. Przyznanie tego zasiłku nie jest uzależnione od wykonywania działalności zawodowej przed urodzeniem dziecka, na które zasiłek przysługuje.
9 Początkowo wspomniana ustawa pozwalała rodzicom uprawnionym do zasiłku na dokonanie wyboru pomiędzy trzema jego wariantami, przy czym zasiłek był wypłacany w formie trzech kwot ryczałtu odpowiadających trzem różnym okresom ubezpieczenia w zależności od wieku dziecka.
10 Po nowelizacji omawianej ustawy został wprowadzony czwarty wariant. Zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem może być teraz przyznawany również jako świadczenie rekompensujące dochód uzyskiwany z działalności zawodowej do czasu, gdy dziecko ukończy wiek 12 miesięcy lub najwyżej 14 miesięcy. Wysokość wypłacanego zasiłku zależy, w przypadku tego wariantu, od wysokości wcześniejszych dochodów uzyskiwanych z działalności zawodowej.
11 Paragraf 6 ust. 3 tej ustawy w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych będących przedmiotem postępowania głównego (zwanej dalej „KBGG”) stanowi:
„Jeżeli osobie przysługuje prawo do porównywalnych zagranicznych świadczeń rodzinnych, prawo do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem ulega zawieszeniu do wysokości świadczeń zagranicznych. Po zakończeniu wypłacania zagranicznych świadczeń rodzinnych różnica między porównywalnymi zagranicznymi świadczeniami rodzinnymi a zasiłkiem z tytułu opieki nad dzieckiem jest doliczana do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem”.
12 Zgodnie z §24 KBGG:
„1. Na użytek przepisów niniejszego rozdziału […] rodzic ma prawo do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem na swoje dziecko, jeżeli:
1) są spełnione warunki przyznania tego świadczenia określone w § 2 ust. 1 pkt 1, 2, 4 i 5;
2) w ciągu ostatnich 6 miesięcy bezpośrednio poprzedzających narodziny dziecka, na które ma być pobierany zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem, ów rodzic nieprzerwanie wykonywał działalność zawodową zgodnie z ust. 2, oraz w tym okresie nie otrzymywał świadczeń z ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, przy czym przerwa w wykonywaniu działalności zawodowej wynosząca łącznie nie więcej niż 14 dni kalendarzowych nie ma wpływu na to prawo […].
[…]
2. Pod pojęciem działalności zawodowej w rozumieniu niniejszej ustawy federalnej należy rozumieć rzeczywiste wykonywanie w Austrii działalności zawodowej podlegającej obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu […]”.
13 Paragraf 24a KBGG stanowi:
„1. Dzienna kwota zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem wynosi:
1) w przypadku osoby pobierającej zasiłek macierzyński – 80% dziennego zasiłku macierzyńskiego przysługującego zgodnie z ustawodawstwem austriackim z tytułu urodzenia dziecka, którego dotyczy wniosek o zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem […];
[…]
3) w przypadku ojca […] – 80% dziennego zasiłku macierzyńskiego, który zgodnie z ustawodawstwem austriackim przysługiwałby kobiecie z tytułu urodzenia dziecka, którego dotyczy wniosek o zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem.
[…]
2. W każdym wypadku zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem w rozumieniu ust. 1 równy jest co najmniej dziennej stawce określonej w ust. 1 pkt 5, jednak nie więcej niż 66 EUR dziennie.
[…]”.
14 Zgodnie z § 24b KBGG „[j]eżeli zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem pobiera tylko jedno z rodziców […], zasiłek przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Jeżeli ów zasiłek pobiera również drugie z rodziców, okres poboru świadczenia zostaje wydłużony […] o okres poboru świadczenia przez drugie z rodziców, jednakże maksymalnie do czasu ukończenia przez dziecko 14. miesiąca życia. Za okresy, o które wystąpiono, uważa się jedynie okresy rzeczywistego pobierania świadczenia”.
Spór w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne
15 Państwo Moser mieszkają wraz z dwiema córkami w Niemczech. Od 1992 r. pan Moser wykonuje działalność zarobkową w Niemczech, zaś pani Moser od dnia 1 lipca 1996 r. jest zatrudniona w Austrii.
16 Po urodzeniu pierwszej córki w dniu 14 czerwca 2011 r. pani Moser przebywała na urlopie wychowawczym do dnia 31 stycznia 2013 r. Po urodzeniu drugiej córki w dniu 29 sierpnia 2013 r. za zgodą swego austriackiego pracodawcy przebywała na kolejnym urlopie wychowawczym do dnia 28 maja 2015 r.
17 Po zakończeniu okresu ochrony macierzyństwa pani Moser otrzymywała niemiecki zasiłek wychowawczy oraz niemiecki zasiłek dla rodziców, których dzieci nie są umieszczane w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
18 Ponadto regionalna kasa chorych w Tyrolu wypłaciła pani Moser za okres od 25 października 2013 r. do 31 maja 2014 r. dodatek dyferencyjny do austriackiego zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w jego wariancie powiązanym z dochodem.
19 Pani Moser wytoczyła powództwo do Landesgericht Innsbruck (sądu okręgowego w Innsbrucku, Austria) o zapłatę kolejnego dodatku deferencyjnego w odniesieniu do okresów przekraczających okres, za który przyznano jej pierwszy dodatek deferencyjny, mianowicie za okresy od 25 października 2013 r. do 28 czerwca 2014 r. oraz od 29 sierpnia do 28 października 2014 r., które sąd ten uwzględnił, w następstwie czego regionalna kasa chorych w Tyrolu wypłaciła jej wnioskowany dodatek.
20 Z kolei pan Moser w okresie od 29 czerwca do 28 sierpnia 2014 r. przebywał na urlopie wychowawczym, w którym to okresie otrzymał niemiecki zasiłek wychowawczy.
21 Pan Moser również wytoczył powództwo do Landesgericht Innsbruck (sądu okręgowego w Innsbrucku) o zapłatę kolejnego dodatku deferencyjnego w wysokości 66 EUR dziennie za okres odpowiadający jego urlopowi wychowawczemu od dnia 29 czerwca do dnia 28 sierpnia 2014 r., stanowiącego różnicę między kwotą otrzymanego niemieckiego zasiłku wychowawczego a kwotą austriackiego dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem w jego wariancie powiązanym z dochodem.
22 Wyrokiem z dnia 10 listopada 2015 r. sąd oddalił to powództwo.
23 W postępowaniu apelacyjnym Oberlandesgericht Innsbruck (wyższy sąd krajowy w Innsbrucku) wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2017 r. częściowo uwzględnił to żądanie i zasądził od regionalnej kasy chorych w Tyrolu zapłatę na rzecz pana Mosera dodatku deferencyjnego w wysokości 29,86 EUR dziennie, co łącznie dawało kwotę 1821,46 EUR.
24 Kasa wniosła rewizję od tego wyroku do Oberster Gerichtshof (sądu najwyższego, Austria), twierdząc, po pierwsze, że pan Moser nie spełniał wymaganych przez prawo austriackie warunków otrzymania dodatku deferencyjnego, a z drugiej strony, że w sprawie brakuje elementu transgranicznego w rozumieniu rozporządzenia nr 883/2004.
25 Pan Moser uważa, że obowiązek wypłacenia dodatku deferencyjnego przez instytucję austriacką wynika z nadal istniejącego stosunku pracy jego małżonki z jej austriackim pracodawcą i że każda inna wykładnia § 24 ust. 2 KBGG jest sprzeczna z prawem Unii.
26 Sąd odsyłający wskazuje, że pan Moser spełnia ustanowione w prawie austriackim warunki otrzymania zasiłku dotyczące minimalnego okresu urlopu wynoszącego dwa miesiące i co najmniej 6-miesięcznego nieprzerwanego wykonywania działalności zarobkowej przed urodzeniem dziecka. Sąd odsyłający przypomina, że jak wynika z jego orzecznictwa, ograniczenie ustanowione przez § 24 ust. 1 pkt 2 KBGG w związku z ust. 2 tego paragrafu, zgodnie z którym prawo do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem jest uzależnione od faktycznego wykonywania działalności zawodowej podlegającej ubezpieczeniu społecznemu w Austrii, zostało uznane za sprzeczne z prawem Unii.
27 W konsekwencji sąd odsyłający uważa, że zawisły przed nim spór dotyczy wyłącznie kwestii, czy prawo Unii, które w art. 60 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia nr 987/2009 przewiduje obowiązek uwzględnienia sytuacji całej rodziny, przyznaje ojcu prawo do otrzymania różnicy między austriackim zasiłkiem z tytułu opieki nad dzieckiem w jego wariancie powiązanym z dochodem, w sytuacji gdy Republika Austrii jest państwem właściwym w drugiej kolejności zgodnie z art. 68 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 883/2004, jako państwo członkowskie, w którym zatrudniona jest matka, zaś matka otrzymała już dodatek deferencyjny w stosunku do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w jego wariancie powiązanym z dochodem.
28 Odwołując się do orzecznictwa Trybunału, sąd odsyłający przypomina, że restrykcyjne warunki przyznawania lub ustalania wysokości świadczeń rodzinnych, które uniemożliwiają pracownikowi korzystanie z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się lub zniechęcają go do korzystania z jego prawa, są sprzeczne z prawem Unii i należy odstąpić od ich stosowania (wyroki: z dnia 10 października 1996 r., Hoever i Zachow, C‑245/94 i C‑312/94, EU:C:1996:379, pkt 34–36; a także z dnia 15 grudnia 2011 r., Bergström, C‑257/10, EU:C:2011:839, pkt 43, 44). Opierając się na fikcji prawnej przewidzianej w art. 60 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia nr 987/2009 Trybunał orzekł, że nie ma znaczenia, które z rodziców zgodnie z prawem krajowym było uważane za osobę uprawnioną do pobierania takich świadczeń (wyrok z dnia 22 października 2015 r., Trapkowski, C‑378/14, EU:C:2015:720, pkt 49).
29 Sąd odsyłający wyjaśnia jednak, że sprawy, w których wydano te wyroki, dotyczyły świadczeń ryczałtowych, zaś rozpatrywana przez niego sprawa dotyczy świadczenia rodzinnego powiązanego z dochodem. Jego zdaniem w niniejszej sprawie brak jest jakiegokolwiek zagrożenia dla swobody przemieszczania się ojca lub ograniczenia tej swobody w związku z odmową wypłaty uzupełniającego świadczenia z tytułu opieki nad dzieckiem w Austrii.
30 Jeżeli na podstawie prawa Unii ojcu przysługiwałoby prawo do wypłaty dodatku deferencyjnego w odniesieniu do austriackiego zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w jego wariancie powiązanym z dochodem, sąd odsyłający zastanawia się, czy wysokość tego zasiłku należy ustalić w zależności od dochodu rzeczywiście uzyskanego w państwie członkowskim zatrudnienia, czy też należy tu uwzględnić dochód, który zostałby uzyskany z hipotetycznego porównywalnego zatrudnienia w państwie członkowskim właściwym w drugiej kolejności. Niezależnie od wyroku Trybunału z dnia 15 grudnia 2011 r., Bergström (C‑257/10, EU:C:2011:839, pkt 53), sąd ten uważa, że przewidziany w art. 5 rozporządzenia nr 883/2004 obowiązek zrównania świadczeń, okoliczności lub zdarzeń przemawia na rzecz wykładni, zgodnie z którą podstawę obliczenia stanowi dochód rzeczywiście uzyskany w Niemczech.
31 W tych okolicznościach Oberster Gerichtshof (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 60 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia nr 987/2009 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie, które jest właściwe w dalszej kolejności (Republika Austrii), musi wypłacić jako świadczenie rodzinne jednemu z rodziców, który ma miejsce zamieszkania i zatrudnienia w państwie członkowskim właściwym w pierwszej kolejności (Republika Federalna Niemiec), na podstawie art. 68 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 883/2004 kwotę różnicy pomiędzy zasiłkiem wychowawczym (Elterngeld) wypłaconym w państwie członkowskim właściwym w pierwszej kolejności a zależnym od wysokości dochodu zasiłkiem z tytułu opieki nad dzieckiem (Kinderbetreuungsgeld) w innym państwie członkowskim, jeżeli obydwoje rodzice mieszkają wraz ze wspólnymi dziećmi w państwie członkowskim właściwym w pierwszej kolejności i tylko drugi z rodziców jest zatrudniony jako pracownik przygraniczny w państwie członkowskim właściwym w dalszej kolejności?
2) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze, czy zależny od wysokości dochodu zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem (Kinderbetreuungsgeld) oblicza się według dochodu faktycznie osiągniętego w kraju zatrudnienia (Niemczech) czy według hipotetycznego dochodu osiąganego z porównywalnej działalności zarobkowej w państwie członkowskim właściwym w dalszej kolejności (Austrii)?”.
W przedmiocie pytania pierwszego
32 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 60 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia nr 987/2009 należy interpretować w ten sposób, że przewidziany w tym przepisie obowiązek uwzględnienia, dla celów ustalenia zakresu prawa do świadczeń rodzinnych danej osoby, „całej rodziny, tak jak gdyby wszystkie osoby zainteresowane podlegały ustawodawstwu zainteresowanego państwa członkowskiego”, ma zastosowanie zarówno w wypadku, gdy świadczenia są przyznawane zgodnie z ustawodawstwem właściwym w pierwszej kolejności na podstawie art. 68 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 883/2004, jak również w wypadku gdy świadczenia są wypłacane zgodnie z innym lub kilkoma innymi ustawodawstwami.
33 Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 60 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009 wniosek o przyznanie świadczeń rodzinnych jest kierowany do instytucji właściwej, zaś do celów stosowania art. 67 i 68 rozporządzenia nr 883/2004 uwzględnia się – w szczególności w odniesieniu do prawa danej osoby do ubiegania się o takie świadczenia – sytuację całej rodziny, tak jak gdyby wszystkie osoby zainteresowane podlegały ustawodawstwu zainteresowanego państwa członkowskiego i miały miejsca zamieszkania w tym państwie.
34 Jak wynika z samego brzmienia tego art. 60, znaczenie i zakres tego artykułu powinny, ze względu na odesłanie do art. 67 i 68 rozporządzenia nr 883/2004, być badane w świetle przepisów tych ostatnich artykułów.
35 W art. 67 rozporządzenia nr 883/2004 ustanowiona została zasada, zgodnie z którą dana osoba może ubiegać się o świadczenia rodzinne na rzecz członków rodziny, którzy zamieszkują w państwie członkowskim innym niż państwo właściwe do wypłaty tych świadczeń, tak jak gdyby zamieszkiwali oni w tym ostatnim państwie członkowskim (wyrok z dnia 22 października 2015 r., Trapkowski, C‑378/14, EU:C:2015:720, pkt 35).
36 Trybunał wyjaśnił, w odniesieniu do art. 73 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i zaktualizowanym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r. (Dz.U. 1997, L 28, s. 1), który zastąpił art. 67 rozporządzenia nr 883/2004 i którego treść jest w istocie taka sama, że przepis ten ma na celu ułatwienie pracownikom migrującym pobieranie świadczeń rodzinnych w państwie, w którym są zatrudnieni, w sytuacji gdy ich rodzina nie przeniosła się z nimi, a w szczególności uniemożliwienie państwu członkowskiemu uzależnienia przyznania świadczeń rodzinnych lub ustalania ich wysokości od warunku zamieszkiwania członków rodziny pracownika w państwie członkowskim wypłacającym świadczenie (wyrok z dnia 14 października 2010 r., Schwemmer, C‑16/09, EU:C:2010:605, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
37 Artykuł 67 rozporządzenia nr 883/2004 ma więc zastosowanie do pracownika, który, tak jak pan Moser w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym, pracuje w jednym państwie członkowskim, lecz mieszka ze swoją rodziną w państwie członkowskim innym niż państwo, którego ustawodawstwo ma do niego zastosowanie (zob. podobnie wyrok z dnia 7 listopada 2002 r., Maaheimo, C‑333/00, EU:C:2002:641, pkt 32).
38 W takim wypadku małżonek pracownika również jest uprawniony do powołania się na ten artykuł (wyrok z dnia 7 listopada 2002 r., Maaheimo, C‑333/00, EU:C:2002:641, pkt 33), zgodnie z fikcją prawną ustanowioną w art. 67 rozporządzenia nr 883/2004, na mocy którego cała rodzina jest uwzględniana, tak jak gdyby wszystkie osoby zainteresowane podlegały ustawodawstwu zainteresowanego państwa członkowskiego i miały miejsca zamieszkania w tym państwie.
39 W przypadku gdy przyznanie świadczenia rodzinnego jest uzależnione od warunku, by zainteresowany wykonywał pracę na terytorium krajowym właściwego państwa członkowskiego, takiego jak warunek przewidziany w § 24 ust. 1 pkt 2 KBGG w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym, który uzależnia przyznanie zasiłku od ukończenia okresów ubezpieczenia na terytorium Austrii, warunek ten należy uznać za spełniony, jeśli zainteresowany pracował na terytorium innego państwa członkowskiego.
40 Należy jednak wyjaśnić, że zasada równego traktowania ustanowiona w art. 67 rozporządzenia nr 883/2004 nie jest bezwzględna w tym znaczeniu, że jeżeli na mocy różnych ustawodawstw przysługuje kilka praw, stosuje się zasady zapobiegające zbiegowi praw do świadczeń ustanowione w art. 68 rozporządzenia nr 883/2004 (zob. w odniesieniu do art. 73 rozporządzenia nr 1408/71 wyrok z dnia 14 października 2010 r., Schwemmer, C‑16/09, EU:C:2010:605, pkt 42, 43 i przytoczone tam orzecznictwo).
41 Zgodnie z art. 68 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 883/2004, jeżeli w odniesieniu do tego samego okresu i tych samych członków rodziny świadczenia są wypłacane na podstawie ustawodawstwa więcej niż jednego państwa członkowskiego z tego samego tytułu, pierwszeństwo praw wynikających z pracy najemnej lub działalności na własny rachunek przyznaje się ustawodawstwu państwa członkowskiego miejsca zamieszkania dzieci. W ust. 2 tego artykułu przewidziano, że w przypadku zbiegu praw świadczenia rodzinne udzielane są zgodnie z ustawodawstwem wyznaczonym jako mające pierwszeństwo na podstawie przepisów ust. 1, przy czym prawa do świadczeń rodzinnych przysługujących na mocy innych przepisów prawnych są zawieszane do kwoty przewidzianej przez pierwsze ustawodawstwo i, w odpowiednim przypadku, w formie dodatku dyferencyjnego dla sumy, która przekracza tę kwotę.
42 Trybunał orzekł, że wspomniany przepis zapobiegający zbiegowi praw ma na celu zagwarantowanie osobie uprawnionej do świadczeń wypłacanych w kilku państwach członkowskich łącznej wartości wszystkich świadczeń, identycznej z kwotą najbardziej korzystnego świadczenia, które jest mu należne na podstawie ustawodawstwa tylko jednego z tych państw (wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., Wagener, C‑250/13, EU:C:2014:278, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).
43 W postępowaniu głównym sąd odsyłający wskazał, że zgodnie z zasadą pierwszeństwa określoną w pkt 41 niniejszego wyroku Republika Federalna Niemiec została uznana za państwo członkowskie, którego ustawodawstwo ma pierwszeństwo, skutkiem czego świadczenia rodzinne należne na podstawie innego ustawodawstwa, czyli ustawodawstwa Republiki Austrii, ulegają zawieszeniu i są wypłacane, w stosownym przypadku, w postaci dodatku deferencyjnego.
44 Co się tyczy art. 60 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009, należy stwierdzić, że rodzice dziecka, na które dochodzą oni świadczeń rodzinnych, wchodzą w zakres pojęcia „zainteresowanych osób”, a zatem są uprawnieni do wystąpienia o przyznanie tych świadczeń. Trybunał wyjaśnił już, że fikcja prawna przewidziana w drugim zdaniu tego artykułu prowadzi do przyznania prawa do świadczeń rodzinnych osobie niemającej miejsca zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego właściwego do wypłaty tych świadczeń, w sytuacji gdy zostały spełnione wszystkie inne przesłanki przyznania tych świadczeń, przewidziane w prawie krajowym (zob. podobnie wyrok z dnia 22 października 2015 r., Trapkowski, C‑378/14, EU:C:2015:720, pkt 39, 41).
45 Skoro zawarte w art. 60 rozporządzenia nr 987/2009 sformułowanie „ustawodawstwo zainteresowanego państwa” nie jest obwarowane żadnym ograniczeniem odnoszącym się do danego państwa członkowskiego, artykuł ten należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie zarówno w przypadku, gdy świadczenie jest przyznawane na podstawie ustawodawstwa wskazanego jako priorytetowe, jak też w przypadku, gdy jest ono wypłacane w formie dodatku deferencyjnego na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego właściwego w dalszej kolejności.
46 Każda inna wykładnia art. 60 rozporządzenia nr 987/2009, ograniczająca stosowanie fikcji wyłącznie do państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo jest właściwe w pierwszej kolejności, byłaby sprzeczna nie tylko z zasadą równego traktowania ustanowioną w art. 67 rozporządzenia nr 883/2004, którą ma wdrażać art. 60 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009, ale też z przepisem zapobiegającym zbiegowi praw do świadczeń przewidzianym w art. 68 rozporządzenia nr 883/2004 – celem tej interpretacji jest zapewnienie beneficjentowi świadczeń wypłacanych przez kilka państw członkowskich łącznej wartości wszystkich świadczeń, identycznej z kwotą najbardziej korzystnego świadczenia, które jest mu należne na podstawie ustawodawstwa tylko jednego z tych państw.
47 W tym względzie należy dodać, że zastosowanie art. 60 rozporządzenia nr 987/2009, jak i wynikająca z niego wypłata dodatku deferencyjnego nie podlega wymogowi wystąpienia elementu transgranicznego w odniesieniu do danego beneficjenta.
48 Z powyższych rozważań wynika, że art. 60 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia nr 987/2009 należy interpretować w ten sposób, że przewidziany w tym przepisie obowiązek uwzględnienia, dla celów ustalenia zakresu prawa do świadczeń rodzinnych danej osoby, „całej rodziny, tak jak gdyby wszystkie osoby zainteresowane podlegały ustawodawstwu zainteresowanego państwa członkowskiego”, ma zastosowanie zarówno w wypadku, gdy świadczenia są przyznawane zgodnie z prawem właściwym w pierwszej kolejności na podstawie art. 68 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 883/2004, jak również w wypadku, gdy świadczenia są należne zgodnie z innym lub kilkoma innymi ustawodawstwami.
W przedmiocie pytania drugiego
49 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 68 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że wysokość dodatku deferencyjnego należy obliczyć w oparciu o dochód rzeczywiście uzyskany w państwie członkowskim zatrudnienia, czy też w oparciu o równoważny dochód uzyskany w państwie członkowskim właściwym w dalszej kolejności z tytułu porównywalnej działalności zawodowej.
50 W nawiązaniu do tego pytania sąd odsyłający powołał się na wyrok Trybunału z dnia 15 grudnia 2011 r., Bergström (C‑257/10, EU:C:2011:839, pkt 53), sugerując, że ze względu na zasadę równego traktowania świadczeń, okoliczności lub zdarzeń, przewidzianą w art. 5 rozporządzenia nr 883/2004, dochody rzeczywiście uzyskane w Niemczech mogą stanowić podstawę obliczania dodatku deferencyjnego.
51 Należy stwierdzić, że niniejsza sprawa różni się od sprawy zakończonej wyrokiem z dnia 15 grudnia 2011 r., Bergström (C‑257/10, EU:C:2011:839), w ten sposób, że przyjęta w tamtym wyroku wykładnia polegająca na obliczeniu kwoty zasiłku wychowawczego w stosunku do dochodu referencyjnego bez związku z rzeczywiście otrzymanymi dochodami nie może znaleźć przełożenia na grunt sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu głównym, w której pan Moser może ubiegać się o przyznanie świadczenia rodzinnego na podstawie art. 67 i 68 rozporządzenia nr 883/2004.
52 Zgodnie bowiem z orzecznictwem przytoczonym w pkt 42 niniejszego wyroku ów art. 68 służy zagwarantowaniu beneficjentowi łącznej wartości świadczeń oferowanych w różnych państwach członkowskich, identycznej z kwotą najbardziej korzystnego świadczenia, które jest mu należne na podstawie ustawodawstwa tylko jednego z tych państw.
53 W tych okolicznościach, poza trudnościami praktycznymi, które mogą napotkać właściwe organy w związku z obliczaniem wysokości świadczeń w porównaniu z dochodami referencyjnymi zainteresowanych, wykładnia polegająca na określeniu wysokości dodatku deferencyjnego w oparciu o dochód rzeczywiście uzyskany w państwie zatrudnienia jest zgodna z celem realizowanym zarówno przez rozpatrywane przepisy krajowe, jak i przez przepisy prawa Unii w dziedzinie zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących.
54 Jak bowiem wynika z pkt 10 niniejszego wyroku, austriacki zasiłek z tytułu opieki nad dzieckiem w jego wariancie powiązanym z dochodem stanowi świadczenie rekompensujące dochód uzyskiwany z działalności zawodowej, dzięki czemu pracownik może otrzymywać świadczenie w wysokości proporcjonalnej do wysokości wynagrodzenia, które uzyskiwał w chwili przyznania tego zasiłku. W konsekwencji, aby osiągnąć ten cel, warunki wynagrodzenia powinny być oceniane w państwie zatrudnienia, tym bardziej że w sytuacjach przygranicznych wynagrodzenie jest generalnie wyższe w państwie zatrudnienia pracownika.
55 Z powyższego wynika, że art. 68 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że wysokość dodatku deferencyjnego przysługującego pracownikowi zgodnie z prawem państwa członkowskiego właściwego w dalszej kolejności w rozumieniu tego artykułu należy obliczyć w oparciu o dochód rzeczywiście uzyskany przez tego pracownika w państwie członkowskim zatrudnienia.
W przedmiocie kosztów
56 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 60 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób, że przewidziany w tym przepisie obowiązek uwzględnienia, dla celów ustalenia zakresu prawa do świadczeń rodzinnych danej osoby, „całej rodziny, tak jak gdyby wszystkie osoby zainteresowane podlegały ustawodawstwu zainteresowanego państwa członkowskiego”, ma zastosowanie zarówno w wypadku, gdy świadczenia są przyznawane zgodnie z prawem właściwym w pierwszej kolejności na podstawie art. 68 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia (WE) nr 883/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, jak również w wypadku, gdy świadczenia są należne zgodnie z innym lub kilkoma innymi ustawodawstwami.
2) Artykuł 68 rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że wysokość dodatku deferencyjnego przysługującego pracownikowi zgodnie z prawem państwa członkowskiego właściwego w dalszej kolejności w rozumieniu tego artykułu należy obliczyć w oparciu o dochód rzeczywiście uzyskany przez tego pracownika w państwie członkowskim zatrudnienia.
Podpisy