Language of document : ECLI:EU:C:2013:289

Sprawa C‑508/11 P

Eni SpA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Odwołanie – Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek kauczuku butadienowego i kauczuku butadienowo-styrenowego wytwarzanego metodą polimeryzacji emulsyjnej – Możliwość przypisania noszącego znamiona naruszenia zachowania spółek zależnych ich spółkom dominującym – Domniemanie faktycznego wywierania decydującego wpływu – Obowiązek uzasadnienia – Waga naruszenia – Mnożnik dla celów działania odstraszającego – Rzeczywisty wpływ na rynek – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia

Streszczenie – wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 8 maja 2013 r.

1.        Odwołanie – Zarzuty – Zarzut podniesiony po raz pierwszy w odwołaniu – Niedopuszczalność – Zarzut mający wyłącznie na celu zakwestionowanie zasadności zaskarżonego wyroku – Dopuszczalność

2.        Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na spółki zależne, w których posiada ona 100% ich kapitału, w tym w wypadku holdingu – Uwzględnienie z poszanowaniem zasad domniemania niewinności, indywidualizacji kar i pewności prawa oraz równości broni – Wzruszalny charakter – Ciężar dowodu

(art. 101 TFUE)

3.        Postępowanie sądowe – Uzasadnienie wyroków – Zakres

(statut Trybunału, art. 36)

4.        Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Decyzja nakładająca grzywnę i stosująca mnożnik z tytułu recydywy – Odesłanie tytułem uzasadnienia do wcześniejszych decyzji Komisji, których adresatem nie była skarżąca – Niedopuszczalność

(art. 101 TFUE, 102 TFUE, 296 TFUE)

5.        Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Jednostka gospodarcza

(art. 101 TFUE, 102 TFUE)

6.        Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Brak wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów – Zakres swobodnego uznania zastrzeżony dla Komisji – Uwzględnienie rzeczywistego wpływu na rynek – Kryterium mogące pociągać za sobą podwyższenie kwoty grzywny pod warunkiem, że jest ono wymierne

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

7.        Odwołanie – Zarzuty – Wymóg wystąpienia z konkretnym zarzutem wobec elementu rozumowania Sądu

[art. 256 TFUE; statut Trybunału, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 168 § 1 lit. d)]

8.        Odwołanie – Właściwość Trybunału – Zakwestionowanie, ze względów słuszności, oceny dokonanej przez Sąd w zakresie kwoty grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo – Wykluczenie

(art. 101 TFUE; statut Trybunału, art. 58; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23)

9.        Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kwota maksymalna – Obliczanie – Obrót, jaki należy uwzględnić – Łączny obrót wszystkich spółek tworzących podmiot gospodarczy działający jako przedsiębiorstwo

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

10.      Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Moment właściwy dla rozstrzygania – Moment zakończenia naruszenia – Spółka zależna, która przeniosła część swojej działalności na rzecz innej spółki należącej do grupy po naruszeniu lub która przestała istnieć po naruszeniu – Brak wpływu na odpowiedzialność spółki dominującej

(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

11.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Możliwość przedstawienia przez Komisję w trakcie postępowania okoliczności uzasadniających, które nie zostały wspomniane w jej decyzji – Brak

(art. 101 TFUE, 102 TFUE, 296 TFUE)

12.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Uwzględnienie niezakwestionowania w trakcie postępowania administracyjnego przez będące adresatem przedsiębiorstwo, okoliczności faktycznych i prawnych zawartych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów – Brak

(art. 101 TFUE, 102 TFUE, 296 TFUE)

1.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 41, 62)

2.        W dziedzinie prawa konkurencji w szczególnym wypadku, kiedy spółka dominująca posiada cały lub prawie cały kapitał spółki zależnej, która popełniła naruszenie reguł konkurencji Unii, w tym gdy do spółki holdingowej należy 100% kapitału spółki występującej w roli łącznika, która z kolei posiada całość kapitału spółki zależnej należącej do grupy będącej sprawcą naruszenia reguł konkurencji Unii, istnieje wzruszalne domniemanie, iż owa spółka dominująca rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na swoją spółkę zależną. To domniemanie ma doprowadzić do ustanowienia równowagi między znaczeniem z jednej strony celu polegającego na zwalczaniu zachowań sprzecznych z regułami konkurencji i zapobieganie ich powtarzaniu, a z drugiej strony wymogami wynikającymi z niektórych zasad ogólnych prawa Unii, takich jak w szczególności zasady domniemania niewinności, indywidualizacji kar i pewności prawa oraz prawo do obrony, w tym zasada równości broni. Do spółki dominującej należy obalenie tego domniemania poprzez przedstawienie dowodów wskazujących, że ona i jej spółka zależna nie tworzyły jednolitego przedsiębiorstwa, w rozumieniu art. 101 TFUE, które popełniło dane naruszenie. W tym celu spółka dominująca musi wykazać, że powstrzymała się ona od rzeczywistego decydującego wpływu na swoją spółkę zależną, nie tylko z punktu widzenia operacyjnego, lecz również finansowego.

Okoliczność, że spółka zależna posiadała pewną autonomię lub że spółka dominująca bezpośrednio nie brała udziału w tym naruszeniu ani nie nakłaniała do jego popełnienia, nie wystarcza do obalenia domniemania i ustalenia, że spółka dominująca i spółka zależna nie tworzyły jednolitego przedsiębiorstwa, w rozumieniu art. 101 TFUE.

Ponadto okoliczność, że spółka dominująca pełniła „jedynie” rolę koordynatora technicznego i finansowego lub że świadczyła na rzecz spółek zależnych niezbędną pomoc finansową i majątkową, dowodzi, że nie zrezygnowała ona z wywierania decydującego wpływu na swoje spółki zależne.

(por. pkt 46–48, 50, 63–69)

3.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 51, 74, 84, 102)

4.        Uzasadnienie wymagane przez art. 296 TFUE powinno być dostosowane do charakteru aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie Sądu, pozwalając zainteresowanym na poznanie powodów wydanego orzeczenia, a Trybunałowi na dokonanie jego kontroli sądowej.

Jeśli chodzi w szczególności o uzasadnienie decyzji indywidualnych, celem obowiązku uzasadnienia takich decyzji obok umożliwienia kontroli sądowej jest dostarczenie zainteresowanemu danych wystarczających do zweryfikowania, czy decyzja jest ewentualnie obarczona wadą pozwalającą zakwestionować jej ważność.

Z powyższego wynika, że Komisja, kiedy nakłada na daną spółkę grzywnę z tytułu naruszenia zasad Unii w dziedzinie konkurencji i przy ustalaniu grzywny stosuje mnożnik dla celów odstraszających, aby uwzględnić okoliczność, że ta sama spółka brała już wcześniej udział w naruszeniu reguł konkurencji, jest zobowiązana przedstawić, wraz z decyzją nakładającą wspomnianą grzywnę, wyjaśnienie umożliwiające sądom Unii, jak również samej spółce zrozumienie, w jakim charakterze i w jakim zakresie spółka uczestniczyła we wcześniejszym naruszeniu. W szczególności, jeżeli Komisja uważa, że spółka stanowiła część przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji w sprawie wcześniejszego naruszenia, obowiązkiem Komisji jest uzasadnienie tego twierdzenia w sposób wymagany prawem.

Warunek ten nie jest spełniony, gdy Komisja w swoim piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wskazuje, że uwzględni ona stwierdzone wcześniej podobne naruszenia, odsyłając w tym względzie do wcześniejszych decyzji, których skarżąca nie była adresatem.

(por. pkt 71, 126, 127, 129–131)

5.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 82)

6.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 96–98)

7.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 102, 103)

8.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 105)

9.        Maksymalna górna granica 10% przewidziana w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 powinna być obliczona na podstawie łącznego obrotu wszystkich spółek tworzących jednolitą jednostkę gospodarczą działającą jako przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 TFUE.

(por. pkt 109)

10.      W dziedzinie prawa konkurencji to, co jest kluczowe dla ustalenia odpowiedzialności spółki i w konsekwencji spółki dominującej z tytułu naruszenia reguł konkurencji, to okoliczność, że spółka należąca do grupy spółek, którym zarzuca się popełnienie takiego naruszenia bezpośrednio w nim uczestniczyła, przynajmniej aż do momentu przeniesienia swojej działalności na rzecz innej spółki należącej do grupy i że w chwili gdy bezpośrednio uczestniczyła w naruszeniu, była ona kontrolowana przez spółkę dominującą grupy. Nie ma natomiast znaczenia, czy w wypadku sukcesji przedsiębiorstw spółka będąca sprawcą naruszenia przestała istnieć z gospodarczego lub prawnego punktu widzenia.

(por. pkt 111)

11.      Zainteresowany powinien zatem zostać poinformowany o uzasadnieniu, jakiego wymaga art. 296 TFUE, w zasadzie w tym samym czasie co o niekorzystnej dla niego decyzji. Brak uzasadnienia nie może być konwalidowany faktem, że zainteresowany zapozna się z uzasadnieniem decyzji w trakcie postępowania przed sądami Unii.

(por. pkt 128)

12.      Na dokonaną przez Sąd ocenę, zgodnie z którą Komisja nie przedstawiła w decyzji w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji wystarczającej liczby konkretnych i szczegółowych informacji pozwalających uzasadnić jej decyzję, nie wpływa okoliczność, że przedsiębiorstwo będące adresatem decyzji nie zakwestionowało niektórych twierdzeń Komisji w trakcie toczącego się przed nią postepowania, ponieważ żaden przepis prawa Unii nie zobowiązuje adresata pisma w sprawie przedstawienia zarzutów do podważenia w toku postępowania administracyjnego różnych zawartych w nim informacji dotyczących okoliczności faktycznych lub prawnych.

(por. pkt 136, 137)