WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)
z dnia 14 marca 2013 r.(*)
Konkurencja – Artykuł 101 ust. 1 TFUE – Stosowanie analogicznego uregulowania krajowego – Właściwość Trybunału – Porozumienia dwustronne pomiędzy zakładami ubezpieczeń a warsztatami samochodowymi dotyczące stawek za roboczogodzinę naprawy – Wyższe stawki w zależności od liczby umów ubezpieczenia zawartych przez owe warsztaty działające jako pośrednicy zakładu ubezpieczeń – Pojęcie „porozumienia mającego na celu ograniczenie konkurencji”
W sprawie C‑32/11
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Magyar Köztársaság Legfelsőbb Bírósága (Węgry) postanowieniem z dnia 13 października 2010 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 21 stycznia 2011 r., w postępowaniu:
Allianz Hungária Biztosító Zrt.,
Generali-Providencia Biztosító Zrt.,
Gépjármű Márkakereskedők Országos Szövetsége,
Magyar Peugeot Márkakereskedők Biztosítási Alkusz Kft,
Paragon-Alkusz Zrt., następca prawny Magyar Opelkereskedők Bróker Kft
przeciwko
Gazdasági Versenyhivatal,
TRYBUNAŁ (pierwsza izba),
w składzie: A. Tizzano, prezes izby, M. Ilešič (sprawozdawca), A. Borg Barthet, M. Safjan i M. Berger, sędziowie,
rzecznik generalny: P. Cruz Villalón,
sekretarz: C. Strömholm, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 7 czerwca 2012 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Allianz Hungária Biztosító Zrt. przez Z. Hegymegiego‑Barakonyiego oraz P. Vörösa, ügyvédek,
– w imieniu Generali‑Providencia Biztosító Zrt. przez G. Fejesa oraz L. Scheuer‑Szabó, ügyvédek,
– w imieniu rządu węgierskiego przez M.Z. Fehréra, K. Szíjjártó oraz K. Molnár, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez V. Bottkę, L. Malferrariego oraz M. Kellerbauera, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Urzędu Nadzoru EFTA przez X. Lewisa oraz M. Schneidera, działających w charakterze pełnomocników
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 25 października 2012 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 101 ust. 1 TFUE.
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy spółkami Allianz Hungária Biztosító Zrt. (zwaną dalej „Allianzem”), Generali‑Providencia Biztosító Zrt. (zwaną dalej „Generali”), Magyar Peugeot Márkakereskedők Biztosítási Alkusz Kft (zwaną dalej „Peugeot Márkakereskedők”) oraz Paragon‑Alkusz Zrt., następcą prawnym Magyar Opelkereskedők Bróker Kft (zwaną dalej „Opelkereskedők”) i towarzystwem Gépjármű Márkakereskedők Országos Szövetsége (zwanym dalej „GÉMOSZ”) z jednej strony a Gazdasági Versenyhivatal (urzędem ds. konkurencji, zwanym dalej „GVH”) z drugiej strony w przedmiocie wydanej przez ten urząd decyzji nakładającej grzywny na te spółki, a także na Porsche Biztosítási Alkusz Kft (zwaną dalej „Porsche Biztosítási”), z tytułu zawarcia serii porozumień o celach antykonkurencyjnych (zwanej dalej „sporną decyzją”).
Ramy prawne
Uregulowanie węgierskie
3 Preambuła do A tisztességtelen piaci magatartás és a versenykorlátozás tilalmáról szóló 1996. évi LVII. Törvény (ustawy nr LVII z 1996 r. zakazującej nieuczciwych praktyk na rynku i ograniczania konkurencji, zwanej dalej „Tpvt.”) stanowi:
„Interes publiczny polegający na utrzymaniu konkurencji na rynku, która służy skuteczności gospodarczej i rozwojowi społecznemu, a także interes konsumentów i przedsiębiorstw przestrzegających wymogów zasad lojalności w interesach wymagają, aby państwo zapewniło zdrową i wolną konkurencję gospodarczą poprzez regulację ustawową. Wymaga to przyjęcia przepisów w dziedzinie prawa konkurencji, które zakazywać będą praktyk rynkowych sprzecznych z lojalną konkurencją lub ograniczających konkurencję gospodarczą, uniemożliwiać będą szkodliwą dla konkurencji koncentrację przedsiębiorstw, przy jednoczesnym zapewnieniu przestrzegania warunków organizacyjnych i proceduralnych. Aby realizować te cele parlament – uwzględniając wymóg zbliżania uregulowania Wspólnoty Europejskiej i tradycji prawa węgierskiego w dziedzinie konkurencji – przyjmuje następującą ustawę […]”.
4 Artykuł 11 ust. 1 i 2 Tpvt., zatytułowany „Zakaz porozumień ograniczających konkurencję”, stanowi:
„1. Zakazuje się wszelkich porozumień między przedsiębiorcami, wszelkich decyzji związków przedsiębiorców, podmiotów prawa publicznego, stowarzyszeń i innych podobnych podmiotów […], których przedmiotem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji. Definicją tą nie są objęte porozumienia zawarte przez przedsiębiorstwa, które nie są od siebie niezależne.
2. Zakaz ma zastosowanie w szczególności do:
a) ustalania w sposób bezpośredni lub pośredni cen sprzedaży lub zakupu albo innych warunków transakcji;
b) ograniczania lub kontrolowania produkcji, dystrybucji, rozwoju technicznego lub inwestycji;
c) podziału rynku zaopatrzenia, ograniczenia wyboru zaopatrzenia i wyłączania możliwości zakupu przez niektórych konsumentów niektórych produktów;
d) podziału rynku, wyłączania sprzedaży lub ograniczania wyboru sposobów sprzedaży;
[uchylony]
f) uniemożliwiania wejścia na rynek;
g) przypadków, w których w transakcjach o tej samej wartości lub o tym samym charakterze istnieje dyskryminacja pomiędzy stronami umowy, w szczególności przy stosowaniu ceny, szczegółów płatności, warunków lub sposobów sprzedaży lub zakupu, stawiająca niektóre strony umowy w mniej korzystnej sytuacji pod względem konkurencji;
h) uzależniania zawarcia umowy od przyjęcia zobowiązań, które ze względu na ich charakter lub zwyczaj handlowy nie pozostają w związku z przedmiotem umowy”.
5 Zgodnie z preambułą do Tpvt. propozycja rzeczonego art. 11 została uzasadniona następującymi względami:
„Najbardziej znaczące zmiany i najważniejsze skutki gospodarcze oczekuje się w dziedzinie prawa kartelowego. Głównym powodem zmian jest harmonizacja prawa […]. Artykuł 85 traktatu EWG ustanawia ogólny zakaz porozumień kartelowych i zakazuje porozumień zarówno horyzontalnych, jak i wertykalnych […]. W dziedzinie porozumień propozycja zatwierdza zasadę zakazu – na podobieństwo ustawy o rynku kapitałowym i art. 85 traktatu EWG. Oznacza to, że uregulowanie ustanawia zasadę ogólnego zakazu porozumień i wiąże z nim system wyjątków i odstępstw […]. Artykuł 11 ust. 1 propozycji zakazuje nie tylko, jak ustawa o rynku kapitałowym, wszystkiego, co ogranicza lub wyłącza (uniemożliwia) konkurencję, lecz również, na podstawie art. 85 traktatu EWG, wszystkiego, co zakłóca konkurencję […]. Poza ogólnym zakazem porozumień propozycja – inspirując się rozwiązaniem zastosowanym w ustawie o rynku kapitałowym oraz w art. 85 traktatu EWG – ustanawia niewyczerpujący wykaz typowych przykładów porozumień ograniczających konkurencję. Wyliczenie to jest szersze niż wyliczenie znajdujące się w ustawie o rynku kapitałowym i zbliżone jest do wykazu rodzajów porozumień znajdujących się w art. 85 ust. 1 traktatu EWG”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
6 Węgierscy ubezpieczyciele, a zwłaszcza Allianz i Generali, raz w roku uzgadniają z warsztatami samochodowymi warunki i taryfy stosowane do usług naprawczych, które mają zostać zapewnione przez ubezpieczyciela w przypadku wypadków ubezpieczonych samochodów. Warsztaty te mogą w ten sposób bezpośrednio przystępować do napraw zgodnie z warunkami i taryfami uzgodnionymi z ubezpieczycielem.
7 Od końca 2002 r. liczni koncesjonariusze samochodów markowych działający również jako warsztaty samochodowe powierzyli GÉMOSZ, krajowemu stowarzyszeniu koncesjonariuszy samochodów markowych, coroczne negocjowanie w ich imieniu z ubezpieczycielami porozumień ramowych dotyczących stawek godzinnych mających zastosowanie do naprawy samochodów po wypadkach.
8 Koncesjonariusze ci związani są z ubezpieczycielami z dwóch względów. Po pierwsze, w razie wypadków naprawiają oni ubezpieczone samochody na rachunek ubezpieczycieli, i po drugie, działają jako pośrednicy ubezpieczycieli, oferując – w charakterze pośredników ich własnych ajentów ubezpieczeniowych lub ajentów stowarzyszonych – ubezpieczenia samochodowe klientom przy okazji sprzedaży lub naprawy pojazdów.
9 W latach 2004–2005 GÉMOSZ i Allianz zawarli szereg porozumień ramowych. Allianz zawarł następnie indywidualne porozumienia z rzeczonymi koncesjonariuszami na podstawie porozumień ramowych. Ostatnie z wymienionych porozumień przewidywały z tytułu naprawy samochodów po wypadku wyższą stawkę, w przypadku gdy ubezpieczenia Allianzu stanowiły określony odsetek ubezpieczeń sprzedanych przez koncesjonariusza.
10 W tym okresie Generali nie zawarł żadnych porozumień ramowych z GÉMOSZ, lecz zawarł porozumienia indywidualne z koncesjonariuszami. Pomimo że porozumienia te nie zawierają żadnej klauzuli pisemnej o zwiększeniu stawek, jak porozumienia Allianzu, to jednak GVH stwierdził, że w praktyce Generali stosował analogiczne bodźce handlowe.
11 W spornej decyzji GVH stwierdził, że rzeczone porozumienia, a także inne porozumienia zawarte przez pięcioro skarżących w postępowaniu głównym oraz przez Porsche Biztosítási, były sprzeczne z art. 11 Tpvt. Porozumienia te mogą zostać pogrupowane w następujący sposób:
– porozumienia o charakterze horyzontalnym, na które składały się trzy decyzje podjęte przez GÉMOSZ w latach 2003–2005, w których to decyzjach dla koncesjonariuszy samochodów ustanowiono za naprawę samochodów takie „ceny zalecane”, które miały być stosowane do ubezpieczycieli;
– porozumienia ramowe zawarte w latach 2004 i 2005 pomiędzy GÉMOSZ i Allianzem oraz różne porozumienia indywidualne zawarte w tym okresie pomiędzy różnymi koncesjonariuszami a, odpowiednio, Allianzem i Generali, które uzależniały wysokość godzinnej stawki za usługi naprawy od wyniku osiągniętego w dziedzinie zawierania umów ubezpieczeniowych;
– różne porozumienia zawarte w latach 2000–2005 pomiędzy Allianzem i Generali z jednej strony a Peugeot Márkakereskedők, Opelkereskedők i Porsche Biztosítási Alkusz Kft., działającymi jako agenci ubezpieczeniowi, z drugiej strony, zmierzające do wywarcia wpływu na praktyki tych ostatnich poprzez ustalenie między innymi liczby lub minimalnego odsetka umów ubezpieczenia samochodowego, jakie powinny osiągnąć agenci ubezpieczeniowi w trakcie danego okresu, oraz poprzez przewidzenie wynagrodzenia agentów, które było zróżnicowane w zależności od liczby umów zawartych dla ubezpieczyciela.
12 GVH stwierdził, że ten zbiór porozumień, rozważanych zarówno łącznie, jak i indywidualnie, miał na celu ograniczenie konkurencji na rynku umów ubezpieczeń samochodowych i na rynku usług naprawy samochodów. GVH uznał, że wobec braku wpływu na rynek wewnątrzwspólnotowy art. 101 TFUE nie miał zastosowania do porozumień oraz że bezprawność tych porozumień wynikała tym samym z krajowego prawa konkurencji. Z powodu tej bezprawności zakazał on kontynuowania rzeczonych praktyk i nałożył grzywny w wysokości 5 319 000 000 HUF na Allianz, w wysokości 1 046 000 000 HUF na Generali, w wysokości 360 000 000 HUF na GÉMOSZ, w wysokości 13 600 000 HUF na Peugeot Márkakereskedők oraz w wysokości 45 000 000 HUF na Opelkereskedők.
13 W wyniku skargi zmierzającej do stwierdzenia nieważności wniesionej przez skarżące w postępowaniu głównym Fővárosi Bíróság (sąd miejski w Budapeszcie) częściowo zmienił sporną decyzję, która jednak została przywrócona w postępowaniu odwoławczym przez orzeczenie Fővárosi Ítélőtábla (sądu apelacyjnego w Budapeszcie).
14 Skarżące w postępowaniu głównym wniosły kasację od tego ostatniego wyroku do Legfelsőbb Bíróság (sądu kasacyjnego), podnosząc w szczególności, że sporne porozumienia nie miały na celu ograniczenia konkurencji.
15 Legfelsőbb Bíróság zauważył, po pierwsze, że treść art. 11 ust. 1 Tpvt. jest prawie identyczna jak treść art. 101 ust. 1 TFUE oraz że wykładnia rzeczonego art. 11 Tpvt., jaka zostanie ostatecznie przyjęta w odniesieniu do spornych porozumień, będzie miała w przyszłości również wpływ na wykładnię w tym państwie członkowskim art. 101 TFUE. Sąd ten podkreśla ponadto, że istnieje oczywisty interes w tym, aby przepisy lub pojęcia wywodzące się z prawa Unii były przedmiotem jednolitej wykładni. Legfelsőbb Bíróság twierdzi, po drugie, że Trybunał nie wypowiadał się dotychczas w kwestii, czy porozumienia takie jak sporne postępowaniu głównym mogą zostać zaklasyfikowane jako „porozumienia, które ze względu na ich charakter mają na celu ograniczenie konkurencji”.
16 W tych okolicznościach Legfelsőbb Bíróság postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy można uznać za porozumienia sprzeczne z art. 101 ust. 1 TFUE – jako porozumienia, których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego – takie porozumienia dwustronne podpisane pomiędzy ubezpieczycielem i określonymi warsztatami samochodowymi lub pomiędzy ubezpieczycielem a stowarzyszeniem warsztatów samochodowych, na podstawie których cena za roboczogodzinę płaconą przez ubezpieczyciela warsztatowi samochodowemu za naprawę ubezpieczonych przez niego samochodów zależy między innymi od liczby i odsetka ubezpieczeń zawartych przez ubezpieczyciela za pośrednictwem tego warsztatu, który działa jako agent ubezpieczeniowy owego ubezpieczyciela?”.
W przedmiocie właściwości Trybunału
17 Allianz, Generali, rząd węgierski i Komisja Europejska twierdzą, że Trybunał jest właściwy dla udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne, pomimo że art. 101 ust. 1 TFUE nie ma zastosowania do postępowania głównego z powodu braku wpływu porozumień spornych w postępowaniu głównym na handel wewnątrzwspólnotowy.
18 Komisja, popierana w tej kwestii na rozprawie przez Generali i rząd węgierski, powołuje się na szczególny związek istniejący pomiędzy art. 101 TFUE i art. 11 Tpvt., wynikający nie tylko z zastosowania identycznych pojęć, ale również z decentralizowanego systemu stosowania prawa konkurencji wprowadzonego rozporządzeniem Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu (Dz.U. L 1, s. 1). Z postanowienia odsyłającego wynika ponadto, że Legfelsőbb Bíróság postąpi zgodnie ze wskazówkami Trybunału oraz że zastosuje je w jednolity sposób zarówno do sytuacji czysto krajowych, jak i do sytuacji, do których ma zastosowanie jednocześnie art. 101 TFUE. Allianz podnosi również, że istnieje interes Unii w tym, aby przepis przejmujący prawo Unii, taki jak art. 11 Tpvt., otrzymał jednolitą wykładnię.
19 W tym zakresie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 267 TFUE Trybunał jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni traktatów oraz aktów wydanych przez instytucje Unii. W ramach ustanowionej przez ten artykuł współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego należy ocena, w świetle konkretnych okoliczności każdej sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego do wydania wyroku, jak i znaczenia dla sprawy pytań skierowanych do Trybunału. W konsekwencji jeśli skierowane do Trybunału przez sądy krajowe pytania dotyczą wykładni przepisów prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia (zob. wyrok z dnia 21 grudnia 2011 r. w sprawie C‑482/10 Cicala, Zb.Orz. s. I‑14139, pkt 15, 16, a także przytoczone tam orzecznictwo).
20 Na podstawie tego orzecznictwa Trybunał wielokrotnie uznawał swoją właściwość do orzekania w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczących przepisów prawa Unii w sytuacjach, w których stan faktyczny postępowania przed sądem krajowym sytuował się poza zakresem stosowania prawa Unii, lecz w których przepisy tego prawa znalazły zastosowanie do sprawy za pośrednictwem prawa krajowego, które dostosowuje się ze względu na rozwiązania sytuacji czysto krajowych do rozwiązań przyjętych w prawie Unii. W takich przypadkach istnieje bowiem określony interes Unii w tym, by celem uniknięcia przyszłych rozbieżności w wykładni przepisy lub pojęcia przejęte z prawa Unii były interpretowane w sposób jednolity, bez względu na warunki, w jakich mają być stosowane (zob. podobnie w szczególności wyroki: z dnia 18 października 1990 r. w sprawach połączonych C‑297/88 i C‑197/89 Dzodzi, Rec. s. I‑3763, pkt 37; z dnia 17 lipca 1997 r. w sprawie C‑28/95 Leur‑Bloem, Rec. s. I‑4161, pkt 27, 32; z dnia 11 stycznia 2001 r. w sprawie C‑1/99 Kofisa Italia, Rec. s. I‑207, pkt 32; z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie C‑217/05 Confederación Española de Empresarios de Estaciones de Servicio, Zb.Orz. s. I‑11987, pkt 19; z dnia 11 grudnia 2007 r. w sprawie C‑280/06 ETI i in., Zb.Orz. s. I‑10893, pkt 21; z dnia 20 maja 2010 r. w sprawie C‑352/08 Modehuis A. Zwijnenburg, Zb.Orz. s. I‑4303, pkt 33; a także z dnia 18 października 2012 r. w sprawie C‑603/10 Pelati, pkt 18).
21 Jeżeli chodzi o niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, to należy podnieść, że art. 11 ust. 1 i 2 Tpvt. powtarza w wierny sposób istotną treść art. 101 ust. 1 TFUE. Ponadto w sposób wyraźny z preambuły, a także z uzasadnienia Tpvt. wynika, że prawodawca węgierski chciał zharmonizować krajowe prawo konkurencji z prawem Unii oraz że w szczególności rzeczony art. 11 ust. 1 ma na celu zakazanie „na podstawie art. 85 traktatu EWG”, obecnie art. 101 TFUE, „wszystkiego, co zakłóca konkurencję”. Wiadomo również, że ów prawodawca postanowił zastosować to samo traktowanie sytuacji krajowych i sytuacji regulowanych przez prawo Unii.
22 Oprócz tego z postanowienia odsyłającego wynika, że Legfelsőbb Bíróság uważa, iż pojęcia znajdujące się w art. 11 ust. 1 Tpvt. powinny rzeczywiście otrzymać tę samą wykładnię, co analogiczne pojęcia z art. 101 ust. 1 TFUE, oraz że w tym zakresie jest on związany interpretacją tych pojęć przyjętą przez Trybunał.
23 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że Trybunał jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na przedstawione pytanie dotyczące art. 101 ust. 1, pomimo że nie reguluje on bezpośrednio sytuacji spornej w sprawie głównej.
W przedmiocie dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
24 Rząd węgierski kwestionuje dopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym z tego powodu, że okoliczności przedstawione przez sąd odsyłający nie zawierają wszystkich elementów koniecznych dla udzielenia przez Trybunał użytecznej odpowiedzi na przedstawione pytanie. Rząd ten podnosi w szczególności, że aby można było oceniać, czy porozumienia dwustronne, o których mowa w pytaniach prejudycjalnych, mają na celu ograniczenie konkurencji, czy też nie mają na celu takiego ograniczenia, należy uwzględnić nie tylko te porozumienia, ale również cały system porozumień i okoliczność, że wzajemnie się one umacniają.
25 Urząd Nadzoru EFTA bez podnoszenia zarzutu niedopuszczalności wniosku również zauważa, że sąd odsyłający nie wyjaśnia kontekstu prawnego i gospodarczego, w jaki wpisują się porozumienia w postępowaniu głównym, tak że trudno będzie udzielić mu użytecznej odpowiedzi.
26 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem oddalenie przez Trybunał wniosku złożonego przez sąd krajowy jest możliwe tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku z rzeczywistością lub z przedmiotem postępowania głównego, lub gdy problem jest natury hipotetycznej, lub gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na przedstawione mu pytania (zob. w szczególności wyroki: z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C‑379/98 PreussenElektra, Rec. s. I‑2099, pkt 39; z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych C‑94/04 i C‑202/04 Cipolla i in., Zb.Orz. s. I‑11421, pkt 25; a także z dnia 15 listopada 2012 r. w sprawie C‑180/11 Bericap Záródástechnikai, pkt 58).
27 Jeżeli chodzi dokładniej o informacje, które muszą zostać przedstawione Trybunałowi w postanowieniu odsyłającym, to nie służą one jedynie umożliwieniu Trybunałowi udzielenia przydatnej odpowiedzi, lecz muszą również umożliwić rządom państw członkowskich i innym zainteresowanym stronom przedstawienie uwag zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W tym celu niezbędne jest, aby sąd krajowy wskazał ramy faktyczne i prawne przedstawionych pytań lub przynajmniej wyjaśnił okoliczności faktyczne, na których opierają się te pytania (zob. wyrok z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie C‑25/11 Varzim Sol, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).
28 Tymczasem postanowienie odsyłające opisuje w sposób wystarczający ramy prawne i stan faktyczny sporu głównego, a udzielone przez sąd krajowy informacje pozwalają na ustalenie zakresu zadanych pytań. Wspomniane postanowienie skutecznie umożliwiło zainteresowanym podmiotom przedstawienie ich uwag zgodnie z art. 23 statutu Trybunału Sprawiedliwości, o czym świadczy zresztą treść uwag przedłożonych Trybunałowi.
29 Na podstawie wskazówek znajdujących się w postanowieniu odsyłającym Trybunał jest ponadto w stanie udzielić użytecznej odpowiedzi Legfelsőbb Bróg. W tym zakresie należy przypomnieć, że w ramach postępowania przewidzianego w art. 267 TFUE, które opiera się na wyraźnym rozdziale kompetencji pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem, rola Trybunału ogranicza się do wykładni przepisów prawa Unii, odnośnie do których został on zapytany, w niniejszej sprawie art. 101 ust. 1 TFUE. W ten sposób nie do Trybunału, lecz do Legfelsőbb Bíróság należy zastosowanie tej wykładni do niniejszej sprawy, a zatem ostateczna ocena tego, czy z uwagi na ogół właściwych okoliczności charakteryzujących sytuację w postępowaniu głównym oraz z uwagi na kontekst gospodarczy i prawny, w jaki się ona wpisuje, sporne porozumienia mają na celu ograniczenie konkurencji. W związku z tym nawet jeżeli postanowienie odsyłające nie zawierałoby wystarczająco szczegółowego opisu tych okoliczności oraz takiego kontekstu, aby można było dokonać rzeczonej oceny, taki brak nie miałaby wpływu na wykonanie przez Trybunał zadania powierzonego mu przez art. 267 TFUE.
30 Z powyższego wynika, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
31 Przez swoje pytanie sąd odsyłający zasadniczo zmierza do ustalenia, czy art. 101 ust. 1 TFUE powinien być interpretowany w ten sposób, że porozumienia, przez które zakłady ubezpieczeń samochodowych porozumiewają się dwustronnie bądź to z koncesjonariuszami samochodowymi działającymi jako warsztaty naprawcze, bądź też ze stowarzyszeniem reprezentującym te warsztaty odnośnie do stawki godzinnej, jaką zakład ubezpieczeń ma zapłacić za naprawę ubezpieczonych przez niego samochodów, przewidując, że stawka ta zależy między innymi od liczby i odsetka umów ubezpieczenia, jaką koncesjonariusz sprzedał jako pośrednik tego zakładu, mogą zostać uznane za ograniczenie konkurencji ze względu „na cel” w rozumieniu tego przepisu.
32 Allianz i Generali uważają, że takie porozumienia nie stanowią ograniczenia ze względu „na cel” oraz że mogą zostać zaklasyfikowane jako sprzeczne z art. 101 ust. 1 TFUE jedynie w zakresie, w jakim wykaże się, że rzeczywiście mogą one wywoływać antykonkurencyjne skutki. Z kolei rząd węgierski i Komisja proponują na pytanie prejudycjalne odpowiedź twierdzącą. Urząd Nadzoru EFTA twierdzi, że odpowiedź na to pytanie zależy od stopnia szkodliwości owych porozumień dla konkurencji, co powinno zostać ocenione przez sąd odsyłający.
33 Na wstępie należy przypomnieć, że zakazem przewidzianym w art. 101 ust. 1 TFUE objęte jest porozumienie, którego „celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku”. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sięgającym wyroku z dnia 30 czerwca 1966 r. w sprawie 56/65 LTM, Rec. s. 337, alternatywny charakter tej przesłanki wyrażony za pomocą spójnika „lub” skutkuje w pierwszej kolejności koniecznością zbadania samego celu porozumienia z uwzględnieniem kontekstu gospodarczego, w jakim ma być ono stosowane.
34 W ten sposób, jeżeli ustalono istnienie antykonkurencyjnego celu, nie ma potrzeby poszukiwać jego skutków dla konkurencji. Jednakże w przypadku gdy ocena treści porozumienia nie wykazuje wystarczającego stopnia szkodliwości z punktu widzenia konkurencji, należy zbadać skutki tego porozumienia, a do objęcia go zakazem wymagane jest spełnienie przesłanek, które wskazują na faktyczne zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w odczuwalny sposób (zob. podobnie wyroki: z dnia 4 czerwca 2009 r. w sprawie C‑8/08 T‑Mobile Netherlands i in., Zb.Orz. s. I‑4529, pkt 28; z dnia 6 października 2009 r. w sprawach połączonych C‑501/06 P, C‑513/06 P, C‑515/06 P i C‑519/06 P GlaxoSmithKline Services i in. przeciwko Komisji i in., Zb.Orz. s. I‑9291, pkt 55; z dnia 4 października 2011 r. w sprawach połączonych C‑403/08 i C‑429/08 Football Association Premier League i in., Zb.Orz. s. I‑9083, pkt 135; a także z dnia 13 października 2011 r. w sprawie C‑439/09 Pierre Fabre Dermo‑Cosmétique, Zb.Orz. s. I‑9419, pkt 34).
35 Rozróżnienie „naruszeń ze względu na cel” i „naruszeń ze względu na skutek” jest związane z okolicznością, że pewne formy zmowy między przedsiębiorstwami można uznać, z uwagi na sam ich charakter, za szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji (zob. wyrok z dnia 20 listopada 2008 r. w sprawie C‑209/07 Beef Industry Development Society i Barry Brothers, Zb.Orz. s. I‑8637, pkt 17; ww. wyrok w sprawie T‑Mobile Netherlands i in., pkt 29; a także wyrok z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie C‑226/11 Expedia, pkt 36).
36 Aby ocenić, czy dane porozumienie stanowi ograniczenie konkurencji ze względu „na cel”, należy skupić się na treści jego postanowień, na obiektywnych celach, do których osiągnięcia ono zmierza, a także na kontekście gospodarczym i prawnym, w jaki porozumienie to się wpisuje (zob. ww. wyroki: w sprawach połączonych GlaxoSmithKline Services i in. przeciwko Komisji i in., pkt 58; w sprawach połączonych Football Association Premier League i in., pkt 136; a także w sprawie Pierre Fabre Dermo‑Cosmétique, pkt 35). W ramach oceny rzeczonego kontekstu należy wziąć pod uwagę również charakter dóbr lub usług, których to dotyczy, jak również rzeczywiste warunki funkcjonowania i struktury spornego rynku lub spornych rynków (zob. ww. wyrok w sprawie Expedia, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo).
37 Ponadto, pomimo że zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru uzgodnionej praktyki, nic nie stoi na przeszkodzie, aby organy ds. konkurencji lub sądy krajowe i sądy Unii go uwzględniły (zob. podobnie ww. wyrok w sprawach połączonych GlaxoSmithKline Services i in. przeciwko Komisji i in., pkt 58 i przytoczone tam orzecznictwo).
38 Trybunał orzekł również, iż dla stwierdzenia antykonkurencyjnego celu wystarczy, że porozumienie może oddziaływać negatywnie na konkurencję, to znaczy że jest ono konkretnie w stanie zapobiec konkurencji wewnątrz wspólnego rynku, ograniczyć ją lub zakłócić. Kwestia, czy i w jakim zakresie tego rodzaju skutek rzeczywiście powstaje, może mieć znaczenie tylko i wyłącznie dla obliczenia wysokości grzywny i oceny zakresu prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia (zob. ww. wyrok w sprawie T‑Mobile Netherlands i in., pkt 31).
39 Jeżeli chodzi o porozumienia, o których mowa w pytaniu prejudycjalnym, to należy podnieść, że dotyczą one stawki godzinnej płaconej przez zakłady ubezpieczeń koncesjonariuszom samochodowym działającym jako warsztat naprawczy za naprawę pojazdu w razie wypadków. Przewidują one, że stawka ta jest zwiększana w zależności od liczby i odsetka umów ubezpieczenia sprzedanych przez koncesjonariusza dla tej spółki.
40 Porozumienia te wiążą w ten sposób wynagrodzenie za usługi naprawy samochodów z usługami pośrednictwa w ubezpieczeniach samochodowych. Stworzenie związku pomiędzy dwiema odmiennymi usługami jest możliwe ze względu na szczególny podwójny charakter, w jakim występują koncesjonariusze w stosunku do ubezpieczonych, to znaczy jako pośrednicy lub agenci oferujący ubezpieczenia samochodowe klientom przy okazji sprzedaży lub naprawy samochodów i jako warsztat naprawiający samochody po wypadku na rachunek ubezpieczyciela.
41 Tymczasem o ile ustalenie takiego związku pomiędzy dwiema co do zasady niezależnymi działalnościami nie oznacza automatycznie, że dane porozumienie ma na celu ograniczenie konkurencji, o tyle jednak może ono stanowić istotny element przy ocenie, czy porozumienie to jest ze względu na jego charakter szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania gry konkurencyjnej, co ma miejsce w szczególności wówczas, gdy niezależność rzeczonych działalności jest konieczna dla tego funkcjonowania.
42 Ponadto należy uwzględnić okoliczność, że porozumienie to może mieć wpływ nie tylko na jeden, ale na dwa rynki, w niniejszym przypadku na rynek samochodowy oraz na rynek usług naprawy pojazdów, oraz że w związku z tym jego cel powinien być oceniany w odniesieniu do dwóch odnośnych rynków.
43 W tym zakresie w pierwszej kolejności należy podkreślić, że w przeciwieństwie do tego, co wydają się uważać Allianz i Generali, okoliczność, że w obydwu przypadkach chodzi o stosunki wertykalne, w żaden sposób nie wyklucza możliwości, iż sporne w postępowaniu głównym porozumienie stanowi ograniczenie konkurencji ze względu „na cel”. W rzeczywistości bowiem, o ile porozumienia wertykalne są ze względu na ich charakter mniej szkodliwe dla konkurencji niż porozumienia horyzontalne, o tyle jednak mogą one w niektórych okolicznościach również stanowić szczególnie wysoki potencjał ograniczający. Trybunał wielokrotnie orzekał już, że porozumienie wertykalne miało na celu ograniczenie konkurencji (zob. wyroki: z dnia 13 lipca 1966 r. w sprawach połączonych 56/64 i 58/64 Consten i Grundig przeciwko Komisji, Rec. s. 429; z dnia 1 lutego 1978 r. w sprawie 19/77 Miller International Schallplatten przeciwko Komisji, Rec. s. 131; z dnia 3 lipca 1985 r. w sprawie 243/83 Binon, Rec. s. 2015; a także ww. w sprawie Pierre Fabre Dermo‑Cosmétique).
44 Następnie, jeżeli chodzi o ocenę celu porozumień spornych w postępowaniu głównym w stosunku do rynku ubezpieczeń samochodowych, należy stwierdzić, że przez porozumienia te zakłady ubezpieczeń takie jak Allianz i Generali miały na celu zachowanie lub zwiększenie swego udziału na rynku.
45 Wiadomo, że jeżeli pomiędzy dwoma zakładami istniałoby porozumienie horyzontalne lub uzgodniona praktyka zmierzająca do podziału rynku, to takie porozumienie lub taką praktykę należałoby zaklasyfikować jako ograniczenie ze względu na cel i pociągałoby ono również bezprawność porozumień wertykalnych zawartych w celu wdrożenia tego porozumienia lub takiej praktyki. Allianz i Generali zaprzeczają jednak temu, aby zawarły jakiekolwiek porozumienie lub uzgodnienie, i twierdzą, że w spornej decyzji stwierdzono brak takiego porozumienia lub takiej praktyki. Do sądu krajowego należy zbadanie prawdziwości tych twierdzeń oraz, jeżeli prawo krajowe na to zezwala, ocena tego, czy istnieją dowody wystarczające do ustalenia istnienia porozumienia lub uzgodnionej praktyki pomiędzy Allianzem i Generali.
46 Niemniej jednak nawet w braku takiego porozumienia lub takiej uzgodnionej praktyki pomiędzy dwoma zakładami ubezpieczeń należy jeszcze zbadać, czy z uwagi na kontekst gospodarczy i prawny, w jaki porozumienia wertykalne sporne w postępowaniu głównym się wpisują, są one w wystarczającym stopniu szkodliwe dla konkurencji na rynku ubezpieczeń samochodowych, aby stanowić ograniczenie konkurencji ze względu na cel.
47 Tak mogłoby być w szczególności w przypadku, jak podnosi rząd węgierski, gdyby rola przyznana przez prawo krajowe koncesjonariuszom działającym jako pośrednicy lub agenci ubezpieczeniowi wymagała ich niezależności od zakładów ubezpieczeń. Rząd ten podnosi w tym zakresie, że koncesjonariusze ci działają nie w imieniu ubezpieczyciela, lecz w imieniu ubezpieczonego, i mają za zadanie zaproponowanie mu ubezpieczenia najbardziej korzystnego spośród ofert różnych zakładów ubezpieczeń. Do sądu krajowego należy zbadanie, czy w tych okolicznościach i z uwzględnieniem oczekiwań rzeczonych ubezpieczonych prawidłowe funkcjonowanie rynku ubezpieczeń samochodowych może zostać zakłócone w znaczący sposób przez porozumienia sporne w postępowaniu głównym.
48 Ponadto porozumienia te stanowiłyby również ograniczenie konkurencji ze względu na cel, w przypadku gdyby sąd odsyłający stwierdził, że prawdopodobne jest, iż ze względu na kontekst gospodarczy konkurencja na rzeczonym rynku zostanie wyeliminowana lub poważnie osłabiona w wyniku zawarcia rzeczonych porozumień. W celu oceny niebezpieczeństwa zaistnienia takiego skutku sąd ten powinien wziąć pod uwagę w szczególności strukturę tego rynku, istnienie alternatywnych kanałów dystrybucyjnych oraz ich odnośnego znaczenia, a także władzę na rynku odnośnych zakładów.
49 Wreszcie, jeżeli chodzi o ocenę celu spornych w postępowaniu głównym porozumień w stosunku do rynku napraw pojazdów, należy uwzględnić okoliczność, że porozumienia te są zawierane na podstawie „cen zalecanych”, określonych w trzech decyzjach wydanych przez GÉMOSZ w okresach obejmujących lata 2003–2005. W tym kontekście do sądu odsyłającego należeć będzie ustalenie charakteru i dokładnego zakresu tych decyzji (zob. podobnie wyrok z dnia 2 kwietnia 2009 r. w sprawie C‑260/07 Pedro IV Servicios, Zb.Orz. s. I‑2437, pkt 78, 79).
50 W przypadku gdyby sąd ten musiał stwierdzić, że decyzje wydane przez GÉMOSZ w tym okresie rzeczywiście miały na celu ograniczenie konkurencji poprzez ujednolicenie stawek godzinnych z tytułu naprawy samochodów oraz że poprzez sporne porozumienia zakłady ubezpieczeń dobrowolnie ratyfikowały owe decyzje – co można przypuszczać w przypadku, gdy zakłady ubezpieczeń zawarły porozumienie bezpośrednio z GÉMOSZ – bezprawność owych decyzji obejmowałaby rzeczone porozumienia, które powinny w związku z tym również zostać uznane za ograniczenie konkurencji ze względu na cel.
51 Z uwagi na powyższe rozważania na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć, że art. 101 ust. 1 TFUE powinien być interpretowany w ten sposób, że porozumienia, przez które zakłady ubezpieczeń samochodowych umawiają się dwustronnie bądź to z koncesjonariuszami samochodowymi działającymi jako warsztaty naprawcze, bądź to ze stowarzyszeniem reprezentującym te warsztaty odnośnie do stawki godzinnej, jaka ma być płacona przez zakład ubezpieczeń za naprawę ubezpieczonych przez niego pojazdów, przewidując, że stawka ta zależy między innymi od liczby i odsetka umów ubezpieczenia sprzedanych przez koncesjonariusza działającego jako pośrednik tego zakładu, mogą zostać uznane za ograniczenia konkurencji „ze względu na cel” w rozumieniu rzeczonego przepisu, jeżeli w wyniku indywidualnej i konkretnej oceny treści i celu tych porozumień, a także kontekstu prawnego i gospodarczego, w jaki się one wpisują, okaże się, że ze względu na ich charakter są one szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej gry konkurencyjnej na odnośnych dwóch rynkach.
W przedmiocie kosztów
52 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 101 ust. 1 TFUE powinien być interpretowany w ten sposób, że porozumienia, przez które zakłady ubezpieczeń samochodowych umawiają się dwustronnie bądź to z koncesjonariuszami samochodowymi działającymi jako warsztaty naprawcze, bądź to ze stowarzyszeniem reprezentującym te warsztaty odnośnie do stawki godzinnej, jaka ma być płacona przez zakład ubezpieczeń za naprawę ubezpieczonych przez niego pojazdów, przewidując, że stawka ta zależy między innymi od liczby i odsetka umów ubezpieczenia sprzedanych przez koncesjonariusza działającego jako pośrednik tego zakładu, mogą zostać uznane za ograniczenia konkurencji „ze względu na cel” w rozumieniu rzeczonego przepisu, jeżeli w wyniku indywidualnej i konkretnej oceny treści i celu tych porozumień, a także kontekstu prawnego i gospodarczego, w jaki się one wpisują, okaże się, że ze względu na ich charakter są one szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej gry konkurencyjnej na odnośnych dwóch rynkach.
Podpisy