ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ
ELEANOR SHARPSTON
της 19ης Σεπτεμβρίου 2013 (1)
Υπόθεση C‑355/12
Nintendo Co. Ltd
Nintendo of America Inc.
Nintendo of Europe GmbH
κατά
PC Box Srl
9Net Srl
[αίτηση του Tribunale di Milano (Ιταλία)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]
«Δικαίωμα του δημιουργού και συγγενικά δικαιώματα στην κοινωνία της πληροφορίας – Προστασία τεχνολογικών μέτρων για την αποτροπή ή τoν περιορισμό πράξεων που δεν επιτρέπονται από τον δικαιούχο – Κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών σχεδιασμένες για την παρεμπόδιση της χρήσεως παιχνιδιών που δεν έχουν την άδεια του κατασκευαστή της κονσόλας – Συσκευές που μπορούν να εξουδετερώσουν τέτοια μέτρα – Σημασία της σκοπούμενης χρήσεως της κονσόλας – Σημασία της εκτάσεως, της φύσεως και της σπουδαιότητας των διαφόρων πιθανών χρήσεων των συσκευών»
1. Το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29 (2) επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να παρέχουν την κατάλληλη έννομη προστασία κατά ποικίλων πράξεων και δραστηριοτήτων που εξουδετερώνουν ή σκοπούν στην εξουδετέρωση αποτελεσματικών τεχνολογικών μέτρων, που αποσκοπούν στην αποτροπή ή τον περιορισμό πράξεων που δεν επιτρέπονται από τον δικαιούχο δικαιώματος του δημιουργού ή συγγενικού δικαιώματος.
2. Εταιρία που κατασκευάζει βιντεοπαιχνίδια και κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών, τα σχεδιάζει με τρόπο ώστε, για να είναι δυνατή η χρήση των βιντεοπαιχνιδιών στις κονσόλες, να απαιτείται αμοιβαία αναγνώριση μεταξύ της κονσόλας και του παιχνιδιού, μέσω της ανταλλαγής κρυπτογραφημένων πληροφοριών. Ο δεδηλωμένος σκοπός αυτού του σχεδιασμού είναι να διασφαλιστεί ότι μόνο παιχνίδια που παράγονται από τον κατασκευαστή ή με την άδειά του (τα οποία προστατεύονται από την οδηγία 2001/29) μπορούν να χρησιμοποιούνται σε αυτές τις κονσόλες (οι οποίες δεν υποστηρίζεται ότι προστατεύονται από την ανωτέρω οδηγία) και συνεπώς να αποτραπεί η χρήση τους για μη εγκεκριμένα αντίγραφα των προστατευόμενων παιχνιδιών.
3. Μια άλλη εταιρία εμπορεύεται συσκευές δυνάμενες να χρησιμοποιηθούν για να επιτρέψουν τη χρήση και άλλων παιχνιδιών στις κονσόλες, συμπεριλαμβανομένων παιχνιδιών που δεν είναι αντίγραφα όσων παράγονται από τον κατασκευαστή της κονσόλας ή με την άδειά του. Η εταιρία αυτή υποστηρίζει ότι ο σκοπός του κατασκευαστή –ο οποίος επιδιώκει την παρεμπόδιση της εμπορίας τέτοιων συσκευών– δεν είναι η αποτροπή της μη εγκεκριμένης αντιγραφής των παιχνιδιών του (σκοπός ο οποίος προστατεύεται, κατά το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29), αλλά η αύξηση των πωλήσεων των παιχνιδιών αυτών (σκοπός ο οποίος δεν τυγχάνει τέτοιας προστασίας).
4. Στο πλαίσιο αυτό, το Tribunale di Milano (Περιφερειακό Δικαστήριο του Μιλάνου) ερωτά, κατά βάση, i) αν το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29 καλύπτει συσκευές αναγνωρίσεως εγκατεστημένες σε hardware (κονσόλες) καθώς και την ενσωμάτωση κρυπτογραφημένων κωδικών στο υλικό που προστατεύεται από το δικαίωμα του δημιουργού, ακόμη και αν με τον τρόπο αυτό περιορίζεται η διαλειτουργικότητα μεταξύ συσκευών και προϊόντων και ii), προκειμένου να κριθεί εάν άλλες συσκευές έχουν σημαντικούς εμπορικούς σκοπούς και χρήσεις, πέρα από την εξουδετέρωση της προστασίας, ποια η βαρύτητα της σκοπούμενης χρήσεως της κονσόλας και πώς πρέπει να αξιολογηθούν οι διάφορες χρήσεις που μπορούν να έχουν οι άλλες συσκευές.
5. Το εθνικό δικαστήριο περιορίζει τα ερωτήματά του σε ζητήματα ερμηνείας της οδηγίας 2001/29. Ωστόσο, τα βιντεοπαιχνίδια είναι σε μεγάλο βαθμό είδος προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή (παρόλο που μπορεί επίσης να ενσωματώνει άλλα είδη διανοητικής εργασίας, τόσο αφηγηματικής όσο και γραφικής), και τα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2009/24 (3).
Σύνοψη της οικείας νομοθεσίας της ΕΕ
6. Τα κύρια κρίσιμα σημεία της οδηγίας 2001/29 και της οδηγίας 2009/24 μπορούν να συνοψιστούν ως εξής.
Οδηγία 2001/29
7. Στο προοίμιο της οδηγίας 2001/29 γίνεται η παραδοχή ότι η τεχνολογία θα παρέχει στους δικαιούχους όλο και περισσότερα μέσα για να παρεμποδίζουν ή να περιορίζουν ενέργειες τις οποίες δεν έχουν επιτρέψει, συγχρόνως όμως εκφράζεται ο προβληματισμός ότι θα αναπτύσσονται με τον ίδιο ρυθμό μέσα παράνομης εξουδετερώσεως των μέτρων αυτών. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να παρέχεται έννομη προστασία στα τεχνολογικά μέτρα που εφαρμόζονται από τους δικαιούχους (4). Τέτοια έννομη προστασία πρέπει να παρέχεται για τεχνολογικά μέτρα που περιορίζουν αποτελεσματικά πράξεις οι οποίες δεν επιτρέπονται από τους κατόχους δικαιωμάτων του δημιουργού, συγγενικών δικαιωμάτων ή του ειδικής φύσεως δικαιώματος σε βάσεις δεδομένων, αλλά δεν πρέπει να παρεμποδίζουν τον συνήθη τρόπο λειτουργίας ή την τεχνολογική ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Επίσης, η προστασία αυτή πρέπει να τηρεί την αρχή της αναλογικότητας και να μην παρεμποδίζει συσκευές ή δραστηριότητες με σημαντικό εμπορικό σκοπό ή χρήση πέρα από την εξουδετέρωση της τεχνολογικής προστασίας (5). Επιπλέον, η έννομη προστασία που παρέχει η οδηγία 2001/29 δεν πρέπει να επικαλύπτεται με την προστασία που παρέχεται από την οδηγία 2009/24 σε τεχνολογικά μέτρα που χρησιμοποιούνται σε σχέση με προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή (6).
8. Στο άρθρο 1, παράγραφος 2, στοιχείο α΄, της οδηγίας 2001/29 ορίζεται ότι η οδηγία ουδόλως θίγει τις ισχύουσες διατάξεις του δικαίου της Ένωσης σχετικά με τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών.
9. Το άρθρο 6 της ίδιας οδηγίας φέρει τον τίτλο «Υποχρεώσεις για τα τεχνολογικά μέτρα».
10. Το άρθρο 6, παράγραφος 1, υποχρεώνει τα κράτη μέλη να παρέχουν την κατάλληλη έννομη προστασία κατά της εξουδετερώσεως κάθε αποτελεσματικού τεχνολογικού μέτρου την οποία πραγματοποιεί κάποιος εν γνώσει του ή έχοντας βάσιμους λόγους που του επιτρέπουν να γνωρίζει ότι επιδιώκει αυτόν τον σκοπό.
11. Το άρθρο 6, παράγραφος 2, υποχρεώνει τα κράτη μέλη να παρέχουν την κατάλληλη έννομη προστασία κατά της κατασκευής, εισαγωγής, διανομής, πωλήσεως, εκμισθώσεως, διαφημίσεως για πώληση ή εκμίσθωση, ή κατοχής για εμπορικούς σκοπούς, συσκευών, προϊόντων, συστατικών στοιχείων ή παροχής υπηρεσιών οι οποίες α) αποτελούν αντικείμενο προωθήσεως, διαφημίσεως ή εμπορίας, με σκοπό την εξουδετέρωση της προστασίας αποτελεσματικών τεχνολογικών μέτρων, ή β) πέρα από την εξουδετέρωση της προστασίας, έχουν εμπορικό σκοπό ή χρήση περιορισμένης σημασίας, ή γ) έχουν πρωτίστως σχεδιασθεί, παραχθεί, προσαρμοσθεί ή πραγματοποιηθεί για να επιτρέψουν ή να διευκολύνουν την εξουδετέρωση της προστασίας.
12. Στο άρθρο 6, παράγραφος 3, τα «τεχνολογικά μέτρα» ορίζονται ως «κάθε τεχνολογία, μηχανισμός ή συστατικό στοιχείο που, με τον συνήθη τρόπο λειτουργίας του, αποσκοπεί στο να εμποδίσει ή να περιορίσει πράξεις, σε σχέση με έργα ή άλλα προστατευόμενα αντικείμενα, μη επιτραπείσες από τον δικαιούχο […]». Αυτά τα μέτρα θεωρούνται «αποτελεσματικά», όταν η χρήση του προστατευόμενου υλικού ελέγχεται από τους δικαιούχους μέσω της εφαρμογής διαδικασίας ελέγχου της προσβάσεως ή προστασίας, όπως κρυπτογραφήσεως, διαταράξεως της μεταδόσεως ή άλλης μετατροπής του προστατευομένου υλικού, ή προστατευτικού μηχανισμού ελέγχου της αντιγραφής, ο οποίος επιτυγχάνει τον στόχο της προστασίας.
Οδηγία 2009/24
13. Στο προοίμιο της οδηγίας 2009/24 ο ορισμός του όρου «πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή» καταφανώς περιλαμβάνει προγράμματα που είναι ενσωματωμένα στο hardware (7) και καθίσταται σαφές ότι αυτό που προστατεύεται είναι μόνο «η έκφραση ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή» και όχι οι ίδιες οι ιδέες και οι αρχές στις οποίες αυτό βασίζεται (8). Ορίζεται περαιτέρω ότι «η χωρίς άδεια αναπαραγωγή, μετάφραση, προσαρμογή ή μετατροπή της μορφής του κώδικα με τον οποίο έχει δοθεί ένα αντίγραφο προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή» προσβάλλει τα αποκλειστικά δικαιώματα του δημιουργού, ωστόσο αναγνωρίζεται ότι μια τέτοια αναπαραγωγή και μετάφραση μπορεί να είναι απαραίτητες, παραδείγματος χάριν για την επίτευξη της διαλειτουργικότητας με άλλα προγράμματα ή προκειμένου να επιτραπεί σε όλα τα στοιχεία ενός συστήματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που προέρχονται από διαφορετικούς κατασκευαστές, να λειτουργήσουν ομού. Σε αυτή την περιορισμένη έκταση «το πρόσωπο που έχει δικαίωμα χρήσης του αντιγράφου προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή» δεν πρέπει να υποχρεούται να λάβει την άδεια του δικαιούχου (9). Η προστασία των δικαιωμάτων ηλεκτρονικού υπολογιστή βάσει της νομοθεσίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας δεν πρέπει να εμποδίζει την παροχή άλλων μορφών προστασίας, όταν αυτές είναι προσήκουσες. Ωστόσο, συμβατικοί όροι που αντίκεινται στις διατάξεις της οδηγίας που αναφέρονται, μεταξύ άλλων, στην αντίστροφη μεταγλώττιση, είναι άκυροι (10).
14. Το άρθρο 1, παράγραφοι 1 και 2, υποχρεώνει, έτσι, τα κράτη μέλη να προστατεύουν με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας τα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή (συμπεριλαμβανομένης της εκφράσεώς τους σε κάθε μορφή, αλλά όχι των ιδεών και των αρχών στις οποίες βασίζονται) σαν λογοτεχνικά έργα κατά την έννοια της Συμβάσεως της Βέρνης (11).
15. Κατά το άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχεία α΄ και γ΄, τα αποκλειστικά δικαιώματα του δικαιούχου πρέπει να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων «το δικαίωμα να πραγματοποιεί ή να παρέχει άδεια για» α) «οριστική ή προσωρινή αναπαραγωγή του προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, με κάθε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει» και γ) «οποιαδήποτε μορφή διανομής στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της εκμίσθωσης, του πρωτότυπου προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή ή των αντιγράφων του».
16. Ωστόσο, το άρθρο 5 προβλέπει ορισμένες εξαιρέσεις από αυτά τα αποκλειστικά δικαιώματα. Ειδικότερα, δεν απαιτείται να λάβει άδεια κάθε πρόσωπο που απέκτησε νομίμως πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή και έχει το δικαίωμα να το χρησιμοποιεί, προκειμένου να προβεί σε αναπαραγωγή, όταν αυτή είναι αναγκαία για την κατά προορισμό χρησιμοποίηση του προγράμματος, συμπεριλαμβανομένης της διορθώσεως σφαλμάτων, δημιουργία εφεδρικού αντιγράφου, στο μέτρο που είναι απαραίτητο για τη χρήση του προγράμματος, παρακολούθηση, μελέτη ή δοκιμή της λειτουργίας του προγράμματος προκειμένου να εντοπίσει τις ιδέες και τις αρχές που αποτελούν τη βάση οποιουδήποτε στοιχείου του προγράμματος, εάν οι ενέργειες αυτές γίνονται κατά τη διάρκεια πράξεως την οποία το οικείο πρόσωπο δικαιούται να διενεργήσει.
17. Το άρθρο 6 της οδηγίας 2009/24 φέρει τον τίτλο «Αντίστροφη μεταγλώττιση», όρος ο οποίος δεν προσδιορίζεται περαιτέρω. Κατά το άρθρο 6, παράγραφος 1, δεν απαιτείται άδεια του δικαιούχου εφόσον η αναπαραγωγή του κώδικα και η τροποποίηση της μορφής του είναι αναγκαίες προκειμένου να επιτευχθεί διαλειτουργικότητα μεταξύ προγραμμάτων ηλεκτρονικού υπολογιστή, υπό την προϋπόθεση ότι α) η πράξη αυτή πραγματοποιείται από πρόσωπο ή για λογαριασμό προσώπου το οποίο έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το πρόγραμμα, β) το οποίο δεν διέθετε προηγουμένως τις απαραίτητες πληροφορίες προκειμένου να επιτευχθεί διαλειτουργικότητα, και γ) ότι η πράξη περιορίζεται στα μέρη του πρωτότυπου προγράμματος που είναι αναγκαία για τον σκοπό αυτό. Στην παράγραφο 2 προστίθεται ότι οι πληροφορίες που ελήφθησαν κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 1 πρέπει να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για τους ανωτέρω σκοπούς και στην παράγραφο 3 ότι δεν πρέπει να προσβάλλονται αδικαιολόγητα τα νόμιμα συμφέροντα του δικαιούχου.
18. Το άρθρο 7 της οδηγίας 2009/24 αναφέρεται σε ειδικά μέτρα προστασίας. Επιβάλλει στα κράτη μέλη την υποχρέωση να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα, κυρίως, κατά του προσώπου που εν γνώσει του θέτει σε κυκλοφορία ή έχει στην κατοχή του για σκοπούς εμπορικούς κλεψίτυπο αντίγραφο προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή ή κάθε μέσο που έχει ως στόχο να διευκολύνει την άνευ αδείας αφαίρεση ή εξουδετέρωση κάθε τεχνικού συστήματος το οποίο εφαρμόζεται για την προστασία ενός προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Τα πραγματικά περιστατικά, η διαδικασία και τα προδικαστικά ερωτήματα
19. Η εθνική ένδικη διαδικασία κινήθηκε από τρεις εταιρίες του ομίλου Nintendo (στο εξής: Nintendo), οι οποίες παράγουν βιντεοπαιχνίδια και κονσόλες, εναντίον της PC Box Srl (στο εξής: PC Box), εταιρίας η οποία εμπορεύεται «mod chips» και «game copiers» (στο εξής: οι συσκευές της PC Box) μέσω του ιστοτόπου της. Και τα δύο αυτά είδη συσκευών επιτρέπουν τη χρήση σε κονσόλες Nintendo βιντεοπαιχνιδιών πέραν αυτών που κατασκευάζονται από τη Nintendo ή από ανεξάρτητους παραγωγούς με την άδεια της Nintendo (στο εξής: παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της). Ο πάροχος υπηρεσιών διαδικτύου ο οποίος φιλοξενεί τον ιστότοπο της PC Box είναι επίσης εναγόμενος στην κύρια δίκη (12). Η Nintendo επιδιώκει να παρεμποδίσει τη διάθεση προς πώληση των συσκευών της PC Box.
20. Το αιτούν δικαστήριο παραθέτει κάποιες τεχνικές λεπτομέρειες (και η Nintendo προσκόμισε ακόμα περισσότερες) σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι συσκευές της PC Box επιτρέπουν να χρησιμοποιηθούν σε κονσόλες Nintendo παιχνίδια που δεν παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της. Πολλές από αυτές τις λεπτομέρειες θεωρώ ότι δεν είναι συναφείς με τα νομικά ζητήματα που έχουν τεθεί. Αρκεί να σημειωθούν τα ακόλουθα.
21. Η κύρια δίκη αφορά δύο είδη κονσόλας που κατασκευάζονται από τη Nintendo (κονσόλες «DS» και κονσόλες «Wii»), καθώς και τα παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της και έχουν σχεδιαστεί γι’ αυτές. Η Nintendo υποστηρίζει ότι παρέχει δωρεάν υποστήριξη στους παραγωγούς των παιχνιδιών που αδειοδοτεί και ότι πωλεί τα δικά της παιχνίδια σε καθεστώς ανταγωνιστικό προς τους τελευταίους, χωρίς να ζητά αμοιβή, αλλά χρεώνοντας για την παροχή των κασετών και των DVD στα οποία εγγράφονται τα παιχνίδια και τα οποία ήδη περιέχουν τις απαραίτητες κρυπτογραφημένες πληροφορίες. Τα παιχνίδια για τις κονσόλες «DS» εγγράφονται σε κασέτες οι οποίες εισάγονται στην κονσόλα· τα παιχνίδια για τις κονσόλες «Wii» εγγράφονται σε DVD τα οποία εισάγονται στην κονσόλα. Οι κασέτες και τα DVD περιέχουν κρυπτογραφημένες πληροφορίες που πρέπει να ανταλλαγούν με άλλες κρυπτογραφημένες πληροφορίες οι οποίες περιέχονται στις κονσόλες, ώστε να μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν τα παιχνίδια στις κονσόλες αυτές.
22. Δεν αμφισβητείται ότι οι συσκευές της PC Box μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να εξουδετερώσουν τον φραγμό που θέτει η απαιτούμενη ανταλλαγή κρυπτογραφημένων πληροφοριών μεταξύ αφενός των παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της και αφετέρου της κονσόλας Nintendo. Δεν αμφισβητείται, επίσης, ότι τα μέτρα της Nintendo έχουν ως αποτέλεσμα να μην επιτρέπεται η χρήση στις κονσόλες της Nintendo παιχνιδιών που δεν παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της και ότι οι συσκευές της PC Box εξουδετερώνουν επίσης και αυτό το αποτέλεσμα.
23. Όπως εκθέτει το αιτούν δικαστήριο, η Nintendo υποστηρίζει ότι νομίμως έχει εξοπλίσει τις κονσόλες και τα παιχνίδια της με τεχνολογικά μέτρα, προκειμένου να εμποδίσει τη χρήση σε αυτές μη εγκεκριμένων αντιγράφων των παιχνιδιών που παράγονται από αυτήν ή με την άδειά της. Διατείνεται επίσης ότι ο κύριος σκοπός της χρήσεως των συσκευών της PC Box είναι η εξουδετέρωση των μέτρων αυτών.
24. Η PC Box διερωτάται αν τα βιντεοπαιχνίδια πρέπει να θεωρηθούν προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή ή έργα της διανοίας. Σε κάθε περίπτωση, υποστηρίζει ότι εμπορεύεται αυθεντικές κονσόλες Nintendo συνοδευόμενες από πακέτο λογισμικού με εφαρμογές που σχεδιάστηκαν από ανεξάρτητους παραγωγούς ειδικά για χρήση σε τέτοιες κονσόλες (13), σε συνδυασμό με mod chips ή game copiers που σχεδιάστηκαν για να εξουδετερώνουν τον ενσωματωμένο στην κονσόλα ανασχετικό μηχανισμό. Η PC Box θεωρεί επίσης ότι ο πραγματικός σκοπός της Nintendo έγκειται i) στον αποκλεισμό της χρήσεως ανεξάρτητου, ξένου προς τον τομέα των παράνομων αντιγράφων βιντεοπαιχνιδιών, λογισμικού και ii) στη δημιουργία στεγανών στις αγορές, καθιστώντας τα παιχνίδια που αγοράζονται σε μία γεωγραφική περιοχή ασύμβατα με κονσόλες που αγοράζονται σε άλλη. Συνεπώς, η PC Box βάλλει κατά της εφαρμογής εκ μέρους της Nintendo τεχνολογικών μέτρων όχι μόνο στα βιντεοπαιχνίδια της, αλλά επίσης και στο hardware, πρακτική που θεωρεί αντίθετη προς το άρθρο 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 2001/29.
25. Το αιτούν δικαστήριο κρίνει ότι, σύμφωνα με τη νομολογία των ιταλικών δικαστηρίων, βιντεοπαιχνίδια όπως αυτά στην υπό κρίση υπόθεση δεν μπορούν να θεωρηθούν απλώς ως προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή, αλλά είναι πολυσύνθετα πολυμεσικά έργα με νοηματικά αυτόνομη αφήγηση και γραφικές δημιουργίες. Συνεπώς, τέτοια παιχνίδια πρέπει να θεωρούνται ως έργα της διανοίας τα οποία προστατεύονται από το δικαίωμα του δημιουργού. Επισημαίνει επίσης ότι τα τεχνολογικά μέτρα που εφαρμόζει η Nintendo στις κονσόλες της μόνο έμμεσα συμβάλλουν στην αποτροπή της χωρίς άδεια αναπαραγωγής παιχνιδιών και ότι η ανάγκη ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ του παιχνιδιού και της κονσόλας δεν έχει ως μοναδικό αποτέλεσμα το ότι μπορούν να χρησιμοποιούνται σε κονσόλες Nintendo μόνο παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της, αλλά επίσης το ότι παρεμποδίζεται η χρήση αυτών των παιχνιδιών σε κάθε άλλη κονσόλα, περιορίζοντας με τον τρόπο αυτό τη διαλειτουργικότητα και τις επιλογές του καταναλωτή.
26. Για τον λόγο αυτό, το Tribunale di Milano ζητεί την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως επί των ακολούθων ερωτημάτων:
«1) Έχει το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29/EΚ, ερμηνευόμενο σε συνδυασμό με την αιτιολογική σκέψη 48 της ίδιας οδηγίας, την έννοια ότι η εφαρμογή τεχνολογικών μέτρων προστασίας αφορώντων έργα ή αντικείμενα προστατευόμενα δυνάμει του δικαιώματος του δημιουργού δύναται να επεκταθεί και σε σύστημα το οποίο κατασκευάζει και εμπορεύεται επιχείρηση και στο hardware του οποίου έχει εγκατασταθεί συσκευή δυνάμενη να λειτουργήσει, εφόσον το προστατευόμενο έργο (βιντεοπαιχνίδι παραγόμενο από την εν λόγω επιχείρηση, αλλά και από τρίτους, δικαιούχους των προστατευόμενων έργων) ενσωματώνεται σε χωριστό υπόθεμα, με την ενεργοποίηση ενός κωδικού αναγνωρίσεως, ελλείψει του οποίου είναι αδύνατη η οπτική προβολή και η χρήση του εν λόγω έργου εντός του συγκεκριμένου συστήματος, οπότε πρόκειται για συσκευή εφοδιασμένη με μηχανισμό αποκλείοντα τη διαδραστικότητά της σε σχέση με άλλες συσκευές και άλλα προϊόντα τρίτων επιχειρήσεων;
2) Έχει το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29/EΚ, ερμηνευόμενο σε συνδυασμό με την αιτιολογική σκέψη 48 της ίδιας οδηγίας, την έννοια ότι, αν και εφόσον απαιτείται να εκτιμηθεί κατά πόσον η χρήση ενός προϊόντος ή ενός συστατικού στοιχείου προοριζόμενου για την εξουδετέρωση τεχνολογικού μέτρου προστασίας κατισχύει άλλων σκοπών ή χρήσεων εμπορικής σημασίας, ο εθνικός δικαστής καλείται να λάβει υπόψη κριτήρια αξιολογήσεως δίδοντα έμφαση στην ιδιαίτερη χρήση για την οποία ο κάτοχος των δικαιωμάτων προορίζει το προϊόν στο οποίο εισάγεται το προστατευόμενο περιεχόμενο ή διαζευκτικώς ή σωρευτικώς ποσοτικά κριτήρια καλύπτοντα όλο το φάσμα των αντιπαραβαλλόμενων χρήσεων ή ποιοτικά κριτήρια αναγόμενα στη φύση και στη σπουδαιότητα των εν λόγω χρήσεων;» (14)
27. Γραπτές παρατηρήσεις κατέθεσαν η Nintendo, η PC Box, η Πολωνική Κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 30ής Μαΐου 2013 η Nintendo, η PC Box και η Επιτροπή ανέπτυξαν προφορικά τις παρατηρήσεις τους.
Ανάλυση
Προκαταρτικές παρατηρήσεις
28. Πρώτον, έχει καταστεί σαφές ότι η διαφορά της κύριας δίκης δεν αφορά μόνον το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά και το ζήτημα εάν τα μέτρα που εφαρμόζει η Nintendo είναι νόμιμα από απόψεως του δικαίου του ανταγωνισμού. Όμως, δεδομένου ότι τα ερωτήματα του εθνικού δικαστηρίου περιορίζονται σε ζητήματα δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, δεν κρίνω σκόπιμο να διατυπώσω τις απόψεις μου επί της δεύτερης αυτής πτυχής στο πλαίσιο της παρούσας αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως.
29. Δεύτερον, φαίνεται ότι τα τεχνολογικά μέτρα που εφαρμόζει η Nintendo σκοπούν να αποτρέψουν ή να περιορίσουν μη εγκεκριμένες πράξεις οι οποίες δεν αφορούν μόνο το προστατευόμενο από τα δικαιώματα του δημιουργού υλικό της ίδιας της Nintendo (τα δικά της παιχνίδια), αλλά επίσης και προστατευόμενο από τα δικαιώματα του δημιουργού υλικό που ανήκει σε αδειοδοτηθέντες ανεξάρτητους παραγωγούς (15). Το αιτούν δικαστήριο στο πρώτο ερώτημα κάνει υπαινικτικά αναφορά στο ζήτημα εάν τα τεχνολογικά μέτρα πρέπει να εφαρμόζονται από τον ίδιο τον δικαιούχο, ώστε να προστατεύονται από το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29, ωστόσο το ζήτημα αυτό δεν αναφέρεται ρητά στο σκεπτικό του δικαστηρίου ούτε τίθεται στις παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριό σας. Συνεπώς, ούτε επ’ αυτού θα τοποθετηθώ.
30. Τρίτον, η έκβαση της κύριας δίκης θα εξαρτηθεί από πραγματικές διαπιστώσεις που μπορούν να γίνουν μόνο από το εθνικό δικαστήριο (και θα συμφωνήσω στο ζήτημα αυτό με την Επιτροπή ότι αυτές οι διαπιστώσεις πρέπει να γίνουν για καθεμία από τις συσκευές της PC Box και για κάθε τύπο κονσόλας της Nintendo χωριστά). Παραδείγματος χάριν, το Δικαστήριό σας δεν μπορεί να καταλήξει σε συμπέρασμα ή να εκφράσει άποψη σχετικά με τον βαθμό στον οποίο σκοπός ή πρόθεση της Nintendo είναι στην πραγματικότητα να εμποδίσει τη χωρίς άδεια αντιγραφή των παιχνιδιών της και/ή να αποκτήσει εμπορικό πλεονέκτημα αποκλείοντας τη διαλειτουργικότητα με άλλα προϊόντα. Ούτε μπορεί να κρίνει εάν οι συσκευές της PC Box πράγματι πληρούν ένα ή περισσότερα από τα κριτήρια του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2001/29. Το Δικαστήριό σας μπορεί απλώς να δώσει κατευθύνσεις ως προς το είδος των πραγματικών περιστατικών που ενδέχεται να είναι κρίσιμα κατά την εφαρμογή της εθνικής νομοθεσίας με την οποία μεταφέρθηκε αυτό το άρθρο στο εσωτερικό δίκαιο.
Σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 2009/24
31. Από την απόφαση περί παραπομπής είναι σαφές ότι το εθνικό δικαστήριο προέβη σε ορισμένες πραγματικές διαπιστώσεις σχετικά με τη φύση των παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, σε αντίθεση με επιχείρημα που διατύπωσε η PC Box, τα παιχνίδια αυτά δεν είναι προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή κατά την έννοια της οδηγίας 2009/24, αλλά πολυσύνθετα πολυμεσικά έργα που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2001/29.
32. Στις γραπτές της παρατηρήσεις η Πολωνία τάσσεται μάλλον υπέρ της απόψεως ότι αυτές οι διαπιστώσεις δεν ευσταθούν, μολονότι η δική της, όχι απολύτως πειστική, ανάλυση φαίνεται να οδηγεί στο ίδιο συμπέρασμα. Κατόπιν τούτου, το Δικαστήριό σας ζήτησε από όσους έλαβαν μέρος στην επ’ ακροατηρίου συζήτηση (από τη Nintendo, την PC Box και την Επιτροπή) να τοποθετηθούν επί του ζητήματος της εφαρμογής της οδηγίας 2001/29 σε περιστάσεις όπως αυτές της υποθέσεως της κύριας δίκης. Η Nintendo και η Επιτροπή συντάχθηκαν με την προσέγγιση του εθνικού δικαστηρίου. Αντιθέτως, η PC Box υποστήριξε ότι στις υπό κρίση περιστάσεις δεν είναι εφαρμοστέα η οδηγία 2001/29, αλλά η οδηγία 2009/24· υποστήριξε ότι η αντίστροφη μεταγλώττιση εκ μέρους της PC Box περιοριζόταν στα τμήματα του προγράμματος που ήταν απολύτως απαραίτητα προκειμένου να διασφαλιστεί η διαλειτουργικότητα ανάμεσα στις κονσόλες της Nintendo και τα παιχνίδια «homebrew», τα οποία δεν προσέβαλλαν κάποιο δικαίωμα του δημιουργού ή συγγενικό δικαίωμα.
33. Φρονώ ότι το Δικαστήριό σας δεν έχει ούτε λόγο ούτε αρμοδιότητα να προβεί σε επανεκτίμηση των πραγματικών περιστατικών τα οποία διαπίστωσε το αιτούν δικαστήριο και ότι δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί, ως ζήτημα που άπτεται του δικαίου της Ένωσης, το συμπέρασμα στο οποίο αυτό κατέληξε βάσει των διαπιστώσεών του.
34. Η οδηγία 2009/24 αφορά μόνο προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή, ενώ η οδηγία 2001/29 αφορά το δικαίωμα του δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα σε έργα της διανοίας εν γένει. Η τελευταία ουδόλως θίγει, μεταξύ άλλων, τις ισχύουσες διατάξεις της ΕΕ σχετικά με τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικού υπολογιστή. Το Δικαστήριό σας έχει κρίνει συναφώς ότι η οδηγία 2009/24 συνιστά lex specialis σε σχέση με τις διατάξεις της οδηγίας 2001/29 (16). Κατά την άποψή μου, αυτή η διαπίστωση έχει την έννοια ότι οι διατάξεις της οδηγίας 2009/24 υπερισχύουν έναντι των διατάξεων της οδηγίας 2001/29, αλλά μόνο όταν το προστατευόμενο υλικό υπάγεται εξ ολοκλήρου στο πεδίο εφαρμογής της πρώτης. Εάν τα παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της ήταν μόνο προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή και τίποτα περισσότερο, τότε θα ήταν εφαρμοστέα η οδηγία 2009/24 αντί για την οδηγία 2001/29. Πράγματι, εάν η Nintendo εφάρμοζε χωριστά τεχνολογικά μέτρα για να προστατέψει τα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή και το υπόλοιπο υλικό, τότε η οδηγία 2009/24 θα ήταν εφαρμοστέα στα πρώτα και η οδηγία 2001/29 στο δεύτερο.
35. Ωστόσο, το εθνικό δικαστήριο έκρινε ότι τα παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της δεν μπορούν να θεωρηθούν απλώς προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή. Περιλαμβάνουν επίσης έργα της διανοίας σε αφηγηματική και γραφική μορφή, τα οποία φαίνονται άρρηκτα συνδεδεμένα με τα ίδια τα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή. Τα μέτρα της Nintendo επηρεάζουν την πρόσβαση και τη χρήση των παιχνιδιών συνολικά, όχι μόνο ως προς το τμήμα τους που συνίσταται σε πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η προστασία που παρέχει η οδηγία 2009/24 σε σχέση με προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή κατά μη επιτρεπόμενων πράξεων είναι λιγότερο ευρεία (λόγω των εξαιρέσεων που προβλέπονται στα άρθρα 5 και 6 (17)) από αυτή που παρέχει η οδηγία 2001/29 κατά της εξουδετερώσεως τεχνολογικών μέτρων σχεδιασμένων για να αποτρέψουν ή να περιορίσουν μη επιτρεπόμενες πράξεις σε σχέση με έργα της διανοίας εν γένει. Σε περιπτώσεις πολυσύνθετων έργων της διανοίας που περιλαμβάνουν τόσο προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή όσο και άλλο υλικό –και όταν δεν μπορούν να διαχωριστούν τα συστατικά αυτά– έχω την άποψη ότι πρέπει να προσφέρεται ευρύτερη και όχι περιορισμένη προστασία. Σε διαφορετική περίπτωση, οι δικαιούχοι δεν θα απολάμβαναν, σε σχέση με αυτό το άλλο υλικό, τον βαθμό προστασίας που δικαιούνται κατά την οδηγία 2001/29.
36. Σε κάθε περίπτωση, δεν φαίνεται οι πράξεις που καθίστανται εφικτές με τη χρήση των συσκευών της PC Box, τις οποίες αφορά η κύρια δίκη, να εμπίπτουν σε κάποια από τις εξαιρέσεις των άρθρων 5 και 6 της οδηγίας 2009/24, μολονότι το ζήτημα αυτό άπτεται επίσης της εκτιμήσεως του εθνικού δικαστηρίου επί των πραγματικών περιστατικών.
37. Τέλος, γνωρίζω ότι το γερμανικό Bundesgerichtshof (Ομοσπονδιακό Δικαστήριο) έχει υποβάλει ειδικό ερώτημα ενώπιον του Δικαστηρίου σας επί της εφαρμογής της οδηγίας 2009/24 σε βιντεοπαιχνίδια όπως τα επίμαχα (18). Πιστεύω ότι είναι προτιμότερο το Δικαστήριό σας να κρίνει επί ενός τέτοιου ερωτήματος υπό το φως των πληρέστερων παρατηρήσεων που θα υποβληθούν ενώπιόν του σε εκείνη την υπόθεση και να περιορίσει την κρίση του στην παρούσα υπόθεση στα ειδικά ζητήματα ερμηνείας που θέτει το εθνικό δικαστήριο.
38. Συνεπώς, θα εξετάσω τα ερωτήματα μόνο σε σχέση με την οδηγία 2001/29.
Τα προδικαστικά ερωτήματα
39. Το Tribunale di Milano θέτει δύο ερωτήματα, αν και ενδεχομένως όχι με την επιθυμητή σαφήνεια (19).
40. Όπως το αντιλαμβάνομαι, το πρώτο ερώτημα αποτελείται από δύο μέρη. Πρώτον, περιλαμβάνουν τα «τεχνολογικά μέτρα» κατά την έννοια του άρθρου 6 της οδηγίας 2001/29 τόσο αυτά που συνδέονται με το ίδιο το προστατευόμενο από δικαίωμα του δημιουργού υλικό (εν προκειμένω με την ενσωμάτωσή τους στις κασέτες ή τα DVD στα οποία εγγράφονται τα παιχνίδια) όσο και αυτά που συνδέονται με συσκευές οι οποίες απαιτούνται για τη χρήση ή την ψυχαγωγία με αυτό το υλικό (εν προκειμένω, με την ενσωμάτωση στις κονσόλες στις οποίες χρησιμοποιούνται τα παιχνίδια); Δεύτερον, δικαιούνται τέτοια μέτρα την προστασία που προβλέπεται στην ανωτέρω διάταξη όταν (ή ακόμα και αν) έχουν ως αποτέλεσμα όχι απλώς να περιορίσουν τη χωρίς άδεια αναπαραγωγή του προστατευόμενου από δικαίωμα του δημιουργού υλικού, αλλά επίσης να αποκλείσουν κάθε χρήση του υλικού αυτού με άλλες συσκευές ή άλλου υλικού με αυτές τις συσκευές;
41. Το δεύτερο ερώτημα φαίνεται να αφορά κατά βάση τα κριτήρια που πρέπει να εφαρμοσθούν κατά την αξιολόγηση, κατά το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2001/29, του σκοπού ή της χρήσεως συσκευών όπως αυτών της PC Box, οι οποίες στην πραγματικότητα εξουδετερώνουν ή μπορούν να εξουδετερώσουν τεχνολογικά μέτρα που δικαιούνται προστασίας. Το εθνικό δικαστήριο αναφέρει συναφώς, αφενός, «την ιδιαίτερη χρήση για την οποία ο κάτοχος των δικαιωμάτων προορίζει το προϊόν στο οποίο εισάγεται το προστατευόμενο περιεχόμενο» (εν προκειμένω τις κονσόλες της Nintendo) και, αφετέρου, την έκταση, τη φύση και τη σημασία των χρήσεων της συσκευής, του προϊόντος ή του ίδιου του συστατικού στοιχείου (εν προκειμένω, των συσκευών της PC Box).
42. Καταλήγω στο συμπέρασμα ότι το εθνικό δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί, πρώτον, εάν τα τεχνολογικά μέτρα της Nintendo δικαιούνται προστασίας λόγω του ότι είναι σχεδιασμένα για να αποτρέψουν ή να περιορίσουν πράξεις οι οποίες δεν επιτρέπονται από τον δικαιούχο, ακόμη και αν συγχρόνως παρεμποδίζουν τη διαλειτουργικότητα· στη συνέχεια, σε περίπτωση που δοθεί καταφατική απάντηση σε αυτό, κατά δεύτερο λόγο και αυτοτελώς, εάν αυτή η προστασία πρέπει να παρασχεθεί κατά της διαθέσεως των συσκευών της PC Box, λόγω του ότι αυτές επιτρέπουν ή διευκολύνουν τέτοιες πράξεις οι οποίες δεν επιτρέπονται από τον δικαιούχο. Ωστόσο, θεωρώ ότι τα δύο αυτά ζητήματα δεν μπορούν να διαχωριστούν εντελώς και ότι υπάρχουν παράγοντες που αναφέρονται σε σχέση με το πρώτο ζήτημα και ενδεχομένως σχετίζονται με τη λύση του δεύτερου.
Πρώτο ερώτημα
43. Κατά τη γνώμη μου, το πρώτο τμήμα του ερωτήματος μπορεί να αντιμετωπισθεί αυτοτελώς και δεν παρουσιάζει μεγάλη δυσκολία. Από το γράμμα του άρθρου 6 της οδηγίας 2001/29 ουδόλως αποκλείονται μέτρα όπως τα επίδικα, τα οποία ενσωματώνονται εν μέρει στον φορέα αποθηκεύσεως των παιχνιδιών και εν μέρει στις κονσόλες και τα οποία συνεπάγονται τη διάδραση μεταξύ αυτών. Ο ορισμός στο άρθρο 6, παράγραφος 3, –«κάθε τεχνολογία, μηχανισμός ή συστατικό στοιχείο που, με τον συνήθη τρόπο λειτουργίας του, αποσκοπεί στο να εμποδίσει ή να περιορίσει πράξεις, σε σχέση με έργα ή άλλα προστατευόμενα αντικείμενα, μη επιτραπείσες από τον δικαιούχο»– είναι ευρύς και περιλαμβάνει «εφαρμογή διαδικασίας ελέγχου της πρόσβασης ή προστασίας, όπως κρυπτογράφησης, διατάραξης της μετάδοσης ή άλλης μετατροπής του έργου ή άλλου προστατευομένου αντικειμένου, ή προστατευτικού μηχανισμού ελέγχου της αντιγραφής». Ο αποκλεισμός μέτρων τα οποία εν μέρει ενσωματώνονται σε συσκευές άλλες από αυτές που φέρουν το ίδιο το προστατευόμενο υλικό πιθανώς θα στερούσε από ένα ευρύ φάσμα τεχνολογικών μέτρων την προστασία που η οδηγία σκοπεί να διασφαλίσει.
44. Το δεύτερο τμήμα του ερωτήματος είναι λιγότερο απλό.
45. Τόσο η Nintendo όσο και η Επιτροπή ορθώς επισήμαναν ότι ένα τεχνολογικό μέτρο πρέπει να είναι αποτελεσματικό, προκειμένου να τύχει έννομης προστασίας κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 6 της οδηγίας 2001/29. Έτσι, κατά το άρθρο 6, παράγραφος 3, το εν λόγω μέτρο δεν αρκεί να αποσκοπεί, με τον συνήθη τρόπο λειτουργίας του, στο να αποτρέψει ή να περιορίσει μη επιτρεπόμενες πράξεις, αλλά πρέπει επίσης να καθιστά δυνατή τη χρήση του υλικού από τον δικαιούχο. Επιπλέον, όπως ορθά προβάλλει η Επιτροπή, οι πράξεις στην αποτροπή ή τον περιορισμό των οποίων πρέπει να σκοπεί είναι αυτές για τις οποίες απαιτείται κατά την οδηγία άδεια του δικαιούχου –δηλαδή η αναπαραγωγή (άρθρο 2), η παρουσίαση στο κοινό ή η διάθεση στο κοινό (άρθρο 3) ή η διανομή (άρθρο 4) του έργου του δικαιούχου.
46. Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι οι κρίσιμες για την κύρια δίκη πράξεις είναι πρωταρχικώς η αναπαραγωγή και δευτερευόντως (λόγω του ότι αντίγραφα μπορούν στη συνέχεια να διανεμηθούν) η διανομή παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της. Δεν βλέπω κανένα λόγο να διαφωνήσω με την άποψη αυτή.
47. Όπως έχω τονίσει, οι πραγματικές διαπιστώσεις εναπόκεινται στην κρίση του εθνικού δικαστηρίου, αλλά, κατά τη γνώμη μου, τα τεχνολογικά μέτρα της Nintendo είναι πιθανώς αποτελεσματικά, αν όχι στην παρεμπόδιση, τουλάχιστον στον περιορισμό της χωρίς άδεια αναπαραγωγής των παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της. Πράγματι το εθνικό δικαστήριο έκρινε ότι τα αποτελέσματα που έχουν τα μέτρα από την άποψη αυτή είναι κυρίως έμμεσα (καθώς το άμεσο αποτέλεσμα είναι η παρεμπόδιση της χρήσεως μη αδειοδοτηθέντων αντιγράφων στις κονσόλες της Nintendo), αλλά δεν θεωρώ ότι το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29 θέτει προϋποθέσεις ή εισάγει διακρίσεις σχετικά με τον βαθμό αμεσότητας των αποτελεσμάτων. Εάν τα μη εγκεκριμένα αντίγραφα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν (τουλάχιστον σε κονσόλες τις Nintendo), το γεγονός αυτό είναι πιθανό να έχει σημαντικό περιοριστικό αποτέλεσμα στην παραγωγή και συνεπώς τη μεταγενέστερη διανομή τους. Πιθανολογείται, επίσης, ότι τα μέτρα θα έχουν αυτό το αποτέλεσμα «κατά τον συνήθη τρόπο λειτουργίας τους». Για τις ανάγκες της αναλύσεως που ακολουθεί, θα θεωρήσω ότι κάτι τέτοιο είναι αληθές.
48. Εάν αυτά ήταν τα μοναδικά τους αποτελέσματα, τα επίδικα τεχνολογικά μέτρα θα ενέπιπταν σαφώς στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 6 της οδηγίας 2001/29 και θα μπορούσαν να τύχουν της επιβαλλόμενης έννομης προστασίας.
49. Εντούτοις, το ερώτημα του εθνικού δικαστηρίου στηρίζεται στην παραδοχή ότι τα μέτρα αυτά αποτρέπουν ή περιορίζουν και πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται η άδεια του δικαιούχου σύμφωνα με την οδηγία 2001/29 –όπως το να χρησιμοποιηθούν οι κονσόλες της Nintendo για τη χρήση παιχνιδιών που δεν παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της, ή αντιγράφων τους, ή το να χρησιμοποιηθούν παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της σε κονσόλες που δεν κατασκευάζει η ίδια.
50. Εφόσον τα εν λόγω τεχνολογικά μέτρα επάγονται τέτοια αποτελέσματα, η οδηγία 2001/29 δεν επιτάσσει την έννομη προστασία τους. Πράγματι, δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος να παρέχεται τέτοια προστασία.
51. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι τα ίδια μέτρα αποτρέπουν ή περιορίζουν τόσο πράξεις που απαιτούν όσο και πράξεις που δεν απαιτούν άδεια.
52. Η Nintendo υποστηρίζει ότι το γεγονός ότι ένα τεχνολογικό μέτρο αποτρέπει ή περιορίζει πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται άδεια δεν ασκεί κάποια επιρροή, υπό τον όρο ότι ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι μόνο περιστασιακό ή δευτερεύον σε σχέση με τον κύριο σκοπό και το κύριο αποτέλεσμα, που είναι η αποτροπή ή ο περιορισμός πράξεων για τις οποίες απαιτείται άδεια. Αντιθέτως, η PC Box δίνει έμφαση στις αρχές της αναλογικότητας και της διαλειτουργικότητας που αναφέρονται στις αιτιολογικές σκέψεις 48 και 54 αντιστοίχως, στο προοίμιο της οδηγίας 2001/29: τεχνολογικά μέτρα που βαίνουν πέραν του αναγκαίου για την προστασία του ίδιου του προστατευόμενου από το δικαίωμα του δημιουργού υλικού ή που αποκλείουν τη διαλειτουργικότητα δεν θα πρέπει, συνεπώς, να επωφελούνται από την προστασία. Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι τα μέτρα αυτά, εφόσον περιορίζουν και πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται άδεια, αλλά θα μπορούσαν να έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να αποτρέπουν μόνο πράξεις για τις οποίες απαιτείται άδεια, είναι δυσανάλογα και δεν δικαιούνται προστασίας· αν όμως δεν μπορεί να αποφευχθεί η ταυτόχρονη αποτροπή πράξεων που δεν απαιτούν άδεια, τότε ενδέχεται να μην είναι δυσανάλογα και συνεπώς να δικαιούνται προστασίας· για τη σχετική εκτίμηση απαιτείται να ληφθεί υπόψη η υφιστάμενη τεχνολογία. Τόσο η Nintendo όσο και η Πολωνική Κυβέρνηση υποστηρίζουν ότι οι κονσόλες της Nintendo δεν είναι υπολογιστικές συσκευές γενικής χρήσεως· σχεδιάζονται και διατίθενται στην αγορά για τον μοναδικό και σαφή σκοπό να χρησιμοποιούνται σε αυτές τα παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της.
53. Συνεπώς, οι μετέχοντες στη διαδικασία που υπέβαλαν παρατηρήσεις συμφωνούν (και με την άποψη αυτή συντάσσομαι κι εγώ) ότι πρέπει να πραγματοποιηθεί έλεγχος αναλογικότητας, αρχή στην οποία γίνεται αναφορά στην αιτιολογική σκέψη 48 στο προοίμιο της οδηγίας 2001/29. Ωστόσο, η Nintendo και η PC Box εκκινούν από αντίθετα σημεία αφετηρίας και επιχειρηματολογούν υπέρ αντίθετων συμπερασμάτων σε σχέση με τον έλεγχο αυτό.
54. Συμφωνώ με την Επιτροπή ότι το εθνικό δικαστήριο πρέπει να εξετάσει εάν, με την υφιστάμενη τεχνολογία, μπορεί να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα της αποτροπής ή του περιορισμού πράξεων για τις οποίες απαιτείται άδεια του δικαιούχου, χωρίς ταυτόχρονα να αποτρέπονται ή να περιορίζονται πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται τέτοια άδεια. Θα μπορούσε, δηλαδή, η Nintendo να προστατέψει τα παιχνίδια που παράγονται από αυτή ή με την άδειά της, χωρίς να παρεμποδίζει ή να περιορίζει τη χρησιμοποίηση των κονσολών της για παιχνίδια «homebrew»;
55. Επίσης συμφωνώ με τον προσεκτικό και επιφυλακτικό τρόπο με τον οποίο η Επιτροπή διατυπώνει την άποψή της. Ο έλεγχος της αναλογικότητας δεν μπορεί να περιοριστεί στην απλή διαπίστωση ότι η παρεμπόδιση νόμιμης δραστηριότητας είναι άνευ σημασίας, εφόσον αυτή είναι απλώς δευτερεύουσα (Nintendo) ή ότι κάθε περιορισμός της διαλειτουργικότητας είναι κατ’ ανάγκην δυσανάλογος (PC Box).
56. Στην παραδοσιακή του μορφή, όπως εφαρμόζεται από το Δικαστήριό σας, ο έλεγχος αυτός απαιτεί να κριθεί εάν ένα μέτρο επιδιώκει θεμιτό σκοπό, εάν είναι κατάλληλο για την επίτευξη του σκοπού αυτού και εάν δεν υπερβαίνει το απολύτως αναγκαίο για την επίτευξή του μέτρο.
57. Όσον αφορά το πρώτο στοιχείο του ελέγχου, ο σκοπός της αποτροπής ή του περιορισμού πράξεων που δεν επιτρέπονται από τον δικαιούχο είναι σύμφυτος με κάθε σύστημα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και ρητώς ενθαρρύνεται με την υποχρέωση παροχής έννομης προστασίας που θεσπίζει το άρθρο 6 της οδηγίας 2001/29.
58. Στον βαθμό που τα τεχνολογικά μέτρα της Nintendo επιδιώκουν μόνον αυτό τον θεμιτό σκοπό, το ζήτημα της καταλληλότητας για την επίτευξή του συνδέεται με το ζήτημα της αποτελεσματικότητάς τους, το οποίο έχω εξετάσει στα σημεία 45 έως 47 ανωτέρω. Το εθνικό δικαστήριο πρέπει να κρίνει, βάσει των αποδείξεων που θα προσκομισθούν ενώπιόν του, ποια τεχνολογικά μέτρα από όσα είναι σήμερα διαθέσιμα μπορούν να παράσχουν αποτελεσματική προστασία κατά της χωρίς άδεια αναπαραγωγής των παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της. Ενδέχεται να μην υπάρχουν μέτρα που να μπορούν να διασφαλίσουν την πλήρη αποτροπή τέτοιων πράξεων. Διαφορετικά μέτρα, όμως, ενδέχεται να οδηγήσουν σε διαφορετικούς βαθμούς περιορισμού. Το εθνικό δικαστήριο πρέπει να καθορίσει εάν ο βαθμός του περιορισμού που επιτυγχάνεται με τα επίδικα τεχνολογικά μέτρα παρέχει αποτελεσματική προστασία κατά πράξεων χωρίς άδεια.
59. Εξάλλου, σε περίπτωση που το εθνικό δικαστήριο διαπιστώσει ότι η Nintendo επιδίωκε συγχρόνως οποιονδήποτε άλλο, μη δικαιολογημένο στο πλαίσιο της οδηγίας σκοπό, τότε θα πρέπει να λάβει υπόψη τον βαθμό στον οποίο ο σκοπός αυτός επηρέασε τη φύση των τεχνολογικών μέτρων, όταν προβεί στην εξέταση της καταλληλότητας αυτών των μέτρων για την επίτευξη του θεμιτού σκοπού της αποτροπής ή του περιορισμού πράξεων χωρίς άδεια.
60. Απομένει να εξεταστεί εάν τα μέτρα αυτά υπερβαίνουν το αναγκαίο μέτρο για την επίτευξη του σκοπού της αποτροπής ή του περιορισμού της χωρίς άδεια αναπαραγωγής των παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της.
61. Σχετικά με το ζήτημα αυτό, το εθνικό δικαστήριο πρέπει να εξετάσει τον βαθμό στον οποίο περιορίζονται οι πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται άδεια του δικαιούχου. Ποιες κατηγορίες πράξεων αποτρέπονται ή περιορίζονται στην πραγματικότητα, όταν εφαρμόζονται τα επίδικα τεχνολογικά μέτρα και δεν εξουδετερώνονται; Πόσο σημαντικό είναι τέτοιες πράξεις να μην περιορίζονται ή να μην εξουδετερώνονται;
62. Όποια και να είναι η εκτίμηση σχετικά με τον βαθμό της παρεμβάσεως που προκαλείται από τα επίδικα τεχνολογικά μέτρα, θα πρέπει να κριθεί εάν άλλα μέτρα μπορούσαν να έχουν προκαλέσει μικρότερη παρέμβαση, παρέχοντας συγχρόνως παρεμφερή προστασία των δικαιωμάτων των δικαιούχων. Συναφώς, θα ήταν χρήσιμο για τον σκοπό αυτό να ληφθεί υπόψη το σχετικό κόστος των διαφορετικών ειδών τεχνολογικών μέτρων, καθώς και κάθε άλλος παράγοντας που μπορεί να επηρεάζει ή να καθορίζει την επιλογή μεταξύ των μέτρων αυτών.
63. Λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως αυτούς που περιέγραψα ανωτέρω (χωρίς, βέβαια, να τους έχω παραθέσει εξαντλητικά), το εθνικό δικαστήριο πρέπει να κρίνει εάν τα επίδικα στην κύρια δίκη τεχνολογικά μέτρα είναι εύλογα για την επίτευξη του σκοπού της προστασίας κατά πράξεων χωρίς άδεια, κατά την έννοια του άρθρου 6 της οδηγίας 2001/29, και δικαιούνται συνεπώς την έννομη προστασία που επιβάλλει η διάταξη αυτή ή εάν υπερβαίνουν το αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού μέτρο και συνεπώς δεν δικαιούνται τέτοιας προστασίας.
64. Ωστόσο, η ανάλυση δεν μπορεί να είναι πλήρης εάν η προστασία δεν εξεταστεί σε σχέση με τις συσκευές, τα προϊόντα, τα συστατικά στοιχεία ή τις υπηρεσίες κατά των οποίων ζητείται, ζήτημα στο οποίο αναφέρεται το δεύτερο ερώτημα.
Δεύτερο ερώτημα
65. Το εθνικό δικαστήριο ζητεί διευκρινίσεις σχετικά με το ζήτημα της σημασίας «της ιδιαίτερης χρήσης για την οποία ο κάτοχος των δικαιωμάτων προορίζει το προϊόν στο οποίο εισάγεται το προστατευόμενο περιεχόμενο» (οι κονσόλες της Nintendo) και της εκτάσεως, της φύσεως και της σημασίας των χρήσεων των συσκευών κατά των οποίων επιδιώκεται η προστασία (τα mod chips της PC Box και οι game copiers).
66. Όσον αφορά το πρώτο ζήτημα, το εθνικό δικαστήριο αναφέρεται σε νομολογία των ιταλικών ποινικών δικαστηρίων σύμφωνα με την οποία, κατά τα φαινόμενα, ο τρόπος με τον οποίο οι κονσόλες παρουσιάζονται στο κοινό και το γεγονός ότι προορίζονται για τη χρήση βιντεοπαιχνιδιών μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η χρήση mod chips έχει ως κύριο σκοπό την εξουδετέρωση των υφισταμένων τεχνολογικών μέτρων. Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται εάν η αιτιολογία αυτή είναι επαρκής, ιδίως σε δίκες όπως αυτή ενώπιόν του. Στις παρατηρήσεις τους τόσο η Nintendo όσο και η Επιτροπή θεωρούν ότι η πρόθεση του κατασκευαστή σχετικά με τη χρήση των κονσολών δεν είναι κρίσιμο κριτήριο για την αξιολόγηση του σκοπού των mod chips και των game copiers. Η PC Box φαίνεται εμμέσως να συμμερίζεται την άποψη αυτή, με τις πολύ σύντομες παρατηρήσεις που υπέβαλε σχετικά με το ζήτημα αυτό, ενώ κατά την Πολωνική Κυβέρνηση η χρήση για την οποία προορίζεται το προϊόν αποτελεί παράγοντα που μπορεί να ληφθεί υπόψη, χωρίς να είναι καθοριστικός.
67. Θεωρώ και εγώ ότι η ιδιαίτερη χρήση για την οποία η Nintendo προορίζει τις κονσόλες της δεν είναι κρίσιμη όσον αφορά το εάν πρέπει να παρασχεθεί προστασία κατά της διαθέσεως των συσκευών της PC Box. Αυτό που έχει σημασία είναι αν οι τελευταίες εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2001/29 και, συνεπώς, το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος –η έκταση, η φύση και η σημασία των χρήσεων των συσκευών της PC Box– είναι αυτό που πρέπει να εξετασθεί.
68. Όπως επισήμανε η Επιτροπή, όταν ένα τεχνολογικό μέτρο δικαιούται προστασίας βάσει του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2001/29, η προστασία αυτή πρέπει να παρέχεται κατά της κατασκευής, εισαγωγής, διανομής, πωλήσεως, εκμισθώσεως, διαφημίσεως για πώληση ή εκμίσθωση ή κατοχής για εμπορικούς σκοπούς συσκευών οι οποίες α) αποτελούν αντικείμενο προωθήσεως, διαφημίσεως ή εμπορίας με σκοπό την εξουδετέρωση της προστασίας των επίδικων τεχνολογικών μέτρων ή β) πέρα από την εξουδετέρωση της προστασίας, έχουν εμπορικό σκοπό ή χρήση περιορισμένης σημασίας, ή γ) έχουν πρωτίστως σχεδιασθεί, παραχθεί, προσαρμοσθεί για να επιτρέψουν ή να διευκολύνουν την εξουδετέρωση της προστασίας. Όταν δεν πληρούται κανένα από τα κριτήρια αυτά, δεν παρέχεται προστασία βάσει των ανωτέρω διατάξεων· αντιθέτως, για την παροχή προστασίας αρκεί να πληρούται ένα από αυτά τα κριτήρια.
69. Το ζήτημα που απασχολεί το εθνικό δικαστήριο στο ερώτημά του φαίνεται ότι δεν είναι τόσο το α) ή το γ), δηλαδή οι σκοποί για τους οποίους οι συσκευές διατίθενται στο εμπόριο ή σχεδιάζονται, όσο το β), δηλαδή οι σημαντικές εμπορικές χρήσεις των εν λόγω συσκευών. Το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί ποια ποσοτικά και/ή ποιοτικά κριτήρια πρέπει να λάβει υπόψη προκειμένου να κρίνει εάν τα mod chips και οι game copiers της PC Box «έχουν περιορισμένης μόνο σημασίας εμπορικό σκοπό ή χρήση άλλη από αυτή της εξουδετερώσεως των τεχνολογικών μέτρων που έχει εφαρμόσει η Nintendo».
70. Από την αναφορά σε ποσοτικά κριτήρια η οποία γίνεται στο ερώτημα προκύπτει ότι το εθνικό δικαστήριο σκοπεύει να αξιολογήσει στοιχεία όπως το πόσο συχνά οι συσκευές της PC Box πράγματι χρησιμοποιούνται για να επιτρέψουν τη χρήση στις κονσόλες της Nintendo αντιγράφων χωρίς άδεια των παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της και πόσο συχνά χρησιμοποιούνται για να επιτρέψουν τη χρήση παιχνιδιών τα οποία δεν παραβιάζουν τα δικαιώματα του δημιουργού στα παιχνίδια που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της.
71. Κατά τη Nintendo, υπάρχει σχετικώς μια παρανόηση: εκείνο που έχει σημασία δεν είναι αν υφίστανται σημαντικοί εμπορικοί σκοποί και χρήσεις πέρα από τη διευκόλυνση της προσβολής των προστατευόμενων από τα τεχνολογικά μέτρα αποκλειστικών δικαιωμάτων, αλλά μόνον εάν υφίστανται σημαντικοί εμπορικοί σκοποί και χρήσεις πέρα από την εξουδετέρωση των μέτρων αυτών, ανεξάρτητα από το είδος της πράξεως ή της δραστηριότητας που διευκολύνεται με αυτόν τον τρόπο.
72. Η Επιτροπή, όμως, τόνισε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση ότι η οδηγία 2001/29 δεν σκοπεί στην αναγνώριση άλλων δικαιωμάτων πέραν όσων αναφέρονται στα άρθρα 2, 3 και 4 (κατά βάση το δικαίωμα του δικαιούχου να επιτρέπει ή να απαγορεύει την αναπαραγωγή, την παρουσίαση στο κοινό και τη διάθεση στο κοινό ενός προστατευόμενου έργου). Έννομη προστασία βάσει του άρθρου 6 απαιτείται μόνο κατά παρεμβάσεως η οποία θα έθιγε αυτά τα συγκεκριμένα δικαιώματα (20). Συνεπώς, είναι σκόπιμο να εξετασθούν οι απώτεροι σκοποί και χρήσεις των συσκευών της PC Box και όχι απλώς το ζήτημα εάν υπάρχουν σημαντικοί εμπορικοί σκοποί και χρήσεις πέρα από την εξουδετέρωση των τεχνολογικών μέτρων της Nintendo.
73. Στο ζήτημα αυτό συμφωνώ με την Επιτροπή και θα προσέθετα ότι οι ίδιοι αυτοί παράγοντες είναι κρίσιμοι για την αξιολόγηση και των τεχνολογικών μέτρων της ίδιας της Nintendo.
74. Δεν αμφισβητείται ότι τα τεχνολογικά μέτρα της Nintendo αποτρέπουν τόσο πράξεις χωρίς άδεια (τη χρήση μη εγκεκριμένων αντιγράφων των παιχνιδιών που παράγονται από τη Nintendo ή με την άδειά της) όσο και πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται άδεια (τη χρήση άλλων παιχνιδιών) και ότι οι συσκευές της PC Box εξουδετερώνουν αυτόν τον φραγμό και στις δύο περιπτώσεις. Συνεπώς, ο φραγμός και η εξουδετέρωση συνυπάρχουν· πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
75. Ο βαθμός στον οποίο οι συσκευές της PC Box μπορούν στην πραγματικότητα να χρησιμοποιηθούν για άλλους σκοπούς πέρα από τη διευκόλυνση της προσβολής αποκλειστικών δικαιωμάτων θα είναι, συνεπώς, ένας παράγοντας ο οποίος θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, όταν κριθεί όχι μόνο εάν οι συσκευές αυτές εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2001/29, αλλά επίσης εάν τα τεχνολογικά μέτρα της Nintendo ανταποκρίνονται στην αρχή της αναλογικότητας. Εάν αποδειχθεί ότι χρησιμοποιούνται πρωτίστως για τέτοιους άλλους σκοπούς (διαπίστωση η οποία εναπόκειται στην κρίση του εθνικού δικαστηρίου), τότε όχι μόνο θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι χρησιμοποιούνται με τρόπο που δεν προσβάλλει κάποιο από τα αποκλειστικά δικαιώματα που κατοχυρώνει η οδηγία 2001/29, αλλά θα υπάρχουν και ισχυρές ενδείξεις ότι τα τεχνολογικά μέτρα δεν είναι σύμφωνα προς την αρχή της αναλογικότητας. Αντιθέτως, αν αποδειχθεί ότι οι συσκευές χρησιμοποιούνται πρωτίστως για την προσβολή αποκλειστικών δικαιωμάτων, θα υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τα μέτρα είναι εύλογα. Συνεπώς, θα ήταν χρήσιμη, εφόσον είναι εφικτή, μια ποσοτική αξιολόγηση των απώτερων σκοπών για τους οποίους εξουδετερώνονται τα τεχνολογικά μέτρα μέσω των συσκευών αυτών, προκειμένου να διαπιστωθεί τόσο εάν τα τεχνολογικά μέτρα της Nintendo δικαιούνται εν γένει έννομης προστασίας όσο και αν θα πρέπει να παρασχεθεί προστασία κατά της διαθέσεως των συσκευών της PC Box στο εμπόριο.
76. Από τις παρατηρήσεις που υποβλήθηκαν στο Δικαστήριό σας διαπιστώνεται ότι η αναφορά στο ζήτημα των ποιοτικών κριτηρίων, το οποίο θέτει το εθνικό δικαστήριο, είναι ελάχιστη. Από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι το εθνικό δικαστήριο θεωρεί ότι το να μπορούν οι κονσόλες Nintendo να χρησιμοποιούνται για χρήσεις οι οποίες δεν προσβάλλουν αποκλειστικά δικαιώματα είναι υπέρτερης σημασίας σε σχέση με την αποτροπή ή τον περιορισμό μη επιτρεπόμενων πράξεων.
77. Ανέφερα προηγουμένως (21) ότι τέτοιοι προβληματισμοί έχουν ενδεχομένως σημασία κατά την εξέταση του εύλογου χαρακτήρα των τεχνολογικών μέτρων της Nintendo. Σχετίζονται επίσης, κατά την άποψή μου, με το ζήτημα εάν πρέπει να παρασχεθεί προστασία κατά της διαθέσεως των συσκευών της PC Box στο εμπόριο.
78. Συμφωνώ με την άποψη ότι ενδέχεται να είναι σημαντικό σε κάποιες περιπτώσεις (αν και λιγότερο σημαντικό σε άλλες) η εφαρμογή τεχνολογικών μέτρων που προστατεύουν αποκλειστικά δικαιώματα να μην περιορίζει το δικαίωμα των χρηστών να διενεργούν πράξεις για τις οποίες δεν απαιτείται άδεια. Ωστόσο, στον βαθμό που οι τελευταίες δεν συνιστούν θεμελιώδη δικαιώματα, η σημασία της προστασίας του δικαιώματος του δημιουργού και των συγγενικών δικαιωμάτων πρέπει επίσης να απολαύει της δέουσας αναγνωρίσεως. Παρόλα αυτά, τέτοια ποιοτικά κριτήρια πρέπει να εξετάζονται υπό το φως των ποσοτικών κριτηρίων στα οποία έγινε ήδη αναφορά, δηλαδή της εκτάσεως και της συχνότητας των χρήσεων που προσβάλλουν και αυτών που δεν προσβάλλουν αποκλειστικά δικαιώματα.
Πρόταση
79. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω εκτιμήσεων, φρονώ ότι το Δικαστήριό σας θα πρέπει να απαντήσει ως εξής στα ερωτήματα που υπέβαλε το Tribunale di Milano:
1) Κατά την έννοια της οδηγίας 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας, τα «τεχνολογικά μέτρα» του άρθρου 6 της οδηγίας αυτής μπορούν να περιλαμβάνουν όχι μόνο μέτρα που ενσωματώνονται στα ίδια τα προστατευόμενα έργα, αλλά και μέτρα που ενσωματώνονται σε συσκευές που έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν πρόσβαση στα έργα αυτά·
2) Το εθνικό δικαστήριο, προκειμένου να κρίνει εάν τέτοια μέτρα δικαιούνται προστασίας βάσει του άρθρου 6 της οδηγίας 2001/29, όταν αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την αποτροπή ή τον περιορισμό όχι μόνο πράξεων για τις οποίες απαιτείται άδεια του δικαιούχου, κατά την ανωτέρω οδηγία, αλλά και πράξεων για τις οποίες δεν απαιτείται τέτοια άδεια, πρέπει να εξετάσει εάν η εφαρμογή των μέτρων συνάδει με την αρχή της αναλογικότητας και, ιδίως, πρέπει να κρίνει εάν, με την υφιστάμενη τεχνολογία, το πρώτο αποτέλεσμα θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς να παράγει το δεύτερο αποτέλεσμα ή παράγοντάς το σε μικρότερο βαθμό.
3) Προκειμένου να κριθεί εάν πρέπει να παρασχεθεί προστασία κατά της διαθέσεως συσκευών, προϊόντων, συστατικών στοιχείων ή υπηρεσιών κατά το άρθρο 6, παράγραφος 2, της οδηγίας 2001/29 δεν είναι απαραίτητο να εξετασθεί η ιδιαίτερη χρήση για την οποία ο κάτοχος των δικαιωμάτων προορίζει μία συσκευή που έχει σχεδιαστεί για να επιτρέπει την πρόσβαση σε προστατευόμενα έργα. Αντιθέτως, είναι σκόπιμο να εξετασθεί ο βαθμός στον οποίο οι συσκευές, τα προϊόντα, τα συστατικά στοιχεία ή οι υπηρεσίες κατά των οποίων επιδιώκεται η προστασία χρησιμοποιούνται ή μπορούν να χρησιμοποιηθούν για θεμιτούς σκοπούς πέραν του να επιτρέπουν πράξεις οι οποίες απαιτούν την άδεια του δικαιούχου.