Sprawa C‑81/12

Asociaţia Accept

przeciwko

Consiliul Naţional pentru Combaterea Discriminării

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Curtea de Apel Bucureşti)

Polityka społeczna – Równość traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – Dyrektywa 2000/78/WE – Artykuł 2 ust. 2 lit. a), art. 10 ust. 1 i art. 17 – Zakaz dyskryminacji ze względu na orientację seksualną – Pojęcie faktów, które nasuwają przypuszczenie o zaistnieniu dyskryminacji – Dostosowanie ciężaru dowodu – Skuteczne, proporcjonalne i dolegliwe sankcje – Osoba tytułująca się dyrektorem zawodowego klubu piłkarskiego i za niego uważana przez opinię publiczną – Oświadczenia publiczne wykluczające rekrutację piłkarza określanego jako homoseksualista

Streszczenie – Wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 25 kwietnia 2013 r.

1.        Polityka społeczna – Równość traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – Dyrektywa 2000/78 – Wszczynanie postepowań sądowych lub administracyjnych – Stowarzyszenie niewystępujące w imieniu określonego skarżącego – Dopuszczalność

(dyrektywa Rady 2000/78, art. 2 ust. 2 lit. a), art. 8 ust. 1, art. 9 ust. 2, art. 10 ust. 1, 2, 4)

2.        Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Granice – Właściwość sądu krajowego – Ustalenie i ocena stanu faktycznego sporu – Stosowanie przepisów, których interpretacji dokonał Trybunał

(art. 267 TFUE)

3.        Polityka społeczna – Równość traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – Dyrektywa 2000/78 – Fakty nasuwające przypuszczenie o zaistnieniu dyskryminacji – Pojęcie – Oświadczenia publiczne wykluczające rekrutację piłkarza określanego jako homoseksualista – Oświadczenia osoby uznawanej za głównego dyrektora klubu piłkarskiego – Włączenie

(dyrektywa Rady 2000/78, art. 2 ust. 2, art. 10 ust. 1)

4.        Polityka społeczna – Równość traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – Dyrektywa 2000/78 – Zakaz dyskryminacji ze względu na orientację seksualną – Ciężar dowodu – Dowód niemożliwy do przedstawienia bez naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego – Brak

(dyrektywa Rady 2000/78, art. 10 ust. 1)

5.        Polityka społeczna – Równość traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy – Dyrektywa 2000/78 – Naruszenie – Sankcje – System skutecznych, proporcjonalnych i dolegliwych sankcji

(dyrektywa Rady 2000/78, art. 17)

1.        Do zaistnienia bezpośredniej dyskryminacji w rozumieniu art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy nie jest wymagane, by pojawił się możliwy do zidentyfikowania skarżący, który ewentualnie był jej ofiarą. Ponadto przy uwzględnieniu w szczególności art. 8 ust. 1 dyrektywy 2000/78 art. 9 ust. 2 tej dyrektywy w żaden sposób nie stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie przewidziało w swoim ustawodawstwie krajowym, że stowarzyszeniom, które mają uzasadniony interes w doprowadzeniu do przestrzegania tej dyrektywy, przysługuje prawo do wszczynania postępowań sądowych lub administracyjnych w celu spowodowania przestrzegania zobowiązań wynikających z tej dyrektywy bez konieczności występowania w imieniu określonego skarżącego lub w braku skarżącego możliwego do zidentyfikowania. Gdy państwo członkowskie przewiduje takie prawo, z łącznej lektury art. 8 ust. 1, art. 9 ust. 2 oraz art. 10 ust. 1, 2 i 4 dyrektywy 2000/78 wynika, że nie stoi ona także na przeszkodzie temu, by rozkład ciężaru dowodu przewidziany w tym art. 10 ust. 1 stosował się także do sytuacji, w których takie stowarzyszenie wszczyna postępowanie, przy czym nie działa na rzecz określonego skarżącego ani go nie wspiera, ani nie czyni tego za jego zgodą.

(por. pkt 36–38)

2.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 41–43)

3.        Artykuł 2 ust. 2 i art. 10 ust. 1 dyrektywy 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, że oświadczenia publiczne wykluczające rekrutację piłkarza określanego jako homoseksualista można uznać za „fakty, które nasuwają przypuszczenie o zaistnieniu […] dyskryminacji”, w odniesieniu do zawodowego klubu piłkarskiego, gdy rozpatrywane oświadczenia pochodzą od osoby tytułującej się głównym dyrektorem tego klubu i za niego uważanej zarówno w mediach, jak i przez społeczeństwo, choć niekoniecznie ma ona zdolność do czynności prawnych w zakresie zobowiązywania lub reprezentowania tego klubu w sprawach zatrudnienia.

Sama bowiem okoliczność, że oświadczenia nie pochodzą bezpośrednio od określonej strony obwinionej nie stoi koniecznie na przeszkodzie temu, by można ustalić w odniesieniu do tej strony wystąpienie „faktów, które nasuwają przypuszczenie o zaistnieniu […] dyskryminacji”, w rozumieniu art. 10 ust. 1 wspomnianej dyrektywy.

Wynika z tego, że obwiniony pracodawca nie może zaprzeczyć istnieniu faktów nasuwających przypuszczenie, że prowadzi dyskryminacyjną politykę zatrudnienia, ograniczając się do stwierdzenia, iż oświadczenia sugerujące istnienie homofobicznej polityki zatrudnienia pochodzą od osoby, która choć twierdzi, że odgrywa ważną rolę w kierownictwie tego pracodawcy, i wydaje się odgrywać taką rolę, nie ma pod względem prawnym zdolności do zobowiązywania tego pracodawcy w dziedzinie zatrudniania. Okoliczność, że taki pracodawca nie zdystansował się wyraźnie od rozpatrywanych oświadczeń, stanowi element, który rozpatrujący organ może wziąć pod uwagę w ramach całościowej oceny stanu faktycznego.

(por. pkt 48–50, 53; pkt 1 sentencji)

4.        Artykuł 10 ust. 1 dyrektywy 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, iż przy założeniu uznania oświadczeń publicznych wykluczających rekrutację piłkarza określanego jako homoseksualista za „fakty, które nasuwają przypuszczenie o zaistnieniu […] dyskryminacji” ze względu na orientację seksualną w toku rekrutacji piłkarzy przez zawodowy klub piłkarski, ciężar dowodu, dostosowany w art. 10 ust. 1 dyrektywy 2000/78, nie prowadzi do tego, że wymagany jest dowód niemożliwy do przedstawienia bez naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego.

W istocie obwinieni mogą zaprzeczyć przed właściwymi organami krajowymi istnieniu takiego naruszenia poprzez wykazanie za pomocą wszelkich środków prawnych, między innymi, że ich polityka rekrutacyjna opiera się na czynnikach niemających nic wspólnego z jakąkolwiek dyskryminacją ze względu na orientację seksualną. Aby obalić domniemanie wzruszalne, którego istnienie może wynikać z art. 10 ust. 1 dyrektywy 2000/78, nie jest konieczne, by strona obwiniona udowodniła, że osoby o określonej orientacji seksualnej były w przeszłości zatrudniane, gdyż taki wymóg rzeczywiście mógłby w pewnych okolicznościach naruszać prawo do poszanowania życia prywatnego.

W ramach całościowej oceny, której przeprowadzenie spoczywałoby wówczas na rozpatrującym sprawę organie krajowym, pozorowi dyskryminacji ze względu na orientację seksualną można by zaprzeczyć za pomocą szeregu zbieżnych wskazówek. Do takich wskazówek mogłyby w szczególności zaliczać się reakcja zainteresowanej strony obwinionej polegająca na wyraźnym zdystansowaniu się w stosunku do oświadczeń publicznych dających pozór dyskryminacji oraz istnienie wyraźnych unormowań w dziedzinie polityki zatrudnienia tej strony dla celów zapewnienia poszanowania zasady równego traktowania w rozumieniu dyrektywy 2000/78.

(por. pkt 56–59; pkt 2 sentencji)

5.        Artykuł 17 dyrektywy 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na mocy którego w przypadku ustalenia dyskryminacji ze względu na orientację seksualną w rozumieniu tej dyrektywy możliwe jest tylko wydanie upomnienia gdy takie ustalenie następuje po upływie sześciomiesięcznego terminu przedawnienia biegnącego od dnia, w którym nastąpiły okoliczności faktyczne, jeżeli na podstawie tegoż uregulowania taka dyskryminacja nie jest karana na zasadach materialnych i proceduralnych, które nadają karze charakter skuteczny, proporcjonalny oraz dolegliwy. Do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny, czy tak jest w przypadku danego uregulowania krajowego i w razie potrzeby dokonanie wykładni prawa krajowego tak dalece, jak jest to możliwe, w świetle brzmienia i celu wspomnianej dyrektywy, by osiągnąć przewidziany w niej rezultat.

(por. pkt 73; pkt 3 sentencji)