ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ
YVES BOT
της 14ης Ιουνίου 2017 (1)
Υπόθεση C‑334/16
José Luís Núñez Torreiro
κατά
AIG Europe Limited, Sucursal en España,
Unespa, Unión Española de Entidades Aseguradoras y Reaseguradoras
[αίτηση του Audiencia Provincial de Albacete
(περιφερειακό εφετείο του Albacete, Ισπανία)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]
«Προδικαστική παραπομπή – Οδηγία 2009/103/ΕΚ – Ασφάλιση αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων – Υποχρεωτική ασφάλιση – Παρεκκλίσεις – Ατύχημα στρατιωτικού οχήματος σε μη κατάλληλο έδαφος – Έννοια του όρου “κυκλοφορία οχημάτων” – Έννοια του όρου “συνήθης χρήση του οχήματος”»
I. Εισαγωγή
1. Η υπό εξέταση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία των άρθρων 3 και 5 της οδηγίας 2009/103/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων και τον έλεγχο της υποχρεώσεως προς ασφάλιση της ευθύνης αυτής (2).
2. Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ του José Luís Núñez Torreiro και μιας ασφαλιστικής εταιρίας, ήτοι της AIG Europe Limited, Sucursal en España (3) (στο εξής: ασφαλίστρια), με αντικείμενο την καταβολή αποζημιώσεως δυνάμει της υποχρεωτικής ασφαλίσεως αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων (4).
3. Με τα υποβληθέντα από το αιτούν δικαστήριο ερωτήματα ζητείται, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί η έννοια του όρου «κυκλοφορία οχημάτων» και, ειδικότερα, κατά πόσον τα κράτη μέλη δύνανται να την ορίζουν κατά τρόπο διαφορετικό, υπό το πρίσμα της οδηγίας 2009/103, προκειμένου να καθοριστεί αν ο τόπος κυκλοφορίας μπορεί να αποτελεί λόγο παρεκκλίσεως από την υποχρέωση ασφαλίσεως, πράγμα το οποίο συνεπάγεται τη διευκρίνιση της έννοιας του όρου «συνήθης χρήση του οχήματος» η οποία καθιερώθηκε με την απόφαση της 4ης Σεπτεμβρίου 2014, Vnuk (5).
4. Στις παρούσες προτάσεις, θα υποστηρίξω ότι η κατά το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2009/103 έννοια του όρου «κυκλοφορία οχημάτων», η οποία έχει κριθεί ότι συνιστά αυτοτελή έννοια του δικαίου της Ένωσης, πρέπει να ερμηνεύεται κατά τρόπο ενιαίο σε όλα τα κράτη μέλη, λαμβάνοντας υπόψη τη χρησιμοποίηση του οχήματος σύμφωνα με τη «συνήθη χρήση» του, και ότι εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να ερμηνεύσει το σύνολο των ρυθμίσεων όπως οι επίμαχες στην υπόθεση της κύριας δίκης προκειμένου να καταστήσει δυνατή την πλήρη πρακτική αποτελεσματικότητα της υποχρεώσεως ασφαλίσεως της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων. Θα προτείνω να διευκρινιστεί ότι συνθήκες όπως οι επίμαχες στην υπόθεση της κύριας δίκης δεν δικαιολογούν τη μεταβολή του περιγράμματος της έννοιας της χρησιμοποιήσεως ενός οχήματος σύμφωνα με τη «συνήθη χρήση» του, λαμβανομένου υπόψη του εδάφους επί του οποίου κυκλοφορούσε το όχημα.
II. Το νομικό πλαίσιο
A. Το δίκαιο της Ένωσης
5. Οι αιτιολογικές σκέψεις 1 έως 3, 10 και 20 της οδηγίας 2009/103 έχουν ως εξής:
«(1) Η οδηγία 72/166/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 24ης Απριλίου 1972, περί εναρμονίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών των σχετικών με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων και με τον έλεγχο της υποχρεώσεως προς ασφάλιση της ευθύνης αυτής [(6)], η δεύτερη οδηγία 84/5/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 30ής Δεκεμβρίου 1983, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών των σχετικών με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων [(7)], η τρίτη οδηγία 90/232/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 14ης Μαΐου 1990, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την ασφάλιση αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων [(8)] και η οδηγία 2000/26/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Μαΐου 2000, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων (τέταρτη οδηγία ασφάλισης αυτοκινήτων) [(9)] έχουν τροποποιηθεί επανειλημμένα […] και ουσιωδώς. Είναι, ως εκ τούτου, σκόπιμη, για λόγους σαφήνειας και ορθολογισμού, η κωδικοποίηση των εν λόγω τεσσάρων οδηγιών, καθώς και της οδηγίας 2005/14/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαΐου 2005, για τροποποίηση των οδηγιών 72/166/ΕΟΚ, 84/5/ΕΟΚ, 88/357/ΕΟΚ και 90/232/ΕΟΚ και της οδηγίας 2000/26/ΕΚ […] [(10)].
(2) Η ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων […] έχει ιδιαίτερη σημασία για τους ευρωπαίους πολίτες, είτε ως ασφαλισμένους είτε ως θύματα ατυχήματος. Επίσης αποτελεί βασική μέριμνα των ασφαλιστικών επιχειρήσεων, δεδομένου ότι αποτελεί σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων τους στον κλάδο ασφάλισης ζημιών στην Κοινότητα. Η ασφάλιση αυτοκινήτων έχει επίσης επιπτώσεις στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και των οχημάτων.. Επομένως, η ενίσχυση και η εδραίωση της εσωτερικής αγοράς ασφάλισης αυτοκινήτων θα πρέπει να αποτελέσει βασικό στόχο της δράσης της Κοινότητας στο πεδίο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.
(3) Κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε η αστική ευθύνη η σχετική με την κυκλοφορία οχημάτων με συνήθη στάθμευση στο έδαφός του να καλύπτεται από ασφάλιση. Οι καλυπτόμενες ζημίες καθώς και οι όροι της ασφάλισης αυτής καθορίζονται στα πλαίσια των μέτρων αυτών.
[…]
(10) Θα πρέπει να επιτρέπεται στα κράτη μέλη να παρεκκλίνουν από τη γενική υποχρέωση της υποχρεωτικής ασφάλισης των οχημάτων όσον αφορά οχήματα που ανήκουν σε συγκεκριμένα φυσικά ή νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου. Σε περίπτωση ατυχημάτων που προκαλούνται από τα εν λόγω οχήματα, το κράτος μέλος που προβλέπει τέτοια παρέκκλιση θα πρέπει να ορίζει αρχή ή οργανισμό που θα αποζημιώνει τις βλάβες που υφίστανται τα θύματα ατυχήματος που συμβαίνει σε άλλο κράτος μέλος. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται ότι αποζημιώνονται δεόντως όχι μόνον τα θύματα ατυχημάτων που προκαλούν τα οχήματα αυτά στο εξωτερικό αλλά και τα θύματα ατυχημάτων που συμβαίνουν στο κράτος μέλος της συνήθους στάθμευσης του οχήματος, είτε αυτά κατοικούν στο έδαφός του είτε όχι. Εξάλλου, τα κράτη μέλη θα πρέπει να μεριμνούν ώστε να γνωστοποιείται στην Επιτροπή προς δημοσίευση ο κατάλογος των προσώπων που εξαιρούνται από την υποχρεωτική ασφάλιση και οι αρχές και οι οργανισμοί που είναι υπεύθυνοι για την αποζημίωση θυμάτων ατυχημάτων που προκαλούνται από τα οχήματα αυτά.
[…]
(20) Θα πρέπει να διασφαλισθεί παρόμοια μεταχείριση των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων άσχετα με το πού λαμβάνει χώρα το ατύχημα στο εσωτερικό της Κοινότητας.»
6. Κατά το άρθρο 1, σημείο 1, της οδηγίας αυτής ως «όχημα» νοείται οιοδήποτε αυτοκίνητο όχημα προοριζόμενο να κινείται επί του εδάφους διά μηχανικής δυνάμεως και μη κινούμενο επί σιδηροτροχιών, ως επίσης και οιοδήποτε ρυμουλκούμενο όχημα, συζευγμένο ή μη μετά του κυρίως αυτοκινήτου οχήματος.
7. Το άρθρο 3 της εν λόγω οδηγίας προβλέπει τα εξής:
«Κάθε κράτος μέλος λαμβάνει, υπό την επιφύλαξη εφαρμογής του άρθρου 5, όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε η αστική ευθύνη, η σχετική με την κυκλοφορία οχημάτων με συνήθη στάθμευση στο έδαφός του να καλύπτεται από ασφάλιση.
Η έκταση της καλυπτόμενης ευθύνης και οι όροι και συνθήκες της καλύψεως καθορίζονται με βάση τα μέτρα που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο
[…]
Η ασφάλιση που αναφέρεται στο πρώτο εδάφιο καλύπτει υποχρεωτικά και τις υλικές ζημιές και τις σωματικές βλάβες.
[…]»
8. Το άρθρο 5 της οδηγίας 2009/103 (11), με τίτλο «Παρέκκλιση της υποχρέωσης ασφάλισης των οχημάτων», ορίζει τα εξής:
«1. Κάθε κράτος μέλος δύναται να παρεκκλίνει από τις διατάξεις του άρθρου 3 για ορισμένα, φυσικά ή νομικά πρόσωπα, δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου. Ο κατάλογος των εν λόγω προσώπων συντάσσεται από το ενδιαφερόμενο κράτος και κοινοποιείται στα άλλα κράτη μέλη και στην Επιτροπή.
[…]
2. Τα κράτη μέλη μπορούν να παρεκκλίνουν των διατάξεων του άρθρου 3 για ορισμένους τύπους οχημάτων ή ορισμένα οχήματα με ειδική πινακίδα κυκλοφορίας. Ο κατάλογος των εν λόγω οχημάτων καταρτίζεται από το ενδιαφερόμενο κράτος και κοινοποιείται στα άλλα κράτη μέλη και στην Επιτροπή.
[…]»
9. Το άρθρο 29 της οδηγίας αυτής προβλέπει τα εξής:
«Οι οδηγίες 72/166/ΕΟΚ, 84/5/ΕΟΚ, 90/232/ΕΟΚ, 2000/26/ΕΚ και 2005/14/ΕΚ […] καταργούνται […]
Οι αναφορές στις καταργούμενες οδηγίες θεωρούνται ως αναφορές στην παρούσα οδηγία και διαβάζονται σύμφωνα με τον πίνακα αντιστοιχίας που εμφαίνεται στο παράρτημα ΙΙ.»
B. Το ισπανικό δίκαιο
10. Ο Ley sobre responsabilidad civil y seguro en la circulación de vehículos a motor (νόμος περί αστικής ευθύνης και ασφαλίσεως στην κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων), ο οποίος εγκρίθηκε με το βασιλικό νομοθετικό διάταγμα 8/2004, της 29ης Οκτωβρίου 2004 (12), προβλέπει, στο άρθρο 1, τα εξής:
«1. O οδηγός μηχανοκίνητου οχήματος ευθύνεται, λόγω του κινδύνου που ενέχει η οδήγηση αυτού, για τη σωματική βλάβη ή την περιουσιακή ζημία που προκαλείται από την κυκλοφορία του.
[…]
6. Οι έννοιες των μηχανοκίνητων οχημάτων και της κυκλοφορίας τους ορίζονται για τους σκοπούς του παρόντος νόμου με κανονιστική διάταξη. Σε κάθε περίπτωση δεν λογίζονται ως τροχαία περιστατικά εκείνα που απορρέουν από τη χρήση του μηχανοκίνητου οχήματος ως μέσου για τη διάπραξη εκ προθέσεως αδικημάτων κατά προσώπων και περιουσιακών στοιχείων.»
11. Το άρθρο 7, παράγραφος 1, πρώτο και δεύτερο εδάφιο, του νόμου αυτού ορίζει τα εξής:
«Η ασφαλιστική εταιρία, στο πλαίσιο της υποχρεωτικής ασφαλίσεως και δυνάμει της σχετικής ασφαλιστικής καλύψεως, οφείλει να καταβάλει στον ζημιωθέντα το ποσό που αντιστοιχεί στη ζημία που υπέστη τόσο ο ίδιος όσο και τα περιουσιακά του στοιχεία, καθώς και τις δαπάνες και τυχόν άλλα έξοδα για τα οποία δικαιούται να αποζημιωθεί, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Μπορεί να απαλλαγεί από την υποχρέωση αυτή εάν αποδείξει ότι από τα πραγματικά περιστατικά δεν στοιχειοθετείται προσωπική του αστική ευθύνη, σύμφωνα με το άρθρο 1 του παρόντος νόμου.
Ο ζημιωθείς ή οι κληρονόμοι του έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν ευθεία αγωγή, απαιτώντας από την ασφαλιστική εταιρία να τους καταβάλει τη σχετική αποζημίωση. Το δικαίωμα αυτό παραγράφεται μετά από ένα έτος.»
12. Ο reglamento del seguro obligatorio de responsabilidad civil en la circulación de vehículos de motor (κανονισμός περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως αστικής ευθύνης στην κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων), ο οποίος εγκρίθηκε με το βασιλικό νομοθετικό διάταγμα 1507/2008, της 12ης Σεπτεμβρίου 2008 (13), ορίζει, στο άρθρο 2, τα εξής:
«1. Στο πλαίσιο της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων και της καλύψεως της ασφαλιστικής ευθύνης που ρυθμίζει ο κανονισμός, νοούνται ως τροχαία περιστατικά τα περιστατικά που προκύπτουν από τον κίνδυνο που ενέχει η οδήγηση μηχανοκίνητων οχημάτων στα οποία αναφέρεται το προηγούμενο άρθρο. Στην κυκλοφορία συμπεριλαμβάνεται η οδήγηση εντός υπαίθριων και κλειστών χώρων σταθμεύσεως, σε δημόσιους και ιδιωτικούς δρόμους και εδάφη, εντός και εκτός αστικού ιστού, υπό τον όρο της καταλληλότητάς τους για την κυκλοφορία οχημάτων, καθώς και σε δρόμους ή εδάφη τα οποία είναι κοινής χρήσεως, καίτοι στερούνται της εν λόγω καταλληλότητας.
2. Δεν συνιστούν τροχαίο περιστατικό:
a) Τα περιστατικά που σχετίζονται με τη διεξαγωγή αθλητικών αγώνων με μηχανοκίνητα οχήματα σε ειδικά σχεδιασμένες ή διαμορφωμένες προς τούτο πίστες […]
b) Τα περιστατικά που σχετίζονται με την πραγματοποίηση βιομηχανικών ή γεωργικών εργασιών με ειδικά προοριζόμενα προς τούτο μηχανοκίνητα οχήματα, με την επιφύλαξη της εφαρμογής της παραγράφου 1 στην περίπτωση μετακινήσεως των εν λόγω οχημάτων μέσω των δρόμων ή εδαφών που ορίζονται στο εν λόγω εδάφιο όταν δεν εκτελούν βιομηχανικές ή γεωργικές εργασίες για τις οποίες προορίζεται η χρήση τους.
Στο πλαίσιο της αλυσίδας διανομής οχημάτων, θεωρούνται ως βιομηχανικές εργασίες οι σχετιζόμενες με την φόρτωση, εκφόρτωση, αποθήκευση και λοιπές ενέργειες οι οποίες απαιτούνται ως προς τα οχήματα υπό την ιδιότητά τους ως εμπορευμάτων, με εξαίρεση τη μετακίνηση που πραγματοποιείται μέσω των δρόμων στις οποίες αναφέρεται η παράγραφος 1.
c) Η μετακίνηση των μηχανοκίνητων οχημάτων μέσω δρόμων ή εδαφών στις οποίες δεν εφαρμόζεται η νομοθεσία που αναφέρεται στο άρθρο 1, όπως οι λιμένες ή τα αεροδρόμια.
3. Επίσης, δεν συνιστά τροχαίο περιστατικό η χρήση μηχανοκίνητου οχήματος ως μέσου για τη διάπραξη εκ προθέσεων αδικημάτων κατά προσώπων και περιουσιακών στοιχείων. Σε κάθε περίπτωση, πράγματι λογίζεται τέτοιο περιστατικό η χρήση μηχανοκίνητου οχήματος σε οποιαδήποτε από τις μορφές τις οποίες χαρακτηρίζει ο ποινικός κώδικας ως πράξη που συνιστά αδίκημα κατά της οδικής ασφάλειας […]».
III. Τα πραγματικά περιστατικά και τα προδικαστικά ερωτήματα
13. Στις 28 Ιουνίου 2012, ο José Luís Núñez Torreiro, υπολοχαγός του ισπανικού στρατού, μετείχε σε νυχτερινές στρατιωτικές ασκήσεις σε πεδίο ασκήσεως στην περιοχή Chinchilla, Albacete (Ισπανία), όταν το στρατιωτικό όχημα παντός εδάφους του στρατού ξηράς (14) Aníbal, στο οποίο επέβαινε ως επιβάτης, ανετράπη, με συνέπεια να υποστεί διάφορα τραύματα. Το εν λόγω όχημα εκινείτο σε περιοχή που δεν προοριζόταν για τροχοφόρα οχήματα, αλλά για την κυκλοφορία ερπυστριοφόρων οχημάτων μάχης.
14. Βάσει του άρθρου 7 του LRCSCVM, ο J. L. Núñez Torreiro άσκησε, ενώπιον του Juzgado de Primera Instancia n.º 1 de Albacete (πρωτοδικείο υπ’ αριθ. 1 του Albacete, Ισπανία), ευθεία αγωγή κατά της ασφαλίστριας με την οποία το ισπανικό Υπουργείο Άμυνας είχε συνάψει την υποχρεωτική ασφάλιση του οχήματος με αίτημα την καταβολή αποζημιώσεως ύψους 15 300,56 ευρώ για τη σωματική βλάβη που υπέστη λόγω του ατυχήματος αυτού.
15. Η ασφαλίστρια, επικαλούμενη το άρθρο 1, παράγραφος 6, του LRCSCVM, σε συνδυασμό με το άρθρο 2 του κανονισμού περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως, αρνήθηκε την καταβολή του ποσού αυτού υποστηρίζοντας ότι το ατύχημα δεν οφειλόταν σε «τροχαίο περιστατικό», δεδομένου ότι προκλήθηκε όταν το επίμαχο στην υπόθεση της κύριας δίκης όχημα εκινείτο επί πεδίου ασκήσεως στο οποίο η πρόσβαση μη στρατιωτικών οχημάτων είναι περιορισμένη. Η εν λόγω ασφαλιστική εταιρία προέβαλε, συγκεκριμένα, ότι το έδαφος αυτό δεν προοριζόταν για «κοινή χρήση» και ήταν ακατάλληλο για την κυκλοφορία οχημάτων, υπό την έννοια του άρθρου 2 του κανονισμού αυτού.
16. Με απόφαση της 3ης Νοεμβρίου 2015, του Juzgado de Primera Instancia n.º 1 de Albacete (πρωτοδικείο υπ’ αριθ. 1 του Albacete), η αγωγή απορρίφθηκε με το σκεπτικό ότι τα τραύματα του J. L. Núñez Torreiro δεν προκλήθηκαν από «τροχαίο περιστατικό», διότι το όχημα στο οποίο επέβαινε εκινείτο σε έδαφος ακατάλληλο για κυκλοφορία και μη προοριζόμενο για κοινή χρήση.
17. Ο J. L. Núñez Torreiro άσκησε έφεση κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του Audiencia Provincial de Albacete (περιφερειακό εφετείο του Albacete, Ισπανία) προβάλλοντας ότι το άρθρο 1, παράγραφος 6, του LRCSCVM, σε συνδυασμό με το άρθρο 2 του κανονισμού περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως, έχρηζαν συσταλτικής ερμηνείας, σύμφωνα με την απόφαση Vnuk, με την οποία το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί η ευθύνη του ασφαλιστή εφόσον η χρησιμοποίηση του οχήματος ανταποκρίνεται στη συνήθη χρήση του.
18. To Audiencia Provincial de Albacete (περιφερειακό εφετείο του Albacete) διατύπωσε επιφυλάξεις ως προς τη συμβατότητα του ορισμού της έννοιας «κυκλοφορία οχημάτων» που προβλέπεται στο άρθρο 2 του κανονισμού περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως, όσον αφορά την οδήγηση οχήματος σε «κατάλληλο» έδαφος ή έδαφος «κοινής χρήσεως», με το άρθρο 3 της οδηγίας 2009/103. Το εν λόγω δικαστήριο φρονεί ότι οι μόνες, προβλεπόμενες από την οδηγία αυτή, εξαιρέσεις από την υποχρέωση ασφαλίσεως της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων, είναι οι οριζόμενες στο άρθρο 5 της οδηγίας αυτής. Εξάλλου, επισημαίνει ότι, με την απόφαση Vnuk, το Δικαστήριο έκρινε, μεταξύ άλλων, ότι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της έννοιας «κυκλοφορία οχημάτων» δεν μπορεί να αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια κάθε κράτους μέλους και έκρινε ότι πρέπει να ερμηνεύεται ως η χρησιμοποίηση του οχήματος σύμφωνα τη «συνήθη χρήση» του. Ως εκ τούτου, κατά το αιτούν δικαστήριο, τα κράτη μέλη μπορούν να εισάγουν εξαιρέσεις όσον αφορά την ευθύνη των ασφαλιστών ή την έννοια της «κυκλοφορίας οχημάτων» μόνο στο πλαίσιο του άρθρου 5 της οδηγίας 2009/103 ή, κατά την απόφαση Vnuk, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το όχημα χρησιμοποιείται κατά τρόπο που δεν ανταποκρίνεται στη συνήθη χρήση του. Οι προβλεπόμενες από το άρθρο 2, παράγραφος 1, του κανονισμού περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως, εξαιρέσεις από την «κυκλοφορία οχημάτων», που αφορούν μη κατάλληλο έδαφος ή έδαφος που δεν προορίζεται για κοινή χρήση, είναι, ως εκ τούτου, αντίθετες προς το δίκαιο της Ένωσης και πρέπει να παραμένουν ανεφάρμοστες.
19. Το αιτούν δικαστήριο διατύπωσε τις ίδιες επιφυλάξεις όσον αφορά τις προβλεπόμενες στο άρθρο 2, παράγραφοι 2 και 3, του κανονισμού αυτού, εξαιρέσεις σχετικά με περιστατικά που σχετίζονται με αθλητικούς αγώνες ή με πραγματοποίηση βιομηχανικών ή γεωργικών εργασιών, ή ακόμα με περιστατικά από τα οποία προκύπτει πρόθεση του οδηγού για διάπραξη αδικημάτων κατά προσώπων και περιουσιακών στοιχείων.
20. Υπό τις συνθήκες αυτές, το Audiencia Provincial de Albacete (περιφερειακό εφετείο του Albacete) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
«1) Μπορεί η έννοια “κυκλοφορία οχημάτων” ή “τροχαίο περιστατικό”, ως ασφαλιστικός κίνδυνος αστικής ευθύνης από τη χρήση και την κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων, η οποία χρησιμοποιείται στο δίκαιο της Ένωσης (μεταξύ άλλων, στο άρθρο 3 της οδηγίας 2009/103), να καθοριστεί από την εθνική νομοθεσία κράτους μέλους κατά τρόπο διαφορετικό σε σχέση με το δίκαιο της Ένωσης;
2) Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο ως άνω ερώτημα, μπορούν να εξαιρεθούν από την εν λόγω έννοια (πέραν των συγκεκριμένων προσώπων, πινακίδων ή ειδών οχημάτων, όπως αναγνωρίζεται στο άρθρο 5, της οδηγίας 2009/103) περιπτώσεις κυκλοφορίας ανάλογα με τον τόπο στον οποίο αυτή διεξάγεται, όπως, για παράδειγμα, είναι η κυκλοφορία σε δρόμους ή εδάφη “μη κατάλληλα” για την κυκλοφορία;
3) Ομοίως, μπορούν να εξαιρεθούν από την “κυκλοφορία οχημάτων” συγκεκριμένες δραστηριότητες του οχήματος που σχετίζονται με τον σκοπό της χρήσεώς του (όπως, ενδεικτικά, για αθλητική, βιομηχανική ή γεωργική χρήση) ή που σχετίζονται με την πρόθεση του οδηγού (όπως, ενδεικτικά, η εκ προθέσεως διάπραξη αδικήματος με τη χρήση του οχήματος);»
IV. Ανάλυση
A. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις
21. Εισαγωγικά, πρέπει, καταρχάς, να εξακριβωθεί ότι το όχημα Aníbal μπορεί να χαρακτηριστεί «όχημα» κατά την έννοια της οδηγίας 2009/103, το οποίο έχει τη συνήθη στάθμευσή του σε κράτος μέλος και δεν εμπίπτει σε μία από τις κατηγορίες οχημάτων οι οποίες έχουν εξαιρεθεί νομίμως από την υποχρέωση ασφαλίσεως κατά τα προβλεπόμενα στην οδηγία αυτή.
22. Υπενθυμίζεται ότι, αφενός, κατά το άρθρο 1, σημείο 1, της εν λόγω οδηγίας, στην έννοια αυτή εμπίπτει οιοδήποτε αυτοκίνητο όχημα προοριζόμενο να κινείται επί του εδάφους διά μηχανικής δυνάμεως και μη κινούμενο επί σιδηροτροχιών, ως επίσης και οιοδήποτε ρυμουλκούμενο όχημα, συζευγμένο ή μη μετά του κυρίως αυτοκινήτου οχήματος. Από τα τεχνικά χαρακτηριστικά του οχήματος Aníbal τα οποία περιγράφονται στη δικογραφία που έχει στη διάθεσή του το Δικαστήριο προκύπτει ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις αυτές.
23. Αφετέρου, το άρθρο 3, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103 ορίζει ότι κάθε κράτος μέλος λαμβάνει, υπό την επιφύλαξη εφαρμογής του άρθρου 5, όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε η αστική ευθύνη, η σχετική με την κυκλοφορία οχημάτων με συνήθη στάθμευση στο έδαφός του να καλύπτεται από ασφάλιση. Η προϋπόθεση αυτή επίσης πληρούται δεδομένου ότι το όχημα Aníbal, εμπλεκόμενο στη διαφορά της κύριας δίκης, έχει ταξινομηθεί με τα στοιχεία ET‑107351, εκ των οποίων τα γράμματα «ΕΤ» χρησιμοποιούνται για τα οχήματα του στρατού ξηράς που ανήκουν στο ισπανικό Υπουργείο Άμυνας (15).
24. Εξάλλου, το άρθρο 5 της οδηγίας αυτής προβλέπει τη δυνατότητα, για τα κράτη μέλη, να παρεκκλίνουν από την υποχρέωση αυτή είτε ως προς ορισμένα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου είτε ως προς ορισμένους τύπους οχημάτων. Ωστόσο, από τη δικογραφία που έχει στη διάθεσή του το Δικαστήριο προκύπτει ότι η Ισπανική Κυβέρνηση δεν έκανε χρήση τέτοιας παρεκκλίσεως (16).
25. Ως εκ τούτου, επιβεβαιώνεται ότι το όχημα Aníbal πληροί τις προβλεπόμενες από την οδηγία 2009/103 προϋποθέσεις και πρέπει συνεπώς να θεωρηθεί ως όχημα για το οποίο υφίσταται υποχρέωση ασφαλίσεως της αστικής ευθύνης, όπερ, εξάλλου, δεν αμφισβητείται από κανέναν εκ των ενδιαφερομένων που υπέβαλαν γραπτές παρατηρήσεις (17).
26. Περαιτέρω, επισημαίνεται ότι το τρίτο ερώτημα πρέπει να απορριφθεί ως απαράδεκτο, όπως υποστηρίζουν και οι ενδιαφερόμενοι αυτοί. Με το τρίτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ’ ουσίαν, κατά πόσον το δίκαιο της Ένωσης απαγορεύει σε κράτος μέλος να εξαιρεί από την «κυκλοφορία οχημάτων» περιπτώσεις όπως οι προβλεπόμενες στο άρθρο 2, παράγραφοι 2 και 3, του κανονισμού περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως, ήτοι τα περιστατικά που σχετίζονται με αθλητικούς αγώνες ή με πραγματοποίηση βιομηχανικών ή γεωργικών εργασιών, ή ακόμα τα περιστατικά από τα οποία προκύπτει πρόθεση του οδηγού για διάπραξη αδικημάτων κατά προσώπων και περιουσιακών στοιχείων.
27. Συναφώς, πρέπει να υπομνησθεί ότι, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, στο πλαίσιο της συνεργασίας μεταξύ του τελευταίου και των εθνικών δικαστηρίων την οποία καθιερώνει το άρθρο 267 ΣΛΕΕ, εναπόκειται αποκλειστικά στο εθνικό δικαστήριο ενώπιον του οποίου εκκρεμεί η διαφορά και το οποίο φέρει την ευθύνη της δικαστικής αποφάσεως που θα εκδοθεί να εκτιμήσει, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε υποθέσεως, τόσο την αναγκαιότητα μιας προδικαστικής αποφάσεως για να είναι σε θέση να εκδώσει την απόφασή του όσο και το λυσιτελές των ερωτημάτων που υποβάλλει στο Δικαστήριο. Συνεπώς, εφόσον τα υποβαλλόμενα ερωτήματα αφορούν την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης, το Δικαστήριο οφείλει, καταρχήν, να αποφανθεί. Ωστόσο, το Δικαστήριο μπορεί να αρνηθεί να αποφανθεί επί προδικαστικού ερωτήματος εάν προκύπτει προδήλως ότι η ζητούμενη ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης δεν έχει καμία σχέση με το υποστατό ή το αντικείμενο της διαφοράς της κύριας δίκης, όταν το πρόβλημα είναι υποθετικής φύσεως ή ακόμα όταν το Δικαστήριο δεν διαθέτει τα πραγματικά και νομικά στοιχεία που είναι αναγκαία προκειμένου να δώσει χρήσιμη απάντηση στα ερωτήματα που του έχουν υποβληθεί (18).
28. Επιβάλλεται η διαπίστωση ότι, στην υπόθεση της κύριας δίκης, δεν πρόκειται για περιστατικό που σχετίζεται με αθλητικούς αγώνες ή με πραγματοποίηση βιομηχανικών ή γεωργικών εργασιών, ούτε για περιστατικό από το οποίο προκύπτει πρόθεση του οδηγού για διάπραξη αδικήματος κατά προσώπων ή περιουσιακών στοιχείων. Η απάντηση στο τρίτο ερώτημα είναι επομένως άνευ σημασίας για την επίλυση της διαφοράς της κύριας δίκης.
29. Κατά συνέπεια, υπό το πρίσμα της παρατιθέμενης στο σημείο 27 των παρουσών προτάσεων νομολογίας, πρέπει να κριθεί ότι το υποβληθέν με τη διάταξη περί παραπομπής τρίτο ερώτημα είναι απαράδεκτο.
30. Τέλος, όσον αφορά τα δύο πρώτα ερωτήματα, εκτιμώ ότι πρέπει να συνεξεταστούν, καθόσον η απάντηση στο πρώτο ερώτημα συνάγεται ευθέως από την απόφαση Vnuk και η δεύτερη προϋποθέτει την ανάλυση του ορισμού της έννοιας «κυκλοφορία οχημάτων» ο οποίος καθιερώθηκε από την ίδια αυτή απόφαση.
31. Ειδικότερα, θα αναλύσω, καταρχάς, τον αυτοτελή χαρακτήρα της έννοιας «κυκλοφορία οχημάτων» και, στη συνέχεια, τη συνδεόμενη με αυτήν προϋπόθεση σχετικά με τη χρησιμοποίηση του οχήματος σύμφωνα με τη συνήθη χρήση του.
B. Επί της έννοιας του όρου «κυκλοφορία οχημάτων»
32. Με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί από το Δικαστήριο να κρίνει αν η έννοια του όρου «κυκλοφορία οχημάτων» μπορεί, στο εσωτερικό δίκαιο κράτους μέλους, να έχει διαφορετικό περιεχόμενο από την αντίστοιχη έννοια που χρησιμοποιείται στη νομοθεσία της Ένωσης, ειδικά στο άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2009/103.
33. Επισημαίνεται εξαρχής ότι το ερώτημα αυτό έχει απαντηθεί κατά τρόπο σαφή στην απόφαση Vnuk, μολονότι η ερμηνεία που δόθηκε από την εν λόγω απόφαση αφορά την οδηγία 72/166. Συγκεκριμένα, καίτοι η οδηγία αυτή καταργήθηκε από την οδηγία 2009/103, από το παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 2009/103 (19) προκύπτει ότι τα άρθρα της 3 και 5 αντιστοιχούν, κατ’ ουσίαν, στα άρθρα, αντιστοίχως, 3 και 4 της οδηγίας 72/166.
34. Το Δικαστήριο έκρινε, στη σκέψη 41 της αποφάσεως Vnuk, ότι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της έννοιας «κυκλοφορία οχημάτων» δεν μπορεί να αφεθεί στη διακριτική ευχέρεια κάθε κράτους μέλους.
35. Στη σκέψη 42 της αποφάσεως αυτής διευκρινίζεται ότι η ανάλυση αυτή στηρίζεται, καταρχάς, στη διαπίστωση ότι καμία διάταξη της οδηγίας 72/166 ή των άλλων οδηγιών σχετικά με την υποχρεωτική ασφάλιση δεν παραπέμπει στο δίκαιο των κρατών μελών για τον προσδιορισμό του περιεχομένου της έννοιας αυτής, και, στη συνέχεια, στην εφαρμογή πάγιας νομολογίας, κατά την οποία, σε μια τέτοια περίπτωση, η διάταξη του δικαίου της Ένωσης πρέπει να ερμηνεύεται αυτοτελώς και ομοιόμορφα όπως επιβάλλεται από τις επιταγές της ομοιόμορφης εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης και της αρχής της ισότητας. Προς τον σκοπό αυτόν, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο το γράμμα της διατάξεως όσο και οι σκοποί που επιδιώκονται με το νομοθέτημα στο οποίο περιλαμβάνεται.
36. Το Δικαστήριο, στην εν λόγω απόφαση, ανέλυσε, καταρχάς, τις γλωσσικές αποδόσεις της οδηγίας 72/166 το λεξιλόγιο των οποίων παρουσιάζει διαφορές. Από την ανάλυση αυτή προέκυψε ότι ο όρος «κυκλοφορία» [«circulation»], ο οποίος αφορά την οδική αποκλειστικά κυκλοφορία, και οι όροι «χρήση» [«utilisation»] ή και «λειτουργία» [«fonctionnement»] οι οποίοι, αντιθέτως, δεν παραπέμπουν κατ’ ανάγκη σε πλαίσιο οδικής κυκλοφορίας, χρησιμοποιούνταν για την περιγραφή της ίδιας έννοιας (20).
37. Το Δικαστήριο προέβη, ως εκ τούτου, στην εφαρμογή επίσης πάγιας νομολογίας του κατά την οποία οι διατάξεις του δικαίου της Ένωσης πρέπει να ερμηνεύονται και να εφαρμόζονται κατά τρόπο ομοιόμορφο λαμβανομένων υπόψη των αποδόσεών τους σε όλες τις γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, σε περίπτωση διαστάσεως μεταξύ των αποδόσεων ρυθμίσεως του δικαίου της Ένωσης στις διάφορες γλώσσες, η επίμαχη διάταξη πρέπει να ερμηνεύεται βάσει της όλης οικονομίας και του σκοπού που επιδιώκεται με τη ρύθμιση της οποίας αποτελεί μέρος (21).
38. Το Δικαστήριο υπογράμμισε ιδίως τον σκοπό προστασίας των θυμάτων των ατυχημάτων που προκαλούνται από μηχανοκίνητα οχήματα, ο οποίος ενισχύεται διαρκώς από το νομοθέτη της Ένωσης κατά την εξέλιξη της ενωσιακής νομοθεσίας στον τομέα της υποχρεωτικής ασφαλίσεως (22). Μεταξύ των πολλών παρατιθέμενων τροποποιήσεων επισημαίνονται η επέκταση της ασφαλιστικής καλύψεως ώστε να περιλαμβάνει τις σωματικές βλάβες, η αντιμετώπιση των περιπτώσεων στις οποίες δεν υπάρχει ασφάλιση, η υπαγωγή των επιβατών στην παρεχόμενη προστασία, το δικαίωμα των ζημιωθέντων να ασκούν ευθεία αγωγή, ο περιορισμός ορισμένων ρητρών που αποκλείουν την ασφαλιστική κάλυψη και η προσαρμογή των ελάχιστων ποσών ασφαλιστικής καλύψεως (23). Μπορεί στο εξής να προστεθεί ότι η οδηγία 2009/103 συνιστά ένα μέσο κωδικοποιήσεως που σκοπεί στη διευκόλυνση της εφαρμογής των προστατευτικών διατάξεων οι οποίες αναδεικνύονται ιδιαίτερα στην απόφαση αυτή.
39. Το Δικαστήριο έκρινε ότι «όρος “κυκλοφορία οχημάτων” καλύπτει κάθε χρησιμοποίηση οχήματος η οποία ανταποκρίνεται στη συνήθη χρήση του οχήματος αυτού» (24).
40. Η απόφαση Vnuk προτείνει συνεπώς μια διασταλτική και ομοιόμορφη ερμηνεία της αυτοτελούς έννοιας «κυκλοφορία οχημάτων», η οποία καθιστά δυνατή την κάλυψη από την υποχρεωτική ασφάλιση των ζημιών που προκαλούνται από ατυχήματα που συμβαίνουν σε δημόσιο ή ιδιωτικό χώρο, κάθε φορά που το εμπλεκόμενο στο ατύχημα όχημα, ως μέσο μεταφοράς, χρησιμοποιείται για τον σκοπό αυτόν.
41. Ως εκ τούτου, το εθνικό δικαστήριο οφείλει να ακολουθήσει αυστηρά το ίδιο περιεχόμενο της έννοιας της κυκλοφορίας, όπως αυτό προσδιορίζεται με την απόφαση Vnuk, ανεξαρτήτως του περιεχομένου που της προσδίδεται από το εθνικό δίκαιο. Εναπόκειται στο δικαστήριο αυτό συνεπώς να την ερμηνεύσει στο μέτρο του δυνατού με γνώμονα την επίτευξη του αποτελέσματος που επιδιώκεται από την οδηγία και να διασφαλίσει την πλήρη αποτελεσματικότητα του δικαίου της Ένωσης για να αποφανθεί επί της διαφοράς της οποίας έχει επιληφθεί (25).
42. Κατά συνέπεια, βάσει των ανωτέρω, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η κατά το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2009/103 έννοια του όρου «κυκλοφορία οχημάτων», συνιστά αυτοτελή έννοια του δικαίου της Ένωσης η οποία πρέπει να ερμηνεύεται με ομοιόμορφο τρόπο σε όλα τα κράτη μέλη, λαμβανομένης υπόψη της χρησιμοποιήσεως του οχήματος σύμφωνα με τη συνήθη χρήση του.
43. Μολονότι, υπό την έννοια αυτή, προτείνω να δοθεί αρνητική απάντηση στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα, φρονώ ότι είναι αναγκαίο, λόγω των ιδιαίτερων περιστάσεων του επίμαχου ατυχήματος, της διατυπώσεως του δεύτερου ερωτήματος που υπέβαλε το αιτούν δικαστήριο, και των υποβληθεισών παρατηρήσεων, τόσο των γραπτών όσο και των προφορικών, να διευκρινιστούν η έννοια και το περιεχόμενο του ορισμού του όρου «κυκλοφορία οχημάτων», ορισμός που καθιερώθηκε με την απόφαση Vnuk.
44. Συγκεκριμένα, κατά πάγια νομολογία, στο Δικαστήριο εναπόκειται να δώσει στο εθνικό δικαστήριο χρήσιμη απάντηση που θα του παράσχει τη δυνατότητα επιλύσεως της διαφοράς της οποίας έχει επιληφθεί, τηρουμένου παράλληλα του σαφούς διαχωρισμού των καθηκόντων του Δικαστηρίου και του εθνικού δικαστηρίου, το οποίο είναι το μόνο αρμόδιο να διαπιστώσει και να εκτιμήσει τα πραγματικά περιστατικά της διαφοράς της κύριας δίκης, καθώς και να ερμηνεύσει και να εφαρμόσει το εθνικό δίκαιο (26).
45. Περαιτέρω, πρέπει να ληφθούν υπόψη τα στοιχεία του γενικότερου πλαισίου δεδομένου ότι εκφράστηκαν ανησυχίες σχετικά με το περιεχόμενο της αποφάσεως Vnuk αμέσως μετά την έκδοσή της. Ορισμένα κράτη μέλη, ιδίως εκείνα το εσωτερικό δίκαιο των οποίων προέβλεπε ότι το περιεχόμενο της έννοιας αυτής περιοριζόταν αποκλειστικά στην οδική κυκλοφορία, εξέφρασαν έντονη ανησυχία ως προς τις πρακτικές συνέπειες που μπορεί να επιφέρει η εν λόγω απόφαση (27). Η ίδια η Επιτροπή εκτίμησε ότι η απόφαση Vnuk ενδέχεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις, ιδίως σε επίπεδο αυξήσεως των τιμών των ασφαλίστρων (28). Στην εκτίμηση επιπτώσεων που συνέταξε, η Επιτροπή έκρινε ότι ήταν αναγκαίο να αναλάβει την πρωτοβουλία προτάσεως οδηγίας, περί τροποποιήσεως της οδηγίας 2009/103, με σκοπό τον περιορισμό του πεδίου εφαρμογής, ιδίως όσον αφορά τα ατυχήματα που προκύπτουν από γεωργικές, βιομηχανικές, αθλητικές δραστηριότητες ή ακόμα δραστηριότητες που συνδέονται με πανηγύρεις, διατηρώντας ωστόσο ένα υψηλό επίπεδο προστασίας των θυμάτων ατυχημάτων που προκαλούνται από αυτοκίνητα οχήματα.
Γ. Επί της προϋποθέσεως σχετικά με τη χρησιμοποίηση του οχήματος σύμφωνα με τη «συνήθη χρήση» του
46. Από τις υποβληθείσες γραπτές και προφορικές παρατηρήσεις προκύπτει η ανάγκη να υπογραμμίσω εξαρχής το πλαίσιο εντός του οποίου καθιερώθηκε η προϋπόθεση αυτή από το Δικαστήριο στην απόφαση Vnuk.
47. Κρίνεται σκόπιμο να υπομνησθούν, καταρχάς, τα ακόλουθα πραγματικά περιστατικά: «ένα τρακτέρ με ρυμουλκούμενο όχημα, το οποίο μετέφερε δεμάτια άχυρου σε αχυρώνα, προσέκρουσε, κάνοντας όπισθεν στον προαύλιο χώρο του αγροκτήματος με σκοπό να εισέλθει το ρυμουλκούμενο στον αχυρώνα αυτό, στη σκάλα στην οποία είχε ανέβει ο D. Vnuk, με αποτέλεσμα την πτώση του» (29).
48. Η επιχειρηματολογία των διαδίκων της κύριας δίκης συνοψίζεται ως εξής: «[ε]νώπιον του αιτούντος δικαστηρίου ο D. Vnuk ισχυρίζεται ότι ο όρος “χρήση οχήματος στην κυκλοφορία” δεν καλύπτει μόνο την οδήγηση επί του δημόσιου οδικού δικτύου και ότι, επιπλέον, κατά τον χρόνο της επέλευσης του ζημιογόνου γεγονότος, το τρακτέρ και το ρυμουλκούμενο αποτελούσαν ενιαίο όχημα, το οποίο κυκλοφορούσε, και ότι επρόκειτο για το τέλος του δρομολογίου του οχήματος. [Η ασφαλιστική εταιρία] υποστηρίζει αντίθετα ότι η υπόθεση της κύριας δίκης αφορά τη χρησιμοποίηση ενός τρακτέρ όχι ως οχήματος προοριζόμενου για οδική κυκλοφορία, αλλά για την εκτέλεση εργασίας μπροστά από τον αχυρώνα ενός αγροκτήματος» (30).
49. Το Δικαστήριο υπενθύμισε επίσης ότι «[τ]ο αιτούν δικαστήριο παρατηρεί ότι ο Zakon o obveznih zavarovanjih v prometu (σλοβενικός νόμος για την υποχρεωτική ασφάλιση αυτοκινήτων οχημάτων) δεν ορίζει την έννοια «χρήση οχημάτων», αλλά ότι το κενό αυτό καλύπτεται από τη νομολογία. Συναφώς αναφέρει ότι ο κύριος σκοπός της υποχρεωτικής ασφάλισης δυνάμει του Zakon o obveznih zavarovanjih v prometu συνίσταται στον επιμερισμό του κινδύνου και στην ανάγκη μέριμνας για όσους ζημιώνονται ή βλάπτονται κατά την κυκλοφορία οχημάτων στο δημόσιο οδικό δίκτυο και για τους επιβάτες των οχημάτων. Κατά το αιτούν δικαστήριο, για να εξακριβωθεί αν μια δεδομένη ζημία καλύπτεται από την υποχρεωτική ασφάλιση, δεν έχει σημασία, κατά τη νομολογία των σλοβενικών δικαστηρίων, αν η ζημία επήλθε σε δημόσια οδό. Δεν υπάρχει πάντως ασφαλιστική κάλυψη δυνάμει της υποχρεωτικής ασφάλισης όταν το όχημα χρησιμοποιείται ως μηχάνημα για εργασία, π.χ. σε επιφάνεια γεωργικής φύσης, διότι στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για οδική κυκλοφορία» (31).
50. Το αιτούν δικαστήριο διερωτήθηκε συνεπώς, ελλείψει σχετικής ρυθμίσεως των οδηγιών, κατά πόσο «θα μπορούσε να γίνει δεκτό ότι η υποχρεωτική ασφάλιση καλύπτει είτε μόνο τις ζημίες που προκαλεί ένα όχημα στο πλαίσιο της οδικής κυκλοφορίας είτε κάθε ζημία ή βλάβη που συνδέεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο με τη χρησιμοποίηση ή τη λειτουργία του οχήματος, ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για οδική κυκλοφορία» (32).
51. Στο πλαίσιο της διαφοράς αυτής, που επικεντρώνεται στον τόπο της κυκλοφορίας και στον σκοπό της χρήσεως του οχήματος, οι διατυπωθείσες απόψεις ήταν ουσιαστικά ταυτόσημες με τις απόψεις που αναπτύχθηκαν στην υπόθεση της κύριας δίκης: «[η] Γερμανική Κυβέρνηση και η Ιρλανδία υποστηρίζουν ότι η υποχρέωση ασφάλισης την οποία προβλέπει το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας [72/166] καλύπτει μόνο τις περιπτώσεις οδικής κυκλοφορίας και ότι συνεπώς δεν ισχύει για περιπτώσεις όπως η περίπτωση της υπόθεσης της κύριας δίκης. Αντίθετα, η Επιτροπή θεωρεί ότι η διάταξη αυτή έχει εφαρμογή στη χρησιμοποίηση των οχημάτων είτε ως μέσων μεταφοράς είτε ως μηχανημάτων, σε οποιοδήποτε χώρο, δημόσιο ή ιδιωτικό, εφόσον στον χώρο αυτό μπορούν να επέλθουν κίνδυνοι συμφυείς προς τη χρήση οχήματος, ανεξάρτητα από το αν το όχημα βρίσκεται σε κίνηση ή όχι» (33).
52. Το Δικαστήριο με την απάντησή του διευκρίνισε καταρχάς την έννοια του οχήματος κατά την οδηγία 72/166 επισημαίνοντας ότι τα κράτη μέλη δύνανται να εξαιρούν από το πεδίο εφαρμογής της ορισμένους τύπους οχημάτων (34).
53. Στη συνέχεια, όπως υπομνήσθηκε στα σημεία 36 επ. των παρουσών προτάσεων, το Δικαστήριο ανέλυσε την έννοια «κυκλοφορία οχημάτων» προκειμένου να απαντήσει στο ερώτημα σχετικά με τις συνθήκες υπό τις οποίες είχε χρησιμοποιηθεί το όχημα.
54. Με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο τόνισε τον σκοπό των διαφόρων οδηγιών περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως, ο οποίος βαίνει σαφώς πέραν της ελευθερώσεως του καθεστώτος κυκλοφορίας των προσώπων και των αυτοκίνητων οχημάτων.
55. Δέχτηκε ειδικότερα ότι «έχει επίσης κρίνει επανειλημμένα ότι σκοπός των οδηγιών αυτών είναι να διασφαλιστεί επιπλέον ότι τα θύματα των ατυχημάτων που προκαλούνται από τα οχήματα αυτά θα έχουν παρόμοια μεταχείριση, ανεξάρτητα από τον τόπο στον οποίο συνέβη το ατύχημα εντός της Ένωσης» (35).
56. Επισήμανε, όπως έχει ήδη υπομνησθεί στο σημείο 38 των παρουσών προτάσεων, ότι «δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι η βούληση του νομοθέτη της Ένωσης ήταν να αποκλείσει από την παρεχόμενη από τις οδηγίες προστασία τα πρόσωπα που ζημιώνονται λόγω ατυχήματος που προκαλείται κατά τη χρησιμοποίηση οχήματος, εφόσον η χρησιμοποίηση αυτή ανταποκρίνεται στη συνήθη χρήση του οχήματος αυτού» (36).
57. Υπό το πρίσμα των γενικών αυτών σκοπών, επομένως, το Δικαστήριο έκρινε ότι η ασφαλιστική κάλυψη πρέπει να εφαρμόζεται όταν όχημα που χρησιμοποιείται ως μέσο μεταφοράς εμπλέκεται σε ατύχημα, αποκλείοντας κατά τον τρόπο αυτόν τη συνεκτίμηση περιστάσεων που αφορούν, ειδικότερα, το εύρος του ελιγμού, τον δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα του τόπου του ατυχήματος, ή ακόμη τα χαρακτηριστικά του επίμαχου οχήματος, ήτοι ενός τρακτέρ, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης ως μηχάνημα εργασίας.
58. Στο ίδιο πνεύμα, ο γενικός εισαγγελέας Ρ. Mengozzi ήταν της γνώμης ότι η υποχρεωτική ασφάλιση πρέπει να καλύπτει «όλες τις ζημίες που προκαλούνται από όχημα κατά τη χρήση του, στο μέτρο που αυτή είναι συμβατή με τη συνήθη λειτουργία ενός οχήματος».
59. Η θέση αυτή έχει επικριθεί λαμβανομένων υπόψη των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, τα οποία, κατά τις γραπτές και προφορικές παρατηρήσεις των ενδιαφερομένων, εξαιρουμένης της Επιτροπής, αναδεικνύουν την ανάγκη αποσαφηνίσεως της έννοιας του όρου «συνήθης χρήση του οχήματος».
60. Ειδικότερα, προκειμένου να περιοριστεί το περιεχόμενο της έννοιας αυτής στη χρήση οχήματος που μετακινείται σε δημόσιες οδούς ή οδούς που υπόκεινται σε ρύθμιση, προτείνεται να ληφθούν υπόψη:
– η ειδική φύση του τόπου στον οποίο κυκλοφορούσε το όχημα για τον λόγο ότι, εν αντιθέσει προς τον τόπο του ατυχήματος στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση Vnuk, μολονότι επρόκειτο επίσης για έδαφος που μπορεί να εξομοιωθεί με ιδιωτικό έδαφος, δεν ήταν ωστόσο προσβάσιμο σε όλους λόγω της χρήσεώς του για στρατιωτικές ασκήσεις·
– οι ιδιαίτερες συνθήκες της κυκλοφορίας, για τον λόγο ότι διεξήχθη σε έδαφος επί του οποίου δεν μπορούσε να κυκλοφορήσει οποιοδήποτε όχημα, εν αντιθέσει προς ένα αγρόκτημα ή έναν χώρο σταθμεύσεως [parking], και γινόταν χρήση στρατιωτικών προβολέων, και
– το γεγονός ότι το όχημα το οποίο ενεπλάκη στο ατύχημα δεν προοριζόταν να κυκλοφορεί στον εν λόγω τόπο λόγω των μη συμβατών χαρακτηριστικών του (τροχοφόρο όχημα 4x4 κινούμενο επί οδού που προορίζεται για την κυκλοφορία ερπυστριοφόρων οχημάτων).
61. Όσον αφορά το πρώτο από τα τρία αυτά επιχειρήματα, που οδηγεί στη διάκριση ανάλογα με τον αστικό ή στρατιωτικό χαρακτήρα της οδού κυκλοφορίας, φρονώ ότι τα στοιχεία της απαντήσεως που εκτέθηκαν στην απόφαση Vnuk μπορούν να γίνουν και πάλι δεκτά δεδομένου ότι οι διαπιστώσεις είναι πανομοιότυπες. Συγκεκριμένα, αρκεί να επισημανθεί ότι το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2009/103 δεν περιορίζεται σε ορισμένες οδούς μετακινήσεως, ότι η οδηγία αυτή επιδιώκει έναν σκοπό πολύ ευρείας προστασίας και ότι παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να εξαιρούν ορισμένες περιπτώσεις από το καθεστώς ασφαλιστικής καλύψεως που ρυθμίζει, δυνατότητα την οποία το Βασίλειο της Ισπανίας δεν αξιοποίησε.
62. Όσον αφορά το δεύτερο επιχείρημα, σχετικά με τις συνθήκες κυκλοφορίας, μπορεί να ισχύσει η ίδια συλλογιστική. Το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας αυτής δεν περιορίζεται στις οδούς που είναι προσπελάσιμες από παντός τύπου οχήματα. Επιβάλλεται επίσης η διαπίστωση ότι μια τέτοια περίπτωση έχει προβλεφθεί στο ισπανικό εσωτερικό δίκαιο ως μη αποκλείουσα την ασφαλιστική κάλυψη. Συγκεκριμένα, το άρθρο 2, παράγραφος 1, του κανονισμού περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως, προβλέπει επίσης περιπτώσεις στις οποίες οδός, η οποία δεν είναι κατάλληλη για κυκλοφορία, είναι εντούτοις «κοινής χρήσεως».
63. Από την εξέταση των δύο αυτών επιχειρημάτων προκύπτει η διαπίστωση ότι το κριτήριο του τόπου κυκλοφορίας δεν μπορεί να συνδεθεί με το κριτήριο της «συνήθους χρήσεως του οχήματος», αλλά θα πρέπει αντιθέτως να συμπεριληφθεί στην έννοια «κυκλοφορία». Εξάλλου, δεδομένου ότι το Δικαστήριο έκρινε ότι η εν λόγω οδηγία εφαρμοζόταν σε περίπτωση ατυχήματος επελθόντος εκτός δημόσιας οδού, κατά την γνώμη μου, προτείνεται, εν προκειμένω, μεταστροφή της νομολογίας.
64. Όσον αφορά το τελευταίο επιχείρημα σχετικά με τη συμβατότητα του οχήματος με το έδαφος επί του οποίου κυκλοφορεί, επισημαίνεται ότι το ζήτημα αυτό είναι νέο, σε σύγκριση με την υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση Vnuk. Η αντιπαράθεση στην εν λόγω υπόθεση αφορούσε μόνον τον σκοπό της χρήσεως του τρακτέρ, ως μηχανήματος εργασίας ή όχι.
65. Φρονώ ότι οι συνθήκες της υποθέσεως της κύριας δίκης αποδεικνύουν περίτρανα ότι θα ήταν παράδοξο να γίνει δεκτό το κριτήριο της συμβατότητας του οχήματος με τον τόπο κυκλοφορίας ως δυνάμενο να αποτελεί αποκλειστικό κριτήριο ασφαλιστικής καλύψεως. Συγκεκριμένα, δεν είναι αδιανόητο να χρειαστεί ένα στρατιωτικό όχημα να κυκλοφορήσει υπό συνθήκες οι οποίες δεν είναι πάντα συμβατές με τα τεχνικά χαρακτηριστικά του, όπως σε περίπτωση εκπαιδεύσεως των χρηστών του. Η εκδοχή αυτή επιβεβαιώθηκε εξάλλου από τις προφορικές παρατηρήσεις με τις οποίες διευκρινίστηκε ότι αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο το όχημα κυκλοφορούσε υπό τις διαταγές ανώτερου αξιωματικού του στρατού.
66. Πέραν των ιδιαίτερων αυτών συνθηκών, και στην περίπτωση αυτή μπορεί να γίνει δεκτή η βασική εκτίμηση που αντλείται από την απόφαση Vnuk, ήτοι η επιδίωξη του σκοπού γενικής προστασίας, σε περίπτωση που δεν υφίσταται ειδική εξαίρεση, όταν εμπλέκεται όχημα ως μέσο μεταφοράς.
67. Επίσης, είμαι της γνώμης ότι το σύνολο των συνθηκών υπό τις οποίες συνέβη το ατύχημα αρκεί για την απόδειξη ότι το όχημα Aníbal χρησιμοποιούταν σύμφωνα με τη συνήθη χρήση κάθε οχήματος, κατά τη λογική της αποφάσεως Vnuk.
68. Κατά μείζονα λόγο, δεν αποτελεί συνήθη χρήση ενός στρατιωτικού οχήματος η μεταφορά στρατιωτικών και η οδήγηση από στρατιωτικούς, επί εδάφους κοινής χρήσεως με σκοπό τη στρατιωτική άσκηση;
69. Σε αντίθετη περίπτωση, ποιο θα ήταν το αντικείμενο της ασφαλίσεως για την κάλυψη των ζημιών που προκαλούνται από τα οχήματα αυτά, των οποίων ο κύριος σκοπός δεν είναι η κυκλοφορία επί οδών που είναι πάντοτε ανοιχτές στο κοινό;
70. Επισημαίνεται επίσης, όπως τόνισε και το Δικαστήριο στη σκέψη 58 της αποφάσεως Vnuk, ότι πρέπει να συναχθούν οι συνέπειες από το γεγονός ότι η Ισπανική Κυβέρνηση δεν έκανε χρήση της δυνατότητας να αποκλείσει ορισμένους τύπους οχημάτων ή ορισμένα πρόσωπα από τις ειδικές ασφαλιστικές καλύψεις που παρέχει το άρθρο 5 της οδηγίας 2009/103.
71. Φρονώ, κατά συνέπεια, ότι, με το πρόσχημα της συζητήσεως επί της προϋποθέσεως της χρησιμοποιήσεως του οχήματος σύμφωνα με τη «συνήθη χρήση» του, η γενική αρχή της ασφαλιστικής καλύψεως, οσάκις συμβαίνει ατύχημα κατά τη χρήση οχήματος με σκοπό τη μεταφορά, ιδίως προσώπων, δεν πρέπει να αμφισβητηθεί.
72. Οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση θα οδηγούσε σε περιπτωσιολογική αντιμετώπιση τα όρια της οποίας σκιαγραφήθηκαν πλήρως κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση.
73. Τούτο ισχύει και όσον αφορά την πρόταση να γίνει δεκτό το κριτήριο της «παρεπόμενης χρήσεως» σε σχέση με την κυκλοφορία επί οδικού δικτύου ή επί δημοσίας οδού προκειμένου να μην εξαιρείται η κυκλοφορία σε χώρο σταθμεύσεως ή σε ιδιωτική οδό εφόσον πρόκειται για χρήση στην αρχή ή στο τέλος μετακινήσεως επί δημοσίων οδών. Το ίδιο ισχύει και ως προς την άποψη να λαμβάνεται υπόψη ο σκοπός της μετακινήσεως, όπως ο σκοπός αναπαραστάσεως των συνθηκών στρατιωτικής επιχειρήσεως, ή ακόμη η ύπαρξη άδειας.
74. Οι προτάσεις αυτές αποδεικνύουν επίσης ότι υφίσταται μια νομική ανασφάλεια μεγαλύτερη από αυτή που συνίσταται στην επιβεβαίωση, λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων της υποθέσεως της κύριας δίκης, ενός απλού ορισμού, που συνάδει με την κοινή λογική, όπως ο ορισμός που έγινε δεκτός στην απόφαση Vnuk, ακόμη και αν θεωρείται ταυτολογικός από ορισμένους. Ο ορισμός αυτός είναι, αναμφιβόλως, καλύτερα προσαρμοσμένος στον αυτοτελή χαρακτήρα μιας έννοιας, η οποία πρέπει να εφαρμόζεται κατά τρόπο ενιαίο, λαμβανομένου υπόψη του άκρως προστατευτικού σκοπού της οδηγίας 2009/103.
75. Κατά συνέπεια, προς απάντηση στο δεύτερο ερώτημα, είμαι της γνώμης ότι, υπό συνθήκες όπως οι επίμαχες στην υπόθεση της κύριας δίκης, η προϋπόθεση χρησιμοποιήσεως του οχήματος σύμφωνα με τη συνήθη χρήση του δεν μπορεί να εκτιμηθεί με γνώμονα το έδαφος επί του οποίου κυκλοφορούσε το όχημα.
V. Πρόταση
76. Κατόπιν των ανωτέρω σκέψεων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα προδικαστικά ερωτήματα του Audiencia Provincial de Albacete (περιφερειακό εφετείο του Albacete, Ισπανία) ως ακολούθως:
1) Η κατά το άρθρο 3, παράγραφος 1, της οδηγίας 2009/103/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων και τον έλεγχο της υποχρεώσεως προς ασφάλιση της ευθύνης αυτής, έννοια του όρου «κυκλοφορία οχημάτων», η οποία έχει κριθεί ότι συνιστά αυτοτελή έννοια του δικαίου της Ένωσης, πρέπει να ερμηνεύεται κατά τρόπο ενιαίο σε όλα τα κράτη μέλη, λαμβανομένης υπόψη της χρησιμοποιήσεως του οχήματος σύμφωνα με τη «συνήθη χρήση» του, και εναπόκειται στο αιτούν δικαστήριο να ερμηνεύσει το σύνολο των ρυθμίσεων όπως οι επίμαχες στην υπόθεση της κύριας δίκης προκειμένου να καταστήσει δυνατή την πλήρη πρακτική αποτελεσματικότητα της υποχρεώσεως ασφαλίσεως της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων.
2) Υπό συνθήκες όπως οι επίμαχες στην υπόθεση της κύριας δίκης, η προϋπόθεση χρησιμοποιήσεως του οχήματος σύμφωνα με τη συνήθη χρήση του δεν μπορεί να εκτιμάται με γνώμονα το έδαφος επί του οποίου κυκλοφορούσε το όχημα.