Language of document : ECLI:EU:C:2012:770

Υπόθεση C‑457/10 P

AstraZeneca AB
και
AstraZeneca plc

κατά

Ευρωπαϊκής Επιτροπής

«Αίτηση αναιρέσεως — Ανταγωνισμός — Κατάχρηση δεσπόζουσας θέσεως — Αγορά των φαρμάκων κατά του στομαχικού έλκους — Καταχρηστική προσφυγή στις διαδικασίες που αφορούν συμπληρωματικά πιστοποιητικά προστασίας για τα φάρμακα και στις διαδικασίες για τη χορήγηση άδειας κυκλοφορίας των φαρμάκων στην αγορά — Παραπλανητικές δηλώσεις — Ανάκληση των αδειών κυκλοφορίας στην αγορά — Εμπόδια στη διάθεση γενόσημων φαρμάκων στην αγορά και στις παράλληλες εισαγωγές»

Περίληψη — Απόφαση του Δικαστηρίου (πρώτο τμήμα)
της 6ης Δεκεμβρίου 2012

1.        Ανταγωνισμός — Δεσπόζουσα θέση — Οικεία αγορά — Καθορισμός — Κριτήρια — Δυνατότητα υποκαταστάσεως των προϊόντων από την πλευρά της ζητήσεως — Θέση σε κυκλοφορία νέου προϊόντος — Σταδιακός χαρακτήρας της αυξήσεως των πωλήσεων νέου προϊόντος ο οποίος δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην άσκηση ανταγωνιστικής πιέσεως από υπάρχον προϊόν

(Άρθρο 82 ΕΚ)

2.        Αναίρεση — Λόγοι — Εσφαλμένη εκτίμηση των πραγματικών περιστατικών και των αποδεικτικών στοιχείων — Απαράδεκτο — Έλεγχος από το Δικαστήριο της εκτιμήσεως των πραγματικών περιστατικών και των αποδεικτικών στοιχείων — Αποκλείεται πλην της περιπτώσεως παραμορφώσεως του περιεχομένου των εν λόγω στοιχείων

(Άρθρο 256 § 1 ΣΛΕΕ· Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 58, εδ. 1)

3.        Ανταγωνισμός — Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Έννοια — Φαρμακευτική επιχείρηση

(Άρθρο 82 ΕΚ)

4.        Ανταγωνισμός — Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Υποβολή αναληθών στοιχείων στις αρχές — Στοιχεία βάσει των οποίων είναι δυνατή η απονομή αποκλειστικού δικαιώματος — Καταχρηστικός χαρακτήρας — Κριτήρια εκτιμήσεως

(Άρθρο 82 ΕΚ)

5.        Ανταγωνισμός — Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Υποχρεώσεις της κατέχουσας δεσπόζουσα θέση επιχειρήσεως — Φαρμακευτική επιχείρηση — Άσκηση θεμιτού ανταγωνισμού — Περιεχόμενο

(Άρθρο 82 ΕΚ)

6.        Αναίρεση — Λόγοι — Αμφισβήτηση, με επαναφορά λόγων και επιχειρημάτων που προβλήθηκαν ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου, της ερμηνείας ή της εφαρμογής του δικαίου της Ένωσης στην οποία αυτό προέβη — Παραδεκτό

(Άρθρο 256 § 1, εδ. 2, ΣΛΕΕ· Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 58, εδ. 1· Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, άρθρο 112 § 1, στοιχείο γ΄)

7.        Ανταγωνισμός — Δεσπόζουσα θέση — Κατάχρηση — Ανάκληση αδειών κυκλοφορίας φαρμακευτικών προϊόντων — Ανάκληση αποκλείουσα τη δυνατότητα προσβάσεως των παρασκευαστών γενόσημων φαρμάκων στη συντετμημένη διαδικασία

(Άρθρο 82 ΕΚ· οδηγία 65/65 του Συμβουλίου, άρθρο 4, εδ. 3, σημείο 8, εδ. 2, στοιχείο a΄, περίπτωση iii)

8.        Αναίρεση — Αρμοδιότητα του Δικαστηρίου — Αμφισβήτηση, για λόγους επιείκειας, της κρίσεως του Γενικού Δικαστηρίου όσον αφορά το ύψος του επιβληθέντος σε επιχείρηση προστίμου — Δεν εμπίπτει

(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Οργανισμός του Δικαστηρίου, άρθρο 58· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23)

9.        Ανταγωνισμός — Πρόστιμα — Ύψος — Καθορισμός — Κριτήρια — Σοβαρότητα της παραβάσεως — Κατάχρηση δεσπόζουσας θέσεως — Φαρμακευτική επιχείρηση — Υποβολή στις αρχές αναληθών στοιχείων βάσει των οποίων είναι δυνατή η απονομή αποκλειστικού δικαιώματος — Ανάκληση αδειών κυκλοφορίας φαρμακευτικών προϊόντων

(Άρθρο 82 ΕΚ)

10.      Ανταγωνισμός — Δεσπόζουσα θέση — Ύπαρξη — Κατοχή ιδιαιτέρως σημαντικών μεριδίων αγοράς — Γενικώς επαρκής ένδειξη

(Άρθρο 82 ΕΚ)

11.      Ανταγωνισμός — Δεσπόζουσα θέση — Ύπαρξη — Ενδείξεις — Κατοχή και άσκηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας

(Άρθρο 82 ΕΚ)

1.        Ο σταδιακός χαρακτήρας της αυξήσεως των πωλήσεων νέου προϊόντος που υποκαθιστά υφιστάμενο προϊόν δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι το δεύτερο ασκεί επί του πρώτου σημαντική ανταγωνιστική πίεση. Είναι πράγματι πιθανόν, ακόμη και ελλείψει προηγούμενου προϊόντος, η αύξηση των πωλήσεων του νέου προϊόντος να έχει πραγματοποιηθεί συνολικά με τον ίδιο σταδιακό ρυθμό. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υπάρχει, κατ’ αρχήν, τεκμήριο αιτιώδους συνάφειας μεταξύ του σταδιακού χαρακτήρα της αυξήσεως των πωλήσεων νέου προϊόντος και της σημαντικής ανταγωνιστικής πιέσεως των υπαρχόντων προϊόντων εις βάρος του νέου αυτού προϊόντος.

(βλ. σκέψη 48)

2.        Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

(βλ. σκέψη 51)

3.        Η έννοια της «καταχρηστικής εκμεταλλεύσεως δεσπόζουσας θέσεως» είναι αντικειμενική έννοια που αφορά τη συμπεριφορά κατέχουσας δεσπόζουσα θέση επιχειρήσεως, η οποία δύναται να επηρεάσει τη δομή μιας αγοράς όπου, ακριβώς λόγω της παρουσίας της εν λόγω επιχειρήσεως, ο ανταγωνισμός έχει ήδη μειωθεί και η οποία σκοπό έχει να εμποδίσει, μέσω της προσφυγής σε μέσα διαφορετικά από εκείνα που διέπουν τον συνήθη ανταγωνισμό μεταξύ προϊόντων ή υπηρεσιών βάσει των παροχών των επιχειρηματιών, τη διατήρηση του ανταγωνισμού στον βαθμό που υπάρχει ακόμα στην αγορά ή την ανάπτυξη του ανταγωνισμού αυτού. Επομένως, το άρθρο 82 ΕΚ απαγορεύει σε επιχείρηση κατέχουσα δεσπόζουσα θέση να εξουδετερώνει ανταγωνιστή και να ενισχύει τη θέση της καταφεύγοντας σε άλλα μέσα εκτός από εκείνα που εντάσσονται στο πλαίσιο του υγιούς ανταγωνισμού.

Η σταθερή και γραμμική συμπεριφορά φαρμακευτικής επιχειρήσεως, η οποία χαρακτηρίζεται από την υποβολή ενώπιον των γραφείων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ιδιαιτέρως παραπλανητικών δηλώσεων καθώς και από πρόδηλη αδιαφάνεια, μέσω της οποίας η εν λόγω επιχείρηση είχε εκ προθέσεως αποπειραθεί να παραπλανήσει τα γραφεία διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας καθώς και τις δικαστικές αρχές προκειμένου να διατηρήσει για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα το μονοπώλιό της στην οικεία αγορά, είναι ξένη προς τον θεμιτό ανταγωνισμό.

Συναφώς, η άποψη ότι, εφόσον επιχείρηση κατέχουσα δεσπόζουσα θέση εκτιμά ότι μπορεί, κατά υποστηρίξιμη νομικά ερμηνεία, να ζητήσει να της αναγνωριστεί δικαίωμα, δύναται να μετέλθει όλων των μέσων προκειμένου να τύχει του δικαιώματος αυτού και να προβεί ακόμη και σε ιδιαιτέρως παραπλανητικές δηλώσεις με σκοπό να παραπλανήσει τις δημόσιες αρχές έρχεται προδήλως σε αντίθεση με την έννοια του θεμιτού ανταγωνισμού και της ιδιαίτερης ευθύνης που βαρύνει τέτοια επιχείρηση να μη θίγει, με τη συμπεριφορά της, τον πραγματικό και ανόθευτο ανταγωνισμό εντός της Ένωσης.

(βλ. σκέψεις 74, 75, 93, 98)

4.        Δηλώσεις που αποσκοπούν στην παράτυπη κτήση αποκλειστικών δικαιωμάτων συνιστούν κατάχρηση μόνον εφόσον αποδεικνύεται ότι αυτές δύνανται πράγματι, λαμβανομένου υπόψη του αντικειμενικού πλαισίου στο οποίο λαμβάνουν χώρα, να οδηγήσουν τις δημόσιες αρχές στην απονομή του αποκλειστικού δικαιώματος για το οποίο υποβάλλεται η αίτηση.

Οι παραπλανητικές δηλώσεις βάσει των οποίων ορισμένη επιχείρηση μπορεί να αποκτήσει παρατύπως αποκλειστικά δικαιώματα ισοδυναμούν κατ’ αποτέλεσμα με την απαίτηση αποδείξεως της πραγματικής και βέβαιης επελεύσεως των αντίθετων προς τους κανόνες του ανταγωνισμού αποτελεσμάτων. Μολονότι η πρακτική επιχειρήσεως κατέχουσας δεσπόζουσα θέση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί καταχρηστική ελλείψει οποιουδήποτε αντίθετου προς τους κανόνες του ανταγωνισμού αποτελέσματος στην αγορά, εντούτοις δεν απαιτείται το αποτέλεσμα αυτό να είναι οπωσδήποτε συγκεκριμένο, αφού αρκεί η απόδειξη δυνητικού αντίθετου προς τους κανόνες του ανταγωνισμού αποτελέσματος.

(βλ. σκέψεις 106, 112)

5.        Ο σχεδιασμός εκ μέρους φαρμακευτικής επιχειρήσεως, ακόμη και αν κατέχει δεσπόζουσα θέση, στρατηγικής με σκοπό την ελαχιστοποίηση του βαθμού μειώσεως των πωλήσεών της και τη θωράκισή της έναντι του ανταγωνισμού που ασκούν γενόσημα προϊόντα είναι θεμιτή και αποτελεί μέρος των συνήθων διεργασιών του ανταγωνισμού, εφόσον η μελετώμενη συμπεριφορά δεν αφίσταται των πρακτικών του θεμιτού ανταγωνισμού, ο οποίος βαίνει προς όφελος των καταναλωτών.

Ειδικότερα, η κατέχουσα δεσπόζουσα θέση επιχείρηση υπέχει ειδική υποχρέωση ως προς το σημείο αυτό και, ως εκ τούτου, δεν δύναται να χρησιμοποιεί τις προβλεπόμενες από το ρυθμιστικό πλαίσιο διαδικασίες κατά τρόπο ώστε να παρεμποδίζει ή να καθιστά δυσχερέστερη την είσοδο ανταγωνιστών στην αγορά, εάν δεν υφίστανται λόγοι συνδεόμενοι με την προάσπιση των νομίμων συμφερόντων επιχειρήσεως που ασκεί θεμιτό ανταγωνισμό ή εάν ελλείπει αντικειμενική δικαιολόγηση.

Δεν εντάσσεται στο πλαίσιο του θεμιτού ανταγωνισμού η ανάκληση, χωρίς αντικειμενική δικαιολόγηση και μετά τη λήξη του αποκλειστικού δικαιώματος χρήσεως των αποτελεσμάτων των φαρμακολογικών, τοξικολογικών και κλινικών δοκιμών που απονέμει το δίκαιο της Ένωσης, αδειών κυκλοφορίας στην αγορά με σκοπό την παρεμβολή προσκομμάτων στην είσοδο γενόσημων προϊόντων στην αγορά και στις παράλληλες εισαγωγές.

(βλ. σκέψεις 129, 130, 134)

6.        Εφόσον ο αναιρεσείων αμφισβητεί την ερμηνεία ή την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης από το Γενικό Δικαστήριο, τα νομικά ζητήματα που εξετάστηκαν πρωτοδίκως επιτρέπεται να συζητηθούν εκ νέου κατ’ αναίρεση. Πράγματι, αν ο αναιρεσείων δεν μπορούσε να στηρίξει την αίτηση αναιρέσεως σε επιχειρήματα που είχε προβάλει ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου, η διαδικασία της αναιρέσεως θα έχανε εν μέρει το νόημά της.

(βλ. σκέψη 147)

7.        Το γεγονός ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο προσφέρει εναλλακτικές οδούς, με μεγαλύτερο κόστος και πιο χρονοβόρες, για την απόκτηση άδειας κυκλοφορίας στην αγορά φαρμακευτικών προϊόντων δεν αίρει τον καταχρηστικό χαρακτήρα της συμπεριφοράς επιχειρήσεως κατέχουσας δεσπόζουσα θέση η οποία, αντικειμενικώς θεωρούμενη, έχει ως μοναδικό σκοπό να αποκλείσει τη δυνατότητα προσβάσεως στη συντομευμένη διαδικασία που προβλέπεται από το άρθρο 4, τρίτο εδάφιο, σημείο 8, στοιχείο α΄, περίπτωση iii, της οδηγίας 65/65, περί φαρμακευτικών ιδιοσκευασμάτων, και, συνεπώς, να κρατήσει τους παρασκευαστές γενόσημων προϊόντων εκτός αγοράς επί όσο το δυνατό μεγαλύτερο διάστημα και να αυξήσει τις δαπάνες στις οποίες αυτοί θα κληθούν να υποβληθούν προκειμένου να υπερπηδήσουν τα εμπόδια για την είσοδό τους στην αγορά και καθυστερώντας έτσι την ασκούμενη από τα προϊόντα αυτά σημαντική ανταγωνιστική πίεση.

(βλ. σκέψη 154)

8.        Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

(βλ. σκέψη 162)

9.        Προδήλως αποτελούν σοβαρές παραβάσεις η κατάχρηση δεσπόζουσας θέσεως η οποία συνίσταται στην εκ μέρους επιχειρήσεως εσκεμμένη υποβολή παραπλανητικών δηλώσεων με σκοπό την απόκτηση αποκλειστικών δικαιωμάτων των οποίων δεν δικαιούται να απολαύει ή δικαιούται να απολαύει για πιο περιορισμένο χρονικό διάστημα και προσβλέπει στον εξοβελισμό των ανταγωνιστών από την αγορά, καθώς και η κατάχρηση δεσπόζουσας θέσεως η οποία συνίσταται στην ανάκληση των αδειών κυκλοφορίας των φαρμάκων που παρασκευάζει και της οποίας σκοπός είναι η παρεμπόδιση της εισόδου γενόσημων προϊόντων στην αγορά και των παράλληλων εισαγωγών.

Λαμβανομένου υπόψη ότι τέτοιου είδους πρακτικές είναι καταφανώς αντίθετες προς τον θεμιτό ανταγωνισμό, ο καινοφανής χαρακτήρας των καταχρήσεων αυτών δεν μπορεί να θέσει εν αμφιβόλω τον χαρακτηρισμό τους ως σοβαρών παραβάσεων ούτε να αποτελέσει ελαφρυντική περίσταση η οποία να δικαιολογεί μείωση του ύψους του προστίμου.

(βλ. σκέψεις 164, 166)

10.      Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

(βλ. σκέψη 176)

11.      Μολονότι η κατοχή δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν δύναται να θεωρηθεί ότι διαμορφώνει δεσπόζουσα θέση, δύναται, εντούτοις, σε ορισμένες περιπτώσεις, να δημιουργεί τέτοια θέση, παρέχοντας ιδίως στην επιχείρηση τη δυνατότητα να παρακωλύει τη λειτουργία του υγιούς ανταγωνισμού στην αγορά. Εντούτοις, η συνεκτίμηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας προκειμένου να στοιχειοθετηθεί η ύπαρξη δεσπόζουσας θέσεως ουδόλως έχει ως αποτέλεσμα οι εταιρίες που εισάγουν στην αγορά καινοτόμα προϊόντα να αποφεύγουν την απόκτηση πλήρους σειράς δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή την άσκησή τους. Αρκεί να υπομνησθεί συναφώς ότι δεν απαγορεύεται η κατοχή τέτοιας θέσεως αλλά απλώς η κατάχρησή της και ότι η διαπίστωση της υπάρξεώς της δεν εμπεριέχει αυτή καθ’ εαυτήν καμία μομφή κατά της συγκεκριμένης επιχειρήσεως.

(βλ. σκέψεις 186, 188)