Language of document : ECLI:EU:C:2012:223

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

YVES’A BOTA

przedstawiona w dniu 19 kwietnia 2012 r.(1)

Sprawa C‑22/11

Finnair Oyj

przeciwko

Timy’emu Lassooyowi

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Korkein oikeus (Finlandia)]

Transport lotniczy – Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 – Odszkodowanie na rzecz pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład – Pojęcie odmowy przyjęcia na pokład – Wyłączenie kwalifikacji danej sytuacji jako odmowy przyjęcia na pokład – Odwołanie lotu ze względu na strajk w państwie wylotu – Reorganizacja lotów późniejszych względem lotu odwołanego – Prawo pasażerów tych lotów do odszkodowania





1.        Odesłanie prejudycjalne w niniejszej sprawie dało Trybunałowi okazję do dokonania po raz pierwszy wykładni pojęcia odmowy przyjęcia na pokład w rozumieniu art. 2 lit. j) rozporządzenia (WE) nr 261/2004(2). Wspomniany przepis definiuje odmowę przyjęcia na pokład jako odmowę przewozu pasażerów danym lotem, pomimo że stawili się oni prawidłowo do wejścia na pokład, chyba że odmowa przyjęcia na pokład jest racjonalnie uzasadniona, w szczególności względami zdrowotnymi, wymogami bezpieczeństwa lub posiadaniem niewłaściwych dokumentów podróży. Jeżeli odmowa przyjęcia pasażera na pokład nastąpiła wbrew jego woli, przysługuje mu – zgodnie z art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 – zryczałtowane odszkodowanie.

2.        U podstaw niniejszej sprawy leży spór między przewoźnikiem lotniczym Finnair Oyj(3) a T. Lassooyem. T. Lassooy dokonał rezerwacji miejsca na lot z Barcelony do Helsinek w dniu 30 lipca 2006 r. o godz. 11.40. W wyniku strajku na lotnisku w Barcelonie (Hiszpania), który miał miejsce w dniu 28 lipca 2006 r., Finnair postanowił zreorganizować swe loty zaplanowane w dniach 28, 29 i 30 lipca 2006 r. i odmówił przyjęcia T. Lassooya na pokład, dając pierwszeństwo – w ramach lotu, na który miał on rezerwację – pasażerom, którzy nie mogli zostać przyjęci na pokład w ramach lotu regularnym połączeniem w dniu 29 lipca 2006 r. w następstwie wspomnianego strajku. T. Lassooy powołuje się obecnie na art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 i twierdzi, że Finnair ma obowiązek wypłacić mu odszkodowanie, zgodnie ze wspomnianym przepisem.

3.        Korkein oikeus (sąd najwyższy, Finlandia) żywi wątpliwości co do tego, czy pojęcie odmowy przyjęcia na pokład w rozumieniu art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004 obejmuje jedynie odmowę przyjęcia na pokład w związku z nadkompletem rezerwacji, czy też mieści również inne przypadki, takie jak odmowę przyjęcia na pokład ze względu na reorganizację lotów w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

4.        Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczą również tego, czy można wyłączyć kwalifikację danej sytuacji jako odmowy przyjęcia na pokład ze względów innych niż odnoszące się do pasażera, w szczególności ze względów związanych z nadzwyczajnymi okolicznościami.

5.        W niniejszej opinii wskażę powody, dla których jestem zdania, że pojęcie odmowy przyjęcia na pokład obejmuje nie tylko przypadki nadkompletu rezerwacji, ale również inne kwestie, takie jak względy operacyjne.

6.        Następnie wyjaśnię, dlaczego przyjąłem, że art. 2 lit. j) i art. 4 rozporządzenia nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że odmowy przyjęcia na pokład nie można racjonalnie uzasadnić nadzwyczajnymi okolicznościami, ponieważ jedynie odmowa przyjęcia pasażerów na pokład uzasadniona względami związanymi z indywidualną sytuacją tych pasażerów może skutkować wyłączeniem kwalifikacji takiej odmowy jako odmowy przyjęcia na pokład. Wskażę także powody, dla których uznałem, że art. 4 ust. 3 i art. 5 ust. 3 wspomnianego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że przewoźnik lotniczy nie może powoływać się na mające wpływ na lot nadzwyczajne okoliczności celem zwolnienia go z obowiązku wypłaty odszkodowania na rzecz pasażera, któremu odmówił przyjęcia na pokład w ramach lotu późniejszego, jeżeli uzasadnia tę odmowę reorganizacją rzeczonego lotu w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

7.        Wreszcie wyjaśnię, dlaczego moim zdaniem taka wykładnia nie pozostaje w sprzeczności z zasadą równości traktowania.

I –    Ramy prawne

8.        Motyw 1 rozporządzenia nr 261/2004 stanowi, że działanie Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie transportu lotniczego powinno mieć na celu, między innymi, zapewnienie wysokiego poziomu ochrony pasażerów.

9.        Motyw 14 omawianego rozporządzenia przewiduje, że zobowiązania obsługujących przewoźników lotniczych powinny być ograniczone lub ich odpowiedzialność wyłączona, w przypadku gdy zdarzenie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można by było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków. Okoliczności te mogą zaistnieć w szczególności w przypadku destabilizacji politycznej, warunków meteorologicznych uniemożliwiających wykonanie danego lotu, zagrożenia bezpieczeństwa, nieoczekiwanych usterek mogących wpłynąć na bezpieczeństwo lotu oraz strajków mających wpływ na działalność obsługującego przewoźnika.

10.      Zgodnie z art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004 „»odmowa przyjęcia na pokład« oznacza odmowę przewozu pasażerów danym lotem, pomimo że stawili się oni do wejścia na pokład zgodnie z warunkami ustanowionymi w art. 3 ust. 2, chyba że odmowa przyjęcia na pokład jest racjonalnie uzasadniona, w szczególności przyczynami związanymi ze zdrowiem, wymogami bezpieczeństwa lub niewłaściwymi dokumentami podróżnymi”.

11.      Artykuł 4 rozporządzenia nr 261/2004 ma następujące brzmienie:

„1.      Jeżeli obsługujący przewoźnik lotniczy ma uzasadnione powody, by przewidywać odmowę przyjęcia na pokład, powinien on najpierw wezwać ochotników do rezygnacji z ich rezerwacji w zamian za korzyści na warunkach uzgodnionych pomiędzy danym pasażerem a przewoźnikiem lotniczym obsługującym. Ochotnikom należy udzielić pomocy na zasadach określonych w art. 8, traktując pomoc jako dodatek do korzyści wspomnianych w niniejszym ustępie.

2.      Jeżeli liczba ochotników nie pozwala na przyjęcie na pokład pozostałych pasażerów z rezerwacjami, wówczas obsługujący przewoźnik lotniczy może, wbrew woli pasażerów, odmówić przyjęcia ich na pokład.

3.      W przypadku odmowy przyjęcia pasażerów na pokład wbrew ich woli, obsługujący przewoźnik lotniczy niezwłocznie wypłaca im odszkodowanie, zgodnie z art. 7 i udziela pomocy zgodnie z art. 8 i 9”.

12.      Zgodnie z art. 5 ust. 3 omawianego rozporządzenia obsługujący przewoźnik lotniczy nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania normalnie przewidzianego w razie odwołania lotu, jeżeli może dowieść, że odwołanie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można by było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.

13.      Artykuł 7 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia, w związku z jego art. 4, przewiduje zryczałtowane odszkodowanie w wysokości 400 EUR dla pasażerów wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych niż 1500 km i wszystkich innych lotów o długości 1500–3500 km, którzy spotkali się z odmową przyjęcia na pokład.

14.      Artykuły 8 i 9 rozporządzenia nr 261/2004, w związku z jego art. 4, ustanawiają na rzecz pasażerów, którzy spotkali się z odmową przyjęcia na pokład, prawo do zwrotu należności za bilet lub zmiany planu podróży oraz prawo do opieki.

II – Okoliczności faktyczne i przebieg postępowania przed sądem krajowym

15.      Finnair zmuszony był do odwołania w dniu 28 lipca 2006 r. lotu z Barcelony do Helsinek regularnym połączeniem o godz. 11.40 z powodu strajku personelu lotniska w Barcelonie. Finnair postanowił dokonać reorganizacji swych lotów tak, aby pasażerowie odwołanego lotu nie oczekiwali nadmiernie długo na następny lot.

16.      I tak, pasażerowie odwołanego lotu zostali przewiezieni do Helsinek (Finlandia) lotem w dniu następnym, 29 lipca 2006 r., o godz. 11.40, oraz specjalnym lotem czarterowym o godz. 21.40. W następstwie tej reorganizacji część pasażerów, którzy wykupili bilet na lot w dniu 29 lipca 2006 r., o godz. 11.40, musiała czekać na przewóz do Helsinek do dnia 30 lipca 2006 r., kiedy to zostali przewiezieni w ramach regularnego połączenia o godz. 11.40 oraz w ramach lotu o godz. 21.40, również specjalnie wyczarterowanego na tę okazję. Podobnie, niektórzy pasażerowie, a wśród nich T. Lassooy, którzy wykupili bilet na lot w dniu 30 lipca 2006 r., o godz. 11.40, i którzy stawili się prawidłowo do wejścia na pokład, zostali przewiezieni do Helsinek specjalnym lotem o godz. 21.40.

17.      Uznawszy, że Finnair odmówił mu przyjęcia na pokład w rozumieniu art. 4 rozporządzenia nr 261/2004, T. Lassooy wniósł powództwo do Helsingin käräjäoikeus (sądu pierwszej instancji w Helsinkach) o zasądzenie od Finnair na jego rzecz świadczenia przewidzianego w art. 7 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia.

18.      Na mocy orzeczenia wydanego w dniu 19 grudnia 2008 r. Helsingin käräjäoikeus oddalił powództwo T. Lassooya na tej podstawie, że omawiane rozporządzenie przewiduje wypłatę na rzecz pasażerów odszkodowania z tytułu odmowy przyjęcia na pokład jedynie w wyniku nadkompletu rezerwacji ze względów ekonomicznych. Sąd ten uznał, że art. 4 rozporządzenia nr 261/2004 nie znajduje zastosowania, jako że miała miejsce reorganizacja lotów. Helsingin käräjäoikeus przyjął ponadto, że lot T. Lassooya został odwołany, mimo iż w rzeczywistości lot ten się odbył.

19.      Od przytoczonego orzeczenia T. Lassooy wniósł apelację do Helsingin hovioikeus (sądu apelacyjnego w Helsinkach). W wyroku z dnia 31 sierpnia 2009 r. sąd ten stwierdził, że Finnair odmówił przyjęcia T. Lassooya na pokład wbrew jego woli. Helsingin hovioikeus uznał, że lot nie został odwołany, gdyż samolot wystartował o godzinie podanej w potwierdzeniu rezerwacji T. Lassooya i że dane identyfikacyjne lotu odpowiadały danym identyfikacyjnym wskazanym w tej rezerwacji. Zdaniem Helsingin hovioikeus zarówno z brzmienia rozporządzenia nr 261/2004, jak i prac przygotowawczych go dotyczących wynika, że ma ono zastosowanie nie tylko w razie nadkompletu rezerwacji, ale również w niektórych przypadkach odmowy przyjęcia na pokład z powodów operacyjnych. Sąd ten orzekł, że Finnair nie był zatem zwolniony z odpowiedzialności ze względu na strajk i że był zobowiązany do wypłaty na rzecz T. Lassooya odszkodowania zgodnie z art. 7 rozporządzenia nr 261/2004. Helsingin hovioikeus uchylił orzeczenie z dnia 19 grudnia 2008 r. i nakazał Finnair zapłatę kwoty 400 EUR wraz z należnymi odsetkami.

20.      Finnair wniósł skargę kasacyjną do Korkein oikeus (sądu najwyższego). Sąd ten powziął wątpliwości co do wykładni, jaką należy nadać przepisom rozporządzenia nr 261/2004. Postanowił zatem zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału pytania prejudycjalne.

III – Pytania prejudycjalne

21.      Korkein oikeus zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy rozporządzenie […] nr 261/2004, a szczególności jego art. 4, należy interpretować w ten sposób, że jego zastosowanie jest ograniczone do odmowy przyjęcia na pokład wynikającej z nadkompletu rezerwacji przyjętych przez przewoźnika lotniczego ze względów ekonomicznych, czy też rozporządzenie to ma zastosowanie również do odmowy przyjęcia na pokład z innych powodów, takich jak powody operacyjne?

2)      Czy art. 2 lit. j) rozporządzenia [nr 261/2004] należy interpretować w ten sposób, że wymienione w nim dopuszczalne powody ograniczają się do czynników mających związek z pasażerami, czy też odmowa przyjęcia na pokład może być uzasadniona innymi powodami? Jeżeli rozporządzenie [to] należy interpretować tak, że odmowa przyjęcia na pokład może być uzasadniona innymi powodami niż te, które mają związek z pasażerami, czy należy rozumieć, że ta odmowa może być uzasadniona również reorganizacją lotów spowodowaną nadzwyczajnymi okolicznościami, o których mowa w [motywach] 14 i 15 [wspomnianego] rozporządzenia?

3)      Czy rozporządzenie [nr 261/2004] należy interpretować w ten sposób, że przewoźnik lotniczy może zostać zwolniony z odpowiedzialności na podstawie art. 5 ust. 3 [tego rozporządzenia] nie tylko w odniesieniu do lotu odwołanego z powodu nadzwyczajnych okoliczności, lecz również wobec pasażerów późniejszych lotów, o ile starał się rozłożyć negatywne skutki spowodowane nadzwyczajnymi okolicznościami, na które napotkał w swej działalności – jak przykładowo strajk – na większą grupę pasażerów niż pasażerowie odwołanego lotu, dokonując reorganizacji lotów późniejszych w taki sposób, aby podróż żadnego pasażera nie opóźniła się nadmiernie? Innymi słowy, czy przewoźnik lotniczy może się powołać na nadzwyczajne okoliczności również wobec pasażera lotu późniejszego, na którego podróż okoliczności te nie miały wpływu bezpośredniego? Czy w tym zakresie występuje istotna różnica w zależności od tego, czy sytuację pasażera i jego prawo do odszkodowania należy oceniać na podstawie art. 4 rozporządzenia [nr 261/2004], dotyczącego odmowy przyjęcia na pokład, czy też art. 5, który dotyczy odwołania lotu?”.

IV – Analiza

A –    Uwagi wstępne

22.      Aby udzielić sądowi odsyłającemu jasnej odpowiedzi, w mojej ocenie pytania można ująć w następujący sposób.

23.      Pytanie pierwsze dotyczy pojęcia odmowy przyjęcia na pokład w rozumieniu art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004. Dokładniej rzecz ujmując, sąd odsyłający dąży do ustalenia, co do zasady, czy przepis ten należy interpretować w ten sposób, że omawiane pojęcie obejmuje wyłącznie odmowę przyjęcia na pokład z powodu nadkompletu rezerwacji, czy też mieści również inne przypadki, takie jak odmowa przyjęcia na pokład z powodu reorganizacji lotów.

24.      Pytania drugie i trzecie są moim zdaniem powiązane. Zadając je, sąd odsyłający stawia bowiem Trybunał wobec konieczności określenia w praktyce skutków, jakie wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności może mieć dla systemu wypłaty odszkodowania i udzielania pomocy, wprowadzonego na podstawie art. 4 rozporządzenia nr 261/2004.

25.      I tak, za pomocą pytania drugiego, sąd odsyłający zmierza do upewnienia się, co do zasady, czy art. 2 lit. j) omawianego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że wyłączenie kwalifikacji danej sytuacji jako odmowy przyjęcia na pokład może być uzasadnione jedynie względami związanymi z pasażerami, którzy się z taką odmową spotykają, czy także inne względy, takie jak reorganizacja lotów w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, mogą zostać dopuszczone do celów takiego wyłączenia.

26.      Następnie, część pierwsza pytania trzeciego zadanego przez sąd odsyłający poświęcona jest zakresowi skutków odwołania lotu w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności. Sąd ten dąży bowiem do ustalenia, co do zasady, czy zwolnienie z obowiązku wypłaty odszkodowania z tytułu odwołania lotu w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, takie jak przewidziane w art. 5 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004, może zostać rozszerzone na przypadek odmowy przyjęcia na pokład w ramach lotu późniejszego, jeżeli przewoźnik lotniczy uzasadnia tę odmowę reorganizacją tego lotu wskutek wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

27.      Wreszcie, część drugą pytania trzeciego rozumiem w ten sposób, że sąd odsyłający ma wątpliwości co do tego, czy można mówić o istnieniu braku równości w traktowaniu pasażerów, których lot został odwołany, i pasażerów, którzy spotkali się z odmową przyjęcia na pokład, w zakresie, w jakim ta pierwsza grupa – zgodnie z art. 5 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 – nie otrzymałaby odszkodowania w razie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, podczas gdy druga grupa miałaby prawo do odszkodowania na mocy art. 4 omawianego rozporządzenia.

B –    W przedmiocie pytań prejudycjalnych

28.      Dokonując analizy treści pojęcia „odmowa przyjęcia na pokład” w rozumieniu art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004, Trybunał ma okazję wypowiedzieć się w przedmiocie zakresu art. 4 ust. 3 tego rozporządzenia, który stanowi, że pasażerowi, który spotkał się z odmową przyjęcia na pokład wbrew jego woli, obsługujący przewoźnik lotniczy zobowiązany jest wypłacić odszkodowanie i udzielić pomocy zgodnie z art. 7–9 omawianego rozporządzenia.

29.      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy brać pod uwagę nie tylko jego brzmienie, lecz także kontekst, w jakim został umieszczony, oraz cele regulacji, której stanowi on część(4).

30.      Pojęcie odmowy przyjęcia na pokład zostało zdefiniowane w art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004 jako „odmow[a] przewozu pasażerów danym lotem, pomimo że stawili się oni do wejścia na pokład zgodnie z warunkami ustanowionymi w art. 3 ust. 2[(5)], chyba że odmowa przyjęcia na pokład jest racjonalnie uzasadniona, w szczególności przyczynami związanymi ze zdrowiem, wymogami bezpieczeństwa lub niewłaściwymi dokumentami podróżnymi”.

31.      Na podstawie samego brzmienia art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004 nie można ustalić, czy pojęcie odmowy przyjęcia na pokład obejmuje wyłącznie przypadek nadkompletu rezerwacji. Intencji prawodawcy Unii należy zatem poszukiwać z uwzględnieniem kontekstu przytoczonego przepisu i celów rozporządzenia nr 261/2004.

32.      Rozporządzenie nr 261/2004 zostało przyjęte w celu zastąpienia rozporządzenia (EWG) nr 295/91(6). W swoim projekcie rozporządzenia(7) Komisja Europejska wskazała bowiem, że rozporządzenie nr 295/91 nie zniechęcało koniecznie przewoźników lotniczych do zbyt częstego stosowania praktyk polegających na odmowie przyjęcia na pokład lub odwoływaniu lotów, ani też nie zachęcało ich do równoważenia ich korzyści handlowych obniżką cen dla pasażerów. W konsekwencji zbyt duża liczba pasażerów byłaby nadal narażona na ponoszenie negatywnych skutków takich praktyk(8).

33.      Wraz z przyjęciem rozporządzenia nr 261/2004 ogłoszony został jego cel w postaci usunięcia braków rozporządzenia nr 295/91 i zredukowania częstotliwości stosowania praktyki odmowy przyjęcia na pokład poprzez zachęcanie przewoźników lotniczych do wzywania ochotników do rezygnacji z rezerwacji w zamian za pewne korzyści, w miejsce odmawiania pasażerom przyjęcia na pokład(9).

34.      Z powyższego wynika, że wolą prawodawcy Unii było wprowadzenie w życie – za pomocą rozporządzenia nr 261/2004 – ścisłych i odstraszających reguł względem przewoźników lotniczych.

35.      Aby reguły te mogły odnieść pełny skutek, pojęcie odmowy przyjęcia na pokład powinno być interpretowane szeroko i nie może zostać ograniczone do nadkompletu rezerwacji. Wynika to jednoznacznie z prac przygotowawczych prowadzących do przyjęcia rozporządzenia nr 261/2004. Zdaniem prawodawcy Unii praktyka odmowy przyjęcia na pokład ma w istocie dwie przyczyny. Pierwsza z nich obejmuje przeniesienie na późniejszy lot pasażerów, którzy nie mogą podróżować lotem, na który mają rezerwację, ze względu na problemy eksploatacyjne, takie jak opóźnione przybycie lub odwołanie lotów łączonych, czy też zastąpienie samolotu mającego usterkę maszyną o mniejszej liczbie miejsc. Co za tym idzie, przeniesieni pasażerowie tworzą nieoczekiwany popyt na miejsca, czasami na taką skalę, że pasażerowie następnego lotu spotykają się z odmową przyjęcia na pokład. Druga przyczyna związana jest z niestawieniem się pasażera („no show”) i wynikającą z tego praktyką nadkompletu rezerwacji(10).

36.      Konieczność interpretacji pojęcia odmowy przyjęcia na pokład w sposób szeroki wynika także z celu, jaki realizuje rozporządzenie nr 261/2004. Należy bowiem przypomnieć, że służy ono zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony pasażerów w ruchu lotniczym, a odmowa przyjęcia na pokład powoduje poważne problemy i niedogodności dla tych pasażerów(11). W tym względzie Trybunał orzekł, w wyżej wymienionym wyroku w sprawie Sturgeon i in., że przepisy przyznające prawa pasażerom lotniczym, w tym przepisy przyznające prawo do odszkodowania, powinny być interpretowane szeroko(12).

37.      Tymczasem przyjęcie, że pojęcie odmowy przyjęcia na pokład obejmuje jedynie przypadki nadkompletu rezerwacji, oznaczałoby pozbawienie pasażerów znajdujących się w sytuacji T. Lassooya wszelkiej ochrony.

38.      Chciałbym bowiem przypomnieć okoliczności sprawy przed sądem krajowym: T. Lassooy stawił się prawidłowo do wejścia na pokład, czego mu odmówiono w wyniku podjętej przez Finnair decyzji o reorganizacji lotów i daniu pierwszeństwa pasażerom, których lot został odwołany dwa dni wcześniej z powodu strajku. Lot, na który T. Lassooy miał rezerwację, odbył się w przewidzianym dniu i o przewidzianej godzinie.

39.      Co za tym idzie, gdyby przyjąć, że T. Lassooy nie spotkał się z odmową przyjęcia na pokład, nie mógłby się powoływać na art. 4 rozporządzenia nr 261/2004, ani na przepisy tego rozporządzenia dotyczące odwołania lotu, ani też na jego przepisy dotyczące opóźnienia. Tak więc pasażer, który znalazłby się w takiej samej sytuacji jak T. Lassooy ze względu na fakt, że przewoźnik lotniczy podjął jednostronnie decyzję o reorganizacji swych lotów, nie mieściłby się w żadnej z kategorii ustanowionych przez przepisy ochronne w odniesieniu do pasażerów w ruchu lotniczym napotykających poważne problemy i niedogodności. Przewoźnik lotniczy z kolei nie byłby zobowiązany nie tylko do wypłaty na jego rzecz odszkodowania z tytułu wyrządzonej szkody, ale również – i przede wszystkim – do udzielenia mu pomocy, czyli zaspokojenia na miejscu bieżących potrzeb takiego pasażera. Pasażer byłby pozostawiony samemu sobie, co stanowiłoby całkowite zaprzeczenie celu realizowanego przez omawiane rozporządzenie, którym jest, przypomnijmy, zapewnienie wysokiego poziomu ochrony pasażerów w ruchu lotniczym.

40.      Taki stan rzeczy mógłby ponadto zachęcać niektórych przewoźników lotniczych do obchodzenia przepisów rozporządzenia nr 261/2004 i do uchylania się przed spełnianiem ciążących na nich obowiązków, co jest równoważne z lekceważeniem woli prawodawcy Unii, który uznał za konieczne właśnie wzmocnienie praw pasażerów w ruchu lotniczym(13). Przewoźnicy ci mogliby więc z łatwością posługiwać się pretekstem w postaci reorganizacji lotów lub wszelkich innych względów niż nadkomplet rezerwacji celem odmowy przyjęcia pasażera na pokład i uniknięcia wypłaty na jego rzecz odszkodowania, czy też roztoczenia nad nim opieki.

41.      W konsekwencji, w świetle ogółu przedstawionych uwag jestem zdania, że art. 2 lit. j) i art. 4 rozporządzenia nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie odmowy przyjęcia na pokład obejmuje nie tylko przypadki nadkompletu rezerwacji, ale również inne kwestie, takie jak względy operacyjne.

42.      O ile pojęcie odmowy przyjęcia na pokład obejmuje w moim przekonaniu nie tylko przypadek nadkompletu rezerwacji, należy obecnie zadać sobie pytanie, czy można wyłączyć kwalifikację sytuacji takiej jak ta, w której znalazł się T. Lassooy, jako odmowy przyjęcia na pokład w rozumieniu art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004, ze względu na reorganizację lotów w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

43.      Finnair twierdzi bowiem, że względy, które doprowadziły do odmowy przyjęcia T. Lassooya na pokład w ramach lotu, na który miał rezerwację, należały do dopuszczalnych powodów odmowy przyjęcia na pokład, gdyż do powodów tych zalicza się zgodnie z tym przepisem względy zdrowotne i wymogi bezpieczeństwa. Finnair utrzymuje także, iż mając na uwadze, że rozporządzenie nr 261/2004 przewiduje ograniczenie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego w razie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, których nie mógł on uniknąć, odmowa przyjęcia T. Lassooya na pokład była uzasadniona. Sąd odsyłający ma natomiast wątpliwości co do tego, czy dopuszczalne powody odmowy przyjęcia na pokład nie odnoszą się wyłącznie do pasażera, który spotkał się z taką odmową.

44.      Wprawdzie użycie przysłówka „w szczególności” w art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004 wskazuje, że nie jest wyczerpująca lista powodów, dla których kwalifikacja sytuacji jako odmowy przyjęcia na pokład zostaje wyłączona, niemniej w moim rozumieniu te powody muszą być ograniczone wyłącznie do względów związanych z indywidualną sytuacją pasażera.

45.      Racjonalnie uzasadniona odmowa przyjęcia na pokład w rozumieniu omawianego przepisu skutkuje bowiem brakiem jakiejkolwiek możliwości ubiegania się przez danego pasażera o odszkodowanie i pomoc. Tym samym odstępstwu od przepisów ochronnych wprowadzonych na mocy rozporządzenia nr 261/2004 na rzecz pasażerów w ruchu lotniczym należy nadać wykładnię wąską, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału(14).

46.      Specyfika odmowy przyjęcia na pokład polega na tym, że dotyczy ona pasażera, a nie samego lotu. Wprawdzie może zdarzyć się tak, że wielu pasażerów może spotkać się z odmową przyjęcia na pokład w ramach tego samego lotu. Niemniej – odmiennie niż w przypadku odwołania lotu i opóźnienia – odmowa przyjęcia na pokład nie oddziałuje bez rozróżnienia na wszystkich pasażerów. Jest to środek o charakterze indywidualnym podejmowany przez przewoźnika lotniczego w sposób arbitralny względem pasażera, który jednakże spełnia wszelkie przesłanki wymagane do celów przyjęcia go na pokład.

47.      Ten indywidualny środek traci swój charakter arbitralny jedynie wówczas, gdy sam pasażer dopuszcza się uchybienia, na przykład przedstawiając nieważne dowody tożsamości lub też gdy swoim zachowaniem stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa lotu lub innych pasażerów, na przykład jeżeli pozostaje w stanie nietrzeźwości lub stosuje przemoc. Jestem zdania, że w takich przypadkach art. 4 rozporządzenia nr 261/2004 nie znajduje zastosowania, a pasażer nie może dochodzić żadnego odszkodowania ani też roztoczenia nad nim opieki z tego względu, że decyzję o odmowie przyjęcia na pokład można przypisać jego zachowaniu.

48.      Jestem natomiast przekonany, że w świetle celu omawianego rozporządzenia, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony pasażerów w ruchu lotniczym, decyzja o odmowie przyjęcia na pokład oparta na względach całkowicie zewnętrznych wobec danego pasażera nie może skutkować pozbawieniem go wszelkiej ochrony. Jak już bowiem wskazałem w pkt 37–40 niniejszej opinii, w razie wyłączenia kwalifikacji sytuacji takiej jak sytuacja T. Lassooya jako odmowy przyjęcia na pokład, zostanie on pozbawiony wszelkiego odszkodowania i wszelkiej opieki.

49.      Wystąpienie nadzwyczajnych okoliczności skutkujące reorganizacją przez przewoźnika lotniczego jego lotów – jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – nie podważa w moim przekonaniu takiego wniosku.

50.      Przede wszystkim, zważywszy, że koncept nadzwyczajnych okoliczności zakłada ograniczenie, a nawet wyłączenie odpowiedzialności przewoźnika lotniczego w sytuacji, gdy danego zdarzenia nie można by było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków(15), należy stosować go w sposób restrykcyjny.

51.      Następnie należy zauważyć, że motyw 15 rozporządzenia nr 261/2004 wyjaśnia, iż „[z]a nadzwyczajne okoliczności powinno się uważać sytuację, gdy decyzja kierownictwa lotów w stosunku do danego samolotu spowodowała danego dnia powstanie dużego opóźnienia, przełożenie lotu na następny dzień albo odwołanie[(16)] jednego lub więcej lotów tego samolotu”. Prawodawca Unii w sposób wyraźny nie przewidział możliwości powołania się przez przewoźnika lotniczego na usprawiedliwienie w postaci nadzwyczajnych okoliczności w przypadku odmowy przyjęcia na pokład. Jak słusznie zwrócił uwagę rząd fiński, nawet w przypadku odwołania lotu lub jego opóźnienia w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, pasażer jest uprawniony do zmiany planu podróży i do opieki, zgodnie z art. 5 i 6 omawianego rozporządzenia. Prawodawca Unii nie przewidział natomiast żadnego podobnego uprawnienia w odniesieniu do pasażera, który spotkał się z odmową przyjęcia na pokład. Jak zauważyłem, dany pasażer zostaje pozbawiony wszelkiej opieki i pomocy, jeżeli jego sytuacja nie jest objęta zakresem stosowania art. 4 tego rozporządzenia. W moim rozumieniu potwierdza to jednoznacznie, że wolą prawodawcy Unii nie było wyłączenie kwalifikacji danej sytuacji jako odmowy przyjęcia na pokład ze względów związanych z wystąpieniem nadzwyczajnych okoliczności.

52.      Takie same wnioski nasuwają się moim zdaniem w odniesieniu do możliwości rozszerzenia zwolnienia z obowiązku wypłaty odszkodowania w razie odwołania lotu w następstwie nadzwyczajnych okoliczności na przypadek odmowy przyjęcia na pokład w ramach lotu późniejszego, jeżeli przewoźnik lotniczy uzasadnia tę odmowę reorganizacją rzeczonego lotu w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

53.      Wreszcie należy dodać, że z motywu 15 rozporządzenia nr 261/2004 wynika, że za nadzwyczajne okoliczności powinno się uważać sytuację, gdy decyzja kierownictwa lotów dotyczy konkretnego samolotu konkretnego dnia(17). W niniejszej sprawie nadzwyczajne okoliczności, czyli strajk personelu lotniska, dotknęły jedynie lot w dniu 28 lipca 2006 r., o godz. 11.40, jako że tylko ten lot został odwołany. O ile wspomniane okoliczności rzeczywiście uniemożliwiły wykonanie tego lotu, a Finnair nie miał żadnego wpływu na wydarzenia mające miejsce na lotnisku w Barcelonie, sytuacja przedstawia się odmiennie w odniesieniu do lotów w dniach 29 i 30 lipca 2006 r., gdyż Finnair miał swobodę decyzji co do dania pierwszeństwa pasażerom lotu z dnia 28 lipca 2006 r. Strajk na lotnisku w Barcelonie w dniu 28 lipca 2006 r. w żaden sposób nie zmusił Finnairu do odmowy przyjęcia T. Lassooya na pokład, dwa dni po odwołanym locie.

54.      Finnair samodzielnie podjął decyzję o reorganizacji lotów i taka decyzja nie może skutkować pozbawieniem pasażera w ruchu lotniczym, który stawił się prawidłowo do wejścia na pokład, wszelkiej ochrony.

55.      Odpowiedzialnością za strajk na lotnisku z pewnością nie można obarczyć Finnairu. Niemniej, jak wynika z prac przygotowawczych prowadzących do przyjęcia rozporządzenia nr 261/2004, wprowadzony przez prawodawcę Unii reżim odszkodowań i pomocy dla pasażerów w ruchu lotniczym ma na celu przede wszystkim ochronę tych pasażerów. Prawodawca ów przyjął proste rozwiązanie, zgodnie z którym wszystkie obowiązki związane ze wspomnianym reżimem leżą w gestii przewoźnika obsługującego dany lot. Rozwiązanie to należy uznać za praktyczne, zważywszy że przewoźnik obsługujący dany lot posiada na lotniskach personel i przedstawicieli gotowych udzielić pasażerom pomocy. Jest to system bezpośredni, prosty, a zatem łatwy w zrozumieniu przez pasażerów(18).

56.      Jeżeli przewoźnik lotniczy uzna, że nie powinien ponosić negatywnych konsekwencji strajku na lotnisku, jest on uprawniony na mocy art. 13 rozporządzenia nr 261/2004 do dochodzenia, zgodnie z właściwym prawem krajowym, odszkodowania od jakiejkolwiek osoby, w tym od osób trzecich.

57.      Takiej wykładni można przeciwstawić argument, że los pasażera, któremu przewoźnik lotniczy odmówił przyjęcia na pokład w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności – jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – będzie bardziej pomyślny niż los pasażera, którego lot został odwołany lub opóźniony wskutek takich okoliczności, gdyż pierwszy z nich otrzyma odszkodowanie, a drugi nie. Zdaniem rządu fińskiego taki stan rzeczy mógłby być sprzeczny z zasadą równego traktowania.

58.      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada równego traktowania lub zasada niedyskryminacji wymagają, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w różny sposób i by różne sytuacje nie były traktowane w identyczny sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione(19). Tymczasem, odmiennie niż rząd fiński(20), nie uważam, by pasażerowie, których lot został odwołany lub opóźniony, znajdowali się w takiej samej sytuacji co pasażerowie, którym przewoźnik lotniczy odmówił przyjęcia na pokład.

59.      Jak bowiem wynika z pkt 46 niniejszej opinii, odmowa przyjęcia na pokład nie dotyka ogółu pasażerów danego lotu, lecz jednego pasażera lub niektórych pasażerów, którzy jednakże stawili się prawidłowo do wejścia na pokład. Na podstawie samej arbitralnej decyzji przewoźnika lotniczego pasażer, który spotkał się z odmową przyjęcia na pokład, nie zostanie przewieziony w ramach lotu, na który miał rezerwację, przy czym lot zostanie wykonany zgodnie z rozkładem przewidzianym przez przewoźnika lotniczego. Inaczej jest w razie odwołania lub opóźnienia lotu, gdyż takie przypadki dotyczą wszystkich pasażerów i negatywnie wpływają na ich sytuację w jednakowy sposób.

60.      Kiedy lot zostaje odwołany lub opóźniony w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności, przewoźnik lotniczy nie ma obowiązku wypłaty odszkodowania przewidzianego w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004, jeżeli nie miał żadnej kontroli nad zaistniałymi zdarzeniami(21). Ponieważ ów przewoźnik nie jest odpowiedzialny za problemy i niedogodności doświadczane przez pasażerów, odszkodowanie – pełniące funkcję odstraszającą(22) – nie należy się.

61.      Inaczej natomiast przedstawia się sytuacja, kiedy – jak w niniejszej sprawie – pasażer spotkał się z odmową przyjęcia na pokład w wyniku podjętej przez przewoźnika lotniczego decyzji o reorganizacji lotów w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności. Przez samą tę decyzję przewoźnik lotniczy przysparza jednemu pasażerowi lub niektórym pasażerom, wybranym w całkowicie przypadkowy sposób, problemów i niedogodności. Z tego powodu, zważywszy że poniesioną szkodę można przypisać przewoźnikowi lotniczemu, odszkodowanie pozostaje należne celem zniechęcenia go do stosowania takich praktyk i zachęcania do wzywania ochotników gotowych zrezygnować z ich rezerwacji, zgodnie z art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004.

62.      W konsekwencji, mając na uwadze wszystkie te czynniki, jestem zdania, że art. 2 lit. j) i art. 4 rozporządzenia nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że odmowy przyjęcia na pokład nie można racjonalnie uzasadnić nadzwyczajnymi okolicznościami, ponieważ jedynie odmowa przyjęcia pasażerów na pokład uzasadniona względami związanymi z indywidualną sytuacją tych pasażerów może skutkować wyłączeniem kwalifikacji takiej odmowy jako odmowy przyjęcia na pokład.

63.      Następnie, art. 4 ust. 3 i art. 5 ust. 3 wspomnianego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że przewoźnik lotniczy nie może się powoływać na mające wpływ na lot nadzwyczajne okoliczności celem zwolnienia siebie z obowiązku wypłaty odszkodowania na rzecz pasażera, któremu odmówił przyjęcia na pokład w ramach lotu późniejszego, jeżeli uzasadnia tę odmowę reorganizacją rzeczonego lotu w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

64.      Wykładnia taka nie pozostaje w sprzeczności z zasadą równości traktowania.

V –    Wnioski

65.      Uwzględniając całość powyższych rozważań, proponuję, by Trybunał udzielił Korkein oikeus następującej odpowiedzi:

1)      Artykuł 2 lit. j) rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91, należy interpretować w ten sposób, że pojęcie odmowy przyjęcia na pokład obejmuje nie tylko przypadki nadkompletu rezerwacji, ale również inne kwestie, takie jak względy operacyjne.

2)      Artykuł 2 lit. j) i art. 4 rozporządzenia nr 261/2004 należy interpretować w ten sposób, że odmowy przyjęcia na pokład nie można racjonalnie uzasadnić nadzwyczajnymi okolicznościami, ponieważ jedynie odmowa przyjęcia pasażerów na pokład uzasadniona względami związanymi z indywidualną sytuacją tych pasażerów może skutkować wyłączeniem kwalifikacji takiej odmowy jako odmowy przyjęcia na pokład.

Artykuł 4 ust. 3 i art. 5 ust. 3 wspomnianego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że przewoźnik lotniczy nie może się powoływać na mające wpływ na lot nadzwyczajne okoliczności celem zwolnienia siebie z obowiązku wypłaty odszkodowania na rzecz pasażera, któremu odmówił przyjęcia na pokład w ramach lotu późniejszego, jeżeli uzasadnia tę odmowę reorganizacją rzeczonego lotu w następstwie wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności.

Wykładnia taka nie pozostaje w sprzeczności z zasadą równości traktowania.


1 – Język oryginału: francuski.


2 –      Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiające wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylające rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz.U. L 46, s. 1).


3 – Zwanym dalej „Finnair”.


4 – Zobacz wyrok z dnia 19 listopada 2009 r. w sprawach połączonych C‑402/07 i C‑432/07 Sturgeon i in., Zb.Orz. s. I‑10923, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo.


5 –      Do warunków tych należą między innymi następujące wymogi. Pasażer powinien posiadać potwierdzoną rezerwację na dany lot oraz stawić się do odprawy dla pasażerów w sposób i w czasie określonym uprzednio na piśmie przez przewoźnika lotniczego, organizatora wycieczek lub autoryzowane biuro podróży, lub – jeżeli czas nie został określony – nie później niż 45 minut przed ogłoszoną godziną odlotu.


6 –      Rozporządzenie Rady z dnia 4 lutego 1991 r. ustanawiające wspólne zasady systemu odszkodowań dla pasażerów, którym odmówiono przyjęcia na pokład w regularnych przewozach lotniczych (Dz.U. L 36, s. 5).


7 –      Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład i odwołania lub dużego opóźnienia lotu, przedstawiony przez Komisję w dniu 21 grudnia 2001 r. [COM(2001) 784 final].


8 –      Motyw 5.


9 –      Zobacz komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego z dnia 25 marca 2003 r. na mocy art. 251 ust. 2 akapit drugi traktatu WE w sprawie wspólnego stanowiska przyjętego przez Radę w celu przyjęcia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład i odwołania lub dużego opóźnienia lotu [SEC(2003) 361 final, s. 2].


10 –      Zobacz motywy 7–9 projektu rozporządzenia, o którym mowa w przypisie 7.


11 –      Zobacz motywy 1 i 2 omawianego rozporządzenia.


12 –      Zobacz pkt 45 tego wyroku i przytoczone tam orzecznictwo.


13 –      Zobacz motyw 4 tego rozporządzenia.


14 –      Zobacz wyrok z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawie C‑481/99 Heininger, Rec. s. I‑9945, pkt 31. Zobacz także wyrok z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie C‑549/07 Wallentin-Hermann, Zb.Orz. s. I‑11061, pkt 17 i przytoczone tam orzecznictwo.


15 –      Zobacz motyw 14 rozporządzenia nr 261/2004.


16 –      Kursywa moja.


17 –      Idem.


18 –      Zobacz wspomniany w przypisie 9 komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego z dnia 25 marca 2003 r., s. 3.


19 –      Zobacz wyrok z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C‑344/04 IATA i ELFAA, Zb.Orz. s. I‑403, pkt 95.


20 –      Zobacz pkt 24 uwag.


21 –      Zobacz ww. wyroki w sprawach Wallentin-Hermann, pkt 23 oraz Sturgeon i in., pkt 67.


22 –      Zobacz wspomniany w przypisie 9 komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego z dnia 25 marca 2003 r., s. 3.