Sprawa C‑415/11

Mohamed Aziz

przeciwko

Caixa d’Estalvis de Catalunya, Tarragona i Manresa (Catalunyacaixa)

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Juzgado de lo Mercantil nº 3 de Barcelona)

Dyrektywa 93/13/EWG – Umowy konsumenckie – Umowa pożyczki hipotecznej – Postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką – Kompetencje sądu krajowego rozpatrującego sprawę co do istoty – Nieuczciwe warunki – Kryteria oceny

Streszczenie – wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 14 marca 2013 r.

1.        Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Granice – Pytania pozbawione w sposób oczywisty znaczenia dla sprawy i pytania hipotetyczne zadane w kontekście wykluczającym użyteczną odpowiedź – Pytania pozbawione związku z przedmiotem sporu przed sądem krajowym – Brak właściwości Trybunału

(art. 267 TFUE)

2.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek zbadania z urzędu warunków w umowie przedstawionej mu do oceny – Zakres

(dyrektywa Rady 93/13)

3.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Cel

(dyrektywa Rady 93/13, art. 6 ust. 1)

4.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Postępowanie w sprawie nakazu zapłaty – Brak możliwości dla sądu krajowego do dokonania z urzędu oceny nieuczciwego charakteru warunku zawartego w przedstawionej mu umowie, w braku sprzeciwu wniesionego przez konsumenta – Niedopuszczalność

(dyrektywa Rady 93/13)

5.        Prawo Unii Europejskiej – Bezpośrednia skuteczność – Krajowe przepisy proceduralne – Przesłanki stosowania – Poszanowanie zasad równoważności i skuteczności

6.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Postępowanie w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką – Brak możliwości dla sądu krajowego do przyjęcia środków tymczasowych – Niedopuszczalność – Niezgodność z zasadą skuteczności

(dyrektywa Rady 93/13)

7.        Ochrona konsumentów – Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich – Dyrektywa 93/13 – Nieuczciwy warunek w rozumieniu art. 3 – Ocena przez sąd krajowy spełniania przez warunek cech nadużycia – Kryteria

(dyrektywa Rady 93/13, art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 1)

1.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 34, 35, 39)

2.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 41, 46, 47)

3.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 44, 45)

4.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 48)

5.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 50, 53)

6.        Dyrektywę 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w taki sposób, iż sprzeciwia się ona przepisom państwa członkowskiego, które choć nie przewidują w ramach postępowania w przedmiocie egzekucji wierzytelności zabezpieczonej hipoteką możliwości podniesienia zarzutów opartych na nieuczciwym charakterze stanowiącego podstawę tytułu egzekucyjnego warunku umownego, nie pozwalają również rozpatrującemu sprawę co do istoty sądowi właściwemu do dokonania oceny nieuczciwego charakteru takiego warunku na przyjęcie środków tymczasowych, a zwłaszcza na zawieszenie tego postępowania egzekucyjnego, podczas gdy zarządzenie takich środków jest konieczne do zapewnienia pełnej skuteczności jego ostatecznego rozstrzygnięcia.

W istocie w braku takiej możliwości we wszystkich przypadkach, w których egzekucja z nieruchomości obciążonej hipoteką została przeprowadzona jeszcze przed wydaniem przez sąd rozpatrujący sprawę co do istoty rozstrzygnięcia uznającego stanowiący podstawę ustanowienia hipoteki warunek umowny za nieuczciwy i, co za tym idzie, uznającego przeprowadzone postępowanie egzekucyjne za nieważne, rozstrzygnięcie to pozwala na zapewnienie temu konsumentowi jedynie następczej ochrony prawnej w formie odszkodowania, co jest rozwiązaniem tylko częściowym i niedostatecznym, które nie jest ani odpowiednim, ani skutecznym środkiem do realizacji celu polegającego na zaprzestaniu stosowania tego warunku umownego – wbrew temu, co wynika z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13. Wniosek ten nasuwa się tym bardziej, gdy obciążoną hipoteką rzeczą jest mieszkanie poszkodowanego konsumenta i jego rodziny, a to dlatego, że poprzez zastosowanie tego mechanizmu ochrony konsumenta ograniczającego się do wypłaty odszkodowanie nie można przeszkodzić ostatecznej i nieodwracalnej utracie tego mieszkania. Taki system może naruszać skuteczność ochrony zamierzonej dyrektywą.

(por. pkt 59–61, 64; pkt 1 sentencji)

7.        Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w taki sposób, iż:

– pojęcie znaczącej nierównowagi na niekorzyść konsumenta należy oceniać, przeprowadzając analizę przepisów krajowych mających zastosowanie w przypadku braku porozumienia stron, aby ocenić, czy i, w odpowiednim przypadku, w jakim zakresie postanowienia umowne stawiają konsumenta w sytuacji gorszej niż ta przewidziana w obowiązujących przepisach krajowych. Podobnie właściwe w tym względzie wydaje się przeprowadzenie analizy sytuacji prawnej konsumenta pod kątem posiadanych przezeń zgodnie z prawem krajowym możliwości doprowadzenia do zaprzestania stosowania nieuczciwych warunków;

– aby ustalić, czy ta nierównowaga powstaje „w sprzeczności z wymogami dobrej wiary”, należy sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby dany warunek w drodze negocjacji indywidualnych.

Artykuł 3 ust. 3 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, że załącznik, do którego odsyła ten przepis, zawiera jedynie przykładowy i niewyczerpujący wykaz warunków umownych, które mogą być uznane za nieuczciwe.

Ponadto zgodnie z art. 4 ust. 1 owej dyrektywy nieuczciwy charakter warunków umownych jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy, i z odniesieniem, w czasie wykonania umowy, do wszelkich okoliczności związanych z wykonaniem umowy. Wynika z tego, że należy rozważyć skutki, które dany warunek umowny może wywoływać w ramach prawa znajdującego zastosowanie do tej umowy, co wymaga zbadania krajowego porządku prawnego.

(por. pkt 68–71, 76; pkt 2 sentencji)