OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

JULIANE KOKOTT

przedstawiona w dniu 12 stycznia 2012 r. (*)

Sprawy połączone C‑628/10 P i C‑14/11 P

Alliance One International Inc. i in.

przeciwko

Komisji Europejskiej i in.

Odwołanie – Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Artykuł 81 WE – Artykuł 23 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Hiszpański rynek surowca tytoniowego – Ustalanie cen i podział rynku – Odpowiedzialność spółki dominującej za popełnione przez jej spółkę zależną naruszenia prawa antymonopolowego – Kryteria przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia w obrębie grupy przedsiębiorstw – Granice uprawnień dyskrecjonalnych przy nakładaniu grzywien przez Komisję – Zasada równego traktowania – Zasada niedyskryminacji uczestników kartelu przez Komisję – Obowiązek uzasadnienia – Zakaz dołączania uzasadnienia decyzji o nałożeniu grzywny w postępowaniu sądowym

Spis treści

I –   Wprowadzenie

II – Ramy prawne

III – Okoliczności powstania sporu i postępowanie sądowe w pierwszej instancji

A –   Spółki uczestniczące w niniejszym sporze

B –   Dwa kartele na hiszpańskim rynku surowca tytoniowego i sporna decyzja Komisji

C –   Postępowanie sądowe w pierwszej instancji

IV – Postępowanie przed Trybunałem

V –   Kwestia wstępna czynnej legitymacji AOI

VI – Ocena zarzutów odwołania

A –   W przedmiocie zarzutów podniesionych w związku z zasadą równego traktowania

1.     Współoddziaływanie zasady równego traktowania i zasady legalności w postępowaniu antymonopolowym (zarzuty pierwszy i drugi odwołania w sprawie C‑14/11 P)

a)     W przedmiocie głównego zarzutu Komisji: rzekomo błędne zastosowanie zasady równego traktowania

b)     W przedmiocie zarzutów braków w uzasadnieniu wyroku i przeinaczenia okoliczności faktycznych

i)     W przedmiocie rzekomych braków w uzasadnieniu

ii)   W przedmiocie rzekomego przeinaczenia okoliczności faktycznych

c)     Wniosek częściowy

2.     W przedmiocie podnoszonej dyskryminacji SCC i SCTC ze względu na zastosowanie koncepcji dwojakiej podstawy (trzeci zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P)

a)     W przedmiocie rzekomo dyskryminującego charakteru zastosowanej wobec SCC i SCTC koncepcji dwojakiej podstawy (pierwszy główny punkt w ramach trzeciego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

b)     W przedmiocie porównania sytuacji AOI i SCTC z sytuacją Universal i Universal Leaf (druga część trzeciego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

c)     Wniosek częściowy

3.     W przedmiocie braku znaczenia przedstawionych przez Komisję w postępowaniu w pierwszej instancji przeciwnych argumentów w odpowiedzi na zarzut dyskryminacji (trzeci zarzut odwołania w sprawie C‑14/11 P)

4.     W przedmiocie porównywalności sytuacji TCLT z sytuacją Intabex i Universal (czwarty zarzut odwołania w sprawie C‑14/11 P)

5.     Wniosek częściowy

B –   W przedmiocie niektórych dalszych zarzutów podnoszonych przez AOI i SCTC (zarzuty pierwszy i drugi odwołania w sprawie C‑628/10 P)

1.     Pierwszy zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P

a)     W przedmiocie podnoszonego braku wywierania przez SCC i SCTC decydującego wpływu na WWTE w okresie przed dniem 5 maja 1998 r. (pierwsza część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

i)     Kryterium przypisania: wywieranie decydującego wpływu

ii)   Wspólna kontrola: brak bezwzględnej przyczyny wyłączenia przypisania odpowiedzialności wynikającej z prawa antymonopolowego tylko w odniesieniu do jednej ze spółek dominujących

b)     W przedmiocie podnoszonego naruszenia praw podstawowych przysługujących AOI i SCTC (druga część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

i)     Dopuszczalność

ii)   Zasadność

c)     Wniosek częściowy

2.     Drugi zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P

a)     Kwestia wstępna: czy drugi zarzut odwołania jest nieistotny dla sprawy („inopérant”)?

b)     Omówienie drugiego zarzutu odwołania co do istoty

i)     W przedmiocie podnoszonego dostosowania argumentacji przez Komisję w trakcie postępowania sądowego w pierwszej instancji (pierwsza część drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

ii)   W przemiocie późniejszej zmiany uzasadnienia spornej decyzji (druga część drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

C –   Podsumowanie w przedmiocie podniesionych przez obie strony zarzutów odwołania

D –   W przedmiocie oddzielnego wniosku AOI i SCTC o zmniejszenie grzywny

VII – W przedmiocie kosztów

VIII – Wnioski

I –    Wprowadzenie

1.        „Rodzice ponoszą odpowiedzialność za swoje dzieci” – to stare powiedzenie wydaje się wciąż potwierdzać w przypadkach karteli(1). Często bowiem w postępowaniach w sprawie grzywny za naruszenie prawa antymonopolowego odpowiedzialnością obciążane są nie tylko przedsiębiorstwa bezpośrednio uczestniczące w kartelu, ale również ich spółki dominujące. W ten sposób przy obliczaniu grzywny można odpowiednio uwzględnić możliwości finansowe całej grupy przedsiębiorstw uczestniczących w danym kartelu. Ponadto zwiększa się prawdopodobieństwo, że za zapłatę grzywny odpowiedzialny będzie wypłacalny dłużnik, bez względu na ewentualne przesunięcia majątkowe w obrębie danego koncernu.

2.        Niemniej zasada odpowiedzialności osobistej(2), której należy zawsze przestrzegać w postępowaniu karnym i quasi-karnym, wyznacza granice przypisywaniu naruszenia prawa antymonopolowego w obrębie grup przedsiębiorstw. Dlatego też w znacznej mierze sądy unijne nieustannie zajmują się zagadnieniem, czy i w jakich okolicznościach dopuszczalne jest obciążenie spółek dominujących odpowiedzialnością za te naruszenia popełnione przez ich spółki zależne(3).

3.        Przedmiotem niniejszego postępowania odwoławczego jest całkiem nowy aspekt zagadnienia przypisania odpowiedzialności za naruszenie prawa antymonopolowego w obrębie grupy przedsiębiorstw. Należy sprawdzić, czy Komisja Europejska obciążyła odpowiedzialnością spółki dominujące różnych uczestników jednego i tego samego kartelu i czy było to zgodne z prawem.

4.        Konkretnie chodzi o hiszpański kartel pomiędzy wieloma przedsiębiorstwami działającymi w branży przetwarzania surowca tytoniowego. Na kilka z nich Komisja nałożyła grzywny solidarnie z ich spółkami dominującymi, przy czym spółki dominujące innych uczestników tego samego kartelu nie zostały ukarane przez Komisję.

5.        W istocie Trybunał będzie musiał tu wyjaśnić, jakie granice wyznacza uprawnieniom dyskrecjonalnym Komisji przy nakładaniu grzywien zgodnie z art. 23 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 przewidziana w prawie Unii ogólna zasada równego traktowania(4). Wyrok Trybunału będzie miał zasadnicze znaczenie nie tylko dla przyszłej praktyki administracyjnej Komisji, lecz powinien on stać się także istotny dla działalności krajowych organów ochrony konkurencji i sądów w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

II – Ramy prawne

6.        Ramy prawne niniejszej sprawy określa z jednej strony art. 81 WE i z drugiej strony art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 r. Stosowny fragment, to jest art. 23 ust. 2 lit.a), tego ostatniego przepisu ma następujące brzmienie:

„2.      Komisja może, w drodze decyzji, nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, jeżeli umyślnie lub w wyniku zaniedbania:

a)      naruszają art. 81 lub 82 traktatu […]”.

7.        Wreszcie wypada wspomnieć motyw 37 rozporządzenia nr 1/2003, który poświęcony jest ochronie praw podstawowych:

„Niniejsze rozporządzenie respektuje podstawowe prawa i uznaje zasady przyjęte w szczególności w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Niniejsze rozporządzenie powinno być odpowiednio interpretowane i stosowane zgodnie z tymi zasadami i prawami”.

III – Okoliczności powstania sporu i postępowanie sądowe w pierwszej instancji

8.        Na hiszpańskim rynku surowca tytoniowego, w branży pierwszego przetworzenia tego surowca, działają cztery przedsiębiorstwa (zwane dalej łącznie „przetwórcami”): World Wide Tobacco España SA (zwana dalej „WWTE”), Compañia española de tabaco en rama SA (zwana dalej „Cetarsą”), Agroexpansión SA (zwana dalej „Agroexpansión”) i Tabacos Españoles SL (zwana dalej „TAES”). Trzy z nich należą do międzynarodowych koncernów, które są kontrolowane przez spółki z siedzibami w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

9.        Poza tymi czterema hiszpańskimi przetwórcami należy wskazać na Deltafina SpA (zwaną dalej „Deltafiną”), włoską spółkę, której działalność polega na pierwszym przetwarzaniu surowca tytoniowego we Włoszech i wprowadzaniu przetworzonego tytoniu do obrotu.

10.      W niniejszej sprawie sporne jest, czy i w jakich okolicznościach Komisja mogła lub musiała przypisać naruszenia prawa antymonopolowego przez wymienione przedsiębiorstwa również ich bezpośrednim lub pośrednim spółkom dominującym i obciążyć je solidarnie odpowiedzialnością za zapłatę wymierzonych grzywien.

A –    Spółki uczestniczące w niniejszym sporze

11.      Spółki uczestniczące w niniejszym sporze, czyli Alliance One International Inc. (zwana dalej „AOI”) – wcześniej Standard Commercial Corp. (zwana dalej „SCC”)(5), Standard Commercial Tobacco Company Inc. (zwana dalej „SCTC”) i Trans‑Continental Leaf Tobacco Corp. Ltd. (zwana dalej „TCLT”) są bezpośrednimi lub pośrednimi spółkami dominującymi WWTE. Zostały one łącznie przypisane do tak zwanej grupy Standard.

12.      Podział kapitału między te wszystkie spółki przedstawiał się od 1995 r. do dnia 5 maja 1998 r. w sposób następujący: SCC posiadała 100% akcji w SCTC, która ze swojej strony posiadała 100% akcji w TCLT. TCLT posiadała z kolei dwie trzecie kapitału WWTE. Posiadaczem pozostałej jednej trzeciej kapitału byli prezes tej spółki oraz dwaj członkowie jego rodziny.

13.      W dniu 5 maja 1998 r. TCLT podwyższyła swój udział w kapitale WWTE do 86,94%, przy czym reszta akcji była własnością WWTE (9,73%) i osoby fizycznej (3,33%). W październiku 1998 r. WWTE nabyła akcje należące do tej osoby fizycznej, a SCC nabyła bezpośredni udział w wysokości 0,04% w kapitale WWTE. W maju 1999 r. TCLT i SCC podwyższyły swój udział w kapitale WWTE odpowiednio do 89,64% i do 0,05%, przy czym reszta tego kapitału była własnością WWTE.

B –    Dwa kartele na hiszpańskim rynku surowca tytoniowego i sporna decyzja Komisji

14.      Na hiszpańskim rynku surowca tytoniowego istniały w latach 1996–2001 dwa wzajemnie powiązane kartele horyzontalne, które zostały odkryte przez Komisję Europejską w 2001 r.

15.      Pierwszy kartel, który będzie określany mianem „kartelu przetwórców”, obejmował WWTE, Cetarsę, Agroexpansión, TAES i Deltafinę. W ramach tego kartelu corocznie ustalano średnią (maksymalną) cenę dostawy dla każdej odmiany surowca tytoniowego niezależnie od jego jakości oraz podziału ilości wszystkich odmian surowca tytoniowego, jakie każdy z przetwórców mógł zakupić u producentów. W okresie od 1999 r. do 2001 r. uzgadniane były także przedziały cenowe według klasy jakości dla każdej z odmian surowca tytoniowego oraz średnia minimalna cena w odniesieniu do producenta i średnia minimalna cena w odniesieniu do grupy producentów.

16.      Drugi z karteli, który jest określany mianem „kartelu przedstawicieli producentów”, obejmował trzy hiszpańskie związki rolnicze. Celem tego kartelu było również coroczne ustalanie przedziałów cenowych według klasy jakości dla każdej z odmian surowca tytoniowego.

17.      W decyzji z dnia 20 października 2004 r.(6) (zwanej dalej „sporną decyzją”) Komisja uznała, że każdy z opisanych karteli stanowił jednolite i ciągłe naruszenie art. 81 ust. 1 WE. Komisja stwierdziła, że różne spółki i ich związki dopuściły się w tym kontekście naruszenia art. 81 ust. 1 WE(7), wezwała je do zaprzestania naruszeń(8) i nałożyła na nie grzywny w różnej wysokości(9).

18.      Adresatami spornej decyzji były z jednej strony wszystkie spółki bezpośrednio objęte kartelem, z drugiej strony niektóre inne spółki należące do grup przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu. W szczególności stanowiła ona, co następuje:

–        z tytułu uczestnictwa w kartelu WWTE odpowiedzialnością zostały obciążone solidarnie zarówno TCLT, jak też SCC i SCTC;

–        jeżeli chodzi natomiast o uczestnictwo w kartelu Agroexpansión, Komisja obciążyła odpowiedzialnością solidarną z tą spółką tylko spółkę Dimon Inc. (Dimon), która stała na czele koncernu, ale już nie występującą w roli spółki pośredniej pomiędzy Dimon i Agroexpansión spółkę Intabex Netherlands BV (zwaną dalej „Intabex”), w pełni zależną od Dimon;

–        z tytułu uczestnictwa w kartelu TAES i Deltafiny, które obie należą do amerykańskiej grupy przedsiębiorstw Universal, Komisja nie przypisała ostatecznie w ogóle odpowiedzialności za naruszenia prawa antymonopolowego innym spółkom należącym do tego koncernu. Efektem tego ani Universal Leaf Tobacco Co. Inc. (zwana dalej „Universal Leaf”), która posiada wszystkie akcje Taes i Deltafiny, ani kontrolująca Universal Leaf spółka Universal Corp. (zwana dalej „Universal”) nie zostały solidarnie obciążone odpowiedzialnością.

19.      Jako uzasadnienie Komisja wskazała, że oprócz więzi korporacyjnej między spółkami dominującymi i ich spółkami zależnymi brak było jakichkolwiek poszlak faktycznego uczestnictwa Universalu i Universalu Leaf w zdarzeniach badanych w spornej decyzji. Nie należy zatem czynić ich adresatami decyzji wydanej w tej sprawie. Taki sam wniosek ma zastosowanie a fortiori do spółki Intabex, ponieważ jej 100‑procentowy udział w Agroexpansión był czysto finansowy(10).

C –    Postępowanie sądowe w pierwszej instancji

20.      Kilku adresatów spornej decyzji zakwestionowało ją w pierwszej instancji przed Sądem Unii Europejskiej w drodze skargi o stwierdzenie nieważności. Wyrokiem z dnia 27 października 2010 r.(11) (zwanym dalej „wyrokiem Sądu lub zaskarżonym wyrokiem”) Sąd orzekł o skardze wniesionej wspólnie przez AOI (wówczas SCC), SCTC i TCLT.

21.      Skarga AOI, SCTC i TCLT została w pierwszej instancji uwzględniona częściowo. Trybunał uznał bowiem sporną decyzję za nieważną w zakresie, w jakim dotyczyła ona TCLT, ale oddalił ją w pozostałym zakresie – a więc w zakresie, w jakim dotyczyła ona AOI i SCTC. Stwierdzenie nieważności spornej decyzji w odniesieniu do TCLT Sąd uzasadniał zasadniczo naruszeniem zasady równego traktowania(12).

IV – Postępowanie przed Trybunałem

22.      Pismem z dnia 28 grudnia 2010 r. AOI i SCTC złożyły razem odwołanie od wyroku Sądu. Pismem z dnia 7 stycznia 2011 r. oddzielne odwołanie od tego samego wyroku złożyła ze swojej strony Komisja.

23.      W sprawie C‑628/10 P AOI i SCTC wnoszą do Trybunału wspólnie o:

–        uchylenie wyroku Sądu w zakresie, w jakim oddala w nim zarzuty nieważności oparte na oczywistym błędzie w ocenie przy stosowaniu art. 101 ust. 1 TFUE i art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, na braku dostatecznego uzasadnienia i naruszeniu zasady równego traktowania w związku z ustaleniem, że AOI, poprzednio SCC i SCTC, ponosiły solidarną odpowiedzialność;

–        stwierdzenie nieważności decyzji Komisji w zakresie, w jakim dotyczy ona wnoszących odwołanie i odpowiednie obniżenie nałożonej na nie grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

24.      W sprawie C‑628/10 P Komisja wnosi do Trybunału o:

–        oddalenie odwołania oraz

–        obciążenie wnoszących odwołanie kosztami postępowania, włącznie z kosztami postępowania w pierwszej instancji.

25.      W swoim oddzielnym odwołaniu w sprawie C‑14/11 P Komisja wnosi do Trybunału o:

–        uchylenie pkt 1 sentencji wyroku Sądu;

–        oddalenie w całości skargi wniesionej do Sądu oraz

–        obciążenie TCTL kosztami niniejszego postępowania oraz obciążenie trzech skarżących całością kosztów postępowania w pierwszej instancji.

26.      Przeciwko temu odwołaniu występują z kolei AOI, SCTC i TCTL. Wnoszą one do Trybunału wspólnie o:

–        oddalenie w całości odwołania wniesionego przez Komisję w sprawie C‑14/11 P i

–        obciążenie Komisji kosztami włącznie z kosztami postępowania w pierwszej instancji.

27.      Po zakończeniu procedur pisemnych, postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 14 września 2011 r. sprawy C‑628/10 P i C‑14/11 P zostały połączone dla potrzeb procedury ustnej i wydania rozstrzygnięcia. Rozprawa odbyła się w dniu 16 listopada 2011 r.

V –    Kwestia wstępna czynnej legitymacji AOI

28.      Zarówno w sprawie C‑628/10 P, jak też w sprawie C‑14/11 P AOI twierdzi, że jest dla celów postępowania odwoławczego następcą prawnym SCTC i TCLT(13).

29.      Komisja ma wątpliwości co do tego, czy ta konstrukcja jest możliwa. Nie wniosła ona jednak żadnego formalnego zastrzeżenia w przedmiocie tego, że AOI podnosi przed Trybunałem zarzuty nie tylko we własnym imieniu, ale również w imieniu SCTC (sprawa C‑628/10 P) lub w imieniu SCTC i TCLT (sprawa C‑14/11 P).

30.      Takie wykonywanie cudzych praw we własnym imieniu – nazywane także umocowaniem do występowania o cudze prawa we własnym imieniu – może być dopuszczalne, jeżeli istnieje w tym względzie ustawowa lub wynikająca z czynności prawnej podstawa prawna.

31.      Nie należy jednakże szczegółowo badać w niniejszej sprawie tego, czy przesłanki te są spełnione w przypadku AOI. Wynika to z ekonomii procesowej. Odwołanie w sprawie C‑628/10 P zostało bowiem wniesione wspólnie przez AOI i SCTC; również odpowiedź na odwołanie w sprawie C‑14/11 P została udzielona wspólnie przez AOI, SCTC i TCLT. Ponieważ zatem zawsze co najmniej jeden z uczestników – w niniejszej sprawie AOI – bez wątpienia posiada konieczną legitymację czynną, to w każdym wypadku konieczne jest szczegółowe zbadanie argumentacji stron(14).

VI – Ocena zarzutów odwołania

32.      Przed omówieniem różnych zarzutów odwołania wskazane wydaje się wyjaśnienie tytułem wstępu dwóch brzmiących nadzwyczaj technicznie pojęć, na które strony nieustannie powołują się zarówno w związku z odwołaniem AOI i SCTC (sprawa C‑628/10 P), jak też z odwołaniem Komisji (sprawa C‑14/11 P): „domniemania opartego na fakcie posiadania 100% kapitału” i koncepcji „dwojakiej podstawy”.

33.      Domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału pochodzi z orzecznictwa Trybunału dotyczącego odpowiedzialności spółki dominującej za naruszenia prawa antymonopolowego przez jej spółki zależne. Jeżeli spółka dominująca posiada 100% kapitału (lub prawie cały kapitał) swej spółki zależnej, to istnieje wzruszalne domniemanie, że wywiera ona decydujący wpływ na zachowanie tej spółki na rynku. Dotyczy to także przypadku, gdy spółka dominująca kontroluje swoją spółkę zależną pośrednio poprzez spółkę występującą w roli pośrednika, przy czym spółka dominująca posiada ze swojej strony 100% (lub prawie 100%) kapitału spółki występującej w roli pośrednika, a ta z kolei posiada 100% (lub prawie 100%) kapitału spółki zależnej.(15) Posiadanie 100% lub prawie 100% kapitału wystarczy wówczas, zgodnie z orzecznictwem Trybunału, do uznania spółki dominującej za solidarnie odpowiedzialną za naruszenie prawa antymonopolowego przez jej spółkę zależną(16).

34.      W przeciwieństwie do domniemania opartego na fakcie posiadania 100% kapitału koncepcja dwojakiej podstawy nie została dotychczas wspomniana jako taka w orzecznictwie. Sąd powołał się jednak na tę koncepcję w niniejszym przypadku, aby podkreślić, że Komisja nie może ograniczać się w zaskarżonej decyzji do oparcia się wyłącznie na domniemaniu posiadania 100% kapitału, lecz ma ona uwzględnić również dodatkowe okoliczności wskazujące na rzeczywiste wywieranie przez spółkę dominującą decydującego wpływu na politykę handlową jej spółek zależnych(17).

35.      To, że sporna decyzja opiera się na koncepcji dwojakiej podstawy, wynika z ustalenia okoliczności faktycznych przez Sąd. To ustalenie okoliczności faktycznych jest wyłączone w postępowaniu odwoławczym z kontroli Trybunału(18), ponieważ Komisja nie podniosła w tym względzie zarzutu przeinaczenia okoliczności faktycznych. Bez znaczenia jest zatem to, że Komisja próbowała w postępowaniu przed Trybunałem – w szczególności na rozprawie – sporadycznie bronić się tym, że w spornej decyzji koncepcja dwojakiej podstawy nie została w ogóle zastosowana, lecz zastosowała ona w niej wyłącznie domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału.

36.      Ponieważ sporna decyzja została wydana przed wejściem w życie traktatu z Lizbony, należy w niniejszej sprawie nadal odnosić się do postanowień prawa pierwotnego w ich brzmieniu określonym przez traktat amsterdamski, w szczególności do art. 81 WE i 253 WE, a nie do art. 101 TFUE i 296 TFUE.

A –    W przedmiocie zarzutów podniesionych w związku z zasadą równego traktowania

37.      Niniejsza sprawa dotyczy w szczególności problemów prawnych związanych z zasadą równego traktowania. Pytanie, czy i w jakich okolicznościach zasada ta ma znaczenie przy stosowaniu art. 81 WE (obecnie art. 101 TFUE) i art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, zostało zadane zarówno w ramach odwołania AOI i SCTC w sprawie C‑628/10 P, jak też w ramach odwołania Komisji w sprawie C‑14/11 P. W związku z tym omówię najpierw łącznie te zarzuty.

38.      Wszystkie wnoszące odwołanie spółki zarzucają Komisji naruszenie zasady równego traktowania, aczkolwiek z różnych względów.

39.      W sprawie C‑14/11 P Komisja twierdzi, iż Sąd – w szczególności w pkt 218 zaskarżonego wyroku – niesłusznie przyjął, że miała miejsce dyskryminacja TCLT w stosunku do Intabexu, Universalu i Universalu Leaf. Komisja uważa, że TCLT mogła jako spółka występująca jako pośrednicząca w obrębie grupy Standard, która w okresie po dniu 5 maja 1998 r. posiadała prawie wszystkie akcje WWTE, zostać uznana za odpowiedzialną obok AOI i SCTC. Podnosi ona, że Sąd, powołując się na zasadę równego traktowania, niesłusznie zwolnił TCLT z odpowiedzialności za popełnione przez WWTE naruszenia prawa antymonopolowego.

40.      W sprawie C‑628/10 P AOI i SCTC, powołując się na zasadę równego traktowania, usiłują natomiast wyłączyć swoją odpowiedzialność za popełnione przez WWTE naruszenia prawa antymonopolowego; twierdzą one, że jako spółki dominujące WWTE były traktowane gorzej niż Universal i Universal Leaf będące spółkami dominującymi uczestniczących w kartelu firm TAES i Deltafiny.

1.      Współoddziaływanie zasady równego traktowania i zasady legalności w postępowaniu antymonopolowym (zarzuty pierwszy i drugi odwołania w sprawie C‑14/11 P)

41.      Zarzuty pierwszy i drugi odwołania w sprawie C‑14/11 P są ściśle ze sobą powiązane. Powinny być zbadane wspólnie.

a)      W przedmiocie głównego zarzutu Komisji: rzekomo błędne zastosowanie zasady równego traktowania

42.      Co do istoty Komisja podnosi w pierwszych dwóch zarzutach odwołania w sprawie C‑14/11 P, że Sąd „błędnie zastosował” zasadę równego traktowania. Miał on nie uwzględnić tego, że przy określaniu odpowiedzialności spółek dominujących za popełnione przez ich spółki zależne naruszenia prawa antymonopolowego decydujące znaczenie ma zasada legalności. Jeżeli spółka dominująca ponosi odpowiedzialność na podstawie kryteriów wypracowanych w orzecznictwie(19), w szczególności na podstawie domniemania opartego na posiadaniu 100% kapitału, to zasada równego traktowania nie może tu niczego zmienić.

43.      Powyższy argument nie może zostać przyjęty.

44.      Jak bowiem Komisja sama przyznała w postępowaniu odwoławczym, kryteria przyjęte w orzecznicztwie, do których się ona odnosi, dostarczają jedynie wskazówki na temat tego, czy spółka dominująca i jej spółka zależna stanowią część tego samego przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa konkurencji, czy więc ewentualne naruszenie prawa antymonopolowego może zostać przypisane tylko jednej z nich, czy też im obu(20).

45.      Jeżeli natomiast to orzecznictwo nie określa żadnych rozstrzygających kryteriów w przedmiocie mającej decydujące znaczenie kwestii tego, czy należy nałożyć grzywnę z tytułu naruszenia prawa antymonopolowego i w stosunku do jakich osób prawnych należy w danym przypadku skierować decyzję Komisji w sprawie grzywny.

46.      Należy mieć w tym kontekście na względzie, że kwestia przynależności spółki dominującej i spółki zależnej do jednego przedsiębiorstwa oraz wynikająca z tego ich odpowiedzialność za naruszenie prawa antymonopolowego powinna być rozstrzygana wyłącznie w oparciu o kryteria prawne, przy czym przy nakładaniu grzywien z tytułu tego naruszenia ważną rolę odgrywają, poza aspektami prawnymi, również względy celowości(21): Komisja dysponuje swobodnym uznaniem w ramach art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003; może ona nakładać grzywny.

47.      W ramach swobodnego uznania przysługującego jej na podstawie art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 Komisja może w zależności od przypadku zadecydować o tym, czy w ogóle nałoży grzywnę z tytułu naruszenia przez dane przedsiębiorstwo prawa antymonopolowego, ale również o tym, na którą (lub na które) z osób prawnych stojących za tym przedsiębiorstwem nałoży ona w danym przypadku taką grzywnę(22).

48.      Przy wykonywaniu uprawnień dyskrecjonalnych na podstawie art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 Komisja nie ma jednakże pełnej swobody, lecz musi przestrzegać ogólnych zasad prawa Unii i zagwarantowanych na poziomie Unii praw podstawowych(23). W szczególności jest ona związana zasadą równego traktowania i zasadą proporcjonalności(24).

49.      Słusznie zatem Sąd zbadał sporną decyzję w świetle zasady równego traktowania(25) i nie ograniczył się przykładowo do stosunkowo powierzchownego badania tego, czy decyzja ta nie stanowiła nadużycia władzy w rozumieniu art. 263 akapit drugi TFUE [francuskie „détournement de pouvoir”](26).

50.      Należy przypomnieć, że zasada równego traktowania stanowi ogólną zasadę prawa Unii, zapisaną w art. 20 i 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej(27). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada ta wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione(28).

51.      W odniesieniu do potraktowania przez Komisję konkretnego naruszenia prawa antymonopolowego wynikają z tego dwie konsekwencje:

–        po pierwsze, Komisja nie może bez obiektywnego powodu odstąpić od jej praktyki w zakresie grzywien, którą podała do wiadomości opinii publicznej w swych komunikatach w sprawie polityki konkurencji(29); zastosowanie ma zasada związania administracji własnymi decyzjami(30);

–        po drugie, Komisja nie może dyskryminować żadnego z przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu względem innych uczestników kartelu.

52.      W niniejszej sprawie bliższego omówienia wymaga wyłącznie drugi aspekt.

53.      Zasada równego traktowania zakazuje Komisji stosowania przy nakładaniu grzywien wobec uczestników jednego i tego samego kartelu odmiennych kryteriów. Na tym założeniu słusznie oparł się również Sąd w niniejszej sprawie(31).

54.      Jeżeli więc Komisja zdecyduje się uznać za odpowiedzialne z tytułu naruszenia popełnionego przez przedsiębiorstwo uczestniczące w kartelu zarówno bezpośrednio uczestniczącą w kartelu spółkę zależną, jak też stojącą za nią spółkę dominującą, to musi ona postępować w jednakowy sposób w odniesieniu do wszystkich innych uczestników kartelu, przy założeniu, że ci inni uczestnicy kartelu znajdują się w porównywalnej sytuacji.

55.      Komisja nie musi przy tym nakładać grzywien bezwzględnie na wszystkie spółki dominujące uczestników kartelu, którym – patrząc z czysto prawnego punktu widzenia – należałoby przypisać naruszenia prawa antymonopolowego popełnione przez ich spółki zależne. Przeciwnie, może ona w wykonywaniu swoich uprawnień dyskrecjonalnych zgodnie z art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 dokonać wyboru na podstawie obiektywnych kryteriów spośród danych spółek dominujących.

56.      Przykładowo Komisja może – tak jak to miało miejsce w niniejszej sprawie – ze względów ostrożnościowych określić krąg adresatów jej decyzji w sprawie grzywny na dwojakiej podstawie: może ona ograniczyć się do uznania za odpowiedzialne takie spółki dominujące, w przypadku których istnieją, poza samym opartym na fakcie posiadania 100% kapitału domniemaniem, konkretne poszlaki przemawiające za rzeczywistym wywieraniem decydującego wpływu na zachowanie ich odpowiednich całkowicie zależnych spółek. Takie poszlaki mogą wynikać, w zależności od spółki dominującej, z całkowicie różnych okoliczności faktycznych. Komisja ma słuszność, jeżeli zauważa, że zasada równego traktowania nie wymaga od niej przedstawiania przeciwko wszystkim spółkom dominującym zawsze tego samego rodzaju dowodów – takich jak dokumentów, zeznań świadków itp. – lub jednakowej liczby dowodów(32).

57.      Naruszenie zasady równego traktowania ma jednak miejsce, jeżeli Komisja w odniesieniu do jednego i tego samego naruszenia prawa antymonopolowego stosuje pod względem jakościowym dwojakie standardy, a więc gdy uzależnia obciążenie odpowiedzialnością niektórych spółek dominujących od bardziej rygorystycznego standardu dowodu niż obciążenie odpowiedzialnością innych spółek, przykładowo stosując wobec niektórych spółek koncepcję dwojakiej podstawy, a w odniesieniu do innych spółek dominujących opierając się wyłącznie na domniemaniu związanym z posiadaniem 100% kapitału.

58.      Dokładnie tak wygląda stan rzeczy w świetle dokonanych przez Sąd ustaleń okoliczności faktycznych w niniejszej sprawie: TCLT została solidarnie obciążona odpowiedzialnością za naruszenie prawa antymonopolowego popełnione przez jej spółkę zależną WWTE wyłącznie na podstawie domniemania opartego na fakcie posiadania 100% kapitału(33), przy czym Komisja nie nałożyła żadnych grzywien na Intabex, Universal i Universal Leaf, ponieważ zastosowała wobec nich koncepcję dwojakiej podstawy, w związku z czym nie uznała samego posiadania przez te spółki udziału w ich spółkach zależnych, bez konkretnych poszlak przemawiających za rzeczywistym wywieraniem decydującego wpływu, za niewystarczające(34).

59.      W tych okolicznościach Sąd mógł bez naruszenia prawa uznać, że TCLT była dyskryminowana względem Intabexu, Universalu i Universalu Leaf(35).

60.      Niczego nie zmienia w tym zakresie również powołana przez Komisję zasada legalności.

61.      Zasadę równego traktowania należy pogodzić z przestrzeganiem zasady legalności, zgodnie z którą nikt nie może się powoływać we własnej sprawie na bezprawne działanie, którego dopuszczono się z korzyścią dla innej osoby(36). Innymi słowy, prawo Unii nie gwarantuje prawa do „równości w bezprawiu”(37). Komisja podsumowała to w swojej pisemnej argumentacji w następujący sposób: „Two wrongs do not make a right”.

62.      W niniejszej sprawie nie należało się jednakże obawiać konfliktu z wymogiem legalności działania administracji. Przeciwnie, Komisja musiała w postępowaniu administracyjnym w ramach przysługujących jej na podstawie art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 uprawnień dyskrecjonalnych dokonać wyboru między dwoma opcjami działania, z których jedna nie była mniej niezgodna z prawem niż druga. Komisja mogła albo uznać za solidarnie odpowiedzialne wszystkie spółki dominujące, w przypadku których domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału było prawidłowe (pierwsza opcja działania) albo ograniczyć krąg adresatów spornej decyzji zgodnie z koncepcją dwojakiej podstawy (druga opcja działania).

63.      Z tego punktu widzenia nie można było pod względem prawnym zakwestionować tego, że Komisja wybrała wobec Intabexu, Universalu i Universalu Leaf drugą opcję działania. Stosując koncepcję dwojakiej podstawy, Komisja zrezygnowała jedynie z uznania danych spółek za solidarnie odpowiedzialne za popełnione przez ich spółki zależne naruszenia prawa antymonopolowego wyłącznie na podstawie domniemania opartego na fakcie posiadania 100% kapitału.

64.      Ponieważ zatem postępowanie Komisji względem Intabexu, Universalu i Universalu Leaf nie było „bezprawiem”, potraktowanie w ten sam sposób TCLT w zaskarżonym wyroku nie mogło stanowić „równości w bezprawiu”.

65.      Nic przeciwnego temu twierdzeniu nie wynika z wyroku w sprawach połączonych Celuloza(38). Bez wątpienia Trybunał stwierdził tam, że przedsiębiorstwo „nie może […] uniknąć sankcji na tej podstawie, że na inne przedsiębiorstwo, którego sytuacji sąd wspólnotowy nie rozpatruje, nie została nałożona grzywna”(39). Będące w niniejszej sprawie przedmiotem zainteresowania zagadnienie wykonywania uprawnień dyskrecjonalnych przez Komisję przy nakładaniu grzywien nie było jednakże, jak wiadomo, bliżej omawiane w wyroku w sprawach połączonych Celuloza.

66.      Poza tym uważałabym za mało przekonujące wnioskowanie na podstawie wyroku w sprawach połączonych Celuloza, że Komisja miałaby mieć pełną swobodę przy wykonywaniu jej uprawnień dyskrecjonalnych w zakresie nakładania grzywien i nie musiałaby w żaden sposób ponosić odpowiedzialności przed sądami unijnymi za przestrzeganie zasady równego traktowania. Takie orzecznictwo nie byłoby zgodne z wymogami skutecznej ochrony praw podstawowych przed sądami unijnymi (zob. także art. 47 akapit pierwszy karty praw podstawowych).

67.      Jeżeli Sąd zapewnia stosownie do swej funkcji orzeczniczej wykonywanie przez Komisję jej uprawnień dyskrecjonalnych przyznanych jej na podstawie art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 w odniesieniu do wszystkich uczestników jednego i tego samego kartelu według jednakowych, zgodnych z prawem kryteriów, to nie gwarantuje „równości w bezprawiu”, lecz ochronę przed samowolnym działaniem administracji.

68.      Ponieważ więc Sąd nie naruszył prawa w odniesieniu do TCLT, stosując zasadę równego traktowania, główny argument Komisji podniesiony w związku z zarzutami pierwszym i drugim odwołania w sprawie C‑14/11 P należy oddalić jako bezzasadny.

b)      W przedmiocie zarzutów braków w uzasadnieniu wyroku i przeinaczenia okoliczności faktycznych

69.      Na marginesie pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑14/11 P Komisja zarzuca ponadto Sądowi, że niewystarczająco uzasadnił swój wyrok i przeinaczył okoliczności faktyczne.

i)      W przedmiocie rzekomych braków w uzasadnieniu

70.      W pierwszej kolejności Komisja podnosi, że jej prawne argumenty przedstawione w pierwszej instancji w przedmiocie zasady legalności i w przedmiocie zasady „braku równości w bezprawiu” zostały przez Sąd zignorowane. Na tym jej zdaniem polega „oczywisty brak w uzasadnieniu”.

71.      Obowiązek prawidłowego uzasadnienia wyroków wydanych w pierwszej instancji wynika z art. 36 w związku z art. 53 ust. 1 statutu Trybunału.

72.      Moim zdaniem stawiane przez Komisję wymogi co do zakresu obowiązku uzasadnienia idą zbyt daleko. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem obowiązek uzasadnienia nie przewiduje przedstawienia przez Sąd wyjaśnień odpowiadających w sposób wyczerpujący na każdy punkt rozumowania zaprezentowanego przez strony sporu, a uzasadnienie może zatem być dorozumiane, pod warunkiem że pozwala zainteresowanym na poznanie powodów, dla których Sąd nie przychylił się do ich argumentów, a Trybunał dysponuje informacjami wystarczającymi dla sprawowania kontroli(40).

73.      W niniejszej sprawie Sąd bez wątpienia zapoznał się z argumentami Komisji(41). Ponadto jasno i precyzyjnie przedstawił swoje własne stanowisko w przedmiocie możliwości zastosowania i zakresu zasady równego traktowania(42). Wynika z tego, co najmniej w sposób dorozumiany, że Sąd uznał zarzut Komisji w przedmiocie znaczenia zasady legalności za nieistotny. Nie może być zatem mowy o braku w uzasadnieniu.

ii)    W przedmiocie rzekomego przeinaczenia okoliczności faktycznych

74.      Ponadto Komisja twierdzi, że Sąd „w sposób oczywisty przeinaczył” w pkt 158 zaskarżonego wyroku sporną decyzję oraz wyrażone w niej argumenty Komisji. Podnoszone przeinaczenie ma polegać na tym, że Sąd błędnie zinterpretował motyw 384 spornej decyzji. Sąd miał niesłusznie uznać, że Komisja podziela jego stanowisko w przedmiocie zasady równego traktowania.

75.      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przeinaczenie ma miejsce wówczas, gdy – bez potrzeby przeprowadzania nowych dowodów – ocena dowodów istniejących okazuje się w sposób oczywisty błędna(43).

76.      W motywie 384 spornej decyzji – w zakresie istotnym dla niniejszej sprawy – stwierdza się, „że […] określone okoliczności, które mogą skłonić Komisję do uznania spółki dominującej za odpowiedzialną za zachowanie jej spółki zależnej, mogą różnić się w zależności od konkretnego przypadku”. W tym samym motywie Komisja dodaje: „[…] jednak nie ma mowy o naruszeniu zasady niedyskryminacji tak długo, jak zasady odpowiedzialności są stosowane w spójny sposób”.

77.      Na tej podstawie można łatwo wywnioskować, że Komisja uznaje zasadę równego traktowania za mającą znaczenie dla rozpatrywanej sprawy. Tylko w ten sposób da się bowiem wyjaśnić fakt, że Komisja we wspomnianym motywie jej decyzji w ogóle rozstrząsała to, czy miało miejsce naruszenie tej zasady – którą Komisja określa tam jako „zasadę niedyskryminacji”.

78.      Właśnie taki wniosek wyciągnął Sąd w spornym fragmencie zaskarżonego wyroku: na wstępie przedstawił swój własny punkt widzenia („Komisja jest […] zobowiązana do poszanowania zasady równego traktowania […]”(44)); następnie dodał, że Komisja podziela ten punkt widzenia, przy czym jako dowód powołuje wspomniany motyw 384 spornej decyzji(45).

79.      Tym samym Sąd dokonał całkowicie zasadnej interpretacji spornej decyzji, która w żaden sposób nie pozwala stwierdzić wypaczenia argumentacji Komisji. Sąd przejmuje nawet argument Komisji, że „określone okoliczności […] mogą różnić się w zależności od konkretnego przypadku”(46), podkreślając „[że] porównywalne sytuacje nie [powinny być] traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie [powinny być] traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione”(47).

80.      W tych okolicznościach nic nie wskazuje na to, że Sąd w sposób oczywisty błędnie ocenił treść motywu 384 spornej decyzji. Zarzut przeinaczenia dowodów jest zatem bezzasadny.

c)      Wniosek częściowy

81.      W ostatecznym rozrachunku zarzuty pierwszy i drugi odwołania w sprawie C‑14/11 P należy zatem oddalić w całości.

2.      W przedmiocie podnoszonej dyskryminacji SCC i SCTC ze względu na zastosowanie koncepcji dwojakiej podstawy (trzeci zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P)

82.      Trzeci zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P jest podzielony na kilka części, które jednakże pokrywają się w znacznej mierze co do istoty. Zasadniczo AOI i SCTC podnoszą dwa zarzuty: z jednej strony zastosowanie koncepcji dwojakiej podstawy w stosunku do nich było dyskryminujące [zob. w tym względzie niżej, część a)]; z drugiej strony Sąd nie porównał dostatecznie dokładnie sytuacji, w której znajdowały się AOI (poprzednio SCC) i SCTC, z sytuacją Universalu i Universalu Leaf [zob. w tym względzie niżej, część b)].

a)      W przedmiocie rzekomo dyskryminującego charakteru zastosowanej wobec SCC i SCTC koncepcji dwojakiej podstawy (pierwszy główny punkt w ramach trzeciego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

83.      Jeżeli chodzi o koncepcję dwojakiej podstawy, argumentacja wnoszących odwołanie jest zasadniczo następująca: gdyby zastosowanie znalazło jedynie domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału, to również Universal i Universal Leaf musiałyby odpowiadać za naruszenia prawa antymonopolowego popełnione przez ich spółki zależne TAES i Deltafinę. Zastosowanie restrykcyjnego konceptu dwojakiej podstawy skutkowało natomiast tym, że ostatecznie łączną odpowiedzialnością razem z ich spółkami zależnymi obciążone zostały wyłącznie AOI (poprzednio SCC) i SCTC, a nie Universal i Universal Leaf.

84.      Komisja odpiera zasadniczo ten zarzut argumentem, że zasada równego traktowania nie przyznaje prawa do „równości w bezprawiu”(48). To, że argument ten jest w niniejszej sprawie niewystarczający, zostało przeze mnie już wykazane(49): nie chodzi tu o kwestię, czy i tak już niezgodne z prawem działanie administracji („bezprawie”) należy nawet jeszcze rozszerzyć. Przeciwnie, należy wyjaśnić, czy całkowicie zgodne z prawem potraktowanie przez Komisję jednego z uczestników kartelu musi zostać również zastosowane na korzyść wszystkich pozostałych uczestników kartelu.

85.      Zarzuty AOI i SCTC przeciwko zaskarżonemu wyrokowi są jednak bezpodstawne z innych powodów.

86.      Jak już wyżej wskazano(50), Komisja dysponuje w ramach art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 uprawnieniami dyskrecjonalnymi. Dlatego też nie musi ona bezwzględnie nakładać grzywien na wszystkie spółki dominujące uczestników kartelu, którym – z czysto prawnego punktu widzenia – należałoby przypisać popełnione przez ich spółki zależne naruszenia prawa kartelowego. Przeciwnie, może ona w wykonaniu swych uprawnień dyskrecjonalnych, dokonać na podstawie obiektywnych kryteriów wyboru spośród danych spółek dominujących.

87.      Do natury rzeczy należy fakt, że kryteria takiego wyboru mogą działać na korzyść niektórych i na niekorzyść innych uczestników postępowania. Sama okoliczność, że Komisja dokonała spośród nich wyboru, nie pozwala jeszcze stwierdzić istnienia dyskryminacji. Dopóki kryteria przyjęte przez Komisję za podstawę opierają się na obiektywnych elementach, to brak jest powodu do uznania, że ma miejsce niezgodne z prawem mniej korzystne traktowanie określonych uczestników postępowania.

88.      Inaczej rzecz się ma w sytuacji, gdy Komisja kieruje się przy wykonywaniu uprawnień dyskrecjonalnych przyznanych jej na podstawie art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 nie kryteriami obiektywnymi, lecz względami niezwiązanymi z istotą sprawy, a więc gdyby przejawiała zachowanie, które jest co najmniej zbliżone do nadużycia władzy w rozumieniu art. 263 akapit drugi TFUE.

89.      W niniejszej sprawie AOI i SCTC nie przedstawiły jednakże w postępowaniu sądowym żadnych konkretnych dowodów, które wskazywałyby na to, że Komisja oparła się na koncepcji dwojakiej podstawy ze względów niezwiązanych z istotą sprawy.

90.      Wręcz przeciwnie, istnieje obiektywny powód dla dokonania wyboru spośród spółek dominujących z zastosowaniem koncepcji dwojakiej podstawy. Jak Komisja słusznie podkreśliła w postępowaniu w pierwszej instancji,(51) w czasie wydania spornej decyzji istniała znaczna niepewność prawna co do kryteriów przypisania odpowiedzialności za naruszenia prawa antymonopolowego spółce dominującej i spółkom zależnym(52). Dopiero później wyjaśnienia przyniósł wyrok Trybunału w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji(53).

91.      W istniejącym przed wyjaśnieniem sytuacji przez Trybunał klimacie niepewności prawnej obiektywnie uzasadnione było to, że Komisja, kierując się ostrożnością, uczyniła adresatami spornej decyzji tylko takie spółki dominujące, wobec których nie musiała się oprzeć wyłącznie na domniemaniu wynikającycm z posiadania 100% kapitału, lecz dysponowała konkretnymi poszlakami przemawiającymi za rzeczywistym wywieraniem decydującego wpływu na zachowanie ich spółek zależnych.

92.      Podnoszony przez AOI i SCTC zarzut dyskryminacji w związku z zastosowaniem koncepcji dwojakiej podstawy jest zatem bezzasadny.

b)      W przedmiocie porównania sytuacji AOI i SCTC z sytuacją Universal i Universal Leaf (druga część trzeciego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

93.      Ponadto wnoszące odwołanie zarzucają Sądowi, że nie porównał on dostatecznie wnikliwie sytuacji AOI (poprzednio SCC) i SCTC z sytuacją Universal i Universal Leaf. Aby móc zająć stanowisko w przedmiocie podniesionego przez AOI i SCTC zarzutu dyskryminacji, Sąd powinien był, zdaniem wnoszących odwołanie, sprawdzić w oparciu o okoliczności faktyczne, czy Universal i Universal Leaf wraz z ich spółkami zależnymi tworzyły jednostkę gospodarczą. Wnoszące odwołanie uważają, że sytuacja SCC i SCTC była „bardzo podobna” do sytuacji Universal i Universal Leaf.

94.      Przy powierzchownej analizie można by sądzić, że w ramach tego zarzutu AOI i SCTC kwestionują jedynie dokonaną przez Sąd ocenę okoliczności faktycznych i dowodów oraz żądają, aby Trybunał zastąpił ocenę sądu własnym stanowiskiem. W postępowaniu odwoławczym byłoby to niedopuszczalne(54).

95.      Przy bliższej analizie argumentacja AOI i SCTC nasuwa jednak – co najmniej częściowo – autentyczny problem prawny, którego roztrząsanie w postępowaniu odwoławczym jest bez wątpienia dopuszczalne. Dotyczy on zakresu wymogów prawnych w odniesieniu do zbadania zarzutu dyskryminacji przez Sąd, a w szczególności stopnia szczegółowości kontroli, jaką Sąd przejawia w tym względzie wobec Komisji. Chodzi przy tym o kwestię, która coraz częściej jest przedmiotem dyskusji i cieszy się obecnie – w świetle karty praw podstawowych – rosnącym zainteresowaniem.

96.      Artykuł 47 karty praw podstawowych, która zgodnie z art. 6 ust. 1 akapit pierwszy TUE ma taką samą moc prawną jak traktaty i tym samym jest wiążącym prawem pierwotnym, gwarantuje prawo podstawowe do skutecznej ochrony sądowej, które jest również uznane za ogólną zasadę prawa Unii(55). To prawo podstawowe obejmuje w szczególności prawo do weryfikacji decyzji organów aministracyjnych przez niezawisły sąd w ramach rzetelnego procesu sądowego.

97.      To, jakie konretnie wynikają z tego wymogi(56), należy określić z uwzględnieniem art. 6 ust. 1 akapit trzeci EKPC(57) w oparciu o zasadę homogeniczności (art. 6 ust. 1 akapit trzeci TUE i art. 52 ust. 3 zdanie pierwsze karty praw podstawowych). Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) ten ostatni przepis wymaga w szczególności, aby postępowanie sądowe umożliwiało przeprowadzenie kontroli wszystkich istotnych kwestii faktycznych i prawnych(58).

98.      Bezsporne jest, że Sąd był w niniejszej sprawie uprawniony do takiej kontroli wszystkich kwestii faktycznych i prawnych pozostających w związku z przestrzeganiem zasady równego traktowania przez Komisję.

99.      Zakres tej sprawowanej przez Sąd kontroli zależy jednakże w końcu od tego, na jakie przyczyny nieważności skarżące powołały się w pierwszej instancji, a w szczególności, od tego, jak precyzyjna była ich argumentacja, to jest przy pomocy jakich faktów i argumentów poparły swoje zarzuty. W postępowaniu przed sądami unijnymi w sprawach w przedmiocie skargi bezpośredniej zastosowanie ma bowiem zasada rozporządzalności materiałem dowodowym przez stronę. Tylko w wyjątkowych sytuacjach może mieć miejsce przeniesienie ciężaru przedstawienia okoliczności faktycznych czy dowodu lub przeprowadzenie dowodu z urzędu. Żadna ze stron nie powołała się jednakże w niniejszym postępowaniu na taką konieczność.

100. W niniejszej sprawie argumentacja SCC (następnie AOI), SCTC i TCLT przedstawiona w postępowaniu w pierwszej instancji w związku z zasadą równego traktowania ograniczała się do dwóch punktów, w których podnosiły one, że spółki dominujące innych uczestników postępowania zostały przez Komisję potraktowane lepiej niż one same(59).

101. Tylko jeden z tych punktów ze skargi w pierwszej instancji ma znaczenie w związku z omawianym zarzutem odwołania(60). SCC podniosła w nim, że jej sytuacja jako spółki dominującej jest w świetle wszystkich istotnych elementów porównywalna z sytuacją Universal, Universal Leaf i SEPI. Stwierdzenia Komisji poczynione w odniesieniu do tych ostatnich spółek mają zdaniem SCC zastosowanie również do niej: brak jest konkretnych poszlak przemawiających za rzeczywistym udziałem SCC w stwierdzonych naruszeniach dokonanych przez WWTE oraz za bezpośrednim komunikowaniem się spółki dominującej i spółki zależnej.

102. W swojej replice z pierwszej instancji SCC (obecnie AOI) dodała, że Komisja dyskryminowała skarżące względem Universal, ponieważ przy przypisywaniu odpowiedzialności za popełnione przez ich spółki zależne naruszenia prawa antymonopolowego zastosowała odmienne kryteria(61).

103. Tym samym SCC powtórzyła ostatecznie jedynie to, co już podniosła w związku z kryteriami przypisania naruszenia spółce zależnej WWTE jej spółce dominującej. W tych okolicznościach nie można zarzucić Sądowi, że zrezygnował on w zaskarżonym wyroku(62) z oddzielnej, bardziej wnikliwej analizy jej argumentacji w przedmiocie dyskryminacji i zbadał wszystkie zarzuty skargi – włącznie z zarzutami dyskryminacji – wspólnie.

104. W ostatecznym rozrachunku zarzut niewystarczającego zbadania porównywalności sytuacji AOI (wcześniej SCC) i SCTC z sytuacją Universal i Universal Leaf jest zatem w niniejszej sprawie bezzasadny.

c)      Wniosek częściowy

105. Trzeci zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P należy zatem oddalić.

3.      W przedmiocie braku znaczenia przedstawionych przez Komisję w postępowaniu w pierwszej instancji przeciwnych argumentów w odpowiedzi na zarzut dyskryminacji (trzeci zarzut odwołania w sprawie C‑14/11 P)

106. W swoim trzecim zarzucie odwołania w sprawie C‑14/11 P Komisja podnosi, że Sąd nie pozwolił jej na przedstawienie w postępowaniu w pierwszej instancji okoliczności faktycznych, z których miało wynikać, iż TCLT nie znajdowała się w tej samej sytuacji co Universal lub Intabex.

107. Ten zarzut odwołania odnosi się w szczególności do pkt 196 zdanie pierwsze zaskarżonego wyroku. Sąd roztrząsa tam kwestię, czy winna zostać uwzględniona powołana przez Komisję okoliczność, że TCLT była „głównym klientem” WWTE od 1996 r. do 1999 r. Na to pytanie Sąd udziela odpowiedzi przeczącej, powołując na uzasadnienie w szczególności okoliczność, że chodzi o argumenty, na które Komisja powołała się po raz pierwszy w postępowaniu sądowym – dokładniej rzecz biorąc – w swojej odpowiedzi na skargę.

108. Komisja uważa, że w ten sposób Sąd naruszył jej prawo do postępowania kontradyktoryjnego i nie uwzględnił wymagań dotyczących uzasadnienia decyzji Komisji. Oba te punkty są ze sobą ściśle powiązane.

109. Prawdą jest, że również Komisja, tak jak każda inna strona postępowania toczącego się przed sądem, może korzystać z zasady kontradyktoryjności(63). Musi ona zatem mieć możliwość skutecznej obrony przed Sądem przeciwko zarzutom podniesionym w skardze o stwierdzenie nieważności, przykładowo przeciwko zarzutom dyskryminacji takim jak podniesione w pierwszej instancji przez AOI, SCTC i TCLT.

110. Niemniej prawo Komisji do postępowania kontradyktoryjnego musi zostać odpowiednio zrównoważone z prawami zainteresowanych przedsiębiorstw do rzetelnego procesu i skutecznej ochrony sądowej (art. 47 karty praw podstawowych).

111. W związku z tym Komisja może w postępowaniu sądowym wyjaśniać bliżej w ramach jej argumentacji obronnej uzasadnienie spornej decyzji(64). Niemniej jednak Komisja nie może powoływać w postępowaniu sądowym całkowicie nowego uzasadnienia spornej decyzji. Pierwotny brak uzasadnienia nie może bowiem zostać skorygowany w ten sposób, że zainteresowany dowie się o uzasadnieniu decyzji w trakcie postępowania przed sądami unijnymi(65). Ten zakaz „dołączania uzasadnienia” przed sądem jest szczególnie restrykcyjny w postępowaniu karnym i quasi-karnym, takim jak postępowanie antymonopolowe(66).

112. Zatem również w niniejszej sprawie Komisja nie mogła się powołać w postępowaniu sądowym na okoliczności, które powinny już były zostać wskazane w spornej decyzji, ale nie zostały tam w ogóle wspomniane.

113. Należy jeszcze ustalić, czy fakt, że TCLT była „głównym klientem” WWTE stanowił taką okoliczność, która powinna była zostać wskazana już w uzasadnieniu spornej decyzji.

114. W tym względzie należy zauważyć, że decyzja Komisji o nałożeniu grzywny musi zawierać wystarczające uzasadnienie względem każdego z adresatów, w szczególności względem tych spośród nich, którzy zgodnie z tą decyzją ponoszą odpowiedzialność za to naruszenie. Zatem w zakresie dotyczącym spółki dominującej uznanej za odpowiedzialną za stanowiące naruszenie zachowanie jej spółki zależnej taka decyzja powinna przedstawiać szczegółowo powody uzasadniające przypisanie naruszenia tej spółce(67).

115. To, jakie dokładnie wymogi wynikają z tego w konkretnej sytuacji, należy określić w świetle ratio legis i celu wymogu uzasadnienia, o którym mowa w art. 253 WE (obecnie art. 296 ust. 2 TFUE). Uzasadnienie aktu prawnego powinno umożliwiać zainteresowanemu poznanie podstawy podjętej decyzji, aby mógł on ocenić jej zasadność, a właściwemu sądowi pozwolić dokonać jej kontroli(68).

116. Jeżeli Komisja zdecyduje się, tak jak w niniejszym przypadku, na obciążenie solidarnie odpowiedzialnością tylko niektórych ze spółek dominujących spółek uczestniczących w kartelu, to musi to uzasadnić w decyzji o nałożeniu grzywny. Te spółki dominujące, które są adresatami decyzji o nałożeniu grzywny, muszą być w stanie zrozumieć na podstawie uzasadnienia decyzji, dlaczego akurat one zostały obciążone odpowiedzialnością, mimo że na spółki dominujące innych uczestników kartelu nie została nałożona grzywna. Tylko w ten sposób zainteresowani i sądy unijne mogą zweryfikować decyzję Komisji pod kątem ewentualnych błędów przy wykonywaniu uprawnień dyskrecjonalnych, w szczególności pod kątem ewentualnych naruszeń zasady równego traktowania(69).

117. Zgodnie z bezspornymi w tym względzie stwierdzeniami Sądu takiego właśnie uzasadnienia brak było jednak w niniejszym przypadku. W spornej decyzji Komisja uzasadniła nadzwyczaj skąpo, dlaczego niektóre inne przedsiębiorstwa, m.in. Intabex, nie zostały przez nią pociągnięte do odpowiedzialności(70), wstrzymała się jednakże od jednoznacznego stwierdzenia, dlaczego włączyła do kręgu adresatów decyzji o nałożeniu grzywny – w przeciwieństwie do Intabexu – akurat TCLT.

118. Dopiero w postępowaniu sądowym Komisja powołała się na sprzedaż dużej części tytoniu przetworzonego przez WWTE na rzecz TCLT jako poważną poszlakę przemawiającą za tym, że sytuacja TCLT nie jest porównywalna z sytuacją Intabexu. Zgodnie z tymi przedstawionymi przez Komisję w postępowaniu sądowym twierdzeniami chodzi przy tym o decydującą okoliczność, która ma konkretnie dowodzić, że wybór TCLT jako adresata spornej decyzji był zgodny z zasadą równego traktowania.

119. Jeżeli jednak fakt, że TCLT była „głównym klientem”, miał tak wielkie znaczenie w odniesieniu do jej wyboru jako adresata spornej decyzji, to okoliczność ta powinna była zostać wskazana już w uzasadnieniu spornej decyzji. Dopiero bowiem dzięki takiemu uzasadnieniu staje się zrozumiałe, dlaczego sporna decyzja była adresowana również do TCLT. Komisja nie mogła „dołączyć” takiego, z jej puktu widzenia, decydującego elementu uzasadnienia dopiero w postępowaniu sądowym. W szczególności element ten nie może zostać uznany za jedynie objaśnienie treści spornej decyzji, ponieważ w tej decyzji, zgodnie ze stwierdzeniami Sądu, nie było w ogóle zawarte jakiekolwiek (inne) uzasadnienie dotyczące tej problematyki. Sąd słusznie uznał zatem, że wskazanie faktu, że TCLT była „głównym klientem” WWTE, po raz pierwszy w postępowaniu sądowym(71), jest niedopuszczalne(72).

120. Komisja twierdzi, że nie jest zobowiązana do uzasadnienia, dlaczego nie uznała określonych spółek – tutaj Universalu, Universalu Leaf i Intabexu – za adresatów spornej decyzji(73).

121. Argument ten jest jednak nieistotny dla meritum. Niniejsza sprawa nie dotyczy bowiem zagadnienia, czy również Universal, Universal Leaf i Intabex powinny były być adresatami spornej decyzji(74), lecz kwestii, czy TCLT została słusznie – w szczególności bez naruszenia zasady równego traktowania – włączona do kręgu adresatów tej decyzji.

122. Komisja podnosi ponadto, że nie miała w postępowaniu administracyjnym żadnego powodu, aby porównywać sytuację TCLT z sytuacją innych spółek dominujących, ponieważ TCLT podniosła zarzut naruszenia zasady równego traktowania dopiero na etapie postępowania sądowego. Komisja twierdzi, że nie jest zobowiązana do tego, aby ze względu na ostrożność przedstawiać w swych decyzjach wszystkie okoliczności, na które mogłaby się później powołać w celu odparcia zarzutów podniesionych przeciwko jej działaniom(75).

123. Wobec okoliczności niniejszej sprawy zarzut ten jednak nie jest przekonujący. W trakcie postępowania administracyjnego TCLT nie mogła jeszcze przewidzieć, że będzie musiała się bronić przed ewentualną dyskryminacją w stosunku do Universalu, Universalu Leaf lub Intabexu. Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów było bowiem także skierowane do Universalu, Universalu Leaf i Intabexu. Fakt, że Komisja nie uznała później właśnie tych spółek za adresatów spornej decyzji, nie był dla TCLT możliwy do przewidzenia w postępowaniu administracyjnym. Komisja natomiast musiała wiedzieć, że dokonany przez nią przy wydaniu spornej decyzji wybór spośród spółek dominujących uczestników kartelu będzie nasuwał pytania w odniesieniu do zasady równego traktowania(76).

124. Na rozprawie przed Trybunałem Komisja podniosła wreszcie, że domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału staje się pozbawione treści, jeżeli od organów ochrony konkurencji wymaga się dokonywania w uzasadnieniu decyzji o nałożeniu grzywny rozważań w przedmiocie równego traktowania różnych uczestników kartelu.

125. Jednakże również taka argumentacja nie jest przekonująca. Komisja oczywiście może oprzeć się przy dokonywaniu wyboru adresatów decyzji o nałożeniu grzywny na domniemaniu opartym na fakcie posiadania 100% kapitału i ograniczyć się do przedstawienia w uzasadnieniu decyzji wyłącznie warunków zastosowania reguły domniemania(77). Jeżeli Komisja zdecyduje się jednak – jak w niniejszej sprawie – dobrowolnie zastosować w ramach jej uprawnień dyskrecjonalnych bardziej restrykcyjne kryteria dla uznania spółek dominujących za odpowiedzialne, to musi ona dostosować również uzasadnienie swej decyzji do tych bardziej restrykcyjnych kryteriów. Ten, kto sam sobie stawia wyżej poprzeczkę, nie może się dziwić, że trudniej jest ją przeskoczyć.

126. W ogólnym rozrachunku Sąd nie pominął więc wymogów dotyczących uzasadnienia spornej decyzji przez Komisję i również nie naruszył prawa Komisji do postępowania kontradyktoryjnego. Trzeci zarzut odwołania w sprawie C‑14/11 P należy oddalić.

4.      W przedmiocie porównywalności sytuacji TCLT z sytuacją Intabex i Universal (czwarty zarzut odwołania w sprawie C‑14/11 P)

127. W czwartym zarzucie odwołania w sprawie C‑14/11 P, który skierowany jest – tak jak już wcześniej trzeci zarzut odwołania – przeciwko pkt 196 zaskarżonego wyroku, Komisja podnosi, że Sąd błędnie „zastosował zasadę” równego traktowania, ponieważ TCLT znajdowała się w sytuacji obiektywnie odmiennej od sytuacji Intabexu i Universalu.

128. W istocie chodzi w tym względzie ponownie o kwestię, czy obecność TCLT jako spółki łączącej w obrębie grupy Standard miało charakter czysto finansowy, w związku z czym jej sytuacja byłaby porównywalna z sytuacją Intabexu. Komisja twierdzi, podobnie jak w pierwszej instancji(78), że rola TCLT w obrębie grupy Standard wykraczała poza czysto finansowy udział. Na poparcie swej tezy Komisja wskazuje na wspomnianą już okoliczność, że TCLT występowała jako główny nabywca tytoniu przetworzonego przez jej spółki zależne WWTE. W tym punkcie jej sytuacja różni się od sytuacji Intabexu.

129. W zaskarżonym wyroku Sąd uznał jednak właśnie tę okoliczność – odbiór znacznych ilości tytoniu przetworzonego przez WWTE – za nieistotną, ponieważ wspomniany zakup został przypisany TCLT wyłącznie z powodów czysto księgowych i podatkowych i ponieważ w rzeczywistości WWTE nie dokonała na rzecz TCLT żadnej dostawy przetworzonego tytoniu(79).

130. Komisja odpowiada na tę argumentację w swoim odwołaniu, podnosząc, że bez znaczenia jest to, z jakich przyczyn TCLT występowała jako nabywca tytoniu przetworzonego przez WWTE. W każdym razie na podstawie tych zakupów można wnioskować, że TCLT była czymś więcej niż tylko występującym w roli spółki pośredniczącej holdingiem finansowym.

131. Ten argument Komisji jest niedopuszczalny. To, jaką wagę należy przywiązywać do zakupów dokonywanych przez TCLT od WWTE, podlega bowiem swobodnej ocenie okoliczności faktycznych przez Sąd. Z wyjątkiem ewentualnego przeinaczenia zagadnienie to nie jest poddane kontroli Trybunału w postępowaniu odwoławczym(80).

132. Nie chodzi tu o kwestię prawną, czy Sąd dokonał prawidłowej kwalifikacji okoliczności faktycznych i zastosował przy ocenie prawidłowe kryteria prawne. Przeciwnie, Komisja jedynie uznaje ocenę dokonaną przez Sąd za nieprzekonującą. Badanie tej oceny i zastępowanie jej inną nie należy jednak do ratio legis i celu postępowania odwoławczego(81).

133. Tytułem w ostatniej kolejności uzupełniającym Komisja podnosi jeszcze zarzut, że Sąd niewystarczająco uzasadnił swój wyrok. Jej zdaniem Sąd nie wyjaśnił, dlaczego uznał sytuację TCLT i Universalu za porównywalną i nie ustosunkował się do odnoszących się do tej materii argumentów Komisji.

134. Jednakże również taka argumentacja jest chybiona. Jest ona pozbawiona znaczenia dla sprawy i tym samym bezzasadna(82). Jeżeli bowiem Sąd – jak w niniejszej sprawie – stwierdził, nie naruszając prawa, że TCLT znajdowała się w sytuacji porównywalnej z sytuacją Intabexu, to nie ma już znaczenia, czy sytuacja TCLT była ponadto również podobna do sytuacji Universalu i Universalu Leaf. Sąd mógł także oprzeć stwierdzenie nieważności spornej decyzji wyłącznie na przyjętej przez niego dyskryminacji TCLT względem Intabexu.

135. Wobec tego czwarty zarzut odwołania w sprawie C‑14/11 P należy odrzucić jako w części niedopuszczalny i oddalić jako w części bezzasadny.

5.      Wniosek częściowy

136. W związku z powyższym zarzuty wnoszących odwołanie dotyczące zasady równego traktowania należy oddalić w całości zarówno w sprawie C‑628/10 P, jak też w sprawie C‑14/11 P.

B –    W przedmiocie niektórych dalszych zarzutów podnoszonych przez AOI i SCTC (zarzuty pierwszy i drugi odwołania w sprawie C‑628/10 P)

137. Na koniec zajmę się niektórymi dalszymi zarzutami AOI i SCTC, które podnoszą one przeciwko zaskarżonemu wyrokowi w zarzutach pierwszym i drugim odwołania w sprawie C‑628/10 P.

1.      Pierwszy zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P

138. W pierwszym zarzucie odwołania w sprawie C‑628/10 P wnoszące odwołanie zarzucają Sądowi naruszenie art. 81 ust. 1 WE, art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 i art. 253 WE(83). Ich zdaniem Sąd niesłusznie uznał za dowiedzioną odpowiedzialność AOI (wówczas SCC) i SCTC za naruszenie prawa antymonopolowego przez WWTE i to zarówno w okresie przed dniem 5 maja 1998 r., jak też po tym dniu.

139. Tymi zarzutami zajmę się poniżej w lit. a) i b). Zrezygnuję przy tym z bliższego omawiania art. 253 WE, ponieważ wnoszące odwołanie nie wyjaśniają w żaden sposób, w jakim zakresie Sąd miał nie uwzględnić wymogów co do uzasadnienia aktów prawa Unii. Ich zarzut naruszenia tego przepisu należy w związku z tym uznać za niedopuszczalny.

a)      W przedmiocie podnoszonego braku wywierania przez SCC i SCTC decydującego wpływu na WWTE w okresie przed dniem 5 maja 1998 r. (pierwsza część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

140. Pierwsza część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P dotyczy wyłącznie okresu przed dniem 5 maja 1998 r. AOI (wówczas SCC) i SCTC twierdzą, że w tamtym czasie nie były w ogóle w stanie wywierać decydującego wpływu na WWTE. Do odpowiedzialności mogły zostać pociągnięte co najwyżej nie tylko one same, ale, w odpowiednim przypadku, wspólnie z innymi wspólnikami posiadającymi udziały w WWTE.

141. Przy powierzchownej analizie można by sądzić, że AOI i SCTC kwestionują za pomocą tego zarzutu ocenę okoliczności faktycznych i dowodów dokonaną przez Sąd i żądają od Trybunału zastąpienia jego własnym stanowiskiem oceny Sądu. W postępowaniu odwoławczym byłoby to niedopuszczalne(84).

142. W rzeczywistości nie chodzi tutaj jednak o zagadnienie, czy dokonując oceny okoliczności faktycznych i dowodów, Sąd oparł się na właściwych kryteriach. Chodzi tutaj o kwestię prawną, która podlega kontroli Trybunału w postępowaniu odwoławczym(85). W tym względzie z – przedstawionego w mało przejrzysty sposób – zarzutu AOI i SCTC można zasadniczo odczytać dwa mające naturę prawną zastrzeżenia w stosunku do zaskarżonego wyroku. Te zastrzeżenia dają Trybunałowi sposobność do wyjaśnienia pewnych aspektów sytuacji prawnej, które mają znaczenie także w odniesieniu do przyszłych przypadków.

i)      Kryterium przypisania: wywieranie decydującego wpływu

143. Po pierwsze, wnoszące odwołanie zarzucają Sądowi, iż nie uwzględnił tego, że przypisanie odpowiedzialności za naruszenie prawa antymonopolowego spółce zależnej i spółce dominującej jest dopuszczalne w świetle wyroku w sprawie AEG Telefunken przeciwko Komisji tylko przy spełnieniu dwóch kumulatywnych warunków: spółka dominująca musiała być w stanie wywierać decydujący wpływ na jej spółkę zależną i musiała z tej możliwości rzeczywiście skorzystać(86).

144. Ten zarzut nie jest przekonujący. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że w rzeczywistości tylko od jednej przesłanki zależne jest to, czy spółka dominująca może zostać uznana za odpowiedzialną za popełnione przez jej spółkę zależną naruszenia prawa antymonopolowego: spółka dominująca musiała wywierać decydujący wpływ na zachowanie spółki zależnej, w związku z czym ta ostatnia nie mogła decydować w sposób autonomiczny o swoim zachowaniu na rynku(87).

145. Z reguły nie jest w tym celu wymagane oddzielne roztrząsanie tego, czy dana spółka dominująca w ogóle była w stanie wywierać decydujący wpływ na zachowanie jej spółki zależnej. Dla przypisania odpowiedzialności wynikającej z prawa antymonopolowego wystarczy wykazanie, że taki wpływ był rzeczywiście wywierany. Jak bowiem Sąd słusznie podkreśla, stwierdzenie, że spółka dominująca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie jej spółki zależnej, musi oznaczać również, że była w stanie tego dokonać(88).

146. Co innego ma zastosowanie tylko wtedy, gdy wywieranie decydującego wpływu wyjątkowo nie może zostać skutecznie udowodnione, lecz istnieje jedynie jego wzruszalne domniemanie. Takie domniemanie może znaleźć bowiem zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy zostało stwierdzone, że spółka dominująca w ogóle była w stanie wywierać decydujący wpływ na zachowanie jej spółki zależnej, i jeżeli z uwagi na więzy gospodarcze, organizacyjne i prawne łączące obie te spółki można było uznać, że rzeczywiście ona wpływ ten wywierała. Zgodnie z orzecznictwem ma to w szczególności miejsce wtedy, gdy spółka dominująca posiadała w momencie naruszenia cały lub prawie cały kapitał jej spółki zależnej (domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału)(89).

147. Z uwagi jednak na to, że w odniesieniu do rozpatrywanego tutaj okresu (przed dniem 5 maja 1998 r.) nie chodziło o zastosowanie takiego domniemania, nie było potrzeby oddzielnego stwierdzenia przez Sąd, że spółki dominujące WWTE były w stanie wywierać decydujący wpływ na jej zachowanie rynkowe.

ii)    Wspólna kontrola: brak bezwzględnej przyczyny wyłączenia przypisania odpowiedzialności wynikającej z prawa antymonopolowego tylko w odniesieniu do jednej ze spółek dominujących

148. Po drugie, wnoszące odwołanie argumentują, że w przypadku kontroli(90) spółki zależnej sprawowanej wspólnie przez kilka osób lub spółek odpowiedzialność za naruszenia przez tę spółkę zależną reguł konkurencji nie może być przypisana jedynie jednej z tej osób lub spółek.

149. Przyczyną tego twierdzenia jest okoliczność, że uczestnicząca w hiszpańskim kartelu przetwórców spółka WWTE w rozpatrywanym tutaj okresie (to jest przed dniem 5 maja 1998 r.) nie znajdowała się jeszcze z prawnego punktu widzenia pod wyłączną kontrolą grupy Standard, na której czele stała w tamtym czasie SCC (obecnie AOI)(91). Dlatego też AOI i SCTC uważają, że nie mogły zostać uznane jako jedyne za odpowiedzialne za naruszenia popełnione przez WWTE, lecz wyłącznie razem z innymi udziałowcami, którzy wspólnie z nimi wykonywali w tamtym czasie kontrolę nad WWTE.

150. W przeciwieństwie do tego, co twierdzi Komisja, ta argumentacja nie stanowi niedopuszczalnego rozszerzenia przedmiotu sporu w stosunku do postępowania w pierwszej instancji. Przeciwnie, stanowi ona rozwinięcie argumentów przedstawionych przez wnoszących odwołanie w pierwszej instancji(92), co w stadium postępowania odwoławczego jest dopuszczalne(93).

151. Jeśli chodzi o istotę rzeczy, argumentacja AOI i SCTC jednak mnie nie przekonuje.

152. Prawdą jest, że w sytuacji sprawowania wspólnej kontroli nad spółką zależną często żaden z udziałowców sam nie będzie w stanie wykonywać decydującego wpływu na zachowanie tej spółki. To założenie przyjął również Sąd w zaskarżonym wyroku za punkt wyjścia swoich rozważań(94).

153. Ostatecznie znaczenie mają jednak nie tylko prawne, lecz także faktyczne stosunki zależności pomiędzy spółkami danej grupy przedsiębiorstw. Jak bowiem stwierdził Trybunał, struktura prawna właściwa dla grupy spółek charakteryzująca się brakiem jednej osoby znajdującej się na czele tej grupy, nie jest decydująca, gdy struktura ta nie odzwierciedla rzeczywistego działania i faktycznej organizacji tej grupy(95).

154. Zgodnie z powyższym spółka zależna, która znajduje się de iure pod wspólną kontrolą kilku jej udziałowców, może być w odniesieniu do jej polityki handlowej i jej zachowania na rynku de facto wystawiona na decydujący wpływ jedynej spółki dominującej. Wówczas (tylko) między tą spółką dominującą i spółką zależną istnieje jednostka gospodarcza, dzięki której można uznać obie spółki za jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa konkurencji i czyni je obie wspólnie odpowiedzialne za ewentualne naruszenia prawa antymonopolowego.

155. Jeżeli zatem Komisja wykaże, że w konkretnym przypadku de facto tylko jeden z kilku udziałowców wywierał decydujący wpływ na zachowanie rynkowe spółki zależnej, może ona uznać tego udziałowca za solidarnie odpowiedzialnego za ewentualne naruszenia prawa antymonopolowego przez spółkę zależną.

156. W zaskarżonym wyroku Sąd przyjął właśnie ten punkt widzenia. Przede wszystkim uznał, że mogą występować przypadki, w których mimo sprawowania wspólnej kontroli przez „kilka przedsiębiorstw lub osób” w rzeczywistości tylko jedno z tych przedsiębiorstw lub jedna z tych osób „wywiera rzeczywiście decydujący wpływ na zachowanie ich spółki zależnej”(96). Następnie Sąd indywidualnie sprawdził i uznał za przekonujące przedstawione przez Komisję poszlaki przemawiające za wywieraniem przez SCC i SCTC decydującego wpływu na WWTE(97). Do sprawdzonych przez Sąd poszlak należały instrukcje dawane WWTE, obowiązek przeprowadzania przez WWTE konsultacji z SCTC oraz przepływ między WWTE i SCTC informacji dotyczących działalności kartelu przetwórców.

157. Ten sposób postępowania Sądu jest z punktu widzenia prawa bez zarzutu.

158. W przeciwieństwie do tego, co wnoszące odwołanie wydają się sądzić, nie było w szczególności konieczne, aby spółki dominujące SCC i SCTC wydawały WWTE konkretne polecenia dotyczące jej udziału w hiszpańskim kartelu przetwórców. Dla przypisania odpowiedzialności wynikającej z prawa antymonopolowego nie jest istotna okoliczność, iż spółka dominująca nakłaniała swoją spółkę zależną do popełnienia naruszenia, ani, tym bardziej, udział spółki dominującej w naruszeniu. Przeciwnie, wystarczy wykazać, że spółka zależna nie określa w sposób autonomiczny swojego zachowania rynkowego, lecz stosuje zasadniczo instrukcje dawane jej przez spółkę dominującą z uwagi głównie na więzy gospodarcze, organizacyjne i prawne łączące oba te podmioty prawa(98).

159. Ogółem Sąd mógł więc bez naruszenia prawa uznać na podstawie dokonanej przez niego weryfikacji, że w okresie trwającym od dnia 13 marca 1996 r. do dnia 4 maja 1998 r. włącznie SCC i SCTC „rzeczywiście wywierały decydujący wpływ na zachowanie WWTE”(99), mimo że z czysto prawnego punktu widzenia nie sprawowały jeszcze w tym okresie wyłącznej kontroli nad WWTE.

160. Pierwsza część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P jest zatem bezzasadna.

b)      W przedmiocie podnoszonego naruszenia praw podstawowych przysługujących AOI i SCTC (druga część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

161. W drugiej części pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P AOI i SCTC podnoszą naruszenie praw podstawowych przysługujących im na mocy art. 48 i 49 karty praw podstawowych. Uważają one, iż Sąd naruszył zasadę domniemania niewinności oraz zasadę legalności kar poprzez uznanie, że, w celu przypisania odpowiedzialności spółce dominującej, domniemywa się rzeczywiste wywieranie przez nią decydującego wpływu na jej całkowicie zależną spółkę (domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału). Na podstawie całościowego kontekstu można jednak stwierdzić, że chodzi tutaj wyłącznie o okres po dniu 5 maja 1998 r., gdy spółki grupy Standard przejęły pośrednio lub bezpośrednio wyłączną kontrolę nad WWTE.

i)      Dopuszczalność

162. Jak słusznie twierdzi Komisja, istnieją poważne wątpliwości co do dopuszczalności tego zarzutu.

163. Prawdą jest, że z zarzutu tego można z dostateczną dokładnością odczytać, co wnoszące odwołanie zarzucają Sądowi i przeciwko któremu aspektowi zaskarżonego wyroku występują: zarzucane jest naruszenie obu wspomnianych już praw podstawowych, które to naruszenie ma polegać na zastosowaniu wobec AOI (w tamtym czasie SCC) i SCTC w odniesieniu do okresu po dniu 5 maja 1998 r. domniemania opartego na fakcie posiadania 100% kapitału.

164. Niemniej jednak AOI i SCTC wykraczają w tym zarzucie poza to, co podniosły w pierwszej instancji w odniesieniu do przyczyn nieważności. W ich skardze wniesionej w pierwszej instancji nie było bowiem mowy o naruszeniu praw podstawowych. Dopuszczenie takiego zarzutu jeszcze w obecnym stadium oznaczałoby rozszerzenie przedmiotu sporu, które w postępowaniu odwoławczym nie jest dopuszczalne(100).

165. Okoliczność, że AOI i SCTC podnoszą zarzut naruszenia praw podstawowych dopiero teraz, nie jest dopuszczalnym rozwinięciem ich argumentacji z pierwszej instancji, lecz całkiem nowym elementem, który dotychczas nie był przedmiotem postępowania i tym samym nie może być również badany w postępowaniu odwoławczym przed Trybunałem(101).

166. Podobnie podniesienia zarzutu naruszenia praw podstawowych na etapie postępowania odwoławczego nie da się uzasadnić wejściem w międzyczasie w życie traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r. Prawdą jest, że do tamtego czasu karta praw podstawowych uzyskała status wiążącego prawa pierwotnego i ma moc prawną równorzędną traktatom (art. 6 ust. 1 akapit pierwszy TUE). Prawa podstawowe, na które powołały się AOI i SCTC, były jednak już wcześniej uznane za ogólne zasady prawa Unii(102) i najpóźniej od dnia 1 maja 2004 r. musiały być przestrzegane, również w formie skodyfikowanej przez kartę praw podstawowych, w prowadzonych przez Komisję postępowaniach antymonopolowych(103). Ewentualne naruszenie tych praw podstawowych mogło być więc podniesione przez AOI i SCTC już w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

167. W związku z powyższym druga część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P jest niedopuszczalna. Jedynie w trosce o zupełność rozstrzygnięcia omówię krótko poniżej jej zasadność.

ii)    Zasadność

168. W istocie rzeczy AOI i SCTC opierają swój zarzut naruszenia praw podstawowych zasadniczo na dwóch argumentach. Z jednej strony twierdzą one, że domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału działa jak „domniemanie winy”(104), co jest sprzeczne z zawartą w prawach podstawowych prawno‑karną zasadą domniemania niewinności (art. 48 ust. 1 karty praw podstawowych); z drugiej strony domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału jest ich zdaniem sprzeczne z zasadą osobistej odpowiedzialności i prowadzi do nieproporcjonalnego ukarania spółek dominujących, co narusza zasadę legalności kar (art. 49 karty praw podstawowych).

169. Powyższe argumenty nie przekonują mnie.

170. Co się tyczy w pierwszej kolejności domniemania niewinności, to przyjęcie domniemania takiego jak omawiane w niniejszej sprawie, nie powoduje odwrócenia obiektywnego ciężaru dowodu. Z domniemania tego natomiast wynika zasada, zgodnie z którą należy dokonać oceny dowodów w związku z przypisaniem odpowiedzialności za naruszenie prawa antymonopolowego spółce dominującej i spółce zależnej. Ponieważ posiadanie przez spółkę dominującą 100% (lub prawie 100%) kapitału w spółce zależnej pozwala prima facie na przyjęcie wniosku, że decydujący wpływ jest faktycznie wywierany, do spółki dominującej należy właśnie zakwestionowanie tego wniosku poprzez przedstawienie przekonujących dowodów przeciwnych; inaczej wniosek ten spełnia mające zastosowanie w państwie prawa wymogi dotyczące postępowania dowodowego. Innymi słowy, zanim strony postępowania zmierzą się z kwestią rozkładu ciężaru dowodu, muszą wywiązać się ze spoczywającego na nich obowiązku przedstawienia faktów(105).

171. Domniemanie takie, jak to omawiane w niniejszej sprawie, nie stanowi zagrożenia dla uzasadnionych interesów spółki dominującej. Spółka dominująca może w konkretnym przypadku obalić to opierające się na doświadczeniu domniemanie wywierania decydującego wpływu, wykazując, że wstrzymywała się od działań i nie oddziaływała na postępowanie jej spółki zależnej na rynku. Fakty i informacje, które są w tym względzie konieczne, pochodzą zresztą ze sfery wewnętrznej przedsiębiorstwa składającego się ze spółki dominującej i zależnej. Dlatego też jest całkowicie uzasadnione nałożenie na nie w tym względzie ciężaru przedstawienia faktów(106).

172. Domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału nie stanowi również zagrożenia dla zasady odpowiedzialności osobistej i legalności kar.

173. Fakt, że spółka dominująca koncernu, która wywiera decydujący wpływ na swoją spółkę zależną, może zostać solidarnie obciążona odpowiedzialnością za popełnione przez jej spółkę zależną naruszenie prawa antymonopolowego, nie stanowi w żadnym razie odstępstwa od zasady odpowiedzialności osobistej, lecz jest właśnie jej odzwierciedleniem. Spółka dominująca i spółki zależne, które znajdują się pod jej decydującym wpływem, stanowią części jednego przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa konkurencji i są za nie odpowiedzialne. Jeżeli to przedsiębiorstwo umyślnie lub w wyniku zaniedbania narusza reguły konkurencji, w szczególności art. 81 WE (obecnie art. 101 TFUE) i art. 53 porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, s. 3), to pociaga to za sobą wspólną osobistą odpowiedzialność wszystkich jego podmiotów w strukturze koncernu, niezależnie od tego, czy chodzi o spółkę dominującą, czy też spółkę zależną(107).

174. Ta forma wynikającej z prawa kartelowego odpowiedzialności spółki dominującej nie ma nic wspólnego z odpowiedzialnością niezależną od winy („strict liability”). Spółka dominująca jest, jak wspomniano, jednym z podmiotów przedsiębiorstwa, które w sposób zawiniony dokonało naruszenia prawa konkurencji. W uproszczeniu można by powiedzieć: jest ona (razem z innymi spółkami zależnymi będącymi pod jej dominującym wpływem) prawnym ucieleśnieniem przedsiębiorstwa, które w sposób zawiniony naruszyło reguły konkurencji(108).

175. Jeżeli chodzi wreszcie o proporcjonalność wymiaru kary (art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych), to bezsprzecznie wysokość grzywien nakładanych za naruszenia prawa antymonopolowego musi być proporcjonalna do rodzaju, wagi i okresu trwania tego naruszenia. To jednak, czy odpowiedzialnością za grzywnę zostanie obciążona jedynie spółka bezpośrednio biorąca udział w kartelu, czy też solidarnie także jej spółka dominująca, jest w świetle zasady proporcjonalności bez znaczenia. W szczególności w niniejszej sprawie brak jest poszlak przemawiających za tym, że solidarna odpowiedzialność AOI i SCTC za popełnione przez WWTE naruszenia prawa antymonopolowego była nieproporcjonalna; same AOI i SCTC nie podniosły żadnego zastrzeżenia w tym względzie.

176. W związku z powyższym druga część pierwszego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P jest nie tylko niedopuszczalna, ale również bezzasadna.

c)      Wniosek częściowy

177. Ogółem zatem pierwszy zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P należy odrzucić.

2.      Drugi zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P

178. W drugim zarzucie odwołania w sprawie C‑628/10 P AOI i SCTC zarzucają Sądowi, że umożliwił Komisji niezgodnie z prawem z jednej strony dostosowanie jej argumentacji w trakcie postępowania sądowego i z drugiej strony zmianę ex post uzasadnienia spornej decyzji. Zdaniem wnoszących odwołanie Sąd naruszył w ten sposób art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed nim, art. 296 TFUE i prawo do obrony.

179. W istocie w ramach tego zarzutu odwołania sporna kwestia dotyczy tego, kiedy w niniejszej sprawie została zastosowana w postępowaniu koncepcja dwojakiej podstawy przypisania naruszenia popełnionego przez całkowicie zależną spółkę jej spółce dominującej. Sąd przyjmuje, że Komisja powołała się na taką dwojaką podstawę już w postępowaniu administracyjnym(109). Natomiast AOI i SCTC zdecydowanie uważają, że idea dwojakiej podstawy pojawiła się dopiero w postępowaniu sądowym w pierwszej instancji w związku z pisemnym pytaniem Sądu i dlatego Sąd nie mógł już jej uwzględnić.

a)      Kwestia wstępna: czy drugi zarzut odwołania jest nieistotny dla sprawy („inopérant”)?

180. Zdaniem Komisji ten drugi zarzut odwołania jest „nieistotny dla sprawy”. Uzasadnia ona to z jednej strony okolicznością, że zaskarżony wyrok w ogóle nie był uzależniony od koncepcji dwojakiej podstawy. Z drugiej strony Komisja podnosi, że „nie jest możliwe, aby wnoszące odwołanie mogły odnieść jakąkolwiek korzyść z ich zarzutu”; ich odpowiedzialność za popełnione przez ich spółkę zależną WWTE naruszenie prawa antymonopolowego jest bowiem dowiedziona również wtedy, gdy zastosuje się – względnie surowszą – dwojaką podstawę dla przypisania odpowiedzialności spółce dominującej.

181. Powyższe argumenty nie przekonują mnie.

182. Jeżeli chodzi o pierwszy argument Komisji, to należy przypomnieć, że Trybunał oddala zarzut odwołania jako nieskuteczny lub pozbawiony znaczenia dla sprawy, jeżeli zarzut ten nawet przy trafnej pod względem prawnym argumentacji nie może prowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku(110). Ma to miejsce w szczególności wtedy, gdy zarzut jest skierowany przeciwko uzupełniającej tezie orzeczenia Sądu (obiter dicta)(111).

183. W niniejszej sprawie nie chodzi jednak o taki przypadek.

184. Wbrew temu, co twierdzi Komisja, sporne rozważania Sądu w przedmiocie dwojakiej podstawy dla przypisania odpowiedzialności za naruszenie prawa antymonopolowego nie stanowią obiter dicta. Przeciwnie, powołanie się w zaskarżonym wyroku na tę dwojaką podstawę stanowi główną tezę w związku z badaniem zasady równego traktowania(112).

185. Tylko z tego względu, że Sąd zatwierdził zastosowanie dwojakiej podstawy jako „podwyższenie standardu dowodu” przez Komisję(113), mógł on wnioskować, że Komisja słusznie przypisała niektórym spółkom – to jest AOI i SCTC – naruszenia prawa antymonopolowego popełnione przez ich spółki zależne, a innym – przykładowo spółkom Universal i Universal Leaf – nie(114). Gdyby Sąd uznał tę dwojaką podstawę za niezgodną z prawem i uznał za właściwe tylko samo domniemanie oparte na fakcie posiadania 100% kapitału, to powinien był stwierdzić naruszenie zasady równego traktowania(115).

186. Również drugi argument Komisji nie jest przekonujący. Twierdzenie, że AOI i SCTC nie mogą „odnieść żadnej korzyści” z ich zarzutu, dotyczy w rzeczywistości dopuszczalności ich drugiego zarzutu odwołania, a dokładniej rzecz biorąc – interesu prawnego(116). Natomiast nie odgrywa żadnej roli w odniesieniu do zagadnienia, czy zarzut nie ma znaczenia dla sprawy („est inopérant”). Z orzecznictwa wynika bowiem, że argument dotyczący braku znaczenia zarzutu odwołania dla sprawy należy do zagadnienia zasadności odwołania i nie dotyczy jego dopuszczalności(117).

187. W każdym razie należy przyjąć, że okoliczności podniesione w ramach drugiego zarzutu odwołania mogą – w razie ich zasadności – przynieść AOI i SCTC istotnie korzyść. Gdyby miało się bowiem okazać, że Sąd, powołując się na koncepcję dwojakiej podstawy, oparł się na elemencie, który został wprowadzony do postępowania za późno i wobec którego wnoszące odwołanie nie mogły odpowiednio zająć stanowiska, to zaskarżony wyrok należałoby w każdym razie uchylić z powodu naruszenia zasady postępowania kontradyktoryjnego(118). Takie uchylenie stanowiłoby bezsprzecznie procesową korzyść dla AOI i SCTC.

188. Komisja usiłuje skonstruować połączenie pomiędzy drugim i trzecim zarzutem odwołania w sprawie C‑628/10 P. Podnosi ona zasadniczo argument, że omawiany w niniejszej sprawie drugi zarzut odwołania dotyczący rzekomych błędów proceduralnych Sądu może być skuteczny tylko wtedy, gdy przyjęty zostanie również zarzut trzeci, który jest poświęcony zasadzie równego traktowania. W ten sposób Komisja nie bierze jednak pod uwagę samodzielnego charakteru obu zarzutów odwołania. W razie stwierdzenia przez Trybunał błędów proceduralnych zarzucanych przez AOI i SCTC drugi zarzut odwołania należałoby uwzględnić bez względu na to, czy dyskryminacja podnoszona przez wnoszące odwołanie w ramach ich trzeciego zarzutu odwołania okaże się uzasadniona.

189. Ogółem zatem drugi zarzut odwołania w sprawie C‑628/10 P nie może zostać oddalony jako pozbawiony znaczenia dla sprawy („inopérant”).

b)      Omówienie drugiego zarzutu odwołania co do istoty

190. Do zbadania pozostaje, czy obie części drugiego zarzutu odwołania są zasadne.

i)      W przedmiocie podnoszonego dostosowania argumentacji przez Komisję w trakcie postępowania sądowego w pierwszej instancji (pierwsza część drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

191. Przedmiotem pierwszej części drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P jest podnoszone naruszenie przez Sąd art. 48 § 2 jego regulaminu postępowania, w którym zawarty jest przepis ustanawiający prekluzję dla zbyt późno przedstawionych zarzutów ofensywnych i defensywnych. Ponieważ Komisja wprowadziła do gry koncepcję dwojakiej podstawy dopiero w odpowiedzi na pisemne pytanie Sądu, zdaniem AOI i SCTC jej uwagi stanowią spóźnioną argumentację, którą Sąd powinien był odrzucić jako niedopuszczalną.

192. Komisja kwestionuje samo zastosowanie art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem. Wydaje się ona uważać, że ustanowione w tym przepisie przedawnienie dotyczące przedstawienia zarzutów ma zasadniczo zastosowanie tylko wobec skarżącego, a nie wobec pozwanego w pierwszej instancji.

193. Nic jednak w tym przepisie nie przemawia za przyjęciem tego rodzaju restrykcyjnego punktu widzenia. Staje się to szczególnie wyraźne w niemieckiej wersji językowej art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem, zgodnie z którą prekluzją mogą być objęte zarówno zarzuty ofensywne, jak i defensywne. W art. 48 § 2 akapit drugi jest ponadto ogólnie mowa o „stronie”, co oznaczać może zarówno skarżącego, jak i pozwanego. Również systemowy związek z art. 48 § 1 potwierdza, że nie chodzi tutaj wyłącznie o argumentację czy zarzuty skarżącego, gdyż w § 1 jest z kolei ogólnie mowa o „stronach”, i ponadto wyraźnie ma miejsce odniesienie do repliki (skarżącego), jak też dupliki (pozwanego). Ogółem celem art. 48 regulaminu postępowania przed Sądem jest zapewnienie skutecznego przebiegu postępowania, który powinien być chroniony przed opóźniającą taktyką zarówno jednej, jak i drugiej strony.

194. Mało skuteczny jest w tym kontekście także argument Komisji, zgodnie z którym Sąd musi zbadać zasadność argumentów skargi bez względu na to, czy odpowiedź na skargę została złożona.

195. Zasadniczo do Sądu należy ocena zasadności argumentów stron. Sąd nie jest bowiem „ustami stron”(119). W związku z tym nie może on być związany wyłącznie argumentami przedstawionymi przez strony na poparcie ich żądań, ponieważ w przeciwnym razie mogłoby go to prowadzić do oparcia jego rozstrzygnięcia na błędnych stwierdzeniach prawnych(120). Spóźnione zarzuty są jednak niedopuszczalne. Nie ma zatem potrzeby badania ich zasadności i to bez względu na to, czy chodzi o środki ofensywne skarżącego, czy też o środki defensywne pozwanego.

196. Reasumując, art. 48 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem może zatem mieć zastosowanie do argumentów defensywnych Komisji z pierwszej instancji.

197. Przepis ten nie został jednak w niniejszym przypadku naruszony.

198. Koncepcja dwojakiej podstawy nie była bowiem w rzeczywistości nowa, lecz była już powołana w spornej decyzji. Mimo iż w tej decyzji pojęcie dwojakiej podstawy jako takie nie było używane, to jednak z jej całego kontekstu wynika, że Komisja nie oparła się w odniesieniu do odpowiedzialności spółki dominującej za popełnione przez jej całkowicie zależne spółki naruszenia prawa antymonopolowego wyłącznie na regule domniemania – domniemaniu opartym na fakcie posiadania 100% kapitału – lecz uwzględniła ponadto elementy, które pozwalały wnioskować o wywieraniu decydującego wpływu przez spółkę dominującą(121).

199. Ponadto AOI i SCTC miały w pierwszej instancji okazję zająć stanowisko w przedmiocie odpowiedzi Komisji na pisemne pytania Sądu, także w przedmiocie koncepcji dwojakiej podstawy. Tym samym nie może być mowy o naruszeniu zasad postępowania kontradyktoryjnego lub – jak to formułują wnoszące odwołanie – naruszenia prawa do obrony(122).

200. Pierwsza część drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P jest zatem bezzasadna.

ii)    W przemiocie późniejszej zmiany uzasadnienia spornej decyzji (druga część drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P)

201. Również druga część drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P dotyczy problematyki dwojakiej podstawy, przy przypisywaniu spółkom dominującym odpowiedzialności za popełnione przez ich całkowicie zależne spółki naruszenia prawa antymonopolowego. AOI i SCTC uważają, że zatwierdzając koncepcję dwojakiej podstawy Sąd w sposób niedopuszczalny zezwolił Komisji na zmianę post festum uzasadnienia spornej decyzji, w związku z czym mogły zostać wypełnione luki w argumentacji Komisji. W ten sposób Sąd nie uwzględnił wymogów dotyczących uzasadnienia aktów prawnych Unii.

202. Zgodnie z art. 253 WE (obecnie art. 296 akapit drugi TFUE) akty prawne Komisji są uzasadniane, dotyczy to także wydanych w postępowaniach z zakresu prawa antymonopolowego decyzji w sprawie nałożenia grzywny.

203. Decyzja Komisji o nałożeniu grzywny musi, jak już wspomniano(123), zawierać wystarczające uzasadnienie względem każdego z adresatów, w szczególności względem tych spośród nich, którzy zgodnie z tą decyzją ponoszą odpowiedzialność za to naruszenie. Zatem w zakresie dotyczącym spółki dominującej uznanej za odpowiedzialną za stanowiące naruszenie zachowanie jej spółki zależnej taka decyzja powinna przedstawiać szczegółowo powody uzasadniające przypisanie naruszenia tej spółce(124). Powody te nie mogą być „dołączane” dopiero w trakcie postępowania sądowego(125).

204. Od takiego zakazanego dołączania uzasadnienia odróżnić należy jednak zwykłe wyjaśnienie samego w sobie wystarczającego uzasadnienia. W postępowaniu sądowym jest ono zawsze dopuszczalne i może być użyteczne dla materialno‑prawnej kontroli danej decyzji przez sądy unijne(126).

205. W niniejszym przypadku informacje dotyczące dwojakiej podstawy, które Komisja przedstawiła w postępowaniu w pierwszej instancji jako odpowiedź na pisemne pytanie Sądu, miały na celu jedynie wyjaśnienie istniejącego już uzasadnienia spornej decyzji(127). Również bez takiego wyjaśnienia można ze spornej decyzji z dostateczną jasnością odczytać, że Komisja nie kierowała się w niniejszym przypadku wyłącznie domniemaniem opartym na fakcie posiadania 100% kapitału, lecz powołała się na stanowiącą drugiego rodzaju podstawę dodatkowe elementy, dzięki którym można było wyciągnąć wniosek o rzeczywistym wywieraniu decydującego wpływu przez spółkę dominującą na spółkę zależną(128).

206. W tych okolicznościach informacje dotyczące dwojakiej podstawy, które Komisja przedstawiła w postępowaniu sądowym w pierwszej instancji, nie stanowią przypadku zakazanego dołączania nowego uzasadnienia.

207. W związku z powyższym także druga część drugiego zarzutu odwołania w sprawie C‑628/10 P jest bezzasadna. Zarzut ten należy zatem oddalić w całości.

C –    Podsumowanie w przedmiocie podniesionych przez obie strony zarzutów odwołania

208. Ponieważ ani zarzuty przedstawione przez AOI i SCTC w sprawie C‑628/10 P, ani też przez Komisję w sprawie C‑14/11 P nie są skuteczne, oba odwołania należy oddalić w całości.

D –    W przedmiocie oddzielnego wniosku AOI i SCTC o zmniejszenie grzywny

209. W swoim piśmie odwoławczym w sprawie C‑628/10 P AOI i SCTC występują ponadto z oddzielnym wnioskiem o zmniejszenie grzywny w razie uchylenia zaskarżonego wyroku.

210. Jeżeli Trybunał stwierdzi, tak jak proponuję, że zarzuty przedstawione przez wnoszące odwołanie są bezskuteczne, to a priori brak jest jakiegokolwiek powodu dla zmniejszenia grzywny. Stosowny wniosek AOI i SCTC nie wymaga wówczas omówienia.

211. Ma to zastosowanie tym bardziej, że sposób obliczenia grzywny jako taki nie był przedmiotem wyroku wydanego w pierwszej instancji. W postępowaniu odwoławczym kompetencje Trybunału są ograniczone do oceny prawnego rozstrzygnięcia w kwestii zarzutów, które były rozpatrywane w pierwszej instancji(129). Trybunał wyszedłby poza przedmiot sporu w niniejszym postępowaniu, gdyby zamierzał zająć się obliczeniem grzywny bez uwzględnienia uprzednio podniesionych zarzutów odwołania.

212. Gdyby wniosek AOI i SCTC miał wreszcie na celu, jak przypuszcza Komisja, w rzeczywistości obniżenie grzywny nałożonej na spółkę zależną WWTE, to byłby on również niedopuszczalny. WWTE nie była ani stroną postępowania przed Sądem, ani stroną niniejszego postępowania odwoławczego.

VII – W przedmiocie kosztów

213. Jeżeli odwołania zostaną, jak proponuję w niniejszym przypadku, oddalone, o kosztach rozstrzyga Trybunał (art. 122 § 1 regulaminu postępowania), przy czym szczegóły wynikają z art. 69 w związku z art. 118 regulaminu postępowania.

214. Zgodnie z art. 69 § 2 akapit pierwszy regulaminu postępowania w związku z jego art. 118, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. W niniejszym przypadku wszystkie wnoszące odwołanie przegrywają sprawę w całości, a odpowiednia strona przeciwna zażądała ich obciążenia kosztami.

215. Ściśle rzecz biorąc, należałoby w związku z tym obciążyć AOI i SCTC wszystkimi kosztami w związku z ich odwołaniem w sprawie C‑628/10 P, natomiast Komisja podlegałaby obciążeniu wszystkimi kosztami w związku z jej odwołaniem w sprawie C‑14/11 P(130).

216. Takie postępowanie byłoby jednak w niniejszym przypadku niesłuszne, ponieważ oba odwołania w wielu przypadkach krzyżowały się ze sobą pod względem merytorycznym, co prowadziło do tego, że strony w swoich pismach w sprawie C‑628/10 P i C‑14/11 P zostały skonfrontowane zasadniczo z tymi samymi argumentami(131). Ponadto po dokonanym połączeniu postępowań odbyła się wspólna rozprawa, w trakcie której Trybunał wezwał strony do skoncentrowania ich zarzutów na kilku kwestiach prawnych, które są wspólne dla obu przypadków. W tych okolicznościach praktycznie nie będzie możliwe racjonalnie określić, która strona w odniesieniu do jakiej sprawy jakie poniosła koszty.

217. W tym kontekście wydaje się bardziej sprawiedliwe i celowe dla efektywnego rozwiązania kwestii ponoszenia kosztów przez strony wydanie wspólnego rozstrzygnięcia o kosztach obu spraw(132) i przyjęcie w tym względzie w zastosowaniu art. 69 § 3 w związku z art. 118 regulaminu postępowania, że każda ze stron w części przegrała i w części wygrała sprawę jako całość. Koszty powinny być przy tym podzielone w ten sposób, że każda ze stron zostaje obciążona jej własnymi kosztami.

VIII – Wnioski

218. W świetle powyższych rozważań proponuję, by Trybunał orzekł w następujący sposób:

1)      Odwołania zostają oddalone.

2)      Każda ze stron pokrywa własne koszty.

* – Język oryginału: niemiecki.

1 –      Zobacz również R. Podszun, Haftung der Eltern für ihre Kinder, Konzern,Gesellschafts‑ und Wirtschaftsrecht (GWR), 1(2009), s. 119.

2 – W przedmiocie zasady odpowiedzialności osobistej zob. wyroki: z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 78, 145; z dnia 11 grudnia 2007 r. w sprawie C‑280/06 ETI i in., Zb.Orz. s. I‑10893, pkt 39; z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C‑97/08 P Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8237, pkt 56, 77; z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie C‑90/09 P General Química i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1, pkt 36; z dnia 29 marca 2011 r. w sprawach połączonych C‑201/09 P i C‑216/09 P ArcelorMittal Luxembourg przeciwko Komisji i Komisja przeciwko ArcelorMittal Luxembourg i in., Zb.Orz. s. I‑2239, pkt 95.

3 – Zobacz m.in. wyroki: z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 48/69 Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, Rec. s. 619, pkt 132–141; z dnia 25 października 1983 r. w sprawie 107/82 AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, Rec. s. 3151, pkt 49–53, zob. ww. w przypisie 2 wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, w szczególności pkt 58–63, 72–74; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, w szczególności pkt 34–42, 50–52; w sprawie ArcelorMittal Luxemburg przeciwko Komisji i Komisja przeciwko ArcelorMittal Luxembourg i in., w szczególności pkt 96–99; wyroki: z dnia 29 września 2011 r. w sprawie C‑520/09 P Arkema przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8901, pkt 37–41; w sprawie C‑521/09 P Elf Aquitaine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8947, pkt 53–67.

4 – Rozporządzenie Rady z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu (Dz.U. 2003, L 1, s. 1). Rozporządzenie to stosuje się zgodnie z jego art. 45 ust. 2 od dnia 1 maja 2004 r.

5 – Według informacji przedstawionych przez skarżące w postępowaniu w pierwszej instancji Alliance One International powstała w dniu 13 maja 2005 r. w wyniku fuzji SCC i Dimon Inc.

6 – Decyzja Komisji 2007/236/WE z dnia 20 października 2004 r. w sprawie postępowania zgodnie z art. 81 ust. 1 traktatu WE (sprawa COMP/C.38.238/B.2) – Surowiec tytoniowy – Hiszpania, ogłoszona pod syganturą akt C(2004) 4030 (streszczenie Dz.U. 2007, L 102, s. 14); pełny tekst tej decyzji jest dostępny w Internecie wyłącznie w niepoufnej wersji, m.in. w języku niemieckim (http://ec.europa.eu/competition/antitrust/cases/index.html).

7 – Artykuł 1 spornej decyzji.

8 – Artykuł 2 spornej decyzji.

9 – Artykuł 3 spornej decyzji.

10 – Motyw 376 spornej decyzji.

11 – Wyrok Sądu z dnia 27 października 2010 r. w sprawie T‑24/05 Alliance One International i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5329.

12 – Punkty 195, 218, 219 zaskarżonego wyroku.

13 – W języku postępowania „successor of the rights to appeal”.

14 – Podobnie wyroki: z dnia 24 marca 1993 r. w sprawie C‑313/90 CIRFS i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑1125, pkt 30, 31; z dnia 9 czerwca 2011 r. w sprawach połączonych C‑71/09 P, C‑73/09 P i C‑76/09 P Comitato „Venezia vuole vivere” i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4727, pkt 36–40.

15 – Zobacz podobnie ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 85–90.

16 – Zobacz w szczególności ww. w przypisie 2 wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 58–61, a zwłaszcza pkt 60; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 39, 40; ww. w przypisie 3 wyroki: w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 38–41, a zwłaszcza pkt 40; w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 54–60, zwłaszcza pkt 56.

17 – Punkt 147 zaskarżonego wyroku (zob. uzupełniająco pkt 188, 155 tego wyroku).

18 – Wyroki: z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawie C‑340/00 P Komisja przeciwko Cwik, Rec. s. I‑10269, pkt 27; z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie C‑487/06 P British Aggregates przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑10515, pkt 96, 97; z dnia 29 marca 2011 r. w sprawie C‑352/09 P ThyssenKrupp Nirosta przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑2359, pkt 179, 180; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 68.

19 – Chodzi o ww. w przypisach 3, 14 orzecznictwo.

20 – Podobnie ww. w przypisie 2 wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 56, 57, 59, 77; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 36–38; ww. w przypisie 3 wyroki: w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 39; a także w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 55, 88.

21 – W niniejszym przypadku Komisja daje wyraz swojemu stanowisku przykładowo w motywie 376 spornej decyzji, stwierdzając, że „nie byłoby celowe” obciążanie odpowiedzialnością Universal, Universal Leaf i Intabex jako spółek dominujących wyłącznie na podstawie domniemania opartego na fakcie posiadania 100% kapitału. Ten argument dotyczy celowości.

22 – Podobnie wyrok z dnia 24 września 2009 r. w sprawach połączonych C‑125/07 P, C‑133/07 P, C‑135/07 P i C‑137/07 P Erste Group Bank i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8681, pkt 82; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 121.

23 – Artykuł 51 ust. 1 zdanie pierwsze Karty praw podstawowych Unii Europejskiej; zob. uzupełniająco deklaratoryjne stwierdzenie w motywie 37 rozporządzenia nr 1/2003, zgodnie z którym to rozporządzenie powinno być odpowiednio interpretowane i stosowane zgodnie z tymi zasadami i prawami.

24 – Podobnie wyrok z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 304, 319 oraz – w przedmiocie związania sądu unijnego zasadą równego traktowania – wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑280/98 P Weig przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9757, pkt 63, 68.

25 – Zobacz w szczególności pkt 156, 157, 218, 219 zaskarżonego wyroku.

26 – Na kryterium oceny nadużycia władzy Komisja powołała się w trakcie rozprawy przed Trybunałem.

27 – Wyrok z dnia 14 września 2010 r. w sprawie C‑550/07 P Akzo Nobel Chemicals i Akcros Chemicals przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8301, pkt 54.

28 – Wyroki: z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C‑344/04 IATA i ELFAA, Zb.Orz. s. I‑403, pkt 95; z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C‑127/07 Arcelor Atlantique et Lorraine i in., Zb.Orz. s. I‑9895, pkt 23; ww. w przypisie 27 wyrok sprawie Akro Nobel Chemicals i Akcros Chemicals przeciwko Komisji, pkt 55.

29 – Obecnie obowiązują w szczególności wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2) oraz obwieszczenie Komisji w sprawie zwalniania z grzywien i zmniejszania grzywien w sprawach kartelowych (Dz.U. 2006, C 298, s. 17).

30 – Wyżej wymieniony w przypisie 24 wyrok w sprawie Dansk Rørindustri, pkt 209–211, 213; wyrok z dnia 21 września 2006 r. w sprawie C‑167/04 P JCB Service przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8935, pkt 207–209; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 88; podobnie już – w odniesieniu do innej dziedziny prawa – wyrok z dnia 1 grudnia 1983 r. w sprawie 190/82 Blomefield przeciwko Komisji, Rec. s. 3981, pkt 20.

31 – Punkty 156, 157 zaskarżonego wyroku.

32 – Podobnie ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 97.

33 – Punkt 218 zaskarżonego wyroku.

34 – Punkty 142, 143 zaskarżonego wyroku oraz motywy 18, 376 spornej decyzji.

35 – Punkty 218, 219 zaskarżonego wyroku.

36 – Wyroki: z dnia 9 października 1984 r. w sprawie 188/83 Witte przeciwko Parlamentowi, Rec. s. 3465, pkt 15; z dnia 4 lipca 1985 r. w sprawie 134/84 Williams przeciwko Trybunałowi Obrachunkowemu, Rec. s. 2225, pkt 14; postanowienie z dnia 20 stycznia 2009 r. w sprawie C‑38/08 P Sack przeciwko Komisji, Zb.Orz. SP s. I-B-2-1, II-B-2-1, pkt 32.

37 – Zobacz w tym względzie moja opinia z dnia 13 września 2007 r. w sprawie C‑309/06 Marks & Spencer (wyrok z dnia 10 kwietnia 2008 r.), Zb.Orz. s. I‑2283, pkt 76, 77.

38 – Wyrok z dnia 31 marca 1993 r. w sprawach połączonych C‑89/85, C‑104/85, C‑114/85, C‑116/85, C‑117/85 i od C‑125/85 do C‑129/85 Ahlström Osakeyhtiö i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1307, zwany dalej „wyrokiem w sprawach połączonych Celuloza”.

39 – Wyżej wymieniony w przypisie 38 wyrok w sprawach połączonych Celuloza, pkt 146, 197, podobnie również wydane w przedmiocie prawa antydumpingowego wyroki z dnia 5 października 1988 r.: w sprawie 301/85 Sharp przeciwko Radzie, Rec. s. 5813, pkt 22; w sprawie 260/85 TEC i in. przeciwko Radzie, Rec. s. 5855, pkt 18; w sprawach połączonych 273/85 i 107/86 Silver Seiko i in. przeciwko Radzie, Rec. s. 5927, pkt 55; wydany w przedmiocie prawa służby publicznej wyrok z dnia 2 czerwca 1994 r. w sprawie C‑326/91 P de Compte przeciwko Parlamentowi, Rec. s. I‑2091, pkt 52.

40 – Wyroki: z dnia 9 września 2008 r. w sprawach połączonych C‑120/06 P i C‑121/06 P FIAMM i in. przeciwko Radzie i Komisji, Zb.Orz. s. I‑6513, pkt 96; z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie C‑440/07 P Komisja przeciwko Schneider Electric, Zb.Orz. s. I‑6413, pkt 135; z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie C‑480/09 P AceaElectrabel Produzione przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑13355, pkt 77.

41 – Punkt 113 zaskarżonego wyroku.

42 – Punkty 218, 219 zaskarżonego wyroku; zob. także pkt 156, 157 tego wyroku.

43 – Wyroki: z dnia 18 stycznia 2007 r. w sprawie C‑229/05 P PKK i KNK przeciwko Radzie, Zb.Orz. s. I‑439, pkt 37; z dnia 22 listopada 2007 r. w sprawie C‑260/05 P Sniace przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑10005, pkt 37; z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie C‑413/08 P Lafarge przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5361, pkt 17.

44 – Punkt 157 zaskarżonego wyroku.

45 – Punkt 158 zaskarżonego wyroku.

46 – Motyw 384 spornej decyzji.

47 – Punkt 157 zaskarżonego wyroku.

48 – Oprócz tego Komisja podnosi, że wnoszące odwołanie ze swoją krytyką koncepcji dwojakiej podstawy popadają w sprzeczność z ich własnymi przedstawionymi w innym miejscu w sprawie C‑628/10 P argumentami. Ta krytyka nie pozwala jednak sama w sobie na wnioski w odniesieniu do dopuszczalności bądź zasadności argumentacji AOI i SCTC w ramach niniejszego zarzutu odwoławczego.

49 – Zobacz wyżej moje rozważania w przedmiocie zarzutów pierwszego i drugiego odwołania w sprawie C‑14/11 P (w szczególności pkt 60–68 niniejszej opinii).

50 – Zobacz pkt 46–55 niniejszej opinii.

51 – Zobacz pkt 118, 147, 155 zaskarżonego wyroku.

52 – W przedmiocie dyskusji o domniemaniu opartym na fakcie posiadania 100% kapitału, która zakończyła się w niedalekiej przeszłości, zob. moja opinia z dnia 23 kwietnia 2009 r. w przedmiocie ww. w przypisie 2 wyroku w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, w szczególności pkt 49–76 i przytoczone tam orzecznictwo.

53 – Wyżej wymieniony w przypisie 2 wyrok.

54 – Wyrok z dnia 15 marca 2007 r. w sprawie C‑95/04 P British Airways przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2331, pkt 137; zob. ponadto wyroki: z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie C‑413/06 P Bertelsmann i Sony Corporation of America przeciwko Impala, Zb.Orz. s. I‑4951, pkt 29; ww. w przypisie 18 wyrok w sprawie ThyssenKrupp Nirosta przeciwko Komisji, pkt 180; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 68.

55 – Wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie C‑279/09 DEB, Zb.Orz. s. I‑13849, pkt 30, 31; z dnia 28 lipca 2011 r. w sprawie C‑69/10 Samba Diouf, Zb.Orz. s. I‑7151, pkt 49; z dnia 8 grudnia 2011 r. w sprawie C‑272/09 P KME Germany przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I-12789, pkt 92.

56 –      Wyżej wymieniony w przypisie 55 wyrok w sprawie DEB, pkt 32.

57 – Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (zwana dalej „EKPC”), podpisana w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r.

58 – Wyroki ETPC: z dnia 13 lutego 2003 r. w sprawie Chevrol przeciwko Francji (skarga nr 49636/99), Recueil des arrêts et décisions, 2003‑III, pkt 77; z dnia 4 marca 2004 r. w sprawie Silvester’s Horeca Service przeciwko Belgii (skarga nr 47650/99), pkt 27; z dnia 27 września 2011 r. w sprawie Menarini Diagnostics przeciwko Włochom (skarga nr 43509/08), pkt 59.

59 – Punkty 68–74 skargi z pierwszej instancji.

60 – Inny punkt dotyczy porównania sytuacji TCLT, jako występującej w roli pośrednika ze spółką dominującą WWTE w obrębie grupy Standard, z sytuacją Intabex jako występującej w roli pośrednika za spółką dominującą Agroexpansión w obrębie grupy Dimon. TCLT podniosła, że Komisja traktowała ją gorzej niż Intabex. Ponieważ Sąd podzielił argumentację TCLT w tym punkcie i uznał sporną decyzję w tym względzie za nieważną, wnoszące odwołanie nie miały powodu, aby do tego wracać w postąpowaniu odwoławczym.

61 – Punkty 141–150, w szczególności pkt 146 repliki.

62 – Punkt 52 zdanie ostatnie zaskarżonego wyroku; w przedmiocie badania problematyki dyskryminacji zob. w szczególności pkt 157–159, 195–197, 218 zaskarżonego wyroku.

63 – Wyroki: z dnia 2 grudnia 2009 r. w sprawie C‑89/08 P Komisja przeciwko Irlandii i in., Zb.Orz. s. I‑11245, pkt 53; z dnia 17 grudnia 2009 r. w sprawie C‑197/09 RX‑II Wyjątkowa procedura ponownego rozpoznania M przeciwko EMEA, Zb.Orz. s. I‑12033, pkt 42.

64 – Wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9925, pkt 61); podobnie już wyroki: z dnia 15 lipca 1960 r. w sprawach połączonych od 36/59 do 38/59 i 40/59 Präsident i in. przeciwko Wysokiej Władzy, Rec. s. 857, w szczególności s. 895, 896; z dnia 30 maja 1984 r. w sprawie 111/83 Picciolo przeciwko Parlamentowi, Rec. s. 2323, pkt 22.

65 – Wyrok z dnia 26 listopada 1981 r. w sprawie 195/80 Michel przeciwko Parlamentowi, Rec. s. 2861, pkt 22; ww. w przypisie 24 wyrok w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 463; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 149.

66 – W odniesieniu do prawa karnego w ścisłym znaczeniu zob. wyrok z dnia 29 czerwca 2010 r. w sprawie C‑550/09 E i F, Zb.Orz. s. I‑6213, pkt 59; w odniesieniu do dziedzin quasi‑karnych – w niniejszej sprawie prawa antymonopolowego – zob. ww. w przypisie 24 wyrok w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 463; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 149.

67 – Wyżej wymieniony w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 152.

68 – Wyrok z dnia 22 grudnia 2008 r. w sprawie C‑333/07 Régie Networks, Zb.Orz. s. I‑10807, pkt 63; ww. w przypisie 66 wyrok w sprawie E i F, pkt 54; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 147.

69 – W przedmiocie związania Komisją zasadą równego traktowania przy wykonywaniu jej uprawnień dyskrecjonalnych przyznanych jej na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 zob. w szczególności pkt 48–53 niniejszej opinii.

70 – Wyżej wymieniony w pkt 29 zaskarżonego wyroku motyw 376 spornej decyzji.

71 – Stwierdzenie Sądu, zgodnie z którym Komisja przedstawiła swoje rozważania w przedmiocie faktu, że TCLT była „głównym klientem” WITE, po raz pierwszy w postępowaniu sądowym, nie było jako takie w jakikolwiek sposób kwestionowane przez którąkolwiek ze stron postępowania odwoławczego.

72 – Punkt 196 zdanie pierwsze zaskarżonego wyroku.

73 – Komisja powołuje się przy tym na orzecznictwo Sądu, to jest na wyrok z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 414.

74 – Już w postępowaniu w pierwszej instancji skarżące wyraźnie wskazały, że nie twierdzą, iż Komisja bezprawnie nie przypisała odpowiedzialności Universal, Universal Leaf, Sepi lub Intabex lub też nie skierowała do nich spornej decyzji (pkt 86 zaskarżonego wyroku). Potwierdziły to również w niniejszym postępowaniu odwoławczym.

75 – Komisja powołuje się w tym kontekście na ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 145.

76 – Jak wynika z motywu 384 spornej decyzji, Komisja była całkowicie świadoma tej problematyki. Bada ona tam, czy Dimon była dyskryminowana względem spółek dominujących innych uczestników kartelu.

77 – Wyżej wymieniony w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 96.

78 – Punkty 120, 121 zaskarżonego wyroku.

79 – Punkt 196 zaskarżonego wyroku.

80 – Wyżej wymienione w przypisie 18 wyroki: w sprawie Komisja przeciwko Cwik, pkt 27; w sprawie British Aggregates przeciwko Komisji, pkt 96; w sprawie ThyssenKrupp Nirosta przeciwko Komisji, pkt 179, 180; a także wyrok z dnia 27 października 2011 r. w sprawie C‑47/10 P Austria przeciwko Scheucher‑Fleisch i in., Zb.Orz. s. I‑10707, pkt 57, 58, 99.

81 – Zobacz w tym względzie ww. w przypisie 54 orzecznictwo.

82 – Wyroki: z dnia 30 września 2003 r. w sprawie C‑76/01 P Eurocoton i in. przeciwko Radzie, Rec. s. I‑10091, pkt 52; z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie C‑203/07 P Grecja przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8161, pkt 42, 43; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 31.

83 – Wnoszące odwołanie powołują się na art. 101 TFUE, 296 TFUE. 

84 – Zobacz w tym względzie ww. w przypisie 54 orzecznictwo.

85 – Wyroki: z dnia 25 października 2011 r.: w sprawie C‑109/10 P Solvay przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑10329, pkt 51; w sprawie C‑110/10 P Solvay przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑10439, pkt 46; podobnie już wyrok z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawach połączonych C‑403/04 P i C‑405/04 P Sumitomo Metal Industries i Nippon Steel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑729, pkt 40; ww. w przypisie 54 wyrok w sprawie Bertelsmann i Sony Corporation of America przeciwko Impala, pkt 117; wyrok z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C‑47/07 P Masdar (UK) przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑9761, pkt 77.

86 – Wnoszące odwołanie powołują się w tym kontekście na ww. w przypisie 3 wyrok, w szczególności pkt 50.

87 – Podobnie ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 133; ww. w przypisie 2 wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 58; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 37; ww. w przypisie 3 wyroki: w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 38; w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 54.

88 – Punkt 166 zaskarżonego wyroku.

89 – Wyżej wymienione w przypisie 2 wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 60, w odniesieniu do spółki całkowicie zależnej; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 39, w odniesieniu do spółki całkowicie zależnej; ww. w przypisie 3 wyroki: w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 40, 42, w odniesieniu do spółki zależnej w 98% i w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 56, 63, 95, również w odniesieniu do spółki zależnej w 98%.

90 – W celu wyjaśnienia pojęcia wspólnej kontroli AOI i SCTC powołują się na rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (Dz.U. L 24, s. 1).

91 – Zobacz w tym względzie w szczególności pkt 163 zaskarżonego wyroku oraz uzupełniająco pkt 12 niniejszej opinii.

92 – Już w postępowaniu w pierwszej instancji skarżące twierdziły, że w okresie przed majem 1998 r. TCLT nie były w stanie wywierać decydującego wpływu na WWTE (pkt 55 zaskarżonego wyroku). W szczególności powołały się na okoliczność „[…] że WWTE była kontrolowana wspólnie z jednej strony przez TCLT, a z drugiej strony przez prezesa WWTE i jego rodzinę […]” (pkt 56 zaskarżonego wyroku) i podkreśliły, że pojęcie »wspólnej kontroli« […] nie odpowiada możliwości wywierania decydującego wpływu” (pkt 57 zaskarżonego wyroku).

93 – Podobnie ww. w przypisie 43 wyrok w sprawie PKK i KNK przeciwko Radzie, pkt 64, 66; wyrok z dnia 11 grudnia 2008 r. w sprawie C‑295/07 P Komisja przeciwko Département du Loiret, Zb.Orz. s. I‑9363, pkt 99; ww. w przypisie 2 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 38, 39; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 36.

94 – Punkt 165 zdania pierwsze i drugie zaskarżonego wyroku.

95 – Podobnie wyrok z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie C‑407/08 P Knauf Gips przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6375, pkt 108.

96 – Punkty 164, 165 zdanie ostatnie zaskarżonego wyroku.

97 – Punkty 167–193 zaskarżonego wyroku.

98 – Wyżej wymienione w przypisie 2 wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 58; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 37, 38; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 54, 55.

99 – Punkt 194 zaskarżonego wyroku.

100 – Wyrok z dnia 1 czerwca 1994 r. w sprawie C‑136/92 P Komisja przeciwko Brazzelli Lualdi i in., Rec. s. I‑1981, pkt 59; ww. w przypisie 40 wyrok w sprawie AceaElectrabel Produzione przeciwko Komisji, pkt 113; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 35.

101 – Wyżej wymieniony w przypisie 24 wyrok w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 165; ww. w przypisie 43 wyrok w sprawie PKK i KNK przeciwko Radzie, pkt 61; ww. w przypisie 2 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 38.

102 – Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w prawie Unii ma zastosowanie zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar (nullum crimen, nulla poena sine lege) (wyroki: z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie C‑60/02 X, Rec. s. I‑651, pkt 63; z dnia 3 maja 2007 r. w sprawie C‑303/05 Advocaten voor de Wereld, Zb.Orz. s. I‑3633, pkt 49; ww. w przypisie 18 wyrok w sprawie ThyssenKrupp Nirosta przeciwko Komisji, pkt 80). Również zasada domniemania niewinności jest już od dawna uznana na poziomie Unii (wyroki: z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑199/92 P Hüls przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4287, pkt 149, 150; z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie C‑344/08 Rubach, Zb.Orz. s. I‑7033, pkt 30; z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie C‑45/08 Spector Photo Group i Van Raemdonck, Zb.Orz. s. I‑12073, pkt 39), nawet jeżeli również Trybunał na początku nie rozstrzygnął kwestii jej stosowania (wyrok z dnia 17 października 1989 r. w sprawach połączonych od 97/87 do 99/87 Dow Chemical Ibérica i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 3165, pkt 56).

103 – Motyw 37 rozporządzenia nr 1/2003.

104 – W języku postępowania „presumption of guilt”.

105 – Zobacz w tym względzie moja opinia dotycząca ww. w przypisie 2 sprawy Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 74 i przytoczone tam orzecznictwo; ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 65; opinia rzecznika generalnego P. Mengozziego z dnia 17 lutego 2011 r. dotycząca ostatniej sprawy, pkt 58–64; podobnie również wyrok z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 132.

106 – Zobacz w tym względzie moją opnia dotycząca ww. w przypisie 2 sprawy Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 75; okoliczność, że fakty i informacje, które mogą obalić domniemanie, pochodzą ze sfery zainteresowanej spółki, podkreśla również ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 60 in fine, pkt 70 in fine.

107 – Zobacz w tym względzie moja opinia dotycząca ww. w przypisie 2 wyroku w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 97; podobnie ww. w przypisie 3 wyrok w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 132–141; ww. w przypisie 2 wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 77; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 34–38; ww. w przypisie 3 wyroki: w sprawie Arkema przeciwko Komisji, pkt 37–39; w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 53–55, 88.

108 – Wyżej wymieniony w przypisie 2 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 77; moja opinia dotycząca ostatniej sprawy, pkt 98; zob. ponadto ww. w przypisie 2 wyrok w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 38.

109 – Zobacz w szczególności pkt 147, 155 zaskarżonego wyroku.

110 – Podobnie przykładowo wyrok z dnia 18 marca 1993 r. w sprawie C‑35/92 P Parlament przeciwko Komisji, Rec. s. I‑991, pkt 31; ww. w przypisie 40 wyrok w sprawach połączonych FIAMM i in. przeciwko Komisji, pkt 19.

111 – Wyrok z dnia 22 grudnia 1993 r. w sprawie C‑244/91 Pincherle przeciwko Komisji, Rec. s. I‑6965, pkt 25, 31; ww. w przypisie 24 wyrok w sprawie Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 148; wyrok z dnia 29 marca 2011 r. w sprawie C‑96/09 P Anheuser‑Busch przeciwko Budějovický Budvar, Zb.Orz. s. I‑2131, pkt 211.

112 – Punkty 153–160 zaskarżonego wyroku; zob. w szczególności pkt 155, gdzie Sąd stwierdza, że Komisja „kierując się ostrożnością, nie oparła się wyłącznie na domniemaniu uznanym w orzecznictwie […], lecz uwzględniła również inne okoliczności faktyczne mające na celu potwierdzenie tego wpływu”.

113 – Zobacz pkt 155 zaskarżonego wyroku.

114 – Punkty 159, 160 zaskarżonego wyroku.

115 – Zobacz w tym względzie moje rozważania w przedmiocie zasady równego traktowania w pkt 37–68 niniejszej opinii.

116 – Wyrok z dnia 19 października 1995 r. w sprawie C‑19/93 P Rendo i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3319, pkt 13); ww. w przypisie 2 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 33; ww. w przypisie 27 wyrok w sprawie Akzo Nobel Chemicals i Akcros Chemicals przeciwko Komisji, pkt 22.

117 – Zobacz w tym względzie ww. w przypisie 82 orzecznictwo.

118 – Zobacz w tym względzie ww. w przypisie 63 wyroki: w sprawie Komisja przeciwko Irlandii i in., pkt 87; w sprawie Überprüfung M przeciwko EMEA, pkt 59, 69.

119 – Tak rzecznik generalny P. Léger w swojej opinii z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑252/96 P Parlament przeciwko Gutiérrez de Quijano y Lloréns (wyrok z dnia 19 listopada 1998 r.), Rec. s. I‑7421, pkt 36.

120 – Podobnie postanowienie z dnia 27 września 2004 r. w sprawie C‑470/02 P UER przeciwko M6 i in., niepublikowane w Zbiorze, pkt 69; wyrok z dnia 21 września 2010 r. w sprawach połączonych C‑514/07 P, C‑528/07 P i C‑532/07 P Szwecja przeciwko API i Komisji, Zb.Orz. s. I‑8533, pkt 65.

121 – Punkt 155 zaskarżonego wyroku; zob. także motyw 373 spornej decyzji.

122 – Wyrok z dnia 9 września 1999 r. w sprawie C‑64/98 P Petrides przeciwko Komisji, Rec. s. I‑5187, pkt 31, 32; podobnie wyrok z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie C‑259/96 P Rada przeciwko de Nil i Impens, Rec. s. I‑2915, pkt 31 in fine. Niniejszy przypadek różni się zasadniczo od sprawy Bertelsmann i Sony Corporation of America przeciwko Impala (ww. w przypisie 54 wyrok, pkt 100–102), w której Sąd oparł się na części akt postępowania, do których wnoszące odwołania w tamtej sprawie nie miały możliwości wglądu i których Komisja również w trakcie postępowania administracyjnego nie mogłaby uczynić przedmiotem jej decyzji.

123 – Zobacz powyżej pkt 111 niniejszej opinii.

124 – Wyżej wymieniony w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 152.

125 – Wyżej wymieniony w przypisie 3 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 152 w związku z pkt 149.

126 – Zobacz w tym względzie ww. w przypisie 64 orzecznictwo.

127 – Inaczej rzecz się ma, jak już wspomniano, z argumentami Komisji dotyczącymi faktu, że TCLT była „głównym klientem” WWTE w odniesieniu do przetwarzanego przez nią tytoniu, które są przedmiotem zarzutów trzeciego i czwartego odwołania w sprawie C‑14/11 P (zob. w tym względzie pkt 116–123 niniejszej opinii).

128 – Punkt 155 zaskarżonego wyroku; zob. także motywy 373, 376 spornej decyzji.

129 – Wyżej wymieniony w przypisie 100 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Brazzelli Lualdi i in., pkt 59; wyroki: z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie C‑348/06 P Komisja przeciwko Girardot, Zb.Orz. s. I‑833, pkt 49; z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie C‑548/09 P Bank Melli Iran przeciwko Radzie, Zb.Orz. s. I‑11381, pkt 122.

130 – Podobnie choćby wyrok z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie C‑362/05 P Wunenburger przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4333, pkt 98; także ww. w przypisie 2 wyrok w sprawie ArcelorMittal Luxemburg przeciwko Komisji i Komisja przeciwko ArcelorMittal Luxemburg i in., pkt 153, 154.

131 – Zobacz przykładowo argumenty Komisji w przedmiocie zasady równego traktowania w jej odwołaniu w sprawie C‑14/11 P, które „znów wykorzystała” w znacznej części w swej odpowiedzi na odwołanie w sprawie C‑628/10 P. Również AOI i SCTC przywołały w swej odpowiedzi na odwołanie w sprawie C‑628/10 P liczne argumenty, które uczyniły już przedmiotem ich własnego odwołania w sprawie C‑628/10 P.

132 – Wyroki: z dnia 18 marca 1997 r. w sprawie C‑282/95 P Guérin automobiles przeciwko Komisji, Rec. s. I‑1503, pkt 45; z dnia 18 września 2003 r. w sprawie C‑338/00 P Volkswagen przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9189, pkt 181; z dnia 14 lipca 2005 r. w sprawach połączonych C‑65/02 P i C‑73/02 P ThyssenKrupp przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6773, pkt 99; podobnie ponadto wyroki: z dnia 31 maja 2001 r. w sprawach połączonych C‑122/99 P i C‑125/99 P Szwecja przeciwko Radzie, Rec. s. I‑4319, pkt 63–65; z dnia 6 października 2009 r. w sprawach połączonych C‑501/06 P, C‑513/06 P, C‑515/06 P i C‑519/06 P GlaxoSmithKline Services i in. przeciwko Komisji i in., Zb.Orz. s. I‑9291, pkt 169, 170; z dnia 8 września 2011 r. w sprawie C‑279/08 P Komisja przeciwko Niderlandom, Zb.Orz. s. I‑7671, pkt 137, jak też – w odniesieniu do dwóch połączonych skarg bezpośrednich – wyrok z dnia 13 października 1992 r. w sprawach połączonych C‑63/90 i C‑67/90 Portugalia i Hiszpania przeciwko Radzie, Rec. s. I‑5073, pkt 56.