OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MELCHIORA WATHELETA
przedstawiona w dniu 24 października 2013 r.(1)
Sprawa C‑616/11
T‑Mobile Austria GmbH
przeciwko
Verein für Konsumenteninformation
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberster Gerichtshof (Austria)]
Zbliżanie ustawodawstw – Usługi płatnicze – Ogólny zakaz poboru opłat manipulacyjnych za korzystanie z instrumentu płatniczego – Umowa między operatorem telefonii cyfrowej a osobami prywatnymi
I – Wprowadzenie
1. Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy uprawnienia państw członkowskich, ustanowionego przez art. 52 ust. 3 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE(2) (zwanej dalej „dyrektywą”), do wprowadzenia zakazu pobierania opłat za korzystanie z danego instrumentu płatniczego lub ograniczenia tego prawa, znanego pod angielskim terminem „surcharging”.
2. W przypadku pobierania opłat („surchargingu”) przedsiębiorstwa będące odbiorcami płatności obciążają opłatami swoich klientów-płatników za korzystanie z danego instrumentu płatniczego. Praktyka ta ma na celu przerzucenie na klienta-płatnika kosztu korzystania, w szczególności, z kart kredytowych lub kart debetowych.
3. Pytania skierowane przez sąd odsyłający mają na celu ustalenie, czy przepisy art. 52 ust. 3 dyrektywy mają zastosowanie do spółek telefonii komórkowej, czy przelew środków stanowi instrument płatniczy w rozumieniu dyrektywy oraz czy ogólny zakaz pobierania opłat przez odbiorcę płatności obowiązujący w Republice Austrii jest zgodny z przepisami tego artykułu.
II – Ramy prawne
A – Prawo Unii
4. Artykuł 1 dyrektywy przewiduje:
„1. Niniejsza dyrektywa ustanawia przepisy, zgodnie z którymi państwa członkowskie wyróżniają sześć następujących kategorii dostawców usług płatniczych:
a) instytucje kredytowe w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. a) dyrektywy 2006/48/WE;
b) instytucje pieniądza elektronicznego w rozumieniu art. 1 ust. 3 lit. a) dyrektywy 2000/46/WE;
c) instytucje świadczące żyro pocztowe uprawnione do świadczenia usług płatniczych zgodnie z prawem krajowym;
d) instytucje płatnicze w rozumieniu niniejszej dyrektywy;
e) Europejski Bank Centralny [EBC] i krajowe banki centralne, jeżeli nie działają one w charakterze władz monetarnych lub innych organów publicznych;
f) państwa członkowskie lub ich władze regionalne lub lokalne, gdy nie działają one w charakterze organów publicznych.
2. Niniejsza dyrektywa ustanawia również zasady dotyczące przejrzystości warunków i wymogów w zakresie informowania o usługach płatniczych, a także odpowiednie prawa i obowiązki użytkowników usług płatniczych oraz dostawców usług płatniczych w odniesieniu do świadczenia usług płatniczych jako stałego zajęcia lub działalności gospodarczej”.
5. Zgodnie z art. 4 tej dyrektywy, zatytułowanym „Definicje”:
„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
3) »usługa płatnicza« oznacza wszelką działalność gospodarczą wymienioną w załączniku;
[…]
5) »transakcja płatnicza« oznacza działanie zainicjowane przez płatnika lub odbiorcę, polegające na lokowaniu, transferze lub wycofaniu środków, niezależnie od rodzaju pierwotnych zobowiązań między płatnikiem a odbiorcą;
[…]
7) »płatnik« oznacza osobę fizyczną lub prawną, która jest właścicielem rachunku płatniczego i składa zlecenie płatnicze z tego rachunku płatniczego, lub w przypadku gdy rachunek płatniczy nie istnieje – osoba fizyczna lub prawna, która składa zlecenie płatnicze;
8) »odbiorca« oznacza osobę fizyczną lub prawną będącą zamierzonym odbiorcą środków stanowiących przedmiot transakcji płatniczej;
9) »dostawca usług płatniczych« oznacza podmioty, o których mowa w art. 1 ust. 1, oraz osoby prawne i fizyczne korzystające z wyłączenia na mocy art. 26;
10) »użytkownik usług płatniczych« oznacza osobę fizyczną lub prawną korzystającą z usług płatniczych w charakterze płatnika albo odbiorcy lub obu łącznie;
[…]
16) »zlecenie płatnicze« oznacza dyspozycję płatnika lub odbiorcy dla jego dostawcy usług płatniczych z żądaniem wykonania transakcji płatniczej;
[…]
19) »autoryzacja« oznacza procedurę pozwalającą dostawcy usług płatniczych na sprawdzenie wykorzystania konkretnego instrumentu płatniczego, w tym jego indywidualnych zabezpieczeń;
[…]
23) »instrument płatniczy« oznacza każde zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych zbiór procedur, z których korzysta użytkownik usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego;
[…]”.
6. Znajdujący się w tytule IV, który określa prawa i obowiązki w odniesieniu do dostarczania usług płatniczych i korzystania z nich, art. 52 tej dyrektywy, zatytułowany „Obowiązujące opłaty”, w ust. 3 stanowi:
„Dostawca usług płatniczych nie uniemożliwia odbiorcy żądania od płatnika opłaty lub oferowania mu zniżki za korzystanie z danego instrumentu płatniczego. Państwa członkowskie mogą jednak zabronić pobierania opłat lub ograniczyć to prawo, biorąc pod uwagę potrzebę pobudzania konkurencji i propagowania korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych”.
7. Zakres zastosowania przepisów art. 52 ust. 3 dyrektywy jest skomentowany w motywie 42 tej dyrektywy w sposób następujący:
„W celu propagowania przejrzystości i konkurencji dostawca usług płatniczych nie powinien uniemożliwiać odbiorcy żądania od płatnika opłaty za użycie konkretnego instrumentu płatniczego. O ile odbiorca powinien mieć prawo nakładania opłat za korzystanie z określonego instrumentu płatniczego, państwa członkowskie mogą zadecydować o zakazaniu wszelkich takich praktyk lub ich ograniczeniu, jeżeli ich zdaniem ma to uzasadnienie ze względu na nadużycia w ustalaniu cen lub możliwy negatywny wpływ na korzystanie z określonego instrumentu płatniczego, w związku z potrzebą pobudzania konkurencji i korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych”.
8. Znajdujący się w tytule VI „Przepisy końcowe” art. 86 dyrektywy, zatytułowany „Pełna harmonizacja”, przewiduje:
„1. Bez uszczerbku dla art. 30 ust. 2, art. 33, art. 34 ust. 2, art. 45 ust. 6, art. 47 ust. 3, art. 48 ust. 3, art. 51 ust. 2, art. 52 ust. 3, art. 53 ust. [2], art. 61 ust. 3 oraz art. 72 i 88 państwa członkowskie nie utrzymują ani nie przyjmują, w zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy, przepisów innych niż te ustanowione w niniejszej dyrektywie.
[…]”.
B – Prawo austriackie
9. Według sądu odsyłającego w Republice Austrii dyrektywa została przetransponowana przez Zahlungsdienstegesetz (ustawę o usługach płatniczych) (BGBl. I, 66/2009, zwaną dalej „ZaDiG”), która weszła w życie w dniu 1 listopada 2009 r.
10. Paragraf 1 ust. 1 ZaDiG, zatytułowany „Zakres stosowania”, stanowi:
„Niniejsza ustawa określa warunki, na jakich osoby mogą w Austrii zawodowo świadczyć usługi płatnicze (dostawcy usług płatniczych) oraz reguluje prawa i obowiązki dostawców usług płatniczych i użytkowników usług płatniczych w związku z usługami płatniczymi świadczonymi dla użytkowników usług płatniczych zamieszkałych lub mających siedzibę w Austrii albo przez zamieszkałych lub mających siedzibę w Austrii dostawców usług płatniczych, a także dostęp do systemów płatności”.
11. Paragraf 27 ust. 6 ZaDiG, zatytułowany „Opłaty”, dokonuje transpozycji do austriackiego porządku prawnego postanowień art. 52 ust. 3 dyrektywy i stanowi:
„Dostawca usług płatniczych nie uniemożliwia odbiorcy żądania od płatnika opłaty lub oferowania mu zniżki za korzystanie z danego instrumentu płatniczego. Pobieranie opłat przez odbiorcę w przypadku korzystania z określonego instrumentu płatniczego jest zabronione”.
III – Spór w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne
12. T‑Mobile Austria GmbH (zwana dalej „T‑Mobile Austria”) jest jednym z operatorów telefonii komórkowej w Austrii. Zawiera ona umowy telekomunikacyjne z konsumentami i stosuje przy tym aktualizowane przez siebie ogólne warunki umów, w których znajduje się (stan na listopad 2009 r.) następujący warunek umowny (zwany dalej „spornym warunkiem”):
㤠23
[…]
1.2. Wszystkie rodzaje płatności będą uważane za wykonanie zobowiązania, jednak w przypadku płatności poprzez formularz płatności albo telebanking naliczana będzie opłata manipulacyjna, której wysokość wynika z obowiązujących Państwa przepisów taryfowych”.
13. Zgodnie z tym warunkiem umownym, gdy klient zgłosi i stosuje taryfę „Call Europe”, jest on zobowiązany zapłacić dodatkowo 3 EUR miesięcznie, jeśli wybierze „płatność bez polecenia zapłaty albo karty kredytowej”, co obejmuje w szczególności płatność za pomocą formularza płatności albo poprzez bankowość elektroniczną („telebanking”).
14. W skardze w postępowaniu głównym Verein für Konsumenteninformation, stowarzyszenie konsumentów, domaga się zakazania T‑Mobile Austria, po pierwsze, zapisywania spornego warunku w umowach, które zawiera ze swoimi klientami, oraz po drugie, powoływania się na niego w obowiązujących umowach. Na poparcie swojej skargi Verein für Konsumenteninformation podnosi, że sporny warunek jest sprzeczny z bezwzględnie obowiązującymi przepisami § 27 ust. 6 zdanie drugie ZaDiG.
15. T‑Mobile Austria zażądała oddalenia skargi i podniosła w pierwszej kolejności, że nie jest ona objęta zakresem zastosowania dyrektywy ani też ZaDiG, ponieważ nie jest „dostawcą usług płatniczych”, lecz operatorem telefonii komórkowej. W drugiej kolejności stwierdziła, że w braku indywidualnych zabezpieczeń formularz płatności nie jest także „instrumentem płatniczym” w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy. Transpozycja art. 52 ust. 3 dyrektywy przez § 27 ust. 6 zdanie drugie ZaDiG została dokonana niezgodnie z dyrektywą, ponieważ ustawodawca austriacki nie uzasadnił konkretnie, z powodów, o których mowa w art. 52 ust. 3 dyrektywy, zakazu stosowania opłat za określone instrumenty płatnicze.
16. Sąd orzekający w pierwszej instancji uwzględnił skargę Verein für Konsumenteninformation w całości, a jego wyrok został utrzymany w mocy w apelacji. Sąd apelacyjny orzekł, że formularz płatności nie stanowi instrumentu płatniczego w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy, ale stwierdził, że ponieważ przepis zawarty w art. 52 ust. 3 dyrektywy został wyłączony z pełnej harmonizacji, ustawodawca krajowy może wprowadzić ogólny zakaz pobierania opłat dodatkowych, podobny do zakazu ustanowionego w § 27 ust. 6 ZaDiG, nie tylko w stosunku do instrumentów płatniczych w rozumieniu dyrektywy, lecz także w odniesieniu do innych procedur płatności, jak na przykład przelewu poprzez formularz płatności. Ponadto sąd apelacyjny orzekł, że zakaz ten odpowiada celowi art. 52 ust. 3 ostatnie zdanie dyrektywy, jakim jest pobudzanie konkurencji i należyte funkcjonowanie systemu opłat.
17. T‑Mobile Austria wniosła od tego wyroku rewizję do Oberster Gerichtshof (sądu najwyższego, Austria). Po stwierdzeniu, że kwestie podniesione w postępowaniu głównym nie zostały jeszcze rozstrzygnięte przez Trybunał, sąd odsyłający, którego wyroki nie podlegają zaskarżeniu przed sądami krajowymi, zawiesił postępowanie i skierował do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:
„1) Czy art. 52 ust. 3 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego należy interpretować w ten sposób, że znajduje on zastosowanie również do stosunku umownego pomiędzy operatorem telefonii komórkowej jako odbiorcą płatności i jego klientem (konsumentem) jako płatnikiem?
2) Czy podpisany własnoręcznie przez płatnika formularz płatności lub procedurę opartą na podpisanym formularzu płatności zmierzającą do wydania polecenia przelewu oraz procedurę uzgodnioną dla wydania polecenia przelewu w bankowości internetowej (telebanking) należy uważać za »instrument płatniczy« w rozumieniu art. 4 pkt 23 i art. 52 ust. 3 dyrektywy 2007/64/WE?
3) Czy art. 52 ust. 3 dyrektywy 2007/64/WE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on stosowaniu krajowych przepisów przewidujących ogólny zakaz pobierania opłat przez odbiorcę płatności, niewprowadzający rozróżnienia pomiędzy różnymi instrumentami płatniczymi?”.
IV – Postępowanie przed Trybunałem
18. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony przed Trybunałem w dniu 30 listopada 2011 r. T‑Mobile Austria, Verein für Konsumenteninformation, rządy austriacki, niemiecki, francuski, włoski i portugalski oraz Komisja Europejska złożyli uwagi na piśmie. W dniu 11 września 2013 r. odbyła się rozprawa, na której Verein für Konsumenteninformation, rządy austriacki i niemiecki oraz Komisja przedstawili swoje uwagi ustne.
V – Analiza
A – W przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego
19. Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający stara się ustalić, czy możliwość, jaką mają państwa członkowskie na mocy art. 52 ust. 3 zdanie drugie dyrektywy, aby zabronić pobierania opłat lub ograniczyć to prawo, znajduje zastosowanie również do stosunku umownego pomiędzy operatorem telefonii komórkowej a jego klientem.
1. W przedmiocie dopuszczalności
20. Verein für Konsumenteninformation stoi na stanowisku, że nie należy udzielać odpowiedzi na to pytanie, ponieważ odpowiedź nie jest „niezbędna” w rozumieniu art. 267 TFUE do rozstrzygnięcia przez sąd odsyłający toczącego się przed nim sporu. Podnosi, że jego interes prawny jest niezależny od możliwości zastosowania art. 52 ust. 3 dyrektywy do stosunku umownego łączącego T‑Mobile Austria i jego klientów i że to uprawnienie wynika z austriackiego prawa publicznego, które daje mu prawo do występowania z powództwem o zaniechanie w ramach ochrony konsumentów.
21. Tego argumentu nie można uwzględnić. Jak jasno wynika z orzecznictwa Trybunału, „ocena znaczenia i niezbędnego charakteru pytania prejudycjalnego leży zasadniczo wyłącznie w kompetencji sądu, który występuje z odesłaniem prejudycjalnym”(3), chyba że „jest oczywiste, że wykładnia prawa [Unii], o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje danymi na temat stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedstawione”(4).
22. Argument podniesiony przez Verein für Konsumenteninformation nie wchodzi w zakres tego wyjątku. Ponadto jego wywody dotyczące zdolności do działania nie mają znaczenia dla oceny niezbędnego charakteru pytania prejudycjalnego. Nawet jeśli to uprawnienie zostało mu dane na mocy austriackiego prawa publicznego, może być użyteczne dla sądu krajowego uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy art. 52 ust. 3 dyrektywy ma zastosowanie do sytuacji, w której odbiorca płatności, w tym przypadku T‑Mobile Austria, jest operatorem telefonii komórkowej i mógłby z tego tytułu nie być objęty zakresem zastosowania dyrektywy.
23. Należy zatem uznać pytanie pierwsze za dopuszczalne.
2. Co do istoty
24. Zdaniem T‑Mobile Austria stosunek umowny może być objęty zakresem zastosowania dyrektywy wyłącznie wówczas, gdy wchodzi on w przedmiotowy zakres zastosowania tej dyrektywy. W związku z tym T‑Mobile Austria stoi na stanowisku, że powinny zostać z niego wyłączone, w tym również z zakresu zastosowania art. 52 ust. 3 dyrektywy, warunki umowne operatorów telefonii komórkowej, ponieważ nie są oni dostawcami usług płatniczych w rozumieniu art. 1 ust. 1 tej dyrektywy i ponieważ nie świadczą usługi płatniczej w rozumieniu art. 4 pkt 3 tej dyrektywy.
25. Spółka ta twierdzi, że ponieważ stosunki umowne łączące ją z jej klientami nie mają charakteru usługi płatniczej, dyrektywa ta nie ma do niej zastosowania na mocy przepisów jej art. 2 ust. 1, zgodnie z którymi dyrektywa ta „stosuje się do usług płatniczych świadczonych na terytorium [Unii Europejskiej]”.
26. Natomiast Verein für Konsumenteninformation, rządy austriacki, niemiecki, francuski, włoski i portugalski oraz Komisja jednogłośnie stoją na stanowisku, że art. 52 ust. 3 dyrektywy ma zastosowanie do stosunków umownych łączących T‑Mobile Austria z jej klientami.
27. Ich zdaniem wynika to wyraźnie z treści tego artykułu, który, po pierwsze, zakazuje dostawcy usług płatniczych uniemożliwiania odbiorcy żądania od płatnika opłaty lub oferowania mu zniżki za korzystanie z danego instrumentu płatniczego, oraz po drugie, zezwala państwom członkowskim zabronić pobierania opłat lub ograniczyć to prawo odbiorcy do żądania opłat od płatnika za korzystanie z danego instrumentu płatniczego, aby pobudzać konkurencję i propagować korzystanie z wydajnych instrumentów płatniczych.
28. Moim zdaniem nie ma żadnej wątpliwości, że T‑Mobile Austria jest odbiorcą w rozumieniu przepisów tego artykułu, czego ona sama nie podważa. Zgodnie z art. 4 pkt 8 dyrektywy „odbiorca” oznacza „osobę […] prawną będącą zamierzonym odbiorcą środków stanowiących przedmiot transakcji płatniczej”. Jako wierzyciel płatności dokonanych przez swoich klientów T‑Mobile Austria jest więc odbiorcą tych płatności w rozumieniu przepisów tego artykułu oraz art. 52 ust. 3 tej dyrektywy.
29. Nie ma również żadnej wątpliwości, że klienci T‑Mobile Austria są płatnikami w rozumieniu dyrektywy, która definiuje ich w art. 4 pkt 7 jako „osob[y] fizyczn[e] lub prawn[e], któr[e] [są] właściciel[ami] rachunku płatniczego i składa[ją] zlecenie płatnicze z tego rachunku płatniczego, lub w przypadku gdy rachunek płatniczy nie istnieje – osob[y] fizyczn[e] lub prawn[e], która składa[ją] zlecenie płatnicze”. W konsekwencji wpłacając środki na rzecz T‑Mobile Austria jako płatności z tytułu ich rachunków za korzystanie z telefonii komórkowej, jej klienci są „płatnikami” w rozumieniu tej dyrektywy.
30. Jak podkreśla Komisja, o ile prawdą jest, że pierwsze zdanie art. 52 ust. 3 dyrektywy dotyczy bezpośrednio wyłącznie stosunku pomiędzy dostawcą usług płatniczych i odbiorcą, a dostawca usług płatniczych nie uniemożliwia odbiorcy żądania od płatnika opłaty lub oferowania zniżki „płatnikowi za korzystanie z danego instrumentu płatniczego”, reguluje ono również przez ten fakt, nawet jeśli tylko pośrednio, stosunek pomiędzy odbiorcą a płatnikiem.
31. Co się tyczy zdania drugiego tego przepisu, daje ono państwom członkowskim możliwość zakazania lub ograniczenia prawa żądania opłat i umożliwia im bezpośrednie regulowanie stosunku łączącego odbiorcę – w tym przypadku T‑Mobile Austria – i płatnika – w tym przypadku jego klienta, w sytuacji, w której, jak wskazuje motyw 42 dyrektywy, „ich zdaniem ma to uzasadnienie ze względu na nadużycia w ustalaniu cen lub ustalaniu cen, które mogą mieć negatywny wpływ na wykorzystanie określonego instrumentu płatniczego”.
32. Z powyższego wynika, że w kontekście przepisu art. 52 ust. 3 dyrektywy praktyka obciążania opłatami za korzystanie z danego instrumentu płatniczego dotyczy w każdym przypadku i głównie stosunku pomiędzy odbiorcą a płatnikiem. Ponadto, jak to podnosi Komisja, nie dostrzegam, w jaki sposób państwa członkowskie mogłyby skutecznie wykonywać uprawnienie, które daje im przepis art. 52 ust. 3 tej dyrektywy, gdyby chodziło tylko o stosunek pomiędzy odbiorcą a jego dostawcą usług płatniczych.
33. Podzielam więc stanowisko Verein für Konsumenteninformation, rządów austriackiego, niemieckiego, francuskiego, włoskiego i portugalskiego oraz Komisji.
34. W konsekwencji proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pierwsze pytanie prejudycjalne, że art. 52 ust. 3 dyrektywy ma zastosowanie do stosunku umownego łączącego operatora telefonii komórkowej jako odbiorcę płatności z jego klientem (konsumentem) jako płatnikiem.
B – W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego
35. Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zasadniczo dąży do ustalenia, czy po pierwsze, „podpisany własnoręcznie przez płatnika formularz płatności lub procedurę opartą na podpisanym formularzu płatności zmierzającą do wydania polecenia przelewu”, oraz po drugie, procedurę uzgodnioną dla wydania polecenia przelewu w bankowości elektronicznej (telebankingu) należy uważać za „instrument płatniczy” w rozumieniu art. 4 pkt 23 i art. 52 ust. 3 dyrektywy.
36. Na wstępie należy podnieść rozbieżność językową pomiędzy wersją niemiecką a wersją francuską dyrektywy. Podczas gdy wersja francuska definiuje „instrument płatniczy” jako „każde zindywidualizowane urządzenie lub […] zbiór procedur […]”, wersja niemiecka używa przymiotnika „zindywidualizowany”, aby opisać jednocześnie i urządzenie, i zbiór procedur („jedes personalisierte Instrument und/oder jeden personalisierten Verfahrensablauf […]”)(5). Inne wersje, takie jak wersja angielska i wersja grecka, mogą być odczytane na obydwa te sposoby(6).
37. Po zasygnalizowaniu tego faktu stwierdzam, że ta różnica w wersjach językowych nie ma znaczenia dla przeprowadzanej przeze mnie analizy. Zarówno „urządzenie”, jak i „zbiór procedur”, formularz płatności w formie papierowej oraz polecenie przelewu w bankowości elektronicznej mogą być zindywidualizowane: formularz płatności przez złożenie własnoręcznego podpisu, natomiast wydanie polecenia przelewu w bankowości elektronicznej przez zastosowanie indywidualnych zabezpieczeń (np. kod PIN). W ten sposób zarówno jedno, jak i drugie są w stanie spełnić wymogi określone tak w wersji niemieckiej, jak i w wersji francuskiej dyrektywy.
38. Strony stoją na rozbieżnych stanowiskach w kwestii ustalenia, czy podpisany formularz płatności i wydanie polecenia przelewu w bankowości elektronicznej stanowią „instrumenty płatnicze” w rozumieniu dyrektywy.
39. Co się tyczy podpisanego formularza płatności, Verein für Konsumenteninformation, rządy austriacki, francuski, włoski i portugalski oraz Komisja twierdzą, że stanowi on „instrument płatniczy” w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy, używany na podstawie porozumienia pomiędzy dostawcą a użytkownikiem usług płatniczych w celu zainicjowania transakcji płatniczej w rozumieniu art. 4 pkt 16 tej dyrektywy, tzn. zainicjowania transferu środków. Wymóg zindywidualizowania jest spełniony przez własnoręczne podpisanie formularza przez płatnika, co pozwala przyjąć autentyczność zlecenia płatniczego jako pochodzącego od użytkownika usługi płatniczej.
40. W odniesieniu do kwestii zindywidualizowania Komisja podnosi, że z treści art. 4 pkt 23 dyrektywy nie wynika bezwzględny wymóg zindywidualizowanego urządzenia zabezpieczającego uzupełniającego osobisty podpis, który powodowałby, że podpisany formularz płatności stanowi instrument płatniczy w rozumieniu tej dyrektywy.
41. Rząd francuski dodaje, że uwzględniając cel dyrektywy, jakim jest realizacja jednolitego rynku usług płatniczych w Unii, nie można skutecznie podnosić, iż prawodawca Unii zamierzał wyłączyć z pojęcia „instrumentu płatniczego” sposoby płatności równie powszechne jak procedura przelewu.
42. Natomiast T‑Mobile Austria i rząd niemiecki sprzeciwiają się tej wykładni art. 4 pkt 23 dyrektywy. T‑Mobile Austria stoi na stanowisku, że istnienie „instrumentu płatniczego” zakłada istnienie urządzenia zabezpieczającego i że kryterium to nie występuje wyłącznie w przypadku własnoręcznego podpisu na formularzu płatności. Zdaniem T‑Mobile zindywidualizowanie instrumentu płatniczego musi nastąpić przed złożeniem podpisu, co oznacza, że instrument płatniczy musi być zindywidualizowany nawet w przypadku braku podpisu.
43. Rząd niemiecki natomiast podnosi, że formularz płatności nie jest ani urządzeniem, ani zbiorem procedur w rozumieniu art. 4 pkt 23 tej dyrektywy. Powołuje się on na liczne postanowienia dyrektywy, w których termin „instrument płatniczy” jest używany w sposób wskazujący, iż nie obejmuje on formularzy płatności.
44. Rząd ten powołuje się między innymi na przepisy art. 57 dyrektywy, zgodnie z którym dostawca usług płatniczych „wydaj[e]” instrument płatniczy użytkownikowi usług płatniczych i upewnia się, że „indywidualne zabezpieczenia instrumentu płatniczego nie są dostępne dla osób innych niż użytkownik usług płatniczych”(7), oraz art. 55 ust. 2 owej dyrektywy dotyczący blokowania instrumentu płatniczego z obiektywnie uzasadnionych względów związanych z bezpieczeństwem instrumentu płatniczego (np. w związku z podejrzeniem nieuprawnionego użycia lub jego użycia w nieuczciwych zamiarach).
45. Rząd niemiecki stoi zatem na stanowisku, że użycie terminu „instrument płatniczy” wyłącza jego zastosowanie do formularzy płatności. Jego zdaniem formularz płatności nie wiąże się z żadnym wydaniem instrumentu płatniczego użytkownikowi usług płatniczych i nie wymaga użycia indywidualnego zabezpieczenia, jak ma to miejsce w przypadku karty kredytowej. Ponadto niemożliwe jest również zablokowanie formularza płatności.
46. Na rozprawie rząd niemiecki – T‑Mobile Austria nie była na niej obecna – podtrzymał swoje stanowisko i wyjaśnił, że jego zdaniem formularz płatności stanowi zlecenie płatnicze w rozumieniu art. 4 pkt 16 dyrektywy, ale nie instrument płatniczy w rozumieniu art. 4 pkt 23 dyrektywy.
47. Co się tyczy wydania polecenia przelewu w bankowości elektronicznej („telebankingu”), Verein für Konsumenteninformation, rządy austriacki, niemiecki, francuski, włoski i portugalski oraz Komisja podtrzymują stanowisko, że ma ono cechy instrumentu płatniczego określone przepisami art. 4 pkt 23 dyrektywy. W szczególności podporządkowane jest szczególnej procedurze, w ramach której użytkownik usług płatniczych uzyskuje dostęp do platformy elektronicznej. Zindywidualizowanie takiej procedury jest ogólnie zagwarantowane przez urządzenia zabezpieczające i autoryzację. Z takim przypadkiem mamy do czynienia w niniejszej sprawie, ponieważ sąd odsyłający potwierdza, że w celu uzyskania dostępu do platformy elektronicznej płatnik jest zobowiązany wprowadzić kod PIN (osobisty numer identyfikacyjny) oraz kod TAN (numer transakcji), który jest konieczny do autoryzacji zlecenia płatniczego.
48. Natomiast T‑Mobile Austria stoi na stanowisku, że wydanie polecenia przelewu w bankowości elektronicznej również nie stanowi instrumentu płatniczego.
49. Moim zdaniem na drugie pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Niezależnie bowiem od tego, czy został zainicjowany podpisanym przez płatnika formularzem płatności, czy drogą elektroniczną (tym, co sąd odsyłający nazywa „telebankingiem”), przelew objęty jest przepisami art. 4 pkt 3 oraz pkt 23 dyrektywy.
50. Prawdą jest, że sąd odsyłający formalnie zadaje Trybunałowi pytanie dotyczące nie techniki dokonania przelewu w całości, ale podpisanego formularza płatności i wydania polecenia przelewu w bankowości elektronicznej. Podpisany przez płatnika i przekazany dostawcy usług płatniczych formularz płatności lub polecenie przelewu w bankowości elektronicznej jest w mniejszym stopniu „zindywidualizowan[ym] urządzenie[m] lub uzgodniony[m] przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę usług płatniczych zbi[orem] procedur, z których korzysta użytkownik usług płatniczych w celu zainicjowania zlecenia płatniczego”(8) niż samym zleceniem płatniczym, tzn. „dyspozycj[ą] płatnika […] dla jego dostawcy usług płatniczych z żądaniem wykonania transakcji płatniczej”(9).
51. Jednakże wydaje mi się, że poza sformułowaniem użytym przez sąd odsyłający jego pytanie ma na celu ustalenie, czy całość czynności umożliwiających dokonanie transferu środków, tzn. wypełnienie i podpisanie formularza płatności i jego przekazanie dostawcy usług płatniczych lub wydanie polecenia przelewu w bankowości elektronicznej, stanowi „instrument płatniczy” w rozumieniu dyrektywy.
52. Z tym uściśleniem wydaje mi się, że dyrektywa ma zastosowanie do przelewów, niezależnie od tego, czy zostały zainicjowane formularzem płatności podpisanym przez płatnika, czy drogą elektroniczną. W przepisie art. 4 pkt 3 definiuje ona bowiem termin „usługi płatnicze” jako oznaczający „wszelką działalność gospodarczą wymienioną w załączniku”, który w punkcie 3 wymienia „[w]ykonywanie transakcji płatniczych, w tym transfer środków na rachunek płatniczy u dostawcy usług płatniczych użytkownika lub u innego dostawcy usług płatniczych: […] realizacja przelewów bankowych, w tym stałych zleceń”.
53. Ponadto przelew odpowiada kryteriom ustanowionym przepisami art. 4 pkt 23 dyrektywy, ponieważ stanowi zbiór procedur, wykorzystujących albo drogę elektroniczną, albo formę papierową, umożliwiających użytkownikowi usług płatniczych i płatnikowi zlecenie jego dostawcy usług płatniczych, często bankowi, dokonanie transferu środków z jego konta na konto otwarte przez odbiorcę płatności u jego dostawcy usług płatniczych.
54. Fakt uznania przelewu za instrument płatniczy jest potwierdzony praktyką EBC, który wymienia przelewy („credit transfers”) wśród instrumentów płatniczych „jednolity obszar płatności w euro” [Single Euro Payments Area (SEPA)](10).
55. Ten wniosek jest również poparty ostatnią oceną „skutków” (zwaną dalej „oceną skutków”) z dnia 24 lipca 2013 r., towarzyszącą propozycji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 2002/65/WE, 2013/36/UE oraz 2009/110/WE i uchylającej dyrektywę 2007/64/WE [COM(2013) 547 final, zwanej dalej „propozycją dyrektywy”](11).
56. Ta ocena skutków, która aktualnie jest dostępna wyłącznie w języku angielskim, określa wielokrotnie przelewy („credit transfers”) jako instrumenty płatnicze, stwierdzając na przykład, że „[k]arty płatnicze, przelewy i debety bezpośrednio na koncie są najbardziej popularnymi w Unii bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi”(12).
57. Należy pamiętać na tym etapie, że przepis art. 52 ust. 3 dyrektywy dotyczy prawa odbiorcy do pobierania dodatkowych opłat („surcharging”), tzn. prawa odbiorcy do obciążania klienta-płatnika kosztami związanymi z wybranym przez niego określonym instrumentem płatniczym.
58. Jak ujawnia ocena skutków, pobieranie opłat przez odbiorcę płatności jest głównie stosowane ogólnie w przypadku kart płatniczych(13) i to stwierdzenie znajduje swoje odzwierciedlenie w motywie 63 propozycji dyrektywy(14), jednakże fakt, że zjawisko pobierania opłat przez odbiorcę płatności jest związane w szczególności z korzystaniem z kart płatniczych, ani nawet możliwość, że przepis art. 52 ust. 3 dyrektywy powstał pod wpływem tego twierdzenia, nie wystarczą, aby wyłączyć z zakresu jego zastosowania inne instrumenty płatnicze takie jak przelewy.
59. W każdym wypadku teza rządu niemieckiego, jakoby podpisany formularz płatności nie stanowił instrumentu płatniczego – w przeciwieństwie do przelewu zainicjowanego w bankowości internetowej, nie jest przekonująca. Jak stwierdziła bowiem Komisja na rozprawie, nielogiczne jest odmienne traktowanie tych dwóch metod korzystania z tego samego instrumentu płatniczego, jakim jest przelew.
60. Należy więc odpowiedzieć na to drugie pytanie, że przelew środków („credit transfer”) zainicjowany albo formularzem płatności podpisanym przez płatnika, albo za pośrednictwem bankowości internetowej („telebanking”), należy traktować jako „instrument płatniczy” w rozumieniu przepisów art. 4 pkt 23 i art. 52 ust. 3 dyrektywy.
C – W przedmiocie trzeciego pytania prejudycjalnego
61. Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 52 ust. 3 zdanie drugie dyrektywy uprawnia Republikę Austrii do ustanowienia przepisami § 27 ust. 6 ZaDiG ogólnego zakazu pobierania opłat przez odbiorcę płatności, w szczególności niewprowadzającego rozróżnienia pomiędzy różnymi instrumentami płatniczymi.
62. W przedmiocie tego pytania Verein für Konsumenteninformation, wspierany przez rządy austriacki, niemiecki, francuski, włoski i portugalski oraz przez Komisję, stoi na stanowisku, że ogólny zakaz pobierania opłat przez odbiorcę płatności ustanowiony przepisem § 27 ust. 6 ZaDiG dokonuje prawidłowej transpozycji spornego przepisu art. 52 ust. 3 dyrektywy.
63. Po pierwsze bowiem, przepis ten sprzyja używaniu wydajnych z punktu widzenia płatnika instrumentów płatniczych, zakazując odbiorcy pobierania dodatkowych opłat, a jednocześnie umożliwiając mu stosowanie zniżek w celu zachęcania do korzystania z wydajniejszych w jego przekonaniu instrumentów.
64. Po drugie, przepis ten służy pobudzaniu konkurencji przez zwiększenie przejrzystości opłat, jako że pobieranie dodatkowych opłat manipulacyjnych za korzystanie z instrumentu płatniczego utrudnia konsumentom porównanie istniejących na rynku ofert w tym zakresie.
65. Ponadto rząd niemiecki i Komisja są zdania, że art. 52 ust. 3 zdanie drugie dyrektywy daje szerokie uprawnienia dyskrecjonalne w zakresie wyboru ogólnego zakazu lub ograniczenia pobierania opłat przez odbiorcę płatności w celu pobudzania konkurencji i propagowania korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych oraz zapobiegania nadużyciom w ustalaniu cen przez odbiorcę płatności.
66. W pierwszej kolejności T‑Mobile Austria podnosi, że przepis art. 52 ust. 3 dyrektywy nie pozwala państwom członkowskim na ustanawianie ogólnego zakazu, ale wyłącznie na ustanowienie zakazu pobierania opłat manipulacyjnych za korzystanie z określonego instrumentu płatniczego.
67. W drugiej kolejności podkreśla ona, że zgodnie z przepisem art. 52 ust. 3 dyrektywy zakaz taki musi uwzględniać konieczność pobudzania konkurencji i propagowania korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych. Natomiast zakaz ogólny dotyka w równym stopniu wydajnych, jak i niewydajnych środków płatniczych. Ponadto podnosi ona w tym względzie, że motyw 42 dyrektywy uściśla, iż państwa członkowskie mogą zadecydować o zakazaniu pobierania opłat przez odbiorcę płatności, jeżeli ich zdaniem ma to uzasadnienie ze względu na nadużycia w ustalaniu cen lub ustalanie cen, które mogą mieć negatywny wpływ na wykorzystanie określonego instrumentu płatniczego, a z tym nie mamy do czynienia w przypadku spornego warunku.
68. W trzeciej kolejności podnosi ona, że wykładnia dyrektywy w świetle wolności prowadzenia działalności gospodarczej i prawa własności (art. 15 i 17 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej) powinna dopuszczać fakturowanie kosztów dodatkowych związanych z niewydajnymi sposobami dokonywania płatności takimi jak formularze płatności.
69. Podzielam osobiście stanowisko prezentowane przez Verein für Konsumenteninformation, rządy austriacki, niemiecki, francuski, włoski i portugalski oraz przez Komisję.
70. Podobnie jak rząd niemiecki i Komisja uważam, że z brzmienia art. 52 ust. 3 dyrektywy wynika, iż przepis ten pozostawia państwom członkowskim szeroki zakres uznania przy podejmowaniu decyzji, czy i w jaki sposób mają skorzystać z uprawnienia do ustanowienia zakazu lub ograniczenia pobierania opłat przez odbiorcę płatności. Zdanie drugie tego artykułu stanowi wyraźnie, że „[p]aństwa członkowskie mogą jednak zabronić pobierania opłat”, przy czym jedynym ograniczeniem jest to, iż środek ten powinien brać pod uwagę „potrzebę pobudzania konkurencji i propagowania korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych”.
71. Motyw 42 dyrektywy potwierdza, że zamiarem prawodawcy Unii było przyznanie tego szerokiego zakresu uznania państwom członkowskim. Jak wynika z tego motywu, „państwa członkowskie mogą zadecydować o zakazaniu […] lub […] ograniczeniu [pobierania opłat przez odbiorcę płatności] jeżeli ich zdaniem ma to uzasadnienie ze względu na nadużycia w ustalaniu cen lub ustalanie cen, które mogą mieć negatywny wpływ na wykorzystanie określonego instrumentu płatniczego […]”(15).
72. Państwa członkowskie mogą więc zakazać praktyki pobierania opłat przez odbiorcę płatności lub ograniczyć ją, nawet w sposób ogólny, aby pobudzać konkurencję, propagować korzystanie z wydajnych instrumentów płatniczych lub zapobiegać nadużyciom w ustalaniu cen.
73. T‑Mobile Austria kładzie nacisk na użycie sformułowania „dany instrument płatniczy”(16) w przepisie art. 52 ust. 3 zdanie pierwsze dyrektywy, aby twierdzić, że ustanowienie ogólnego zakazu pobierania opłat przez odbiorcę płatności nie jest możliwe. Na tej podstawie podnosi, że dyrektywa daje państwom członkowskim uprawnienie do ustanowienia zakazu lub ograniczenia pobierania opłat przez odbiorcę płatności wyłącznie w przypadku szczególnych instrumentów płatniczych i pod warunkiem, że wszelki zakaz lub ograniczenie zostaną ustanowione „z uwagi na potrzebę pobudzania konkurencji i propagowania korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych”.
74. W moim przekonaniu logiczne jest, że art. 52 ust. 3 zdanie pierwsze dyrektywy odwołuje się do „danego instrumentu płatniczego”, ponieważ nie może być mowy o uniemożliwieniu przez dostawcę usług płatniczych odbiorcy pobierania od płatnika opłaty w jedynym przypadku, w którym odbiorca chciałby ją zastosować do wszystkich instrumentów płatniczych. Oczywiście pozostaje to w związku z faktem, że słowa te nie są użyte w zdaniu drugim tego ustępu i dlatego państwa członkowskie mogą swobodnie ustalać zakres zakazu czy ograniczenia pobierania opłat przez odbiorcę płatności (np. wyłącznie do niektórych instrumentów płatniczych).
75. Na rozprawie rząd austriacki wspomniał powody, które skłoniły ustawodawcę austriackiego do ustanowienia ogólnego zakazu pobierania opłat przez odbiorcę płatności. W uzasadnieniu § 27 ust. 6 ZaDiG mowa jest o przejrzystości i pobudzaniu konkurencji(17). Chociaż do sądu odsyłającego należy potwierdzenie tego, co uwzględnił sąd apelacyjny – że ogólny zakaz pobierania opłat przez odbiorcę płatności w wystarczającym stopniu „wziął pod uwagę” względy interesu ogólnego, o których mowa w przepisie art. 52 ust. 3 dyrektywy(18) – wydaje mi się, że ustawodawca austriacki nie przekroczył granic swobodnego uznania, które zostało mu przyznane na mocy tego artykułu i motywu 42 dyrektywy. Wydaje mi się również użyteczne przedstawienie kilku uwag w przedmiocie względów interesu ogólnego, o których mowa w art. 52 ust. 3 dyrektywy.
76. Ocena skutków wykazała, że praktyka pobierania opłat przez odbiorcę płatności prowadzi często do nadużyć w zakresie ustalania opłat przez niektóre przedsiębiorstwa, tzn. opłat nieproporcjonalnie wysokich w stosunku do kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo w związku z przeprowadzeniem transakcji, w szczególności w przypadku, w którym konsumenci nie mogą uniknąć tych kosztów dodatkowych przez skorzystanie z innego instrumentu płatniczego(19).
77. Jak wynika z tej samej oceny, pobieranie opłat przez odbiorcę płatności było stosowane w celu wygenerowania dodatkowych przychodów, a nie w celu obciążenia płatnika rzeczywistymi opłatami, jakimi dostawca usług płatniczych odbiorcy obciążał go w związku z korzystaniem z instrumentu płatniczego(20).
78. W celu uniknięcia tego typu nadużyć i z uwagi na ogromną trudność w dokładnym ustaleniu współzależności pomiędzy kosztami rzeczywistymi a żądanymi opłatami, art. 52 ust. 3 dyrektywy daje państwom członkowskim prawo wprowadzenia zwyczajnego zakazu pobierania opłat przez odbiorcę płatności(21).
79. W niniejszej sprawie chodzi o ustalenie, czy opłata w wysokości 3 EUR żądana przez T‑Mobile od płatnika odpowiada kosztom rzeczywistym ponoszonym przez T‑Mobile w związku z wyborem zapłaty za fakturę przez płatnika przelewem bankowym. Jak podnosi rząd francuski, koszty ponoszone przez odbiorcę przyjmującego środki pochodzące z polecenia przelewu krajowego lub europejskiego są zwykle bardzo niskie, by nie rzec: prawie żadne. W istocie bowiem, z wyjątkiem sytuacji, w której polecenie przelewu jest niekompletne, przelew na konto odbiorcy dokonywany jest w sposób zautomatyzowany, bez czynnej interwencji ze strony dostawcy usług płatniczych.
80. W swoich uwagach pisemnych T‑Mobile Austria twierdzi przeciwnie, że obsługa płatności dokonywanych za pomocą formularza płatności generuje znaczące koszty, nie podając przy tym żadnych innych wyjaśnień, których również nie udzieliła – ze względu na nieobecność na rozprawie – w odpowiedzi na argumenty rządu francuskiego.
81. Jest więc wysoce prawdopodobne, że 3 EUR pobierane przez T‑Mobile Austria od każdego polecenia przelewu nie miały na celu obciążenia klientów kosztami, które ponosi ta spółka, ale miały odstręczyć ich od płacenia faktur przelewem, ponieważ w przeciwieństwie do automatycznego obciążenia konta, w szczególności przez zlecenie przelewu, procedura przelewu nie pozwala odbiorcy inicjować transakcji płatniczej. Ta praktyka jest niezgodna z przepisem art. 52 ust. 3 dyrektywy, który uprawnia odbiorców albo do żądania od płatnika opłaty odpowiadającej kosztom rzeczywistym, jakie ponieśli, albo do oferowania płatnikom zniżki, aby zachęcić ich do korzystania z bardziej wydajnych z punktu widzenia odbiorcy instrumentów płatniczych. W konsekwencji decyzja ustawodawcy austriackiego o ustanowieniu zakazu pobierania opłat przez odbiorcę płatności jest w pełni zgodna z celem określonym przez prawodawcę Unii w motywie 42 dyrektywy, jakim jest zapobieganie nadużyciom przy ustalaniu opłat.
82. Co się tyczy pobudzania konkurencji, o którym mowa w art. 52 ust. 3 dyrektywy, należy brać pod uwagę związany z przejrzystością opłat interes ogólny, którego broni przepis taki jak zawarty w § 27 ust. 6 ZaDiG(22). Jak bowiem podnosi rząd austriacki, ogólny zakaz pobierania opłat przez odbiorcę płatności sprzeciwia się temu, aby przedsiębiorstwo żądało od klienta w przypadku skorzystania przez niego z danego instrumentu płatniczego wyższej ceny końcowej aniżeli cena, którą wskazuje w swoich ogłoszeniach i którą klient porównuje z innymi ofertami opłat.
83. Należy również mieć na względzie cechy sektora, z którym mamy do czynienia w sprawie głównej. Pomiędzy operatorami telefonii komórkowej istnieje ostra konkurencja oparta na taryfach za połączenia, cenach za minutę rozmowy oraz zryczałtowanych opłatach. Jak podnosi rząd austriacki, konsumenci przed podjęciem decyzji o nabyciu danego abonamentu porównują te taryfy, a nie obowiązujące opłaty za korzystanie z instrumentów płatniczych.
84. Co się tyczy propagowania korzystania z wydajnych instrumentów płatniczych, o którym mowa również w art. 52 ust. 3 dyrektywy, T‑Mobile Austria słusznie podkreśla konieczność brania pod uwagę zarówno interesów odbiorców, jak i interesów płatników. O ile bowiem interesy tych dwóch grup często bywają sprzeczne, żaden przepis dyrektywy nie zobowiązuje do korzystniejszego traktowania interesów jednej grupy w stosunku do interesów drugiej.
85. Jednakże nie należy zapominać, że art. 52 ust. 3 dyrektywy oraz § 27 ust. 6 ZaDiG umożliwiają T‑Mobile Austria oferowanie jej klientom zniżek, aby zachęcić ich do korzystania z instrumentów płatniczych wydajniejszych z jej punktu widzenia.
86. Nawet jeśli T‑Mobile Austria uważa automatyczne obciążenie konta za najskuteczniejszy instrument płatniczy, niektórzy płatnicy mogą nadal preferować przelew z powodów związanych z rodzajem posiadanego przez nich konta bankowego lub chęcią sprawdzenia faktury przed jej zapłaceniem.
87. Jak podnosi Verein für Konsumenteninformation, niektórzy konsumenci posiadają konta bankowe, które nie pozwalają na automatyczne ich obciążenie lub pozwalają na obciążenie bardzo ograniczonymi kwotami (w przypadku kont posiadanych przez studentów lub osób otrzymujących „minimalne świadczenia dla osób starszych” itd.). Jeśli w ich przypadku saldo na koncie nie jest wystarczające do pokrycia kwoty obciążenia, bank obciąży kosztami odrzucenia operacji płatnika, a nie odbiorcę, co nie pociąga za sobą żadnych dodatkowych kosztów dla odbiorcy. Z punktu widzenia tych konsumentów przelew jest najwydajniejszym instrumentem płatniczym, ponieważ umożliwia im wybór takiej daty jego wykonania, w której posiadają na koncie wystarczające środki na dokonanie płatności w terminie wyznaczonym przez odbiorcę. Ponadto przelew, w przeciwieństwie do automatycznego obciążenia konta, pozwala konsumentowi skontrolować fakturę przed jej zapłaceniem. Innymi słowy, wydajność instrumentu płatniczego nie powinna być oceniana wyłącznie z punktu widzenia odbiorcy.
88. Ponadto przepis taki jak § 27 ust. 6 ZaDiG, ustanawiający reguły i praktyki wolności prowadzenia działalności gospodarczej, szanujący zasady konkurencji, wydajności płatności oraz konsumenta nie może naruszać – jak twierdzi T‑Mobile Austria – jej podstawowych wolności, w szczególności jej prawa własności i wolności prowadzenia działalności gospodarczej zapisanego w postanowieniach art. 15 i 17 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
89. Argument T‑Mobile Austria oparty na art. 19 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady(23), również należy oddalić. Zgodnie z przepisem tego artykułu państwa członkowskie są zobowiązane „zakazać przedsiębiorcy obciążania konsumentów opłatami, które przewyższają koszty poniesione przez przedsiębiorcę w związku z korzystaniem z pewn[ego] [sposobu] płatności”. W tym obowiązku nałożonym na państwa członkowskie nic nie narusza ich prawa do ustanowienia ogólnego zakazu pobierania opłat przez odbiorcę płatności.
90. Wobec powyższego, moim zdaniem, należy odpowiedzieć na trzecie pytanie, że art. 52 ust. 3 dyrektywy należy interpretować w taki sposób, iż nie sprzeciwia się on zastosowaniu przepisów krajowych takich jak przepis § 27 ust. 6 ZaDiG, który zakazuje odbiorcy żądania opłat w sposób ogólny i bez dokonania zróżnicowania pomiędzy różnymi instrumentami płatniczymi.
91. Ten wniosek nie będzie odmienny w przypadku, gdyby Trybunał orzekł w zakresie drugiego pytania, że przelew dokonany w bankowości internetowej lub za pomocą nośnika papierowego, jakim jest podpisany formularz płatności, nie stanowią instrumentów płatniczych.
92. W takim przypadku bowiem – jak podnoszą Verein für Konsumenteninformation oraz rząd niemiecki – państwa członkowskie są uprawnione do zakazania pobierania opłat przez odbiorcę płatności przy korzystaniu z przelewu w celu dokonania płatności, ponieważ zgodnie z postanowieniami art. 86 dyrektywy jej art. 52 ust. 3 nie stanowi zharmonizowanego przepisu. Podobna decyzja należy do uprawnień państw członkowskich, ponieważ dyrektywa nie znajduje tu zastosowania.
D – Ograniczenie skutków wyroku w czasie
93. W przypadku gdyby Trybunał doszedł do wniosku, że przelew należy traktować jako instrument płatniczy w rozumieniu dyrektywy i że art. 52 ust. 3 dyrektywy nie sprzeciwia się ustanowieniu ogólnego zakazu pobierania opłat przez odbiorcę płatności takiego jak zakaz ustanowiony przepisem § 27 ust. 6 ZaDiG, T‑Mobile Austria wnosi o ograniczenie skutków wyroku w czasie.
94. Zdaniem T‑Mobile Austria taka ewentualność pociągałaby za sobą znaczące skutki finansowe dla przedsiębiorstw sektora telekomunikacji nie tylko w Austrii, ale we wszystkich państwach członkowskich, które zezwalają na pobieranie opłat przez odbiorcę płatności, oraz dla przedsiębiorstw innych sektorów gospodarki, które w tych państwach członkowskich pobierają opłaty jako odbiorcy płatności.
95. Należy w tym miejscu przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wykładnia przepisu prawa Unii dokonana przez Trybunał w ramach kompetencji przyznanej mu w art. 267 TFUE wyjaśnia i precyzuje znaczenie oraz zakres tego przepisu, tak jak powinien lub powinien był on być rozumiany i stosowany od chwili jego wejścia w życie. Wynika z tego, że zinterpretowany w ten sposób przepis może i powinien być stosowany przez sąd do stosunków prawnych powstałych przed wydaniem tego wyroku, jeśli przesłanki wniesienia do właściwego sądu powództwa dotyczącego zastosowania tego przepisu są w pozostałym zakresie spełnione(24).
96. Zatem jedynie w wyjątkowych przypadkach Trybunał, stosując ogólną zasadę pewności prawa leżącą u podstaw unijnego porządku prawnego, może uznać, że należy ograniczyć ze skutkiem dla wszystkich zainteresowanych możliwość powoływania się na zinterpretowany przez niego przepis celem podważenia stosunków prawnych nawiązanych w dobrej wierze. Takie ograniczenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy spełnione są dwa podstawowe kryteria, a mianowicie dobra wiara zainteresowanych i ryzyko poważnych konsekwencji(25).
97. Jak Trybunał zasygnalizował to w ww. wyroku w sprawach połączonych Santander Asset Management SGIIC i in., „Trybunał stosował to rozwiązanie jedynie w bardzo szczególnych okolicznościach: po pierwsze, gdy istniało ryzyko poważnych reperkusji finansowych ze względu między innymi na znaczną liczbę stosunków prawnych nawiązanych w dobrej wierze na podstawie przepisów uważanych za skuteczne i obowiązujące, i po drugie, gdy okazywało się, że osoby prywatne oraz władze krajowe dopuściły się zachowań niezgodnych z prawem Unii ze względu na istnienie obiektywnej i istotnej niepewności co do znaczenia przepisów tego prawa, do której to niepewności przyczyniło się ewentualnie również takie samo zachowanie innych państw członkowskich bądź Komisji”(26).
98. W niniejszej sprawie, podobnie jak orzekł Trybunał w ww. wyroku w sprawach połączonych Santander Asset Management SGIIC i in., T‑Mobile Austria „nie przedstawiła […] żadnych danych pozwalających Trybunałowi ocenić, czy […] rzeczywiście grożą [jej] poważne konsekwencje gospodarcze”(27). Co więcej, o ile w swoich uwagach pisemnych wspomniała ona tylko o „znaczących skutkach finansowych”, nie była obecna na rozprawie, podczas której mogłaby udzielić wyjaśnień i podać wysokość opłat, którymi z naruszeniem prawa obciążyła swoich klientów.
99. Ponadto nie ma żadnej „obiektywnej i istotnej niepewności co do znaczenia przepisów prawa Unii, do której to niepewności przyczyniło się ewentualnie […] samo zachowanie innych państw członkowskich bądź Komisji”, ponieważ – jak wykazała to ocena skutków – 14 państw członkowskich zakazało ogólnie pobierania opłat przez odbiorcę płatności(28), Komisja nigdy nie zaskarżyła tych przepisów, a nawet jeden z rządów państw członkowskich, które dopuszczają pobieranie opłat przez odbiorcę płatności, tj. rząd niemiecki, poparł twierdzenie, że ogólny zakaz pobierania opłat przez odbiorcę płatności taki jak zakaz ustanowiony przepisem § 27 ust. 6 ZaDiG jest zgodny z przepisami art. 52 ust. 3 dyrektywy.
100. W związku z powyższym nie ma podstaw do ograniczenia skutków niniejszego wyroku w czasie.
VI – Wnioski
101. Proponuję, aby w odpowiedzi na pytania prejudycjalne przedłożone przez Oberster Gerichtshof Trybunał orzekł, jak niżej:
1) Artykuł 52 ust. 3 dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego, zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE, ma zastosowanie do stosunku umownego łączącego operatora telefonii komórkowej jako odbiorcę płatności z jego klientem (konsumentem) jako płatnikiem.
2) Przelew środków („credit transfer”) zainicjowany albo formularzem płatności podpisanym przez płatnika, albo za pośrednictwem bankowości internetowej („telebanking”) należy traktować jako „instrument płatniczy” w rozumieniu przepisów art. 4 pkt 23 i art. 52 ust. 3 dyrektywy 2007/64.
3) Artykuł 52 ust. 3 dyrektywy 2007/64 należy interpretować w taki sposób, iż nie sprzeciwia się on zastosowaniu przepisów krajowych takich jak przepis § 27 ust. 6 Zahlungsdienstegesetz (ustawy o usługach płatniczych), które zakazują odbiorcy żądania opłat w sposób ogólny i bez dokonania zróżnicowania pomiędzy różnymi instrumentami płatniczymi.