ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πέμπτο τμήμα)
της 16ης Φεβρουαρίου 2012 (*)
«Οδηγία 90/314/ΕΟΚ — Οργανωμένα ταξίδια, διακοπές και περιηγήσεις — Άρθρο 7 — Προστασία έναντι του κινδύνου αφερεγγυότητας ή πτωχεύσεως του διοργανωτή του ταξιδίου — Πεδίο εφαρμογής — Αφερεγγυότητα του διοργανωτή οφειλόμενη σε παράνομη ιδιοποίηση χρηματικού ποσού που κατέβαλε ο καταναλωτής»
Στην υπόθεση C‑134/11,
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Landgericht Hamburg (Γερμανία) με απόφαση της 2ας Μαρτίου 2011, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 18 Μαρτίου 2011, στο πλαίσιο της δίκης
Jürgen Blödel-Pawlik
κατά
HanseMerkur Reiseversicherung AG,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πέμπτο τμήμα),
συγκείμενο από τους M. Safjan, πρόεδρο τμήματος, A. Borg Barthet (εισηγητή) και J.-J. Kasel, δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: P. Mengozzi
γραμματέας: A. Calot Escobar
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– ο J. Blödel-Pawlik, εκπροσωπούμενος από τον M. Sauren, Rechtsanwalt,
– η HanseMerkur Reiseversicherung AG, εκπροσωπούμενη από τον G. Heinemann, Rechtsanwalt,
– η Γερμανική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον T. Henze και την J. Kemper,
– η Βελγική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τους T. Materne και J.-C. Halleux,
– η Τσεχική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τους M. Smolek και J. Vláčil,
– η Εσθονική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την M. Linntam,
– η Ελληνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την K. Παρασκευοπούλου και τον I. Μπακόπουλο,
– η Ισπανική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την S. Centeno Huerta,
– η Ιταλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την G. Palmieri, επικουρούμενη από τον L. Ventrella, avvocato dello Stato,
– η Ουγγρική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον Z. Fehér Miklós καθώς και από τις K. Szíjjártó και Z. Tóth,
– η Αυστριακή Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον A. Posch,
– η Πολωνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον M. Szpunar,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τις M. Owsiany-Hornung και S. Grünheid,
κατόπιν της αποφάσεως που έλαβε, αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα, να εκδικάσει την υπόθεση χωρίς ανάπτυξη προτάσεων,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η υπό κρίση αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 7 της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις (ΕΕ L 158, σ. 59).
2 Η εν λόγω αίτηση υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ του J. Blödel-Pawlik και της HanseMerkur Reiseversicherung AG (στο εξής: HanseMerkur Reiseversicherung), με αντικείμενο την άρνηση επιστροφής εκ μέρους της δεύτερης του τιμήματος οργανωμένου ταξιδιού που κατέβαλε ο καταναλωτής, το οποίο όμως δεν πραγματοποίησε ο διοργανωτής του ταξιδίου.
Το νομικό πλαίσιο
Το δίκαιο της Ένωσης
3 Κατά την έβδομη, τη δέκατη όγδοη, την εικοστή πρώτη και την εικοστή δεύτερη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 90/314:
«[Εκτιμώντας] ότι ο τουρισμός παίζει έναν όλο και σημαντικότερο ρόλο στις οικονομίες των κρατών μελών· ότι τα οργανωμένα ταξίδια αποτελούν ουσιαστικό τμήμα του τουρισμού· ότι η ανάπτυξη και η παραγωγικότητα του κλάδου των οργανωμένων ταξιδιών στα κράτη μέλη θα τονωθούν αν θεσπιστεί, τουλάχιστον, ένας ελάχιστος αριθμός κοινών κανόνων προκειμένου να προσδοθεί στον κλάδο αυτό μια κοινοτική διάσταση· […]
[...]
ότι ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, πρέπει να φέρουν ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκτέλεση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύμβαση· ότι, επιπλέον, ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής πρέπει να φέρουν ευθύνη για τις ζημίες που προκύπτουν εις βάρος του καταναλωτή λόγω μη εκτελέσεως ή πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, εκτός αν οι παραλείψεις που σημειώθηκαν κατά την εκτέλεση της σύμβασης δεν οφείλονται ούτε σε δική τους υπαιτιότητα ούτε σε υπαιτιότητα κάποιου άλλου παρέχοντος υπηρεσίες·
[...]
ότι θα ήταν προς όφελος, τόσο των καταναλωτών όσο και του επαγγελματικού κλάδου των οργανωμένων ταξιδιών, αν ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής υποχρεούνται να αποδεικνύουν ότι διαθέτουν εγγυήσεις σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτώχευσης·
ότι τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν την ευχέρεια να θεσπίζουν ή να διατηρούν, σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια, αυστηρότερες διατάξεις για να προστατεύουν τον καταναλωτή».
4 Το άρθρο 1 της ίδιας οδηγίας προβλέπει:
«Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι η προσέγγιση των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις που πωλούνται ή προσφέρονται προς πώληση στο έδαφος της Κοινότητας.»
5 Το άρθρο 4, παράγραφος 6, πρώτο εδάφιο, της εν λόγω οδηγίας ορίζει:
«Σε περίπτωση που ο καταναλωτής καταγγείλει τη σύμβαση σύμφωνα με την παράγραφο 5 ή, για οιονδήποτε λόγο, άνευ υπαιτιότητας του καταναλωτή, ο διοργανωτής ματαιώσει το οργανωμένο ταξίδι πριν από τη συμφωνηθείσα ημερομηνία αναχώρησης, ο καταναλωτής δικαιούται να απαιτήσει:
α) είτε ένα άλλο οργανωμένο ταξίδι ιδίας ή ανώτερης ποιότητας, εφόσον ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής μπορεί να του το προτείνει. Αν το προσφερόμενο οργανωμένο ταξίδι είναι κατώτερης ποιότητας, ο διοργανωτής υποχρεούται να καταβάλει στον καταναλωτή τη διαφορά τιμής·
β) είτε να ζητήσει την επιστροφή το συντομότερο δυνατό των καταβληθέντων από αυτόν ποσών βάσει της σύμβασης.»
6 Το άρθρο 5, παράγραφοι 1 και 2, της οδηγίας 90/314 έχει ως εξής:
«1. Τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα, ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, να φέρουν ευθύνη έναντι του καταναλωτή για την καλή εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την εν λόγω σύμβαση, ασχέτως του αν οι υποχρεώσεις αυτές πρόκειται να εκτελεσθούν από τους ίδιους ή από άλλους παρέχοντες υπηρεσίες, και με την επιφύλαξη του δικαιώματος του διοργανωτή ή/και του πωλητή να στραφεί κατ’ αυτών των παρεχόντων υπηρεσίες.
2. Όσον αφορά τις ζημίες που προκύπτουν εις βάρος του καταναλωτή λόγω μη εκτελέσεως ή πλημμελούς εκτελέσεως της συμβάσεως, τα κράτη μέλη λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής να φέρουν ευθύνη, εκτός αν αυτή η μη εκτέλεση ή πλημμελής εκτέλεση δεν οφείλεται ούτε σε δική τους υπαιτιότητα ούτε σε υπαιτιότητα κάποιου άλλου παρέχοντος υπηρεσίες […]».
7 Το άρθρο 7 της εν λόγω οδηγίας ορίζει:
«Ο διοργανωτής ή/και ο πωλητής, που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη σύμβαση, αποδεικνύουν ότι διαθέτουν επαρκείς εγγυήσεις κατάλληλες να εξασφαλίσουν, σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτώχευσης, την επιστροφή των καταβληθέντων και τον επαναπατρισμό του καταναλωτή.»
8 Το άρθρο 8 της ίδιας οδηγίας ορίζει:
«Τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίζουν ή να διατηρούν αυστηρότερες διατάξεις στον τομέα που διέπει η παρούσα οδηγία, για να προστατεύουν τον καταναλωτή.»
Το γερμανικό δίκαιο
9 Δυνάμει του άρθρου 651 k, παράγραφος 1, σημείο 1, του Αστικού Κώδικα (Bürgerliches Gesetzbuch), το οποίο μετέφερε στη γερμανική έννομη τάξη το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314:
«Ο διοργανωτής ταξιδιών μεριμνά για την επιστροφή στους πελάτες του:
1. του καταβληθέντος αντιτίμου του ταξιδιού, σε περίπτωση ματαιώσεως της παροχής των ταξιδιωτικών υπηρεσιών συνεπεία αφερεγγυότητας ή κινήσεως της διαδικασίας για την κήρυξη πτωχεύσεως του διοργανωτή […]».
Η διαφορά της κύριας δίκης και το προδικαστικό ερώτημα
10 Στις 4 Αυγούστου 2009 ο J. Blödel-Pawlik προέβη σε κράτηση οργανωμένου ταξιδιού για τον ίδιο και τη σύζυγό του στη Rhein Reisen GmbH (στο εξής: Rhein Reisen), η οποία συνήψε, ως διοργανώτρια του ταξιδιού, με τη HanseMerkur Reiseversicherung σύμβαση ασφαλίσεως έναντι του κινδύνου αφερεγγυότητάς της η οποία άρχισε να ισχύει από 1ης Αυγούστου 2009.
11 Η Rhein Reisen έδωσε στον J. Blödel-Pawlik δύο πιστοποιητικά εξασφαλίσεως, στα οποία προβλεπόταν ότι το αντίτιμο του ταξιδίου θα του επιστρεφόταν αν ματαιωνόταν η παροχή των ταξιδιωτικών υπηρεσιών συνεπεία αφερεγγυότητας του διοργανωτή.
12 Πριν το ταξίδι η Rhein Reisen ενημέρωσε τον J. Blödel-Pawlik ότι ήταν αναγκασμένη να κηρύξει παύση πληρωμών.
13 Από τον φάκελο της δικογραφίας προκύπτει ότι η Rhein Reisen, εκπροσωπούμενη από έναν και μόνο διαχειριστή, ουδόλως είχε την πρόθεση να διοργανώσει το εν λόγω ταξίδι. Συγκεκριμένα, τόσο από τη χρονολογική σειρά των γεγονότων όσο και από την απόδειξη των συναλλαγών του τραπεζικού λογαριασμού του εν λόγω ταξιδιωτικού πράκτορα συναγόταν με ευκρίνεια η δόλια συμπεριφορά εκ μέρους του.
14 Στο πλαίσιο αυτό, ο J. Blödel-Pawlik ζήτησε από τη HanseMerkur Reiseversicherung την επιστροφή του αντιτίμου του ταξιδίου που είχε καταβάλει.
15 Αυτή, όμως, ισχυρίστηκε ότι δεν υποχρεούται να επιστρέψει το αντίτιμο, δεδομένου ότι η περίπτωση κατά την οποία η ακύρωση του ταξιδιού οφείλεται αποκλειστικώς στη δόλια συμπεριφορά του διοργανωτή του ταξιδίου δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 7 της οδηγίας 90/314.
16 Και το ίδιο το αιτούν δικαστήριο διατηρεί αμφιβολίες ως προς το αν σκοπός της οδηγίας 90/314 είναι η προστασία των καταναλωτών έναντι των δόλιων ενεργειών των διοργανωτών ταξιδίων.
17 Κρίνοντας ότι η επίλυση της διαφοράς της οποίας επελήφθη εξαρτάται από την ερμηνεία της οδηγίας 90/314, το Landgericht Hamburg αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:
«Εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 7 της [οδηγίας 90/314] και η περίπτωση κατά την οποία διοργανωτής ταξιδίων κατέστη αφερέγγυος, επειδή ιδιοποιήθηκε με πρόθεση απάτης ευθύς εξαρχής το σύνολο του καταβληθέντος από τους πελάτες του ποσού και ουδέποτε σχεδιάστηκε η διεξαγωγή του ταξιδιού;»
Επί του προδικαστικού ερωτήματος
18 Με το ερώτημά του το αιτούν δικαστήριο ερωτά, κατ’ ουσία, αν το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314 έχει την έννοια ότι εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του η περίπτωση κατά την οποία η αφερεγγυότητα του διοργανωτή του ταξιδίου οφείλεται σε δόλια συμπεριφορά του ιδίου.
19 Συναφώς, σκόπιμο είναι να υπομνησθεί, προκαταρκτικώς, ότι το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314 επιβάλλει στον διοργανωτή την υποχρέωση να διαθέτει επαρκείς εγγυήσεις κατάλληλες να εξασφαλίσουν, σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτωχεύσεως, την επιστροφή των καταβληθέντων ποσών και τον επαναπατρισμό του καταναλωτή, δεδομένου ότι ο σκοπός των εγγυήσεων αυτών είναι η προστασία των καταναλωτών από τους οικονομικούς κινδύνους που απορρέουν από την αφερεγγυότητα ή την πτώχευση των διοργανωτών οργανωμένων ταξιδίων (βλ. απόφαση της 8ης Οκτωβρίου 1996, C‑178/94, C‑179/94 και C‑188/94 έως C‑190/94, Dillenkofer κ.λπ., Συλλογή 1996, σ. I‑4845, σκέψεις 34 και 35).
20 Συνεπώς, ο βασικός σκοπός της διατάξεως αυτής είναι να εξασφαλιστεί ο επαναπατρισμός των καταναλωτών ή η επιστροφή των καταβληθέντων από αυτούς ποσών σε περίπτωση αφερεγγυότητας ή πτωχεύσεως του διοργανωτή (βλ., κατ’ αυτήν την έννοια, προπαρατεθείσα απόφαση Dillenkofer κ.λπ., σκέψεις 35 και 36).
21 Εξάλλου, διαπιστώνεται ότι το γράμμα του άρθρου 7 της οδηγίας 90/314 δεν συναρτά την εν λόγω διασφάλιση από κάποια ειδική προϋπόθεση αφορώσα τους λόγους αφερεγγυότητας του διοργανωτή του ταξιδίου.
22 Συναφώς, το Δικαστήριο έκρινε στη σκέψη 74 της αποφάσεώς του της 15ης Ιουνίου 1999, C‑140/97, Rechberger κ.λπ. (Συλλογή 1999, σ. I‑3499), ότι το άρθρο 7 της εν λόγω οδηγίας περιλαμβάνει την υποχρέωση αποτελέσματος που έγκειται στην παροχή στους μετέχοντες σε οργανωμένο ταξίδι δικαιώματος να λάβουν εγγυήσεις για την επιστροφή των καταβληθέντων ποσών και τον επαναπατρισμό τους σε περίπτωση πτωχεύσεως του διοργανωτή ταξιδίων και η εγγύηση αυτή σκοπεί ακριβώς να προφυλάξει τον καταναλωτή από τις συνέπειες της πτωχεύσεως, ασχέτως των αιτίων αυτής.
23 Εκ των προαναφερθέντων το Δικαστήριο συνάγει ότι περιστάσεις όπως οι απερίσκεπτες ενέργειες ή η επέλευση ασυνήθιστων ή απρόβλεπτων γεγονότων δεν μπορούν να αποτελέσουν εμπόδιο για την επιστροφή των καταβληθέντων ποσών και τον επαναπατρισμό των καταναλωτών δυνάμει του άρθρου 7 της οδηγίας 90/314 (βλ. προπαρατεθείσα απόφαση Rechberger κ.λπ., σκέψεις 75 και 76).
24 Επιπλέον, η ως άνω ερμηνεία του άρθρου 7 της οδηγίας 90/314 επιρρωννύεται από τον σκοπό που αυτή πρέπει να επιδιώκει, ο οποίος έγκειται στη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών (βλ. προπαρατεθείσα απόφαση Dillenkofer κ.λπ., σκέψη 39).
25 Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθεισών εκτιμήσεων, στο προδικαστικό ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314 έχει την έννοια ότι στο πεδίο εφαρμογής του εμπίπτει η περίπτωση κατά την οποία η αφερεγγυότητα του διοργανωτή του ταξιδίου οφείλεται σε δόλια συμπεριφορά του ιδίου.
Επί των δικαστικών εξόδων
26 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πέμπτο τμήμα) αποφαίνεται:
Το άρθρο 7 της οδηγίας 90/314/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 1990, για τα οργανωμένα ταξίδια και τις οργανωμένες διακοπές και περιηγήσεις, έχει την έννοια ότι στο πεδίο εφαρμογής του εμπίπτει η περίπτωση κατά την οποία η αφερεγγυότητα του διοργανωτή του ταξιδίου οφείλεται σε δόλια συμπεριφορά του ιδίου.
(υπογραφές)