OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
NIILA JÄÄSKINENA
przedstawiona w dniu 13 czerwca 2013 r.(1)
Sprawa C‑170/12
Peter Pinckney
przeciwko
KDG Mediatech AG
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Cour de cassation (Francja)]
Niedopuszczalność – Brak związku pomiędzy pytaniami prejudycjalnymi i faktami lub przedmiotem sporu w postępowaniu głównym – Jurysdykcja w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 – Artykuł 5 pkt 3 – Jurysdykcja szczególna w sprawach, których przedmiotem jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego – Kryteria ustalania miejsca zdarzenia wywołującego szkodę – Naruszenie majątkowych praw autorskich – Dyrektywa 2001/29/WE – Artykuły 2–4 – Tłoczenie płyt CD – Oferta sprzedaży w sieci tych płyt CD – Udostępnienie w internecie zdematerializowanej treści
I – Wprowadzenie
1. Cour de cassation (Francja) skierował do Trybunału dwa pytania prejudycjalne związane z powództwem odszkodowawczym, wniesionym przez P. Pinckneya, zamieszkującego we Francji i utrzymującego, że jest między innymi autorem utworów muzycznych, przeciwko KDG Mediatech AG (zwanej dalej „Mediatech”), spółce z siedzibą w Austrii, opartym na zarzucie naruszenia przez tę spółkę jego praw autorskich do rzeczonych utworów.
2. Niniejsza sprawa może prowadzić do wydania przez Trybunał orzeczenia w sprawie przesłanek, na podstawie których sądy państwa członkowskiego posiadają, na mocy art. 5 pkt 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych(2), właściwość ratione loci do rozpoznania sporu związanego z naruszeniem praw autorskich dokonanym za pośrednictwem internetu.
3. Sąd odsyłający stawia bowiem pytanie dotyczące właściwego kryterium wyboru łącznika w przypadku transgranicznego naruszenia majątkowych praw autorskich wynikającego albo z umieszczenia w sieci zdematerializowanych treści, albo z oferty sprzedaży w sieci materialnego nośnika zawierającego te treści. Cour de cassation uzasadnia skierowanie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym różnicą, jaka istnieje pomiędzy sporem, w którego przedmiocie ma wydać wyrok, a założeniami przyjętymi przez Trybunał w wyrokach w sprawie L’Oréal i in.(3) oraz w sprawach połączonych eDate Advertising i Martinez(4).
4. Jednakże, uwzględniając opis okoliczności faktycznych dokonany przez sąd a quo oraz z uwagi na kwalifikację podstawy prawnej powództwa odszkodowawczego wniesionego przez P. Pinckneya, której – moim zdaniem – należy koniecznie dokonać, pytania prejudycjalne wydają mi się pozbawione zasadności dla rozstrzygnięcia sporu toczącego się przed sądem krajowym i w związku z tym powinny być uznane za niedopuszczalne. W tej sytuacji wyłącznie pomocniczo przedstawię kilka uwag dotyczących istoty sprawy.
II – Ramy prawne
A – Rozporządzenie nr 44/2001(5)
5. Motyw 12 rozporządzenia nr 44/2001 wskazuje, że „[j]urysdykcja oparta na łączniku miejsca zamieszkania powinna zostać uzupełniona jurysdykcją opartą na innych łącznikach, które powinny zostać dopuszczone ze względu na ścisły związek pomiędzy sądem a sporem prawnym lub w interesie prawidłowego wymiaru sprawiedliwości”.
6. Artykuł 2 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia, znajdujący się w sekcji 1 rozdziału II zatytułowanej „Przepisy ogólne”, przewiduje, że „[z] zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.
7. Artykuł 5 pkt 3 tego samego rozporządzenia, który należy do sekcji 2 rozdziału II zatytułowanej „Jurysdykcja szczególna”, przewiduje, że osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim, „jeżeli przedmiotem postępowania jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego albo roszczenia wynikające z takiego czynu – przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę”(6).
B – Dyrektywa 2001/29/WE
8. Artykuł 2 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym(7), zatytułowany „Prawo do zwielokrotniania utworu”, stanowi co do istoty, że państwa członkowskie przewidują między innymi wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo.
9. Zgodnie z art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, zatytułowanym „Prawo do publicznego udostępniania utworów i prawo podawania do publicznej wiadomości innych przedmiotów objętych ochroną”: „Państwa członkowskie powinny zapewnić autorom wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania na jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, włączając podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie”. Artykuł 3 ust. 3 uściśla, że „[c]zynności publicznego udostępniania utworów i podawania do publicznej wiadomości określone w niniejszym artykule, nie powodują wyczerpania praw określonych w ust. 1 i 2”.
10. Zgodnie z art. 4 ust. 1 tej dyrektywy, zatytułowanym „Prawo do rozpowszechniania”: „Państwa członkowskie powinny przewidzieć dla autorów wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania jakiejkolwiek formy publicznego rozpowszechniania oryginału swoich utworów lub ich kopii w drodze sprzedaży lub w inny sposób”. Ponadto art. 4 ust. 2 stanowi, że „[p]rawo do rozpowszechniania na obszarze Wspólnoty oryginału lub kopii danego utworu wyczerpuje się tylko w przypadku pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub innego przeniesienia własności na obszarze Wspólnoty przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem”.
III – Spór w sprawie głównej, pytania prejudycjalne i postępowanie przed Trybunałem
11. W świetle wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym oraz uwag stron okoliczności faktyczne i spór toczący się przed sądem krajowym można streścić w następujący sposób:
12. P. Pinckney, zamieszkały w Tuluzie (Francja), twierdzi, iż jest autorem, kompozytorem i wykonawcą dwunastu piosenek zarejestrowanych na płycie winylowej w latach 70. XX wieku. Stwierdził on, iż piosenki te zostały bez jego zgody nagrane na płycie kompaktowej (zwanej dalej „płytą CD”) przez Mediatech w Austrii, gdzie ma ona siedzibę. Następnie płyty CD były rozpowszechniane przez dwie brytyjskie spółki na różnych stronach internetowych dostępnych w miejscu zamieszkania P. Pinckneya w Tuluzie.
13. P. Pinckney pozwał Mediatech do tribunal de grande instance de Toulouse [sądu pierwszej instancji w Tuluzie] z żądaniem naprawienia szkody z tytułu naruszenia jego praw autorskich. Postanowieniem z dnia 14 lutego 2008 r. sędzia tego sądu zajmujący się przygotowaniem rozprawy stwierdził właściwość sądu do rozpoznania tej sprawy, mimo zarzutu braku właściwości miejscowej podniesionego przez Mediatech.
14. Mediatech zaskarżył ten wyrok apelacją. Sąd apelacyjny w Tuluzie stwierdził brak właściwości sądów francuskich na tej podstawie, że miejscem siedziby pozwanego jest Austria, a miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, nie znajduje się we Francji.
15. P. Pinckney wniósł skargę kasacyjną, podnosząc naruszenie postanowień art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001. W tych okolicznościach w dniu 5 kwietnia 2012 r. Cour de cassation postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 5 pkt 3 rozporządzenia [nr 44/2001] należy interpretować w ten sposób, że w wypadku zarzutu naruszenia majątkowych praw autorskich za pomocą treści udostępnianych poprzez stronę internetową:
– osoba uważająca się za poszkodowaną ma prawo wnieść powództwo odszkodowawcze do sądu każdego z państw członkowskich, na którego terytorium treść umieszczona na stronie internetowej jest lub była dostępna, w zakresie naprawienia szkody poniesionej na terytorium państwa członkowskiego tego sądu,
czy
– treść ta musi być ponadto przeznaczona dla odbiorców znajdujących się na terytorium tego państwa członkowskiego, ewentualnie czy musi występować inny łącznik?
2) Czy odpowiedź na pytanie pierwsze będzie taka sama, jeżeli zarzucane naruszenie majątkowych praw autorskich nie wynika z udostępnienia w internecie zdematerializowanej treści, lecz, jak w niniejszej sprawie, z oferty sprzedaży w sieci materialnego nośnika zawierającego tę treść?”.
16. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wpłynął do sekretariatu Trybunału w dniu 11 kwietnia 2012 r. P. Pinckney, rządy francuski, grecki, austriacki i polski oraz Komisja Europejska złożyli uwagi na piśmie. Rozprawa nie miała miejsca.
IV – Analiza
A – W przedmiocie dopuszczalności
17. Ustosunkuję się do dwóch przesłanek niedopuszczalności istotnych w niniejszej sprawie, uwzględniając po pierwsze wyjątkowy charakter wyroków stwierdzających niedopuszczalność w zakresie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, który wynika z fundamentalnej zasady dobrej współpracy z sądami krajowymi, a po drugie konieczność umożliwienia Trybunałowi przez te sądy wypowiedzenia się w przedmiocie wnioskowanej wykładni przepisów prawa Unii w świetle i dla potrzeb sporu toczącego się przed sądem krajowym.
18. Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że pytania prejudycjalne skierowane przez sądy krajowe korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy(8) i w związku z tym ich odrzucenie „jest możliwe jedynie wtedy, gdy wykładnia prawa Unii, o którą sąd ten się zwrócił, pozostaje w sposób oczywisty bez związku ze stanem faktycznym czy z przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym, gdy problem ma charakter hipotetyczny lub gdy Trybunał nie dysponuje informacjami o okolicznościach faktycznych i prawnych niezbędnych do udzielenia przydatnej odpowiedzi na pytania, które zostały mu postawione”(9). Jak się wydaje, w niniejszej sprawie mamy do czynienia z takim przypadkiem.
1. Niewystarczające przedstawienie okoliczności faktycznych sporu
19. Pierwsza przesłanka niedopuszczalności, która, choć nie została podniesiona przez żadną stronę postępowania, może zostać podniesiona z urzędu(10), wiąże się z brakiem możliwości udzielenia przez Trybunał odpowiedzi na postawione mu pytania z powodu niewystarczającego przedstawienia okoliczności faktycznych sporu przez sąd odsyłający. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszej sprawie nie zawiera bowiem żadnej informacji, zwłaszcza na temat charakteru powiązań istniejących pomiędzy spółkami austriackimi i spółkami brytyjskimi, ewentualnych równoległych pozwów wniesionych przez P. Pinckneya przeciwko tym spółkom, działalności wspomnianych stron internetowych lub procesu technologicznego, za którego pomocą zostały umieszczone na stronie internetowej chronione treści, o których mowa w pierwszym pytaniu.
20. Braki w postanowieniu odsyłającym utrudniają zadanie Trybunału, jakim jest udzielenie, w oparciu o okoliczności sprawy, możliwie najbardziej użytecznej odpowiedzi na zadane mu pytania. Jednakże wydaje mi się, że Trybunał może dokonać wnioskowanej wykładni przepisu art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001, ponieważ posiada, zgodnie z wymogami określonymi w orzecznictwie, wystarczające informacje pozwalające na ustalenie znaczenia postawionych pytań(11), a w niniejszej sprawie, ustalenie stosownego łącznika w przypadku naruszenia praw autorskich. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie jest zatem niedopuszczalny z tego tytułu.
2. Brak znaczenia pytań prejudycjalnych dla rozstrzygnięcia sporu toczącego się przed sądem krajowym
21. Druga przesłanka niedopuszczalności, która została podniesiona przez rząd austriacki i przez Komisję, dotyczy znaczenia odpowiedzi Trybunału dla rozstrzygnięcia sporu toczącego się przed sądem krajowym, uwzględniając brak wyraźnego związku pomiędzy postawionymi pytaniami a wspomnianym sporem.
22. Trybunał orzekał wielokrotnie, że nie należy udzielać odpowiedzi na pytania prejudycjalne w sytuacji, w której wnioskowana wykładnia przepisów prawa Unii nie służy rozstrzygnięciu sporu toczącego się przed sądem krajowym, a w szczególności, kiedy przedmiot sporu różni się od przedmiotu postawionych pytań(12).
23. W tym względzie szczególny charakter niniejszej sprawy wynika z tego, że rzeczonej przesłanki dopuszczalności nie można badać bezpośrednio, bez uprzedniego zbadania systemu ochrony praw autorskich w Unii Europejskiej. Kiedy do sądu krajowego skierowane jest na mocy przepisu art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 powództwo o naruszenie praw autorskich, sąd ten powinien w pierwszej kolejności dokonać kwalifikacji zarzucanych czynów w świetle autonomicznych pojęć zawartych w dyrektywie 2001/29(13), w celu umiejscowienia jednej z przesłanek odpowiedzialności na terytorium państwa członkowskiego tego sądu, aby w stosownym przypadku stwierdzić swoją jurysdykcję(14).
24. Z powyższych przyczyn, podobnie jak Komisja, stoję na stanowisku, że należy zbadać osobno poszczególne wyłączne prawa autorskie mające znaczenie w niniejszej sprawie niezależnie od ogólnego brzmienia pytań prejudycjalnych, które odwołują się w sposób niezróżnicowany do „majątkowych praw autorskich”. Po przeprowadzeniu tej kwalifikacji wyraźniej ukaże się brak związku pomiędzy postawionymi pytaniami a sporem toczącym się przed sądem krajowym.
a) Kwalifikacja zarzucanego naruszenia w świetle wyłącznych praw autora przewidzianych w dyrektywie 2001/29
25. Po pierwsze, uważam, że nie ma żadnych wątpliwości, iż sporna kopia utworów wykonana w formie płyty CD przez Mediatech podlega wyłącznemu prawu do zwielokrotniania w rozumieniu przepisu art. 2 dyrektywy 2001/29. W związku z powyższym dodam, że naruszenia prawa do zwielokrotniania utworu mają zasadniczo wymiar ściśle terytorialny. W niniejszej sprawie terytorium, na którym odbywało się tłoczenie płyt CD, jest Austria. Nawet jeżeli osoba dokonująca bez zgody zwielokrotniania publicznie udostępniała lub rozpowszechniała również wspominane treści za granicą albo sama, albo za pośrednictwem wspólnika, wynikająca z tego ekstraterytorialność była skutkiem późniejszych czynności udostępniania lub rozpowszechniania, a nie skutkiem czynności samego zwielokrotniania.
26. Co się tyczy – po drugie – zarzucanej oferty sprzedaży w sieci rzeczonych płyt CD przez spółki brytyjskie, uważam, że wchodzi ona w zakres zastosowania wyłącznego prawa do rozpowszechniania przewidzianego w art. 4 dyrektywy 2001/29. W istocie bowiem celem takiej oferty sprzedaży w sieci jest przeniesienie własności materialnego nośnika treści chronionej prawem autorskim(15). Nie wydaje mi się, by ta kwalifikacja miała być inna w zależności od tego, czy sprzedaż odbywa się w sklepie czy w sieci.
27. Po trzecie, trudność stanowi zwłaszcza ustalenie, jakimi wyłącznymi prawami objęte jest umieszczenie w sieci treści chronionych prawami autorskimi w formie zdematerializowanej, co jest przedmiotem pierwszego pytania prejudycjalnego. W tym przypadku sporny proces technologiczny, niezidentyfikowany przez sąd odsyłający, może polegać na ciągłej transmisji danych („streamingu”), na ściąganiu plików przechowywanych na centralnym serwerze lub na dzieleniu się plikami „peer to peer”.
28. Wydaje mi się, że wolą prawodawcy wyrażoną w motywie 23 dyrektywy 2001/29 było, aby wszystkie te procesy technologiczne wchodziły w zakres zastosowania pojęcia „udostępniania publicznego” w rozumieniu postanowień art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, który dotyczy w szczególności „jakie[go]kolwiek publiczne[go] udostępniani[a] ich utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, włączając podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie”(16). Ponadto w wyroku w sprawie ITV Broadcasting i in.(17) Trybunał niedawno orzekł, że pojęcie „publicznego udostępniania” obejmuje retransmisję utworów zawartych w przekazie naziemnym, dokonaną przez podmiot inny niż pierwotny nadawca za pomocą przekazu internetowego udostępnionego abonentom tego podmiotu, którzy mogą odbierać tę retransmisję poprzez połączenie się z jego serwerem („live streaming”).
29. Umieszczenie w sieci utworów w formie zdematerializowanej może również wchodzić w zakres wyłącznego prawa do zwielokrotniania w rozumieniu art. 2 dyrektywy 2001/29, który dotyczy „tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie”(18). W szczególności Trybunał uściślił, że pojęcie to może mieć zastosowanie do zwielokrotniania, nawet tymczasowego i częściowego, przez umieszczenie w pamięci komputera wycinka utworu podlegającego ochronie(19). Jeżeli umieszczenie w sieci utworów, o których mówi sąd odsyłający, ma stanowić czynność zwielokrotniania, wydaje mi się, że jest ona dokonana w miejscu umieszczenia go w sieci („upload”)(20).
30. Z powyższego wynika, że znaczenie dla sprawy głównej mają trzy wyłączne, przekrojowe prawa autorskie ustanowione dyrektywą 2001/29 i tym samym podstawa powództwa dla każdego domniemanego naruszenia jest odrębna, a miejsce dokonania czynności, które mogą być im przypisane, zmienia się w zależności od poszczególnych praw.
b) Skutki dla znaczenia pytań prejudycjalnych
31. Rząd austriacki podważa dopuszczalność całości wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, podnosząc brak związku pomiędzy postawionymi pytaniami i sporem toczącym się przed sądem krajowym, natomiast Komisja zdaje się przychylać do dopuszczalności części wniosku, ponieważ dokonuje rozróżnienia pomiędzy pytaniem dotyczącym naruszenia prawa P. Pinckneya do zwielokrotniania utworu, które należałoby zbadać, i pytaniem dotyczącym naruszenia jego prawa do rozpowszechniania, które jest niedopuszczalne.
32. Co się tyczy zarzutu naruszenia prawa do zwielokrotniania utworu, który podnosi P. Pinckney, wyjaśniłem już, że do czynności sprzedaży w sieci płyt CD lub udostępniania w internecie treści w formie zdematerializowanej, które jako jedyne są przedmiotem pytań postawionych Trybunałowi, stosuje się odpowiednio prawo do rozpowszechniania i prawo do udostępniania(21). Wobec powyższego stoję na stanowisku, że nie należy badać – ponieważ o zbadanie tej kwestii nie wnosi sąd odsyłający – kryteriów ustalenia miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę z tytułu naruszenia prawa do zwielokrotniania utworu, chociaż to prawo wydaje się być jedynym wyłącznym prawem, które Mediatech mogła naruszyć.
33. Natomiast w kwestii zarzucanego naruszenia praw do rozpowszechniania i do udostępniania uważam, po uwzględnieniu informacji, jakimi dysponuje Trybunał, że mamy do czynienia ze sprawą, w której wnioskowana wykładnia prawa Unii nie ma żadnego związku z okolicznościami faktycznymi lub z przedmiotem sporu w sprawie głównej.
34. Punktem wyjścia dla pierwszego pytania prejudycjalnego jest bowiem założenie, jak podkreśla to rząd austriacki, że zdematerializowana treść została umieszczona w sieci. Natomiast zarówno z krótkiego opisu okoliczności faktycznych zamieszczonego we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jak i z odczytania a contrario brzmienia drugiego pytania(22) wynika, że ten przypadek nie odpowiada okolicznościom faktycznym leżącym u podstaw sporu w sprawie głównej. Zgodnie z wielokrotnie powtarzanym orzecznictwem nie należy odpowiadać na to pierwsze pytanie(23).
35. Odpowiedź, której Trybunał mógłby udzielić na drugie pytanie prejudycjalne, również nie będzie użyteczna dla sądu odsyłającego, ponieważ powództwo wniesione do tego sądu nie dotyczy rozpowszechniania płyt CD w sieci za pośrednictwem strony internetowej, ale powództwo to dotyczy zwielokrotniania utworów przez tłoczenie płyt CD w Austrii.
36. Nikt bowiem nie kwestionuje tego, że oferta sprzedaży w sieci płyt CD, która jest przedmiotem drugiego pytania prejudycjalnego, miała miejsce z inicjatywy spółek brytyjskich, które nie są pozwanymi w sporze w sprawie głównej(24). W rzeczywistości akta, którymi dysponuje Trybunał, nie zawierają żadnego elementu pozwalającego ustalić, czy i w jakiej mierze jedyna spółka pozwana w postępowaniu toczącym się przed sądem krajowym – Mediatech – uczestniczyła w sposób bezpośredni lub pośredni w czynnościach rozpowszechniania lub udostępniania za pomocą internetu.
37. W tym względzie stwierdzam, że odpowiedź, której Trybunał mógłby udzielić na postawione pytania, byłaby użyteczna dla sądu odsyłającego wyłącznie wówczas, gdyby art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 pozwalał pozwać osobę odpowiedzialną za zarzucany czyn naruszenia przed sąd państwa członkowskiego, w którym nie ma ona siedziby, na tej podstawie, że inny zarzucany czyn naruszenia popełniony przez osobę trzecią, niebędącą pozwaną w postępowaniu, spowodował szkodę w tym państwie członkowskim, a czynność dokonana przez pozwanego umożliwiła następnie dokonanie czynności przez tę osobę trzecią.
38. Trybunał orzekł ostatnio, że nie jest dozwolone uznanie, z tytułu miejsca wystąpienia zdarzenia wywołującego szkodę, przypisywanego jednemu z domniemanych sprawców szkody niebędącemu stroną w sporze, jurysdykcji wobec innego domniemanego sprawcy tej szkody, który nie działał na obszarze właściwości danego sądu(25). Nie wydaje mi się również, by mogła istnieć taka wtórna jurysdykcja z tytułu miejsca zmaterializowania się szkody spowodowanej zarzucanymi czynami popełnionymi przez osoby trzecie, niebędące stronami sporu w konfiguracji takiej, jak w przypadku postępowania głównego, ponieważ miejsce powstania szkody wynikającej z naruszenia prawa P. Pinckneya do zwielokrotniania utworu wydaje mi się odmienne od miejsca powstania szkody wynikającej z naruszenia jego praw do rozpowszechniania lub udostępniania.
39. Ponieważ pytanie dotyczące ustalenia miejsca zdarzenia wywołującego szkodę w rozumieniu przepisu art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 w przypadku transgranicznego rozpowszechniania za pośrednictwem internetu materialnych nośników lub zdematerializowanych treści zwielokratniających chronione utwory miałoby znaczenie wyłącznie w ramach postępowania przeciwko domniemanym sprawcom tych czynów, w moim przekonaniu obydwa pytania prejudycjalne nie służą obiektywnej potrzebie rozwiązania sporu toczącego się przed sądem krajowym(26).
40. Wobec powyższego proponuję, aby Trybunał orzekł, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym skierowany przez Cour de cassation jest niedopuszczalny.
B – Uwagi dodatkowe w przedmiocie istoty sprawy
41. Ponieważ proponuję Trybunałowi odrzucenie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jako w całości niedopuszczalnego, wyłącznie pomocniczo zbadam kwestię zdefiniowania „miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę” na potrzeby wykładni przepisów art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001.
42. W tym względzie zauważam, że od czasu złożenia wniosku przez sąd odsyłający Trybunał miał okazję orzekać w przedmiocie pytań podobnych do tych, które są przedmiotem niniejszego postępowania, w innych dziedzinach własności intelektualnej, a mianowicie w dziedzinie prawa znaków towarowych(27) oraz, pomocniczo, prawa sui generis w dziedzinie ochrony prawnej baz danych(28). O ile wytyczne orzecznictwa w tym zakresie są obecnie, bez wątpienia, wyraźniejsze, o tyle nadal oczekiwane jest od Trybunału doprecyzowanie dotyczące miejsca dokonania naruszenia praw autorskich przez internet w celu ustalenia jurysdykcji(29).
43. Uwzględniając pewne sprzeczne uwagi przedstawione Trybunałowi(30), wydaje mi się użyteczne przypomnienie znaczenia zasady terytorialności, która obowiązuje w tej materii, przed wyciągnięciem z tego konkretnych wniosków dotyczących jurysdykcji w przypadku złożonego, transgranicznego naruszenia praw autorskich za pośrednictwem internetu, jak w założeniach przyjętych przez sąd odsyłający.
1. W przedmiocie znaczenia zasady terytorialności prawa autorskiego
44. Zasada terytorialności prawa autorskiego stanowi zwornik dla 27 różnych systemów krajowych, których celem jest zapewnienie równoległej ochrony tego samego utworu w Unii(31).
45. Ta zasada, która stanowi nerw całego prawa własności intelektualnej, przejawia się w trzech wymiarach: jurysdykcji, prawa właściwego i prawa materialnego. Jak wynika z ww. wyroku w sprawie Football Dataco i in., istnieje w tym zakresie ścisły związek pomiędzy tymi aspektami(32).
46. Co się tyczy jurysdykcji, wychodzę z założenia, że z zasady terytorialności wynika, że sądy państwa członkowskiego mogą rozpoznawać naruszenia praw autorskich wyłącznie wówczas, gdy sprawa dotyczy terytorium, na którym mają siedzibę. Ten związek pomiędzy terytorium i jurysdykcją może jednakże zostać zerwany, kiedy określony sąd posiada właściwość dla całości sprawy, niezależnie od umiejscowienia okoliczności sporu, np. kiedy jego właściwość opiera się na przepisach art. 2 rozporządzenia nr 44/2001(33).
47. W przedmiocie kolizji praw art. 8 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II)(34) ustanawia wyłączne i niepodlegające wyjątkom zastosowanie „prawa państwa, na podstawie którego dochodzi się ochrony” do zobowiązania pozaumownego wynikającego z naruszenia prawa własności intelektualnej, które nie ma charakteru „jednolitego wspólnotowego prawa”(35). Ta norma, która opiera się na łączniku subiektywnym, pozostawiającym w pierwszej kolejności wybór prawa właściwego dla powoda, oznacza, że osoba, która twierdzi, że jedno z jej praw autorskich zostało naruszone, powinna skorzystać z ochrony ustawodawstwa krajowego, ponieważ poza takim ustawodawstwem prawo autorskie nie istnieje(36). W tym względzie rzeczona norma kolizyjna w mniejszym stopniu stanowi skutek zasady terytorialności, będąc raczej jednym z przejawów jej istnienia.
48. Dopiero na gruncie prawa materialnego zasada terytorialności wywołuje skutki. Z tego punktu widzenia oznacza ona, że ochrona dzieła przez prawo autorskie uzależniona jest od prawa krajowego zarówno pod względem uznania tego prawa, które podporządkowane jest przestrzeganiu przesłanek przewidzianych przez to ustawodawstwo, oraz pod względem jego zakresu, który ograniczony jest do danego terytorium(37). Innymi słowy, prawo autorskie jest podporządkowane, zarówno jeśli chodzi o jego istnienie, jak i wywoływane przez niego skutki, granicom porządku prawnego(38). Na tym etapie rozumowania należy określić zakres terytorialny zastosowania ochrony przewidzianej przez prawo autorskie państwa członkowskiego, którego ochrony się dochodzi(39).
49. Wydaje mi się, że jest sprawą niepodważalną, iż system ochrony własności intelektualnej, a w szczególności prawa autorskiego, jest w aktualnym stanie prawa Unii(40) zasadniczo zdominowany przez zasadę terytorialności. Jednakże ostatnie orzecznictwo Trybunału złagodziło niektóre negatywne skutki terytorialności prawa autorskiego, aby dostosować je do codziennej rzeczywistości transgranicznego rozpowszechniania chronionych utworów i to zarówno w zakresie kryteriów jurysdykcji(41), jak i przesłanek istnienia naruszenia różnych praw własności intelektualnej na gruncie materialnym(42).
50. W konsekwencji, wobec braku interwencji prawodawcy w tym zakresie(43), stoję na stanowisku, że naruszenie praw autorskich, które zostało popełnione za pośrednictwem internetu nie wymaga rewolucji w klasycznym podejściu terytorialnym do tej kategorii praw, ale raczej nowej definicji sposobu, w jakim przejawia się łącznik pomiędzy danym zachowaniem w świecie wirtualnym a danym terytorium(44).
2. W przedmiocie sądów właściwych do rozstrzygania sporu w zakresie różnych naruszeń wyłącznych praw autorskich popełnionych za pośrednictwem internetu
a) W przedmiocie ram analizy
51. Z przepisów art. 2 łącznie z art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 wynika, że w zakresie powództwa wniesionego na podstawie odpowiedzialności deliktowej powód może skorzystać z opcji umożliwiającej mu skierowanie sprawy albo do sądu państwa, na którego terytorium ma siedzibę lub miejsce zamieszkania pozwany, albo do sądu, na którego terenie właściwości znajduje się „miejsce, gdzie nastąpiło” lub „może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę”.
52. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem druga przesłanka dotycząca jurysdykcji dzieli się na dwie części, tzn. w pierwszej kolejności „miejsce, w którym szkoda się zmaterializowała”, a w drugiej kolejności „miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące powstanie szkody, wobec czego pozwany może zostać pozwany, według wyboru powoda, przed sądem mającym siedzibę w jednym z tych miejsc”(45). Należy więc zbadać kolejno jeden i drugi łącznik dla okoliczności występujących w sprawie głównej.
b) W przedmiocie umiejscowienia naruszenia prawa do zwielokrotniania utworu
53. Wskazałem wcześniej, że naruszenie prawa do zwielokrotniania utworu danego autora nie posiada zasadniczo żadnego charakteru transgranicznego, ponieważ miejsce, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące powstanie szkody, i miejsce zmaterializowania szkody są tożsame. Szkoda wynikająca z naruszenia prawa do zwielokrotniania utworu jest bowiem całkowicie zmaterializowana w wyniku samego wykonania czynności zwielokrotniania i ma miejsce w tym samym miejscu co ta czynność(46).
54. Z powyższego wynika, że wyłącznie sądy austriackie i brytyjskie są co do zasady właściwe do rozpoznania skutków prawnych, odpowiednio, tłoczenia płyt CD w Austrii oraz hipotetycznego umieszczenia w sieci utworów w Zjednoczonym Królestwie, przez umieszczenie kopii na serwerze hostingowym podłączonym do internetu(47), i szkód, które z tego wynikają.
c) W przedmiocie umiejscowienia naruszenia prawa do rozpowszechniania lub prawa do udostępniania
55. Natomiast naruszenie prawa do rozpowszechniania i prawa do udostępniania może wprowadzić element zewnętrzny, prowadzący do dyslokacji różnych przesłanek zarzucanej odpowiedzialności i w konsekwencji do rozłączenia różnych łączników w celu zastosowania przepisów art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001. Szkoda wynikająca z naruszenia prawa do rozpowszechniania lub prawa do udostępniania wymaga bowiem istnienia potencjalnego odbiorcy lub publiczności, którzy mogą znajdować się w miejscu innym niż miejsce dokonania tej czynności.
56. W przypadku transgranicznego naruszenia praw autorskich za pośrednictwem internetu ustalenie „miejsca zdarzenia wywołującego szkodę” nie wydaje mi się być podporządkowane zasadom fundamentalnie odmiennym w zależności od tego, czy w grę wchodzi naruszenie jednego czy drugiego z tych praw(48). Podobnie jak strony postępowania przed Trybunałem, stoję na stanowisku, że w przypadku, gdyby obydwa postawione pytania były dopuszczalne, należałoby na nie udzielić identycznej odpowiedzi.
i) Miejsce wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie szkody
57. Co się tyczy miejsca wystąpienia zdarzenia powodującego powstanie szkody, które przesądza o jurysdykcji sądu, do którego skierowano spór dla całości spowodowanej szkody(49), stoję na stanowisku, że należy przyjąć w przedmiocie praw autorskich takie samo podejście, jakie przyjął Trybunał w ww. wyroku w sprawie Wintersteiger w dziedzinie prawa znaków towarowych(50), a które polegało na przyznaniu jurysdykcji sądom miejsca ustalenia domniemanego naruszenia jako miejsca, w którym została podjęta decyzja o umieszczeniu w sieci oferty sprzedaży CD – dla czynności rozpowszechniania – lub o umieszczeniu w sieci utworów („upload”) – dla czynności udostępniania.
58. Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku kryterium to prowadzi do wskazania jurysdykcji sądów brytyjskich właściwych dla siedziby zainteresowanych spółek i posiada jedynie ograniczony interes dla powoda w stosunku do ogólnej zasady właściwości wynikającej z postanowień art. 2 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001.
ii) Miejsce zmaterializowania szkody
59. Uwzględniając wszechobecność utworów muzycznych, co do których prawa są naruszane za pośrednictwem internetu, zasadnicza trudność pojawia się w związku z umiejscowieniem szkody wynikającej z czynności udostępniania lub rozpowszechniania w sieci. Pod tym względem różne proponowane Trybunałowi w ramach niniejszego postępowania(51) wykładnie odzwierciedlają rozbieżne podejścia przyjęte przez sądy państw członkowskich(52) oraz liczne propozycje doktryny w tym zakresie(53).
60. Wydaje mi się jednakże, że zasady rozstrzygnięcia tych trudności wynikają dość jasno z najnowszego orzecznictwa Trybunału.
61. Co się tyczy prawa materialnego, Trybunał wielokrotnie orzekał w przedmiocie przesłanek umiejscowienia naruszenia różnych praw własności intelektualnej za pośrednictwem internetu, aby określić zakres terytorialny prawa, którego ochrona jest dochodzona, w zależności od rzeczywistego związku istniejącego pomiędzy zarzucanym naruszeniem praw własności intelektualnej i danym terytorium. W swoim wyrokach Trybunał systematycznie opowiadał się za przesłanką opartą na skierowaniu działalności spornej strony internetowej do odbiorców, odpowiednio, Unii lub państwa członkowskiego(54). Ostatnio doprecyzował treść tej przesłanki, wskazując, że działalność strony powinna świadczyć „o zamiarze skierowania jej przez jej autora do osób znajdujących się na tym terytorium”(55). Podnoszę, że ta przesłanka dotycząca skierowania do odbiorców ma zastosowanie niezależnie od tego, czy zarzucane naruszenie dotyczy nośnika materialnego czy niematerialnego(56).
62. Co się tyczy jurysdykcji, Trybunał nie miał jeszcze okazji wypowiadać się bezpośrednio o przesłankach określenia miejsca, w którym nastąpiło zmaterializowanie się szkody na potrzeby wskazania właściwego sądu w przypadku naruszenia prawa własności intelektualnej niepodlegającego rejestracji za pośrednictwem internetu(57). Natomiast jest oczywiste, że rozstrzygnięcia przyjęte przez Trybunał w zakresie prawa materialnego nie mogą być automatycznie przenoszone na zasady ustalania jurysdykcji.
63. Jednakże takie rozstrzygnięcia mogłyby w sposób użyteczny służyć wykładni postanowień art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001, jako że istnieje szczególny interes w tym, aby jej dokonać. Wydaje mi się, że z ww. wyroku w sprawie Football Dataco i in. wynika dążenie do zachowania spójności w orzecznictwie Trybunału, które przejawia się w dostosowaniu przesłanek umiejscowienia w celu wskazania właściwego sądu do przesłanek ustanowionych w celu ograniczenia zakresu terytorialnego krajowego systemu ochrony prawa sui generis do bazy danych. Trybunał, do którego skierowane zostało pytanie dotyczące umiejscowienia czynności przesłania danych, niezależnie – zdaniem rzecznika generalnego P. Cruza Villalóna – od kwestii jurysdykcji, po przypomnieniu właściwych przepisów rozporządzenia nr 44/2001, orzekł, że „umiejscowienie spornych w postępowaniu przed sądem krajowym czynności przesyłania, w odniesieniu do których Football Dataco i in. twierdzą, że stanowią niebezpieczeństwo dla istotnej inwestycji w postaci utworzenia bazy danych Football Live, może wpłynąć na właściwość sądu odsyłającego”(58).
64. W niniejszym przypadku, ponieważ chodzi o naruszenie niektórych wyłącznych praw autorskich za pośrednictwem internetu, wydaje mi się, że podejście do umiejscowienia wypracowane przez Trybunał zasadniczo w ww. wyrokach może również być przyjęte w celu ustalenia miejsca zmaterializowania szkody dla celów zastosowania postanowień art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001. Ta analiza wydaje mi się być w istocie poparta szczególnym charakterem szkody wynikającej z naruszenia prawa do rozpowszechniania i prawa do udostępniania w rozumieniu dyrektywy 2001/29. Polega ona na utracie korzyści na skutek bezprawnego rozpowszechniania utworów i wydaje mi się, że należałoby przyznać pierwszeństwo jurysdykcji, która zostałaby ustalona po przeprowadzeniu analizy odbiorców, do których jest skierowana działalność strony internetowej, a podejście to nazywane jest przez doktrynę „teorią ogniskowania”(59). Tak ustalony właściwy sąd dysponuje wyłącznie jurysdykcją ograniczoną do szkód wyrządzonych na terytorium(60), na którym w sposób zamierzony skupił się domniemany sprawca naruszenia(61).
65. Proponuję wobec tego, aby Trybunał utrzymał to podejście i objął nim prawa autorskie, ponieważ, jak już podkreśliłem, z zasady terytorialności wynika szczególny łącznik pomiędzy zakresem zastosowania terytorialnego mającego zastosowanie ustawodawstwa krajowego i zakresem jurysdykcji, chociaż te dwa aspekty pozostają odrębne i nie dają się zredukować wzajemnie do siebie(62).
66. Co się tyczy stosowania takiego łącznika, Trybunał może zainspirować się przesłankami niewymienionymi w sposób wyczerpujący w wyroku w sprawie Pammer i Hotel Alpenhof(63), po uściśleniu, że – moim zdaniem – kryteria te powinny być stosowane przez sądy krajowe z pewną elastycznością, po uwzględnieniu w szczególności charakteru spornej działalności.
67. Konieczne jest dokonanie jeszcze jednego uściślenia w zakresie konieczności dostosowania zakresu podstawy jurysdykcji wynikającej z postanowień art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 do szkód poniesionych za pośrednictwem internetu. Zasadniczo zasady jurysdykcji ustanowione przepisami art. 5 tego rozporządzenia prowadzą do wskazania konkretnego sądu, posiadającego konkretną właściwość, a nie wszystkich sądów państwa członkowskiego(64). Jednakże, jeśli przyjętym łącznikiem jest skierowanie działalności strony internetowej, stoję na stanowisku, iż należy interpretować przepisy art. 5 pkt 3 tego rozporządzenia w taki sposób, że przyznaje on jurysdykcję każdemu sądowi państwa członkowskiego, do którego odbiorców działalność jest skierowana(65), pod warunkiem że sądy te posiadają, na mocy krajowych przepisów procesowych, właściwość ratione materiae dla rozstrzygania sporów dotyczących praw autorskich. Zasadniczo taka właściwość istnieje wyłącznie z zastrzeżeniem szczególnych zasad prawa krajowego, zastrzegających dla pewnych sądów – np. sądów mających siedzibę w stolicy państwa – właściwość dla sporów związanych ze szkodami mającymi kilka umiejscowień.
68. Dodam, że moim zdaniem należy odrzucić kryterium dostępności, które zakłada, że potencjalna szkoda jest wyrządzana we wszystkich miejscach, z których istnieje dostęp do danej strony. Taki łącznik zachęcałby bowiem do wprowadzania forum shopping, wbrew orzecznictwu Trybunału, który w swojej wykładni rozporządzenia nr 44/2001 starał się zawsze ograniczyć to ryzyko. Podnoszę ponadto, że łącznik miejsca, w którym dochodzi się ochrony, podnoszony przez P. Pinckneya, doprowadziłby do takiego samego rozproszenia sporu, jak łącznik oparty na dostępności, jeśli uwzględni się automatyczny charakter ochrony praw autorskich w porządku prawnym wszystkich państw członkowskich. Jestem przeciwny takiemu mnożeniu możliwych jurysdykcji z powodów związanych zarówno z zasadą terytorialności, jak i celami rozporządzenia, którymi są przewidywalność i właściwe działanie wymiaru sprawiedliwości(66).
69. P. Pinckney proponuje rozwiązanie alternatywne polegające na rozszerzeniu kryterium miejsca, w którym znajduje się centrum interesów życiowych osoby poszkodowanej, określone w ww. wyroku w sprawach połączonych eDate Advertising i Martinez na naruszenia majątkowych praw autorskich popełnione za pośrednictwem internetu, co umożliwiłoby skupienie rozstrzygnięcia sporu przez przyznanie jurysdykcji sądom właściwym dla tego miejsca dla całości szkody. Wydaje mi się, że wybór ten przyczyniłby się do uogólnienia właściwości forum actoris. Taka wykładnia mogłaby jednak pozbawić art. 2 rozporządzenia nr 44/2001 skuteczności (effet utile) i wypaczyć zamiar prawodawcy, wyrażony w wymogu istnienia ścisłego łącznika pomiędzy sporem a jurysdykcją szczególną, określoną w art. 5 pkt 3 tego rozporządzenia.
70. Wyrządzona potencjalna krzywda wynikająca z naruszenia dobrego imienia lub życia prywatnego osoby jest, ogólnie, większa w miejscu, w którym osoba ta posiada centrum swoich interesów życiowych, co w sposób naturalny ma wpływ na zasady jurysdykcji. Przeciwnie, „ocena ta [...] nie może być stosowana również dla ustalenia jurysdykcji międzynarodowej w wypadku naruszeń praw własności intelektualnej”(67). Szkoda materialna spowodowana naruszeniem jednego z wyłącznych wyżej wskazanych praw autorskich nie utrzymuje koniecznego związku z miejscem centrum interesów życiowych autora, ale raczej z miejscem, w którym znajdują się jego odbiorcy(68).
71. Wobec powyższego, pomocniczo, gdyby Trybunał dopuścił wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, proponuję, aby udzielił łącznie na skierowane pytania prejudycjalne odpowiedzi, iż art. 5 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku sporu dotyczącego naruszenia wyłącznego prawa do rozpowszechniania przez ofertę sprzedaży w sieci materialnych nośników zwielokratniających treści chronione prawem autorskim lub wyłącznego prawa do udostępniania przez umieszczenie w sieci zdematerializowanych treści osoba uważająca się za poszkodowaną ma prawo wnieść powództwo odszkodowawcze albo do sądu właściwego dla siedziby osób, które zamieściły ofertę sprzedaży płyt kompaktowych (CD) w sieci lub miejsca umieszczenia w sieci treści, w celu dochodzenia naprawy całości szkody, albo do sądów państwa członkowskiego, do którego dana strona internetowa jest skierowana, w celu dochodzenia naprawienia szkody poniesionej na tym terytorium.
V – Wnioski
72. Wobec powyższego proponuję, aby Trybunał stwierdził niedopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez Cour de cassation.
73. Pomocniczo, na wypadek dopuszczenia przez Trybunał wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, proponuję, aby udzielił łącznie następującej odpowiedzi na skierowane przez Cour de cassation pytania prejudycjalne:
Artykuł 5 pkt 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że w przypadku sporu dotyczącego naruszenia wyłącznego prawa do rozpowszechniania przez ofertę sprzedaży w sieci materialnych nośników zwielokratniających treści chronione prawem autorskim lub wyłącznego prawa do udostępniania przez udostępnianie w internecie zdematerializowanych treści osoba uważająca się za poszkodowaną ma prawo wnieść powództwo odszkodowawcze albo do sądu właściwego dla siedziby osób, które zamieściły ofertę sprzedaży płyt kompaktowych (CD) w sieci lub miejsca umieszczenia w sieci treści, w celu dochodzenia naprawy całości szkody, albo do sądów państwa członkowskiego, do którego dana strona internetowa jest skierowana, w celu dochodzenia naprawienia szkody poniesionej na tym terytorium.