KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
KOKOTT
ippreżentati fit-3 ta’ Lulju 2014 (1)
Kawża C‑302/13
AS flyLAL-Lithuanian Airlines, fi stralċ
vs
VAS “Starptautiskā lidosta Rīga”
u
AS “Air Baltic Corporation”
[Talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Augstākās tiesas Senāts (il-Latvja)]
“Regolament (KE) Nru 44/2001 — Kamp ta’ applikazzjoni — Kunċett ta’ materji ċivili u kummerċjali — Kumpens għad-danni minħabba ksur tad-dritt Ewropew tal-kompetizzjoni — Rikonoxximent ta’ miżuri provviżorji u kawtelatorji — Ordni pubbliku”
I – Introduzzjoni
1. Il-kawża preżenti toffri lill-Qorti tal-Ġustizzja l-opportunità li, fil-kuntest tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 44/2001 tat-22 ta’ Diċembru 2000 dwar ġurisdizzjoni u rikonoxximent u eżekuzzjoni ta’ sentenzi f’materji ċivili u kummerċjali (2), tikkonkretizza żewġ kunċetti legali fundamentali: dawn huma l-kunċett legali tal-materji ċivili u kummerċjali u dak tal-ordni pubbliku (ordre public).
2. F’dan il-kuntest, minn naħa tqum il-kwistjoni dwar jekk il-kunċett ta’ “materji ċivili u kummerċjali” jinkludix invokazzjonijiet ġudizzjarji bbażati fuq ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni kontra kumpanniji li fihom l-awtoritajiet pubbliċi huma l-azzjonisti maġġoritarji. Min-naħa l-oħra, għandu jiġi ċċarat jekk jistax jiġi miċħud, fid-dawl tal-ordni pubbliku, l-eżekuzzjoni ta’ miżuri protettivi u jekk iva, taħt liema kundizzjonijiet.
II – Il-kuntest ġuridiku
A – Dritt tal-Unjoni
3. Il-kuntest ġuridiku primarju ta’ din il-kawża huwa essenzjalment iddeterminat permezz tal-Artikoli 81 KE u 82 KE (li saru l-Artikoli 101 TFUE u 102 TFUE) (3), filwaqt li dak sekondarju huwa ddeterminat permezz tal-Artikoli 1, 22, 34 u 35 tar-Regolament (KE) Nru 44/2001.
4. L-Artikolu 1(1) ta’ dan ir-regolament jiddefinixxi l-kamp ta’ applikazzjoni ratione materiae bil-mod kif ġej:
“Dan ir-Regolament għandu japplika f’materji ċivili u kummerċjali independentament min-natura tal-qorti jew tat-tribunal. M’għandux jestendi b’mod partikolari, għal introjtu minn taxxi, dwana jew materji amministrattivi.”
5. It-Taqsima 6 tal-Kapitolu II tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 tipprovdi għal ċerti ġurisdizzjonijiet esklużivi. Skont l-Artikolu 22 tagħha:
“Dawn il-qrati li ġejjin għandhom ikollhom ġurisdizzjoni esklussiva, independentament mid-domiċilju:
[…]
2. fi proċedimenti li jkollhom bħala l-obbjettiv tagħhom il-validità tal-kostituzzjoni, in-nullità jew id-dissoluzjoni ta’ kumpanniji jew ta’ persuni ġuridiċi oħra jew għaqdiet ta’ persuni naturali jew ġuridiċi, jew il-validità tad-deċiżjonijiet ta’ l-organi tagħhom, il-qrati ta‘ l-Istat Membru li fih il-kumpannija, persuna ġuridika jew għaqda jkollha s-sede tagħhom. […].”
6. L-Artikolu 34 tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 jirregola r-rikonoxximent ta’ sentenzi ta’ Stati Membri oħra u jipprovdi, f’estratti, li:
“Sentenza m’għandhiex tiġi rikonoxxuta
1. jekk dak ir-rikonoxximent ikun manifestament kontra l-istrateġija pubblika ta’ l-Istat Membru li fih ġie mfittex ir-rikonoxximent;
[…]”
7. L-Artikolu 35(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, rilevanti wkoll b’rabta mar-rikonoxximent, jipprovdi:
“Aktar minn hekk, sentenza m’għandhiex tiġi rikonoxxuta [jekk] tmur kontra s-Sezzjonijiet 3, 4 jew 6 ta’ Kapitolu II […]”
B – Id-dritt Latvjan
8. Għall-kawża preżenti huma partikolarment rilevanti l-Likums “Par aviāciju” (Liġi dwar l-Avjazzjoni) u d-dispożizzjonijiet tagħha għall-implementazzjoni.
9. Skont il-Liġi dwar l-Avjazzjoni Latvjana, l-operaturi ta’ inġenji tal-ajru għandhom iħallsu tariffi, fost l-oħrajn, għall-użu tal-ajruporti.
10. Diversi digrieti bbażati fuq din il-liġi kienu jipprevedu, fil-perijodu kontenzjuż, li t-trasportaturi li jinżlu fl-ajruport ta’ Riga jew li jitilqu minnu jistgħu jibbenefikaw minn tariffi mnaqqsa. L-ammont ta’ dawn it-tariffi kien jiddependi min-numru ta’ passiġġieri li jitilqu minn Riga, ittrasportati mill-impriża matul is-sena.
III – Il-fatti fil-kawża prinċipali u d-domandi preliminari
11. Il-kumpannija AS flyLAL-Lithuanian Airlines (iktar ’il quddiem, “flyLAL”) hija trasportatur tal-ajru Litwan, li fil-frattemp tinsab fi stralċ, u li ħassitha żvantaġġata fis-suq tal-provvista ta’ servizzi tat-trasport bl-ajru fil-konfront ta’ kompetitur, it-trasportatur tal-ajru Latvjan AS Air Baltic Corporation (iktar ’il quddiem, “Air Baltic”). FlyLAL sostniet li ġarrbet telf ekonomiku minħabba s-sitwazzjoni kompetittiva illegali fil-Latvja u l-Litwanja.
12. Għalhekk, fl-2008 flyLAL fittxet lil Air Baltic u lil VAS Starptautiskā lidosta Rīga (iktar ’il quddiem, “Lidosta Rīga”), kumpannija pubblika li tamministra l-ajruport ta’ Riga, quddiem il-Vilniaus Apygardos Teismas (il-Qorti Reġjonali ta’ Vilnius), inter alia, għall-ħlas ta’ danni li jammontaw għal LTL 199 830 000 (4). Ir-rikorrenti bbażat ir-rikors tagħha fuq ksur tad-dritt Ewropew tal-kompetizzjoni. Hija sostniet, essenzjalment, li Air Baltic kienet abbużat mill-pożizzjoni dominanti tagħha fil-kuntest tal-politika ta’ tnaqqis tat-tariffi tal-ajruport Latvjana. It-tnaqqis tat-tariffi mogħti fil-Latvja qiegħed lil Air Baltic, fost l-oħrajn, fil-pożizzjoni li topera fl-Ajruport ta’ Vilnius (ir-Repubblika tal-Litwanja) bi prezzijiet ta’ dumping. Barra minn hekk, l-għoti sistematiku ta’ tnaqqis fuq it-tariffi tal-ajruport kellu jitqies li kien ftehim ipprojbit bejn il-konvenuti.
13. Qabel l-għoti ta’ sentenza finali fil-kawża prinċipali, b’sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008, il-Lietuvos Apeliacinis Teismas (il-Qorti tal-Appell Litwana) ordnat it-tqegħid taħt sekwestru provviżorju tal-beni ta’ Air Baltic u ta’ Lidosta Rīga bl-ammont tas-somma mitluba (iktar ’il quddiem, “miżuri provviżorji u kawtelatorji”).
14. FlyLAL imbagħad talbet li r-Rīgas pilsētas priekšpilsētas tiesa (il-Qorti Distrettwali ta’ Vidzeme tal-belt ta’ Riga) tirrikonoxxi s-sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008 u l-eżekuzzjoni tagħha fil-Latvja. Din it-talba essenzjalment intlaqgħet fl-ewwel istanza bid-deċiżjoni tad-19 Jannar 2012, u b’hekk is-sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008 ġiet rikonoxxuta u ddikjarata infurzabbli fir-Repubblika tal-Latvja.
15. Hija issa l-qorti tar-rinviju, l-Augstākās tiesas Senāts (il-Qorti Suprema tar-Repubblika tal-Latvja) li għandha tiddeċiedi fuq l-appell ta’ Air Baltic u Lidosta Rīga dwar ir-rikonoxximent u l-eżekuzzjoni fil-Latvja tas-sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008.
16. L-ewwel nett, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk, il-kawża għad-danni Litwana, u speċifikament is-sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008, hijiex kawża fil-materja ċivili u kummerċjali fis-sens tal-Artikolu 1 tar-Regolament (KE) Nru 44/2001. Jekk jirriżulta li dan huwa l-każ, it-tieni nett għandu jiġi ċċarat jekk fil-kuntest tal-kawża għad-danni kellhiex tkun diġà affermata ġurisdizzjoni esklużiva tal-qrati Latvjani, kif previst fl-Artikolu 22 tar-Regolament (KE) Nru 44/2001. F’din l-ipoteżi, it-tielet nett, tqum il-kwistjoni dwar jekk, kif previst fl-Artikolu 35(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, l-Augstākās tiesas Senāts kellhiex tiċħad ir-rikonoxximent tas-sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008 minħabba ksur tal-Artikolu 22 tar-regolament iċċitat. Ir-raba’ nett, l-Augstākās tiesas Senāts fl-aħħar nett tistaqsi jekk ir-rikonoxximent tas-sentenza inkwistjoni huwiex konformi mal-ordni pubbliku tar-Repubblika tal-Latvja, fis-sens tal-Artikolu 34(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001. Is-sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008, minn naħa, tinkludi biss spjegazzjonijiet sommarji għall-kalkolu tas-somma mitluba, li hija kunsiderevoli. Peress li fil-frattemp inbdew proċeduri ta’ stralċ fir-rigward tal-assi tar-rikorrenti Litwana, min-naħa l-oħra, f’każ ta’ ċaħda sussegwenti tar-rikors, il-konvenuti ma jkollhomx il-possibbiltà realistika ta’ kumpens għad-danni kkawżati lilhom bl-adozzjoni tal-miżura provviżorja u kawtelatorja. B’hekk, ir-Repubblika tal-Latvja, li għandha 100 % u 52.6 % tal-ishma rispettivi tal-konvenuti, tista’ ġġarrab danni kunsiderevoli li jaffettwaw l-interessi ekonomiċi tal-Istat u jheddu s-sigurtà tiegħu.
17. Huwa f’dan il-kuntest li l-Augstākās tiesas Senāts iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) Kawża li fiha rikorrent jitlob il-kumpens għad-danni u r-rikonoxximent tan-natura illegali tal-aġir tal-konvenuti, f’konnessjoni ma’ ftehim ipprojbit u ma’ abbuż minn pożizzjoni dominanti u bbażat fuq l-applikazzjoni ta’ atti regolatorji ta’ portata ġenerali ta’ Stat Membru ieħor, għandha titqies fid-dawl tal-fatt li l-ftehim ipprojbit kien null u ineżistenti fil-mument li ġie konkluż, iżda wkoll tal-fatt li l-adozzjoni ta’ atti regolatorji hija attività eżerċitata mill-Istat fil-qasam tad-dritt pubbliku (acta iure imperii), li għaliha tapplika l-immunità ġudizzjarja tal-Istat fir-rigward tal-qrati ta’ Stat ieħor?
2) F’każ ta’ risposta fl-affermattiv għad-domanda 1 (il-kawża hija ċivili jew kummerċjali fis-sens tar-Regolament [Nru 44/2001]), l-azzjoni ‘għad-danni’ għandha titqies bħala proċedura li għandha bħala għan il-validità tad-deċiżjonijet ta’ organi ta’ kumpanniji fis-sens tal-Artikolu 22(2) tal-imsemmi regolament, fatt li jippermetti li deċiżjoni ma tiġix rikonoxxuta skont l-Artikolu 35(1) tiegħu?
3) Jekk l-għan tar-rikors għad-danni jaqa’ taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tal-Artikolu 22(2) (ġurisdizzjoni esklużiva) tar-Regolament, il-qorti tal-Istat li fih qed jintalab ir-rikonoxximent hija obbligata tivverifika l-eżistenza taċ-ċirkustanzi msemmija fl-Artikolu 35(1) tar-Regolament, fil-każ tar-rikonoxximent ta’ sentenza li tadotta miżuri kawtelatorji?
4) Il-klawżola ta’ ordni pubbliku li tinsab fl-Artikolu 34(1) tar-Regolament tista’ tinftiehem fis-sens li r-rikonoxximent ta’ sentenza li tadotta miżuri kawtelatorji tmur kontra l-ordni pubbliku tal-Istat Membru, jekk, l-ewwel nett, l-argument prinċipali insostenn tal-adozzjoni ta’ miżuri kawtelatorji huwa l-ammont kunsiderevoli tas-somma indikata fir-rikors, li ma kinitx suġġetta għal kalkolu motivat u sostnut minn argumenti u, it-tieni nett, jekk ir-rikonoxximent u l-infurzar ta’ din id-deċiżjoni jista’ jfisser, għall-konvenuti, telf li dawn ma jkollhomx il-possibbiltà, fil-każ ta’ ċaħda tal-azzjoni ‘għad-danni’, li jirkupraw mingħand ir-rikorrenti, kumpannija kummerċjali fi stralċ, fatt li finalment iwassal għal preġudizzju fir-rigward tal-interessi ekonomiċi u għaldaqstant jhedded is-sigurtà tal-Istat li fih qed jintalab ir-rikonoxximent, fid-dawl tal-fatt li r-Repubblika tal-Latvja għandha 100 % tal-azzjonijiet ta’ Lidosta ‘Rīga’ u 52.6 % ta’ dawk ta’ AS ‘Air Baltic Corporation?’”
IV – L-analiżi ġuridika
A – L-ewwel domanda preliminari
18. Bl-ewwel domanda preliminari tagħha l-Augstākās tiesas Senāts tixtieq tkun taf, essenzjalment, jekk l-azzjoni għad-danni Litwana u speċifikament fis-sentenza tal-31 ta’ Diċembru 2008, hijiex kawża f’materji ċivili u kummerċjali fis-sens tal-Artikolu 1(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001.
19. Sabiex tingħata risposta għal din id-domanda, l-ewwel għandu jiġi ċċarat l-kunċett ta’ “materji ċivili u kummerċjali” fis-sens tar-Regolament Nru 44/2001. F’dan il-kuntest, għandha tiġi eżaminata l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar din il-klassifikazzjoni (fil-parti 1) u l-għarfien miksub għandu jiġu ttraspost għall-kawża prinċipali (fil-parti 2).
1. Il-kriterji dedotti mill-ġurisprudenza
20. Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja (5), il-kunċett ta’ “materji ċivili u kummerċjali” għandu jitqies bħala kunċett awtonomu fid-dritt tal-Unjoni, u fir-rigward tiegħu għandhom jiġu kkunsidrati l-għanijiet u s-sistema tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, kif ukoll il-prinċipji legali ġenerali li jirriżultaw mit-totalità tal-ordinamenti ġuridiċi nazzjonali (6).
21. Sa fejn fir-relazzjonijiet bejn l-Istati Membri, il-Konvenzjoni ta’ Brussell (7) ġiet issostitwita bir-Regolament (KE) Nru 44/2001 (8), tibqa’ tapplika l-interpretazzjoni tagħha mill-Qorti tal-Ġustizzja għad-dispożizzjonijiet korrispondenti tal-imsemmi regolament (9). Dan huwa l-każ fir-rigward tal-Artikolu 1(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, li jieħu l-post u jaqdi l-istess funzjoni tal-Artikolu 1(1) tal-Konvenzjoni ta’ Brussell (10).
22. Mill-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar id-dispożizzjonijiet iċċitati hawn fuq jirriżulta li sentenzi ġudizzjarji jistgħu jiġu esklużi mill-kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 abbażi tan-natura tar-relazzjonijiet ġuridiċi eżistenti bejn il-partijiet fit-tilwima jew minħabba s-suġġett tal-imsemmija tilwima (11).
23. Sabiex jiġi ddeterminat jekk il-materja hijiex ċivili u kummerċjali, għandhom għalhekk jiġu eżaminati primarjament il-fatturi karatteristiċi tar-relazzjonijiet ġuridiċi eżistenti bejn il-partijiet fil-kawża prinċipali (fil-parti 2a) u mbagħad — sabiex jiġi stabbilit is-suġġett tal-kawża prinċipali (fil-parti 2b) — il-fatti li abbażi tagħhom saret it-talba rispettiva kif ukoll il-bażi tar-rikors ippreżentat u l-modalitajiet għall-preżentata tiegħu (12).
2. Applikazzjoni tal-kriterji żviluppati mill-ġurisprudenza għall-fatti fil-kawża prinċipali
24. L-ewwel nett, għandhom jiġu eżaminati r-relazzjonijiet ġuridiċi bejn ir-rikorrenti u l-konvenuti fil-proċedura prinċipali, li fl-isfond tagħhom seħħ l-allegat ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni Ewropea, li abbażi tiegħu qed jintalab kumpens għad-danni.
a) In-natura tar-relazzjonijiet ġuridiċi eżistenti bejn il-partijiet
25. Kif jirriżulta mid-deċiżjoni tar-rinviju, Lidosta Rīga u Air Baltic huma żewġ kumpanniji, ikkonċernati fit-tilwima li tat lok għall-kawża prinċipali, li fihom ir-Repubblika tal-Latvja għandha rispettivament 100 % u 52.6 % tal-azzjonijiet.
26. Madankollu, dan il-fatt ma jipprekludix l-applikazzjoni tar-Regolament (KE) Nru 44/2001. Pjuttost huwa rilevanti jekk ir-relazzjoni ġuridika inkwistjoni hijiex relatata mal-eżerċizzju ta’ kompetenzi ta’ awtorità pubblika (13). Jekk dan ma jkunx il-każ, huwa possibbli li s-sitwazzjoni tidħol fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dan ir-regolament.
27. Din il-kwistjoni dwar ir-relazzjonijiet ġuridiċi eżistenti bejn il-partijiet fil-proċedura prinċipali ser tiġi eżaminata iktar ’il quddiem.
i) Ir-relazzjonijiet ġuridiċi bejn flyLAL u Air Baltic
28. Fir-rigward tar-rabta ġuridika bejn flyLAL u Air Baltic, il-kwistjoni ma teħtieġx kunsiderazzjonijiet iktar estensivi fid-dawl tan-natura tar-relazzjonijiet ġuridiċi tagħhom.
29. Iż-żewġ kumpanniji huma fornituri fis-suq għas-servizzi tat-trasport bl-ajru u jitolbu s-servizzi tas-suq tal-provvisti ta’ servizzi ta’ ajruporti. F’dawn l-attivitajiet, l-ebda waħda mill-partijiet fil-kawża ma teżerċita prerogattivi ta’ awtorità pubblika fil-konfront tal-oħra, li jmorru lil hinn minn dak li l-individwi huma intitolati għalih (14).
ii) Ir-relazzjonijiet ġuridiċi bejn flyLAL u Lidosta Rīga
30. Madankollu lanqas ir-relazzjoni ġuridika bejn flyLAL u Lidosta Rīga ma hija kkaratterizzata mill-eżerċizzju ta’ awtorità pubblika.
31. L-użu tal-ajruport ta’ Riga minn flyLAL bi ħlas ta’ tariffi tal-ajruport huwa l-qofol ta’ din ir-relazzjoni ġuridika. Tali servizzi tal-ajruport jikkonsistu essenzjalment fl-immaniġġar tal-flussi ta’ inġenji tal-ajru, ta’ passiġġieri u ta’ merkanzija. Fir-rigward tal-utenti tal-ajruport, bis-sehem ta’ 100 % fis-sussidjarja tagħha Lidosta Rīga u permezz tal-ftuħ tas-suq għas-servizzi tal-ajruport fl-ajruport ta’ Riga, ir-Repubblika tal-Latvja għalhekk taġixxi fil-livell tad-dritt privat (15). Kull operatur ekonomiku privat ieħor, bħal operatur ta’ ajruport privat, jista’ jipprovdi dawn is-servizzi bl-istess mod (16).
32. Din il-konklużjoni ma hija bl-ebda mod mibdula bil-fatt li fir-rigward tas-sistema tal-ħlas u b’mod partikolari l-għoti u n-nuqqas ta’ għoti ta’ tnaqqis, Lidosta Rīga hija suġġetta għad-dispożizzjonijiet legali ta’ applikazzjoni ġenerali tar-Repubblika tal-Latvja. Dan l-obbligu jikkonċerna fil-fatt ir-rabta bejn ir-Repubblika tal-Latvja bħala azzjonista u Lidosta Rīga bħala s-sussidjarja tagħha b’100 % u ma jaffettwax ir-rabta bejn Lidosta Rīga u flyLAL bħala utenti tas-servizzi tal-ajruport.
33. Lanqas ma huwa rilevanti jekk Lidosta Rīga hijiex libera li tuża d-dħul mit-tariffi miġbura kif jidhrilha hi, jew jekk f’dan ir-rigward hijiex suġġetta għal regoli legali. Fil-fatt, dawn il-kunsiderazzjonijiet lanqas ma jaffettwaw in-natura tar-relazzjoni ġuridika tagħha ma’ utenti tal-ajruport bħal flyLAL, iżda jaffettwaw ir-relazzjonijiet ġuridiċi, distinti, bejn Lidosta Rīga u l-azzjonista tagħha, ir-Repubblika tal-Latvja.
34. Is-sitwazzjoni fil-kawża prinċipali hija għalhekk differenti mill-fatti fis-sentenza LTU (17). Huwa minnu li dak il-każ kien jittratta tariffi għal servizzi li kienu pprovduti fir-rigward tat-trasport bl-ajru, iżda konkretament ma kien hemm ebda ħlas għall-użu ekonomiku tal-ajruport. Minflok, dawk kienu tariffi għal navigazzjoni ta’ rotot li kienu jitħallsu għall-provvista ta’ servizzi ta’ sigurtà fl-ajru minn organizzazzjoni internazzjonali ta’ monitoraġġ tal-ajru, jiġifieri għal interessi li jaqgħu min-natura tagħhom taħt l-awtorità pubblika, bħall-kontrolli u s-sorveljanza tal-ispazju tal-ajru (18).
35. Bis-sempliċi referenza għal dawk it-tariffi għal navigazzjoni ta’ rotot, il-Qorti tal-Ġustizzja affermat l-eżistenza ta’ “rabta mal-eżerċizzju tal-awtorità pubblika” (19) fil-Kawża LTU. B’mod differenti mill-każ preżenti, fis-sentenza LTU kienu jeżistu elementi karatteristiċi ta’ relazzjoni ta’ subordinazzjoni, li kienu jindikaw l-eżerċizzju ta’ awtorità pubblika.
36. Din id-distinzjoni, li saret bl-għan li jiġi ddefinit il-kunċett ta’ “materji ċivili u kummerċjali”, bejn il-provvista ta’ servizzi ta’ sigurtà fl-ajru assoċjati mal-eżerċizzju ta’ awtorità pubblika, minn naħa, u l-ftuħ ta’ suq għall-provvista ta’ servizzi ta’ ajruport, min-naħa l-oħra, hija wkoll konformi ma’ kunsiderazzjonijiet simili tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-qasam tad-dritt tal-kompetizzjoni.
37. F’dan il-kuntest, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kellha tittratta l-klassifikazzjoni ta’ attivitajiet ta’ korp ta’ tmexxija ta’ ajruport f’ċerti deċiżjonijiet. Hija kienet waslet għall-konklużjoni konsistenti li l-offerta ta’ “servizzi ta’ ajruport bi ħlas miksub [...], b’mod partikolari, mit-tariffi tal-ajruport” hija attività ekonomika u għalhekk fil-prinċipju għandha tiġi evalwata fid-dawl tad-dispożizzjonijiet tad-dritt Ewropew tal-kompetizzjoni (20). F’dan ir-rigward la huwa rilevanti jekk l-istituzzjoni inkwistjoni għandhiex status privat jew pubbliku, u lanqas il-kapaċità tal-attività li tirrendi qligħ (21).
38. Bejn id-delimitazzjoni, rilevanti għall-finijiet tal-Artikolu 1(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, bejn relazzjoni ġuridika kkaratterizzata mid-dritt privat u relazzjoni kkaratterizata mill-awtorità pubblika, minn naħa, u d-delimitazzjoni bejn attività ekonomika u attività ta’ awtorità pubblika fil-kuntest tad-dritt tal-kompetizzjoni, min-naħa l-oħra, mhux biss hemm xebh terminoloġiku, iżda wkoll, b’mod intrinsiku, relazzjoni reċiproka li tiġġustifika l-użu ta’ kriterji ta’ evalwazzjoni konkordanti. Hija din il-premessa li tiggwida manifestament lill-Qorti tal-Ġustizzja meta hija tirreferi fis-sentenza tagħha SAT Fluggesellschaft, dwar id-dritt tal-kompetizzjoni, għas-sentenza LTU (22). Minn dan jista’ jiġi konkluż li l-istabbiliment tal-kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 jiġi evalwat bl-istess standards li l-Qorti tal-Ġustizzja żviluppat għall-kriterju tal-attività ekonomika fil-qasam tad-dritt tal-kompetizzjoni. Inkella, jekk tiġi miċħuda n-natura ta’ materja ċivili u kummerċjali ta’ attività oriġinarjament ekonomika, jirriżultaw evalwazzjonijiet kontradittorji li jkun diffiċli li jiġu spjegati.
39. Għalhekk, anki n-natura tar-relazzjoni ġuridika ta’ Lidosta Rīga mar-rikorrenti fil-kawża prinċipali ma hijiex affettwata mill-eżerċizzju ta’ awtorità pubblika, iżda, peress li hija essenzjalment tikkonċerna l-provvista ta’ servizzi ta’ ajruport bi ħlas, għandha n-natura ta’ dritt privat ekonomiku.
b) Is-suġġett tat-tilwima
40. Il-punti li ġejjin huma ddedikati għall-eżami tal-kwistjoni dwar jekk is-suġġett tat-tilwima jikkonfermax huwa wkoll ir-riżultati miksuba f’dak li jirrigwarda n-natura tar-relazzjonijiet ġuridiċi bejn il-partijiet.
41. L-ewwel nett għandu jiġi nnotat li, kif jenfasizzaw il-Gvern tar-Repubblika tal-Latvja u Lidosta Rīga, fid-dawl tal-informazzjoni ppreżentata mill-qorti tar-rinviju, huwa leċitu li jkun hemm dubji dwar l-eżistenza ta’ ftehim antikompetittiv għad-detriment tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali u li lanqas ma jidher li hija stabbilita l-eżistenza ta’ abbuż ta’ pożizzjoni dominanti minn Lidosta Rīga minħabba li hija suġġetta għar-regoli legali imposti mill-Istat Litwan (23). F’din il-kawża, madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex teżamina l-eżistenza ta’ ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni, iżda pjuttost is-suġġett tat-tilwima fil-kawża prinċipali li huwa fil-qalba tat-talba għal kumpens għad-danni minħabba ksur tal-Artikoli 81 KE u 82 KE, sabiex jiġi stabbilit jekk jikkonċernax materja ċivili u kummerċjali (24).
42. Il-fatti li abbażi tagħhom saret it-talba inkwistjoni huma għaldaqstant deċiżivi għall-evalwazzjoni tas-suġġett tat-tilwima. Jekk it-talba magħmula oriġinat mill-eżerċizzju tal-awtorità pubblika, din ma hijiex materja ċivili u kummerċjali (25). Madankollu, mhux kull rabta mal-eżerċizzju ta’ awtorità pubblika hija suffiċjenti. Minflok, dak li huwa deċiżiv huwa l-fatt li dak l-aġir konkret li jwassal għat-talba jkun jikkostitwixxi eżerċizzju tal-awtorità pubblika (26).
43. In-natura tar-relazzjonijiet ġuridiċi bejn il-partijiet diġà eżaminati, u li jikkostitwixxu l-bażi tar-rikors għal kumpens għad-danni, diġà turi li l-każ preżenti ma jikkonċernax eżerċizzju ta’ awtorità pubblika. Din il-konstatazzjoni la tista’ tiġi kkontestata mill-fatt li r-rikorsi għal kumpens għad-danni minħabba ksur tad-dritt Ewropew tal-kompetizzjoni jaqgħu purament taħt id-dritt tal-Unjoni (fil-punt i), u lanqas permezz taċ-ċirkustanzi partikolari tal-każ preżenti, u b’mod partikolari l-involviment ta’ strutturi Statali (fil-punt ii).
i) Applikabbiltà tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 għal rikorsi għal kumpens għad-danni bbażati fuq id-dritt tal-kompetizzjoni?
44. Il-kunsiderazzjonijiet li ġejjin huma ddedikati l-ewwel nett b’mod ġenerali għas-sitwazzjoni ġuridika u għall-kuntest normattiv ta’ rikorsi għal kumpens għad-danni bbażati fuq id-dritt tal-kompetizzjoni. Sussegwentement, is-suġġett tal-kawża prinċipali ser jiġi evalwat fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet.
– Responsabbiltà mhux kuntrattwali tal-membri ta’ akkordju bħala prinċipju ġenwin tad-dritt tal-Unjoni
45. Ir-responsabbiltà mhux kuntrattwali tal-membri ta’ akkordju u/jew ta’ impriżi f’pożizzjoni dominanti fis-suq li jabbużaw mis-setgħa tagħhom fis-suq tikkostitwixxi prinċipju tad-dritt tal-Unjoni li jirriżulta direttament mid-dritt primarju (27).
46. B’hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet diversi drabi li l-Artikolu 81 KE kien jipproduċi effetti diretti fir-relazzjonijiet bejn l-individwi u kien joħloq direttament drittijiet għall-partijiet fil-kawża (28), u li l-effettività tal-projbizzjoni stabbilita f’dawn id-dispożizzjonijiet tkun kompromessa jekk mhux kulħadd ikun jista’ jitlob kumpens għad-danni kkawżati lilu minn kuntratt jew minn aġir li jista’ jirrestrinġi jew joħloq distorsjoni fil-kompetizzjoni (29).
47. Anki jekk, sal-ġurnata tal-lum, il-Qorti tal-Ġustizzja ma kellhiex l-opportunità li tiddeċiedi dwar dan, ma jistax ikun hemm dubju serju li dan japplika wkoll għad-dispożizzjoni ċentrali l-oħra tad-dritt Ewropew tal-kompetizzjoni, jiġifieri l-Artikolu 82 KE.
– L-azzjonijiet għall-kumpens korrispondenti huma bħala prinċipju kawżi fil-materji ċivili u kummerċjali
48. Bħala prinċipju, mil-lat tad-dritt Ewropew tal-proċedura ċivili, l-azzjonijiet għal kumpens kontra impriżi li jkunu kisru l-Artikoli 81 KE u/jew 82 KE huma kawżi fil-materji ċivili u kummerċjali fis-sens tal-Artikolu 1(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 (30). Il-Kummissjoni Ewropea reġgħet enfasizzat dan, reċentement, fil-proposta tagħha għal direttiva ta’ applikazzjoni fil-qasam tad-dritt tal-kompetizzjoni (31).
ii) L-ebda evalwazzjoni differenti minħabba ċ-ċirkustanzi partikolari ta’ din il-kawża
49. Fid-dawl taċ-ċirkustanzi partikolari ta’ din il-kawża, jiġifieri s-sjieda pubblika tal-kumpanniji konvenuti għall-kumpens għad-danni kif ukoll, b’mod partikolari, il-fatt li l-ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni allegatament irriżulta minn dispożizzjonijiet legali tal-Istat tal-Latvja, għandu madankollu jiġi eżaminat jekk tistax tinżamm ukoll din il-klassifikazzjoni tad-dritt privat f’dan il-każ.
50. Jiena tal-fehma li din id-domanda għandha tingħata risposta fl-affermattiv. Dan minħabba dawn iż-żewġ kunsiderazzjonijiet:
– L-unità tad-dritt tal-Unjoni
51. Kif diġà ġie spjegat fil-punt 38, għandhom jintużaw l-istess kriterji għad-delimitazzjoni bejn ir-relazzjoni ġuridika kkaratterizzata mid-dritt privat u relazzjoni kkaratterizzata mill-awtorità pubblika, f’dak li jirrigwarda l-kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 bħal dawk li jintużaw fid-delimitazzjoni bejn attivitajiet ekonomiċi u attivitajiet ta’ awtorità pubblika tal-impriżi fis-sens tal-Artikoli 81 KE u 82 KE.
52. Fil-każ preżenti, dan huwa marbut ukoll mal-kwistjoni tas-suġġett tat-tilwima, li fl-aħħar mill-aħħar huwa jekk l-att li wassal għat-talba kienx jikkostitwixxi eżerċizzju tal-awtorità pubblika (32), biex tiġi miċħuda influwenza karatteristika tal-awtorità pubblika. L-ewwel nett, fil-fatt, l-aġir ikkostitwit mill-ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni u li wassal għat-talba, f’dan il-każ il-ġbir ta’ tariffi tal-ajruport minn Lidosta Rīga, huwa relatat direttament mal-attività ekonomika tal-impriża inkwistjoni, jiġifieri l-operat ta’ ajruport. It-tieni nett, l-Artikoli 81 KE u 82 KE, invokati insostenn tat-talba, jistgħu jkunu rilevanti biss jekk l-impriża responsabbli għall-kumpens għad-danni ma tkunx topera fil-kwalità ta’ awtorità pubblika, iżda bħala operatur ekonomiku.
53. Minn dan diġà jirriżulta li r-rikors għad-danni pendenti (u l-miżuri provviżorji) għandu jkun jikkonċerna materja ċivili u kummerċjali fis-sens tal-Artikolu 1(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001.
54. Anki l-fatt li mill-perspettiva tal-konvenut, iċ-ċirkustanza li tiġġustifika t-talba ma hijiex relatata biss mal-ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni tal-Unjoni, iżda hija wkoll inkorporata fil-kuntest tal-Att dwar l-Avjazzjoni nazzjonali, ma twassal għall-ebda riżultat differenti. Dan ir-rikors għad-danni huwa dirett lejn dak li ser jiġi konklużivament eżaminat iktar ’il quddiem, jiġifieri, mhux kontra l-leġiżlazzjoni Latvjana, u għalhekk mhux kontra l-hekk imsejħa acta iure imperii.
– Ir-rikors għad-danni ma huwiex dirett kontra acta iure imperii
55. Kif jirriżulta mid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, il-qorti tar-rinviju hija manifestament tal-fehma li bir-rikors tagħha għad-danni, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali tikkontesta, fl-aħħar mill-aħħar, il-leġiżlazzjoni tar-Repubblika tal-Latvja.
56. F’dan il-kuntest, għandu l-ewwel nett jiġi nnotat li r-responsabbiltà ta’ Stat għal acta iure imperii fil-fatt ma taqax taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tar-Regolament (KE) Nru 44/2001. Il-verżjoni l-ġdida ta’ dan ir-regolament, applikabbli mill-10 ta’ Jannar 2015, issa tikkjarifika dan l-att legali f’dan ir-rigward (33).
57. Barra minn hekk, għandu jiġi nnotat li minħabba l-prinċipju ġeneralment rikonoxxut tal-immunità sovrana, par in parem non habet imperium, Stat ma jistax ikun suġġett għall-ġurisdizzjoni ta’ Stat ieħor għal acta iure imperii (34).
58. Madankollu, id-dubji espressi mill-qorti tar-rinviju, fil-fehma tiegħi, ma humiex konvinċenti.
59. L-ewwel nett, ir-rikors pendenti fil-proċedura fil-kawża prinċipali Litwana ma huwiex intiż għal stħarriġ ġudizzjarju, iżda biss għall-ksib ta’ kumpens għal telf subit minħabba ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni. Għalkemm it-tendenza dejjem tikber li jsiru rikorsi għad-danni taħt id-dritt applikabbli għall-akkordji, kif il-Qorti tal-Ġustizzja diġà enfasizzat diversi drabi, tikkontribwixxi bis-sħiħ għaż-żamma ta’ kompetizzjoni effettiva fl-Unjoni (35), u għaldaqstant, tkun ukoll fl-interess tal-kollettività, rikors għad-danni kontra impriża jew diversi impriżi kummerċjali privati taħt sjieda pubblika ma jikkostitwixxix proċedura għal stħarriġ tal-atti ġuridiċi tal-Istat. Dan japplika wkoll meta l-ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni inkwistjoni kien affettwat, indirettament f’kull każ, minn atti ġuridiċi tal-Istat, bħal fil-każ preżenti, fil-forma ta’ leġiżlazzjoni Latvjana dwar it-tariffi tal-ajruport.
60. It-tieni nett, id-dikjarazzjoni ta’ nullità tal-Artikolu 81(2) KE mill-qorti tar-rinviju lanqas ma twassal għal evalwazzjoni differenti.
61. Il-fatt li ksur tal-projbizzjoni tal-akkordji kif previst fl-Artikolu 81(2) KE jwassal ukoll għan-nullità tal-ftehim antikompetittiv, jikkonċerna biss il-ftehim speċifiku nnifsu, jiġifieri l-ftehim li jirregola r-relazzjoni ekonomika bejn Lidosta Rīga u Air Baltic, iżda bl-ebda mod ma jikkonċerna l-leġiżlazzjoni Latvjana li allegatament influwenzat indirettament il-ftehim. Jekk din il-leġiżlazzjoni tirriżulta li hija effettivament inkompatibbli mad-dritt tal-kompetizzjoni tal-Unjoni, is-supremazija tad-dritt tal-Unjoni tista’, fil-fatt, tipprekludi l-applikabbiltà tagħha. Madankollu, din is-sitwazzjoni ma hijiex il-konsegwenza diretta tar-rikors għad-danni.
62. Il-konsegwenza awtomatika tan-nullità fis-sens tal-Artikolu 81(2) KE, ma tirrendix, f’kull każ, rikors għad-danni suġġettiv proċedura ta’ stħarriġ ġudizzjarju oġġettiv tal-leġiżlazzjoni tal-Istat.
3. Konklużjoni intermedja
63. Għaldaqstant, ir-risposta għall-ewwel domanda preliminari għandha tkun li tilwima dwar miżuri provviżorji bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li fil-kuntest tagħha trasportatur tal-ajru privat iressaq talba, fost l-oħrajn, għal kumpens għad-danni minħabba allegat ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni tal-Unjoni Ewropea, fil-konfront ta’ impriża miżmuma minn awtorità pubblika, li tippermettilu juża l-ajruport bi ħlas ta’ tariffi tal-ajruport, hija kawża fil-materji ċivili u kummerċjali fis-sens tal-Artikolu 1(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, anki jekk it-tariffi tal-ajruport u kwalunkwe tnaqqis applikat fuq dawn it-tariffi jkunu rregolati minn dispożizzjonijiet nazzjonali.
B – Fuq it-tieni u t-tielet domandi preliminari
64. Permezz tat-tieni u t-tielet domandi preliminari tagħha, li jistgħu jiġu eżaminati flimkien, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf, essenzjalment, jekk azzjoni għad-danni bbażata fuq id-dritt applikabbli għall-akkordji, bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, tistax titqies bħala proċedura li għandha bħala suġġett il-validità ta’ deċiżjonijiet ta’ korpi ta’ kumpanniji fis-sens tal-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001. Jekk dan huwa l-każ, hija tixtieq tkun taf ukoll jekk, meta l-proċedura prinċipali titressaq quddiem qorti oħra li ma tkunx dik li hija kompetenti taħt l-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, l-Artikolu 35(1) flimkien mal-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 jipprekludux ukoll ir-rikonoxximent ta’ deċiżjoni ta’ din il-qorti l-oħra mogħtija dwar miżuri provviżorji u kawtelatorji.
65. Ir-risposta għat-tieni domanda preliminari għandha tkun fin-negattiv u għalhekk ma huwiex meħtieġ li tingħata risposta għat-tielet domanda preliminari.
66. Dan minħabba li s-suġġett tat-tilwima fil-kawża prinċipali u tal-proċedura għal miżuri provviżorji, inkwistjoni fil-kawża quddiem il-qorti tar-rinviju, huwa essenzjalment talba għad-danni tar-rikorrenti, u mhux “il-validità tal-kostituzzjoni, in-nullità jew id-dissoluzjoni ta’ kumpanniji […] jew il-validità tad-deċiżjonijiet ta’ l-organi tagħhom” fis-sens tal-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001.
67. Bit-talba tagħha ta’ kumpens għad-danni, ir-rikorrenti qed tikkontesta indirettament ukoll il-politika tariffarja ta’ Lidosta Rīga, li, għalkemm hija predeterminata permezz ta’ dispożizzjonijiet legali, fl-aħħar mill-aħħar setgħet tkun espressa wkoll fid-deċiżjonijiet tal-azzjonisti ta’ Lidosta Rīga jew tal-bord tad-diretturi tagħha.
68. L-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 għandu madankollu n-natura ta’ dispożizzjoni derogatorja u, għalhekk, għandu jiġi interpretat b’mod strett. L-għan tiegħu huwa li jikkonċentra l-ġurisdizzjoni fis-sede tal-kumpannija biss għar-rikorsi li jikkonċernaw direttament it-tilwimiet elenkati b’mod eżawrjenti f’din id-dispożizzjoni. Peress li, madankollu, il-każ preżenti ma jittrattax rikorsi għal kontestazzjoni jew għal annullament diretti kontra deċiżjoni, għaliex l-ebda deċiżjoni konkreta ma tidher li ġiet lanqas indikata jew ikkontestata fil-proċedura prinċipali, l-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001 ma tantx huwa rilevanti f’dan il-każ, l-istess bħall-Artikolu 35 tal-istess regolament, sa fejn dan jagħmel referenza għall-Artikolu 22.
69. Għaldaqstant ir-risposta għat-tieni domanda preliminari għandha tkun li azzjoni għad-danni bħal dik fil-kawża prinċipali ma hijiex proċedura li għandha bħala suġġett il-validità tad-deċiżjonijet ta’ korpi ta’ kumpanniji fis-sens tal-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001.
C – Fuq ir-raba’ domanda preliminari
70. Permezz tar-raba’ domanda preliminari tagħha, l-Augstākās tiesas Senāts essenzjalment tistaqsi jekk ir-rikonoxximent ta’ deċiżjoni dwar miżuri provviżorji u kawtelatorji jmurx kontra l-ordni pubbliku ta’ Stat Membru meta, l-ewwel nett, l-ammont sostanzjali ggarantit permezz tas-sekwestru provviżorju ma jkunx immotivat, u t-tieni nett, ikun jeżisti periklu ta’ danni irreparabbli, li jaffettwa l-interessi ekonomiċi tal-Istat li fih jintalab ir-rikonoxximent, u konsegwentement jikkomprometti serjament is-sigurtà ta’ dan l-Istat.
1. Il-klawżola tal-ordni pubbliku fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja
71. L-ewwel nett għandu jiġu nnotat li l-Artikolu 34(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, skont ġurisprudenza stabbilita (36), għandu jiġi interpretat b’mod strett, peress li jikkostitwixxi ostakolu għat-twettiq ta’ wieħed mill-għanijiet fundamentali ta’ dan ir-regolament (37). Għalhekk, il-klawżola ta’ ordni pubbliku inkluża f’din id-dispożizzjoni tista’ tkun rilevanti biss f’każijiet eċċezzjonali (38).
72. Għalkemm f’dan il-kuntest, bis-saħħa tar-riżerva prevista fl-Artikolu 34(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, l-Istati Membri, bħala prinċipju, huma liberi li jiddeterminaw huma stess, skont il-kunċetti nazzjonali tagħhom, l-eżiġenzi tal-ordni pubbliku tagħhom, il-limiti ta’ dan il-kunċett jaqgħu taħt l-interpretazzjoni ta’ dan ir-regolament (39). Għaldaqstant, ma hijiex il-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tiddefinixxi l-kontenut tal-ordni pubbliku ta’ Stat Membru, iżda hija għandha tistħarreġ il-limiti li fil-kuntest tagħhom il-qorti ta’ Stat Membru tista’ tuża dan il-kunċett sabiex ma tirrikonoxxix deċiżjoni maħruġa mogħtija minn Stat Membru ieħor (40). Ġeneralment, il-qorti tal-Istat Membru mitlub ma tistax tistħarreġ l-eżattezza tal-evalwazzjonijiet ta’ liġi jew ta’ fatt li jkunu saru mill-qorti tal-Istat Membru ta’ oriġini (41).
73. Għalhekk, għandu jsir użu mill-klawżola tal-ordni pubbliku prevista fl-Artikolu 34(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, fil-każ biss li r-rikonoxximent jew l-eżekuzzjoni tad-deċiżjoni mogħtija fi Stat Membru ieħor jippreġudika prinċipju fundamentali u, għaldaqstant, jikser b’mod inaċċettabli l-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru li fih tintalab l-eżekuzzjoni. Il-preġudizzju għandu jikkostitwixxi ksur manifest ta’ dispożizzjoni legali meqjusa bħala essenzjali fl-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru mitlub jew ta’ dritt rikonoxxut bħala fundamentali f’dan l-ordinament ġuridiku (42).
74. Fi kwalunkwe każ, qorti nazzjonali ma taqbiżx għaldaqstant il-limiti li japplikaw għaliha għar-rikonoxximent ta’ ksur tal-ordni pubbliku, jekk ir-rifjut ta’ eżekuzzjoni jipprekludi ksur manifest ta’ drittijiet fundamentali stabbiliti fil-KEDB jew fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni (43).
75. F’dan il-każ, il-qorti tar-rinviju ssemmi żewġ aspetti u tistaqsi dwar ir-rilevanza tagħhom sabiex jiġi stabbilit ksur tal-ordni pubbliku tal-Istat Membru tagħha: l-ewwel nett, in-nuqqas ta’ motivazzjoni ddettaljata tal-ammont issekwestrat fid-deċiżjoni li hija s-suġġett ta’ talba għal rikonoxximent (fil-parti 2) u, it-tieni nett, il-konsegwenzi finanzjarji tal-eżekuzzjoni tagħha li, allegatament, jheddu s-“sigurtà tal-Istat” (fil-parti 3).
2. Nuqqas ta’ motivazzjoni ddettaljata tal-kwantifikazzjoni tas-somma mitluba
76. L-ewwel kriterju msemmi mill-qorti tar-rinviju sabiex tiġi ammessa l-eżistenza ta’ ksur tal-ordni pubbliku huwa n-nuqqas ta’ motivazzjoni ddettaljata tal-ammont li huwa s-suġġett tas-sekwestru provviżorju ordnat permezz tad-deċiżjoni għal miżuri provviżorji, peress li, skont il-qorti tar-rinviju, il-Qorti Litwana bbażat ruħha fuq “perizja” li ma kinitx iktar iddettaljata u lanqas ma ġiet mehmuża mal-proċess.
77. F’dawn iċ-ċirkustanzi, l-ewwel tqum il-kwistjoni ta’ portata prinċipali dwar il-kompatibbiltà mal-prinċipju ta’ smigħ xieraq li huwa stabbilit fl-Artikolu 6 tal-Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem u l-Artikolu 47(2) tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali (44), u t-tieni, il-kwistjoni dwar l-effetti eventwali ta’ nuqqas, fi kwalunkwe każ parzjali, ta’ motivazzjoni ta’ deċiżjoni mogħtija f’materji ċivili u kummerċjali mill-aspett tal-interessi tal-ordni pubbliku.
a) Il-prinċipju ta’ smigħ xieraq u l-obbligu ta’ motivazzjoni
78. F’dan ir-rigward, il-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem tqis f’ġurisprudenza stabbilita li d-dritt għal smigħ xieraq skont l-Artikolu 6(1) tal-Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem essenzjalment jinkludi, fil-prinċipju, l-obbligu tal-qrati li wkoll jagħtu motivazzjoni għad-deċiżjonijiet tagħhom (45). Fl-istess ħin, hija osservat ukoll bosta drabi li r-rekwiżiti marbuta mal-obbligu ta’ motivazzjoni ma għandhomx ikunu eċċessivi u jistgħu jvarjaw skont in-natura tad-deċiżjoni u ċ-ċirkustanzi ta’ kull kawża (46). F’dan ir-rigward, jistgħu jittieħdu inkunsiderazzjoni, b’mod partikolari, in-natura tad-deċiżjoni u d-differenzi eżistenti bejn l-ordinamenti ġuridiċi tal-Istati Membri.
79. F’dan il-kuntest, jiġi rikonoxxut li l-obbligu li jiġu mmotivati d-deċiżjonijiet għandu għan doppju: minn naħa, għandu jiġi żgurat li jiġi rrispettat id-dritt għal smigħ u, għaldaqstant, li l-qorti tevalwa b’mod suffiċjenti l-argumenti tal-partijiet (47). Min-naħa l-oħra, l-obbligu ta’ motivazzjoni għandu jqiegħed lill-parti li titlef fil-pożizzjoni li tkun tista’ tifhem ir-raġunijiet li minħabba fihom tkun ġiet ikkundannata, u, possibbilment, li teżerċita rimedji ġudizzjarji. Barra minn hekk, mingħajr motivazzjoni suffiċjenti, lanqas il-portata tal-awtorità sostantiva ta’ res judicata tad-deċiżjoni ma tkun tista’ tiġi stabbilita u l-applikant ikun jista’, pereżempju, jikseb sentenza oħra bbażata fuq l-istess talba (48).
b) Nuqqas ta’ motivazzjoni u possibbiltà li tiġi rrikonoxxuta deċiżjoni dwar miżuri provviżorji u kawtelatorji mill-aspett tal-ordni pubbliku
80. Jekk jiġu applikati dawn il-prinċipji għal dan il-każ, għandu jingħad li, minn naħa, kwantifikazzjoni tal-ammont issekwestrat kompletament infondata, u li bl-ebda mod ma tista’ tiġi vverifikata mill-parti konvenuta, ma għandhiex tkun kompatibbli mal-prinċipju ta’ smigħ xieraq u, konsegwentement, mal-ordni pubbliku. Min-naħa l-oħra, dan ma kienx manifestament il-każ fil-kawża prinċipali, li kienet ibbażata fuq osservazzjonijiet minn esperti u, barra minn hekk, ir-rekwiżiti ta’ motivazzjoni ġeneralment ma jistgħux ikunu wisq estiżi. Jekk f’ċerti sistemi ġuridiċi jkun hemm metodi għall-evalwazzjoni tad-danni li jkunu ġeneralment aċċettati, iżda li ma tantx ikunu espliċiti, ibbażati fuq iċ-ċirkustanzi konkreti tal-każ individwali, ma jkunx jista’ jinftiehem għalfejn l-użu ta’ dawn il-metodi, bħala parti minn deċiżjoni, li f’aspetti oħra tkun immotivata suffiċjentement u li tista’ tkun is-suġġett ta’ rikors, tikkostitwixxi ksur tal-Artikolu 6 tal-KEDB u/jew tal-Artikolu 47(2) tal-Karta, u hija problematika mill-aspett tal-ordni pubbliku ta’ Stat Membru (49).
81. Jekk din il-kwistjoni tiġi trasposta għall-eżistenza ta’ ksur tal-ordni pubbliku, dan fl-aħħar mill-aħħar ikun ifisser li kwantifikazzjoni tas-somma ssekwestrata, li ma tantx tkun iddettaljata, ma għandhiex titqies b’mod iżolat. Li huwa importanti huwa pjuttost id-deċiżjoni inkwistjoni meħuda fl-intier tagħha, inklużi l-annessi tagħha u b’mod partikolari wkoll jekk id-destinatarju ta’ din id-deċiżjoni kellux il-possibbiltà reali, fl-Istat fejn ingħatat id-deċiżjoni, li jibda rikors kontriha u, pereżempju, isostni l-allegat ksur (50).
82. Fil-każ preżenti, għalhekk, jeżistu raġunijiet validi biex jitqies li l-motivazzjoni ftit li xejn żviluppata għall-kwantifikazzjoni ma hijiex suffiċjenti biex jiġi rikonoxxut ksur tal-ordni pubbliku, iktar u iktar peress li s-somma ġiet stabbilita minn esperti, u kienet is-suġġett ta’ rikors fil-Litwanja. Għaldaqstant jidher li l-prinċipji fundamentali ta’ smigħ xieraq ġew osservati, anki jekk jista’ jitqies li għad-deċiżjoni nfisha motivazzjoni iktar iddettaljata kienet tkun aħjar.
83. Ladarba l-ilment dwar nuqqas ta’ motivazzjoni ma huwiex suffiċjenti sabiex jiġi stabbilit ksur tal-ordni pubbliku, għadha trid tiġi eżaminata l-kwistjoni dwar sa liema punt jistgħu jkunu rilevanti l-impatti ekonomiċi ta’ eżekuzzjoni mill-aspett tal-ordni pubbliku.
3. L-istralċ jostakola l-possibbiltà ta’ rimedju fil-każ ta’ ċaħda tar-rikors fil-proċedura prinċipali
84. Qabel kollox għandu jitfakkar li l-kunċett tal-ordni pubbliku għandu l-għan li jipprekludi l-ksur manifest ta’ dispożizzjoni legali meqjusa li hija essenzjali fl-ordinament ġuridiku tal-Istat Membru fejn tintalab l-eżekuzzjoni, jew ta’ dritt rikonoxxut bħala fundamentali fl-istess ordinament ġuridiku (51). B’hekk jiġu protetti l-interessi legali jew, f’kull każ, interessi oħra espressi f’dispożizzjoni legali, li jaffettwaw is-sistema politika, ekonomika, soċjali u kulturali tal-Istat Membru.
85. Min-naħa l-oħra, interessi purament ekonomiċi, bħar-riskju ta’ danni finanzjarji, ma humiex biżżejjed, anki jekk ikunu kbar ħafna. Dan japplika wkoll, bħala prinċipju, meta l-interessi jkunu ta’ detentur ta’ awtorità pubblika bħal, f’dan il-każ ir-Repubblika tal-Latvja (52), li topera bħala operatur fis-suq permezz ta’ impriżi rregolati mid-dritt pubbliku u, f’dan il-kuntest, għandha mnejn iġġarrab danni.
86. Madankollu, skont il-qorti tar-rinviju, l-interessi ekonomiċi għandhom jikkonsolidaw f’interess b’rilevanza ġuridika sabiex ikunu jistgħu jittieħdu eventwalment inkunsiderazzjoni fil-kuntest tal-Artikolu 34(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, meta t-theddida ta’ telf ekonomiku jkollha mnejn tqiegħed f’riskju, b’mod suffiċjentement konkret, l-ordinament ġuridiku u s-“sigurtà tal-Istat”. Il-qorti tar-rinviju, madankollu, ma spjegatx fid-dettall kif dan għandu jseħħ fiċ-ċirkustanzi tal-kawża prinċipali. B’mod partikolari, hija ma tallegax li l-miżuri inkwistjoni, kif sostniet Lidosta Rīga, setgħu jaffettwaw b’mod kunsiderevoli r-rwol militari strateġiku tal-ajruport ta’ Riga. Għaldaqstant dan l-aspett ma għandux jitqies fir-risposta għad-domanda preliminari, li l-kuntest ġuridiku u fattwali tagħha huwa kopert mit-talba għal deċiżjoni preliminari tal-qorti tar-rinviju (53), li ssemmi biss il-“ksur tal-interessi ekonomiċi tal-Istat”.
87. Hemm dubji serji, mill-aspett kunċettwali u mill-aspett sistematiku, dwar jekk jistax jiġi stabbilit tali ksur tal-ordni pubbliku abbażi ta’ riskju ta’ tfaqqir tal-Istat, peress li l-kunsiderazzjonijiet ekonomiċi ma jitqisux, fil-prinċipju, f’kunsiderazzjonijiet tal-ordni pubbliku.
88. Il-mistoqsija tista’, madankollu, titqies bħala ipotetika u tibqa’ miftuħa f’dan il-każ, peress li, kuntrarjament għad-domanda preliminari, ifformulata b’mod deċiżiv u li timplika l-eżistenza ta’ riskju serju għas-sigurtà tal-Istat, teħid inkunsiderazzjoni komprensiv tal-fatti deskritti mill-qorti tar-rinviju donnu jeskludi, anki fil-każ ta’ riskju ekonomiku ta’ telf ta’ madwar EUR 58 miljun, li din hija sitwazzjoni eċċezzjonali. Għalkemm l-ammont huwa għoli, huwa probabbli ħafna li dan ma huwiex biżżejjed sabiex jaffettwa l-pedamenti tal-istruttura tal-Istat. Dan japplika iktar u iktar, meta l-miżuri ta’ eżekuzzjoni, essenzjalment, jittrattaw miżuri ta’ sekwestru li ma jaffettwawx l-integrità tal-assi u l-allokazzjoni tal-beni.
89. Dwar il-kwistjoni tal-mitigazzjoni tar-riskji ekonomiċi, f’kuntest ieħor il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li f’miżuri provviżorji dejjem għandu jiġi żgurat ukoll il-ħlas lura lill-konvenut tas-somma allokata fil-każ li r-rikorrent jitlef il-kawża prinċipali (54). Madankollu, din il-ġurisprudenza kienet tirreferi għal ordnijiet li jeżiġu li d-destinatarju jagħmel ħlas provviżorju lill-applikant, permezz ta’ miżuri provviżorji. Min-naħa l-oħra din ma tistax tiġi estiża għal ordnijiet ta’ sigurtà bħal dik tas-sekwestru provviżorju inkwistjoni fil-kawża prinċipali.
90. Lanqas ma huwa possibbli, fid-dawl ta’ dak kollu li ntqal, li jiġu dedotti motivi serji li jippermettu li jiġu stabbilit ksur tal-ordni pubbliku abbażi ta’ kunsiderazzjonijiet ekonomiċi.
4. Konklużjoni intermedja
91. Ir-risposta għar-raba’ domanda preliminari għandha tkun li, la minħabba nuqqas ta’ motivazzjoni tad-deċiżjoni li qed jintalab l-eżekuzzjoni tagħha, u lanqas minħabba l-konsegwenzi ekonomiċi serji ta’ din l-eżekuzzjoni, ma jistgħu jiġu stabbiliti raġunijiet serji sabiex jiġi rrifjutat ir-rikonoxximent minħabba raġunijiet ta’ ordni pubbliku.
V – Konklużjoni
92. Fid-dawl ta’ dak kollu li ntqal hawn fuq, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi preliminari kif ġej:
1. Tilwima dwar miżuri provviżorji bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li fil-kuntest tagħha trasportatur tal-ajru privat iressaq talba għal kumpens għad-danni minħabba allegat ksur tad-dritt tal-kompetizzjoni tal-Unjoni Ewropea, fost l-oħrajn, fil-konfront ta’ impriża rregolata mid-dritt pubbliku, li tippermettilu juża l-ajruport bi ħlas ta’ tariffi tal-ajruport, hija kawża fil-materji ċivili u kummerċjali fis-sens tal-Artikolu 1(1) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001, anki jekk it-tariffi tal-ajruport u kwalunkwe tnaqqis applikat fuq dawn it-tariffi jkunu rregolati minn dispożizzjonijiet nazzjonali.
2. Azzjoni għad-danni bħal dik fil-kawża prinċipali ma hijiex proċedura li għandha bħala suġġett il-validità tad-deċiżjonijiet ta’ korpi ta’ kumpanniji fis-sens tal-Artikolu 22(2) tar-Regolament (KE) Nru 44/2001.
3. Fiċ-ċirkustanzi tal-kawża prinċipali, la minħabba nuqqas ta’ motivazzjoni tad-deċiżjoni li qed jintalab l-eżekuzzjoni tagħha, u lanqas minħabba l-konsegwenzi ekonomiċi serji ta’ din l-eżekuzzjoni, ma jistgħu jiġu stabbiliti raġunijiet serji sabiex jiġi rrifjutat ir-rikonoxximent minħabba raġunijiet ta’ ordni pubbliku.