WYROK SĄDU (ósma izba)

z dnia 16 czerwca 2011 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek usług w zakresie przeprowadzek międzynarodowych w Belgii – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Ustalanie cen – Podział rynku – Manipulowanie postępowaniami przetargowymi – Jednolite i ciągłe naruszenie – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Grzywny – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r.

W sprawach połączonych T‑204/08 i T‑212/08

Team Relocations NV, z siedzibą w Zaventem (Belgia), reprezentowana przez adwokatów H. Gilliamsa oraz J. Bockena,

strona skarżąca w sprawie T‑204/08,

Amertranseuro International Holdings Ltd,

Trans Euro Ltd,

Team Relocations Ltd,

z siedzibą w Londynie (Zjednoczone Królestwo), reprezentowane przez adwokata L. Gyselena,

strona skarżąca w sprawie T‑212/08,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez A. Bouqueta, A. Antoniadis oraz N. von Lingena, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot żądanie stwierdzenia nieważności części decyzji Komisji C(2008) 926 wersja ostateczna z dnia 11 marca 2008 r. w sprawie postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/38.543 – Usługi w zakresie przeprowadzek międzynarodowych), a także – tytułem żądania ewentualnego – uchylenie lub obniżenie grzywny nałożonej na skarżące,

SĄD (ósma izba),

w składzie: S. Papasavvas, pełniący obowiązki prezesa, N. Wahl i A. Dittrich (sprawozdawca), sędziowie,

sekretarz: N. Rosner, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 28 kwietnia 2010 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności faktyczne

1.     Przedmiot sporu

1        Zgodnie z brzmieniem decyzji Komisji C(2008) 926 wersja ostateczna z dnia 11 marca 2008 r. w sprawie postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/38.543 – Usługi w zakresie przeprowadzek międzynarodowych) (zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”), której streszczenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 11 sierpnia 2009 r. (Dz.U. C 188, s. 16), Team Relocations NV uczestniczyła w kartelu na rynku usług przeprowadzek międzynarodowych w Belgii, który to kartel polegał na pośrednim i bezpośrednim ustalaniu cen, podziale rynku oraz manipulowaniu postępowaniem przetargowym. Komisja Wspólnot Europejskich wskazuje, że kartel funkcjonował niemalże 19 lat (od października 1984 r. do września 2003 r.). Członkowie kartelu ustalali ceny, przedstawiali klientom fikcyjne kosztorysy (zwane też „pozornymi kosztorysami”) oraz wzajemnie rekompensowali straty wynikające z odrzucenia ofert za pomocą systemu kompensacji finansowych zwanych „prowizjami”.

2.     Skarżące

2        Spółka Team Relocations powstała pod firmą Transeuro Worldwide Movers NV (Belgium) w dniu 7 maja 1993 r. Nazwa spółki uległa zmianie w dniu 5 września 2002 r. Począwszy od stycznia 1994 r., spółką matką posiadającą 100% udziałów w Team Relocations jest Team Relocations Ltd – spółka prowadząca działalność w sektorze usług w zakresie przeprowadzek, której 100% udziałów znajduje się w posiadaniu spółki Trans Euro Ltd. W dniu 8 września 2000 r. Amertranseuro International Holdings Ltd (zwana dalej „Amertranseuro”) przejęła 100% udziałów w Trans Euro.

3        W trakcie roku gospodarczego zakończonego w dniu 30 września 2006 r. Amertranseuro osiągnęła łączny obrót na rynku światowym w wysokości 44 352 733 EUR.

3.     Postępowanie administracyjne

4        Zgodnie z brzmieniem zaskarżonej decyzji Komisja wszczęła postępowanie z własnej inicjatywy, ponieważ dysponowała informacjami wskazującymi, że niektóre spółki prawa belgijskiego prowadzące działalność w sektorze usług w zakresie przeprowadzek międzynarodowych uczestniczą w porozumieniach, które mogły wchodzić w zakres zakazu przewidzianego w art. 81 WE.

5        Na podstawie art. 14 ust. 3. rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 WE] i [82 WE] (Dz.U. 13, s. 204), we wrześniu 2003 r. przeprowadzono kontrole w przedsiębiorstwach Allied Arthur Pierre NV, Interdean NV, Transworld International NV oraz Ziegler SA. W następstwie tych kontroli Allied Arthur Pierre przedłożyła wniosek o zwolnienie z grzywny lub jej obniżenie zgodnie z obwieszczeniem Komisji w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3, zwanym dalej „komunikatem w sprawie współpracy z 2002 r.”). Allied Arthur Pierre przyznała się do udziału w porozumieniach w sprawie prowizji oraz pozornych kosztorysów, wymieniła swych konkurentów uczestniczących w porozumieniach, w szczególności konkurenta uprzednio nieznanego służbom Komisji, oraz przedłożyła dokumenty potwierdzające treść jej ustnych oświadczeń.

6        Na podstawie art. 18 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) Komisja wystosowała do przedsiębiorstw uczestniczących w porozumieniach antykonkurencyjnych, ich konkurentów oraz do organizacji zawodowej liczne pisemne żądania informacji. W dniu 18 października 2006 r. Komisja wystosowała do wielu przedsiębiorstw pismo w sprawie przedstawienia zarzutów. Wszyscy adresaci pisma ustosunkowali się do jego treści. Ich przedstawiciele, z wyjątkiem przedstawicieli Amertranseuro, Stichting Administratiekantoor Portielje, Team Relocations Ltd i Trans Euro, zażądali dostępu do dokumentów znajdujących się w aktach Komisji, dostępnych wyłącznie w lokalach Komisji. Komisja udzieliła im dostępu do akt w dniach od 6 do 29 listopada 2009 r. Wysłuchanie odbyło się w dniu 22 marca 2007 r.

7        Komisja wydała zaskarżoną decyzję w dniu 11 marca 2008 r.

4.     Zaskarżona decyzja

8        Komisja twierdzi, że adresaci zaskarżonej decyzji, w tym skarżące: Team Relocations, Amertranseuro, Trans Euro i Team Relocations Ltd, uczestniczyli w kartelu w sektorze usług w zakresie przeprowadzek międzynarodowych w Belgii lub są za udział w kartelu odpowiedzialni. Uczestnicy kartelu ustalali ceny, dokonywali podziału klientów oraz manipulowali postępowaniami przetargowymi w okresie, co najmniej od 1984 r. do 2003 r. Dopuścili się oni w związku z tym jednolitego i ciągłego naruszenia art. 81 WE.

9        Zdaniem Komisji usługi będące przedmiotem porozumień dotyczyły zarówno przeprowadzek osób fizycznych, będących klientami indywidualnymi, a także pracownikami przedsiębiorstwa lub instytucji publicznej, jak i przeprowadzek przedsiębiorstw lub instytucji publicznych. Przeprowadzki te charakteryzowały się tym, że Belgia była ich punktem wyjściowym lub miejscem przeznaczenia. W związku z faktem, że siedziby wszystkich przywołanych spółek świadczących usługi w sektorze przeprowadzek międzynarodowych znajdowały się w Belgii oraz że działalność kartelu koncentrowała się w tym państwie, Komisja uznała, że geograficznym ośrodkiem kartelu była Belgia.

10      Łączny obrót uczestników kartelu z działalności w zakresie przeprowadzek międzynarodowych w Belgii został oszacowany przez Komisję na 41 mln EUR w 2002 r. Wobec faktu, iż określiła ona rozmiar sektora na około 83 mln EUR, część rynku przypadającą łącznie przedsiębiorstwom uczestniczącym w kartelu określono jako w przybliżeniu 50% rynku.

11      Komisja wskazuje, że kartel miał w szczególności na celu ustalanie i utrzymanie zawyżonych cen oraz dokonanie równoczesnego lub następczego podziału rynku pod różnymi postaciami: porozumień w sprawie cen, porozumień w sprawie podziału rynku za pomocą systemu ofert osłonowych (pozorne kosztorysy) oraz porozumień w sprawie sytemu kompensacji finansowych za odrzucenie oferty lub w przypadkach wstrzymania się od jej złożenia (prowizje).

12      Komisja jest zdania, że w okresie od 1984 r. do początku lat dziewięćdziesiątych kartel ten funkcjonował w szczególności na podstawie pisemnych porozumień w sprawie ustalania cen. Jednocześnie wprowadzono prowizje i pozorne kosztorysy. Prowizja była ukrytym elementem ceny końcowej ponoszonej przez konsumenta bez uzyskania świadczenia wzajemnego. Stanowiła ona kwotę pieniężną, którą spółka świadcząca usługi w zakresie przeprowadzek międzynarodowych, podpisując umowę na świadczenie usług w tym zakresie, była winna konkurentom, którzy nie podpisali umowy, niezależnie od tego, czy złożyli oni również ofertę w tym zakresie, czy też się wstrzymali. Chodziło zatem o rodzaj kompensacji finansowej dla spółek świadczących usługi w zakresie przeprowadzek, które nie podpisały umowy. Członkowie kartelu obciążali się wzajemnie fakturami za fikcyjne usługi, opiewające na prowizje od odrzuconych ofert lub od ofert, których nie złożyli, obciążając klientów fakturami opiewającymi na równowartość prowizji. Komisja twierdzi, że praktyka ta winna być uznana za pośrednie ustalanie cen za usługi w zakresie przeprowadzek międzynarodowych w Belgii.

13      Członkowie tego kartelu współpracowali również w zakresie wystawiania pozornych kosztorysów, które wprowadzały klientów, tzn. pracodawców pokrywających koszty przeprowadzek, w błędne przekonanie, iż dokonują oni wyboru na podstawie kryteriów opierających się na konkurencji. Pozorny kosztorys był fikcyjnym kosztorysem przedstawianym klientowi lub przeprowadzającej się osobie przez spółkę, która nie miała zamiaru dokonywać przeprowadzki. Składając pozorny kosztorys, spółka świadcząca usługi w zakresie przeprowadzek, której zależało na podpisaniu umowy (zwana dalej „spółką ubiegającą się”), powodowała, że instytucja lub przedsiębiorstwo otrzymywało liczne kosztorysy, bezpośrednio lub za pośrednictwem osoby, która planowała przeprowadzkę. W tym celu spółka ubiegająca się wskazywała konkurentom cenę, kwotę ubezpieczenia i koszty magazynowania, na które mieli oni wycenić usługę. Cena ta – wyższa od ceny zaproponowanej przez spółkę ubiegającą się, figurowała następnie we wstępnych kosztorysach. Zdaniem Komisji, biorąc pod uwagę fakt, że pracodawca wybiera zwykle spółkę, która oferuje najniższą cenę, spółki zainteresowane przeprowadzeniem tej samej międzynarodowej przeprowadzki wiedziały co do zasady z wyprzedzeniem, która spośród nich będzie mogła podpisać umowę na dokonanie konkretnej przeprowadzki.

14      Poza tym Komisja wskazuje, że cena proponowana przez spółkę ubiegającą się mogła być wyższa, ponieważ inne spółki zainteresowane dokonaniem tej samej przeprowadzki składały pozorne kosztorysy, w których figurowała cena wskazana przez spółkę ubiegającą się. Komisja cytuje dla przykładu w motywie 233 zaskarżonej decyzji wewnętrzną korespondencję elektroniczną Allied Arthur Pierre z dnia 11 lipca 1997 r., w której mowa, że „klient poprosił o dwa wstępne kosztorysy, możemy zatem zaproponować wysoką cenę”. Dlatego też Komisja twierdzi, że przedstawianie klientom pozornych kosztorysów było manipulowaniem postępowaniem przetargowym z tym skutkiem, że wszystkie ceny wskazane w ofertach były celowo wyższe niż cena spółki ubiegającej się, a w każdym razie wyższe niż w warunkach konkurencyjnych.

15      Komisja twierdzi, że porozumienia dotyczyły okresu do 2003 r. Jej zdaniem te złożone działania miały ten sam cel – ustalanie cen, podział rynku i zakłócanie w ten sposób konkurencji.

16      Ostatecznie Komisja wydała zaskarżoną decyzję, której art. 1 brzmi następująco:

„Wymienione przedsiębiorstwa dopuściły się naruszenia przepisów art. 81 ust. 1 [WE], ustalając w sposób bezpośredni lub pośredni ceny usług w zakresie przeprowadzek międzynarodowych w Belgii, dzieląc między siebie część tego rynku i manipulując postępowaniem przetargowym w następujących okresach:

[…]

g)      [Team Relocations] – od dnia 20 stycznia 1997 r. do dnia 10 września 2003 r., solidarnie z Trans Euro […] oraz Team Relocations Limited – od dnia 20 stycznia 1997 r. do dnia 7 września 2000 r.; z [Amertranseuro], Trans Euro […] oraz Team Relocations Ltd – od dnia 8 września 2000 r. do dnia 10 września 2003 r.;

[…] [tłumaczenie nieoficjalne]”.

17      W konsekwencji w art. 2 lit. i) zaskarżonej decyzji Komisja nałożyła na Team Relocations grzywnę w wysokości 3,49 mln EUR, w tym za kwotę 3 mln EUR odpowiedzialne są solidarnie Trans Euro i Team Relocations Ltd, a za kwotę 1,3 mln EUR odpowiedzialne solidarnie są Amertranseuro, Trans Euro oraz Team Relocations Ltd (zwane dalej „grupą Amertranseuro”).

18      W celu obliczenia kwoty grzywien Komisja zastosowała metodę określoną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi z 2006 r.”).

 Przebieg postępowania i żądania stron

19      Pismami złożonymi w sekretariacie Sądu w dniu 4 czerwca 2008 r. skarżące wniosły niniejsze skargi.

20      Postanowieniem prezesa ósmej izby Sądu z dnia 5 marca 2010 r. sprawy T‑204/08 i T‑212/08 zostały połączone do celów procedury ustnej i wydania wyroku zgodnie z art. 50 regulaminu postępowania przed Sądem.

21      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (ósma izba) postanowił otworzyć procedurę ustną. Na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2010 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na pytania Sądu. Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 6 sierpnia 2010 r. Team Relocations złożyła wniosek o otwarcie procedury ustnej na nowo. Wniosek ten został oddalony postanowieniem z dnia 23 września 2010 r.

22      W sprawie T‑204/08 Team Relocations wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 1 zaskarżonej decyzji;

–        stwierdzenie nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim nakłada on grzywnę w wysokości 3,49 mln EUR;

–        znaczne obniżenie − tytułem żądania ewentualnego − wysokości grzywny nałożonej zaskarżoną decyzją;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

23      Ponadto Team Relocations wnosi do Sądu o nakazanie Komisji, by ta ujawniła czynniki, które wzięła pod uwagę w celu przyznania Interdean 70% obniżenia grzywny, która została jej wymierzona.

24      Skarżące w sprawie T‑212/08: Amertranseuro, Trans Euro i Team Relocations Ltd, wnoszą do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 2 lit. i) zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim stanowi on, że ponoszą one solidarną odpowiedzialność za jakoby popełnione przez Team Relocations naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG w okresie od stycznia 1997 r. do września 2003 r.;

–        stwierdzenie − tytułem żądania ewentualnego − nieważności art. 2 lit. i) zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim nie ogranicza on faktycznie solidarnej odpowiedzialności Amertranseuro Ltd do kwoty 1,3 mln EUR;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

25      Komisja w sprawach T‑204/08 i T‑212/08 wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi;

–        obciążenie skarżących kosztami postępowania.

 Co do prawa

26      Team Relocations podnosi osiem zarzutów zmierzających do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji lub obniżenia grzywny. Amertranseuro, Trans Euro i Team Relocations Ltd podnoszą dwa zarzuty dotyczące braku możliwości przypisania naruszeń popełnionych przez Team Relocations oraz braku po ich stronie możliwości zapłaty grzywny. Mając na uwadze, że dwa ostatnie z przywołanych zarzutów korespondują z pierwszą częścią zarzutu siódmego i ósmego podniesionego przez Team Relocations, należy się do nich ustosunkować w ramach badania tych zarzutów.

1.     W przedmiocie zarzutu pierwszego, że Team Relocations nie brała udziału w jednolitym i ciągłym naruszeniu opisanym w zaskarżonej decyzji

27      W ramach tego zarzutu Team Relocations kwestionuje, jakoby uczestniczyła w jednolitym i ciągłym naruszeniu opisanym w zaskarżonej decyzji.

 Argumenty stron

28      Team Relocations twierdzi, że aby przypisać jej odpowiedzialność za udział w jednolitym naruszeniu, którego dotyczy decyzja, Komisja winna przedstawić dowód, po pierwsze, na okoliczność, że Team Relocations miała wiedzę na temat niezgodnego z prawem zachowania innych uczestników lub że mogła je rozsądnie przewidzieć, będąc gotowa ponieść tego rodzaju ryzyko, a po drugie, że rozmaite praktyki opisane w zaskarżonej decyzji realizowały wspólne cele oraz że Team Relocations miała zamiar przyczynić się swoim zachowaniem do ich osiągnięcia.

29      W opinii Team Relocations Komisja nie wykazała, aby przesłanki te zostały łącznie spełnione. Po pierwsze, Team Relocations nie miała wiedzy na temat istnienia jednolitego i ciągłego naruszenia. W zaskarżonej decyzji nie powołano się na żaden dowód z dokumentu, który wykazywałby, że spółka ta miała wiedzę lub powinna była mieć wiedzę na temat porozumień w sprawie cen i pozornych kosztorysów, kiedy od 1997 r. zgadzała się od czasu do czasu na prowizje. Dopiero w lutym 2002 r. wydała lub zwróciła się po raz pierwszy o wydanie wstępnego kosztorysu. Team Relocations nie uczestniczyła również w spotkaniach o charakterze antykonkurencyjnym, w trakcie których zawarto ogólny układ antykonkurencyjny.

30      Po drugie, Team Relocations podnosi, że nie brała udziału ani w ogólnym układzie, ani w „ciągłym” naruszeniu. Nie uczestniczyła w żadnym z pisemnych porozumień w sprawie ustalania cen. Prowizje, na które wyraziła zgodę, miały na celu umożliwienie poszczególnym firmom przeprowadzkowym odzyskania kosztów, które poniosły one w związku z daną przeprowadzką, a nie ustalanie cen, podział klientów lub rynku. Decyzje w sprawie prowizji były podejmowane doraźnie i nie miały ogólnego i automatycznego zastosowania. Wstępne kosztorysy były wystawiane na prośbę lub przynajmniej za zgodą przeprowadzającej się osoby fizycznej oraz były sporządzane wyłącznie po dokonaniu przez klienta wyboru przedsiębiorstwa świadczącego usługi w tym zakresie.

31      Komisja podaje te twierdzenia w wątpliwość i uważa, że Team Relocations, biorąc udział w co najmniej dwóch z tych porozumień, miała lub powinna była mieć wiedzę o ogólnym planie antykonkurencyjym, który był podstawą jednolitego naruszenia. Poza tym Komisja jest zdania, że twierdzenie, jakoby Team Relocations nie brała udziału w pisemnych porozumieniach w sprawie cen, nie ma żadnego znaczenia dla możliwości przypisania jej odpowiedzialności za udział w jednolitym i ciągłym naruszeniu.

 Ocena Sądu

32      W ramach tego zarzutu Team Relocations nie twierdzi, jakoby nie naruszyła art. 81 WE. Podnosi natomiast, że nie brała udziału w jednolitym i ciągłym naruszeniu opisanym w zaskarżonej decyzji. W konsekwencji należy w pierwszej kolejności przypomnieć pojęcie jednolitego i ciągłego naruszenia.

 W przedmiocie jednolitego i ciągłego naruszenia

33      W wyroku z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni (Rec. s. I‑4125, pkt 82) Trybunał potwierdził, że sztuczny byłby podział ciągłego zachowania charakteryzującego się tym samym pojedynczym celem na kilka odrębnych naruszeń, podczas gdy zachodzi jednolite naruszenie, które stopniowo konkretyzowało się zarówno w drodze porozumień, jak i uzgodnionych praktyk.

34      W takich okolicznościach przedsiębiorstwo, które wzięło udział w naruszeniu poprzez własne zachowanie, wchodzące w zakres pojęć porozumienia lub uzgodnionej praktyki o celu antykonkurencyjnym w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE i służące przyczynieniu się do realizacji naruszenia jako całości, może być także odpowiedzialne przez cały okres swojego udziału w naruszeniu za zachowania podjęte przez inne przedsiębiorstwa w ramach tego samego naruszenia (ww. w pkt 33 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 83).

35      Z wyroku tego wynika, że aby ustalić istnienie jednolitego i ciągłego naruszenia, Komisja musi udowodnić, że dane przedsiębiorstwo zamierzało przyczynić się swoim zachowaniem do wspólnych celów realizowanych przez ogół uczestników i że wiedziało ono o postępowaniu planowanym lub wprowadzanym w życie przez inne przedsiębiorstwa w dążeniu do tych samych celów lub że mogło to rozsądnie przewidzieć i było gotowe zaakceptować takie ryzyko (ww. w pkt 33 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 87).

36      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki mogą być zatem traktowane jako elementy konstytutywne jednolitego porozumienia antykonkurencyjnego jedynie wówczas, gdy zostanie ustalone, że wpisują się one w ogólny plan realizujący wspólny cel. Poza tym jedynie w przypadku, gdy przedsiębiorstwo w momencie udziału w tych porozumieniach, decyzjach i uzgodnionych praktykach wiedziało lub powinno było wiedzieć, że postępując w ten sposób, staje się częścią jednolitego porozumienia, jego udział w danych porozumieniach, decyzjach i uzgodnionych praktykach może stanowić wyraz przystąpienia do tego porozumienia (wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95, Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑491, pkt 4027, 4112).

37      Z orzecznictwa tego wynika zatem, że aby ustalić udział przedsiębiorstwa w jednolitym i ciągłym naruszeniu, muszą zostać spełnione łącznie trzy przesłanki: musi istnieć ogólny plan realizujący wspólny cel, przedsiębiorstwo musi celowo przyczyniać się do realizacji tego planu, a także przedsiębiorstwo musi posiadać wiedzę (udowodnioną lub domniemaną) na temat noszących znamiona naruszenia zachowań pozostałych uczestników.

38      W świetle zatem tych przesłanek należy zbadać niniejszy zarzut.

 W przedmiocie kwalifikacji omawianego zachowania noszącego znamiona naruszenia

–       W przedmiocie istnienia ogólnego planu realizującego wspólny cel

39      Odnosząc się, po pierwsze, do istnienia ogólnego planu realizującego wspólny cel, Komisja podnosi, że przedsiębiorstwa – strony niniejszego postępowania – realizowały jeden cel gospodarczy, mianowicie zakłócanie ewolucji cen.

40      Niemniej jednak pojęcie wspólnego celu nie może zostać zdefiniowane za pomocą ogólnego odniesienia do zakłócenia konkurencji na rynku, którego dotyczy naruszenie, ponieważ wpływ na konkurencję jako cel lub skutek jest elementem konstytutywnym każdego zachowania wchodzącego w zakres zastosowania art. 81 ust. 1 WE. Taka definicja pojęcia wspólnego celu mogłaby pozbawić pojęcie jednolitego i ciągłego naruszenia części jego znaczenia, ponieważ pociągałaby za sobą konieczność systematycznej kwalifikacji kilku zachowań dotyczących jednego sektora gospodarki, które są zakazane przez art. 81 ust. 1 WE, jako elementów stanowiących jednolite naruszenie. Zatem aby zakwalifikować różne działania jako jednolite i ciągłe naruszenie, należy uwzględnić wszelkie okoliczności mogące dowodzić istniejącej między nimi komplementarności lub mogące jej zaprzeczyć, takie jak okres stosowania, treść (w tym zastosowane metody) i jednocześnie cel różnych zarzucanych działań (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawach połączonych T‑101/05 i T‑111/05, BASF i UCB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4949, pkt 179–181).

41      W niniejszej sprawie z zaskarżonej decyzji wynika, że wspólnym celem, realizowanym na różne sposoby, które wpisywały się w ogólny plan, było ustalenie i utrzymanie na wysokim poziomie cen za świadczenie usług z zakresu przeprowadzek międzynarodowych w Belgii oraz podział tego rynku. Ten wspólny cel został szczegółowo opisany w motywach 314 i 322–344 zaskarżonej decyzji.

42      Argumentacja Team Relocations nie jest w stanie podważyć tych ustaleń.

43      W tym względzie należy wskazać, że system prowizji jest systemem kompensacji, który wpisuje się w ramy podziału klientów, oraz że posługiwanie się pozornymi kosztorysami jest istotnym elementem praktyki podziału klientów, kiedy klienci życzą sobie otrzymywać oferty od wielu uczestników kartelu.

44      Wbrew twierdzeniom Team Relocations porozumienia dotyczące prowizji i pozornych kosztorysów dotyczyły cen usług. Jeśli chodzi o prowizje, ich liczba i wysokość były określone z góry, zanim spółki świadczące usługi z zakresu przeprowadzek przedstawiły swoje kosztorysy klientom. Zakładając nawet, jak twierdzi Team Relocations, że ich kwota nie podnosiła bezpośrednio ceny przeprowadzki, jest nieuniknione, że figurowała w rachunkach przedsiębiorstwa, podrażając jego usługi. Jeśli chodzi o kosztorysy, cena wskazana w „fałszywej” ofercie była określona przez spółkę, która ubiegała się o podpisanie umowy, i zaakceptowana przez spółkę, która sporządzała pozorny kosztorys, co umożliwiało pierwszej ustalenie ceny na wyższym poziomie niż wynikający z wolnej gry konkurencyjnej, bliskim „fałszywej” ceny ustalonej we wspólnym porozumieniu. W motywie 233 zaskarżonej decyzji Komisja wykazała ten wpływ pozornych kosztorysów na ceny (zob. pkt 14 powyżej).

45      Obie praktyki, tak jak pisemne porozumienia w sprawie cen, realizowały wspólny cel, mianowicie ograniczenie gry konkurencyjnej pomiędzy uczestnikami kartelu, ustalając wyższy poziom cen niż ten, który istniałby w przypadku braku tych porozumień. Prowizje wypłacane konkurentom, którzy nie podpisywali umowy, odwodziły ich silnie od proponowania ceny konkurencyjnej, a wymieniając informacje na temat ich ofert w ramach pozornych kosztorysów, uczestnicy kartelu ograniczali konkurencję za pomocą cen. Poza tym porozumienia w sprawie pozornych kosztorysów pozwalały uczestnikom kartelu na utrzymanie cen na poziomie wyższym, niż osiągnęłyby one w przypadku braku tych porozumień.

46      Odnosząc się do argumentów, jakoby pozorne kosztorysy były przedstawiane wyłącznie po tym, jak klient dokonał wyboru, należy podkreślić, że osoba pozostająca w kontakcie z dostawcą usług – np. pracownik Komisji – nie jest właściwym klientem spółki świadczącej usługi w zakresie przeprowadzek. Do przedsiębiorstwa lub instytucji, która pokrywa koszty przeprowadzki, należy bowiem wybór spółki świadczącej takie usługi. To właśnie w celu posiadania możliwości wyboru wiele przedsiębiorstw i instytucji publicznych wymaga złożenia wielu ofert.

–       W przedmiocie celowego przyczyniania się Team Relocations do realizacji ogólnego planu

47      Co się tyczy, po drugie, przyczyniania się Team Relocations do naruszenia, jest bezsprzeczne, że uczestniczyła ona w dwóch spośród trzech praktyk opisanych w zaskarżonej decyzji, mianowicie w porozumieniu w sprawie prowizji i porozumieniu w sprawie pozornych kosztorysów.

48      Natomiast Team Relocations nigdy nie uczestniczyła w pisemnych porozumieniach w sprawie cen. Przedsiębiorstwo biorące udział w naruszeniu poprzez własne zachowania jest również odpowiedzialne za zachowania pozostałych przedsiębiorstw mieszczące się w ramach tego samego naruszenia wyłącznie przez okres swojego udziału we wspomnianym naruszeniu (ww. w pkt 33 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 83). W konsekwencji Team Relocations nie może być pociągnięta do odpowiedzialności za zachowania, których zaprzestano na co najmniej pięć lat przed jej przystąpieniem do kartelu.

49      Niemniej jednak w zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła, iż Team Relocations dopuściła się naruszenia art. 81 ust. 1 WE wyłącznie w okresie od dnia 20 stycznia 1997 r. do dnia 10 września 2003 r. – okresie, w trakcie którego Team Relocations uczestniczyła we wszystkich przejawach działalności kartelu. Stąd też Komisja wzięła słusznie pod uwagę fakt, że spółka ta uczestniczyła w kartelu wyłącznie od 1997 r.

50      Poza tym twierdzenia Team Relocations, jakoby porozumienia w sprawie prowizji i pozornych kosztorysów nie były stosowane równocześnie i jakoby decyzje w sprawie prowizji były podejmowane doraźnie, są pozbawione znaczenia, ponieważ wbrew temu, co twierdzi ta skarżąca, obie te praktyki mają ten sam cel.

–       W przedmiocie wiedzy Team Relocations na temat zachowań noszących znamiona naruszenia

51      Po trzecie, odnosząc się do tego, czy Team Relocations wiedziała o zachowaniach innych uczestników kartelu noszących znamiona naruszenia, prawdą jest, że w okresie, w którym brała ona udział w kartelu, nie odbywały się żadne spotkania antykonkurencyjne. Niemniej jednak fakt, iż Team Relocations nigdy nie uczestniczyła w tego rodzaju spotkaniu, nie jest decydujący, ponieważ funkcjonowanie tego kartelu wskazuje, że jego członkowie nie musieli uczestniczyć w spotkaniach, aby mieć informacje o porozumieniach w sprawie prowizji lub pozornych kosztorysów lub żeby w nich uczestniczyć. Co do zasady, porozumienia były zawierane telefonicznie, drogą elektroniczną lub faksem.

52      Poza tym Team Relocations musiała mieć wiedzę na temat noszących znamiona naruszenia zachowań innych uczestników kartelu, skoro praktyka w zakresie prowizji i pozornych kosztorysów opierała się za każdym razem na wzajemnej współpracy z innymi partnerami. System ten opierał się bowiem na zasadzie „do ut des”, ponieważ każde przedsiębiorstwo, które płaciło prowizję lub wystawiało pozorny kosztorys, samo oczekiwało w przyszłości możliwości skorzystania z tego systemu i uzyskania prowizji lub otrzymania pozornego kosztorysu. Tym samym wbrew twierdzeniom Team Relocations decyzje w tym zakresie nie były podejmowane doraźnie, lecz miały charakter komplementarny.

53      Twierdzenie Team Relocations, zgodnie z którym nie wiedziała ona o porozumieniach pisemnych oraz o praktyce prowizji przed 1997 r., jest bez znaczenia, ponieważ decyzja obciąża Team Relocations odpowiedzialnością za naruszenie wyłącznie od tej daty. Najpóźniej w 1997 r., kiedy przyjęła po raz pierwszy prowizję, Team Relocations dowiedziała się, iż wszystkie zaangażowane przedsiębiorstwa nie prowadzą działalności w normalnych warunkach konkurencyjnych. Team Relocations wiedziała zatem o zachowaniach noszących znamiona naruszenia, jak również o antykonkurencyjnym celu realizowanym przez inne przedsiębiorstwa. W tych okolicznościach nie jest wiarygodne, by Team Relocations uzyskała wiedzę na temat praktyki posługiwania się pozornymi kosztorysami dopiero w 2002 r.

54      W konsekwencji Komisja miała podstawy, by uznać, że Team Relocations wiedziała lub powinna była widzieć o noszących znamiona naruszenia zachowaniach innych uczestników kartelu.

55      Z ogółu powyższych uwag wynika, że Komisja słusznie uznała, iż Team Relocations uczestniczyła w jednolitym i ciągłym naruszeniu opisanym w zaskarżonej decyzji. Tym samym zarzut pierwszy należy oddalić.

2.     W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego obliczenia wartości sprzedaży Team Relocations

 Argumenty stron

56      W ramach zarzutu drugiego Team Relocations kwestionuje wartość sprzedaży, na podstawie której obliczono podstawową kwotę grzywny.

57      Przede wszystkim Team Relocations podnosi, że w celu obliczenia wartości sprzedaży Team Relocations mającej znaczenie dla sprawy, w rozumieniu ust. 13 wytycznych z 2006 r., może być uwzględniona wyłącznie wartość sprzedaży wynikająca z wykonania przeprowadzek, na które faktyczny wpływ miały praktyki noszące znamiona naruszenia, a nie całkowite obroty osiągnięte przez Team Relocations na belgijskim rynku usług w zakresie przeprowadzek międzynarodowych.

58      Tytułem uzupełnienia Team Relocations twierdzi, że wartość sprzedaży mająca znaczenie dla sprawy nie zawiera obrotów zrealizowanych w ramach świadczenia usług w zakresie przeprowadzek indywidualnych, tzn. przeprowadzek osób fizycznych, które osobiście ponoszą ich koszty. Bezsporne jest, że Team Relocations nigdy nie uzgadniała ani nie stosowała prowizji lub pozornych kosztorysów w odniesieniu do przeprowadzek klientów indywidualnych. Team Relocations wskazuje, że w motywie 528 zaskarżonej decyzji Komisja nie włączyła przeprowadzek wojskowych do wartości sprzedaży Gosselin, ponieważ naruszenie nie miało na nie żadnego wpływu. W związku z tym sprzedaż usług w zakresie przeprowadzek klientów indywidualnych również nie może być uwzględniona przy obliczaniu wartości sprzedaży mającej znaczenie dla sprawy, jeśli chodzi o Team Relocations.

59      Komisja kwestionuje te argumenty.

 Ocena Sądu

60      Team Relocations podważa obliczenie wartości sprzedaży mającej znaczenie dla sprawy, twierdząc tytułem uzupełnienia, że wartość ta nie powinna obejmować obrotów zrealizowanych w ramach świadczenia usług z zakresu przeprowadzek, których koszt ponosili indywidualni klienci.

 W przedmiocie wartości sprzedaży mającej znaczenie dla sprawy

61      Jeśli chodzi o wartość sprzedaży, którą należy uwzględnić w celu obliczenia podstawowej kwoty grzywny, kwestionowanej w ramach zarzutu pierwszego, pkt 13 wytycznych z 2006 r. przewiduje, że:

„W celu ustalenia kwoty podstawowej grzywny Komisja uwzględni wartość sprzedaży dóbr lub usług zrealizowanych przez przedsiębiorstwo, mających bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem […]”.

62      Przeciwnie do twierdzeń Team Relocations, z przepisu tego nie wynika, że w celu obliczenia wartości sprzedaży mającej znaczenie dla sprawy może być uwzględniona wyłącznie wartość sprzedaży wynikająca z przeprowadzek, na które praktyki noszące znamiona naruszenia wywarły faktyczny wpływ.

63      Treść pkt 13 wytycznych z 2006 r. odnosi się zatem do „sprzedaży […] mających bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem”, a nie do „sprzedaży, na które naruszenie wywierało wpływ”. Sformułowanie pkt 13 dotyczy zatem sprzedaży zrealizowanych na rynku właściwym. Wynika to ponadto w jasny sposób z niemieckiej wersji pkt 6 wytycznych z 2006 r., w którym mowa jest o „Umsatz auf den vom Verstoß betroffenen Märkten” (sprzedażach zrealizowanych na rynkach, których dotyczy naruszenie). A fortiori, pkt 13 wytycznych z 2006 r. nie dotyczy wyłącznie przypadków, w których Komisja dysponuje dowodami z dokumentu na popełnienie naruszenia.

64      Wykładnia ta jest poparta celem wspólnotowych reguł konkurencji. Wykładnia proponowana przez Team Relocations oznaczałaby, że w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywien wymierzanych w sprawach dotyczących karteli Komisja byłaby zobowiązana w każdym przypadku zidentyfikować indywidualne sprzedaże, na które kartel ten miał wpływ. Tego rodzaju obowiązek nie został nigdy sformułowany przez sądy Unii i nic nie wskazuje na to, by Komisja miała zamiar przyjąć na siebie taki obowiązek w wytycznych z 2006 r.

65      Ponadto w sprawach dotyczących karteli, które ze swej natury są poufne, jest nieuniknione, że niektóre dowody na okoliczność każdego z przejawów praktyk antykonkurencyjnych nie zostaną ujawnione. W niniejszym przypadku jest rzeczywiście niemożliwe znalezienie dowodów dotyczących każdej z przeprowadzek, na którą wpływ miał kartel. Team Relocations potwierdza w ten sposób w skardze, że „pozorne kosztorysy i prowizje nie figurowały w systemach skarżącej z takim skutkiem, że wyłącznie osoby odpowiedzialne w tym zakresie były w stanie je odnaleźć”.

66      Wreszcie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że część obrotu pochodząca ze sprzedaży towarów, których dotyczy naruszenie, może być właściwą wskazówką co do rozmiaru naruszenia na danym rynku (wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 121). W szczególności, jak podkreślił Sąd, obrót osiągany ze sprzedaży towarów będących przedmiotem ograniczającej praktyki stanowi okoliczność obiektywną, która pozwala na właściwe określenie szkodliwości tej praktyki dla normalnej konkurencji (wyroki Sądu: z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie T‑151/94 British Steel przeciwko Komisji, Rec. s. II‑629, pkt 643; z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑50/03, Saint‑Gobain Gyproc Belgium przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 84). Zasada ta została powtórzona w wytycznych z 2006 r.

67      W trakcie rozprawy Team Relocations zwróciła uwagę na fakt, że inaczej niż w niniejszej sprawie, w sprawie „Carglass” (Sprawa COMP/39.125 – Szkło samochodowe), której streszczenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym w dniu 25 lipca 2009 r. (Dz.U. C 173, s. 13), Komisja zaliczyła do sprzedaży mającej znaczenie dla obliczenia grzywny wyłącznie te umowy sprzedaży pomiędzy dostawcami szkła a producentami samochodów, w odniesieniu do których istniały bezpośrednie dowody oddziaływania kartelu. Niemniej jednak należy uznać, że w motywie 663 decyzji w sprawie „Carglass” Komisja wyszła z założenia, że okoliczność braku dostępu do poszczególnych dowodów dotyczących każdej dyskusji w temacie „rachunków samochodowych” nie ogranicza określenia wartości sprzedaży wyłącznie do tych klientów, w odniesieniu do których są dostępne bezpośrednie dowody, ponieważ praktyki kartelowe są ze swej natury poufnymi porozumieniami, których dowody pozostają niepełne w większości przypadków, jeżeli nie we wszystkich przypadkach. Chociaż Komisja następnie uszczegółowiła to założenie w motywach 664–667 decyzji w sprawie „Carglass”, należy stwierdzić, że uczyniła to wyłącznie w odniesieniu do dwóch wyjątkowych okresów na początku i na końcu czasu popełnienia naruszenia, ponieważ przypuszczała, że w trakcie tych okresów dostawcy szkła samochodowego zmienili swą ofertę skierowaną wyłącznie do wybranych, dużych klientów. Dlatego też podejście, jakie wybrała Komisja w decyzji w sprawie „Carglass”, nie jest sprzeczne z zastosowanym w zaskarżonej decyzji.

68      Ponadto z utrwalonego orzecznictwa wynika, że decyzje dotyczące innych spraw mają jedynie charakter informacyjny, jeżeli chodzi o ewentualne istnienie dyskryminacji, zważywszy, że jest mało prawdopodobne, by okoliczności charakteryzujące te sprawy, takie jak rynki, towary, zainteresowane przedsiębiorstwa i brane pod uwagę okresy, były identyczne (wyroki Trybunału: z dnia 21 września 2006 r. w sprawie C‑167/04 P JCB Service przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8935, pkt 201, 205; a także z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie C‑76/06 P Britannia Alloys & Chemicals przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4405, pkt 60). Mając na względzie okoliczności powołane w motywach 664–667 decyzji w sprawie „Carglass”, Team Relocations nie dostarczyła wystarczających dowodów pozwalających na stwierdzenie, że przesłanki te zostały łącznie spełnione w niniejszej sprawie.

69      Należy zatem oddalić pierwszą część niniejszego zarzutu.

 W przedmiocie przeprowadzek, których koszt ponosili klienci indywidualni

70      Jeśli chodzi o dodatkowy argument, zgodnie z którym wartość sprzedaży mającej znaczenie dla sprawy nie powinna obejmować obrotów zrealizowanych w ramach świadczenia usług w zakresie przeprowadzek klientów indywidualnych, to znaczy takich, których kosztów nie ponosiła osoba trzecia, należy wskazać, że pozorne kosztorysy dla tego typu przeprowadzek nie były nigdy wystawiane, ponieważ indywidualny klient nie przyjąłby wielu kosztorysów od tej samej spółki świadczącej usługi w zakresie przeprowadzek. Pozornymi kosztorysami posługiwano się wyłącznie w odniesieniu do przeprowadzek, w których pracodawca przeprowadzającej się osoby życzył sobie otrzymać kosztorys od co najmniej jeszcze jednej spółki świadczącej te same usługi, jako warunek pokrycia kosztów przeprowadzki.

71      Z motywu 537 zaskarżonej decyzji wynika, że wydaje się, iż niektórzy inni jej adresaci wyrazili zgodę na wypłatę prowizji za przeprowadzki międzynarodowe, których koszt ponosili klienci indywidualni. Stąd też, inaczej niż w przypadku przeprowadzek wojskowych, w odniesieniu do których Gosselin występował jako podwykonawca amerykańskich przedsiębiorstw świadczących takie usługi, nie można wyłączyć, że niektóre przeprowadzki klientów indywidualnych zostały wykonane w warunkach jednolitego naruszenia będącego przedmiotem niniejszej sprawy. Podstawowa różnica pomiędzy przeprowadzkami wojskowymi oraz przeprowadzkami klientów indywidualnych polega na tym, że w odniesieniu do przeprowadzek wojskowych uczestnicy kartelu nie prowadzili sami negocjacji handlowych, nie mieli zatem żadnego wpływu na kształt umowy głównej. Tego rodzaju gwarancja strukturalna, która wyklucza wszelki potencjalny wpływ, nie istnieje w przypadku przeprowadzek klientów indywidualnych. Wynika stąd zatem, że wyłączając pewną kategorię przeprowadzek, ale nie inną, Komisja nie naruszyła zasady równego traktowania.

72      Prawdą jest, że w odniesieniu do Team Relocations Komisja nie ustaliła, by prowizje były uzgodnione lub stosowane w stosunku do przeprowadzek, których koszty pokrywali klienci indywidualni. Niemniej jednak przyjęcie tego argumentu równałoby się z obowiązkiem ograniczenia przez Komisję wartości sprzedaży mającej znaczenie dla sprawy wyłącznie do sprzedaży usług klientom indywidualnym, na które wpływ miał kartel i w stosunku do których dysponuje ona dowodami z dokumentu. Istnienie tego rodzaju obowiązku zostało oddalone w ramach badania pierwszej części niniejszego zarzutu.

73      W rezultacie należy oddalić zarzut drugi.

3.     W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego zastosowania 17‑procentowej stawki do wartości sprzedaży zrealizowanej przez Team Relocations w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywny

74      Zarzut ten składa się z czterech części. Dwie pierwsze części dotyczą odpowiednio naruszenia obowiązku ustalenia podstawowej kwoty grzywny na podstawie indywidualnej roli, jaką odgrywała Team Relocations w naruszeniu, oraz naruszenia zasady równego traktowania. W ramach trzeciej części Team Relocations podnosi, że przyjęcie stopy 17‑procentowej narusza zasadę proporcjonalności. Czwarta część tego zarzutu dotyczy braku uzasadnienia.

 Argumenty stron

75      Po pierwsze, Team Relocations podnosi, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem grzywna powinna wiernie odzwierciedlać wagę naruszenia faktycznie popełnionego przez każde z przedsiębiorstw (wyroki Sądu: z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie T‑15/02 BASF przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑497, pkt 280; z dnia 26 kwietnia 2007 r. w sprawach połączonych T‑109/02, T‑118/02, T‑122/02, T‑125/02, T‑126/02, T‑128/02, T‑129/02, T‑132/02 i T‑136/02 Bolloré i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑947, pkt 429; z dnia 12 września 2007 r. w sprawie T‑36/05 Coats Holdings i Coats przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 207, 209). W niniejszej sprawie w celu dokonania oceny stopnia wagi naruszenia popełnionego przez Team Relocations należało uwzględnić wiele okoliczności szczególnych lub nadzwyczajnych. W szczególności przed 2002 r. nie wystawiła ona ani nie ubiegała się o wystawienie ani jednego pozornego kosztorysu, nie uczestniczyła też w pisemnych porozumieniach w sprawie ustalania cen i innych warunków świadczenia usług z zakresu przeprowadzek międzynarodowych w Belgii. Komisja nie ustaliła zatem, jaką indywidualną rolę odgrywała Team Relocations w praktykach będących przedmiotem zaskarżonej decyzji. Ze względu na tę błędną ocenę przyjęty odsetek wartości sprzedaży (17%) − a w konsekwencji nałożona na Team Relocations grzywna − jest oczywiście nieproporcjonalny.

76      Po drugie, Team Relocations jest zdania, że w porównaniu z ogólnymi pisemnymi porozumieniami w sprawie cen, które zostały zawarte pomiędzy niektórymi innymi adresatami zaskarżonej decyzji, charakter popełnionego przez nią naruszenia był radykalnie odmienny i miał znacznie mniejszą wagę. Stosując ten sam odsetek wartości sprzedaży (17%) w celu obliczenia jednocześnie grzywny nałożonej na Team Relocations i grzywien nałożonych na innych adresatów zaskarżonej decyzji, Komisja naruszyła swój obowiązek ustalenia kwoty grzywny w sposób wolny od dyskryminacji.

77      Po trzecie, Team Relocations twierdzi, że fakt przyjęcia 17% wartości sprzedaży prowadzi nieuchronnie do ustalenia kwoty grzywny, która pod wieloma względami jest oczywiście nieproporcjonalna w stosunku do rzeczywistej wagi zachowania Team Relocations, mianowicie do jej rzeczywistej odpowiedzialności, a także mniejszej wagi i niewielkiego znaczenia gospodarczego naruszenia, którego się dopuściła.

78      Po czwarte, Team Relocations podnosi, że w zaskarżonej decyzji nie wskazuje się powodu, dla którego Komisja nie wzięła pod uwagę faktu, iż spółka ta nie uczestniczyła we wszystkich częściach składowych naruszenia. Uzasadnienie dotyczące ustalenia odsetka od wartości sprzedaży jest niewystarczające i wewnętrznie sprzeczne.

79      Komisja jest zdania, że miała podstawy zastosowania wobec Team Relocations takiego samego odsetka wartości sprzedaży w wysokości 17% jak wobec innych uczestników kartelu, skoro spółka ta brała udział w jednolitym i ciągłym naruszeniu, które mogło zostać uznane za bardzo poważne naruszenie na podstawie art. 81 WE. Indywidualna rola przedsiębiorstwa w naruszeniu nie powinna być częścią oceny wagi naruszenia, ale elementem branym pod uwagę przy dostosowywaniu kwoty grzywny w celu uwzględnienia okoliczności łagodzących lub obciążających. Wreszcie Komisja uważa, że spełniła obowiązek uzasadnienia, ponieważ wskazała w zaskarżonej decyzji elementy oceny, które umożliwiły jej określenie wagi popełnionego naruszenia.

 Ocena Sądu

80      W ramach tego zarzutu Team Relocations kwestionuje co do zasady zastosowanie w ramach oceny wagi naruszenia jednej stawki 17% do wszystkich przedsiębiorstw, których sprawa dotyczy. Należy rozróżnić w tym względzie dwie odrębne problematyki: po pierwsze, czy traktowanie Team Relocations było właściwe w porównaniu z traktowaniem innych uczestników kartelu (pierwsza i druga część), i po drugie, czy rozpatrywana odrębnie stawka zastosowana przez Komisję była proporcjonalna w stosunku do zachowania Team Relocations (część trzecia).

 W przedmiocie obowiązku określenia podstawowej kwoty grzywny w zależności od indywidualnej roli Team Relocations

81      Jeśli chodzi o dwie pierwsze części tego zarzutu, które należy rozpatrzyć łącznie, ponieważ są one ze sobą ściśle powiązane, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada niedyskryminacji lub zasada równego traktowania, która stanowi podstawową zasadę prawa wspólnotowego, zabrania nie tylko traktowania porównywalnych sytuacji w sposób odmienny, ale także traktowania odmiennych sytuacji w jednakowy sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 8 października 1986 r. w sprawie 91/85 Christ-Clemen i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 2853, pkt 10; z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie C‑174/89 Hoche, Rec. s. I‑2681, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

82      Należy w tym miejscu stwierdzić, że w ramach oceny wagi naruszenia Komisja rzeczywiście nie potraktowała w odmienny sposób uczestników kartelu, dokonując wyboru stosunku odsetka przyjętej wartości sprzedaży, ale że zastosowała jednolitą stawkę 17% do wszystkich przedsiębiorstw, których sprawa dotyczy. Komisja uzasadnia to podejście tym, że chodziło tu o jednolite i ciągłe naruszenie.

83      Nasuwa się zatem pytanie, czy w świetle orzecznictwa, na które powołuje się Team Relocations, Komisja mogła odstąpić od jakiegokolwiek zróżnicowania między uczestnikami naruszenia oraz uwzględnienia szczególnych okoliczności każdego przypadku w celu ustalenia wagi naruszenia popełnionego przez Team Relocations.

84      W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa wynika, że gdy naruszenie zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, należy zbadać względną wagę udziału w naruszeniu każdego z tych przedsiębiorstw (wyrok Trybunału z dnia 16 grudnia 1975 r. w sprawach połączonych od 40/73 do 48/73, 50/73, od 54/73 do 56/73, 111/73, 113/73 i 114/73 Suiker Unie i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1663, pkt 623; ww. w pkt 33 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 150). Wniosek ten stanowi logiczną konsekwencję zasady indywidualizacji kar i sankcji, zgodnie z którą przedsiębiorstwo ponosi odpowiedzialność wyłącznie za czyny, które mu się indywidualnie zarzuca. Jest to zasada, która znajduje zastosowanie we wszelkich postępowaniach administracyjnych mogących doprowadzić do zastosowania sankcji na podstawie wspólnotowych reguł konkurencji (wyrok Sądu z dnia 29 listopada 2005 r. w sprawie T‑62/02 Union Pigments przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5057, pkt 119).

85      Poza tym z wielu wyroków Trybunału i Sądu wynika, że waga naruszenia winna być przedmiotem indywidualnej oceny, dokonanej na podstawie licznych elementów, takich jak w szczególności: okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien (zob. ww. w pkt 66 wyrok Trybunału w sprawie Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 106; wyrok Trybunału z dnia 17 lipca 1997 r. w sprawie C‑219/95 P Ferriere Nord przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4411, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok Sądu z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie T‑241/01 Scandinavian Airlines System przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2917, pkt 83 i nast.). Trybunał orzekł, iż fakt, że przedsiębiorstwo nie uczestniczyło we wszystkich częściach składowych kartelu lub że odgrywało nieistotną rolę w tych aspektach działalności kartelu, w których uczestniczyło, winien zostać uwzględniony w trakcie oceny wagi naruszenia oraz przy określaniu wysokości grzywny (zob. ww. w pkt 33 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 90; ww. w pkt 75 wyrok w sprawie Bolloré i in. przeciwko Komisji, pkt 429 i przytoczone tam orzecznictwo).

86      Niemniej jednak w praktyce orzeczniczej Sądu ocena indywidualnych okoliczności ma miejsce nie w ramach oceny wagi naruszenia, tzn. na etapie ustalania podstawowej kwoty grzywny, ale w ramach dostosowania podstawowej kwoty grzywny w zależności od okoliczności łagodzących lub obciążających (wyrok Sądu z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T‑73/04, Carbone‑Lorraine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2661, pkt 100 i nast., potwierdzony wyrokiem Trybunału wydanym w postępowaniu odwoławczym z dnia 12 listopada 2009 r. w sprawie C‑554/08 P, Carbone‑Lorraine przeciwko Komisji, niepublikowanym w Zbiorze). Tym samym nawet jeśli we fragmentach ww. w pkt 75 wyroków w sprawach BASF przeciwko Komisji i Coats Holdings i Coats przeciwko Komisji, na które powołuje się Team Relocations, pojawia się pojęcie „waga”, to nie dotyczy ono określenia podstawowej kwoty grzywny, ale de facto kwestii, czy Komisja miała podstawy do uwzględnienia odpowiednio roli przywódcy kartelu jako okoliczności obciążającej (ww. w pkt 75 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 280) oraz pomniejszej roli, zbliżonej raczej do roli mediatora, jako okoliczności łagodzącej (ww. w pkt 75 wyrok w sprawie Coats Holdings i Coats przeciwko Komisji, pkt 214).

87      Tę linię orzeczniczą potwierdza ponadto orzecznictwo cytowane w pkt 84 i 85 powyżej. W wyrokach tych bowiem pojęciem „waga” posłużono się w ogólny sposób w celu opisania intensywności naruszenia, a nie w sensie technicznym, użytym w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien. W konsekwencji Komisja mogła wziąć pod uwagę pewne aspekty „wagi” w rozumieniu art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 w ramach oceny okoliczności łagodzących lub obciążających, a nie w ramach „wagi” w rozumieniu użytym w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien.

88      Tak się dzieje w szczególności w przypadku oceny względnej wagi udziału w jednolitym i ciągłym naruszeniu, którego dopuściło się kilka przedsiębiorstw. W tym względzie Trybunał potwierdził, że jeśli chodzi o wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwane dalej „wytycznymi z 1998 r.”), względna waga udziału w naruszeniu każdego z przedsiębiorstw, którego sprawa dotyczy, winna być zbadana pod kątem ewentualnego zastosowania okoliczności obciążających lub łagodzących (ww. w pkt 86 wyrok z dnia 12 listopada 2009 r. w sprawie Carbone‑Lorraine przeciwko Komisji, pkt 27). W przypadku jednolitego i ciągłego naruszenia pojęcie „naruszenia” w znaczeniu użytym w wytycznych z 1998 r. odnosi się zatem do ogólnego naruszenia, w którym współuczestniczy wiele przedsiębiorstw, a „waga” tego jednolitego naruszenia jest taka sama w stosunku do wszystkich jego uczestników.

89      Wyżej wymieniony w pkt 86 wyrok z dnia 12 listopada 2009 r. w sprawie Carbone‑Lorraine przeciwko Komisji dotyczy jednak wytycznych z 1998 r. Wytyczne z 2006 r. wprowadziły fundamentalną zmianę w metodologii obliczania grzywien. Po pierwsze, został zniesiony podział naruszeń na trzy kategorie („naruszenia o małym znaczeniu”, „poważne naruszenia” oraz „bardzo poważne naruszenia”). Aktualny system zawiera skalę od 0% do 30%, pozwalającą na uwzględnienie bardziej subtelnych różnic w zależności od wagi naruszenia.

90      Po drugie, zniesiono ryczałtowe określenie kwot grzywien. Odtąd podstawowa kwota grzywny jest obliczana na podstawie wartości sprzedaży zrealizowanej przez każde z przedsiębiorstw w pośrednim lub bezpośrednim związku z naruszeniem. Ta nowa metodologia pozwala zatem na łatwiejsze uwzględnienie w ramach oceny wagi naruszenia zakresu indywidualnego udziału każdego z przedsiębiorstw. Pozwala ona również na uwzględnienie ewentualnego zmniejszenia wagi jednolitego naruszenia w czasie.

91      Po trzecie, na rozprawie Komisja potwierdziła, że w swej praktyce decyzyjnej nie zawsze stosuje jednolitą stawkę wobec wszystkich uczestników takiego naruszenia. W decyzji w sprawie „Woski do świec” C(2008) 5476 z dnia 1 października 2008 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 [WE] oraz w art. 53 porozumienia EOG (Sprawa COMP/C.39.181 – Woski do świec), której streszczenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym z dnia 4 grudnia 2009 r. (Dz.U. C 295, s. 17), oraz w sprawie „Heat stabilisers” C(2009) 8682 z dnia 11 listopada 2009 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 [WE] oraz art. 53 porozumienia EOG (Sprawa COMP/38.589 – Heat Stabilisers) Komisja zastosowała inne stawki do różnych kategorii uczestników kartelu, których dotyczyła sprawa, w zależności od względnej wagi ich udziału w naruszeniu. W szczególności w tej ostatniej sprawie wyższa stawka została ustalona dla przedsiębiorstw, które uczestniczyły nie tylko w ustalaniu cen, ale również w podziale klientów lub rynku.

92      Niemniej jednak nowa metodologia nie wymaga stosowania takiego podejścia. Chociaż orzecznictwo przytoczone w pkt 84 i 85 powyżej wskazuje, że względna waga udziału w naruszeniu i szczególne okoliczności sprawy winny zostać uwzględnione, Komisja może dokonać takiego uwzględnienia na etapie oceny wagi naruszenia lub dostosowania podstawowej kwoty grzywny w zależności od okoliczności łagodzących i obciążających. W przypadku, w którym Komisja wybierze to ostatnie podejście, ocena okoliczności łagodzących i obciążających winna jednakże umożliwić stosowne uwzględnienie względnej wagi udziału w jednolitym naruszeniu, jak również ewentualnej zmiany tej wagi w czasie.

93      W niniejszej sprawie Komisja ustaliła jednolitą stawkę 17‑procentową w stosunku do wszystkich przedsiębiorstw, których sprawa dotyczy. Ponieważ Team Relocations twierdzi, że względna waga jej udziału ma mniejsze znaczenie niż udział innych zaangażowanych przedsiębiorstw oraz że liczne okoliczności szczególne lub nadzwyczajne winny były zostać wzięte pod uwagę, jej argumentacja podniesiona na tę okoliczność zostanie zbadana w ramach rozpatrywania zarzutu dotyczącego błędnej oceny przez Komisję okoliczności łagodzących. Team Relocations uczestniczyła we wszystkich działaniach kartelu prowadzonych w okresie jej w nim udziału, a powołuje się jedynie na swoje niewielkie w nim zaangażowanie. Należy w związku z tym oddalić pierwszą i drugą część niniejszego zarzutu i uwzględnić argumenty tej spółki w ramach rozpatrywania zarzutu szóstego (pkt 127 i nast. poniżej).

 W przedmiocie podnoszonego naruszenia zasady proporcjonalności

94      Jeśli chodzi o naruszenie zasady proporcjonalności, na które powołuje się Team Relocations, Sąd uważa, że rozpatrywana odrębnie stawka 17‑procentowa nie jest nieproporcjonalna w stosunku do rzeczywistej odpowiedzialności tej spółki za naruszenie, które w szczególności polegało na podziale rynku i manipulowaniu postępowaniem przetargowym. Punkt 23 wytycznych z 2006 r. wskazuje jasno, że część sprzedaży, jaką należy przyjąć w przypadku porozumień horyzontalnych polegających na ustalaniu cen i podziale rynku, znajduje się zazwyczaj „w górnym przedziale skali”. Komisja miała zatem prawo zastosować stawkę 17‑procentową, która znajduje się w dolnej części „górnego przedziału skali”.

 W przedmiocie podnoszonego braku uzasadnienia

95      Jeśli chodzi o czwartą część niniejszego zarzutu, należy stwierdzić, że uzasadnienie dotyczące ustalenia podstawowej kwoty grzywny jest rzeczywiście niezbyt szczegółowe. Niemniej jednak Trybunał orzekł, że Komisja spełnia spoczywający na niej obowiązek uzasadnienia, jeżeli wskazuje w decyzji elementy oceny, które umożliwiły jej określenie wagi i czasu trwania popełnionego naruszenia, przy czym nie ma ona obowiązku przedstawiania w decyzji bardziej szczegółowego wyjaśnienia, ani danych liczbowych dotyczących metody obliczenia kwoty grzywny (zob. wyrok Trybunału z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1181, pkt 252 i przytoczone tam orzecznictwo).

96      W niniejszej sprawie Komisja wskazała w motywie 542 zaskarżonej decyzji, co skłoniło ją do uznania bardzo poważnego charakteru naruszenia − mianowicie sam charakter stwierdzonych przez Komisję oczywistych ograniczeń konkurencji. Poza tym w tym samym motywie wyjaśniła ona, dlaczego nie zbadała geograficznego zakresu i oddziaływania naruszenia, odwołując się do orzecznictwa, zgodnie z którym w przypadku rażących ograniczeń konkurencji naruszenie może być uznane za bardzo poważne, przy czym nie jest konieczne, by tego rodzaju zachowania odznaczały się szczególnym zakresem geograficznym lub szczególnym oddziaływaniem (ww. w pkt 85 wyrok Sądu w sprawie Scandinavian Airlines System przeciwko Komisji, pkt 84, 85; wyrok z dnia 27 lipca 2005 r. w sprawach połączonych od T‑49/02 do T‑51/02 Brasserie nationale i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3033, pkt 178, 179). Wynika stąd, że w świetle tego orzecznictwa Komisja wystarczająco uzasadniła fakt uznania naruszenia za „bardzo ciężkie”.

97      Niemniej jednak, po pierwsze, wydaje się pożądane, by Komisja wzmocniła uzasadnienia dotyczące obliczania grzywien w celu umożliwienia przedsiębiorstwom szczegółowego zapoznania się ze sposobem obliczenia grzywien na nie nałożonych. W sposób bardziej ogólny, będzie to służyć przejrzystości działań administracji i ułatwiać Sądowi wykonywanie jego kompetencji w zakresie nieograniczonego prawa do orzekania, które winno umożliwić mu, poza zgodnością z prawem decyzji, ocenę właściwego charakteru nałożonej grzywny (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑248/98 P KNP BT przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9641, pkt 46).

98      Po drugie, należy stwierdzić, że orzecznictwo, na które powołuje się Komisja, odnosi się do wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS (Dz.U. 1998, C 9, s. 3) oraz że dotyczy ono okresu przed wydaniem wytycznych. Wytyczne z 2006 r. wprowadziły tymczasem fundamentalną zmianę metodologii obliczania grzywien. W szczególności podział naruszeń na trzy kategorie („mniej poważne”, „poważne” i „bardzo poważne”) został zniesiony i wprowadzono skalę od 0% do 30%, umożliwiając uwzględnienie bardziej subtelnych różnic. Poza tym podstawowa kwota grzywny jest odtąd związana z „częścią wartości sprzedaży, której wielkość uzależniona jest od wagi naruszenia, […] pomnożon[ej] przez liczbę lat, w ciągu których dokonywano naruszenia” (pkt 19 wytycznych z 2006 r.). Ogólną zasadą jest, że „część uwzględnianej wartości sprzedaży będzie ustalana na poziomie do 30% wartości sprzedaży” (pkt 21). Jeśli chodzi natomiast o porozumienia horyzontalne dotyczące ustalania cen, podziału rynku i ograniczenia produkcji, które „zaliczają się ze względu na swój charakter do najpoważniejszych ograniczeń konkurencji”, część sprzedaży, która brana jest pod uwagę w wypadku naruszeń tego rodzaju, znajdować się będzie zazwyczaj „w górnym przedziale powyższej skali” (pkt 23).

99      W tych okolicznościach Komisja nie może dłużej zadawalać się wyłącznie uzasadnieniem kwalifikacji naruszenia jako „bardzo poważnego”, nie uzasadniając wyboru uwzględnionej części sprzedaży. Jak zostało bowiem wskazane powyżej, konsekwencją zakresu uznania, jakim dysponuje Komisja w zakresie stosowania grzywien, jest obowiązek uzasadnienia, który pozwala podmiotom prawa na zapoznanie się z podstawami zastosowania danego środka, a Sądowi na wykonywanie kontroli.

100    W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że w motywie 543 zaskarżonej decyzji Komisja ustaliła stawkę na poziomie nieco wyższym niż połowa skali, mianowicie 17%, uzasadniając swój wybór wyłącznie „bardzo poważnym” charakterem naruszenia. Niemniej jednak Komisja nie wyjaśniła w sposób bardziej szczegółowy, jak uznanie naruszenia za „bardzo poważne” skłoniło ją do ustalenia stawki na poziomie 17%, a nie na poziomie wyraźnie „w górnym przedziale skali”. Uzasadnienie to może być wystarczające wyłącznie w sytuacji, w której Komisja stosuje stawkę bardzo bliską dolnej wartości widełek przewidzianych za bardziej poważne ograniczenia konkurencji, co jest zresztą bardzo korzystne dla skarżącej. W tym przypadku bowiem dodatkowe uzasadnienie, wykraczające poza uzasadnienie przewidziane w wytycznych, nie jest konieczne. Jeżeli natomiast Komisja zamierzała zastosować stawkę wyższą, powinna była przedstawić bardziej szczegółowe uzasadnienie, jak uczyniła to w przypadku decyzji w sprawach „Szkło samochodowe” (motywy 669–678), „Heat Stabilisers” i „Woski do świec” (motywy 641–653).

101    Jeśli chodzi o uzasadnienie w przedmiocie ustalenia niezróżnicowanej stawki na poziomie 17%, z zaskarżonej decyzji można wywieść, że Komisja wyszła z założenia, iż stwierdzenie jednolitego i ciągłego naruszenia uzasadnia zastosowanie jednolitej stawki. Wniosek ten opiera się na wystarczających podstawach i uzasadnieniu (zob. pkt 39 i nast. powyżej).

102    Czwartą część zarzutu należy zatem oddalić.

103    Z powyższych uwag wynika, że należy oddalić zarzut trzeci w całości.

4.     W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego braku uzasadnienia pomnożenia kwoty określonej stosownie do wartości sprzedaży przez liczbę lat udziału w naruszeniu

 Argumenty stron

104    Team Relocations twierdzi, że pkt 24 wytycznych z 2006 r., który przewiduje automatyczne pomnożenie kwoty, której wysokość została określona w zależności od wartości sprzedaży, przez liczbę lat trwania uczestnictwa przedsiębiorstwa w naruszeniu, przypisuje czasowi trwania naruszenia nieproporcjonalnie duże znaczenie w porównaniu z innymi istotnymi czynnikami, w szczególności z wagą naruszenia. Przepis ten nie uwzględnia zatem wystarczająco wymogu dostosowania grzywny nałożonej na każde przedsiębiorstwo do jego indywidualnej sytuacji oraz przewiduje sposób obliczania grzywny, który przywiązuje ewidentnie nadmierną wagę do czasu trwania naruszenia.

105    Tytułem żądania ewentualnego Team Relocations wnosi do Sądu o zastosowanie mnożnika, który nie przekraczałby dwóch. W każdym razie w przypadku gdyby Sąd przyjął mnożnik siedem, Team Relocations podnosi, że w jej przypadku wartość sprzedaży winna zostać obniżona w stosunku do pierwszych pięciu lat (od 1997 r. do 2001 r.) do maksymalnej stawki 5%, ponieważ nie uczestniczyła ona w praktyce wystawiania pozornych kosztorysów w tych latach, a w stosunku do dwóch ostatnich lat (2002 r. i 2003 r.) do maksymalnej stawki 12%.

106    Komisja wnosi o oddalenie tego żądania.

 Ocena Sądu

107    Chociaż Team Relocations powołuje się na „brak podstaw” pomnożenia kwoty, której wysokość została określona w zależności od wartości sprzedaży, przez liczbę lat trwania uczestnictwa w naruszeniu, nie kwestionuje ona faktu, że podstawą tej metodologii są wytyczne z 2006 r. Stąd też niniejszy zarzut dotyczy raczej nieproporcjonalnego charakteru pkt 24 wytycznych z 2006 r., z uwagi na fakt, iż przewiduje on takie pomnożenie.

108    W tym względzie art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 ogranicza się do wskazania, że „przy ustalaniu wysokości grzywny uwzględnia się ciężar i czas trwania naruszenia”, nie precyzując przy tym konkretnej metody, za pomocą której należy uwzględnić czas trwania naruszenia. Ten ogólny przepis był dookreślany w różnych wytycznych w sprawie ustalania wysokości grzywien. W szczególności wytyczne z 1998 r. przewidywały w stosunku do naruszeń długotrwałych (co do zasady powyżej 5 lat) podwyższenie kwoty ustalonej na podstawie wagi naruszenia o 10% za każdy rok. Natomiast pomnożenie przez liczbę lat uczestnictwa w naruszeniu, przewidziane w wytycznych z 2006 r., jest równoznaczne z podwyższeniem kwoty o 100% rocznie.

109    Podejście to stanowi fundamentalną zmianę w metodologii uwzględniania czasu trwania kartelu. Ewolucja ta nie jest jednak sprzeczna z art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003. Co prawda wersja francuska tego przepisu wydaje się dla celów określenia kwoty grzywny przypisywać drugorzędną rolę czasowi trwania naruszenia w stosunku do jego wagi. Jednak inne wersje językowe, takie jak wersja angielska („[…] regard shall be had both to the gravity and to the duration of the infringement”) i wersja niemiecka („[…] ist sowohl die Schwere der Zuwiderhandlung als auch deren Dauer zu berücksichtigen”), wskazują, że przepis ten przywiązuje jednakową wagę do wagi naruszenia i czasu jego trwania.

110    Jeśli chodzi o żądania ewentualne, pozostaje stwierdzić, że chociaż w przeszłości Komisja brała niekiedy pod uwagę ewolucję naruszenia w czasie w kontekście zwiększenia kwoty grzywny ze względu na czas jego trwania, żaden przepis wytycznych z 2006 r. nie zobowiązuje jej do stosowania w takim przypadku mnożnika, który nie przekracza dwóch, lub do zmniejszenia przyjętej ze względu na wagę naruszenia wartości sprzedaży. Sąd ocenia, korzystając ze swego nieograniczonego prawa do orzekania, że nie ma podstaw do obniżenia kwoty grzywny, będącego przedmiotem pierwszego żądania Team Relocations. Odnosząc się do drugiego żądania, zostanie ono rozpatrzone w pkt 127 i nast. poniżej.

111    Z zastrzeżeniem ostatniego punktu zarzut czwarty należy oddalić.

5.     W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego braku podstaw do nałożenia kwoty dodatkowej

112    W ramach tego zarzutu Team Relocations powołuje się na naruszenie zasady równego traktowania i na zasadę proporcjonalności.

 Argumenty stron

113    Po pierwsze, Team Relocations podnosi, że dołączenie kwoty dodatkowej na podstawie pkt 25 wytycznych z 2006 r. narusza zasadę równego traktowania, ponieważ inaczej niż inni adresaci zaskarżonej decyzji spółka ta nie zawarła porozumień dotyczących zarówno ustalania cen, jak i podziału rynku. Poza tym praktyki stosowane przez Team Relocations nie wchodzą w zakres tych rodzajów naruszeń, które mogłyby uzasadniać dołączenie dodatkowej kwoty do podstawowej kwoty grzywny.

114    Po drugie, Team Relocations ocenia, że zważając na niewielką wagę naruszenia, którego się dopuściła, zaskarżona decyzja narusza zasadę proporcjonalności, ponieważ ustala dodatkową kwotę w wysokości 17% wartości sprzedaży.

115    Komisja jest zdania, że nałożenie dodatkowej kwoty w wysokości 17% wartości sprzedaży jest uzasadnione.

 Ocena Sądu

116    Team Relocations powołuje się w tym zakresie na naruszenie zasady równego traktowania (część pierwsza) i zasady proporcjonalności (część druga) w kontekście obliczenia wysokości kwoty dodatkowej. W tym względzie pkt 25 wytycznych z 2006 r. przewiduje, że:

„[…] niezależnie od okresu uczestnictwa danego przedsiębiorstwa w naruszaniu przepisów Komisja dołączy do kwoty podstawowej kwotę w wysokości 15 do 25% wartości sprzedaży […] w celu odstraszania przedsiębiorstw od samego zawierania porozumień horyzontalnych dotyczących ustalania cen, podziału rynku i ograniczenia produkcji”.

117    Jeśli chodzi o pierwszą część tego zarzutu, należy wskazać, że zasada równego traktowania nie zostaje naruszona w sytuacji, gdy Komisja zastosowała jednakową kwotę dodatkową w stosunku do wszystkich adresatów zaskarżonej decyzji, ponieważ wszyscy uczestniczyli w jednolitym i ciągłym naruszeniu polegającym między innymi na ustalaniu cen lub podziale rynku. Brzmienie pkt 25 wytycznych z 2006 r. („inclura”, „will include” i „fügt hinzu”) wskazuje poza tym, że jeśli chodzi o rażące naruszenia, nałożenie kwoty dodatkowej jest czynnością automatyczną, która nie wymaga zaistnienia innych czynników. W pozostałym zakresie należy odesłać do pkt 81 i nast. powyżej. Wnioskowanie przedstawione w tych punktach znajduje zastosowanie mutatis mutandis do nałożenia kwoty dodatkowej.

118    Co się tyczy natomiast drugiej części zarzutu, należy odesłać w tym miejscu do pkt 94 powyżej, w którym Sąd uznał, że rozpatrywana odrębnie stawka 17% nie jest nieproporcjonalna w stosunku do rzeczywistej odpowiedzialności Team Relocations. Wnioski te mają jednakowe zastosowanie do kwoty dodatkowej, która została również ustalona w wysokości 17% wartości sprzedaży. Poza tym Sąd uważa, że stawka 17% jest właściwa w celu zapewnienia odstraszającego skutku. Fakt, że jeśli chodzi o kwotę dodatkową, rozpiętość skali przewidzianej w wytycznych z 2006 r. wynosi od 15 do 25%, a nie od 0 do 30%, jest w tym zakresie bez znaczenia.

119    W konsekwencji należy oddalić zarzut piąty.

6.     W przedmiocie zarzutu szóstego, dotyczącego istnienia okoliczności łagodzących

 Argumenty stron

120    Skarżąca podnosi, że istnieje wiele okoliczności łagodzących, które uzasadniają, na podstawie pkt 20 i 29 wytycznych z 2006 r., obniżenie w istotny sposób nałożonej na nią grzywny. Tego rodzaju okoliczność łagodzącą stanowi ograniczony udział tego przedsiębiorstwa w naruszeniu. Team Relocations podnosi, że nie brała aktywnego udziału w ustanawianiu antykonkurencyjnych porozumień, że nigdy nie uczestniczyła w spotkaniach, których przedmiotem było ograniczenie konkurencji, że nigdy nie brała udziału w najpoważniejszych częściach składowych naruszenia, mianowicie w pisemnych porozumieniach w sprawie ustalania cen, w porozumieniach w sprawie prowizji od umów dotyczących przeprowadzek biur, że nie zgadzała się na przyjęcie prowizji oraz że wystawiała i ubiegała się o wystawianie pozornych kosztorysów wyłącznie okazjonalnie i w sposób doraźny w stosunku do bardzo ograniczonej liczby klientów i przeprowadzek, oraz że nie wystawiła ani nie ubiegała się o wystawienie ani jednego pozornego kosztorysu przed 2002 r. Jednakże ograniczony udział Team Relocations w naruszeniu nie został wzięty pod uwagę ani w kontekście oceny wagi naruszenia, ani czasu jego trwania, ani nawet przy okazji badania okoliczności łagodzących.

121    Poza tym Team Relocations twierdzi, że wiele pozornych kosztorysów zostało wystawionych na prośbę pracowników Komisji. Oświadczenia Allied Arthur Pierre jasno potwierdzają, że pracownicy Komisji na wszystkich szczeblach hierarchii wiedzieli o praktyce wystawiania pozornych kosztorysów, a nawet że wystawiano je na ich prośbę. Komisja nie była w stanie wykazać, iż nie ponosi odpowiedzialności za praktyki związane z pozornymi kosztorysami, które odbywały się za zgodą lub na prośbę jej pracowników.

122    Komisja twierdzi, że argumenty podniesione przez Team Relocations są pozbawione znaczenia, bezskuteczne lub prowadzą do mylnych wniosków. W szczególności nie uważa ona, by porozumienia, w których uczestniczyła ta spółka, były mniej poważne niż pisemne porozumienia w sprawie cen.

 Ocena Sądu

123    Z zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja nie uwzględniła żadnej okoliczności łagodzącej. Jednakże Team Relocations twierdzi, że istnieje wiele okoliczności odróżniających naruszenie, którego się dopuściła, od naruszeń popełnionych przez inne przedsiębiorstwa, których sprawa dotyczy. Okoliczności te uwydatniają ograniczony charakter jej uczestnictwa lub są związane z zachowaniem Komisji.

 W przedmiocie udziału w ustanawianiu porozumień antykonkurencyjnych

124    Po pierwsze, odnosząc się do twierdzenia, zgodnie z którym Team Relocations nie brała aktywnego udziału w ustanawianiu porozumień antykonkurencyjnych, których sprawa dotyczy, pozostaje stwierdzić, że jej pierwszy udokumentowany udział w realizacji porozumień w sprawie prowizji rzeczywiście datuje się na 1997 r., podczas gdy praktyki te zostały zapoczątkowane w latach osiemdziesiątych. Niemniej jednak dowód ten ma znaczenie wyłącznie w kontekście odpowiedzi na pytanie, czy przedsiębiorstwo odgrywało rolę przywódcy, czy inicjatora, która to rola może zostać uznana za okoliczność obciążającą na mocy pkt 28 wytycznych z 2006 r. Natomiast fakt, iż spółka ta nie brała aktywnego udziału w ustanawianiu porozumień antykonkurencyjnych, których sprawa dotyczy, nie stanowi sam w sobie okoliczności łagodzącej.

 W przedmiocie podnoszonego ograniczonego udziału Team Relocations w naruszeniu

125    Po drugie, odnosząc się do bardzo ograniczonego udziału Team Relocations w naruszeniu, na który spółka ta się powołuje, jest bezsprzeczne, że spółka ta nigdy nie uczestniczyła w pisemnych porozumienia w sprawie cen, w spotkaniach o antykonkurencyjnym celu, ustalaniu ad hoc cen określonych przeprowadzek i w uzgodnieniach w sprawie prowizji od przeprowadzek biur. Poza tym Team Relocations stosowała pozorne kosztorysy jedynie w okresie od lutego 2002 r. do września 2003 r.

126    W tym względzie należy wskazać, że zgodnie z pkt 29 tiret trzecie wytycznych z 2006 r. w celu skorzystania z obniżenia grzywny z powodu wystąpienia okoliczności łagodzących dane przedsiębiorstwo winno „dostarcz[yć] […] dow[ód], że jego udział w naruszeniu przepisów jest zasadniczo ograniczony”, oraz „w konsekwencji udowodni[ć], że w okresie, w którym przystąpiło ono do wywołujących naruszenie przepisów porozumień, w istocie powstrzymywało się ono od stosowania postanowień tych porozumień, przyjmując na rynku postawę prokonkurencyjną”. W tym przypadku jednak przesłanki te nie zostały spełnione.

127    Niemniej jednak posłużenie się wyrażeniem „takich jak” wskazuje, że wykaz okoliczności przewidzianych w pkt 29 wytycznych z 2006 r. nie jest wyczerpujący. Poza tym, jak stwierdzono w ramach zarzutu trzeciego, szczególne okoliczności niniejszej sprawy, zwłaszcza udział przedsiębiorstwa we wszystkich częściach składowych naruszenia lub jego brak, winny zostać uwzględnione − jeżeli nie na etapie oceny wagi naruszenia, to przynajmniej w ramach dostosowania kwoty podstawowej grzywny w zależności od okoliczności łagodzących i obciążających. Obowiązek ten był bowiem jednym z powodów, które umożliwiły Trybunałowi potwierdzenie, że pojęcie jednolitego i ciągłego naruszenia nie pozostaje w sprzeczności z zasadą osobistej odpowiedzialności za naruszenia prawa konkurencji (ww. w pkt 33 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 84). Same kryteria ustanowione w pkt 29 tiret trzecie wytycznych z 2006 r. nie gwarantują takiej możliwości. W konsekwencji należy zbadać szczególne okoliczności niniejszej sprawy.

128    Fakt, iż naruszenie, którego sprawa dotyczy, ewoluowało w czasie, pozostaje poza wszelką wątpliwością. Pisemne porozumienia były stosowane w trakcie pierwszego etapu naruszenia, od 1984 r. do początku lat dziewięćdziesiątych, by następnie zostać porzucone. Drugi etap naruszenia charakteryzuje się odwołaniem się do pozornych kosztorysów i prowizji. W konsekwencji część wartości sprzedaży, którą należy uwzględnić zgodnie z pkt 19 wytycznych z 2006 r., mogła w tym czasie co do zasady ulegać zmianom. Okoliczność ta może również uzasadniać obniżenie kwoty grzywny ze względu na okoliczności łagodzące.

129    Należy uznać, że zachowania, w których Team Relocations uczestniczyła, nie stanowiły mniej poważnych naruszeń niż pisemne porozumienia w sprawie ustalania cen lub ustalanie ad hoc cen na określone przeprowadzki. Wbrew zatem temu, co twierdzi Team Relocations, pozorne kosztorysy oraz prowizje miały również wpływ na ceny (zob. pkt 44 powyżej). W tych okolicznościach fakt, że Team Relocations nie uczestniczyła w uzgodnieniach w sprawie prowizji od przeprowadzek biur oraz że przed lutym 2002 r. nie brała udziału w systemie dotyczącym pozornych kosztorysów, jest raczej bez znaczenia dla oceny wagi naruszenia. Nie ma on również znaczenia w kontekście nieuczestniczenia Team Relocations w spotkaniach o celu antykonkurencyjnym, ponieważ kartel funkcjonował za pomocą mechanizmów, które sprawiały, że spotkania tego rodzaju były zbędne.

130    Wynika stąd, że Komisja miała wszelkie podstawy, aby ustalić jednolitą stawkę za cały okres trwania jednolitego i ciągłego naruszenia oraz aby nie uwzględnić ewolucji tego naruszenia w czasie jako okoliczności łagodzącej.

 W przedmiocie podnoszonego upoważnienia do działań

131    Po trzecie, odnosząc się do argumentu Team Relocations, zgodnie z którym Komisja upoważniała lub zachęcała do praktyki posługiwania się pozornymi kosztorysami, należy stwierdzić, że pkt 29 tiret ostatnie wytycznych z 2006 r. przewiduje, że podstawowa kwota grzywny może zostać obniżona, „jeżeli [udzielono] na podstawie przepisów prawnych lub przez organy publiczne upoważnieni[a] lub zachęt[y] do działań zakłócających konkurencję”.

132    Akta sprawy nie zawierają żadnego dowodu na okoliczność, by Komisja jako instytucja upoważniała, zachęcała lub prosiła o wystawianie pozornych kosztorysów. W rzeczywistości Komisja nie miała żadnego interesu w zachęcaniu lub tolerowaniu systemu pozornych kosztorysów, ponieważ naruszał on jej interesy. Fakt, że niektórzy pracownicy zwracali się o wystawienie pozornych kosztorysów za przeprowadzkę, której ostateczne koszty ponosiła Komisja, nie oznacza, że instytucja ta wiedziała o tej praktyce, ani że w praktyce tej uczestniczyła; należy bowiem odróżnić pracowników Komisji od Komisji jako instytucji.

133    Zakładając nawet, że pracownik instytucji zwrócił się o wystawienie pozornego kosztorysu, Team Relocations winna była wiedzieć, że tego rodzaju prośby nie mogły być formułowane w imieniu lub z inicjatywy instytucji, ponieważ w sposób oczywisty były sprzeczne z jej interesem finansowym. Wymóg dostarczenia dwóch lub trzech kosztorysów ma właśnie na celu zapewnienie minimalnej konkurencji oraz uniknięcie sytuacji, w której jedno przedsiębiorstwo świadczące usługi z zakresu przeprowadzek mogłoby jednostronnie decydować o ich cenach.

134    Poza tym wiedza o antykonkurencyjnych zachowaniach niekoniecznie oznacza, że Komisja milcząco „upoważniła” do takiego zachowania lub że do niego „zachęcała” w rozumieniu pkt 29 tiret ostatnie wytycznych z 2006 r. Nie sposób bowiem utożsamiać bezczynności, na którą powołuje się skarżąca z czynnym zachowaniem, takim jak upoważnianie lub zachęcanie.

135    W każdym razie należy stwierdzić, że argumenty Team Relocations dotyczą wyłącznie pozornych kosztorysów. Praktyka posługiwania się pozornymi kosztorysami jest jednak tylko jednym ze składników jednolitego i ciągłego naruszenia. Podniesione argumenty nie mogą zatem w żaden sposób uzasadniać praktyki płacenia prowizji.

136    Należy zatem odrzucić te argumenty, a tym samym oddalić zarzut szósty w całości.

7.     W przedmiocie zarzutu siódmego Team Relocations i zarzutu pierwszego grupy Amertranseuro, dotyczącego braku możliwości przypisania Amertranseuro odpowiedzialności za naruszenia popełnione przez Team Relocations

137    W ramach zarzutu siódmego Team Relocations podnosi co do istoty, że Komisja błędnie uwzględniła w celach określenia górnego limitu 10%, przewidzianego w art. 23 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia nr 1/2003, obrót Amertranseuro, z tego względu, że grupa ta nie wiedziała o antykonkurencyjnych praktykach swej spółki zależnej. Grupa Amertranseuro kwestionuje w sposób bardziej ogólny możliwość przypisania jej odpowiedzialności za naruszenia, których dopuściła się Team Relocations.

 Argumenty stron

138    Team Relocations twierdzi, że jest jedyną osobą prawną, którą można uznać za odpowiedzialną za zachowanie niektórych spośród jej pracowników. Niemniej jednak kwota grzywny przekracza o niemal 60% jej całkowity obrót. Ani Amertranseuro, ani Trans Euro, ani też Team Relocations Ltd nie ponoszą odpowiedzialności za te praktyki. Te spółki dominujące nigdy nie wiedziały o okazjonalnych porozumieniach w sprawie prowizji i pozornych kosztorysów ani też nie miały powodów, aby podejrzewać ich istnienie. W sytuacji gdyby Sąd uznał, że Komisja słusznie przypisała tym spółkom dominującym część odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez Team Relocations, twierdzi ona, że w szczególnych okolicznościach niniejszej sprawy przyjęcie limitu 10% poprzez odwołanie się do łącznego obrotu Amertranseuro jest sprzeczne z zasadą proporcjonalności.

139    Grupa Amertranseuro zwraca uwagę, po pierwsze, że Komisja uzasadniła odpowiedzialność solidarną skarżących tym, iż trzy spółki dominujące znajdowały się w pozycji umożliwiającej im wywieranie decydującego wpływu na politykę handlową Team Relocations. Niemniej jednak Trybunał i Sąd często opisywały zakres możliwości wywierania decydującego wpływu przy użyciu dużo bardziej ścisłych pojęć niż te użyte przez Komisję w motywie 394 zaskarżonej decyzji.

140    Po drugie, grupa Amertranseuro podnosi, że zbyt wąskie rozumienie możliwości wywierania przez spółki dominujące decydującego wpływu na ich spółki zależne prowadzi do niemalże niepodważalnego domniemania odpowiedzialności. Ich odpowiedzialność staje się wówczas odpowiedzialnością niezależną od winy (strict liability). Wyłącznie drobni inwestorzy, niemający interesu w określeniu strategicznego postępowania spółek, w które zainwestowali, uniknęliby tej odpowiedzialności.

141    Po trzecie, grupa Amertranseuro jest zdania, że Team Relocations cieszyła się całkowitą autonomią zarządzania i że żadna z trzech spółek dominujących nie wiedziała o praktykach będących przedmiotem niniejszej sprawy. Nie uchybiły one zatem swemu obowiązkowi zachowania staranności.

142    Po czwarte, grupa Amertranseuro zarzuca Komisji, iż ta przyjęła w niniejszej sprawie podejście „asymetryczne” do odpowiedzialności spółek dominujących. W odniesieniu do okresu przed dniem 8 września 2000 r. uznała ona za odpowiedzialne dwie pośrednie spółki dominujące względem Team Relocations (mianowicie Team Relocations Ltd i Trans Euro), ale nie pana E. – ostatniego właściciela stojącego na czele tej grupy. Natomiast za okres od dnia 8 września 2000 r. Komisja uznała nie tylko odpowiedzialność tych dwóch pośrednich spółek dominujących, ale również odpowiedzialność Amertranseuro, będącej nowym właścicielem Trans Euro. Zważywszy, że Amertranseuro jest właścicielem całości kapitału obu pośrednich spółek dominujących, oznacza to, że jej akcjonariusze są de facto odpowiedzialni za całość naruszenia.

143    Komisja podważa te argumenty.

 Ocena Sądu

144    Za pomocą tego zarzutu Team Relocations podnosi, że Komisja naruszyła art. 23 rozporządzania nr 1/2003 (pierwsza część) i zasadę proporcjonalności (druga część), nakładając na nią grzywnę, której kwota przekracza 10% jej obrotu. Zważywszy, że zasadność pierwszej części tego zarzutu zależy od odpowiedzi na pytanie, czy obrót Amertranseuro może zostać uwzględniony w celach określenia górnego limitu 10% przewidzianego w art. 23 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia nr 1/2003, należy łącznie zbadać całość tego zarzutu i pierwszy zarzut grupy Amertranseuro dotyczący braku możliwości przypisania jej odpowiedzialności za naruszenia popełnione przez Team Relocations.

 W przedmiocie przypisania grupie Amertranseuro naruszeń popełnionych przez Team Relocations

145    Wspólnotowe prawo konkurencji uznaje, iż różne spółki należące do tej samej grupy stanowią jednostkę gospodarczą, a tym samym przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów art. 81 WE i 82 WE, jeśli spółki te nie określają niezależnie swojego zachowania na rynku (wyrok Trybunału z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 48/69, Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, Rec. s. 619, pkt 132, 133; wyrok Sądu z dnia 30 września 2003 r. w sprawie T‑203/01 Michelin przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071, pkt 290). Niezgodne z zasadami konkurencji zachowanie przedsiębiorstwa można przypisać innemu przedsiębiorstwu wtedy, gdy zachowanie tego pierwszego przedsiębiorstwa na rynku nie jest wynikiem autonomicznej decyzji, ale zasadniczo zastosowania wytycznych wydanych przez to drugie przedsiębiorstwo ze względu na istniejące między nimi powiązania natury ekonomicznej i prawnej (wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 117).

146    Pojawia się zatem pytanie, kiedy przedsiębiorstwo nie podejmuje autonomicznej decyzji o swoim zachowaniu na rynku, ale stosuje wytyczne wydane przez spółkę dominującą.

147    Z orzecznictwa wynika w tym względzie, iż wymaga to łącznego spełnienia dwóch warunków: po pierwsze, spółka dominująca musi mieć możliwość wywierania decydującego wpływu na spółkę zależną; po drugie, musi ona również faktycznie ten wpływ wywierać (ww. w pkt 145 wyrok w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 137).

148    Co się tyczy pierwszego z warunków, nie pozostawia żadnych wątpliwości fakt, że aby spółka dominująca miała możliwość wywierania decydującego wpływu na swoją spółkę zależną, jak Amertranseuro w niniejszym przypadku, musi być ona w posiadaniu 100% jej kapitału, czy to poprzez bezpośredni udział w tej spółce, czy też pośrednio przez swoje udziały w innych spółkach.

149    Jeśli chodzi o wymogi, które należy spełnić, aby wykazać wywieranie rzeczywiście decydującego wpływu na zachowanie spółki zależnej przez spółkę dominującą, skarżące uważają, że odpowiedzialność za popełnienie naruszenia może być przypisana spółce dominującej tylko wówczas, gdy poza faktem posiadania 100% kapitału spółki spółka dominująca wiedziała o praktykach, za które wymierzono karę, lub nie dochowała obowiązku staranności.

150    W motywie 386 zaskarżonej decyzji Komisja opiera się na orzecznictwie, zgodnie z którym w szczególnym przypadku, w którym spółka dominująca jest w posiadaniu 100% kapitału spółki zależnej, która dopuściła się zachowania noszącego znamiona naruszenia, jak w niniejszej sprawie, istnieje wzruszalne domniemanie, że spółka dominująca rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na politykę handlową spółki zależnej (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 25 października 1983 r. w sprawie 107/82 AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, Rec. s. 3151, pkt 50; z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9925, pkt 29; wyroki Sądu: z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in., Rec. s. II‑931, pkt 961, 984; z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie T‑112/05 Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5049, pkt 62).

151    Przytoczone orzecznictwo zostało potwierdzone przez Trybunał w wyroku z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C‑97/08 P Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8237. Trybunał wskazał między innymi, że chociaż przywołał – w pkt 28 i 29 wyroku w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, przytoczonego w pkt 150 powyżej – także inne okoliczności poza faktem posiadania 100% kapitału spółki zależnej, takie jak brak zakwestionowania wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na politykę handlową spółki zależnej i wspólną reprezentację obu spółek w trakcie postępowania administracyjnego, to jednak wymienione okoliczności zostały przytoczone jedynie w celu przedstawienia całego szeregu elementów, na których Sąd oparł swoje rozumowanie, a nie w celu uzależnienia zastosowania wyżej wymienionego domniemania od przedstawienia dodatkowych poszlak rzeczywistego wywierania wpływu przez spółkę dominującą (pkt 62 wyroku).

152    W niniejszej sprawie skarżącym nie udało się obalić domniemania wywierania decydującego wpływu, ponieważ ich argumentacja opierała się na względach natury politycznej i twierdzeniach takich jak to, w którym powołują się na autonomiczność zarządzania Team Relocations. W każdym razie z motywów 490 i 491 zaskarżonej decyzji wynika, że aby przypisać Amertranseuro odpowiedzialność za udział Team Relocations w kartelu, Komisja nie oparła się wyłącznie na niekwestionowanym fakcie posiadania przez Amertranseuro całości kapitału Team Relocations, ale również na innych okolicznościach faktycznych, których celem było ustalanie, że Amertranseuro wywierała decydujący wpływ na politykę handlową Team Relocations.

153    Od 1994 r. do września 2001 r. odbywały się comiesięczne spotkania kierownictwa Team Relocations i przedstawicieli Trans Euro odpowiedzialnych za zarządzanie bieżącą działalnością i finansami belgijskiej spółki zależnej, jak również z ówczesnym właścicielem grupy Trans Euro zarządzającym grupą i posiadającym ogólną odpowiedzialność za belgijską spółkę zależną. Od dnia 6 września 2001 r. do września 2003 r. miały miejsce również nieformalne spotkania pomiędzy Team Relocations a przedstawicielem Amertranseuro zarządzającym grupą i posiadającym ogólną odpowiedzialność za belgijską spółkę zależną. Komisja stwierdziła ponadto, że w okresie od dnia 1 stycznia 1994 r. do 7 września 2000 r. Team Relocations była zobowiązana przedstawiać Team Relocations Ltd liczne sprawozdania, w szczególności roczne sprawozdania z zarządu, jak również sprawozdania Amertranseuro od dnia 8 września 2000 r. –, tj. w trakcie jej udziału w naruszeniu.

154    W tych okolicznościach Komisja miała wszelkie podstawy, aby przypisać Amertranseuro odpowiedzialność za naruszenia, których dopuściła się Team Relocations, ponieważ skarżące stanowią jednostkę gospodarczą, a zatem jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu wspólnotowego prawa konkurencji. W konsekwencji obrót Amertranseuro może zostać uwzględniony w celach określenia górnego limitu 10% przewidzianego w art. 23 ust. 2 drugi akapit rozporządzenia nr 1/2003. Wynika stąd, że zarzuty dotyczące uwzględnienia tego obrotu winny zostać oddalone.

 W przedmiocie podnoszonego „asymetrycznego” podejścia Komisji

155    Grupa Amertranseuro zarzuca Komisji przyjęcie „asymetrycznego” podejścia, gdyż ta uznała ją za odpowiedzialną od dnia, w którym grupa Amertranseuro nabyła grupę Trans Euro, tj. dnia 8 września 2000 r., podczas gdy Komisja nie obciążyła odpowiedzialnością poprzedniego właściciela grupy Trans Euro – pana E., za okres przed dniem 8 września 2000 r.

156    W zakresie, w jakim grupa Amertranseuro podnosi, że Komisja winna była obciążyć również pana E. odpowiedzialnością za naruszenie do dnia 7 września 2000 r., należy podkreślić, że nawet jeżeli Komisja mogła to uczynić, to skarżące nie mogą powoływać się na fakt, iż tego nie uczyniła, w celu wykazania niezgodności zaskarżonej decyzji z prawem. Z orzecznictwa wynika bowiem, że Komisja dysponuje zakresem uznania co do pociągnięcia do odpowiedzialności, oprócz spółki bezpośrednio zaangażowanej w zachowanie antykonkurencyjne, również spółki dominującej (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych od T‑259/02 do T‑264/02 i T 271/02 Raiffeisen Zentralbank Österreich i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5169, pkt 331, 332). Przywołany zakres uznania oznacza również, że Komisja ma możliwość wyboru skierowania swojej decyzji wyłącznie do aktualnych spółek dominujących danego przedsiębiorstwa, a nie do poprzednich właścicieli grupy.

157    Poza tym Komisja nie pociągnęła do odpowiedzialności za naruszenie, którego sprawa dotyczy, również aktualnej spółki holdingowej wobec skarżących – Zenic International Holdings Ltd. W związku z tym decyzja nie może być uważana za „asymetryczną”.

158    W konsekwencji zarzut ten należy oddalić.

 W przedmiocie argumentów dotyczących zarzutu drugiego grupy Amertranseuro

159    W żądaniach i w ramach zarzutu pierwszego grupa Amertranseuro wydaje się twierdzić, że chociaż Amertranseuro została obciążona wyłącznie odpowiedzialnością na kwotę 1,3 mln EUR, która odzwierciedla jej odpowiedzialność za ograniczony w czasie udział w naruszeniu, tj. od dnia 8 września 2000 r., to jednak została ona w rzeczywistości obciążona całością kwoty grzywny, ponieważ jest ona właścicielem i akcjonariuszem Trans Euro oraz Team Relocations Ltd.

160    Twierdzenie to nie podważa jednak zgodności z prawem zaskarżonej decyzji, gdyż ogranicza się ono do opisania niektórych konsekwencji, które wynikają z niej dla Amertranseuro. Zarzut ten należy w związku z tym oddalić.

 W przedmiocie nieproporcjonalnego charakteru grzywny

161    Jeśli chodzi o drugą cześć zarzutu Team Relocations, pozostaje w tym miejscu odesłać do uwag przedstawionych powyżej w pkt 94, zgodnie z którymi zastosowana stawka 17‑procentowa jest proporcjonalna w stosunku do rzeczywistej odpowiedzialności Team Relocations za naruszenie. Fakt, że kwota nałożonej na tę spółkę grzywny przekracza 10% jej obrotu, jest bez znaczenia, ponieważ pozostaje ona wyraźnie poniżej progu 10% obrotów grupy Amertranseuro.

162    Z ogółu powyższych uwag wynika, że zarzut siódmy Team Relocations oraz zarzut pierwszy Amertranseuro należy oddalić.

8.     W przedmiocie zarzutu ósmego Team Relocations oraz zarzutu drugiego grupy Amertranseuro, dotyczącego braku zdolności płatniczej skarżących oraz nadużycia władzy

 Argumenty stron

163    Team Relocations twierdzi, że z jej tymczasowego sprawozdania finansowego za rok budżetowy zakończony w dniu 30 września 2007 r. wynika, że wartość jej kapitału własnego − bez grzywien, które będzie musiała uiścić względem Komisji − jest ujemna oraz że ten rok budżetowy został zakończony ze stratą w wysokości 363 432 EUR, a jej przepływy pieniężne również były ujemne. Zajęta została całość majątku spółki. Nie ma ona możliwości zapewnienia dodatkowego finansowania, a w związku z tym nie jest w stanie uiścić grzywny nałożonej na nią przez Komisję.

164    Zdaniem Team Relocations Komisji znana była niepewność jej sytuacji finansowej, wobec czego nakładając na nią grzywnę, której oczywiście nie była w stanie zapłacić i która spowodowała jej wycofanie się z rynku, Komisja dopuściła się nadużycia władzy. Poza tym Komisja naruszyła zasadę równego traktowania. W tym zakresie Team Relocations wnosi do Sądu o obniżenie wysokości grzywny o kwotę, która odzwierciedlałaby te same zasady, które zastosowała ona wobec Interdean, oraz wnosi do Sądu o nakazanie Komisji, na podstawie art. 58 i 65 regulaminu postępowania, ujawnienia czynników, które wzięła ona pod uwagę w celu obniżenia grzywny nałożonej na Interdean o 70%.

165    Grupa Amertranseuro podnosi, że grzywna nałożona na Team Relocations – która wynosi niemalże dwie trzecie jej obrotu zrealizowanego w 2006 r. i jest bliska górnemu limitowi 10%, przewidzianemu w rozporządzeniu nr 1/2003 – jest całkowicie nieproporcjonalna. Zgodnie ze skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym Amertranseuro z dnia 30 września 2006 r. całkowite zadłużenie grupy wynosiło 35 mln funtów sterlingów (GBP). Ponieważ Amertranseuro odnotowała ponadto stratę wynikającą z opodatkowania jej bieżącej działalności, stan jej aktywów materialnych netto był ujemny, a cały jej majątek został zajęty. W konsekwencji grupa nie ma możliwości zapłaty grzywny w wysokości 3,49 mln EUR ani też uzyskania gwarancji bankowej na dokonanie następnych płatności.

166    W replice grupa Amertranseuro dodaje, że jeżeli chodzi o konieczność złożenia wniosku w celu zastosowania pkt 35 wytycznych z 2006 r., Komisja winna powrócić od podejścia przyjętego w wytycznych z 1998 r. i uznać z urzędu brak możliwości zapłaty jako podstawę obniżenia wysokości grzywny, jak to miało miejsce w przeszłości. Ponadto podkreśla ona fakt, że kondycja finansowa grupy uległa dalszemu pogorszeniu w trakcie roku budżetowego zakończonego w dniu 30 września 2007 r.

167    Komisja nie zgadza się z tymi argumentami.

 Ocena Sądu

168    W ramach ostatniego zarzutu skarżące podnoszą, że nakładając na nie grzywnę, która przekracza ich zdolność płatniczą, Komisja dopuściła się nadużycia władzy, naruszyła pkt 35 wytycznych z 2006 r. i naruszyła zasadę równego traktowania.

169    Jeśli chodzi o nadużycie władzy, na które powołują się skarżące, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dany akt jest obarczony wadą nadużycia władzy, jeżeli z obiektywnych, właściwych dla danej sprawy i spójnych przesłanek wynika, że został on przyjęty wyłącznie lub w znacznej mierze w celu innym niż wskazany albo w celu obejścia procedury przewidzianej w traktacie dla okoliczności danej sprawy (zob. wyrok Trybunału z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C‑331/88 Fedesa i in., Rec. s. I‑4023, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

170    Skarżące nie podnoszą jednak w niniejszej sprawie, że Komisja nałożyła na nie grzywnę w innym celu niż wskazany, tj. w celu wykonania wspólnotowego prawa konkurencji, lub w celu obejścia procedur przewidzianych dla okoliczności tej sprawy w traktacie. W konsekwencji decyzja nie jest obarczona wadą nadużycia władzy.

171    Odnosząc się do obniżenia grzywny na podstawie pkt 35 wytycznych z 2006 r., należy wskazać, że tego rodzaju obniżenie jest uzależnione od łącznego spełnienia trzech warunków, mianowicie:

–        złożenia prośby w trakcie postępowania administracyjnego;

–        istnienia szczególnego kontekstu społeczno-gospodarczego;

–        braku zdolności płatniczej przedsiębiorstwa, które zobowiązane jest dostarczyć obiektywnych dowodów, że nałożenie grzywny zagroziłoby nieodwracalnie jego rentowności oraz doprowadziłoby do pozbawienia jego aktywów wszelkiej wartości.

172    Należy stwierdzić w tym miejscu, że przynajmniej dwa z tych trzech kumulatywnych warunków nie zostały spełnione. Po pierwsze, inaczej niż inne przedsiębiorstwa, których sprawa dotyczy, skarżące nie złożyły w trakcie postępowania administracyjnego prośby o obniżenie kwoty grzywny z powodu braku zdolności płatniczej, mimo że wytyczne z 2006 r. przewidują obowiązek przedstawienia takiej prośby. W tym kontekście argument oparty na tym, że zgodnie z wytycznymi z 1998 r. Komisja mogła uwzględnić z urzędu brak możliwości zapłaty grzywny jako podstawę do obniżenia wysokości grzywny jest pozbawiony znaczenia, ponieważ nie może być on podstawą twierdzeń o naruszeniu wytycznych z 2006 r. Ponieważ argument ten został podniesiony w celu potwierdzenia, że niezależnie od brzmienia pkt 35 wytycznych z 2006 r. Komisja miała obowiązek uwzględnienia z urzędu braku zdolności płatniczej przedsiębiorstw, których sprawa dotyczy, należy wskazać, że tego rodzaju obowiązek nie wynika z orzecznictwa.

173    W piśmie złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 6 sierpnia 2010 r. Team Relocations wniosła o ponowne otwarcie procedury ustnej na tej podstawie, iż Komisja zmieniła swą praktykę w zakresie wynikającego z pkt 35 wytycznych z 2006 r. obowiązku złożenia prośby w trakcie postępowania administracyjnego. W dniu 23 września 2010 r. Sąd zdecydował o oddaleniu wniosku, ponieważ wbrew twierdzeniom tej skarżącej w sprawach, na które się powoływała, prośby takie zostały złożone w trakcie postępowania administracyjnego. Ponadto nawet jeśli z artykułu prasowego wynika, że Komisja „planuje formalne zmiany w wytycznych”, aby umożliwić uwzględnienie rozwoju sytuacji po wydaniu swojej decyzji, trzeba stwierdzić, że zmiana ta nie została jeszcze przyjęta. W każdym razie zmiana wykładni wytycznych z 2006 r. nie powoduje niezgodności z prawem decyzji wydanej przed tą zmianą.

174    Po drugie, skarżące nie podważyły wniosku Komisji z motywu 651 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którym nie istniał „szczególny kontekst społeczno‑gospodarczy” w rozumieniu pkt 35 wytycznych z 2006 r.

175    W tych okolicznościach i bez konieczności rozpatrywania trzeciego warunku, czy mianowicie w niniejszym przypadku wystąpił brak zdolności płatniczej skarżących, należy stwierdzić, że Komisja słusznie uznała, iż warunki stosowania pkt 35 wytycznych z 2006 nie zostały łącznie spełnione.

176    Jeśli chodzi o zarzut dotyczący naruszenia zasady równego traktowania, pozostaje stwierdzić, że inaczej niż Interdean skarżące nie powołały się na brak zdolności płatniczej w trakcie postępowania administracyjnego oraz że nie złożyły one prośby o obniżenie z tego powodu wysokości grzywien. W związku z tym ich sytuacja jest inna niż sytuacja Interdean. W tym kontekście należy stwierdzić, że złożenie prośby w celu uzyskania obniżenia grzywny nie jest wyłącznie wymogiem formalnym, ale wymogiem, którego niespełnienie uniemożliwia dokonanie jakiejkolwiek wiążącej oceny sytuacji gospodarczej, skoro Komisja nie dysponuje istotnymi informacjami, takimi jak dane wewnętrzne danego przedsiębiorstwa, pozwalającymi na dokonanie oceny jego kondycji gospodarczej.

177    W konsekwencji ten ostatni zarzut skarżących, jak również żądanie Team Relocations wobec Komisji, by ta nakazała ujawnienie czynników, które wzięła pod uwagę w celu obniżenia grzywny nałożonej na Interdean o 70%, należy oddalić.

178    Ponieważ wszystkie zarzuty skarżących zostały oddalone, skargę należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

179    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu postępowania przed Sądem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżące przegrały sprawę, zgodnie z żądaniem Komisji należy obciążyć je kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (ósma izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skargi zostają oddalone.

2)      Team Relocations NV, Amertranseuro International Holdings Ltd, Trans Euro Ltd i Team Relocations Ltd zostają obciążone kosztami postępowania.

Papasavvas Wahl Dittrich

Wyrok ogłoszony na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 16 czerwca 2011 r.

Podpisy

Spis treści

Okoliczności faktyczne

1. Przedmiot sporu

2. Skarżące

3. Postępowanie administracyjne

4. Zaskarżona decyzja

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

1. W przedmiocie zarzutu pierwszego, że Team Relocations nie brała udziału w naruszeniu jednolitym i ciągłym opisanym w zaskarżonej decyzji

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie naruszenia jednolitego i ciągłego

W przedmiocie kwalifikacji omawianego zachowania noszącego znamiona naruszenia

– W przedmiocie istnienia ogólnego planu realizującego wspólny cel

– W przedmiocie celowego przyczyniania się Team Relocations do realizacji ogólnego planu

– W przedmiocie wiedzy Team Relocations na temat zachowań noszących znamiona naruszenia

2. W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego obliczenia wartości sprzedaży Team Relocations

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie wartości sprzedaży mającej znaczenie dla sprawy

W przedmiocie przeprowadzek, których koszt ponosili klienci indywidualni

3. W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego zastosowania 17‑procentowej stawki do wartości sprzedaży zrealizowanej przez Team Relocations w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywny

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie obowiązku określenia podstawowej kwoty grzywny w zależności od indywidualnej roli Team Relocations

W przedmiocie podnoszonego naruszenia zasady proporcjonalności

W przedmiocie podnoszonego braku uzasadnienia

4. W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego braku uzasadnienia pomnożenia kwoty określonej stosownie do wartości sprzedaży przez liczbę lat udziału w naruszeniu

Argumenty stron

Ocena Sądu

5. W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego braku podstaw do nałożenia kwoty dodatkowej

Argumenty stron

Ocena Sądu

6. W przedmiocie zarzutu szóstego, dotyczącego istnienia okoliczności łagodzących

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie udziału w ustanawianiu porozumień antykonkurencyjnych

W przedmiocie podnoszonego ograniczonego udziału Team Relocations w naruszeniu

W przedmiocie podnoszonego upoważnienia do działań

7. W przedmiocie zarzutu siódmego Team Relocations i zarzutu pierwszego grupy Amertranseuro, dotyczącego braku możliwości przypisania Amertranseuro odpowiedzialności za naruszenia popełnione przez Team Relocations

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie przypisania grupie Amertranseuro naruszeń popełnionych przez Team Relocations

W przedmiocie podnoszonego „asymetrycznego” podejścia Komisji

W przedmiocie argumentów dotyczących zarzutu drugiego grupy Amertranseuro

W przedmiocie nieproporcjonalnego charakteru grzywny

8. W przedmiocie zarzutu ósmego Team Relocations oraz zarzutu drugiego grupy Amertranseuro, dotyczącego braku zdolności płatniczej skarżących oraz nadużycia władzy

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: angielski.