WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 23 września 2003 r.(*)
Swobodny przepływ pracowników – Obywatel państwa trzeciego będący małżonkiem obywatela państwa członkowskiego – Małżonek dotknięty zakazem wjazdu i pobytu w tym państwie członkowskim – Czasowe osiedlenie się pary w innym państwie członkowskim – Osiedlenie się celem uzyskania przez małżonka prawa wjazdu i pobytu w pierwszym państwie członkowskim na mocy prawa wspólnotowego – Nadużycie
W sprawie C‑109/01
mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 234 WE, przez Immigration Appeal Tribunal (Zjednoczone Królestwo) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między:
Secretary of State for the Home Department
a
Hacenem Akrichem,
orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni prawa wspólnotowego w dziedzinie swobodnego przepływu osób i prawa pobytu obywatela państwa trzeciego, będącego małżonkiem obywatela państwa członkowskiego,
TRYBUNAŁ,
w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, przewodniczący, J.P. Puissochet, M. Wathelet, R. Schintgen i C.W.A. Timmermans, prezesi izb, D.A.O. Edward, A. La Pergola i P. Jann, F. Macken i N. Colneric (sprawozdawca) i S. von Bahr, sędziowie,
rzecznik generalny: L.A. Geelhoed,
sekretarz: L. Hewlett, główny administrator,
rozważywszy uwagi na piśmie przedstawione:
– w imieniu H. Akricha przez T. Eickego, barrister, umocowanego przez D. Flynna, Joint Council for the Welfare of Immigrants, i D. Bettsa, solicitor,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez J.E. Collinsa, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez E. Sharpston, QC i T.R. Tama, barrister,
– w imieniu rządu greckiego przez I. Galani Maragkoudaki i S. Vodinę, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez C. O’Reilly, działającą w charakterze pełnomocnika,
uwzględniając sprawozdanie na rozprawę,
po zapoznaniu się z uwagami: H. Akricha, reprezentowanego przez T. Eickego, rządu Zjednoczonego Królestwa, reprezentowanego przez J.E. Collinsa wspieranego przez E. Sharpston, rządu greckiego, reprezentowanego przez I. Galani Maragkoudaki i E.M. Mamounę, działające w charakterze pełnomocników oraz Komisji, reprezentowanej przez C. O’Reilly, na rozprawie w dniu 5 listopada 2002 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 27 lutego 2003 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Postanowieniem z dnia 3 października 2000 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 7 marca 2001 r., Immigration Appeal Tribunal przedłożył, na mocy art. 234 WE, dwa pytania prejudycjalne dotyczące wykładni prawa wspólnotowego w dziedzinie swobodnego przepływu osób i prawa pobytu obywatela państwa trzeciego, będącego małżonkiem obywatela państwa członkowskiego.
2 Pytania te zostały podniesione w ramach sporu między Secretary of State for the Home Department (zwanego dalej „Secretary of State”) a H. Akrichem, obywatelem marokańskim, w przedmiocie jego prawa do wjazdu i pobytu w Zjednoczonym Królestwie.
Ramy prawne
Prawo wspólnotowe
3 Artykuł 39 ust. 1–3 WE brzmi, jak następuje:
„1. Zapewnia się swobodę przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty.
2. Swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami państw członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy.
3. Z zastrzeżeniem ograniczeń uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego, swoboda ta obejmuje prawo:
[…]
b) swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium państw członkowskich,
[…]”.
4 Dyrektywa Rady 64/221/EWG z dnia 25 lutego 1964 r. w sprawie koordynacji specjalnych środków dotyczących przemieszczania się i pobytu cudzoziemców, uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego (Dz.U. 56, s. 850) stanowi w swoich art. 1, 2 i art. 3 ust. 1 i 2:
„Artykuł 1
1. Przepisy niniejszej dyrektywy stosuje się do każdego obywatela państwa członkowskiego, który zamieszkuje [przebywa] w innym państwie członkowskim lub podróżuje do innego państwa członkowskiego Wspólnoty w celu wykonywania działalności jako pracownik najemny lub na własny rachunek albo jako odbiorca usług.
2. Niniejsze przepisy mają zastosowanie także do małżonka i członków rodziny, którzy objęci są przepisami rozporządzeń i dyrektyw przyjętych w tej dziedzinie na mocy traktatu.
Artykuł 2
1. Niniejsza dyrektywa odnosi się do wszystkich środków dotyczących wjazdu, wydawania lub przedłużania ważności dokumentu pobytowego lub wydalania ze swojego terytorium, podejmowanych przez państwa członkowskie ze względu na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne lub zdrowie publiczne.
2. Względy te nie mogą być powoływane dla celów ekonomicznych.
Artykuł 3
1. Środki uzasadnione względami porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego są oparte wyłącznie na zachowaniu danej osoby.
2. Wcześniejsze wyroki karne same w sobie nie stanowią względów uzasadniających podjęcie tych działań”.
5 Artykuł 10 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (Dz.U. L 257, s. 2) stanowi:
„1. Prawo osiedlenia się w innym państwie członkowskim wraz z pracownikiem, który jest obywatelem państwa członkowskiego i jest zatrudniony na terytorium innego państwa członkowskiego, mają następujące osoby, bez względu na przynależność państwową:
a) współmałżonek oraz zstępni poniżej 21. roku życia lub pozostający na utrzymaniu pracownika;
b) wstępni pracownika lub jego współmałżonka, pozostający na jego utrzymaniu.
[…]
3. Do celów ust. 1 i 2 pracownik powinien dysponować dla swojej rodziny lokalem o standardzie przyjętym dla pracowników krajowych w regionie, w którym jest zatrudniony, przy czym przepis niniejszy nie może powodować dyskryminacji pracowników krajowych względem pracowników z innych państw członkowskich”.
6 W tym samym czasie co rozporządzenie nr 1612/68, ustawodawca wspólnotowy przyjął dyrektywę Rady 68/360/EWG z dnia 15 października 1968 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w przemieszczaniu się i pobycie pracowników państw członkowskich i ich rodzin we Wspólnocie (Dz.U. L 257, s. 13). Zgodnie z jej pierwszym motywem dyrektywa ta zmierza do podjęcia środków, które będą dostosowane do praw i przywilejów przyznanych przez rozporządzenie nr 1612/68 obywatelom wszystkich państw członkowskich, którzy przemieszczają się w celu prowadzenia działalności w charakterze pracowników najemnych oraz członkom ich rodzin. W myśl motywu drugiego owej dyrektywy zasady stosowane do pobytu powinny na tyle, na ile to możliwe, zrównać status pracowników z innych państw członkowskich i członków ich rodzin ze statusem własnych obywateli.
7 Zgodnie z art. 1 dyrektywy 68/360:
„Państwa członkowskie, działając zgodnie z niniejszą dyrektywą, zniosą ograniczenia w zakresie przepływu i pobytu obywateli wspomnianych państw i członków ich rodzin, do których stosuje się rozporządzenie EWG nr 1612/68”.
8 Artykuł 3 dyrektywy 68/360 ma następującą treść:
„1. Państwa członkowskie pozwolą osobom, o których mowa w art. 1, na wjazd na ich terytorium za okazaniem ważnego dowodu tożsamości lub paszportu.
2. Żadne wizy wjazdowe lub równorzędne dokumenty nie będą wymagane, z wyjątkiem członków rodziny niebędących obywatelami żadnego z państw członkowskich. Państwa członkowskie udzielą takim osobom wszelkich ułatwień w celu uzyskania wszystkich niezbędnych wiz”.
9 Artykuł 4 dyrektywy 68/360 stanowi:
„1. Państwa członkowskie przyznają prawo pobytu na ich terytorium osobom, o których mowa w art. 1, mogącym okazać dokumenty wymienione w ust. 3.
2. Jako dowód prawa pobytu wydawany będzie dokument zatytułowany »Karta pobytu obywatela państwa członkowskiego EWG«. Dokument musi zawierać oświadczenie, iż został wydany na mocy rozporządzenia (EWG) nr 1612/68 oraz środków przyjętych przez państwa członkowskie w celu realizacji niniejszej dyrektywy. Tekst takiego oświadczenia zawarty jest w załączniku do niniejszej dyrektywy.
3. Do wydania »Karty pobytu obywatela państwa członkowskiego EWG« państwa członkowskie mogą żądać okazania następujących dokumentów:
– od pracownika:
a) dokumentu, na podstawie którego pracownik wjechał na ich terytorium;
b) potwierdzenia zobowiązania pracodawcy do zatrudnienia bądź zaświadczenia o zatrudnieniu;
– od członków rodziny pracownika:
c) dokumentu, na którego podstawie powyższe osoby wjechały na ich terytorium;
d) dokumentu wystawionego przez właściwy organ kraju pochodzenia lub państwa, z którego przyjechały, stanowiącego o ich pokrewieństwie;
e) w przypadkach, o których mowa w art. 10 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia EWG nr 1612/68, dokumentu wystawionego przez właściwy organ kraju pochodzenia lub państwa, z którego przyjechały, zaświadczającego, że pozostają one na utrzymaniu pracownika lub że mieszkają z nim pod jednym dachem w danym kraju.
4. Członkowi rodziny, który nie jest obywatelem państwa członkowskiego, wystawiona zostanie karta pobytu o takim samym okresie ważności, na jaki karta została wydana pracownikowi, na którego utrzymaniu pozostaje”.
10 Do osób wykonujących działalność na własny rachunek i ich rodzin odnosi się dyrektywa Rady 73/148/EWG z dnia 21 maja 1973 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli państw członkowskich wewnątrz Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług (Dz.U. L 172, s. 14).
Prawo krajowe
Uwagi ogólne
11 Prawo imigracyjne Zjednoczonego Królestwa jest w głównej mierze uregulowane w Immigration Act 1971 (ustawie z 1971 r. w sprawie imigracji) oraz w United Kingdom Immigration Rules (House of Commons Paper 395) (zasadach odnoszących się do imigracji przyjętych przez Parlament Zjednoczonego Królestwa w 1994 r.), wielokrotnie zmienianych od tamtej pory (zwanych dalej „Immigration Rules”).
12 Zgodnie z sekcją 1(2) i 3(1) Immigration Act 1971 osoba niebędąca obywatelem brytyjskim co do zasady może wjeżdżać i przebywać w Zjednoczonym Królestwie jedynie po uzyskaniu pozwolenia. Przedmiotowe pozwolenia nazywane są odpowiednio „pozwoleniem na wjazd” („leave to enter”) i „pozwoleniem na pobyt” („leave to remain”).
13 Zgodnie z ust. 24 Immigration Rules, przed przyjazdem do Zjednoczonego Królestwa obywatele niektórych krajów, w tym Maroka, muszą uzyskać zezwolenie na wjazd („entry clearance”). Zezwolenie na wjazd jest podobne do wizy. Dla osób, które mają obowiązek uzyskania wizy, przyjmuje ono formę wizy.
14 Zgodnie z sekcją 7(1) Immigration Act 1988 o pozwolenie na wjazd lub pobyt na terytorium Zjednoczonego Królestwa nie musi ubiegać się ten, „kto ma do tego prawo na mocy prawa wspólnotowego, na które może się powołać bezpośrednio”.
Dyskrecjonalne uprawnienie Secretary of State
15 Secretary of State posiada dyskrecjonalne uprawnienie, które pozwala mu na wpuszczanie osób na terytorium Zjednoczonego Królestwa i wydawanie pozwolenia na przebywanie na tym terytorium, nawet jeśli nie spełniają one szczególnych warunków określonych w prawie imigracyjnym.
Wydalenie
16 Zgodnie z sekcją 3(5) i 3(6) Immigration Act 1971 osoba niebędąca obywatelem brytyjskim podlega wydaleniu („deportation”) poza obszar Zjednoczonego Królestwa, między innymi, jeśli zostanie skazana za przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności i jeśli sąd zaleci jej wydalenie.
17 Z chwilą podpisania przez Secretary of State postanowienie o wydaleniu, zgodnie z sekcją 5(1) Immigration Act 1971, skutkuje nałożeniem na osobę, której dotyczy, obowiązku opuszczenia Zjednoczonego Królestwa, zakazem wjazdu do Zjednoczonego Królestwa oraz unieważnieniem pozwolenia na wjazd lub pobyt, które zostało tej osobie wydane, bez względu na to, czy pozwolenie to zostało wydane przed podpisaniem, czy po podpisaniu postanowienia. Postanowienia o wydaleniu przewidują zastosowania środka, jakim jest wydalenie osoby ze Zjednoczonego Królestwa.
18 Osoba ubiegająca się o pozwolenie na wjazd do Zjednoczonego Królestwa, w chwili gdy pozostaje w mocy wydane względem niej postanowienie o wydaleniu, musi liczyć się z odmową przyznania jej przedmiotowego pozwolenia [ust. 320(2) Immigration Rules], nawet jeśli miałaby ona prawo wjazdu przysługujące jej z innego tytułu. Osoba wjeżdżająca na terytorium Zjednoczonego Królestwa, gdy pozostaje w mocy wydane względem niej postanowienie o wydaleniu, jest uznana za cudzoziemca, który wjechał nielegalnie [na terytorium kraju] [sekcja 33(1) Immigration Act 1971] i jako taka podlega wydaleniu ze Zjednoczonego Królestwa na podstawie sekcji 4(2)(c) oraz ust. 9 załącznika 2 do Immigration Act 1971.
19 Postanowienia o wydaleniu mają ważność nieograniczoną w czasie. Zgodnie z sekcją 5(2) Immigration Act 1971 Secretary of State może jednak odwołać postanowienie o wydaleniu w każdej chwili. Ustęp 390 Immigration Rules stanowi, że wszelkie wnioski o odwołanie postanowienia o wydaleniu powinny być rozpatrywane w świetle wszystkich okoliczności, w tym powodów, ze względu na które zostało wydane postanowienie o wydaleniu, całokształtu argumentacji zaprezentowanej na poparcie wniosku o odwołanie postanowienia o wydaleniu, interesów narodowych, w tym utrzymania efektywnej kontroli nad imigracją, interesów wnioskodawcy, w tym wszelkich względów humanitarnych. Zwykle wśród względów humanitarnych pod uwagę brane są pozostawanie w związku małżeńskim i sytuacja rodzinna.
20 Na mocy ust. 391 Immigration Rules postanowienie o wydaleniu zwykle nie podlega odwołaniu, chyba że zaszła zasadnicza zmiana okoliczności lub upływ czasu uzasadnia odwołanie. Niemniej, z wyjątkiem zajścia bardzo wyjątkowych okoliczności, postanowienie o wydaleniu nie może zostać odwołane, chyba że osoba nie przebywała w Zjednoczonym Królestwie przez co najmniej trzy lata od chwili wydania postanowienia.
21 Ustęp 392 Immigration Rules precyzuje, że odwołanie postanowienia o wydaleniu nie przyznaje samo w sobie osobie zainteresowanej prawa wjazdu do Zjednoczonego Królestwa. Pozwala jej ono jedynie ubiegać się o wjazd do Zjednoczonego Królestwa zgodnie z Immigration Rules lub innymi przepisami prawa imigracyjnego.
Małżeństwo zawarte z obywatelem brytyjskim lub obywatelem innego państwa będącego członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)
22 Osoba, której wjazd na terytorium Zjednoczonego Królestwa jest uzależniony od uzyskania pozwolenia na wjazd, może ubiegać się o powyższe pozwolenie na podstawie swego małżeństwa z osobą, w tym obywatelem Zjednoczonego Królestwa, która przebywa i zamieszkuje w Zjednoczonym Królestwie. Warunki wymagane dla uzyskania przedmiotowego pozwolenia są wymienione w ust. 281 Immigration Rules. Przepis ten przewiduje między innymi w swym pkt vi), że wnioskodawca musi posiadać ważne zezwolenie na wjazd, które upoważnia go, jako małżonka, do wjazdu na terytorium Zjednoczonego Królestwa.
23 Osoba spełniająca łącznie wszystkie warunki wymienione w ust. 281 Immigration Rules może spodziewać się uzyskania zezwolenie na wjazd i w przypadku jego uzyskania może, w chwili przybycia do punktu przekraczania granicy Zjednoczonego Królestwa, ubiegać się następnie o pozwolenie na wjazd. Zgodnie z ust. 282 Immigration Rules osoba pragnąca uzyskać pozwolenie na wjazd do Zjednoczonego Królestwa jako małżonek osoby przebywającej i zamieszkującej w Zjednoczonym Królestwie może uzyskać wstępne pozwolenie na wjazd na maksymalny okres dwunastu miesięcy, jeśli posiada tego typu zezwolenie na wjazd.
24 Niemniej, na podstawie ust. 320(2) i 321(3) Immigration Rules, jeśli osoba, względem której zostało wydane postanowienie o wydaleniu, wnosi o umożliwienie jej wjazdu do Zjednoczonego Królestwa jako małżonkowi osoby, która przebywa i zamieszkuje w Zjednoczonym Królestwie, spotka się ona z odmową wydania zarówno zezwolenia na wjazd, jak i pozwolenia na wjazd, jeśli się o nie ubiega, nawet jeśli spełnia ona w pozostałym zakresie warunki wjazdu w charakterze małżonka. Taka osoba musi uzyskać odwołanie postanowienia o wydaleniu, zanim będzie mogła otrzymać zezwolenie lub pozwolenie na wjazd do Zjednoczonego Królestwa. Może ona ubiegać się o odwołanie postanowienia zarówno przed, jak i równocześnie z ubieganiem się o zezwolenie na wjazd.
25 Początkowo prawo imigracyjne Zjednoczonego Królestwa nie zawierało szczególnych przepisów odnoszących się do sytuacji rozpatrywanej przez Trybunał w wyroku z dnia 7 lipca 1992 r. w sprawie C‑370/90 Singh, Rec. s. I‑4265, tj. wpuszczenia do Zjednoczonego Królestwa osoby, która powinna zwykle posiadać pozwolenie na wjazd i która pragnie wjechać na jego terytorium jako małżonek obywatela Zjednoczonego Królestwa, powracającego lub mającego zamiar powrotu do Zjednoczonego Królestwa po tym, jak skorzystał on z praw przysługujących mu, jako pracownikowi zatrudnionemu w innym państwie członkowskim, na podstawie prawa wspólnotowego.
26 Niemniej, w świetle ww. wyroku w sprawie Singh osoba taka korzysta z „prawa [wynikającego z prawa] wspólnotowego, na które może powołać się bezpośrednio” w rozumieniu sekcji 7(1) Immigration Act 1988 oraz sekcji 2 European Communities Act 1972 (ustawy z 1972 r. dotyczącej Wspólnot Europejskich) i w związku z tym nie ma obowiązku uzyskania pozwolenia na wjazd do Zjednoczonego Królestwa.
27 W praktyce, jeśli osoba jest „osobą mającą obowiązek uzyskania uprzedniego zezwolenia na wjazd”, musi ona uzyskać zezwolenie, aby zostać wpuszczoną do Zjednoczonego Królestwa. Zwykle zezwolenie powinno zostać jej wydane, ale jego wydanie może zostać jej odmówione ze względów porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego. Gdyby uzyskała ona przedmiotowe zezwolenie, miałaby zatem w chwili przyjazdu do Zjednoczonego Królestwa prawo wjazdu i pobytu na tych samych warunkach co członek rodziny obywatela jednego z państw członków EOG, niebędącego obywatelem brytyjskim [art. 3(2) i (3) Immigration (European Economic Area) Order 1994 (postanowienia z 1994 r. dotyczącego imigrantów pochodzących z Europejskiego Obszaru Gospodarczego)].
28 Zgodnie z art. 11 ust. 1 EEA Regulations 2000 (rozporządzenia z 2000 r. dotyczącego prawa wjazdu i pobytu w Zjednoczonym Królestwie obywateli pochodzących z EOG) rozporządzenie to stosuje się do „członka rodziny” obywatela brytyjskiego tak, jakby był on członkiem rodziny „obywatela pochodzącego z EOG”, jeśli zostaną spełnione warunki przewidziane w art. 11 ust. 2. Są to następujące warunki:
– po opuszczeniu Zjednoczonego Królestwa obywatel Zjednoczonego Królestwa przebywał w państwie będącym członkiem EOG i był tam zatrudniony (nie czasowo, ani nie okazjonalnie) albo wykonywał tam działalność na własny rachunek;
– obywatel Zjednoczonego Królestwa nie opuścił Zjednoczonego Królestwa celem umożliwienia członkowi swojej rodziny uzyskania praw na podstawie niniejszego rozporządzenia i obejścia w ten sposób stosowania prawa imigracyjnego Zjednoczonego Królestwa;
– po powrocie do Zjednoczonego Królestwa obywatel Zjednoczonego Królestwa, gdyby był obywatelem EOG, byłby uprawniony do pobytu w Zjednoczonym Królestwie („qualified person”) oraz
– jeśli członkiem rodziny obywatela Zjednoczonego Królestwa jest jego małżonek, zawarcie małżeństwa miało miejsce w państwie będącym członkiem EOG, a strony mieszkały tam razem przed powrotem obywatela brytyjskiego do Zjednoczonego Królestwa.
Spór w postępowaniu przed sądem krajowym
29 W lutym 1989 r. H. Akrich, obywatel marokański urodzony w 1967 r., otrzymał pozwolenie na wjazd do Zjednoczonego Królestwa jako gość na okres jednego miesiąca. Złożył on wniosek o pozwolenie na pobyt jako student, ale zarówno jego wniosek, w lipcu 1989 r., jak i odwołanie, w sierpniu 1990 r., zostały oddalone.
30 W czerwcu 1990 r. został on osądzony za usiłowanie kradzieży i posługiwanie się skradzionym dokumentem tożsamości. Na podstawie postanowienia o wydaleniu, wydanego przez Secretary of State, w dniu 2 stycznia 1991 r. został on wydalony do Algierii.
31 W styczniu 1992 r. H. Akrich powrócił do Zjednoczonego Królestwa, posługując się fałszywym francuskim dowodem osobistym. Został zatrzymany i ponownie wydalony w czerwcu 1992 r. Po pobycie poza granicami Zjednoczonego Królestwa przez okres krótszy niż miesiąc potajemnie powrócił.
32 Podczas swego nielegalnego pobytu w Zjednoczonym Królestwie, w dniu 8 sierpnia 1996 r. poślubił on Helinę Jazdzewską, obywatelkę brytyjską i pod koniec tego samego miesiąca złożył wniosek o pozwolenie na pobyt jako małżonek obywatela Zjednoczonego Królestwa.
33 Po tym, jak H. Akrich został zatrzymany na podstawie Immigration Act 1971 na początku 1997 r., w sierpniu 1997 r. został on wydalony – zgodnie z jego życzeniem – do Dublina (Irlandia), gdzie jego żona zamieszkiwała od czerwca 1997 r.
34 W styczniu 1998 r. H. Akrich złożył wniosek o odwołanie postanowienia o wydaleniu, a miesiąc później o zezwolenie na wjazd jako małżonek osoby zamieszkałej w Zjednoczonym Królestwie.
35 Przy okazji owego wniosku państwo Akrich zostali przesłuchani przez urzędnika brytyjskiego w ambasadzie Zjednoczonego Królestwa w Dublinie na okoliczność ich pobytu w Irlandii oraz ich zamiarów. Okazało się, że pani Akrich pracowała w Dublinie od sierpnia 1997 r., od stycznia 1998 r. była zatrudniona na pełny etat i na czas określony do maja lub czerwca 1998 r., z możliwością przedłużenia czasu trwania umowy. H. Akrich pracował w sektorze gastronomicznym, przyjmując za pośrednictwem agencji wszelkie dostępne zajęcia. Brat pani Akrich zaproponował państwu Akrich zakwaterowanie, jeśli powrócą oni do Zjednoczonego Królestwa, pani Akrach zaproponowano bowiem pracę w Zjednoczonym Królestwie począwszy od sierpnia 1998 r.
36 Z drugiej strony z powyższych rozmów wynikało, że państwo Akrich starali się o zezwolenie na wjazd na podstawie ww. wyroku w sprawie Singh. Odpowiadając na pytanie, pani Akrich oświadczyła, że ona i jej małżonek mają zamiar powrócić do Zjednoczonego Królestwa po tym, jak „usłyszeli o prawach [wynikających z prawa] wspólnotow[ego], zgodnie z którymi po sześciomiesięcznym pobycie można następnie powrócić do Zjednoczonego Królestwa”. Jako źródło powyższej informacji wskazała ona „solicitors i inne osoby znajdujące się w tej samej sytuacji”.
37 W dniu 21 września 1998 r. Secretary of State odmówił odwołania postanowienia o wydaleniu. Zgodnie z jego instrukcjami wniosek o zezwolenie na wjazd, oparty na ww. wyroku w sprawie Singh, został również oddalony dnia 29 września 1998 r. Secretary of State uznał, że przeprowadzka państwa Akrich do Irlandii stanowiła jedynie tymczasową nieobecność, która miała na celu sfabrykowanie dla H. Akricha prawa do zamieszkania po jego powrocie do Zjednoczonego Królestwa, a tym samym obejście przepisów prawa krajowego Zjednoczonego Królestwa, a co za tym idzie, pani Akrich tak naprawdę nie wykonywała praw przysługujących jej, jako pracownikowi w innym państwie członkowskim, na podstawie traktatu WE.
38 W październiku 1998 r. H. Akrich złożył odwołanie od dwóch powyższych decyzji do Immigration Adjudicator (Zjednoczone Królestwo), który w listopadzie 1999 r. uznał odwołanie za zasadne.
39 Uwzględniając w szczególności ustalenie, że państwo Akrich przeprowadzili się do Irlandii po to, ażeby następnie skorzystać z praw wynikających z prawa wspólnotowego, uprawniających ich do powrotu do Zjednoczonego Królestwa, Immigration Adjudicator doszedł jednak do wniosku, że z punktu widzenia prawa pani Akrich rzeczywiście wykonywała prawa przyznane jej przez prawo wspólnotowe, na które nie mają wpływu intencje małżonków, a zatem że nie powołali się oni na prawo wspólnotowe celem obejścia przepisów prawa Zjednoczonego Królestwa. Stwierdził on również, iż H. Akrich nie stanowi na tyle realnego i wystarczająco poważnego zagrożenia dla porządku publicznego, aby mogło to uzasadniać utrzymanie w mocy postanowienia o wydaleniu.
40 Secretary of State wniósł odwołanie od tej decyzji do Immigration Appeal Tribunal.
Postanowienie odsyłające i pytania prejudycjalne
41 W swym postanowieniu odsyłającym Immigration Appeal Tribunal przypomina, że w pkt 24 ww. wyroku w sprawie Singh Trybunał sformułował zastrzeżenie o następującej treści:
„Jeżeli chodzi o ryzyko oszustwa, na które powołuje się rząd Zjednoczonego Królestwa, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału (zob. w szczególności wyroki: z dnia 7 lutego 1979 r. w sprawie 115/78 Knoors, Rec. s. 399, pkt 25; z dnia 3 października 1990 r. w sprawie C‑61/89 Bouchoucha, Rec. s. I‑3551, pkt 14) ułatwienia stworzone przez traktat nie mogą powodować sytuacji pozwalającej osobom, którym przysługują, na uchylanie się od stosowania wobec nich przepisów prawa krajowego, zabraniając jednocześnie państwom członkowskim przedsiębrania środków koniecznych do przeciwdziałania takim nadużyciom”.
42 Immigration Appeal Tribunal zastanawia się, czy przyjmując tezę H. Akricha, w myśl której wszelkie środki powzięte przez państwo członkowskie celem zapobiegania nadużyciu prawa muszą pozostawać w zgodzie z prawem wspólnotowym, Immigration Adjudicator właściwie zastosował to zastrzeżenie.
43 Zdaniem Secretary of State zastrzeżenie powinno być wzięte pod uwagę w obydwu stadiach argumentacji H. Akricha, tak że niemożliwe byłoby określenie, czy państwo Akrich mogą korzystać z praw przyznanych „pracownikom” ani czy zakres wyjątku dotyczącego „porządku publicznego” uprawnia wykluczenie małżonka „pracownika” z państwa członkowskiego, bez należytego rozważenia faktu, że celem rzekomego wykonywania praw przyznanych przez prawo wspólnotowe było właśnie uniknięcie powszechnego stosowania prawa imigracyjnego Zjednoczonego Królestwa.
44 Sąd krajowy uważa, że jest to kwestia, która nie została jasno rozstrzygnięta w ww. wyroku w sprawie Singh, a zatem, że wskazane jest zwrócenie się do Trybunału o udzielenie dodatkowych wyjaśnień.
45 W świetle powyższych rozważań Immigration Appeal Tribunal postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„Jeśli obywatel państwa członkowskiego pozostaje w związku małżeńskim z obywatelem państwa trzeciego, który nie spełnia warunków ustanowionych przez prawo krajowe dla wjazdu i pobytu w tym państwie członkowskim, i wraz z małżonkiem będącym cudzoziemcem przeprowadza się on do innego państwa członkowskiego z zamiarem skorzystania z praw przyznanych mu przez prawo wspólnotowe, pozostając tam jedynie przez ograniczony okres czasu celem powołania się następnie na uprawnienia przyznane mu przez prawo wspólnotowe w chwili powrotu, wraz z rzeczonym małżonkiem, na terytorium państwa członkowskiego, którego jest obywatelem:
1) czy państwo członkowskie jego pochodzenia ma prawo uznać zamiar pary – skoro przeprowadzają się oni do innego państwa członkowskiego z zamiarem powołania się w chwili powrotu do państwa członkowskiego pochodzenia na uprawnienia wywodzone z prawa wspólnotowego, wbrew temu, iż małżonek będący cudzoziemcem nie spełnia warunków ustanowionych przez przepisy krajowe – za zamiar powoływania się na prawo wspólnotowe celem uchylenia się od stosowania ustawodawstwa krajowego oraz
2) w przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy państwo członkowskie pochodzenia ma prawo odmówić:
a) usunięcia wszelkich uprzednio istniejących przeszkód dla wjazdu małżonka będącego cudzoziemcem na terytorium owego państwa członkowskiego (w niniejszym stanie faktycznym – pozostającego w mocy postanowienia o wydaleniu) i
b) przyznania małżonkowi będącemu cudzoziemcem prawa wjazdu na jego terytorium?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
46 Poprzez pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, jaki jest zakres zastosowania ww. wyroku w sprawie Singh w sytuacji, z jaką mamy do czynienia w sprawie przed sądem krajowym.
47 W wyroku tym Trybunał orzekł, że przepisy art. 52 traktatu EWG (art. 52 traktatu WE, obecnie, po zmianie, art. 43 WE) i dyrektywy 73/148 powinny być interpretowane w ten sposób, iż zobowiązują one państwo członkowskie do wydania pozwolenia na wjazd i pobyt na jego terytorium małżonkowi, bez względu na jego obywatelstwo, obywatela tego państwa, który przyjechał z owym małżonkiem na terytorium innego państwa członkowskiego celem wykonywania tam pracy najemnej w rozumieniu art. 48 traktatu EWG (art. 48 traktatu WE, obecnie, po zmianie, art. 39 WE) i który powraca celem osiedlenia się, zgodnie z art. 52 traktatu, na terytorium państwa, którego jest obywatelem. Zgodnie z sentencją tego wyroku małżonek musi mieć co najmniej takie same prawa, z jakich na mocy prawa wspólnotowego korzystałby, gdyby jego małżonek wjeżdżał i przebywał na terytorium innego państwa członkowskiego.
48 Te same wnioski wypływają z art. 39 WE, jeśli obywatel państwa członkowskiego zamierza powrócić na jego terytorium celem wykonywania tam działalności zarobkowej. W konsekwencji, jeśli małżonek jest obywatelem państwa trzeciego, musi mieć co najmniej takie same prawa, z jakich korzystałby na podstawie art. 10 rozporządzenia nr 1612/68, gdyby jego małżonek wjeżdżał i przebywał na terytorium innego państwa członkowskiego.
49 Niemniej rozporządzenie nr 1612/68 dotyczy jedynie swobodnego przepływu wewnątrz Wspólnoty. Milczy ono natomiast na temat istnienia praw obywatela państwa trzeciego, małżonka obywatela Unii, w zakresie wjazdu na terytorium Wspólnoty.
50 Aby w sytuacji takiej jak ta w sprawie przed sądem krajowym móc korzystać z praw przewidzianych w art. 10 rozporządzenia nr 1612/68, obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii, musi przebywać legalnie w jednym państwie członkowskim w chwili przemieszczania się do innego państwa członkowskiego, do którego przeniósł lub przenosi się obywatel Unii.
51 Taka wykładnia pozostaje w zgodzie z systematyką przepisów wspólnotowych, które mają na celu zagwarantowanie swobody przepływu pracowników w obrębie Wspólnoty, której wykonywanie nie może być penalizujące dla przemieszczającego się pracownika i jego rodziny.
52 W sytuacji, gdy obywatel Unii zamieszkały w jednym z państw członkowskich, pozostający w związku małżeńskim z obywatelem państwa trzeciego, korzystającym z prawa pobytu w tym państwie członkowskim, przemieszcza się do innego państwa członkowskiego celem świadczenia tam pracy najemnej, owo przemieszczenie nie może przekładać się na utratę możliwości legalnego mieszkania razem. Z tego powodu art. 10 rozporządzenia nr 1612/68 przyznaje owemu małżonkowi prawo osiedlenia się w tym innym państwie członkowskim.
53 Natomiast w sytuacji gdy obywatel Unii zamieszkały w jednym z państw członkowskich, pozostający w związku małżeńskim z obywatelem państwa trzeciego, niekorzystającym z prawa pobytu w tym państwie członkowskim, przemieszcza się do innego państwa członkowskiego celem świadczenia tam pracy najemnej, fakt, iż jego małżonek, zgodnie z art. 10 rozporządzenia nr 1612/68, nie ma prawa osiedlenia się wraz z nim w tym innym państwie członkowskim, nie stanowi traktowania mniej korzystnego w stosunku do tego, z jakim spotkałby się on, gdyby ów obywatel Unii nie skorzystał z możliwości stworzonych dla niego przez traktat w dziedzinie przepływu osób. Stąd nieistnienie takiego prawa nie może stanowić czynnika, który mógłby zniechęcić obywatela Unii do wykonywania swoich praw do przemieszczania się, ustanowionych w art. 39 WE.
54 To samo dotyczy sytuacji, gdy obywatel Unii, pozostający w związku małżeńskim z obywatelem państwa trzeciego, powraca do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, celem świadczenia tam pracy najemnej. Jeśli jego małżonek ma prawo pobytu ważne w innym państwie członkowskim, art. 10 rozporządzenia nr 1612/68 znajduje swoje zastosowanie, tak aby obywatel Unii nie został odwiedziony od wykonywania swojej swobody przemieszczania się, powracając do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem. Jeśli jednak jego małżonek nie posiada prawa pobytu ważnego w innym państwie członkowskim, nieistnienie – na podstawie rzeczonego art. 10 – prawa tego małżonka do osiedlenia się wraz z obywatelem Unii, nie ma zniechęcającego charakteru.
55 Jeżeli chodzi o kwestię nadużycia, o której mowa w pkt 24 ww. wyroku w sprawie Singh, należy przypomnieć, że motywy, które mogły skłonić pracownika pochodzącego z jednego państwa członkowskiego do poszukiwania zatrudnienia w innym państwie członkowskim, nie mają znaczenia dla jego prawa wjazdu i pobytu na terytorium tego ostatniego państwa, pod warunkiem że prowadzi on tam lub zamierza prowadzić, efektywną i rzeczywistą działalność (wyrok z dnia 23 marca 1982 r. w sprawie 53/81 Levin, Rec. s. 1035, pkt 23).
56 Motywy te nie mają ponadto znaczenia dla dokonania oceny sytuacji prawnej pary w chwili powrotu do państwa członkowskiego, którego obywatelem jest pracownik. Tego typu zachowanie nie stanowi nadużycia w rozumieniu pkt 24 ww. wyroku w sprawie Singh, nawet jeśli w chwili gdy para osiedla się w innym państwie członkowskim, małżonek nie ma prawa pobytu w państwie członkowskim, którego obywatelem jest pracownik.
57 Mielibyśmy natomiast do czynienia z nadużyciem, gdyby uprawnienia nadane pracownikom migrującym i ich małżonkom przez prawo wspólnotowe były powoływane w ramach „białych małżeństw”, zawieranych celem obejścia przepisów dotyczących wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich.
58 W sytuacji gdy małżeństwo jest autentyczne i gdy w chwili powrotu obywatela Unii do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, jego małżonek, obywatel państwa trzeciego, z którym mieszkał w państwie, które opuszcza, nie przebywa w sposób legalny na terytorium państwa członkowskiego, należy mieć mimo wszystko na względzie prawo do poszanowania życia rodzinnego w rozumieniu art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”). Prawo to należy do praw podstawowych, które – zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, potwierdzonym ponadto w preambule Jednolitego aktu europejskiego oraz w art. 6 ust. 2 UE – podlegają ochronie w ramach wspólnotowego porządku prawnego.
59 Nawet jeśli EKPC jako taka nie gwarantuje cudzoziemcom żadnego prawa wjazdu czy pobytu na terytorium konkretnego kraju, „wykluczenie” osoby z kraju, w którym mieszkają jego najbliżsi krewni, może stanowić ingerencję w prawo do poszanowania życia rodzinnego, chronionego przez art. 8 ust. 1 tej konwencji. Tego typu ingerencja stanowi naruszenie EKPC, jeśli nie spełnia warunków przewidzianych w art. 8 ust. 2, tj. jeśli nie jest „przewidziana przez ustawę”, zainspirowana jednym lub kilkoma celami zgodnymi z prawem w świetle niniejszego paragrafu, „koniecznymi w społeczeństwie demokratycznym”, czyli „uzasadniona naglącą społeczną potrzebą”, i – między innymi – proporcjonalna do realizowanego celu zgodnego z prawem (wyrok z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C‑60/00 Carpenter, Rec. s. I‑6279, pkt 42).
60 Granice tego, co jest „konieczne w społeczeństwie demokratycznym”, gdy małżonek popełnił przestępstwo, zostały określone przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 2 sierpnia 2001 r. w sprawie Boultif przeciwko Szwajcarii, Recueil des arrêts et décisions, 2001‑IX, §§ 46–56 oraz w wyroku z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie Amrollahi przeciwko Danii, dotychczas nieopublikowanym, §§ 33–44.
61 Mając na względzie całokształt powyższych rozważań, na przedłożone pytania należy odpowiedzieć w następujący sposób:
– Aby w sytuacji takiej jak w sprawie przed sądem krajowym móc korzystać z praw przewidzianych w art. 10 rozporządzenia nr 1612/68, obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii, musi przebywać legalnie w państwie członkowskim w chwili przeprowadzki do innego państwa członkowskiego, do którego przeniósł lub przenosi się obywatel Unii.
– Artykuł 10 rozporządzenia nr 1612/68 nie ma zastosowania, w sytuacji gdy obywatel państwa członkowskiego i obywatel państwa trzeciego zawarli „białe małżeństwo” celem obejścia przepisów dotyczących wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich.
– W sytuacji gdy mamy do czynienia z małżeństwem autentycznym, zawartym pomiędzy obywatelem państwa członkowskiego i obywatelem państwa trzeciego, okoliczność, że małżonkowie osiedlili się w innym państwie członkowskim po to, aby w chwili powrotu do państwa członkowskiego, którego obywatelem jest jeden z małżonków, móc skorzystać z uprawnień przyznanych przez prawo wspólnotowe, pozostaje bez wpływu na ocenę ich sytuacji prawnej, dokonywaną przez właściwe organy tego ostatniego państwa.
– W sytuacji gdy obywatel jednego z państw członkowskich, pozostający w związku małżeńskim z obywatelem państwa trzeciego, z którym mieszkał w innym państwie członkowskim, powraca do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, celem świadczenia tam pracy najemnej, nawet jeśli jego małżonek nie korzysta z praw przewidzianych w art. 10 rozporządzenia nr 1612/68, albowiem nie przebywał on na terytorium jednego z państw członkowskich w sposób legalny, właściwy organ pierwszego państwa członkowskiego, rozpatrując wniosek małżonka dotyczący wjazdu i pobytu na jego terytorium, powinien jednak brać pod uwagę prawo do poszanowania życia rodzinnego w rozumieniu art. 8 EKPC, jeśli małżeństwo jest małżeństwem autentycznym.
W przedmiocie kosztów
62 Koszty poniesione przez rządy Zjednoczonego Królestwa i grecki oraz przez Komisję, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów
TRYBUNAŁ,
rozstrzygając w przedmiocie pytań przedłożonych mu przez Immigration Appeal Tribunal postanowieniem z dnia 3 października 2000 r., orzeka, co następuje:
1) Aby w sytuacji takiej jak w sprawie przed sądem krajowym móc korzystać z praw przewidzianych w art. 10 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty, obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii, musi przebywać legalnie w państwie członkowskim w chwili przeprowadzki do innego państwa członkowskiego, do którego przeniósł lub przenosi się obywatel Unii.
2) Artykuł 10 rozporządzenia nr 1612/68 nie ma zastosowania, w sytuacji gdy obywatel państwa członkowskiego i obywatel państwa trzeciego zawarli „białe małżeństwo” celem obejścia przepisów dotyczących wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich.
3) W sytuacji gdy mamy do czynienia z małżeństwem autentycznym, zawartym pomiędzy obywatelem państwa członkowskiego i obywatelem państwa trzeciego, okoliczność, że małżonkowie osiedlili się w innym państwie członkowskim po to, aby w chwili powrotu do państwa członkowskiego, którego obywatelem jest jeden z małżonków, móc skorzystać z uprawnień przyznanych przez prawo wspólnotowe, pozostaje bez wpływu na ocenę ich sytuacji prawnej, dokonywaną przez właściwe organy tego ostatniego państwa.
4) W sytuacji gdy obywatel jednego z państw członkowskich, pozostający w związku małżeńskim z obywatelem państwa trzeciego, z którym mieszkał w innym państwie członkowskim, powraca do państwa członkowskiego, którego jest obywatelem, celem świadczenia tam pracy najemnej, nawet jeśli jego małżonek nie korzysta z praw przewidzianych w art. 10 rozporządzenia nr 1612/68, albowiem nie przebywał on na terytorium jednego z państw członkowskich w sposób legalny, właściwy organ pierwszego państwa członkowskiego, rozpatrując wniosek małżonka dotyczący wjazdu i pobytu na jego terytorium, powinien jednak brać pod uwagę prawo do poszanowania życia rodzinnego w rozumieniu art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., jeśli małżeństwo jest małżeństwem autentycznym.
Rodríguez Iglesias | Puissochet | Wathelet |
Schintgen | Timmermans | Edward |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 23 września 2003 r.
R. Grass | | G.C. Rodríguez Iglesisas |