Language of document : ECLI:EU:C:2018:163

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

YVES’A BOTA

przedstawiona w dniu 7 marca 2018 r.(1)

Sprawa C1/17

Petronas Lubricants Italy SpA

przeciwko

Liviowi Guidzie

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Corte d’appello di Torino (sąd apelacyjny w Turynie, Włochy)]

Odesłanie prejudycjalne – Jurysdykcja i uznawanie oraz wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych – Jurysdykcja w sprawach mających za przedmiot indywidualną umowę o pracę lub roszczenia z indywidualnej umowy o pracę – Pracodawca pozwany przed sądem państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę – Powództwo wzajemne pracodawcy – Ustalenie sądu właściwego






1.        Analizowany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 20 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych(2).

2.        Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Liviem Guidą, zamieszkałym w Polsce, a jego byłym pracodawcą, spółką prawa włoskiego Petronas Lubricants Italy SpA (zwaną dalej „PL Italy”), z siedzibą we Włoszech, w przedmiocie zwolnienia L. Guidy przez tę spółkę.

3.        Trybunał będzie miał możliwość zdefiniowania po raz pierwszy pojęcia „powództwa wzajemnego” zawartego w jednym z przepisów szczególnych sekcji 5 rozdziału II rozporządzenia nr 44/2001, ustanawiającego zasady jurysdykcji w odniesieniu do indywidualnych umów o pracę, w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału dotyczącego tego samego pojęcia zawartego w art. 6 ust. 3 ww. rozporządzenia należącym do sekcji 2 tego samego rozdziału i dotyczącym jurysdykcji szczególnej.

4.        Po przedstawieniu analizy, ograniczonej, zgodnie z wnioskiem Trybunału, do drugiego pytania prejudycjalnego zaproponuję, aby art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001 interpretować w ten sposób, że przedmiotowy artykuł przyznaje pracodawcy prawo do wniesienia powództwa wzajemnego przed sądem, przed którym pracownik zgodnie z prawem wytoczył powództwo, oraz że sąd ten jest właściwy do rozpoznania tego powództwa, pod warunkiem że zostało ono wniesione w celu uregulowania wszystkich wzajemnych roszczeń mających wspólne źródło.

I.      Ramy prawne

5.        Motywy 11, 13 i 15 rozporządzenia nr 44/2001 stanowią:

„(11)      Przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i powinny zależeć zasadniczo [co do zasady] od miejsca zamieszkania pozwanego, a tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze [być zawsze dostępna], z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub umowę stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania [uzasadniony jest inny łącznik]. Siedziba osób prawnych musi być zdefiniowana wprost [w sposób autonomiczny] w rozporządzeniu celem wzmocnienia przejrzystości wspólnych przepisów i uniknięcia konfliktów kompetencyjnych.

[…]

(13)      W sprawach dotyczących ubezpieczenia, umów zawartych pomiędzy konsumentami [zawieranych z konsumentami] i z zakresu prawa pracy strona słabsza powinna być chroniona przez przepisy jurysdykcyjne dla niej bardziej korzystne niż przepisy ogólne.

[…]

(15)      W interesie zgodnego [harmonijnego] wymiaru sprawiedliwości należy unikać, tak dalece, jak jest to tylko możliwe, równoległych postępowań, aby w dwóch państwach członkowskich nie zapadały niezgodne ze sobą orzeczenia. Należy przewidzieć jasną i skuteczną regulację w celu wyjaśnienia kwestii zawisłości sprawy i postępowań pozostających w związku, jak również w celu zapobiegania problemom wynikającym z różnego określenia w poszczególnych państwach momentu, od którego postępowanie uważa się za zawisłe. Dla celów niniejszego rozporządzenia moment ten powinien zostać określony autonomicznie”.

6.        Zgodnie z art. 6 pkt 3 sekcji 2, zatytułowanej „Jurysdykcja szczególna”, w rozdziale II tego samego rozporządzenia osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium państwa członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim „w sprawach dotyczących powództwa wzajemnego, które opiera się na tej samej umowie lub na tym samym stanie faktycznym, na których zostało oparte powództwo główne”.

7.        W artykułach 18–21, zawartych w sekcji 5 rozdziału II przedmiotowego rozporządzenia, zawarto przepisy jurysdykcyjne dotyczące sporów wynikających z indywidualnych umów o pracę.

8.        Artykuł 18 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001 stanowi:

„Jeżeli przedmiotem postępowania jest indywidualna umowa o pracę lub roszczenia z indywidualnej umowy o pracę, jurysdykcję określa się według niniejszej sekcji, bez uszczerbku dla art. 4 i art. 5 pkt 5”.

9.        Artykuł 19 ww. rozporządzenia stanowi:

„Pracodawca mający miejsce zamieszkania w państwie członkowskim może być pozwany:

1)      przed sądy państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania; lub

2)      w innym państwie członkowskim:

a)      przed sąd miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy lub ostatnio zazwyczaj świadczył pracę; lub

b)      jeżeli pracownik zazwyczaj nie świadczy lub zazwyczaj nie świadczył pracy w jednym i tym samym państwie – przed sąd miejsca, w którym znajduje się albo znajdował się oddział, który pracownika zatrudnił”.

10.      Zgodnie z art. 20 przedmiotowego rozporządzenia:

„1.      Pracodawca może wytoczyć powództwo tylko przed sądami państwa członkowskiego, na terytorium którego pracownik ma miejsce zamieszkania.

2.      Przepisy niniejszej sekcji nie naruszają prawa do wytoczenia powództwa wzajemnego przed sąd, przed którym zgodnie z niniejszą sekcją zawisło powództwo główne”.

11.      Artykuł 21 rozporządzenia nr 44/2001 brzmi następująco:

„Od przepisów niniejszej sekcji można odstąpić na podstawie umowy tylko wówczas:

1)      jeżeli [gdy] umowa została zawarta po powstaniu sporu; lub

2)      jeżeli [gdy] przyznaje ona pracownikowi prawo do wytaczania powództwa przed sądy inne niż wymienione w niniejszej sekcji”.

II.    Okoliczności faktyczne w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne

12.      Livio Guida został zatrudniony w 1982 roku przez spółkę PL Italy na podstawie umowy podlegającej prawu włoskiemu, a w 1996 r. został oddelegowany do polskiej spółki powiązanej Petronas Lubricant Poland sp. z o. o. (zwanej dalej: „PL Poland”), pełniąc od tego czasu funkcję dyrektora generalnego, a od roku 1998 – dyrektora. W 2001 r. zawarł on z PL Poland „równoległą” umowę o pracę na czas określony, podlegającą prawu polskiemu, która była regularnie odnawiana. Zakończenie ostatniej umowy określono na dzień 30 kwietnia 2016 r. Dwoma pismami z dnia 17 i 29 kwietnia 2014 r. L. Guidzie przedstawiono kilka zarzutów dyscyplinarnych. Następnie, pismem z dnia 28 maja 2014 r., L. Guida został zwolniony przez PL Italy z uwagi na „zaistniałą uzasadnioną przyczynę”. Kolejnym pismem z tego samego dnia został on poinformowany o ustaniu stosunku pracy z PL Poland.

13.      Livio Guida ze swej strony pozwał PL Italy przed Tribunale di Torino (sąd rejonowy w Turynie, Włochy), podnosząc, że zarzuty dyscyplinarne były spóźnione i zbyt ogólne, oraz kwestionując zasadność przedstawianych mu zarzutów. Wniósł, aby sąd z jednej strony stwierdził niezasadność, a w każdym razie bezprawność jego zwolnienia przez PL Italy, a z drugiej strony zasądził od spółki odszkodowanie przewidziane przez prawo włoskie w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia. Livio Guida wniósł ponadto o nakazanie PL Italy naprawienia szkody niemajątkowej, jaką poniósł z powodu zniesławiającego charakteru zwolnienia.

14.      W dniu 5 grudnia 2014 r. PL Italy stawiła się przed sądem i wniosła o oddalenie powództwa. Wskazując, że oświadczeniem z dnia 3 grudnia 2014 r. PL Poland scedowała na nią wierzytelności przysługujące jej względem L. Guidy, wniosła ona, w ramach powództwa wzajemnego, o zasądzenie od L. Guidy nienależnie przekazanej mu kwoty 143 816,29 EUR z tytułu zwrotu kosztów oddelegowania, ekwiwalentów za niewykorzystany urlop oraz nadwyżki z powodu zastosowania błędnego kursu walutowego wymiany PLN/EUR.

15.      Livio Guida podniósł, że zgodnie z art. 6 pkt 3 i art. 20 rozporządzenia nr 44/2001 włoski sąd nie jest właściwy do rozpoznania powództwa wzajemnego PL Italy.

16.      Wyrokiem ogłoszonym w dniu 14 września 2015 r. Tribunale di Torino (sąd rejonowy w Turynie) zasądził od PL Italy na rzecz L. Guidy kwotę 100 000 EUR tytułem naprawienia szkody niemajątkowej wynikającej ze zniesławiającego charakteru zwolnienia i stwierdził swoją niewłaściwość do orzekania w sprawie powództwa wzajemnego PL Italy, na rzecz sądu polskiego.

17.      Uznając, że Livio Guida wykazał swoje stałe miejsce zamieszkania w Polsce, Tribunale di Torino (sąd w Turynie) uznał jednak, że chociaż art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001 przewiduje odstępstwo od obowiązku dochodzenia roszczeń przez pracodawców przeciwko ich pracownikom w kraju, w którym pracownicy ci mają miejsce zamieszkania, to odstępstwo to nie ma zastosowania, jeżeli wierzytelności, które pracodawca zamierza zaspokoić, nie przysługiwały mu od początku, tylko zostały na niego scedowane na mocy umowy.

18.      PL Italy wniosła apelację od tego wyroku do Corte d’appello di Torino (sądu apelacyjnego w Turynie, Włochy), żądając uchylenia wyroku zasądzającego naprawienie szkody niemajątkowej i uwzględniania powództwa wzajemnego.

19.      Zdaniem owego sądu należy ustalić, czy art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001 zezwala pracodawcy na wytoczenie przed sądem państwa członkowskiego jego siedziby powództwa wzajemnego przeciwko pracownikowi, który zgodnie z prawem pozwał go przed tym sądem zgodnie z art. 19 tego rozporządzenia.

20.      Jeśli odpowiedź na to pytanie miałaby być twierdząca, wątpliwości sądu odsyłającego budzą konsekwencje ustalenia, że powództwo wzajemne wniesione przez pracodawcę dotyczy wierzytelności należącej pierwotnie do innego podmiotu, który był jednocześnie pracodawcą tego pracownika na podstawie „równoległej” umowy o pracę, a powództwo wzajemne oparte jest na umowie cesji wierzytelności zawartej pomiędzy pracodawcą a pierwotnym wierzycielem, w dacie późniejszej od daty wytoczenia powództwa głównego przez pracownika.

21.      W tych okolicznościach Corte d’appello di Torino (sąd apelacyjny w Turynie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001 stwarza pracodawcy mającemu siedzibę w państwie członkowskim Unii, który został pozwany przez swojego byłego pracownika przed sądem państwa członkowskiego, w którym ma siedzibę (zgodnie z art. 19 rozporządzenia), możliwość wniesienia powództwa wzajemnego przeciwko pracownikowi przed ten sam sąd, przed którym zawisło powództwo główne?

2)      W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: czy art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001 dopuszcza jurysdykcję sądu, przed którym zawisło powództwo główne, również w wypadku gdy powództwo wzajemne wniesione przez pracodawcę dotyczy nie wierzytelności, która pierwotnie przysługiwała pracodawcy, lecz wierzytelności, która początkowo przysługiwała innemu podmiotowi (który jednocześnie był pracodawcą tego samego pracownika na podstawie równoległej umowy o pracę), a powództwo wzajemne opiera się na umowie cesji wierzytelności, zawartej pomiędzy pracodawcą i pierwotnym wierzycielem w dacie późniejszej od daty wytoczenia powództwa głównego przez pracownika?”.

III. Analiza

22.      Przed przystąpieniem do analizy pojęcia „powództwa wzajemnego” zawartego w art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001(3) konieczne wydaje mi się uściślenie niektórych elementów stanowiących bazę moich rozważań. Po pierwsze, można zauważyć, że przesłanki zastosowania tego przepisu nie są kwestionowane. Nie budzi zatem wątpliwości, że spór dotyczy „indywidualnej umowy o pracę” w rozumieniu art. 18 ust. 1 tego rozporządzenia(4), łączącej od 1982 r. L. Guida z PL Italy, który to pracownik od roku 2001, zawierał również kolejne umowy o pracę z PL Poland – „przedsiębiorcą powiązanym” z PL Italy, po tym jak został oddelegowany do polskiej spółki w roku 1996. Niesporne jest również, że PL Italy, pozwany pracodawca, wniosła przed sądem państwa członkowskiego swojej siedziby, właściwym ze względu na wybór pracownika dokonany na podstawie art. 19 przedmiotowego rozporządzenia, powództwo dotyczące odrębnego roszczenia, a nie środek obrony(5).

23.      Po drugie, nie budzi żadnych wątpliwości, że zarówno pracodawca, jak i pracownik mają możliwość wytoczenia powództwa wzajemnego, co uzasadnia udzielenie odpowiedzi twierdzącej na pierwsze pytanie prejudycjalne. Sprzeczne byłoby bowiem z językową wykładnią art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001(6) wnioskowanie, przy braku ograniczeń prawnych, że prawo do wytoczenia powództwa wzajemnego przysługuje wyłącznie pracownikowi(7). Wydaje się, że ta równość proceduralna pracownika i pracownika została już pośrednio podniesiona przez Trybunał(8). Odpowiada ona głównemu celowi prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, który wymaga poszanowania zasady ekonomii procesowej(9).

24.      Przyjmuje się zatem, że na skutek powództwa wzajemnego pracodawca może oddać do rozpoznania roszczenie skierowane przeciwko pracownikowi sądowi niebędącemu sądem państwa członkowskiego, na którego terytorium pracownik ma miejsce zamieszkania, ale który pracownik wybrał ze względu na swoje interesy(10).

25.      Uściśliwszy powyższe, należy wyjaśnić, w jaki sposób można zdefiniować pojęcie „powództwa wzajemnego” w rozumieniu art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001, o co zasadniczo wnosi sąd krajowy w swoim pytaniu drugim.

26.      Przede wszystkim należy stwierdzić, że prawodawca Unii sformułował definicję tego pojęcia odmiennie niż w art. 6 pkt 3 rozporządzenia, znajdującym się w sekcji 2 jego rozdziału II, przewidującym zasady jurysdykcji wtórnych, konkurencyjnych w stosunku do zasady jurysdykcji sądu krajowego zamieszkania pozwanego. Dodano bowiem do tego przepisu, że musi chodzić o roszczenie, „które opiera się na tej samej umowie lub na tym samym stanie faktycznym, na których zostało oparte powództwo główne”(11). Przesłanki te, niezmienione od dnia wejścia w życie konwencji brukselskiej, nie widniały także w sekcjach poświęconych zasadom jurysdykcji chroniącym ubezpieczonych lub konsumentów. Uściślenie to nie zostało dodane ani przy okazji włączenia do rozdziału II rozporządzenia nr 44/2001 sekcji 5, poświęconej jurysdykcji w zakresie indywidualnych umów o pracę(12), ani też przy okazji redagowania rozporządzenia nr 1215/2012, stosowanego od dnia 10 stycznia 2015 r.

27.      Prace przygotowawcze wskazują, że „jurysdykcja określona w niniejszej sekcji zastępuje jurysdykcję określoną w sekcjach 1 i 2”(13) oraz że „przepisy dotyczące jurysdykcji w zakresie umów o pracę są nieznacznie zmienione merytorycznie, ale są umieszczone w odrębnej sekcji, tak jak ma to miejsce w przypadku umów ubezpieczeniowych i konsumenckich”(14). Wynika z tego, że prawodawca nie dokonał wyboru polegającego na przyjęciu szczególnych przepisów dotyczących sporów pracowniczych, pomimo celu ochrony słabszej strony, który mógłby uzasadniać przyjęcie szczególnego uregulowania w odniesieniu do roszczenia pracodawcy, jak to sugeruje L. Guida w swoich uwagach na piśmie.

28.      Następnie należy przypomnieć zasady określone przez Trybunał w kontekście wykładni jednego z czterech artykułów (18–21) sekcji 5 rozdziału II rozporządzenia nr 44/2001, poświęconej „jurysdykcji w sprawach mających za przedmiot indywidualną umowę o pracę lub roszczenia z indywidualnej umowy o pracę”:

–        sekcja ta określa szereg zasad, które, jak wynika z motywu 13 rozporządzenia, mają na celu ochronę słabszej strony umowy za pomocą przepisów jurysdykcyjnych korzystniejszych dla interesów tej strony(15);

–        z treści przepisów zawartych w przedmiotowej sekcji wynika, że mają one charakter nie tylko szczególny, ale również wyczerpujący(16); oraz

–        aby zapewnić pełną skuteczność rozporządzenia nr 44/2001, pojęcia prawne w nim zawarte powinny być interpretowane w sposób autonomiczny, który byłby wspólny dla wszystkich państw członkowskich(17).

29.      Wreszcie należy podkreślić, że Trybunał zauważył, iż przewidziana w art. 6 pkt 3 rozporządzenia nr 44/2001 zasada dotycząca powództwa wzajemnego została włączona do art. 20 ust. 2 tego rozporządzenia, powodując zbliżenie tych przepisów(18).

30.      Trybunał orzekł również, w odniesieniu do wyrażenia „[które] opiera się na tej samej umowie lub na tym samym stanie faktycznym, na których zostało oparte powództwo główne”, że powinno być ono poddane wykładni autonomicznej, z uwzględnieniem celów przedmiotowego rozporządzenia(19).

31.      W tym względzie Trybunał zauważył, że to ze względu na prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości przyznanie sądowi jurysdykcji szczególnej dla rozpoznania powództwa wzajemnego pozwala stronom na uzyskanie – w ramach tego samego postępowania i przed tym samym sądem – rozstrzygnięcia w przedmiocie wszystkich wzajemnych roszczeń mających wspólne źródło. W ten sposób unika się zbędnych i mnogich postępowań(20). W związku z tym orzeczono, że „w okolicznościach takich jak zaistniałe w postępowaniu głównym wywodzone z bezpodstawnego wzbogacenia powództwo wzajemne w przedmiocie zwrotu należy uznać za oparte na umowie leasingu finansowego, leżącego u podstawy powództwa głównego wytoczonego przez leasingodawcę. W konsekwencji rzekome wzbogacenie się do wysokości kwoty zapłaconej w wykonaniu orzeczenia uchylonego w międzyczasie nie miałoby miejsca bez przedmiotowej umowy”(21). Ścisły związek z podstawą sporu wydaje się zatem decydujący.

32.      W takich okolicznościach ochrona należna pracownikowi – jako słabszej stronie – uzasadnia przyjęcie odmiennej wykładni pojęcia „powództwa wzajemnego”, ze względu na brak doprecyzowania w art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001. Podobnie jak Komisja uważam, że pojęcie „powództwa wzajemnego” musi być stosowane jednolicie w kontekście zasad właściwości sądów europejskich, zwłaszcza że w przypadku właściwości wtórnych kryteria nie budziły dotąd wielu trudności interpretacyjnych, a odpowiadają one, tak jak w przypadku powiązania spraw, celowi związanemu z unikaniem wydawania rozstrzygnięć niemożliwych do pogodzenia, gdyby sprawy miały być rozpatrywane oddzielnie(22).

33.      W konsekwencji rozwiązanie to ma tę zaletę, że unika stosowania trudniejszych pojęć, takich jak istnienie „obiektywnego związku ze względu na przedmiot bądź przyczynę”, zaproponowane przez rząd włoski. Niemniej jednak, z wielu względów, nie przychylam się również do zbyt rygorystycznej koncepcji „powództwa wynikającego z umowy o pracę”, takiej jak proponowana przez Komisję, opartej na „stosunku pracy wskazanym przez pracownika w jego powództwie pierwotnym”.

34.      Po pierwsze, Trybunał dokonał już szerokiej wykładni pojęcia „powództwa wynikającego z umowy”(23), stwierdzając, że powództwo o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wynika z umowy leasingu zawartej między stronami postępowania głównego, w szczególnych okolicznościach tego postępowania. Chodziło o powództwo o zapłatę, którego przedmiotem była kwota odpowiadająca kwocie ustalonej w ramach ugody pozasądowej, która uchyliła orzeczenie kończące pierwotne postępowanie między stronami i regulowała jego wykonanie. Można zatem zauważyć, że Trybunał podkreślił nie tyle bezpośredni związek z umową, co to, że nie byłoby bezpodstawnego wzbogacenia bez tej umowy, co uzasadnia, że „roszczenia te wynikają z tego samego stanu faktycznego”(24).

35.      Po drugie, powinna istnieć możliwość uwzględnienia powiązania umownych stosunków pracy(25), co jest powszechne w przypadku oddelegowania, podczas którego pierwotna umowa o pracę może być w całości utrzymana w mocy przy jednoczesnym obowiązywaniu „lokalnej” umowy o pracę.

36.      W niniejszej sprawie ze zgodnych twierdzeń stron wynika, że PL Italy była w 100% właścicielką PL Poland oraz że od lipca 2001 r. została zawarta odrębna „równoległa” umowa o pracę z PL Poland w celu uregulowania szczególnych warunków tego stosunku pracy. Ponadto można zauważyć, że postępowanie wszczęte przez L. Guidę dotyczyło pierwotnej umowy, a nie ostatniej umowy zawartej z PL Poland.

37.      Po trzecie, z uzasadnienia zwolnienia i roszczenia pieniężnego PL Italy wynika, że maja one za podstawę te same okoliczności, dotyczące obu spółek niezależnie. W niniejszej sprawie zarzucono L. Guidzie z jednej strony wielokrotne i nienależne otrzymanie od PL Poland zwrotu kosztów delegacji i ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, a z drugiej strony wprowadzenie w błąd PL Italy podczas ustalania wysokości jego wynagrodzenia poprzez wskazanie korzystniejszego niż oficjalny kursu walutowego wymiany PLN/EUR. Jest bezsporne, że te okoliczności stanowiły podstawę decyzji o zakończeniu stosunków pracy podjętej przez PL Italy i PL Poland oraz że celem powództwa wzajemnego jest odzyskanie odnośnych nienależnie otrzymanych kwot.

38.      Ten ścisły związek między zakwestionowaniem przez pracownika powodów zwolnienia i wniesionym przez pracodawcę powództwem o zwrot uzyskanych środków prowadzi do oddalenia argumentów L. Guidy i Komisji dotyczących nieprzewidywalności roszczenia pozwanego z tytułu cesji wierzytelności, która umocowała go do jego dochodzenia.

39.      Po czwarte, należy zauważyć, że L. Guida postanowił zakwestionować zasadność jedynej decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy łączącego go z PL Italy i zaskarżyć ją nie przed sądem państwa członkowskiego miejsca, w którym zwykle wykonywał swoją pracę, do czego uprawniał go art. 19 pkt 2 lit. a) rozporządzenia nr 44/2001, ale przed sądem miejsca siedziby PL Italy. Wybór ten nie powinien mieć wpływu na autonomiczną interpretację pojęcia „powództwa wzajemnego”. Należy przypomnieć w tym względzie, że pomimo ustanowienia przez prawodawcę Unii szeregu przepisów jurysdykcyjnych chroniących pracowników nie zdecydowano się na ustanowienie kryteriów ograniczających możliwość wytaczania przez pracodawcę powództwa wzajemnego.

40.      Z tych samych względów należy oddalić argument oparty na prawie właściwym dla umowy o pracę, który zdaniem L. Guidy i Komisji ma uzasadniać ściśle ograniczoną wykładnię umowy o pracę, o której mowa w pierwotnym powództwie. Mimo to, w odniesieniu do ustalenia jurysdykcji ze względu na miejsce wykonania umowy o pracę, która uzasadnia faworyzowanie zbiegu kompetencji sądowych i ustawodawczych, Trybunał uznał za właściwe wzięcie pod uwagę odpowiednich postanowień zawartych w konwencji rzymskiej(26) z 1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych(27). Należy uznać, że kwestia jurysdykcji w przypadku powództwa wzajemnego musi być wyraźnie niezależna od kwestii prawa właściwego w sprawie.

41.      W konsekwencji uważam, że okoliczności postępowania głównego wskazują, iż pojęcie „powództwa wzajemnego” nie może być interpretowane wyłącznie w odniesieniu do ram stwarzanych przez umowę. Tożsamość okoliczności, na których zostało oparte pierwotne powództwo, również musi być brana pod uwagę. Ponadto dopuszczenie ze względu na prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości możliwości rozpatrywania w badanym przypadku przez ten sam sąd stanu faktycznego uzasadniającego zwolnienie i wynikających z niego zobowiązań pieniężnych nie wydaje się naruszać interesu pracownika. Brak sprzeczności pomiędzy orzeczeniami jest również zagwarantowany, zgodnie z celem określonym w motywie 15 rozporządzenia nr 44/2001. Nie ma znaczenia w tych okolicznościach, że cesja wierzytelności wskazana przez pracodawcę została dokonana po rozpoczęciu sporu przed sądem właściwym.

42.      W związku z tym wydaje mi się, że w celu zapewnienia jasności i skuteczności możliwe jest dokonanie wykładni pojęcia „powództwa wzajemnego” w sposób ogólny, tak by doprowadzić do tego, by sądy krajowe badały – i to biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy – czy roszczenia stron, umowne lub faktyczne, mają wspólne źródło.

43.      Z powyższego wynika, że Trybunał powinien orzec, iż art. 20 ust. 2 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że przyznaje on pracodawcy, tak jak pracownikowi, prawo do wniesienia powództwa wzajemnego przed sądem, przed którym powództwo zostało wytoczone zgodnie z prawem, i że sąd ten jest właściwy do rozpoznania takiego powództwa, pod warunkiem że zostało wniesione w celu uregulowania wszystkich ich wzajemnych roszczeń mających wspólne źródło, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.

IV.    Wnioski

44.      Wobec powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne przedstawione przez Corte d’appello di Torino (sąd apelacyjny w Turynie, Włochy) w następujący sposób:

Artykuł 20 ust. 2 rozporządzenia Rady z dnia 22 grudnia 2000 nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania oraz wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że przyznaje on pracodawcy, tak jak pracownikowi, prawo do wniesienia powództwa wzajemnego przed sądem, przed którym powództwo zostało wytoczone zgodnie z prawem, i że sąd ten jest właściwy do rozpoznania takiego powództwa, pod warunkiem że zostało wniesione w celu uregulowania wszystkich ich wzajemnych roszczeń mających wspólne źródło, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.


1      Język oryginału: francuski.


2      Dz.U. 2001, L 12, s. 1.


3      Rozporządzenie mające zastosowanie w postępowaniu głównym, jako że powództwo pracownika zostało wniesione przed dniem 10 stycznia 2015 r. Jak wskazano w wyroku z dnia 21 grudnia 2016 r., Concurrence (C‑618/15, EU:C:2016:976, pkt 9), rozporządzenie nr 44/2001 zostało uchylone przez art. 80 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1). Ponadto, zgodnie z art. 66 ust. 1 ww. rozporządzenia, ma ono zastosowanie wyłącznie do postępowań wszczętych począwszy od dnia 10 stycznia 2015 r.


4      Wyrok z dnia 10 września 2015 r., Holterman Ferho Exploitatie i in. (C‑47/14, EU:C:2015:574, pkt 34).


5      Wyrok z dnia 13 lipca 1995 r., Danværn Production (C‑341/93, EU:C:1995:239, pkt 15, 18).


6      Należy podkreślić, że takie same przepisy zawarte w innych sekcjach przewidują zasady jurysdykcji chroniące stronę słabszą (art. 12 ust. 2 w zakresie ubezpieczeń, art. 16 ust. 3 w zakresie umów zawieranych z konsumentami). Brzmienie tych artykułów, wynikające z art. 11 i 14 konwencji z dnia 27 września 1968 r. w sprawie jurysdykcji i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), zmienionej kolejnymi konwencjami w związku z przystąpieniem nowych państw członkowskich do konwencji (zwanej dalej „konwencją brukselską”), zostało również przyjęte w niezmienionej postaci w art. 14 i 18 rozporządzenia nr 1215/2012.


7      Doktryna jest w tym zakresie jednomyślna, niezależnie od stosowanego rozporządzenia. Zobacz w szczególności: H. Gaudemet-Tallon, Compétence et exécution des jugements en Europe, Matières civile et commerciale, Règlements 44/2001 et 1215/2012, Conventions de Bruxelles (1968) et de Lugano (1998 et 2007), 5e éd., Librairie générale de droit et de jurisprudence collection, Droit des affaires, Paris, 2015, s. 394, pkt 302 ppkt 2; P. Blanco-Morales Limones, F.F. Garau Sobrino, M.L. Lorenzo Guillén, F.J. Montero Muriel, Comentario al Reglamento (UE) nº 1215/2012 relativo a la competencia judicial, el reconocimiento y la ejecución de resoluciones judiciales en materia civil y mercantil, Reglamento Bruselas Irefundido, Thomson Reuters Aranzadi, Madrid, 2016, s. 495, pkt 2 ppkt 7; U. Magnus, P. Mankowski, European Commentaries on Private International Law, Brussels Ibis Regulation, vol. 1, Sellier European Law Publishers, Otto Schmidt, Köln 2015, s. 554, pkt 5; D. Czernich, G. Kodek, P. Mayr, Europäisches Gerichtsstands und Vollstreckungsrecht BrüsselIaVerordnung (EuGVVO 2012) und Übereinkommenvon Lugano 2007 Herausgeber,LexisNexis, Wien, 2015, s. 296, pkt 3.


8      Wyrok z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 29).


9      Wyroki: z dnia 10 kwietnia 2003 r., Pugliese (C‑437/00, EU:C:2003:219, pkt 17, 22); z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 27); z dnia 12 października 2016 r., Kostanjevec (C‑185/15, EU:C:2016:763, pkt 37).


10      Wyrażenie zaczerpnięte z wyroku z dnia 14 września 2017 r., Nogueira i in. (C‑168/16 i C‑169/16, EU:C:2017:688, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).


11      W sprawozdaniu P. Jenarda w sprawie konwencji brukselskiej (Dz.U. 1979, C 59, s. 1) stwierdzono, że „w celu ustalenia jurysdykcji powództwo wzajemne musi być związane z powództwem głównym. Z uwagi na to, że powiązanie nie jest znane wszystkim ustawodawstwom, treść, zainspirowana projektem belgijskiego kodeksu postępowania, wskazuje, że powództwo wzajemne musi wynikać albo z umowy, albo ze stanu faktycznego stanowiących podstawę powództwa pierwotnego” (s. 28).


12      Zobacz dla przypomnienia szczegółowej historii legislacyjnej wyroki: z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 14, 17); z dnia 14 września 2017 r., Nogueira i in., C‑168/16 i C‑169/16, EU:C:2017:688, pkt 46.


13      Zdanie to było już cytowane w wyroku z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 24).


14      Zobacz projekt rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych [COM(1999) 348 wersja ostateczna], uzasadnienie.


15      Wyroki: z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 17, 30); dnia 14 września 2017 r., Nogueira i in. (C‑168/16 i C‑169/16, EU:C:2017:688, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).


16      Wyroki: z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 18); z dnia 14 września 2017 r., Nogueira i in. (C‑168/16 i C‑169/16, EU:C:2017:688, pkt 51 i przytoczone tam orzecznictwo).


17      Zobacz w odniesieniu do art. 18 rozporządzenia wyrok z dnia 10 września 2015 r., Holterman Ferho Exploitatie i in. (C‑47/14, EU:C:2015:574, pkt 36, 37 i przytoczone tam orzecznictwo) oraz w odniesieniu do art. 19 pkt 2 przedmiotowego rozporządzenia wyrok z dnia 14 września 2017 r., Nogueira i in. (C‑168/16 i C‑169/16, EU:C:2017:688, pkt 47, 48 i przytoczone tam orzecznictwo).


18      Wyrok z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 22).


19      Wyrok z dnia 12 października 2016 r., Kostanjevec (C‑185/15, EU:C:2016:763, pkt 36).


20      Wyrok z dnia 12 października 2016 r., Kostanjevec (C‑185/15, EU:C:2016:763, pkt 37).


21      Wyrok z dnia 12 października 2016 r., Kostanjevec (C‑185/15, EU:C:2016:763, pkt 38).


22      Podobnie w wyroku z dnia 11 kwietnia 2013 r., Sapir i in. (C‑645/11, EU:C:2013:228, pkt 42), dotyczącym art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001, i w komentarzu: D. Czernich, G. Kodeki P. Mayr, EuropäischesGerichtsstands- undVollstreckungsrechtBrüsselIaVerordnung (EuGVVO 2012) und Übereinkommenvon Lugano 2007 Herausgeber,LexisNexis, Wien, 2015, s. 296 pkt 3.


23      Głębsza analiza art. 6 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 w: U. Magnus, P. Mankowski, European Commentaries on Private International Law, Brussels Ibis Regulation, vol. 1, Sellier European Law Publishers, Otto Schmidt, Köln, 2015, s. 401, w szczególności w kwestii wyrażenia „same contract” zawartego w wersji angielskiej ww. rozporządzenia.


24      Wyrażenie to znajduje się w opinii rzecznik generalnej J. Kokott w sprawie Kostanjevec (C‑185/15, EU:C:2016:397, pkt 44).


25      Zobacz, w celu przypomnienia specyfiki umowy o pracę, wyrok z dnia 15 stycznia 1987 r., Shenavai (266/85, EU:C:1987:11, pkt 16). Jako przykład kilku stosunków umownych zob. wyrok z dnia 10 kwietnia 2003 r., Pugliese (C‑437/00, EU:C:2003:219, pkt 4–9) oraz, w szczególności jeżeli chodzi o spółki należące do tej samej grupy, wyroki: z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline (C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 7–10); a także z dnia 10 września 2015 r., Holterman Ferho Exploitatie i in. (C‑47/14, EU:C:2015:574 pkt 12–18).


26      Jako aktualny przykład zob. wyrok z dnia 14 września 2017 r., Nogueira i in. (C‑168/16 i C‑169/16, EU:C:2017:688, pkt 55), dotyczący autonomicznej wykładni art. 19 pkt 2 rozporządzenia nr 44/2001.


27      Dz.U. 1998, C 27, s. 34. Artykuł 6 tej konwencji ma zastosowanie do umów zawartych do dnia 17 grudnia 2009 r. Po tym dniu stosuje się, zgodnie z art. 28 tego rozporządzenia, art. 8 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.U. 2008, L 177, s. 6).