Language of document : ECLI:EU:T:2011:361

Sprawa T-59/07

Polimeri Europa SpA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek kauczuku butadienowego i emulsyjnego kauczuku butadienowo-styrenowego – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Naruszenie jednolite – Dowód istnienia porozumienia, decyzji i uzgodnionej praktyki – Grzywny – Waga i czas trwania naruszenia – Okoliczności obciążające

Streszczenie wyroku

1.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu

(art. 81 ust. 1 WE, art. 82 WE)

2.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Charakter prawny – Charakter przygotowawczy

(art. 81 WE)

3.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Uprawnienia Komisji – Uprawnienie do połączenia dwóch odrębnych postępowań (art. 81 WE)

4.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie

(art. 81 ust. 1 WE)

5.      Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie

(art. 81 WE, 82 WE)

6.      Postępowanie – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Analogiczne wymogi w odniesieniu do argumentów powoływanych na poparcie zarzutu

(statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c))

7.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie

(art. 81 ust. 1 WE)

8.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Spoczywający na Komisji ciężar dowodu naruszenia – Granice

(art. 81 ust. 1 WE)

9.      Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Dowód – Odpowiedź przedsiębiorstwa na wniosek Komisji o udzielenie informacji

(art. 81 WE, 82 WE)

10.    Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie

(art. 81 ust. 1 WE)

11.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Ocena uzależniona od charakteru naruszenia – Bardzo poważne naruszenia

(art. 81 WE; komunikat Komisji 98/C 9/03)

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Obowiązek zapewnienia proporcjonalności między wysokością grzywien a całkowitą wielkością rynku danego produktu – Brak

(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 3)

13.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Odstraszający charakter grzywny

(art. 81 WE; komunikat Komisji 98/C 9/03)

14.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Obrót, jaki należy uwzględnić

(art. 81 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

15.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności obciążające – Powrót do naruszenia – Pojęcie

(art. 81 WE; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 2)

16.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Okoliczności łagodzące – Niestosowanie porozumienia w praktyce – Ocena

(art. 81 WE; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 3 tiret drugie)

1.      Odnośnie do przeprowadzenia dowodu naruszenia art. 81 ust. 1 WE obowiązkiem Komisji jest przedstawienie dowodu stwierdzonego przez nią naruszenia i wskazanie takich środków dowodowych, które w sposób wystarczający pod względem prawnym wykażą istnienie okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie. Komisja jest zatem zobowiązana do dostarczenia dokładnych i zgodnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że naruszenie zostało popełnione.

Ponadto działania stanowiące praktyki i porozumienia antykonkurencyjne, zwykle mają miejsce poza prawem, spotkania odbywają się potajemnie, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Z tego wynika, że nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o bezprawnym nawiązaniu kontaktu pomiędzy przedsiębiorstwami, będą one zazwyczaj jedynie fragmentaryczne i odosobnione, i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja poszczególnych elementów w drodze dedukcji. Dlatego też w większości przypadków istnienie praktyki lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wywnioskowane na podstawie pewnej liczby zbieżnych okoliczności oraz wskazówek, które razem ujęte mogą stanowić, wobec braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji.

W tym kontekście żaden przepis ani żadna zasada ogólna prawa wspólnotowego nie zakazuje Komisji wykorzystania przeciwko przedsiębiorstwu oświadczeń innych oskarżonych przedsiębiorstw. W przeciwnym razie spoczywający na Komisji ciężar dowodu zachowań sprzecznych z art. 81 WE i 82 WE, byłby niemożliwy do spełnienia i nie do pogodzenia z misją nadzoru właściwego stosowania tych przepisów, którą nakłada na Komisję traktat.

Jeśli chodzi w szczególności o oświadczenia złożone w ramach komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli, to żaden przepis nie zakazuje Komisji korzystania z takich oświadczeń w celu wykazania istnienia naruszenia reguł konkurencji.

Takie oświadczenia nie mogą zostać uznane za pozbawione wartości dowodowej, bowiem oświadczenia sprzeczne z interesem oświadczającego należy z zasady postrzegać jako dowody szczególnie wiarygodne. Nawet jeśli należy zasadniczo założyć pewną podejrzliwość w odniesieniu do dobrowolnych zeznań głównych uczestników niedozwolonego porozumienia ze względu na to, iż uczestnicy ci prawdopodobnie będą zmierzać do umniejszenia znaczenia swojego udziału w naruszeniu i wyolbrzymienia udziału pozostałych uczestników, to niemniej jednak fakt wystąpienia o zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy w celu uzyskania zmniejszenia wysokości grzywny nie musi koniecznie stanowić zachęty do przedkładania nieprawdziwych dowodów dotyczących pozostałych uczestników kartelu. Jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również kompletność współpracy, a tym samym wystawić na niebezpieczeństwo szansę skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie współpracy. W szczególności fakt, iż osoba przyzna, że popełniła naruszenie i potwierdzi w ten sposób istnienie faktów wykraczających poza te fakty, których istnienie można było wyprowadzić bezpośrednio z rozpatrywanych dokumentów, oznacza a priori, o ile nie występują okoliczności szczególne wskazujące, że jest inaczej, że osoba ta postanowiła mówić prawdę.

(por. pkt 50–52, 58)

2.      Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów jest dokumentem o charakterze procesowym i przygotowawczym, które w celu zapewnienia skutecznego korzystania z prawa do obrony określa zakres postępowania administracyjnego wszczętego przez Komisję, uniemożliwiając jej w ten sposób uwzględnienie innych zarzutów w decyzji kończącej postępowanie w danej sprawie. Ponadto sporządzenie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów przez Komisję w żadnym wypadku nie może być uznane za dowód domniemania winy przedsiębiorstwa, którego dotyczy. W przeciwnym razie otwarcie jakiegokolwiek postępowania w sprawie mogłoby potencjalnie stanowić zamach na zasadę domniemania niewinności.

W tych okolicznościach sporządzenie pierwszego a następnie drugiego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów nie mogło prowadzić samo w sobie do stwierdzenia jakiejkolwiek nieprawidłowości.

Jeżeli chodzi o ewentualne zmiany, jakie zawierało drugie pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w stosunku do pierwszego pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, cechą charakterystyczną tego dokumentu procesowego jest jego tymczasowość i możliwość wprowadzania do niego zmian w trakcie oceny, którą przeprowadza później Komisja, na podstawie stanowisk przedstawionych jej w odpowiedzi przez strony oraz dalszych ustaleń faktycznych. Komisja powinna bowiem uwzględnić informacje wynikające z całego postępowania administracyjnego, aby odstąpić od zarzutów nieuzasadnionych albo w celu dopracowania i uzupełnienia pod względem faktycznym oraz prawnym argumentacji służącej do poparcia zrzutów, które podtrzymuje. W związku z tym, skoro Komisja może zmienić, zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym, swoją argumentację pomiędzy pismem w sprawie przedstawienia zarzutów a decyzją końcową, to tym bardziej może to uczynić pomiędzy dwoma pismami w sprawie przedstawienia zarzutów.

(por. pkt 68–70, 73)

3.      W dziedzinie karteli, Komisja ma prawo dzielić, jak również łączyć postępowania z obiektywnych powodów. Można zatem połączyć dwa postępowania, z których każde dotyczy szczególnego produktu, jeśli produkty te należą do tego samego sektora działalności, zważywszy zwłaszcza na fizyczne cechy charakterystyczne oraz przeznaczenie tych dwóch produktów i jeśli niektóre z nielegalnych spotkań przedsiębiorstw dotyczą zarówno jednego jak i drugiego produktu. Ponadto, nawet przy założeniu, że naruszenie, którego dotyczy to połączenie można uznać za obejmujące w rzeczywistości dwa różne naruszenia, fakt, że naruszenia te stwierdzono w kilku decyzjach albo w jednej decyzji, jest bez znaczenia, zakładając, że przedmiotowe naruszenia nie uległy przedawnieniu.

Ponadto naruszenie art. 81 ust. 1 WE może być wynikiem nie tylko pojedynczego działania, ale również ciągu działań czy też ciągłego zachowania. Taka wykładnia nie może zostać podważona ze względu na to, że jeden lub kilka elementów tego szeregu działań lub tego zachowania o charakterze ciągłym mogą również stanowić, same w sobie i rozpatrywane odrębnie, naruszenie wspomnianego przepisu. W przypadku gdy poszczególne działania z uwagi na identyczny cel polegający na zakłóceniu konkurencji na wspólnym rynku wpisują się w „całościowy plan”, Komisja jest uprawniona przypisać odpowiedzialność za te działania na podstawie udziału w naruszeniu postrzeganym jako całość. Skoro Komisja może zgodnie z prawem uznać, że poszczególne przejawy stanowią część jednolitego naruszenia, ponieważ wpisują się w całość mającą na celu zakłócenie konkurencji, okoliczność, że liczba i intensywność praktyk kartelowych różnią się w zależności od rynku, na którym występują, nie oznacza, że naruszenie nie dotyczy rynków, na których praktyki są mniej intensywne lub mniej liczne. W istocie podział ciągłego zachowania charakteryzującego się tym samym pojedynczym celem na kilka odrębnych naruszeń z uwagi na to, że praktyki kartelowe różnią się w zależności od danego rynku, byłby sztuczny.

(por. pkt 100, 272)

4.      Do celów stosowania art. 81 ust. 1 WE uwzględnianie rzeczywistych skutków porozumienia jest zbędne, jeżeli celem porozumienia jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji. W odniesieniu w szczególności do porozumień o charakterze antykonkurencyjnym, do których dochodzi podczas spotkań przedsiębiorstw konkurencyjnych, naruszenie art. 81 ust. 1 WE ma miejsce wówczas, gdy takie spotkania mają na celu ograniczenie, zapobieżenie lub zakłócenie konkurencji i zmierzają w ten sposób do sztucznej regulacji rynku. W takim przypadku, aby w dostatecznym stopniu udowodnić udział przedsiębiorstwa w kartelu, wystarczy, że Komisja wykaże, iż dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach, w trakcie których zawarto porozumienia o antykonkurencyjnym charakterze. Jeśli uczestnictwo w takich spotkaniach zostało ustalone, to na tym przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów, które mogą świadczyć, że jego udziałowi w tych spotkaniach w najmniejszym stopniu nie przyświecał cel antykonkurencyjny, poprzez wykazanie, że poinformowało ono swoich konkurentów o tym, że uczestniczy w tych spotkaniach w innym aniżeli oni celu.

Zatem jeśli dowód na istnienie porozumienia między przedsiębiorstwami nie wynika ze zwyczajnego stwierdzenia podobieństwa zachowań na rynku, lecz z dokumentów, z których wynika, że nielegalne praktyki tych przedsiębiorstw są rezultatem uzgodnienia, alternatywne wyjaśnienie odnośnie do stosowanych cen, zgodnie z którym zarzucana koordynacja cen stanowiłaby w rzeczywistości reakcję producentów na koszty surowców i ewolucję rynku, nie jest w stanie podważyć stwierdzenia Komisji co do istnienia kartelu.

(por. pkt 103, 108, 109)

5.      Jeżeli podmiot gospodarczy prowadzący działalność narusza zasady konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej. Jednakże, jeżeli dwa podmioty stanowią jedną jednostkę gospodarczą, sam fakt, że podmiot popełniający naruszenie w dalszym ciągu istnieje, nie stoi na przeszkodzie temu, aby sankcję nałożyć na podmiot, na który działalność gospodarcza została przeniesiona. Takie nałożenie sankcji jest dopuszczalne, w szczególności, w przypadku gdy te podmioty znajdowały się pod kontrolą tej samej osoby i przez wzgląd na ścisłe związki między nimi pod względem gospodarczym i organizacyjnym, stosowały zasadniczo jednakowe wytyczne gospodarcze.

Tak więc w sytuacji, gdy w trakcie ich zachowania o charakterze naruszenia dwie spółki były całkowicie kontrolowane, bezpośrednio albo pośrednio, przez tę samą spółkę, zasada osobistej odpowiedzialności nie stoi na przeszkodzie nałożeniu za naruszenie rozpoczęte przez pierwszą z tych spółek i kontynuowane przez drugą z nich łącznej sankcji na tą ostatnią spółkę.

W każdym razie sankcja nałożona na przedsiębiorstwo, które nadal istnieje z prawnego punktu widzenia, lecz nie prowadzi działalności gospodarczej, niesie za sobą ryzyko braku wywołania skutku odstraszającego. Ponadto gdyby nie przewidziano innej możliwości nałożenia sankcji na inny podmiot niż ten, który popełnił naruszenie, przedsiębiorstwa mogłyby unikać sankcji poprzez zwykłą zmianę ich tożsamości w drodze restrukturyzacji, zbycia lub innych zmian prawnych czy organizacyjnych.

(por. pkt 123–126, 129)

6.      Zgodnie z art. 21 statutu Trybunału Sprawiedliwości i art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Sądem skarga powinna zawierać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. Aby skarga była dopuszczalna, konieczne jest, by istotne okoliczności faktyczne i prawne, na których została oparta, wynikały, choćby w sposób zwięzły, lecz spójny i zrozumiały, z samej treści skargi. Choć sama treść skargi może zostać wsparta lub uzupełniona, w przypadku kwestii szczególnych, odesłaniami do poszczególnych fragmentów dokumentów do niej załączonych, ogólne odesłanie do innych dokumentów, nawet załączonych do skargi, nie może zastąpić braku istotnych elementów argumentacji prawnej, które zgodnie ze wspomnianymi powyżej przepisami muszą być zawarte w samej skardze.

Ponadto nie do Sądu należy poszukiwanie i odnajdywanie w załącznikach zarzutów i argumentów, które mogłyby być podstawą skargi, albowiem załączniki spełniają funkcję wyłącznie dowodową i dokumentacyjną.

Analogiczne wymogi niezbędne są, w przypadku gdy argument jest powoływany na poparcie zarzutu. Zatem nie spełnia wspomnianych wymogów argument, którego istotne elementy są zawarte wyłącznie w załączniku do skargi.

Przedsiębiorstwo nie może usunąć tego braku poprzez umieszczenie w replice pewnych informacji faktycznych lub prawnych oraz poprzez odesłanie do określonych załączników do skargi lub poprzez dodanie nowych załączników do skargi. Treść repliki jest bowiem z założenia pozbawiona znaczenia z punktu widzenia zgodności skargi z ustanowionymi w art. 44 § 1 regulaminu postępowania wymogami. W szczególności dopuszczalność zarzutów i argumentów wysuwanych w replice z zamiarem wzmocnienia zarzutów zawartych w skardze nie może być przywoływana w celu zaradzenia istniejącemu w momencie wniesienia skargi uchybieniu wymogom ustanowionym w art. 44 § 1 regulaminu postępowania; w przeciwnym wypadku przepis ten zostałby pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia.

(por. pkt 161, 162, 168, 169)

7.      W przypadku porozumień, do których dochodzi podczas spotkań konkurujących ze sobą przedsiębiorstw, naruszenie reguł konkurencji ma miejsce, gdy spotkania mają taki właśnie cel i zmierzają w ten sposób do sztucznej regulacji rynku. W takim przypadku przedsiębiorstwo ponosi odpowiedzialność za naruszenia, jeżeli uczestniczyło w tych spotkaniach, znało ich cel, nawet jeśli potem nie zastosowało w praktyce środków ustalonych podczas tych spotkań. Mniej więcej regularny udział przedsiębiorstwa w spotkaniach oraz mniej więcej pełne stosowanie w praktyce ustalonych środków nie ma wpływu na istnienie odpowiedzialności, ale na jej zakres, a tym samym na wysokość sankcji.

(por. pkt 173)

8.      W praktyce Komisja często jest zobowiązana do udowodnienia istnienia naruszenia reguł konkurencji w warunkach mało sprzyjających temu zadaniu, ponieważ od czasu wystąpienia okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie mogło upłynąć wiele lat, a także że wiele przedsiębiorstw objętych dochodzeniem nie współpracowało aktywnie z Komisją. W tym kontekście przedsiębiorstwu winnemu naruszenia byłoby bowiem zbyt łatwo uniknąć jakiejkolwiek kary, jeżeli mogłoby ono podnieść argument, że informacje przedstawione w odniesieniu do funkcjonowania bezprawnego porozumienia są zbyt niejasne w sytuacji, w której istnienie porozumienia i jego antykonkurencyjny cel zostały wykazane w sposób wystarczający. Przedsiębiorstwa mogą bronić się odpowiednio w takiej sytuacji w ten sposób, że mają możliwość zajęcia stanowiska wobec wszystkich dowodów przedstawionych przeciwko nim przez Komisję.

(por. pkt 177)

9.      W ramach postępowania administracyjnego w sprawach o naruszenie reguł konkurencji oświadczenia złożone w imieniu przedsiębiorstwa posiadają znaczną wartość dowodową, ponieważ są związane ze znacznym ryzykiem prawnym i gospodarczym. Wartość ta jest szczególnie wysoka, gdy oświadczenia przedsiębiorstwa stanowią potwierdzenie innych oświadczeń tego samego rodzaju.

Ponadto odpowiedzi udzielone w imieniu przedsiębiorstwa posiadają większą wiarygodność niż odpowiedź udzielona przez współpracownika, niezależnie od jego osobistego doświadczenia czy opinii.

(por. pkt 179, 183, 267, 270)

10.    Przedsiębiorstwo może być pociągnięte do odpowiedzialności za cały kartel, nawet jeśli zostało udowodnione, że brało ono bezpośredni udział jedynie w jednym lub kilku elementach składowych kartelu, jeżeli, po pierwsze, przedsiębiorstwo to wiedziało lub powinno było wiedzieć, że zmowa, w której uczestniczyło, w szczególności poprzez udział w regularnych spotkaniach odbywających się przez wiele lat, była częścią pewnego ogólnego układu mającego na celu zakłócenie normalnej konkurencji, i, po drugie, że układ ten obejmował wszystkie elementy składowe kartelu. Podobnie fakt, że poszczególne przedsiębiorstwa odgrywały różne role w realizacji wspólnego celu, nie zmienia niczego w jego antykonkurencyjnym charakterze i tym samym w naruszeniu, o ile każde przedsiębiorstwo na swojej płaszczyźnie przyczyniało się do osiągnięcia wspólnego celu.

(por. pkt 193)

11.    Z opisu bardzo poważnych naruszeń, zawartego w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS wynika, że porozumienia lub uzgodnione praktyki, które zmierzają w szczególności do ustalenia celów w zakresie cen lub przydziału limitów ilościowych sprzedaży, mogą na podstawie samego ich charakteru skutkować uznaniem ich za „bardzo poważne”, przy czym Komisja nie ma obowiązku wykazania konkretnego wpływu naruszenia na rynek. Podobnie, porozumienia horyzontalne w dziedzinie cen stanowią część najpoważniejszych naruszeń w prawie konkurencji i same mogą zatem być zakwalifikowane jako bardzo poważne.

(por. pkt 225)

12.    Przy ustalaniu kwoty każdej grzywny nałożonej za naruszenie reguł konkurencji Komisja dysponuje swobodnym uznaniem. Zgodnie z art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 wysokość grzywny określa się na podstawie wagi i czasu trwania naruszenia. Co więcej, wspomniana wysokość grzywny jest wynikiem szeregu obliczeń arytmetycznych, które Komisja przeprowadza zgodnie z wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS. Kwotę tę ustala się między innymi w oparciu o różne okoliczności związane z indywidualnym zachowaniem danego przedsiębiorstwa, takie jak występowanie okoliczności obciążających lub łagodzących.

Z tych ram prawnych nie można wywieść, że Komisja powinna zapewnić proporcjonalność między obliczoną w ten sposób wysokością grzywny a całkowitą wielkością rynku danego produktu w określonym roku naruszenia, podczas gdy omawiane naruszenie trwało wiele lat, a wysokość grzywny zależy również od innych okoliczności związanych z indywidualnym zachowaniem przedsiębiorstwa.

(por. pkt 232)

13.    Uprawnienie Komisji do nakładania grzywien na przedsiębiorstwa, które umyślnie lub przez niedbalstwo dopuściły się naruszenia postanowień art. 81 WE, stanowi jeden z instrumentów nadanych Komisji w celu umożliwienia jej spełnienia misji nadzorczej przyznanej jej przez prawo wspólnotowe, obejmującej obowiązek prowadzenia ogólnej polityki mającej na celu stosowanie w dziedzinie konkurencji reguł ustalonych w traktacie i doprowadzenia do tego, ażeby zachowania przedsiębiorstw były z nimi zgodne. Z powyższych uwag wynika, że Komisja musi zapewnić swym działaniom odstraszający skutek, dokonując oceny wagi naruszenia w celu ustalenia kwoty grzywny, przede wszystkim jeśli chodzi o naruszenia wyjątkowo szkodliwe dla realizacji celów Wspólnoty.

Wymaga to, by kwota grzywny była tak dostosowana, aby uwzględnić zamierzony wpływ na przedsiębiorstwo, na które jest nałożona, po to, by grzywna nie była zbyt niska lub zbyt wysoka, biorąc zwłaszcza pod uwagę możliwości finansowe danego przedsiębiorstwa, zgodnie z wymogami wynikającymi, po pierwsze, z konieczności zapewnienia skuteczności grzywny, a po drugie, z poszanowania zasady proporcjonalności. Przedsiębiorstwo o dużym rozmiarze, dysponujące znacznymi zasobami finansowymi w stosunku do zasobów innych członków kartelu może łatwiej zgromadzić środki niezbędne do zapłacenia swej grzywny, co uzasadnia nałożenie na nie, w celu zapewnienia odstraszającego skutku tej grzywny, między innymi poprzez zastosowanie mnożnika, grzywny proporcjonalnie wyższej niż grzywna za to samo naruszenie dokonane przez przedsiębiorstwo, które nie dysponuje takimi zasobami. W szczególności uwzględnianie globalnego obrotu każdego z przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu ma znaczenie przy ustalaniu kwoty grzywny.

Celem odstraszającego skutku, do którego osiągnięcia Komisja jest uprawniona przy ustalaniu wysokości grzywny, jest zapewnienie przestrzegania przez przedsiębiorstwa reguł konkurencji określonych w traktacie dla ich działań na terenie Wspólnoty czy Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Wynika z tego, że odstraszający charakter, jaki może być uwzględniony przy obliczaniu grzywny, jest określany, biorąc pod uwagę wiele czynników, a nie wyłącznie szczególną sytuację ukaranego przedsiębiorstwa. Zasada ta znajduje zastosowanie w szczególności, gdy Komisja określała mnożnik odstraszający stosowany względem grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo.

(por. pkt 243–246)

14.    Okoliczność, w której kilka spółek jest solidarnie zobowiązanych do zapłaty grzywny, ponieważ tworzą przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE, nie oznacza, jeśli chodzi o stosowanie górnej granicy przewidzianej w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, że zobowiązanie każdej z nich nie przekracza 10% uzyskanego przez nią obrotu w ostatnim roku obrotowym. Górna granica 10% w rozumieniu tego przepisu powinna być obliczona na podstawie łącznego obrotu wszystkich spółek tworzących jednolitą jednostkę gospodarczą działającą jako przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE, ponieważ jedynie łączny obrót spółek składowych może stanowić informację o wielkości i sile gospodarczej rozpatrywanego przedsiębiorstwa.

(por. pkt 253, 313)

15.    W pkt 2 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS wskazuje się jako przykład okoliczności obciążających powrót tego samego albo tych samych przedsiębiorstw do naruszenia tego samego rodzaju. Pojęcie powrotu do naruszenia – tak jak jest ono rozumiane w niektórych krajowych porządkach prawnych – oznacza, że osoba dokonuje ponownych naruszeń po ukaraniu jej za podobne naruszenia. Ewentualny powrót do naruszenia jest jednym z czynników, jakie należy wziąć pod uwagę przy przeprowadzaniu analizy wagi spornego naruszenia.

W tam względzie, w sytuacji, gdy Komisja uwzględnia pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 81 WE w celu zastosowania okoliczności obciążającej związanej z powrotem do naruszenia i uznaje, że ponowne zachowanie stanowiące naruszenie tego samego przedsiębiorstwa zachodzi nawet wówczas, gdy w analizowanym zachowaniu stanowiącym naruszenie nie uczestniczą te same osoby prawne, ma ona obowiązek przedstawić dokładne dowody na poparcie swojego twierdzenia.

Zatem jeśli ewolucja struktury oraz kontroli analizowanych spółek jest szczególnie złożona, na Komisji ciąży obowiązek dostarczenia wystarczająco dokładnych informacji ewolucji spółek należących do danego przedsiębiorstwa przed naruszeniem i powołania wszystkich koniecznych szczegółowych argumentów dla uznania, że, spółki wskazane w jej decyzji i spółki wskazane we wcześniejszych decyzjach stanowią to samo przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE.

(por. pkt 293–295, 298, 299, 302)

16.    Zgodnie z pkt 3 tiret drugie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS niewdrożenie w praktyce porozumień lub praktyk stanowiących naruszenie może stanowić okoliczność łagodzącą. Jednakże okoliczność, iż dane przedsiębiorstwo, w stosunku do którego wykazano uczestnictwo w uzgodnieniach z jego konkurentami, nie zachowywało się na rynku w sposób uzgodniony z konkurentami, niekoniecznie musi być uwzględniona jako okoliczność łagodząca w ramach ustalania należnej kwoty grzywny.

Przedsiębiorstwo, które mimo uzgodnień ze swymi konkurentami prowadzi na rynku bardziej lub mniej niezależną politykę, może bowiem po prostu próbować wykorzystać kartel dla swojej korzyści, a przedsiębiorstwo, które nie dystansuje się od wyników spotkania, w którym uczestniczyło, ponosi co do zasady pełną odpowiedzialność z tytułu uczestnictwa w kartelu. Wobec tego Komisja jest zobowiązana do uznania istnienia okoliczności łagodzącej wynikającej z niewprowadzenia w życie kartelu tylko w przypadku, gdy przedsiębiorstwo wskazujące na tę okoliczność może wykazać, że w sposób wyraźny i znaczny przeciwstawiło się wejściu w życie tego kartelu, do tego stopnia, że zakłóciło jego funkcjonowanie i że nie wywołało wrażenia, że przystąpiło do porozumienia, nakłaniając tym samym inne przedsiębiorstwa do wprowadzenia w życie spornego kartelu. Zminimalizowanie ryzyka obowiązku zapłaty wysokiej grzywny byłoby bowiem zbyt łatwe dla przedsiębiorstw, gdyby mogły one odnosić korzyści z bezprawnego kartelu, a następnie korzystać z obniżenia grzywny z tego powodu, że odgrywały wyłącznie ograniczoną rolę we wprowadzeniu naruszenia w życie, podczas gdy ich postawa nakłoniła inne przedsiębiorstwa do bardziej szkodliwego dla konkurencji zachowania.

(por. pkt 306, 307)