Sprawy połączone C‑581/10 i C‑629/10
Emeka Nelson i in.
przeciwko
Deutsche Lufthansa AG
i
TUI Travel plc i in.
przeciwko
Civil Aviation Authority
[wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożone przez Amtsgericht Köln i High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court)]
Transport lotniczy – Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 – Artykuły 5–7 – Konwencja montrealska – Artykuły 19 i 29 – Prawo do odszkodowania w przypadku opóźnienia lotu – Zgodność
Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 23 października 2012 r.
1. Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Prawo do odszkodowania w przypadku odwołania lotu – Stosowanie w wypadku dużego opóźnienia – Zasada równego traktowania
(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, motyw 3 i art. 5, 6, 7)
2. Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Prawo do odszkodowania w przypadku opóźnienia – Warunki
(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5–7)
3. Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Prawo do odszkodowania w przypadku opóźnienia – Niezgodność z konwencją o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego – Brak
(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5–7; konwencja montrealska, art. 19, 22, 29)
4. Transport – Transport lotniczy – Rozporządzenie nr 261/2004 – Wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów – Prawo do odszkodowania w przypadku opóźnienia – Naruszenie zasady pewności prawa – Brak – Naruszenie zasady proporcjonalności – Brak
(rozporządzenie nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 5–7)
5. Pytania prejudycjalne – Wykładnia – Skutki w czasie wyroków dokonujących wykładni – Skutek wsteczny – Ograniczenie przez Trybunał – Pewność prawa – Swobodna ocena przysługująca Trybunałowi
(art. 267 TFUE)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 30–38)
2. Wykładni art. 5–7 rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, należy dokonywać w ten sposób, że pasażerom opóźnionych lotów przysługuje prawo do odszkodowania na mocy tego rozporządzenia w sytuacji, gdy z powodu tych lotów ponoszą oni stratę czasu wynoszącą co najmniej trzy godziny, czyli gdy docierają do swojego miejsca docelowego co najmniej trzy godziny po pierwotnie przewidzianej przez przewoźnika lotniczego godzinie przylotu. Takie opóźnienie nie daje jednak pasażerom prawa do odszkodowania, jeżeli przewoźnik lotniczy jest w stanie dowieść, iż duże opóźnienie lotu jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków, to jest okoliczności, które pozostają poza zakresem skutecznej kontroli przewoźnika lotniczego.
(por. pkt 40; pkt 1 sentencji)
3. Ani z art. 19, 22 i 29, ani z pozostałych postanowień konwencji montrealskiej o ujednoliceniu niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego nie wynika, że intencją jej autorów było ochronienie tych przewoźników przed podejmowaniem w stosunku do nich działań innych niż przewidziane w tych postanowieniach, w szczególności tych, którymi mogą być zainteresowane władze publiczne w celu naprawienia w sposób ujednolicony i natychmiastowy szkód, które stanowią niedogodności wynikające z opóźnienia w pasażerskim transporcie lotniczym, bez narażania pasażerów na niedogodności związane z sądowym dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych.
Odszkodowanie przewidziane w art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, znajduje się poza zakresem stosowania konwencji montrealskiej. W istocie straty czasu związana z opóźnieniem lotu, która stanowi niedogodność w rozumieniu rozporządzenia nr 261/2004 nie można zakwalifikować jako „szkody wynikłej z opóźnienia” w rozumieniu art. 19 konwencji montrealskiej, zatem nie może ona wchodzić w zakres stosowania art. 29 tejże konwencji. Ponadto wszyscy pasażerowie opóźnionych lotów tracą czas w identyczny sposób i w konsekwencji stracie tej można zadośćuczynić za pomocą ujednoliconego środka, bez potrzeby dokonywania jakiejkolwiek oceny indywidualnej sytuacji każdego pasażera, którego ona dotyczy. Tym samym środek taki może być zastosowany natychmiast. Niekoniecznie istnieje także związek przyczynowy pomiędzy z jednej strony rzeczywistym opóźnieniem a z drugiej strony stratą czasu uważaną za istotną dla ustalenia istnienia prawa do odszkodowania na mocy rozporządzenia nr 261/2004 lub dla obliczenia jego kwoty. W konsekwencji wynikający z rozporządzenia nr 261/2004 obowiązek mający na celu wypłatę odszkodowania pasażerom znacznie opóźnionych lotów jest zgodny z art. 29 konwencji montrealskiej i ma charakter uzupełniający w stosunku do art. 29 konwencji montrealskiej, ponieważ znajduje się na etapie wcześniejszym niż obowiązek przewidziany w tym postanowieniu.
(por. pkt 46–49, 52, 53, 55–57)
4. W odniesieniu do jasności obowiązków nałożonych na przewoźników lotniczych w rozporządzeniu nr 261/2004 ustanawiającym wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, zasada pewności prawa wymaga, by podmioty mu podlegające mogły ustalić w sposób jednoznaczny swoje prawa i obowiązki oraz podjąć w związku z tym odpowiednie kroki. Tymczasem w świetle wymogów wynikających z zasady równego traktowania przewoźnicy lotniczy nie mogą twierdzić, że nałożony na nich przez rozporządzenie nr 261/2004 obowiązek wypłaty odszkodowania pasażerom w wypadkach opóźnienia lotu, narusza zasadę pewności prawa. W istocie pasażerowie, których lot uległ opóźnieniu, i przewoźnicy lotniczy mogą jednoznacznie ustalić, od jakiego momentu, odpowiednio, ci pierwsi mogą dochodzić odszkodowania, a ci drudzy są zobowiązani do jego wypłacenia, ponieważ wprowadzenie jasnego ograniczenia czasowego pozwala również uniknąć sytuacji, w której sądy krajowe dokonywałyby różnej wykładni pojęcia dużego opóźnienia, co w pewnych wypadkach prowadziłoby do niepewności prawa.
Ponadto obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej pasażerom opóźnionego samolotu nie narusza zasady proporcjonalności. Znaczenie, jakie ma cel ochrony konsumentów, włączając pasażerów lotniczych, może uzasadnić negatywne konsekwencje gospodarcze dla niektórych podmiotów gospodarczych, nawet jeśli są one duże. Ponadto ze względu na nieodwracalny, obiektywny i łatwy do określenia charakter poniesionej straty czasu środek polegający na przyznaniu wszystkim pasażerom, których dotyczy niedogodność, natychmiastowego i zryczałtowanego odszkodowania pieniężnego wydaje się szczególnie odpowiedni. Ponadto obowiązek odszkodowania dotyczy wyłącznie dużych opóźnień a kwota odszkodowania może być jeszcze zmniejszona o jeżeli opóźnienie wynosi mniej niż cztery godziny. Wreszcie nie przysługuje ono jeżeli przewoźnik lotniczy jest w stanie dowieść, że odwołanie lub duże opóźnienie lotu jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków, to jest okoliczności, które pozostają poza zakresem skutecznej kontroli przewoźnika lotniczego. Ponadto ten ostatni może dochodzić odszkodowania od jakiejkolwiek osoby, w tym osoby trzeciej, która spowodowała opóźnienie.
(por. pkt 66–68, 75, 77–81)
5. Jedynie w wyjątkowych przypadkach Trybunał, stosując ogólną zasadę pewności prawa leżącą u podstaw porządku prawnego Unii, może uznać, że należy ograniczyć ze skutkiem dla wszystkich zainteresowanych możliwość powoływania się na zinterpretowany przez niego przepis celem podważenia stosunków prawnych nawiązanych w dobrej wierze. W tych ramach do Trybunału należy jednak określenie jednej chwili, od której dokonana przez niego wykładnia przepisu prawa Unii stanie się skuteczna. W tym względzie ograniczenie skutków w czasie takiej wykładni dopuszczalne jest jedynie w samym wyroku rozstrzygającym w kwestii wykładni, o którą się zwrócono. Zasada ta gwarantuje równość traktowania państw członkowskich i innych podmiotów prawa wspólnotowego oraz spełnia tym samym również wymagania wynikające z zasady pewności prawa. Gdy dokonana przez Trybunał wykładnia odpowiada wykładni dokonanej we wcześniejszym wyroku, gdzie nie ograniczono skutków w czasie, nie ma podstaw do ograniczenia w czasie skutków wyroku późniejszego.
(por. pkt 89–91, 93, 94)