Sprawa C‑1/09
Centre d’exportation du livre français (CELF)
i
Ministre de la Culture et de la Communication
przeciwko
Société internationale de diffusion et d’édition (SIDE)
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Conseil d’État (Francja)]
Pomoc państwa – Artykuł 88 ust. 3 WE – Bezprawnie przyznana pomoc uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem – Stwierdzenie nieważności decyzji Komisji – Sądy krajowe – Żądanie odzyskania pomocy bezprawnie wprowadzonej w życie – Zawieszenie postępowania aż do wydania przez Komisję nowej decyzji – Wyjątkowe okoliczności mogące ograniczyć zakres obowiązku zwrotu
Streszczenie wyroku
1. Pomoc przyznawana przez państwa – Odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy – Pomoc przyznana z naruszeniem zasad postępowania z art. 88 ust. 3 WE – Decyzja Komisji uznająca pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem – Stwierdzenie nieważności tej decyzji przez sąd wspólnotowy
(art. 88 ust. 3 WE)
2. Pomoc przyznawana przez państwa – Przestrzeganie przepisów wspólnotowych – Rola sądów krajowych
(art. 88 ust. 3 WE)
3. Pomoc przyznawana przez państwa – Odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy – Pomoc przyznana z naruszeniem zasad postępowania z art. 88 ust. 3 WE – Ewentualne uzasadnione oczekiwania beneficjentów – Brak, z wyjątkiem szczególnych okoliczności
(art. 88 ust. 3 WE)
1. Sąd krajowy, do którego na podstawie art. 88 ust. 3 WE wniesiono powództwo zmierzające do nakazania zwrotu bezprawnie przyznanej pomocy państwa, nie może, jeśli stwierdzona została nieważność poprzedniej pozytywnej decyzji Komisji w tej sprawie, zawiesić postępowania w tej sprawie do czasu, gdy Komisja zajmie stanowisko w drodze wydania kolejnej decyzji w przedmiocie zgodności tej pomocy z zasadami wspólnego rynku.
Artykuł 88 ust. 3 WE powierza sądom krajowym – do czasu wydania przez Komisję końcowej decyzji – zadanie ochrony praw jednostek przed ewentualnym naruszeniem przez władze państwa zakazu wyrażonego w tym przepisie.
Celem powierzonego sądom krajowym zadania jest więc zarządzenie przez nie środków mających usunąć brak zgodności z prawem wprowadzenia w życie pomocy, tak aby jej beneficjent nie mógł nią dysponować w czasie, jaki pozostał do wydania decyzji przez Komisję.
Decyzja o zawieszeniu postępowania miałaby w rzeczywistości taki sam skutek jak decyzja o nieuwzględnieniu wniosku o zarządzenie środków ochronnych. Skutkowałaby ona bowiem tym, że przed wydaniem decyzji przez Komisję nie zostałaby wydana żadna decyzja w przedmiocie zasadności takiego wniosku. Sprowadzałaby się ona do zachowania możliwości korzystania z pomocy w okresie obowiązywania zakazu wprowadzania jej w życie, co byłoby sprzeczne z samym celem art. 88 ust. 3 WE i pozbawiałoby to postanowienie skuteczności.
Sąd krajowy nie może zatem, bez pozbawienia art. 88 ust. 3 WE skuteczności, zawiesić postępowania z naruszeniem zasady skuteczności mających zastosowanie postępowań krajowych.
Stwierdzenie przez sąd wspólnotowy nieważności pierwszej wydanej przez Komisję w przedmiocie danej pomocy decyzji pozytywnej nie może uzasadnić odmiennego rozwiązania, którego podstawą byłoby przyjęcie, że w takim przypadku pomoc taka mogłaby później ponownie zostać uznana przez Komisję za zgodną ze wspólnym rynkiem. Na usankcjonowany przez art. 88 ust. 3 WE cel wyraźnie bowiem miało wpływ przyjęcie, że – aż do momentu wydania przez Komisji nowej decyzji – jej pozytywna treść nie jest przesądzona.
(por. pkt 26, 30–34, 40; pkt 1 sentencji)
2. Sąd krajowy, do którego na podstawie art. 88 ust. 3 WE wniesiono powództwo zmierzające do nakazania zwrotu bezprawnie przyznanej pomocy państwa, ma obowiązek zarządzenia środków ochronnych jedynie w przypadku spełnienia wszystkich uzasadniających je przesłanek, a mianowicie w sytuacji, gdy uznanie danego środka za pomoc państwa nie budzi żadnych wątpliwości, gdy planowane jest bezzwłoczne wprowadzenie w życie pomocy lub została ona już w życie wprowadzona i gdy nie stwierdzono zachodzenia nadzwyczajnych okoliczności sprawiających, że jej odzyskanie jest niewłaściwe. Jeżeli wskazane przesłanki nie są spełnione, sąd krajowy winien wniosek odrzucić. Rozstrzygając w przedmiocie takiego wniosku, sąd krajowy może nakazać zwrot pomocy wraz z odsetkami lub przykładowo zdeponowanie środków pomocowych na zablokowanym koncie, którym beneficjent nie może dysponować, bez uszczerbku dla nakazu zapłaty odsetek za okres pomiędzy przedwczesnym wdrożeniem pomocy a jej zdeponowaniem na tym zablokowanym koncie. Natomiast samo tylko nakazanie przez sąd zapłaty odsetek od kwot znajdujących się na kontach przedsiębiorstwa nie powodowałoby wywiązania się z ustanowionego w art. 88 ust. 3 WE obowiązku w zakresie zawieszenia pomocy („standstill”). Nie jest bowiem wcale pewne, czy przedsiębiorstwo, które bezprawnie otrzymało pomoc państwa, mogłoby w jej braku otrzymać od instytucji finansowej pożyczkę w odpowiadającej jej kwocie na normalnych warunkach rynkowych i dzięki temu – dysponować taką kwotą przed wydaniem decyzji przez Komisję.
(por. pkt 36–38)
3. Sytuacja, w której Komisja trzykrotnie wydała decyzję uznającą daną pomoc za zgodną ze wspólnym rynkiem, a następnie sąd wspólnotowy stwierdził nieważność tych decyzji, nie może sama w sobie stanowić wyjątkowej okoliczności mogącej uzasadniać ograniczenie nałożonego na beneficjenta pomocy obowiązku jej zwrotu, jeśli pomoc ta została wprowadzona w życie z naruszeniem art. 88 ust. 3 WE.
Odbiegające od normy trzykrotne stwierdzenie nieważności świadczy bowiem a priori o trudności sprawy i, dalekie od stanowienia podstawy do uzasadnionych oczekiwań, powinno raczej zwiększać wątpliwości beneficjenta co do zgodności spornej pomocy ze wspólnym rynkiem.
Oczywiście można również uznać, że wydanie trzech kolejnych wyroków stwierdzających nieważność stanowi bardzo dziwną sytuację. Okoliczności takie mogą jednak zaistnieć w ramach normalnego funkcjonowania systemu sądowniczego, który oferuje podmiotom prawa twierdzącym, że ponoszą one skutki bezprawności danej pomocy, możliwość żądania stwierdzenia nieważności kolejnych decyzji, które ich zdaniem stanowią źródło tej sytuacji.
(por. pkt 51, 52, 55; pkt 2 sentencji)