WYROK SĄDU (szósta izba)

z dnia 27 września 2012 r. (*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek szkła płaskiego w EOG – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Ustalanie cen – Dowód naruszenia – Obliczanie kwot grzywien – Wyłączenie sprzedaży wewnętrznej – Obowiązek uzasadnienia – Równość traktowania – Okoliczności łagodzące

W sprawie T‑82/08

Guardian Industries Corp., z siedzibą w Dover, Delaware (Stany Zjednoczone),

Guardian Europe Sàrl, z siedzibą w Dudelange (Luksemburg),

reprezentowane przez adwokatów S. Völckera, F. Louisa, A. Vallery, C. Eggersa oraz H.G. Kamanna,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez F. Castilla de la Torrego oraz R. Sauera, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji z dnia 28 listopada 2007 r. C(2007) 5791 wersja ostateczna dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39165 – Szkło płaskie) w zakresie, w jakim dotyczy ona skarżących oraz obniżenia nałożonej na nie w tej decyzji kwoty grzywny,

SĄD (szósta izba),

w składzie: H. Kanninen, prezes, N. Wahl i S. Soldevila Fragoso (sprawozdawca), sędziowie,

sekretarz: N. Rosner, administrator

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 13 lutego 2012 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu

1        Skarżące, spółki Guardian Industries Corp. i Guardian Europe Sàrl, wchodzą w skład grupy Guardian, prowadzącej działalność w zakresie produkcji szkła płaskiego i szkła samochodowego. Guardian Industries jest spółką stojącą na czele grupy Guardian i posiada pośrednio 100% kapitału Guardian Europe.

2        W dniach 22, 23 lutego i 15 marca 2005 r. Komisja Wspólnot Europejskich przeprowadziła niezapowiedziane kontrole, w szczególności w pomieszczeniach spółek Guardian Flachglas GmbH, Guardian Europe i Guardian Luxguard I SA.

3        W dniu 2 marca 2005 r. spółka Asahi Glass Co. Ltd i wszystkie jej spółki zależne, w tym Glaverbel SA/NV, późniejsza AGC Flat Glass Europe SA/NV (zwana dalej „Glaverbel”), złożyły wniosek o zwolnienie z grzywny lub, ewentualnie, o jej zmniejszenie na podstawie obwieszczenia Komisji w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002, C 45, s. 3).

4        W dniu 3 stycznia 2006 r. Komisja wszczęła postępowanie na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1) i powiadomiła o nim strony w dniu 6 marca 2006 r.

5        W dniu 10 lutego 2006 r. Komisja zwróciła się do licznych przedsiębiorstw, w tym do skarżących, z żądaniem udzielenia informacji. Spółka Guardian Europe odpowiedziała na to żądanie w dniu 10 marca 2006 r.

6        W dniu 9 marca 2007 r. Komisja sporządziła pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, skierowane w dniach 13 i 14 marca 2007 r. do licznych przedsiębiorstw, w tym do skarżących.

7        W dniu 28 listopada 2007 r. Komisja wydała decyzję C(2007) 5791 wersja ostateczna dotyczącą postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39165 – Szkło płaskie) (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), której streszczenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 24 maja 2008 r. (Dz.U. C 127, s. 9), i podaną do wiadomości skarżących w dniu 3 grudnia 2007 r.

8        Zaskarżona decyzja została również skierowana do spółek Asahi Glass, Glaverbel Pilkington Deutschland AG, Pilkington Group Ltd, Pilkington Holding GmbH (te trzy ostatnie zwane dalej łącznie „Pilkington”), Compagnie de Saint‑Gobain SA i Saint‑Gobain Glass France SA (zwanych dalej łącznie „Saint‑Gobain”).

9        W zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że spółki, do których decyzja ta została skierowana, brały udział w jednolitym i ciągłym naruszeniu art. 81 ust. 1 WE, które objęło terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), polegającym na ustalaniu podwyżek cen, cen minimalnych, cen docelowych, zamrażania cen, a także innych warunków handlowych dla niepowiązanych klientów czterech kategorii produktów ze szkła płaskiego wykorzystywanych w sektorze budownictwa, a mianowicie szkła typu float, szkła o niskiej emisyjności, szkła laminowanego oraz nieprzetworzonych luster, a także na wymianie mających szczególne znaczenie informacji handlowych.

10      Skarżące zostały uznane winnymi naruszenia za okres od dnia 20 kwietnia 2004 r. do dnia 22 lutego 2005 r. i została na nie nałożona solidarnie grzywna 148 mln EUR.

 Przebieg postępowania i żądania stron

11      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 12 lutego 2008 r. skarżące wniosły niniejszą skargę.

12      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (szósta izba) postanowił o otwarciu procedury ustnej i w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania przed Sądem zadał stronom pytania na piśmie. Strony udzieliły odpowiedzi na te pytania w przewidzianym terminie.

13      W dniu 8 lutego 2012 r. skarżące przekazały Sądowi tabelę dotyczącą sposobów obliczania nałożonej na nie grzywny. W dniu 10 lutego 2012 r. Komisja przedstawiła uwagi dotyczące tego dokumentu, które zostały przekazane skarżącym w tym samym dniu.

14      Na rozprawie w dniu 13 lutego 2012 r. wysłuchano wystąpień stron oraz ich odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd.

15      Skarżące wnoszą do Sądu o:

–        stwierdzenie częściowej nieważności art. 1 zaskarżonej decyzji;

–        obniżenie kwoty nałożonej grzywny;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

16      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi;

–        obciążenie skarżących kosztami postępowania.

 Co do prawa

17      Na poparcie swych żądań dotyczących stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji skarżące podnoszą jeden zarzut, oparty na błędach w ocenie okoliczności faktycznych dotyczących okresu ich uczestnictwa w kartelu i geograficznego zasięgu kartelu. Na poparcie swych żądań obniżenia kwoty grzywny skarżące podnoszą trzy zarzuty, dotyczące, po pierwsze, konieczności obniżenia kwoty nałożonej na nie grzywny w konsekwencji częściowego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, po drugie, naruszenia zasady niedyskryminacji i obowiązku uzasadnienia w odniesieniu do obliczania grzywny, i po trzecie, błędu w ocenie ze względu na bardzo ograniczoną i bierną rolę, jaką odegrały one w naruszeniu, oraz naruszenia zasady niedyskryminacji.

18      Strony zakwestionowały ponadto na rozprawie dopuszczalność szeregu dokumentów.

 W przedmiocie dopuszczalności niektórych dokumentów i odesłań do dokumentów

 W przedmiocie dopuszczalności pisma Komisji z dnia 10 lutego 2012 r.

19      Skarżące podważyły na rozprawie dopuszczalność pisma Komisji z dnia 10 lutego 2012 r. ze względu na to, że zawierało ono dane, których nigdy wcześniej nie podano do wiadomości skarżących.

20      Komisja uważa, że pismo to, stanowiące uzupełnienie do odpowiedzi z dnia 23 stycznia 2012 r. na zadane jej przez Sąd pytania, jest dopuszczalne.

21      Należy zaznaczyć, że pismo to zostało doręczone Sądowi po upływie wyznaczonego Komisji terminu, lecz zostało jednak przekazane skarżącym w dniu 10 lutego 2012 r. Pismo to zawiera uwagi dotyczące dokumentu przedstawionego przez skarżące w dniu 8 lutego 2012 r., jak również uzupełnienie do odpowiedzi Komisji na pisemne pytanie Sądu w celu udzielenia na nie odpowiedzi przed rozprawą, dotyczące metody obliczania kwoty grzywny zaproponowanej przez skarżące w przypadku wykluczenia sprzedaży wewnętrznej. Komisja wyjaśniła w nim zatem, po pierwsze, że dane wymienione w tabeli nr 1 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów dotyczyły nie tylko sprzedaży wewnętrznej, lecz również sprzedaży niektórych kategorii szkła ostatecznie nieuwzględnionych w zaskarżonej decyzji, i po drugie, przedstawiła również stosunek całkowitej sprzedaży członków kartelu do ich sprzedaży wewnętrznej.

22      Ze względu na treść tego pisma i na okoliczność, że zostało ono przekazane skarżącym, które mogły zatem przedstawić na rozprawie uwagi na jego temat, należy uznać rozpatrywany dokument za dopuszczalny i oddalić zarzut niedopuszczalności podniesiony przez skarżące.

 W przedmiocie dopuszczalności odniesień do dokumentów nieprzedstawionych Sądowi

23      Na rozprawie Komisja zakwestionowała dopuszczalność niektórych poczynionych przez skarżące w ich wystąpieniu odesłań do dokumentów, które nie zostały przedstawione przed Sądem, ze względu na to, że dokumenty te nie stanowiły części akt Sądu. Komisja wyjaśniła, że dotyczyło to w szczególności przypadku odpowiedzi skarżących na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

24      Artykuł 44 § 1 regulaminu postępowania, dotyczący elementów, jakie należy zawrzeć w skardze wniesionej do Sądu, stanowi, że zawiera ona „w stosownym przypadku wnioski dowodowe”. Podobnie zgodnie z art. 46 § 1 tego regulaminu odpowiedź na skargę zawiera wskazanie środków dowodowych. Przepisy te uzupełnia art. 48 § 1 regulaminu postępowania, zgodnie z którym strony mogą jeszcze wskazać dowody na poparcie swojej argumentacji w replice i duplice.

25      Ponadto zgodnie z art. 48 § 2 regulaminu postępowania nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania.

26      Jednakże w niniejszej sprawie należy stwierdzić, że skarżące nie miały zamiaru ani przedstawić nowych środków dowodowych, ani podnosić nowych zarzutów po zakończeniu procedury pisemnej, i że ograniczyły się do przedstawienia, w toku procedury ustnej, niektórych argumentów opartych na dokumentach, które nie zostały przedstawione Sądowi. Należy więc oddalić zarzut niedopuszczalności podniesiony przez Komisję i uznać, że do Sądu należy natomiast dokonanie oceny argumentów przedstawionych przez skarżące na rozprawie w świetle dowodów znajdujących się w aktach.

27      Ponadto w okolicznościach niniejszej sprawy należy, po zbadaniu całości podniesionych przez skarżące zarzutów, zbadać podniesiony przez skarżące na rozprawie ostatni z zarzutów niedopuszczalności, dotyczący zawartych przez Komisję – w odpowiedzi na skargę i w jej odpowiedzi na pisemne pytania Sądu – odesłań do odpowiedzi grupy Pilkington na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

 W przedmiocie żądań dotyczących stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji

28      Na poparcie swych żądań dotyczących stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji skarżące podniosły jeden zarzut, oparty na błędach dotyczących okoliczności faktycznych odnoszących się do okresu ich uczestnictwa w kartelu i do jego geograficznego zasięgu.

29      Skarżące zarzucają Komisji, że ta nie wykazała, po pierwsze, iż dołączyły one do kartelu przed dniem 11 lutego 2005 r., i po drugie, że kartel ten obejmował terytorium EOG. Dowody przedstawione przez Komisję w tym względzie są zatem zdaniem skarżących dwuznaczne i wewnętrznie sprzeczne i opierają się na subiektywnych, niejasnych i niepotwierdzonych zeznaniach oraz na przypuszczeniach opartych na późniejszych zdarzeniach.

 W przedmiocie części pierwszej zarzutu, opartej na błędnej ocenie okresu uczestnictwa skarżących w naruszeniu

30      Komisja uznała skarżące winnymi naruszenia za okres od dnia 20 kwietnia 2004 r. do dnia 22 lutego 2005 r., opierając się na różnego rodzaju dowodach, a mianowicie na dokumentach zajętych podczas kontroli, w części potwierdzonych oświadczeniami ustnymi i dokumentami przedstawionymi przez spółkę Glaverbel w ramach wniosku o złagodzenie sankcji, oraz na odpowiedziach udzielonych na żądania przedstawienia informacji przez szereg przedsiębiorstw. Komisja uznała, że skarżące zaczęły uczestniczyć w praktykach kartelowych, począwszy od spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r., które odbyło się w Niemczech pomiędzy ich przedstawicielem a przedstawicielem grupy Pilkington, w trakcie którego to spotkania przedstawiciel grupy Pilkington powiadomił przedstawiciela skarżących o postanowieniach kartelowych uzgodnionych ze spółkami należącymi do grupy Saint-Gobain i do spółki Glaverbel. Aby dojść do takiego wniosku, Komisja oparła się w szczególności na dwóch stronach odręcznych notatek zajętych podczas niezapowiedzianych kontroli w pomieszczeniach spółek należących do grupy Pilkington (motywy 155–188 zaskarżonej decyzji). Komisja uznała, że skarżące nadal uczestniczyły w praktykach kartelowych, gdyż przedstawiciel grupy Pilkington skontaktował się z nimi telefonicznie w dniu 15 czerwca 2004 r., informując je o porozumieniu zawartym w przedmiocie włoskiego rynku, które to porozumienie zdaniem Komisji skarżące zatwierdziły (motywy 189–196 zaskarżonej decyzji). Komisja ponadto stwierdziła – opierając się na odręcznych notatkach zajętych podczas niezapowiedzianych kontroli w pomieszczeniach spółek należących do grupy Pilkington oraz na fragmentach kalendarza – że skarżące wraz ze spółką Glaverbel oraz z grupami Pilkington i Saint-Gobain (zwanymi dalej „trzema innymi członkami kartelu”) uczestniczyły w Luksemburgu w dniu 2 grudnia 2004 r. w spotkaniu, w trakcie którego zdaniem Komisji zostały podjęte decyzje w sprawie podwyżek cen, cen minimalnych i innych warunków handlowych dotyczących sprzedaży produktów ze szkła płaskiego w szeregu krajów Europy (motywy 197–264 zaskarżonej decyzji). Wreszcie Komisja uznała, że skarżące i trzej inni członkowie kartelu odbyli w dniu 11 lutego 2005 r. w Paryżu (Francja) spotkanie w celu uzgodnienia podwyżek cen i innych warunków handlowych dotyczących sprzedaży produktów ze szkła płaskiego w szeregu krajów Wspólnoty Europejskiej i wymiany mających szczególne znaczenie informacji handlowych (motywy 265–296 zaskarżonej decyzji).

31      Skarżące uważają, że nie uczestniczyły w kartelu przed dniem 11 lutego 2005 r. Kwestionują one zatem to, że spotkania w dniach 20 kwietnia i 2 grudnia 2004 r. oraz rozmowa telefoniczna w dniu 15 czerwca 2004 r. mogły stanowić poszlaki ich uczestnictwa w kartelu. Twierdzą one, że kontakty te mogły stanowić „fazę testu” dla trzech innych członków kartelu przed próbą zaproszenia ich na prawdziwe spotkanie tego kartelu. Skarżące przyznają jednak, że uczestniczyły w spotkaniu w dniu 11 lutego 2005 r.

32      W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że zgodnie z art. 2 rozporządzenia nr 1/2003 i z orzecznictwem ciężar udowodnienia naruszenia art. 81 ust. 1 WE spoczywa na organie zarzucającym naruszenie, ponieważ jest on zobowiązany do przedstawienia dowodów pozwalających wykazać w sposób wymagany prawem występowanie okoliczności stanowiących naruszenie (wyroki Trybunału: z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 58; z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 86). Co więcej, jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 14 lutego 1978 r. w sprawie 27/76 United Brands i United Brands Continentaal przeciwko Komisji, Rec. s. 207, pkt 265), a zatem zgodnie z zasadą domniemania niewinności sąd nie może uznać, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeżeli w kwestii tej ma on nadal wątpliwości, zwłaszcza w ramach rozpatrywania skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 177). Komisja jest zatem zobowiązana do dostarczenia dokładnych i spójnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że naruszenie zostało popełnione. Niemniej jednak nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie spełniać te kryteria w odniesieniu do każdego z elementów naruszenia. Wystarczy, żeby oceniany globalnie zbiór poszlak przytoczonych przez instytucję odpowiadał temu wymogowi (ww. wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 179, 180).

33      Jak stwierdził już Trybunał, w przypadku działań stanowiących praktyki i porozumienia antykonkurencyjne normalne jest, że mają miejsce poza prawem, że spotkania odbywają się potajemnie, a dokumentacja z tym związana jest ograniczona do minimum. Wynika z tego, że nawet jeśli Komisja odkryje dokumenty świadczące wyraźnie o bezprawnym nawiązaniu kontaktu pomiędzy przedsiębiorstwami, dokumenty te będą zazwyczaj jedynie fragmentaryczne i odosobnione, i dlatego często będzie konieczna rekonstrukcja poszczególnych elementów w drodze dedukcji. Dlatego też w większości przypadków istnienie praktyki antykonkurencyjnej lub porozumienia antykonkurencyjnego musi być wywnioskowane na podstawie pewnej liczby zbieżnych okoliczności oraz wskazówek, które razem ujęte mogą stanowić, wobec braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód naruszenia reguł konkurencji (wyroki Trybunału: z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I ‑123, pkt 55–57; z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawach połączonych C‑403/04 P i C‑405/04 P Sumitomo Metal Industries i Nippon Steel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑729).

34      Gdyby rozumowanie Komisji opierało się na założeniu, że stwierdzonych faktów nie można wyjaśnić inaczej niż przez istnienie uzgodnienia między przedsiębiorstwami, wystarczy, aby skarżące wykazały istnienie okoliczności, które stawiają w odmiennym świetle fakty wykazane przez Komisję i które pozwalają tym samym na inne wyjaśnienie faktów niż to, którego dokonała Komisja (wyrok Trybunału z dnia 28 marca 1984 r. w sprawach połączonych 29/83 i 30/83 Compagnie royale asturienne des mines i Rheinzink przeciwko Komisji, Rec. s. 1679, pkt 16; wyrok Sądu z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑931, pkt 725).

35      Jednakże Komisja słusznie podkreśla, że orzecznictwo to nie ma zastosowania, jeżeli jej twierdzenia opierają się na dowodzie z dokumentów (ww. w pkt 34 wyrok w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 725–727; ww. w pkt 32 wyrok w sprawach połączonych JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 186, 187; wyrok Sądu z dnia 12 września 2007 r. w sprawie T‑36/05 Coats Holdings i Coats przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 72).

36      W świetle tych zasad należy zbadać argumenty skarżących, zgodnie z którymi nie uczestniczyły one w kartelu przed dniem 11 lutego 2005 r.

–       W przedmiocie spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r.

37      Skarżące w pierwszej kolejności podważają antykonkurencyjny cel spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. i moc dowodową notatek pana B., uczestniczącego we wspomnianym spotkaniu pracownika grupy Pilkington. Z jednej strony twierdzą one zatem, że spotkanie w dniu 20 kwietnia 2004 r. pana F., pracownika spółki Guardian Europe, z panem B. nie miało celu antykonkurencyjnego, w przeciwieństwie do tajnych spotkań pomiędzy trzema innymi członkami kartelu w dniach 9 stycznia, 2 marca i 15 czerwca 2004 r. oraz w dniu 11 lutego 2005 r. Wskazują one, że spotkanie to miało miejsce w restauracji będącej miejscem publicznie dostępnym, że jego przedmiotem były tematy interesujące obu tych panów i że pan F. poprosił o zwrot rachunku za kolację. Z drugiej strony w odniesieniu do notatek pana B. dotyczących tej kolacji i na których opiera się Komisja w zaskarżonej decyzji skarżące twierdzą, że notatki te nie pochodzą z okresu, w którym odbyła się owa kolacja, i nie stanowią protokołu tego spotkania, ponieważ zawierają osobiste przemyślenia. Ponadto ich treść powinna być interpretowana z ostrożnością, ponieważ zostały one sporządzone w języku angielskim przez mającą niewielkie doświadczenie osobę nieanglojęzyczną, która mogła popełnić błędy, powtarzając wypowiedzi, jakie padły podczas kolacji.

38      W pierwszej kolejności należy zbadać notatki pana B. dotyczące spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r., a w drugiej kolejności antykonkurencyjny cel wspomnianego spotkania.

39      W odniesieniu do notatek pana B. skarżące, po pierwsze, kwestionują, że notatki te pochodzą z okresu, w którym odbyła się owa kolacja, ponieważ pan F. nie przypomina sobie, aby widział, iż pan B. sporządzał notatki podczas kolacji. W tym względzie należy zaznaczyć, że tytuł „Sprawozdanie ze spotkania” i data „20/04/2004” tych notatek stanowią wskazówkę mogącą potwierdzić ocenę Komisji, zgodnie z którą notatki te stanowią protokół mających miejsce w dniu 20 kwietnia 2004 r. rozmów pana F. z panem B. i pochodzą z okresu, w którym odbyła się wspomniana kolacja (motyw 157 zaskarżonej decyzji). Poziom dokładności i brzmienie tych notatek potwierdzają również tę ocenę i przeczą przedstawionemu przez skarżące założeniu, zgodnie z którym notatki te zostały sporządzone przez pana B. po wspomnianym spotkaniu i dodano do nich jego osobiste przemyślenia. Wydaje się bowiem mało prawdopodobne, by pan B. mógł z takim stopniem dokładności przypomnieć sobie informacje wymienione w trakcie kolacji. W związku z powyższym w świetle tych wyjaśnień twierdzenie skarżących, zgodnie z którym pan F. nie przypomina sobie, aby widział, iż pan B. sporządzał notatki podczas kolacji, nawet przy założeniu, że jest zasadne, samo w sobie nie wystarcza do podważenia oceny Komisji, zgodnie z którą notatki te pochodzą z okresu, w którym odbyło się spotkanie w dniu 20 kwietnia 2004 r.

40      Po drugie, skarżące kwestionują moc dowodową wspomnianych notatek, twierdząc, że zawierają one osobiste przemyślenia pana B. i że zostały zapisane przez osobę nieanglojęzyczną i mającą niewielkie doświadczenie. Skarżące nie przedstawiły niemniej żadnych dowodów na poparcie tych twierdzeń. One same przyznają zresztą, że notatki te są czyste i uporządkowane, co stanowi cechę charakterystyczną protokołu spotkania. Ponadto wbrew twierdzeniom skarżących notatki te, określone przez pana B. jako „sprawozdanie ze spotkania”, nie zawierają osobistych przemyśleń pana B., lecz wskazują na istnienie wymiany informacji pomiędzy panem B. i panem F. Informacje przedstawione przez pana B. wymieniono bowiem w części pierwszej, zatytułowanej na przykład dla Zjednoczonego Królestwa, Irlandii i Niemiec „Podwyżka ustalonej ceny”, podczas gdy informacje przedstawione przez pana F. są umieszczone następnie i wymienione w przypadku Zjednoczonego Królestwa, Irlandii i Niemiec pod nagłówkiem „Informacje”. Notatki zawierają również działania, które należy podjąć w następstwie tej wymiany informacji, na przykład dla Niemiec: „Guardian powinna potwierdzić cenę szkła dla S.”, i dla Włoch: „Musimy ocenić dni składowania zapasów u handlowców”. Argumenty skarżących należy zatem uznać za zwykłe domysły, które nie są wystarczające do podważenia mocy dowodowej wspomnianych notatek.

41      Ponadto z notatek pana B. wynika, że podczas tego spotkania wymieniono mające szczególne znaczenie informacje handlowe. Pan B. poinformował zatem pana F. o ustalonych przez trzech innych członków kartelu i mających niebawem nastąpić podwyżkach cen w Zjednoczonym Królestwie, Irlandii i Niemczech, a pan F. w zamian przedstawił informacje dotyczące pozycji skarżących na wspomnianych rynkach (motywy 159–167 zaskarżonej decyzji).

42      Z notatek tych wynika również, że pan B. poinformował pana F. o rozmowach przeprowadzonych pomiędzy trzema innymi członkami kartelu w przedmiocie cen i potencjalnych podwyżek cen na włoskim rynku, na którym podwyżka cen nie była jeszcze przewidziana, i że pan F. wskazał, iż w przypadku podwyżki cen na włoskim rynku zgadza się on, aby bądź zawiesić sprzedaż na tym rynku przez okres dwóch miesięcy w sposób umożliwiający trzem innym członkom kartelu rzeczywiste przeprowadzenie rozważanej podwyżki, bądź podwyższyć swe ceny w tym samym czasie co trzej inni członkowie kartelu, trzy miesiące później, umożliwiając w ten sposób ośrodkowi produkcyjnemu, który zaopatrywał włoski rynek, wprowadzenie owej podwyżki.

43      Jednakże skarżące twierdzą, że informacje przedstawione przez pana F. podczas tego spotkania nie były mającymi szczególne znaczenie informacjami handlowymi, ponieważ były bądź znane grupie Pilkington, bądź umyślnie błędne. Szczególne znaczenie dostarczonych przez pana F. panu B. informacji wynika niemniej z samej ich treści. Informacje te zawierały bowiem strategię handlową skarżących, która nie powinna normalnie być znana konkurentom. Ma to w szczególności miejsce w przypadku informacji dotyczących działalności zakładu w Goole (Zjednoczone Królestwo), liczby jego klientów w Zjednoczonym Królestwie i w Irlandii lub jego atrakcyjności dla drobnych klientów przyciągniętych usługą „48 godzin”. To samo dotyczy informacji o cenach stosowanych w odniesieniu do niektórych klientów, jego wrażeń dotyczących zainteresowania dostosowaniem podwyżki cen w Niemczech do rozmiaru klientów lub zachowania, jakie należy podjąć w przypadku podwyżki cen we Włoszech. Ponadto okoliczność, że pan B. zapisał te informacje w swych notatkach, przeczy twierdzeniu skarżących, zgodnie z którym informacje te były znane konkurentom.

44      Wreszcie, przy założeniu, że jest ona potwierdzona, okoliczność, że niektóre informacje przekazane przez pana F. miały zawierać nieścisłości – takie jak fakt, iż liczba kont klientów wynosiła 130, a nie 150, lub że zakład w Goole pracował z „niskim wykorzystaniem mocy produkcyjnych”, a nie z „najniższym możliwym wykorzystaniem mocy produkcyjnych” – nie ma wpływu na ocenę ich istotnej wartości. Co więcej, wbrew temu, co zdaje się twierdzić pan F. w swym złożonym pod przysięgą oświadczeniu z dnia 10 maja 2007 r., wzmianka o „rynku 135 000 ton” dla Zjednoczonego Królestwa nie stanowi błędnej informacji, lecz jest jednym z warunków ustalonych przez członków kartelu w celu przeprowadzenia podwyżki cen, a mianowicie jest oszacowaniem ilości szkła płaskiego, którą skarżące powinny sprzedać w Zjednoczonym Królestwie w 2004 r. (motyw 161 zaskarżonej decyzji).

45      Z powyższego wynika, że Komisja słusznie mogła stwierdzić, iż podczas tego spotkania pomiędzy panem F. i panem B. miała miejsce wymiana mających szczególne znaczenie informacji handlowych dotyczących Zjednoczonego Królestwa, Irlandii, Niemiec oraz strategii skarżących w przypadku podwyżki cen we Włoszech. Jak podnosi Komisja, ta wymiana informacji stanowi co najmniej uzgodnioną praktykę. Należy bowiem przypomnieć, że uzgodnioną praktykę zakazaną na podstawie art. 81 ust. 1 WE stanowi nawiązywanie jakichkolwiek kontaktów pomiędzy podmiotami gospodarczymi, zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich, które mogłyby ujawnić konkurentowi sposób działania, jaki dany podmiot gospodarczy sam postanowił lub planuje realizować na rynku, jeżeli celem lub skutkiem takiego nawiązywania kontaktów jest doprowadzenie do warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom konkurencji na danym rynku (ww. w pkt 32 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 117; wyrok Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑199/92 P Hüls przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4287, pkt 160; wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, od T‑30/95 do T‑32/95, od T‑34/95 do T‑39/95, od T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, od T‑50/95 do T‑65/95, od T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, zwany „wyrokiem w sprawach połączonych Ciments”, Rec. s. II‑491, pkt 1852). Ten rodzaj koordynacji pomiędzy przedsiębiorstwami pozwala świadomie na zastąpienie konkurencji wraz z jej zagrożeniami praktyczną współpracą przedsiębiorstw (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑53/03 BPB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1333, pkt 179; z dnia 2 lutego 2012 r. w sprawie T‑83/08 Denki Kagaku Kogyo i Denka Chemicals przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 67). W celu udowodnienia, że doszło do uzgodnionej praktyki, nie jest zatem konieczne wykazanie, że dany konkurent formalnie zobowiązał się w stosunku do innego lub innych do przyjęcia określonego zachowania lub że konkurenci wspólnie ustalili swoje zachowanie na rynku w przyszłości. Wystarczy, że oświadczając swój zamiar, konkurent wykluczył lub przynajmniej istotnie ograniczył niepewność co do zachowania, jakiego można oczekiwać z jego strony na rynku (ww. wyroki: w sprawach połączonych Ciments, pkt 1852; w sprawie BPB przeciwko Komisji, pkt 182; w sprawie Denki Kagaku Kogyo i Denka Chemicals przeciwko Komisji, pkt 67).

46      Dlatego też argumenty zmierzające do zakwestionowania antykonkurencyjnego celu wspomnianego spotkania należy oddalić jako bezzasadne. Zważywszy bowiem na poruszone podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. kwestie, przedstawione w pkt 41 i 42 powyżej, okoliczność, iż spotkanie to odbyło się podczas kolacji w publicznie dostępnej restauracji i że pan F. poprosił o zwrot rachunku za kolację, nie jest wystarczająca, jak podniosła Komisja, do podważenia antykonkurencyjnego charakteru wspomnianego spotkania.

47      Co więcej, skarżące uważają, że Komisji nie udało się ustalić, iż dołączyły one do kartelu w trakcie spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. Nie wykazała ona zatem, zgodnie z wymogami wynikającymi zdaniem skarżących z orzecznictwa, że pan B. poinformował pana F. o szczegółach dotyczących spotkań, do których doszło pomiędzy trzema innymi członkami kartelu, ani że pan F. w jakikolwiek sposób okazał swoim zachowaniem zamiar przyczynienia się do kartelu. Poza tym pan B. nie zaprosił pana F. do uczestnictwa w następnym spotkaniu kartelu w czerwcu 2004 r., lecz jedynie w spotkaniu z lutego 2005 r. Komisja nie wykazała również, że pan B. oferował się służyć za kontakt względem niektórych konkurentów niebędących członkami Groupement européen des producteurs de verre plat (europejskiego stowarzyszenia producentów szkła płaskiego, zwanego dalej „GEPVP”), utworzonego w 1978 r., mającego za cel reprezentowanie producentów szkła płaskiego w Europie i złożonego z trzech innych członków kartelu oraz, począwszy od dnia 1 lipca 2004 r., ze skarżących. Twierdzenia spółki Glaverbel w tym zakresie nie są poparte dowodami pisemnymi. Wreszcie Komisja nie może opierać swojego wniosku, zgodnie z którym kolacja w dniu 20 kwietnia 2004 r. miała antykonkurencyjny charakter, na uczestnictwie pana F. w późniejszych spotkaniach w grudniu 2004 r. i w lutym 2005 r. lub w spotkaniach GEPVP.

48      Zgodnie z orzecznictwem, co się tyczy porozumień i uzgodnionych praktyk mających cele antykonkurencyjne, Komisja w celu wykazania uczestnictwa przedsiębiorstwa w nich jest zobowiązana dowieść, że dane przedsiębiorstwo zamierzało przyczynić się swoim postępowaniem do wspólnych celów realizowanych przez ogół uczestników oraz że było świadome postępowania planowanego lub wprowadzonego w życie przez inne przedsiębiorstwa w dążeniu do tych samych celów lub mogło to rozsądnie przewidzieć i było gotowe zaakceptować takie ryzyko (ww. w pkt 32 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 87).

49      W niniejszej sprawie z notatek pana B. dotyczących spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. wynika, po pierwsze, że w świetle informacji przekazanych panu F. podczas spotkania skarżące dowiedziały się o zachowaniach antykonkurencyjnych planowanych przez trzech innych członków kartelu, oraz po drugie, że w świetle informacji przekazanych w zamian panu B. zmierzały one do przyczynienia się w swym imieniu i przez swoje zachowanie do realizacji wspólnych celów kartelu. Mimo że skarżące były bowiem, jak same utrzymują, agresywnym konkurentem na rynku, informacje przedstawione przez pana F. w ramach tego spotkania umożliwiły trzem innym członkom kartelu poznanie ich pozycji na rynkach Zjednoczonego Królestwa, Irlandii i Niemiec, na których zamierzały one stosować porozumienia dotyczące podwyżek cen ustalone podczas poprzednich spotkań, jak również objąć owymi podwyżkami cen rynek włoski przy zapewnieniu współpracy skarżących. W tych okolicznościach fakt, że notatki pana B. nie wskazują, iż przekazał on panu F. informacje o porozumieniach dotyczących podwyżek cen odnoszące się do Beneluksu lub przewidywanych podwyżek cen w innych krajach, w szczególności we Francji i w Polsce, przyjętych podczas spotkania w dniu 2 marca 2004 r., jest bez znaczenia w celu ustalenia uczestnictwa skarżących w kartelu.

50      Dlatego też wbrew twierdzeniom skarżących i zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 45 i 48 powyżej należy uznać, że Komisja wykazała ich uczestnictwo w kartelu, począwszy od spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r.

51      Argument skarżących, zgodnie z którym z notatek sporządzonych przez pana B. nie wynika, że poinformował on pana F. o istnieniu i o przedmiocie spotkań kartelu oraz, w szczególności, o ostatnim z nich w dniu 2 marca 2004 r., nie może mieć wpływu na kwestię, czy skarżące dołączyły do kartelu podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. Jak bowiem stwierdzono w pkt 41 powyżej, w szczególności z notatek pana B. wynika, że poinformował on pana F. o istnieniu porozumień cenowych dotyczących Zjednoczonego Królestwa, Irlandii i Niemiec oraz terminów ich wdrożenia, „dwa tygodnie później” dla Zjednoczonego Królestwa i Irlandii oraz w dniach „1 maja – 15 maja – 1 czerwca duzi klienci” dla Niemiec. Z zaskarżonej decyzji wynika zatem, że przedstawiciel grupy Pilkington powiadomił o podwyżce cen w Zjednoczonym Królestwie i w Irlandii w dniu 29 kwietnia 2004 r., po którym to powiadomieniu nastąpiły ogłoszenia o podwyżce cen przez spółki należące do grupy Saint‑Gobain i spółki Glaverbel, odpowiednio, w dniach 11 i 18 maja 2004 r. (motyw 159 zaskarżonej decyzji, przypis nr 193). Co się tyczy Niemiec, pierwsze ogłoszenie o podwyżce cen zostało dokonane przez grupę Saint‑Gobain w dniu 25 maja 2004 r., a po nim, na początku czerwca 2004 r., nastąpiły ogłoszenia grupy Pilkington i spółki Glaverbel (motyw 163 zaskarżonej decyzji, przypis nr 201). Wbrew temu, co utrzymują skarżące, wiedziały one zatem dość dokładnie o zachowaniach planowanych przez trzech innych członków kartelu w celu realizacji celów antykonkurencyjnych. Pomimo tych okoliczności pan F. nie zawahał się przedstawić informacji, które przyczyniały się do realizacji celów kartelu, takich jak ta dotycząca potencjalnej podwyżki cen we Włoszech.

52      W odniesieniu do argumentu skarżących, zgodnie z którym z notatek sporządzonych przez pana B. nie wynika, że zaprosił on pana F. do uczestnictwa w następnym spotkaniu kartelu, należy oddalić go jako pozbawiony znaczenia dla sprawy. Komisja wykazała bowiem na podstawie innych dowodów bezpośrednie lub pośrednie uczestnictwo skarżących we wszystkich późniejszych spotkaniach kartelu, począwszy od tego dnia (zob. pkt 63 i 69–71 poniżej). Podczas spotkania w dniu 15 czerwca 2004 r. pomiędzy trzema innymi członkami kartelu pan B. zatelefonował do pana F., który był na wakacjach, aby potwierdzić przekazaną mu przez pana F. podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. informację dotyczącą Włoch (motyw 196 zaskarżonej decyzji). Natomiast spotkanie w dniu 2 grudnia 2004 r. zostało zorganizowane przez samego pana F. i odbyło się w Luksemburgu, w przeddzień spotkania GEPVP, w którym uczestniczyli tylko czterej przedstawiciele członków kartelu (motywy 199 i 201–204 zaskarżonej decyzji). Wreszcie skarżące, jak same przyznają, uczestniczyły w spotkaniu w dniu 11 lutego 2005 r., na które zostały zaproszone przez pana B.

53      W odniesieniu do argumentów skarżących, zgodnie z którymi z notatek sporządzonych przez pana B. nie wynika, ani jaka była reakcja pana F. na oferty pana B., ani też to, że obiecał on przyczynić się do kontynuowania rozmów, należy również oddalić je jako pozbawione znaczenia dla sprawy. Jak wynika bowiem z pkt 49 powyżej, w świetle wymiany informacji, jaka miała miejsce pomiędzy panem B. a panem F. podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r., skarżące wiedziały o antykonkurencyjnych zachowaniach planowanych przez trzech innych członków kartelu i zamierzały przyczynić się przez własne zachowanie do realizacji wspólnych celów kartelu, co zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 48 powyżej jest wystarczające, aby wykazać uczestnictwo skarżących w kartelu.

54      Co się tyczy odgrywanej przez pana B. roli pośrednika, wynika ona z protokołu spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. i potwierdzają ją oświadczenia spółki Glaverbel z dnia 8 marca i 23 grudnia 2005 r. – przy czym pierwsze oświadczenie jest wcześniejsze niż odkrycie przez Komisję notatek pana B. (motywy 80 i 160 zaskarżonej decyzji). Okoliczność, że oświadczenia spółki Glaverbel zostały złożone w ramach wniosku o złagodzenie sankcji, nie uniemożliwia Komisji ich wykorzystania (zob. podobnie ww. w pkt 32 wyrok w sprawie JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, pkt 192). Nawet jeśli, jak utrzymują skarżące, oświadczenia te nie są bezpośrednio sprzeczne z interesami spółki Glaverbel, to spółka ta nie miała żadnego interesu w przedstawieniu Komisji błędnych informacji dotyczących innych członków kartelu. Jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd w ramach wniosku o złagodzenie sankcji może bowiem podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również zakres współpracy, a tym samym zagrozić szansie skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie łagodzenia sankcji (wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie T‑120/04 Peróxidos Orgánicos przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4441, pkt 70). Dlatego też argumenty skarżących dotyczące mocy dowodowej oświadczeń spółki Glaverbel względem roli pośrednika odgrywanej przez pana B. należy oddalić.

55      Co się tyczy argumentu skarżących, zgodnie z którym okoliczność, że Komisja powołuje się na ich uczestnictwo w późniejszych spotkaniach kartelu w grudniu 2004 r. i w lutym 2005 r. lub GEPVP, aby wykazać antykonkurencyjny charakter spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r., jest sprzeczna z zasadą domniemania niewinności, należy wskazać, iż orzecznictwo nie stoi na przeszkodzie, aby Komisja powołała się na okoliczności faktyczne, jakie wystąpiły po zachowaniu antykonkurencyjnym, w celu potwierdzenia treści obiektywnego dowodu, takiego jak notatki sporządzone przez pana B. podczas rzeczonego spotkania. Wskazane przez skarżące orzecznictwo uniemożliwia natomiast wykorzystanie dowodów dotyczących późniejszego okresu, w czasie którego rozważane zachowanie było zgodne z prawem, w celu wykazania antykonkurencyjnego charakteru późniejszego zachowania, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie (wyroki Sądu z dnia 29 czerwca 1995 r.: w sprawie T‑30/91 Solvay przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1775, pkt 73; w sprawie T‑36/91 ICI przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1847, pkt 83). Dlatego też argument ten należy oddalić jako oczywiście bezzasadny.

56      Wreszcie skarżące kwestionują twierdzenie Komisji, zgodnie z którym pan B. spotkał się z panem F. w celu poinformowania go o umowach trójstronnych w zakresie podwyżek cen w Zjednoczonym Królestwie, w Irlandii i w Niemczech lub określenia ich postawy w przypadku podwyżki cen we Włoszech oraz przedyskutowania samego istnienia porozumień cenowych dotyczących Niemiec. Ponadto twierdzą one, że zgodnie z orzecznictwem sama okoliczność bycia poinformowanym o spotkaniach kartelu nie oznacza naruszenia.

57      Jak wskazano już w pkt 45 powyżej, w niniejszym przypadku pan F. uczestniczył z panem B. w wymianie mających szczególne znaczenie informacji handlowych dotyczących Zjednoczonego Królestwa, Irlandii, Niemiec i Włoch podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. Daleki od zdystansowania się od zachowań antykonkurencyjnych, o których został poinformowany, pan F. przedstawił informacje dotyczące strategii handlowej skarżących w Zjednoczonym Królestwie, w Irlandii i w Niemczech oraz wskazał zachowanie, jakie przyjęłyby one w przypadku podwyżki cen we Włoszech (zob. pkt 41–44 powyżej), istotnie ograniczając zatem niepewność co do zachowania, jakiego można oczekiwać ze strony tych państw rynku (zob. pkt 45 powyżej). Dlatego też argumenty skarżących, zgodnie z którymi z notatek pana B. nie wynika, że pan F. podjął zobowiązania w przedmiocie ich polityki cenowej w przyszłości w Zjednoczonym Królestwie lub że wyraził jakiekolwiek wsparcie dla podwyżki cen, są pozbawione znaczenia dla sprawy. Co więcej, wbrew twierdzeniom skarżących okoliczność bycia poinformowanym o spotkaniach kartelu może stanowić naruszenie, jeśli w zamian zostają przekazane informacje mające na celu przyczynienie się do osiągnięcia wspólnych celów kartelu (zob. pkt 48 i 49 powyżej). Wreszcie późniejsze okoliczności wskazują na to, że w wyniku tego spotkania skarżące poszły w ślady trzech innych członków kartelu. Z wewnętrznego dokumentu skarżących zajętego podczas kontroli wynika bowiem, że po podwyżce cen przeprowadzonej przez trzech innych członków kartelu w Zjednoczonym Królestwie i w Irlandii skarżące również dokonały podwyżki cen (motyw 159 zaskarżonej decyzji).

58      Co się tyczy argumentu, zgodnie z którym Komisja nie wykazała istnienia porozumienia podczas spotkania kartelu w dniu 2 marca 2004 r. dotyczącego podwyżki cen dla Niemiec, argument ten należy oddalić jako pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia. Z notatek pana B. wynika bowiem, że poinformował on pana F. o istnieniu i treści rzeczonego porozumienia, ponieważ data jego przyjęcia przez trzech innych członków kartelu nie była istotna, i że pan F. dowiedział się zatem o jego istnieniu. Ponadto w zamian pan F. przekazał panu B. informacje dotyczące systemu podwójnych cen zastosowanego wobec S., będącego wspólnym klientem skarżących i grupy Pilkington, i musiał zatem poinformować pana B. o cenie sprzedaży rzeczywiście stosowanej dla tego klienta. Pan F. zaoferował nawet przedział podwyżki cen. Ponadto okoliczności, które wystąpiły później, potwierdzają istnienie rzeczonego porozumienia. Jak stwierdzono bowiem w pkt 51 powyżej, porozumienie to zostało wykonane przez trzech innych członków kartelu w terminach zbliżonych do terminów podanych do wiadomości przez pana B. panu F. podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. i wskazanych w jego notatkach – w dniu 25 maja 2004 r. przez spółki należące do grupy Saint‑Gobain, w dniu 4 czerwca 2004 r. przez grupę Pilkington i w dniu 7 czerwca 2004 r. przez spółkę Glaverbel, podczas gdy przewidzianymi datami były dni 1 maja, 15 maja i 1 czerwca 2004 r. Wbrew temu, co utrzymują skarżące, różnica ta ma niewielkie znaczenie i nie może podważyć istnienia rzeczonego porozumienia lub wymiany informacji, która miała miejsce w tym zakresie pomiędzy panem F. i panem B. podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r.

59      Mając na względzie ogół powyższych rozważań, należy uznać, iż Komisja słusznie przyjęła w motywach 171 i 188 zaskarżonej decyzji, po pierwsze, że pan B. spotkał się z panem pan F. w dniu 20 kwietnia 2004 r. w celu poinformowania go o istnieniu pomiędzy trzema innymi członkami kartelu porozumień dotyczących podwyżek cen dla Zjednoczonego Królestwa, Irlandii i Niemiec, oraz po drugie, że w zamian pan F. przekazał mu mające szczególne znaczenie informacje dotyczące strategii handlowej skarżących na tych rynkach. Ponadto w odniesieniu do Włoch pan F. ujawnił, że gdyby doszło do podwyżki cen, skarżące nie sprzeciwiłyby się jej. Dlatego też Komisja słusznie uznała, że spotkanie w dniu 20 kwietnia 2004 r. miało charakter antykonkurencyjny i że skarżące dołączyły do kartelu, począwszy od tego spotkania (motyw 330 zaskarżonej decyzji).

–       W przedmiocie rozmowy telefonicznej z dnia 15 czerwca 2004 r.

60      Komisja uznała, że skarżące nadal uczestniczyły w praktykach kartelowych, gdyż w dniu 15 czerwca 2004 r. grupa Pilkington skontaktowała się z nimi telefonicznie, informując je o porozumieniu zawartym w przedmiocie włoskiego rynku, które to porozumienie zdaniem Komisji skarżące zatwierdziły (motywy 189–196 zaskarżonej decyzji).

61      Skarżące podnoszą, że Komisja nie przedstawiła żadnego dowodu na treść rozmowy telefonicznej pomiędzy panem B. a panem F. mającej miejsce w trakcie spotkania w dniu 15 czerwca 2004 r. i że oparła się ona jedynie na dokonanych w ramach wniosku o złagodzenie sankcji oświadczeniach spółki Glaverbel mających na celu poparcie twierdzenia, iż w trakcie tej rozmowy pan F. wskazał, że nie sprzeciwi się on porozumieniu cenowemu dotyczącemu Włoch. Zdaniem skarżących pan F. w rzeczywistości ograniczył się do twierdzenia, że skarżące, nie będąc znaczącym podmiotem na włoskim rynku, nie mogą mieć wpływu na ceny na wspomnianym rynku, czym powtórzył on twierdzenia poczynione podczas kolacji w dniu 20 kwietnia 2004 r. Ponadto skarżące uważają, że krótka rozmowa telefoniczna nie jest równoznaczna z uczestnictwem w spotkaniu kartelu, które zdaniem spółki Glaverbel trwało pięć godzin.

62      Przede wszystkim należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 54 powyżej okoliczność, iż oświadczenia spółki Glaverbel zostały złożone w ramach wniosku o złagodzenie sankcji, nie osłabia sama w sobie ich mocy dowodowej.

63      Skarżące przyznają, że pan B. skontaktował się telefonicznie z panem F. i że rozmawiali o Włoszech. Spółka Glaverbel natomiast wyjaśniła, że pan B. poinformował pana F. o porozumieniach cenowych przyjętych podczas spotkania i że dla wszystkich uczestników rzeczonego spotkania było jasne, iż w świetle wypowiedzi pana F. skarżące nie miały zamiaru sprzeciwić się rzeczonym porozumieniom (motyw 189 zaskarżonej decyzji). Jak stwierdziła Komisja, oświadczenia te są zgodne z oświadczeniami pana F., że powtórzył on panu B. to, co powiedział mu podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r., a mianowicie że nie jest on znaczącym podmiotem na włoskim rynku, że sytuacja ta zmieni się w najbliższej przyszłości oraz że nie może on wywierać wpływu na rynek. W związku z powyższym pan F. tym samym potwierdził panu B., że skarżące nie zakłócą porozumień dotyczących podwyżek cen na włoskim rynku. Ponadto niezakwestionowane przez skarżące oświadczenie spółek należących do grupy Saint‑Gobain potwierdza istnienie więzi między nimi a porozumieniami przyjętymi podczas spotkania w dniu 15 czerwca 2004 r., skoro zdaniem grupy Saint‑Gobain pan F. uczestniczył w owym spotkaniu (motywy 190 i 196 zaskarżonej decyzji).

64      Komisja niewątpliwie nie przedstawiła dowodu pisemnego dotyczącego spotkania lub rozmowy telefonicznej w dniu 15 czerwca 2004 r. Jednakże zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 33 powyżej, w przypadku gdy dowody są fragmentaryczne lub odosobnione, Komisja może odtworzyć niektóre szczegóły w drodze dedukcji, czego dokonała w niniejszym przypadku w zaskarżonej decyzji (motyw 196 zaskarżonej decyzji). Co więcej, skarżące nie zdołały przedstawić innego, wewnętrznie spójnego wyjaśnienia powodu, dla którego odbyto tę rozmowę telefoniczną, ani treści rozmowy telefonicznej pomiędzy panami B. i F. na temat Włoch, której przeprowadzenia skarżące nie kwestionują. Wreszcie, zważywszy na przedmiot spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r., dotyczącego w szczególności Włoch, i na okoliczności, w których miała miejsce ta rozmowa tefoniczna, fakt, że czas jej trwania był krótki, nie pozwala wykluczyć jej antykonkurencyjnego charakteru.

65      Dlatego też Komisja słusznie stwierdziła, po pierwsze, że pan B. skontaktował się telefonicznie z panem F. w dniu 15 czerwca 2004 r., aby poinformować go o porozumieniach przyjętych podczas spotkania, które miało miejsce w tym samym dniu pomiędzy przedstawicielami trzech innych członków kartelu, oraz iż pan F. poinformował go o swoim stanowisku w tym względzie, oraz po drugie, że owa informacja miała zatem charakter antykonkurencyjny.

–       W przedmiocie spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r.

66      Komisja stwierdziła wreszcie, opierając się na odręcznych notatkach zajętych w pomieszczeniach spółek należących do grupy Pilkington podczas niezapowiedzianych kontroli oraz na fragmentach kalendarza, że skarżące uczestniczyły wraz z trzema innymi członkami kartelu w spotkaniu w Luksemburgu w dniu 2 grudnia 2004 r., w trakcie którego to spotkania zostały podjęte zdaniem Komisji decyzje w sprawie podwyżek cen, cen minimalnych i innych warunków handlowych dotyczących sprzedaży produktów ze szkła płaskiego w szeregu krajów Europy (motywy 197–264 zaskarżonej decyzji).

67      Skarżące kwestionują możliwość uznania tego spotkania za mające cel antykonkurencyjny. W pierwszej kolejności twierdzą one bowiem, że chodziło o kolację, o której powiadomiono dużą liczbę osób i która odbyła się w publicznie dostępnej restauracji, i że pan F. poprosił o zwrot rachunku za tę kolację. W drugiej kolejności uważają one, że Komisja nie wykazała, iż spotkanie to doprowadziło do zawarcia porozumień dotyczących przyszłych podwyżek cen pomiędzy członkami kartelu, którzy wymagali ich uczestnictwa. Twierdzą one bowiem w tym względzie, że wypowiedzi wygłoszone przez pana F. podczas tej kolacji nie mogą być uznane za wyraz jego zgody na dołączenie do kartelu na szczeblu EOG i że wnioski Komisji dotyczące tych notatek są sprzeczne z oświadczeniami spółki Glaverbel. Zdaniem tej ostatniej podczas kolacji nie było bowiem mowy o podwyżkach cen, skarżące nigdy nie uczestniczyły w wielostronnym spotkaniu kartelu przed dniem 11 lutego 2005 r., a rozmowy mające miejsce podczas kolacji ograniczyły się do wymiany informacji. W trzeciej kolejności skarżące twierdzą, że „schemat podwyżki cen” wskazany w notatkach pana B. i dotyczące go uwagi są bądź wyrazem własnych koncepcji pana B., bądź, bardziej prawdopodobnie, dwustronnej rozmowy pomiędzy panem B. a panem H., pracownikiem grupy Saint‑Gobain, które zostały przedstawione i w części przyjęte podczas spotkania w lutym 2005 r.

68      W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że notatki pana B. są dwojakiego rodzaju. Pierwsze z nich zostały sporządzone na papierze firmowym hotelu N. oraz grupy Pilkington i noszą tytuł „spotkanie GEPVP w Luksemburgu”, a drugie z nich zostały sporządzone na papierze firmowym grupy Pilkington i są zatytułowane „Sprawozdanie 2/12/04”. Z niekwestionowanych przez skarżące oświadczeń spółek należących do grupy Pilkington wynika, że pierwsze z notatek zostały sporządzone przez pana B. w dniu 3 grudnia 2004 r. na jego osobisty użytek i zawierają przemyślenia na temat spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r., podczas gdy drugie zostały sporządzone podczas spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r.

69      Z tytułu drugich notatek, „Sprawozdanie”, z ich daty, „2/12/2004 r.”, i z ich treści wynika, że stanowią one protokół spotkania mającego miejsce w tym dniu. Są one bowiem zapisem przeprowadzonych pomiędzy uczestnikami rozmów dotyczących cen szkła płaskiego w różnych krajach EOG, informacji przedstawionych przez pana F., a pod nagłówkiem „Porozumienia ogólne” przedstawione w nich zostały przyjęte porozumienia. Ocenę tę potwierdzają pierwsze oświadczenia spółek należących do grupy Pilkington, zgodnie z którymi na strony te składają się notatki pochodzące z okresu, w którym odbyło się mające miejsce w tym dniu w Luksemburgu spotkanie.

70      Notatki te umożliwiają również wykazanie, że kwestie poruszone podczas tego spotkania – a zatem i samo spotkanie – miały oczywiście antykonkurencyjny charakter. Świadczą one bowiem o tym, że członkowie kartelu uzgodnili między sobą, iż podniosą ceny w różnych krajach EOG, i że pan F. przedstawił pewne mające szczególne znaczenie informacje handlowe. Spółka Glaverbel również potwierdziła antykonkurencyjny charakter wspomnianego spotkania w swym oświadczeniu z dnia 8 marca 2005 r., zgodnie z którym „podczas tej kolacji poza zwykłymi rozmowami o cenach przedmiotem długich rozmów była również sytuacja klienta S.”.

71      W związku z powyższym należy uznać, że notatki pana B. i zgodne oświadczenia spółek należących do grupy Pilkington oraz spółki Glaverbel dotyczące rozmów, jakie miały miejsce podczas kolacji, z jednej strony świadczą o antykonkurencyjnym charakterze spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r., a z drugiej strony neutralizują początkowe oświadczenia spółki Glaverbel, na które powołały się skarżące, zgodnie z którymi to oświadczeniami podczas tej kolacji nie było mowy o podwyżkach cen. Jak wskazano w pkt 45 powyżej, zważywszy na te okoliczności, argumenty skarżących, zgodnie z którymi spotkanie odbyło się podczas kolacji, a pan F. poprosił o zwrot rachunku za tę kolację, nie są wystarczające do podważenia antykonkurencyjnego charakteru rzeczonego spotkania.

72      Skarżące kwestionują, że podczas tego spotkania przyjęte zostały porozumienia cenowe, i twierdzą, jak zresztą wskazała grupa Pilkington w swej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, iż chodziło o wymianę informacji, a nie o porozumienie. Niemniej z notatek pana B. wynika, że oprócz wymiany informacji członkowie kartelu zawarli również w trakcie tego spotkania porozumienia cenowe. I tak, dla Włoch ustalono ceny minimalne; dla Zjednoczonego Królestwa ustalono cenę docelową oraz kalendarz i sposób postępowania dotyczące podwyżki cen; dla krajów bałtyckich zdecydowano o wprowadzeniu przez skarżące podwyżki cen; dla Polski zdecydowano o wprowadzeniu przez skarżące podwyżki cen w marcu 2005 r.; dla Francji uzgodniono ogłoszoną przez skarżące dziesięcioprocentową podwyżkę; w przypadku Beneluksu zdecydowano o wprowadzeniu podwyżki cen w marcu 2005 r.; wreszcie dla Niemiec uzgodniono wprowadzenie podwyżki cen realizowanej przez spółki należące do grupy Pilkington. Ponadto ostatnia strona notatek pana B., zatytułowana „Porozumienia ogólne”, w części streszcza zawarte i wskazane w tych notatkach porozumienia cenowe, a w części dotyczy innych porozumień.

73      Ponadto okoliczność, że, jak twierdzą skarżące, z notatek sporządzonych przez pana B. nie wynika, iż pan F. przedstawił informacje, na podstawie których można było wywnioskować uczestnictwo skarżących w porozumieniach zawartych podczas kolacji, jest pozbawiona znaczenia dla sprawy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wystarczy, że Komisja wykaże, iż dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach, w trakcie których zawarte zostały porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym, nie sprzeciwiając się temu w oczywisty sposób, aby udowodnić udział tego przedsiębiorstwa w kartelu. Jeśli uczestnictwo w takich spotkaniach zostało ustalone, to na tym przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów, które mogą świadczyć, że jego udziałowi w tych spotkaniach w ogóle nie przyświecał cel antykonkurencyjny, poprzez wykazanie, że poinformowało ono swoich konkurentów o tym, iż uczestniczy w tych spotkaniach w innym aniżeli oni celu (ww. w pkt 32 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 96; ww. w pkt 33 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 81). Jak wskazał Trybunał w pkt 82 ww. w pkt 33 wyroku w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, zasadę tę uzasadnia to, że wskutek uczestnictwa we wspomnianym spotkaniu bez otwartego zdystansowania się od jego treści przedsiębiorstwo wywołało u innych uczestników wrażenie, że podpisuje się pod wynikiem spotkania i że odpowiednio się do niego zastosuje.

74      To przytoczone powyżej orzecznictwo dotyczące milczącej zgody opiera się na założeniu, że dane przedsiębiorstwo uczestniczyło w spotkaniach, w trakcie których zostały zawarte porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym lub o charakterze jawnie antykonkurencyjnym (zob. ww. w pkt 35 wyrok w sprawie Coats Holdings i Coats przeciwko Komisji, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo), co, jak wskazano już w pkt 71 powyżej, ma miejsce w niniejszej sprawie.

75      W niniejszej sprawie skarżące nie przedstawiły żadnego dowodu pozwalającego wykazać, że pomimo swego uczestnictwa w spotkaniu w ich imieniu pan F. zdystansował się od przyjętych porozumień. W związku z tym, zgodnie ze wskazanym w poprzednich punktach orzecznictwem, samo uczestnictwo pana F. w spotkaniu w charakterze przedstawiciela skarżących jest wystarczające, aby uznać, że wyraził on w ich imieniu milczącą zgodę, zważywszy na przyjęte podczas tego spotkania porozumienia.

76      Wbrew temu, co utrzymują skarżące, z notatek sporządzonych przez pana B. podczas spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r. wynika zatem, że członkowie kartelu nie tylko wymienili pomiędzy sobą podczas tego spotkania mające szczególne znaczenie informacje handlowe, lecz również przyjęli porozumienia dotyczące podwyżek cen różnych kategorii szkła płaskiego dla różnych krajów EOG i że pan F. w imieniu skarżących wyraził swą milczącą zgodę względem tych porozumień.

77      Skarżące utrzymują niemniej, że „schemat podwyżki cen”, o którym mowa w notatkach pana B., nie świadczy o zawarciu ogólnego porozumienia dotyczącego podwyżek cen w przyszłości. Należy wskazać, że „schemat podwyżki cen” zawarty jest w notatkach pana B. sporządzonych po kolacji na papierze firmowym hotelu N. Jak wskazano w pkt 68 powyżej, notatki te zostały sporządzone na jego osobisty użytek. W tym kontekście „schemat podwyżki cen” stanowi jedynie nagłówek, pod którym umieszczona jest tabela przedstawiająca pokrótce różnego rodzaju porozumienia cenowe zaplanowane na nadchodzący rok, o których mowa w pkt 72 powyżej, a dotyczących ich uwag nie można uznać za dokonaną przez pana B. interpretację roli, jaką mogły odegrać skarżące w kartelu, ani za streszczenie dwustronnej rozmowy, jaką odbyli po kolacji panowie B. i H. Dlatego też ów argument dotyczący „schematu podwyżki cen” nie jest wystarczający, aby podważyć okoliczność, że podczas rzeczonego spotkania zostały przyjęte porozumienia w zakresie podwyżek cen.

78      Skarżące twierdzą również, iż zdania stwierdzające, że „ogólne uwagi dotyczące zachowania spółki Guardian zostały potwierdzone przez pozostałych” i że „ceny na wszystkich rynkach są zagrożone”, które to zdania poprzedzają „schemat podwyżki cen”, powtarzają komentarze pana B., pana H., pracownika grupy Saint‑Gobain, lub pana D., pracownika spółki Glaverbel, świadcząc o tym, że spółki te nie odeszły od swej agresywnej strategii. Twierdzenie to nie może obalić powyższego wniosku. Zdania te, które wpisują się kontekst sporządzonego przez pana B. do celów osobistych podsumowania kwestii podniesionych podczas spotkania poprzedniego dnia (zob. pkt 68 i 77 powyżej), nie świadczą o zdystansowaniu się przez skarżące względem porozumień. Z jednej strony zdanie stwierdzające, iż „ceny na wszystkich rynkach są zagrożone”, jest stwierdzeniem sytuacji istniejącej w chwili spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r. (zob. na przykład sprawozdanie ze spotkania, z którego wynika w odniesieniu do Zjednoczonego Królestwa, że „ceny w UK są uznawane za niezbyt wysokie”; w odniesieniu do Francji, że „ceny są obecnie niemal najniższe w Europie”; w odniesieniu do Niemiec, że „ceny powinny ustabilizować się niezwłocznie na obecnym poziomie”; w odniesieniu do Hiszpanii, że ceny: „spadają od 2 miesięcy”; oraz w odniesieniu do pierwszego z przyjętych porozumień ogólnych, że przewidziane jest „zamrożenie cen w całej Europie w przyszłych miesiącach”). Z drugiej strony wskazano, że „ogólne uwagi dotyczące zachowania Guardian zostały potwierdzone przez pozostałych”, co stanowi krytykę zachowania skarżących przed rzeczonym spotkaniem, które to zachowanie, aż do tego dnia, nie było tym, jakiego oczekiwano {zob. w szczególności sprawozdanie ze spotkania, z którego w odniesieniu do państw bałtyckich wynika, że „chociaż uzgodniono podwyższenie cen (Gl + P tego dokonały), G tego nie zrobiła, a ponadto ceny są obecnie na tym samym poziomie (Ø [= średnia] 260)}”.

79      Mając na względzie ogół powyższych rozważań, należy uznać, że wbrew twierdzeniom skarżących (zob. pkt 31 powyżej) kontakty, które miały miejsce pomiędzy nimi a trzema innymi członkami kartelu, nie są częścią „fazy testu”, lecz stanowią prawdziwe uczestnictwo w kartelu. Wykazano bowiem, że skarżące, reprezentowane przez pana F., przystąpiły do kartelu podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r., że skontaktowano się z nimi telefonicznie w dniu 15 czerwca 2004 r., że zorganizowały kolację w dniu 2 grudnia 2004 r. oraz że rozmowy przeprowadzone podczas tych trzech zdarzeń miały cel antykonkurencyjny. Ponadto skarżące przyznały się do uczestnictwa w spotkaniu w dniu 11 lutego 2005 r., które również miało cel antykonkurencyjny. Zważywszy, że odbycie spotkań z dniach 20 kwietnia i 2 grudnia 2004 r. i uczestnictwo skarżących w nich zostały wykazane w drodze sporządzonych przez pana B. podczas owych spotkań notatek, których mocy dowodowej skarżące skutecznie nie zakwestionowały (zob. pkt 39, 40, 69 i 70 powyżej), wyjaśnienia przedstawione przez skarżące w tym zakresie nie mogą podważyć ich uczestnictwa w kartelu, począwszy od dnia 20 kwietnia 2004 r.

80      Dlatego też Komisja słusznie stwierdziła w zaskarżonej decyzji, że skarżące uczestniczyły w kartelu, począwszy od dnia 20 kwietnia 2004 r.

81      Należy zatem oddalić pierwszą część omawianego zarzutu.

 W przedmiocie części drugiej, dotyczącej błędnej oceny geograficznego zasięgu porozumień

82      Komisja uznała, iż naruszenie objęło całe EOG, ponieważ podmioty, które popełniły naruszenie, sprzedawały rozpatrywane produkty przynajmniej w EOG, ich łączny udział sprzedaży na tym obszarze reprezentował co najmniej 80%, zaopatrywały one swych klientów z EOG w produkty pochodzące z ich instalacji produkcyjnych i magazynów umiejscowionych na całym jego terytorium, a przedmiot kartelu znajdował się na szczeblu europejskim. Podkreśliła ona w tym względzie, że choć porozumienia różniły się w zależności od danego kraju EOG, to wszystkie miały ten sam cel antykonkurencyjny (motywy 368–371 zaskarżonej decyzji).

83      Skarżące kwestionują ten wniosek Komisji, twierdząc, po pierwsze, że kraje wymienione podczas spotkań w dniach 20 kwietnia, 15 czerwca i 2 grudnia 2004 r. nie mogą być uwzględnione w celu określenia rozmiaru geograficznego kartelu, ponieważ spotkania te nie miały celu antykonkurencyjnego, oraz po drugie, że porozumienia cenowe zawarte podczas spotkania w dniu 11 lutego 2005 r. dotyczyły tylko Niemiec, Hiszpanii, Austrii, Portugalii i Beneluksu oraz że porozumienia, w ramach których ustanowiono pułap obniżek i rabatów, dotyczyły tylko Niemiec, Austrii i Szwajcarii.

84      Należy niemniej przypomnieć, że z pkt 59, 65 i 79 powyżej wynika, iż spotkania w dniach 20 kwietnia i 2 grudnia 2004 r. oraz rozmowa telefoniczna w dniu 15 czerwca 2004 r. miały cel antykonkurencyjny. Dlatego też kraje wymienione podczas tych spotkań i kraje, których dotyczyło spotkanie w dniu 11 lutego 2005 r., powinny być uwzględnione w celu ustalenia geograficznego zasięgu kartelu.

85      Skarżące podnoszą, że dowody przedstawione przez Komisję w celu wykazania ich uczestnictwa w porozumieniach obejmujących całe EOG są niewystarczające.

86      W niniejszej sprawie Komisja oparła swe twierdzenie, zgodnie z którym porozumienia kartelu obejmowały EOG, na trzech informacjach. W pierwszej kolejności chodzi o sprawozdania z różnych spotkań kartelu oraz o informacje dotyczące rozmowy telefonicznej z dnia 15 czerwca 2004 r. Z dokumentów tych zaś wynika, że te różnego rodzaju porozumienia dotyczyły szeregu krajów europejskich, a mianowicie Belgii, Niemiec, Estonii, Irlandii, Grecji, Hiszpanii, Francji, Włoch, Litwy, Łotwy, Luksemburga, Niderlandów, Austrii, Polski, Portugalii, Zjednoczonego Królestwa i Szwajcarii. W szczególności z protokołu spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r. wynika, że uczestnicy postanowili zamrozić ceny w całej Europie (motyw 370 zaskarżonej decyzji).

87      W drugiej kolejności Komisja uwzględniła organizację produkcji i dystrybucję szkła płaskiego każdego uczestnika kartelu. Były one bowiem zorganizowane na całym obszarze EOG w taki sposób, że produkcja zakładu znajdującego się w jednym kraju była rozprowadzana w krajach sąsiadujących (motywy 55 i 369 zaskarżonej decyzji). Okoliczność ta została potwierdzona przez same skarżące, ponieważ pan F. wskazał, że każdy zakład miał swój rynek zbytu co do zasady w promieniu od 300 do 400 km od tego zakładu. Geograficzna organizacja sieci zakładów każdego członka kartelu umożliwiała im zatem pokrycie zapotrzebowania na szkło płaskie w całym EOG.

88      W trzeciej kolejności Komisja uwzględniła pochodzenie uczestników spotkań kartelu, którzy byli przedstawicielami handlowymi członków kartelu na szczeblu europejskim oraz ich najważniejszymi przedstawicielami w komitecie „Zarządzanie i przekazywanie informacji” (Marcomm) spółki GEPVP, czego skarżące nie podważyły (motywy 369 i 370 zaskarżonej decyzji).

89      Wniosek Komisji dotyczący geograficznego zasięgu kartelu znajduje potwierdzenie w innych informacjach. Po pierwsze, chodzi o oświadczenia spółki Glaverbel, zgodnie z którymi z jednej strony grupy Saint‑Gobain, Pilkington i spółka Glaverbel uczestniczyły w dwustronnych i wielostronnych spotkaniach mających na celu ograniczenie konkurencji na europejskim rynku szkła płaskiego, który zdaniem spółek należących do grupy Saint‑Gobain charakteryzował się stałym spadkiem cen. Z drugiej strony skarżące zdaniem Komisji zostały poinformowane o istniejących porozumieniach przyjętych przez trzech innych członków kartelu w marcu 2004 r. i uczestniczyły w spotkaniach, począwszy od tego dnia (motywy 80 i 81 zaskarżonej decyzji). Dlatego też wbrew twierdzeniom skarżących oświadczenia spółki Glaverbel w tym zakresie nie dotyczą jedynie trójstronnego kartelu, w którego skład skarżące nie wchodziły. Po drugie, Komisja oparła się na skardze skierowanej do niej przez GEPVP, którego część stanowią członkowie kartelu, dotyczącej planowanej pomocy państwa, w której to skardze wskazano, że „rynek szkła płaskiego jest rynkiem ogólnoeuropejskim o znacznym udziale handlu międzypaństwowego” (motyw 54 zaskarżonej decyzji). Po trzecie, Komisja oparła się na sprawozdaniu i notatkach sporządzonych przez pana B. nazajutrz po spotkaniu w dniu 2 grudnia 2004 r. i na protokole spotkania z dnia 11 lutego 2005 r., które świadczą o tym, że uczestnicy kartelu rozmawiali o krajach europejskich niewymienionych w pkt 86 powyżej, w szczególności o Bułgarii, Cyprze, Rumunii i krajach skandynawskich.

90      Ponadto skarżące nie mogą powołać się na orzecznictwo, zgodnie z którym to zainteresowane przedsiębiorstwa określają geograficzny zasięg rynku, który może być bądź szerszy, bądź bardziej ograniczony niż właściwy rynek geograficzny, a to ze względu na to, że owo orzecznictwo dotyczy kwestii konieczności definiowania rynku geograficznie właściwego do celów zastosowania art. 81 WE, która to sytuacja nie ma miejsca w niniejszej sprawie. Zgodnie bowiem z tym orzecznictwem wyłącznie na Komisji ciąży obowiązek określenia w decyzji wydanej na podstawie art. 81 WE zakresu rynku w sytuacji, gdy bez takiego określenia zakresu rynku nie jest możliwe ustalenie, czy rozpatrywane porozumienie mogło mieć wpływ na handel pomiędzy państwami członkowskimi i czy jego przedmiotem lub skutkiem było zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku (wyroki Sądu: z dnia 6 lipca 2000 r. w sprawie T‑62/98 Volkswagen przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2707, pkt 230; z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑44/00 Mannesmannröhren‑Werke przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2223, pkt 132; z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4407, pkt 99). Co do zasady, jeżeli sam cel porozumienia polega na ograniczeniu konkurencji, to nie ma potrzeby określenia właściwego geograficznego rynku w sposób dokładny, gdyż istniejąca lub potencjalna konkurencja na danym terytorium jest z pewnością ograniczona, bez względu na to, czy terytorium to stanowi rynek sensu stricto czy też nie (ww. wyrok w sprawie Mannesmannröhren‑Werke przeciwko Komisji, pkt 132; zob. również podobnie wyroki Sądu: z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑348/94 Enso Española przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1875, pkt 232; z dnia 18 lipca 2005 r. w sprawie T‑241/01 Scandinavian Airlines System przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2917, pkt 99). Aby określić zasięg geograficzny naruszenia, który będzie uwzględniony w celu oceny wagi naruszenia, wystarczy, że Komisja oceni, jak rozległy jest obszar geograficzny danego rynku lub rynków, bez konieczności określenia dokładnie rozpatrywanych rynków (ww. wyrok w sprawie Scandinavian Airlines System przeciwko Komisji, pkt 99).

91      Zważywszy na powyższe rozważania, należy zaznaczyć, że zbiór przedstawionych przez Komisję poszlak, które bądź nie są kwestionowane przez skarżące, bądź są potwierdzone przez inne dowody, pozwala wykazać, iż obszar, którego geograficznie dotyczy kartel, obejmował całe terytorium EOG. Komisja słusznie stwierdziła zatem, że naruszenie obejmowało całe terytorium EOG.

92      Należy wobec tego oddalić część drugą niniejszego zarzutu, a tym samym oddalić niniejszy zarzut w całości.

93      Z całości powyższych rozważań wynika, iż należy oddalić żądanie stwierdzenia nieważności zawarte w skardze.

 W przedmiocie żądań obniżenia kwoty grzywny

94      Na poparcie swych żądań obniżenia kwoty grzywny skarżące podnoszą trzy zarzuty. W ramach pierwszego zarzutu zwracają się do Sądu o obniżenie kwoty grzywny w konsekwencji częściowego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji. Zarzut drugi dotyczy naruszenia zasady niedyskryminacji i obowiązku uzasadnienia w odniesieniu do obliczania grzywny, a trzeci błędu w ocenie ze względu na bardzo ograniczoną i bierną rolę, jaką skarżące odegrały w naruszeniu, i naruszenia zasady niedyskryminacji.

 W przedmiocie zarzutu dotyczącego konieczności obniżenia kwoty grzywny w konsekwencji częściowego stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji

95      Skarżące twierdzą, że kwota nałożonej na nie grzywny powinna być obniżona, aby odzwierciedlić częściowe stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji. Uważają one zatem, że grzywna powinna być obliczona jedynie na podstawie sprzedaży w 2004 r. powiązanej z krajami EOG, dla których naruszenie nie jest kwestionowane, a której kwota wynosi 241,6 mln EUR. Ponadto uważają one, że grzywna powinna uwzględniać wyjątkowo krótki okres trwania ich uczestnictwa w kartelu, ograniczony tylko do jednego spotkania, a co najwyżej – do dwunastu dni.

96      Z pkt 79 i 91 powyżej wynika, iż Komisja słusznie uznała w zaskarżonej decyzji, po pierwsze, że, skarżące uczestniczyły w kartelu od dnia 20 kwietnia 2004 r. do dnia 22 lutego 2005 r., oraz po drugie, że naruszenie obejmowało całe terytorium EOG.

97      Nie zachodzi w związku z tym potrzeba obniżenia kwoty grzywny ze względu na okres trwania lub na zasięg geograficzny kartelu i należy zatem oddalić niniejszy zarzut.

 W przedmiocie zarzutu dotyczącego naruszenia zasady niedyskryminacji i obowiązku uzasadnienia w odniesieniu do obliczania grzywny

98      Skarżące uważają, że Komisja naruszyła z jednej strony zasadę niedyskryminacji, wykluczając przy obliczaniu grzywny nałożonej na trzech innych członków kartelu wartość sprzedaży wewnętrznej, to jest sprzedaży wewnątrz grup, a z drugiej strony ciążący na niej obowiązek uzasadnienia dotyczący tych obliczeń.

99      Skarżące podkreślają w ten sposób, że w braku uzasadnienia dotyczącego obliczania grzywny nałożonej na trzech innych członków kartelu i zważywszy na poufny charakter wykorzystanych danych, nie mogą one określić odpowiednio charakteru i wartości sprzedaży wewnętrznej wyłączonej w odniesieniu do każdego uczestnika kartelu. Podnoszą one zatem, że to do Sądu należy wyrównanie wyłączenia tej sprzedaży poprzez obniżenie wysokości nałożonej na nie kwoty grzywny proporcjonalnie do wykluczenia z rynku szkła płaskiego. Rozwiązanie to jest zgodne z wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanymi dalej „wytycznymi w sprawie metody ustalania grzywien”) ze względu na to, że pozwala ono zdaniem skarżących odzwierciedlić w odpowiedni sposób względną wagę przedsiębiorstwa na właściwym rynku i że zostało już przyjęte przez Sąd.

100    Skarżące wyjaśniają, że Komisja wykluczyła 1 mld EUR sprzedaży wewnętrznej z całkowitej wielkości rynku wynoszącej 2,7 mld EUR. Suma ta wynika ich zdaniem z odliczenia całkowitej kwoty sprzedaży szkła płaskiego przyjętej w zaskarżonej decyzji, a mianowicie 1,7 mld EUR (motyw 41 zaskarżonej decyzji), od całkowitej kwoty przyjętej w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, a mianowicie 2,7 mld EUR (motyw 41 zaskarżonej decyzji), i wynosi 37% całkowitej wielkości rynku o wartości 2,7 mld EUR.

101    Komisja nie zgadza się z argumentami skarżących.

102    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zakres obowiązku uzasadnienia zależy od charakteru danego aktu i od okoliczności, jakie towarzyszą jego przyjęciu. Uzasadnienie powinno ukazywać w jasny i jednoznaczny sposób tok rozumowania instytucji, która wydała akt, tak aby z jednej strony sąd Unii Europejskiej mógł przeprowadzić kontrolę, a z drugiej strony aby zainteresowani mogli zapoznać się z uzasadnieniem danego aktu oraz aby mogli bronić swych praw i zweryfikować zasadność decyzji.

103    Nie jest wymagane, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulujących daną dziedzinę (wyroki Trybunału: z dnia 2 kwietnia 1998 w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 63; z dnia 29 września 2011 r. w sprawie C‑521/09 P Elf Aquitaine przeciwko Komisji Zb.Orz. s. I‑8947, pkt 150).

104    W niniejszej sprawie Komisja stwierdziła, że antykonkurencyjne porozumienia dotyczyły sprzedaży szkła płaskiego klientom niepowiązanym (motyw 377 zaskarżonej decyzji), a zatem wykorzystała tę sprzedaż w celu obliczenia kwoty podstawowej grzywien (motyw 41, tabela nr 1, i motyw 470 zaskarżonej decyzji). Przy obliczaniu grzywny Komisja wyłączyła sprzedaż szkła płaskiego przeznaczonego do przetworzenia przez wydział przedsiębiorstwa lub przez spółkę tej samej grupy. Ponieważ istnienie zachowania antykonkurencyjnego zostało wykazane tylko w odniesieniu do sprzedaży niepowiązanym klientom, nie można zarzucać Komisji, że przy obliczaniu grzywny wykluczyła ona sprzedaż wewnętrzną członków kartelu powiązanych ze sobą wertykalnie. Co więcej, nie można jej zarzucić, że nie uzasadniła wykluczenia omawianej sprzedaży przy obliczaniu grzywny.

105    Ponadto, jak twierdzi Komisja, nie wykazano, że powiązani ze sobą wertykalnie członkowie kartelu, którzy zaopatrywali w rozpatrywane produkty wydziały tego samego przedsiębiorstwa lub spółki należące do tej samej grupy przedsiębiorstw, osiągnęli pośredni zysk z przyznanej podwyżki cen, ani też że podwyżka cen na rynku wyższego szczebla doprowadziła do uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku niższego szczebla szkła płaskiego przetworzonego.

106    Wreszcie w odniesieniu do argumentu, zgodnie z którym Komisja naruszyła zasadę niedyskryminacji, wyłączając sprzedaż wewnętrzną z obliczania grzywny, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada równego traktowania lub niedyskryminacji wymaga, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób oraz by odmienne sytuacje nie były traktowane w taki sam sposób, chyba że jest to obiektywnie uzasadnione (zob. wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑311/94 BPB de Eendracht przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1129, pkt 309 i przytoczone tam orzecznictwo). W niniejszej sprawie, w zakresie, w jakim Komisja uznała, że ustalenia antykonkurencyjne dotyczyły tylko ceny szkła płaskiego, którą obciążano klientów niezależnych, wykluczenie sprzedaży wewnętrznej przy obliczaniu grzywny w przypadku członków kartelu powiązanych ze sobą wertykalnie skłoniło Komisję jedynie do potraktowania w odmienny sposób obiektywnie odmiennych sytuacji. Dlatego też nie można zarzucić Komisji, że naruszyła zasadę niedyskryminacji.

107    W konsekwencji niniejszy zarzut należy oddalić w całości.

 W przedmiocie zarzutu dotyczącego błędu w ocenie ze względu na bardzo ograniczoną i bierną rolę odegraną przez skarżące w naruszeniu i naruszenia zasady niedyskryminacji

108    Skarżące uważają, że Komisja nie uwzględniła biernej i bardzo ograniczonej roli, jaką odegrały one w naruszeniu w porównaniu do roli trzech innych członków kartelu, którzy uczestniczyli w nim przez ponad 20 lat. Uczestnictwo skarżących ograniczało się ich zdaniem do jednego, niemającego tajnego charakteru spotkania, a porozumienia, które na nim zostały zawarte, dotyczyły tylko niektórych krajów i nigdy nie zostały wykonane. Podobnie notatki pana B. dotyczące spotkania w dniu 11 lutego 2005 r. nie pozwalają na wykazanie, że pan F. wyraził zgodę na uczestnictwo w podwyżce cen lub na kierowanie tą podwyżką. W tych okolicznościach Komisja powinna była uwzględnić przy ustalaniu grzywny bierną rolę odegraną przez skarżące w kartelu.

109    Zgodnie z orzecznictwem, jeśli naruszenie zostało popełnione przez kilka przedsiębiorstw, przy określeniu kwoty grzywien należy zbadać względną wagę udziału każdego z nich (wyrok Trybunału z dnia 16 grudnia 1975 r. w sprawach połączonych od 40/73 do 48/73, 50/73, od 54/73 do 56/73, 111/73, 113/73 i 114/73 Suiker Unie i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1663, pkt 623; ww. w pkt 33 wyrok w sprawach połączonych Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, pkt 92; wyrok Sądu z dnia 13 września 2010 r. w sprawie T‑40/06 Trioplast Industrier przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4893, pkt 105), co w szczególności wymaga ustalenia, jaką rolę pełniło każde z nich w czasie uczestniczenia w naruszeniu (ww. w pkt 32 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, pkt 150; wyrok Sądu z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T‑6/89 Enichem Anic przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1623, pkt 264).

110    Zgodnie z pkt 29 tiret trzecie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien bierna rola przedsiębiorstwa przy realizowaniu naruszenia stanowi zatem okoliczność łagodzącą. Komisja wyjaśniła w nim, że okoliczność ta jest brana pod uwagę jedynie w razie „dostarczeni[a] przez dane przedsiębiorstwo dowodu, że jego udział w naruszeniu przepisów jest zasadniczo ograniczony, a w konsekwencji udowodnienie, że w okresie, w którym przystąpiło ono do wywołujących naruszenie przepisów porozumień, w istocie powstrzymywało się ono od stosowania postanowień tych porozumień, przyjmując na rynku postawę prokonkurencyjną”. Ponadto zgodnie ze wspomnianym pkt 29 „sam fakt udziału przedsiębiorstwa w naruszeniu przez okres krótszy niż w przypadku innych przedsiębiorstw nie jest uznawany za okoliczność łagodzącą, gdyż okoliczność ta znajduje już odzwierciedlenie w kwocie podstawowej”.

111    Zgodnie z orzecznictwem jako okoliczności faktyczne, które mogą wskazywać na bierną rolę przedsiębiorstwa w kartelu, można wziąć pod uwagę znacznie rzadsze – w porównaniu ze zwykłymi uczestnikami kartelu – uczestnictwo w spotkaniach, późne wejście na rynek będący przedmiotem naruszenia, niezależnie od czasu uczestnictwa przedsiębiorstwa w tym naruszeniu, lub też złożenie wyraźnych oświadczeń w tym zakresie przez przedstawicieli przedsiębiorstw trzecich uczestniczących w naruszeniu (ww. w pkt 106 wyrok w sprawie BPB de Eendracht przeciwko Komisji, pkt 343; wyrok Sądu z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie T‑220/00 Cheil Jedang przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2473, pkt 168). W tym względzie okoliczności, zgodnie z którymi przedsiębiorstwo było członkiem najrzadziej uczestniczącym w spotkaniach kartelu lub ograniczyło się do otrzymywania informacji przekazywanych jednostronnie przez konkurenta, nie wyraziwszy żadnych zastrzeżeń lub sprzeciwów, nie odgrywają roli przy wykazywaniu biernej roli tego przedsiębiorstwa w kartelu (ww. w pkt 45 wyrok w sprawach połączonych Ciments, pkt 1849).

112    W niniejszej sprawie przede wszystkim z pkt 79 powyżej wynika, że skarżące uczestniczyły w kartelu, począwszy od dnia 20 kwietnia 2004 r. Należy zatem przypomnieć, że podczas spotkania w dniu 20 kwietnia 2004 r. i podczas rozmowy telefonicznej w dniu 15 czerwca 2004 r. skarżące powiadomiły swoich konkurentów o swym przyszłym zachowaniu na rynku i otrzymały ze strony spółek należących do grupy Pilkington informacje dotyczące porozumienia w zakresie podwyżek cen planowanych przez trzech innych członków kartelu – czemu zupełnie się nie sprzeciwiły. Skarżące wzięły udział w spotkaniach kartelu w dniu 2 grudnia 2004 r. i w dniu 11 lutego 2005 r., nie dystansując się w wyraźny sposób od antykonkurencyjnych rozmów, które miały miejsce podczas tych spotkań. Następnie z pkt 79 powyżej i z zaskarżonej decyzji wynika również, że skarżące zorganizowały spotkanie w dniu 2 grudnia 2004 r. (motyw 502 zaskarżonej decyzji). Wreszcie z pkt 70 i 72 powyżej i z zaskarżonej decyzji wynika, że podczas spotkań w dniu 2 grudnia 2004 r. i w dniu 11 lutego 2005 r. skarżące zgodziły się zainicjować podwyżki cen w różnych regionach i że uczestniczyły w wymianie mających szczególne znaczenie informacji handlowych (motyw 502 zaskarżonej decyzji). Dlatego też ich zachowania w kartelu nie można uznać za bierne.

113    Okoliczność, że skarżące nie wprowadziły w życie niektórych porozumień uzgodnionych na wcześniejszych spotkaniach w dniu 2 grudnia 2004 r. i podczas spotkania w dniu 11 lutego 2005 r., nie jest wystarczająca do wykazania ich prokonkurencyjnego zachowania na rynku. Wymiana mających szczególne znaczenie informacji handlowych, która miała miejsce podczas spotkania w dniu 2 grudnia 2004 r. i podczas rozmowy telefonicznej w dniu 15 czerwca 2004 r., pozwala bowiem dojść do przeciwnego wniosku. A zatem nawet jeśli początkowo skarżące nie przestrzegały niektórych porozumień o podwyżkach cen, w szczególności dotyczących krajów bałtyckich, to ustalono, że wprowadziły one w życie inne porozumienia i że czynnie współpracowały z trzema innymi członkami kartelu, w szczególności dostarczając im informacji mających znaczenie z punktu widzenia przyjęcia i wprowadzenia w życie porozumień cenowych (zob. pkt 57, 59, 63 i 65 powyżej). Ponadto faktu, że porozumienia przyjęte podczas spotkania w dniu 11 lutego 2005 r. nie zostały wprowadzone w życie, nie można wytłumaczyć prokonkurencyjnym zachowaniem skarżących, lecz raczej przez rozpoczęciem przez Komisję kontroli (zob. motyw 296 zaskarżonej decyzji).

114    Ponadto, co się tyczy obliczania grzywien nałożonych na trzech innych członków kartelu, skarżące zarzucają Komisji, iż ta nie uwzględniła ich wielokrotnych powrotów do naruszenia i że nie podwyższyła ich grzywny w celu zapewnienia jej odstraszającego charakteru, podczas gdy obrót niektórych spośród nich był znacznie wyższy od obrotu skarżących. Dlatego też, traktując w taki sam sposób odmienne sytuacje, Komisja naruszyła zdaniem skarżących zasadę niedyskryminacji.

115    Przede wszystkim należy przypomnieć, że Komisji przysługuje szeroki zakres swobodnego uznania przy ustalaniu grzywien (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑283/98 P Mo och Domsjö przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9855, pkt 47; wyrok Sądu z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawie T‑303/02 Westfalen Gassen Nederland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4567, pkt 151; ww. w pkt 109 wyrok w sprawie Trioplast Industrier przeciwko Komisji, pkt 141).

116    Ponadto, jak przypomniano w pkt 106 powyżej, naruszenie zasady niedyskryminacji ma miejsce, jeżeli ten sam przepis stosuje się do różnych stanów faktycznych. Należy wyjaśnić, że w niniejszej sprawie Komisja nie zastosowała względem skarżących ani okoliczności obciążacej polegającej na powrocie do naruszenia na które składają się czynniki związane z odstraszaniem i z powrotem do naruszenia ani mnożnika mającego zapewnić odstraszający skutek grzywny.

117    Jeśli chodzi o odstraszający charakter grzywien, należy przypomnieć, że stanowi on jeden z czynników, które trzeba uwzględnić przy obliczaniu kwoty grzywny. Z utrwalonego orzecznictwa (wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od C‑100/80 do C‑103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 105, 106) wynika bowiem, że celem przewidzianych w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 grzywien nakładanych za naruszenia art. 81 WE jest ukaranie danych przedsiębiorstw za popełnienie czynów zabronionych i odstraszenie zarówno tychże przedsiębiorstw, jak i innych podmiotów gospodarczych od naruszania w przyszłości reguł prawa konkurencji Unii Europejskiej. Tak więc Komisja, obliczając kwotę grzywny, może brać pod uwagę w szczególności wielkość oraz siłę gospodarczą przedsiębiorstwa, którego sytuacja jest rozpatrywana (ww. wyrok w sprawach połączonych Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 119–121). Niemniej jednak w przypadku, gdy grzywny zostają nałożone na kilka przedsiębiorstw uczestniczących w tym samym naruszeniu, Komisja nie ma przy ustalaniu kwoty grzywien w zależności od wagi i czasu trwania spornego naruszenia obowiązku zapewnienia tego, aby ostateczne kwoty grzywien dla tych przedsiębiorstw wynikające z jej obliczeń odzwierciedlały wszelkie różnice pomiędzy nimi pod względem ich obrotu całkowitego lub właściwego (wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 312).

118    W niniejszej sprawie z zaskarżonej decyzji wynika zaś, że mnożnik mający na celu zapewnienie odstraszającego skutku grzywny zastosowano do spółek należących do grupy Saint‑Gobain przy obliczaniu nałożonej na nie grzywny z powodu ich „większej obecności w sektorze szkła” i „ich obrotu [, który] w wartościach bezwzględnych jest znacznie wyższy od obrotu uzyskanego przez pozostałych” (motyw 519).

119    Co się tyczy pozostałych przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu, należy uznać, że nie został zastosowany do nich żaden mnożnik. Skarżące ograniczyły się jednakże do stwierdzenia, że obrót spółki Glaverbel był trzykrotnie wyższy od ich obrotu, nie wspominając obrotu spółek należących do grupy Pilkington. Biorąc pod uwagę orzecznictwo przypomniane w pkt 117 powyżej, sama ta okoliczność, przy założeniu, że zostanie ona wykazana, nie wystarcza do stwierdzenia, że Komisja była zobowiązana do zastosowania mnożnika w celu zapewnienia odstraszającego skutku grzywny.

120    Z powyższego wynika, że Komisja uwzględniła różnego rodzaju sytuacje, w jakich znajdowały się przedsiębiorstwa uczestniczące w kartelu, ustalając w odpowiednim przypadku mnożnik przeznaczony do zapewnienia odstraszającego skutku grzywien.

121    W odniesieniu do argumentu dotyczącego braku podwyższenia nałożonej na spółki należące do grupy Saint‑Gobain i spółkę Glaverbel grzywny z uwagi na powrót do naruszenia, a w szczególności do argumentu dotyczącego maksymalnego terminu, po przekroczeniu którego nie można brać pod uwagę powrotu do naruszenia, należy podkreślić, że ani rozporządzenie nr 1/2003, ani wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nie przewidują takiego terminu oraz że brak takiego terminu nie narusza zasady pewności prawa (wyrok Trybunału z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie C‑413/08 P Lafarge przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5361, pkt 66, 67).

122    Niemniej zasada proporcjonalności wymaga, by czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji, został wzięty pod uwagę przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania tych reguł. W ramach sądowej kontroli aktów Komisji z zakresu prawa konkurencji sąd może więc być zmuszony do sprawdzenia, czy Komisja przestrzegała wspomnianej zasady, gdy podwyższyła – z tytułu powrotu do naruszenia – nałożoną grzywnę, a w szczególności czy takie podwyższenie było wymagane zwłaszcza w świetle czasu, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji (ww. w pkt 121 wyrok w sprawie Lafarge przeciwko Komisji, pkt 70).

123    W niniejszej sprawie, jak podnosi Komisja, pomiędzy oboma naruszeniami popełnionymi przez te dwa przedsiębiorstwa upłynęło ponad piętnaście lat, i wbrew temu, co utrzymują skarżące, istnienie ciągłości pomiędzy pierwszym a drugim naruszeniem nie zostało wykazane. Okres ten nie pozwala potwierdzić skłonności tych przedsiębiorstw do naruszania reguł konkurencji. Należy zatem uznać, że Komisja nie naruszyła zasady niedyskryminacji, uznając, że okres, który upłynął między dwoma naruszeniami, był wystarczająco długi, aby wykluczyć podwyższenie grzywny nałożonej na spółki należące do grupy Saint‑Gobain i na spółkę Glaverbel z uwagi na powrót do naruszenia.

124    Mając na względzie ogół powyższych rozważań, należy oddalić ten zarzut, a zatem oddalić wszystkie żądania skarżących obniżenia kwoty grzywny.

 W przedmiocie dopuszczalności poczynionych przez Komisję odesłań do odpowiedzi spółek należących do grupy Pilkington na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów

125    Skarżące podniosły na rozprawie zarzut niedopuszczalności dotyczący poczynionych przez Komisję – w odpowiedzi na skargę i w jej odpowiedzi z dnia 23 stycznia 2012 r. na pisemne pytania Sądu – odesłań do udzielonej przez spółki należące do grupy Pilkington odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów ze względu na to, że nie miały one dostępu do rzeczonego dokumentu w toku postępowania administracyjnego, a zatem nie była im znana jego treść. Ich zdaniem Komisja nie mogła wykorzystać tej odpowiedzi jako dokumentu obciążającego bez naruszenia ich prawa do obrony.

126    Komisja wskazała, że odpowiedź ta nie zawierała dowodów obciążających skarżącą i że nie była konieczna do rozstrzygnięcia sporu.

127    W tym względzie należy zaznaczyć, że z całości powyższych ustaleń wynika, iż odesłania Komisji do udzielonej przez spółki należące do grupy Pilkington odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów poczynione przez tę instytucję w odpowiedzi na skargę i w jej odpowiedzi z dnia 23 stycznia 2012 r. na pisemne pytania Sądu nie są konieczne do rozstrzygnięcia sporu przed Sądem. Nie ma zatem potrzeby orzekania w przedmiocie podniesionego przez skarżące zarzutu niedopuszczalności.

 W przedmiocie kosztów

128    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżące przegrały sprawę, zgodnie z żądaniem Komisji należy obciążyć je kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (szósta izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Guardian Industries Corp. i Guardian Europe Sàrl zostają obciążone kosztami postępowania.

Kanninen Wahl Soldevila Fragoso

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 27 września 2012 r.

Podpisy

* Język postępowania: angielski.