OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
ANTONIA TIZZANA
przedstawiona w dniu 18 maja 2004 r. (1)
Sprawa C-200/02
Man Lavette Chen
i
Kunqian Catherine Zhu
przeciwko
Secretary of State for the Home Department
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Immigration Appellate Authority of Hatton Cross (Zjednoczone Królestwo)]
Artykuł 18 WE – Dyrektywy 73/148/EWG i 90/364/EWG – Małoletni obywatel jednego z Państw Członkowskich – Prawo pobytu w innym Państwie Członkowskim – Prawo matki, obywatelki państwa trzeciego, do pobytu w tym samym Państwie Członkowskim – Dyskryminacja ze względu na przynależność państwową
I – Wstęp
1. Immigration Appellate Authority (organ odwoławczy w sprawach z zakresu imigracji) z Hatton Cross (Zjednoczone Królestwo) zmierza do ustalenia, czy w szczególnych i rzadko spotykanych okolicznościach, jakie zaistniały w niniejszej sprawie, prawo wspólnotowe stoi na przeszkodzie odmowie wydania przez Państwo Członkowskie pozwolenia na stały pobyt małej dziewczynce, obywatelce innego Państwa Członkowskiego, która od urodzenia zamieszkiwała na terytorium tego pierwszego Państwa Członkowskiego, oraz jej matce, obywatelce państwa trzeciego.
II – Właściwe prawo wspólnotowe
2. Jak wiadomo, art. 17 WE ustanawia instytucję obywatelstwa Unii Europejskiej, które uzupełnia obywatelstwo krajowe i które zgodnie z art. 18 WE pociąga za sobą – obok innych praw i obowiązków przewidzianych w Traktacie –między innymi „prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym Traktacie i środkach przyjętych w celu jego wykonania”.
3. Wśród przepisów prawa wtórnego obowiązujących w dziedzinie przemieszczania się i pobytu należy wspomnieć przede wszystkim dyrektywę Rady 73/148/EWG z dnia 21 maja 1973 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli Państw Członkowskich wewnątrz Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług (zwaną dalej „dyrektywą 73/148”) (2).
4. Zgodnie z art. 1 tej dyrektywy:
„1. Państwa Członkowskie, działając zgodnie z przepisami niniejszej dyrektywy, znoszą ograniczenia w zakresie przemieszczania się i pobytu w stosunku do:
[…]
b) obywateli Państw Członkowskich, którzy pragną udać się do innego Państwa Członkowskiego w charakterze odbiorców usług;
[…]
d) krewnych wstępnych i zstępnych zarówno tych obywateli, jak też współmałżonków tych obywateli, którzy to krewni, niezależnie od obywatelstwa, znajdują się na ich utrzymaniu”.
5. Artykuł 4 ust. 2 akapit pierwszy wyjaśnia, że „[o]kres prawa pobytu, przyznawanego osobom świadczącym usługi i korzystającym z usług, będzie równy okresowi świadczenia tych usług”.
6. Dyrektywa Rady 90/364/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie prawa pobytu (zwana dalej „dyrektywą 90/364”) (3) dotyczy prawa przemieszczania się i pobytu osób nieczynnych zawodowo. Jej art. 1 stanowi, co następuje:
„1. Państwa Członkowskie przyznają prawo pobytu obywatelom innych Państw Członkowskich, którzy nie korzystają z tego prawa na mocy innych przepisów prawa wspólnotowego, oraz członkom ich rodzin określonym w ust. 2, pod warunkiem że oni sami oraz członkowie ich rodzin objęci są ubezpieczeniem chorobowym [zdrowotnym] w odniesieniu do wszelkiego ryzyka w przyjmującym Państwie Członkowskim oraz mają wystarczające środki, by nie stać się obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym Państwie Członkowskim w okresie ich pobytu.
[…]
2. Następujące osoby mają prawo osiedlenia się w innym Państwie Członkowskim wraz z posiadaczem prawa pobytu, bez względu na obywatelstwo:
a) współmałżonek oraz zstępni pozostający na jego utrzymaniu;
b) wstępni pozostający na utrzymaniu posiadacza prawa pobytu lub jego współmałżonka”.
III – Okoliczności faktyczne i przebieg postępowania
7. Pytania prejudycjalne podniesione zostały w związku z odwołaniem wniesionym do Immigration Appellate Authority przez Kunqian Catherine Zhu, obywatelkę irlandzką urodzoną w dniu 16 września 2000 r. w Belfaście (Zjednoczone Królestwo) (zwaną dalej „małą Catherine” bądź „pierwszą skarżącą”) i przez jej matkę, Man Chen, obywatelkę chińską (zwaną dalej „matką” bądź „panią Chen”, bądź też „drugą skarżącą”) od odmowy wydania im przez Secretary of State for the Home Departament (zwanego dalej „Secretary of State”) pozwolenia na stały pobyt w Zjednoczonym Królestwie.
8. Pani Chen wraz z mężem – również obywatelem chińskim – pracuje dla spółki, która ma swą siedzibę w Chińskiej Republice Ludowej. Jest to spółka znacznych rozmiarów, produkująca i eksportująca substancje chemiczne do różnych krajów świata, w tym do Zjednoczonego Królestwa i do innych Państw Członkowskich Unii Europejskiej.
9. Pan Chen jest jedynym z dyrektorów tej spółki i posiada pakiet kontrolny jej udziałów. Jako dyrektor często wyjeżdża w sprawach służbowych do Zjednoczonego Królestwa i do innych Państw Członkowskich Unii Europejskiej.
10. Przed urodzeniem Catherine małżonkowie posiadali tylko jedno dziecko, syna Huixiang Zhu, urodzonego w Chińskiej Republice Ludowej w 1998 r. Państwo Chen pragnęli mieć drugie dziecko, lecz napotykali na trudności związane z polityką ograniczania urodzeń, tzw. polityką jednego dziecka, którą Chińska Republika Ludowa stosuje celem odwodzenia par zamieszkałych w Chinach od posiadania drugiego dziecka.
11. Pragnąc uniknąć negatywnych konsekwencji związanych z rzeczoną polityką demograficzną i wynikających z nieuniknionego już wtedy urodzenia drugiego dziecka, pani Chen postanowiła urodzić za granicą i w tym celu przyjechała w 2000 r. do Zjednoczonego Królestwa.
12. Catherine urodziła się w dniu 16 września 2000 r. w Belfaście, w Irlandii Północnej.
13. Wybór miejsca narodzin nie był przypadkowy. Muszę bowiem przypomnieć, że przy spełnieniu określonych przesłanek, ktokolwiek rodzi się na terytorium wyspy Irlandii (Éire), nabywa obywatelstwo irlandzkie. Jak wynika z akt sprawy, to właśnie ze względu na tę szczególną cechę prawa irlandzkiego, o której państwo Chen dowiedzieli się od prawników zaangażowanych przez nich w tym właśnie celu, postanowili oni, że dziewczynka urodzi się w Belfaście. Mieli bowiem zamiar wykorzystać wspólnotowe obywatelstwo dziecka, aby zapewnić jej samej i jej matce możliwość osiedlenia się w Zjednoczonym Królestwie.
14. Sytuacja małej Catherine odpowiadała bowiem rzeczonym przesłankom przewidzianym w prawie irlandzkim, stąd w momencie urodzenia mała Catherine nabyła obywatelstwo irlandzkie, a wraz z nim obywatelstwo Unii Europejskiej. Dziewczynka nie nabyła wszakże obywatelstwa brytyjskiego, albowiem nie spełniała przesłanek przewidzianych w tej mierze przez właściwe przepisy Zjednoczonego Królestwa.
15. Następnie, po przeniesieniu się z dzieckiem do Cardiff w Walii, pani Chen złożyła do władz brytyjskich wniosek o wydanie jej samej i jej córce Catherine pozwolenia na stały pobyt w Zjednoczonym Królestwie.
16. Mocą decyzji z dnia 15 czerwca 2000 r. Secretary of State oddalił te wnioski. Mała Catherine i jej matka wniosły odwołanie od tej decyzji do Immigration Appellate Authority.
17. Sąd ten stwierdził, że zaskarżona decyzja jest co do zasady zgodna z prawem krajowym mającym zastosowanie w tym stanie faktycznym. Jednakże szereg okoliczności sprawił, iż sąd powziął wątpliwości co do tego, czy decyzja ta pozostaje również w zgodzie z prawem wspólnotowym.
18. W tej kwestii sąd w istocie stwierdził, że mała Catherine, jako obywatelka Unii, powinna być może mieć prawo do pobytu przyznane jej bezpośrednio przez przepisy wspólnotowego porządku prawnego. Z drugiej strony matka, jako główna odpowiedzialna za utrzymanie i wychowanie małej Catherine, być może powinna korzystać z prawa pochodnego od prawa jej córki.
19. W szczególności w odniesieniu do dziewczynki należy się zastanowić, czy prawo pozostawania na terytorium Zjednoczonego Królestwa nie wynika w pierwszym rzędzie z jej sytuacji jako korzystającej z usług w rozumieniu dyrektywy 73/148: mała Catherine jest bowiem w Zjednoczonym Królestwie korzystającą z usług związanych z opieką nad dzieckiem i z usług medycznych świadczonych odpłatnie przez osoby prywatne.
20. Ponadto matka i córka, które zawsze mieszkały pod wspólnym dachem, są rodziną ekonomicznie samowystarczalną dzięki środkom, których dostarcza matka. Nie żyły one na koszt brytyjskich funduszy publicznych ani nie wydaje się prawdopodobnym, aby kiedykolwiek stały się obciążeniem dla tych funduszy. Obydwie posiadają ubezpieczenie zdrowotne. Jak więc zauważa sąd odsyłający, nie można wykluczyć, iż korzystają one z prawa pobytu na podstawie dyrektywy 90/364.
21. Sąd ten zauważa wreszcie, że mała Catherine ma prawo wjazdu na terytorium Chińskiej Republiki Ludowej na okres nie więcej niż 30 dni za każdym razem i to jedynie za zezwoleniem rządu tego kraju, którego obywatelstwa nie posiada. Stąd odmówienie dziewczynce i jej matce prawa pobytu w Zjednoczonym Królestwie mogłoby stanowić bezprawną ingerencję w ich życie rodzinne, albowiem możliwość dalszego wspólnego życia napotkałaby na poważne przeszkody.
22. Z tych powodów Immigration Appellate Authority zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy w świetle stanu faktycznego niniejszej sprawy art. 1 dyrektywy Rady 73/148/EWG albo art. 1 dyrektywy Rady 90/364/EWG:
a) przyznają pierwszej skarżącej, która jest małoletnia i ma obywatelstwo Unii, prawo wjazdu i pobytu na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego?
b) w przypadku odpowiedzi twierdzącej – czy w konsekwencji przyznają drugiej skarżącej, obywatelce państwa trzeciego, która jest matką pierwszej skarżącej i która sprawuje nad nią władzę rodzicielską, prawo pobytu wraz z pierwszą skarżącą:
i) w charakterze członka rodziny pozostającego na jej utrzymaniu lub
ii) z powodu tego, że mieszkała wraz z pierwszą skarżącą w swoim kraju pochodzenia, lub
iii) jakiegokolwiek innego szczególnego powodu?
2) Gdyby pierwsza ze skarżących nie była „obywatelką Państwa Członkowskiego” […] na mocy dyrektywy Rady 73/148/EWG lub art. 1 dyrektywy Rady 90/364/EWG, jakie kryteria byłyby właściwe dla określenia, czy dziecko będące obywatelem Unii jest obywatelem danego Państwa Członkowskiego uprawnionym do korzystania z praw przyznanych przez wspólnotowy porządek prawny?
3) Czy w okolicznościach niniejszej sprawy usługi pielęgnacyjne dla dzieci, z których korzysta pierwsza ze skarżących, stanowią usługi w rozumieniu dyrektywy Rady 73/148/EWG?
4) Czy w okolicznościach niniejszej sprawy pierwsza ze skarżących może zostać pozbawiona prawa pobytu w przyjmującym Państwie Członkowskim opartego na art. 1 dyrektywy Rady 90/364/EWG z tego względu, że jej środki pochodzą wyłącznie od jednego z rodziców, który jej towarzyszy i który jest obywatelem państwa trzeciego?
5) Czy w świetle specyficznego stanu faktycznego tej sprawy art. 18 ust. 1 Traktatu WE przyznaje pierwszej ze skarżących prawo wjazdu i pobytu na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego, chociaż nie ma ona prawa pobytu na tym terytorium na podstawie żadnego innego przepisu prawa wspólnotowego?
6) W przypadku odpowiedzi twierdzącej – czy w konsekwencji druga ze skarżących korzysta z prawa do pozostawania wraz z pierwszą, w czasie (4) kiedy przebywa ona na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego?
7) Jaki jest w tym kontekście skutek przywołanej przez skarżące zasady poszanowania podstawowych praw człowieka w prawie wspólnotowym, w szczególności przy uwzględnieniu faktu, że oparły się one na art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, według którego każdy ma prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz mieszkania, w związku z art. 14 tej konwencji, oraz faktu, że pierwsza ze skarżących nie może mieszkać w Chinach z drugą skarżącą, swoim ojcem i bratem”?.
23. W postępowaniu przed Trybunałem uwagi przedstawili: skarżące w postępowaniu głównym, Irlandia, Zjednoczone Królestwo i Komisja.
IV – Ocena
A – Wprowadzenie
24. Jak już wspomniałem i jak wynika z opisu stanu faktycznego, mamy tu niewątpliwie do czynienia z przypadkiem rzadko spotykanym i odznaczającym się specyficznymi cechami, co w pewnym sensie uwarunkowało sam spór między stronami. Niejednokrotnie bowiem strony te zdawały się bardziej skupiać na poszukiwaniu równie nietypowych rozwiązań niż na badaniu, czy nawet najbardziej niezwykłe cechy tego przypadku nie mogły jednak zostać objęte ramami zwykłych reguł i zasad porządku prawnego ustalonych przez orzecznictwo Trybunału. Tymczasem, jak przekonamy się dalej, moim zdaniem to właśnie ta droga powinna zostać obrana przy udzieleniu odpowiedzi na pytania postawione w sprawie dotyczącej małej Catherine.
25. W tym celu należy przede wszystkim połączyć ze sobą poszczególne kwestie podniesione przez sąd odsyłający, co pozwoli lepiej zrozumieć zasadnicze zagadnienia przedstawione Trybunałowi, jak również dokonać ich uporządkowanego rozstrzygnięcia. Co zdaje mi się, jest możliwe dzięki dokonaniu podziału owych kwestii na dwie grupy, które można by opisać w następujący sposób:
a) czy mała Catherine ma prawo stałego pobytu na terytorium Zjednoczonego Królestwa jako odbiorca usług w rozumieniu dyrektywy 73/148 lub też jako obywatelka wspólnotowa nieczynna zawodowo, lecz posiadająca wystarczające środki utrzymania oraz ubezpieczenie zdrowotne w rozumieniu dyrektywy 90/364, lub też wreszcie bezpośrednio na podstawie art. 18 WE; oraz
b) czy matka korzysta z prawa pobytu jako „krewna na utrzymaniu” dziecka dla celów rzeczonych dyrektyw lub też jako główna odpowiedzialna za wychowanie i utrzymanie Catherine, lub też wreszcie ze względu na prawo do poszanowania życia rodzinnego gwarantowane w art. 8 EKPC.
26. W dalszej części zajmę się kwestiami podniesionymi przez sąd odsyłający zgodnie z wyżej opisanym planem, biorąc za każdym razem pod uwagę – na tyle, na ile będzie to konieczne lub wskazane – argumenty podniesione przez podmioty, które w trakcie postępowania przedstawiły uwagi.
B – W przedmiocie wewnętrznego charakteru sporu
27. Zanim wszakże przejdę do rozważania rzeczonych kwestii, muszę odnieść się do zarzutu niedopuszczalności podniesionego przez rząd Zjednoczonego Królestwa.
28. Tytułem wstępu bowiem rząd ten podniósł zarzut, iż Trybunał nie jest właściwy do wypowiadania się w zakresie pytań przedstawionych przez sąd rozstrzygający sprawę, albowiem przedmiotowy spór dotyczy sytuacji czysto wewnętrznej. Jedyny element zewnętrzny, czyli obywatelstwo dziecka, jest jego zdaniem sztucznym rezultatem manipulacji małżonków Chen, którą należy uznać za nadużycie prawa.
29. Na razie pozostawię z boku ów ostatni aspekt, albowiem uważam, że jego analiza będzie bardziej zrozumiała po tym, jak dokonamy już analizy meritum pytań prejudycjalnych (zob. poniżej pkt 108 i nast. niniejszej opinii).
30. Przechodząc z kolei do zarzutu dotyczącego czysto wewnętrznego charakteru sprawy pragnę przypomnieć, że zdaniem rządu Zjednoczonego Królestwa skarżące nigdy nie skorzystały ze swobody przemieszczania się przyznanej im przez Traktat, albowiem nigdy nie opuściły one Zjednoczonego Królestwa celem udania się do innego Państwa Członkowskiego. Stąd w sprawie nie występują jego zdaniem wystarczające elementy zewnętrzne przesądzające o stosowaniu prawa wspólnotowego do spornych wniosków o pozwolenie na pobyt.
31. Uważam jednak, że zarzut ten nie zasługuje na uwzględnienie.
32. Pragnę przede wszystkim przypomnieć, że zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa posiadanie obywatelstwa Państwa Członkowskiego innego niż obywatelstwo państwa, w którym osoba zamieszkuje, jest wystarczającym elementem przesądzającym o stosowaniu przepisów prawa wspólnotowego, nawet wtedy gdy osoba, która powołuje się na te przepisy, nigdy nie przekroczyła granic Państwa Członkowskiego, w którym zamieszkuje (5).
33. W szczególności w niedawno wydanym wyroku w sprawie Garcia Avello, po przypomnieniu, że „[o]bywatelstwo Unii, usankcjonowane w art. 17 WE, nie ma […] na celu rozciągania przedmiotowego zakresu stosowania Traktatu na sytuacje krajowe, które nie wykazują żadnego związku z prawem wspólnotowym” (6), Trybunał miał okazję wyjaśnić, że „niemniej jednak istnieje taki związek z prawem wspólnotowym w przypadku […] obywateli Państwa Członkowskiego, którzy legalnie zamieszkują na terytorium innego Państwa Członkowskiego” (7) i to bez względu na fakt, czy skorzystali oni ze swobód przemieszczania się przewidzianych w Traktacie czy też – jak w tym przypadku – mieszkali na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego od chwili urodzenia.
34. Stąd obywatelstwo irlandzkie Catherine stanowi wystarczający element wykluczający uznanie, iż spór jej i jej matki z Secretary of State jest kwestią czysto wewnętrzną brytyjskiego porządku prawnego.
35. Do odmiennego wniosku można by dojść jedynie wtedy, gdyby uznać, że Catherine w rzeczywistości nie posiada obywatelstwa irlandzkiego, a w każdym razie, że na posiadanie tego obywatelstwa nie można się powołać wobec rządu Zjednoczonego Królestwa.
36. Muszę jednak zauważyć, że na żadnym etapie postępowania – tj. ani przed sądem krajowym, ani przed Trybunałem – nie został poddany w wątpliwość fakt, iż mała Catherine rzeczywiście posiada obywatelstwo irlandzkie, podobnie zresztą jak nie została podważona przez rząd Zjednoczonego Królestwa legalność przyznania owego obywatelstwa ze strony państwa irlandzkiego i to ani w świetle prawa międzynarodowego, ani w świetle prawa wspólnotowego.
37. Skoro tak stoją sprawy, nie ma potrzeby zajmowania stanowiska w kwestii potencjalnego istnienia normy ogólnego prawa międzynarodowego, zgodnie z którą w braku rzeczywistego i skutecznego związku osoby fizycznej z państwem jej obywatelstwa żadne państwo nie ma obowiązku uznawania takiego obywatelstwa przyznanego tej osobie przez inne państwo (8).
38. W zakresie wspólnotowego porządku prawnego ograniczę się do przypomnienia, że w wyrokach w sprawach Micheletti i in. (9) i Kaur (10) Trybunał orzekł, że „zgodnie z prawem międzynarodowym ustalenie sposobów uzyskania i utraty obywatelstwa pozostaje we właściwości każdego z Państw Członkowskich” (11), a zatem „[n]ie wchodzi w zakres […] właściwości przepisów prawa Państwa Członkowskiego ograniczanie skutków przyznania obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego poprzez stawianie dodatkowych wymogów celem uznania takiego obywatelstwa w zamiarze skorzystania z podstawowych swobód przewidzianych w Traktacie” (12).
39. Wydaje mi się zatem, iż można wyciągnąć stąd wniosek, że zważywszy na obywatelstwo irlandzkie małej Catherine sprawa zawisła przed Immigration Authority wchodzi co do zasady w zakres stosowania Traktatu, stąd podniesiony przez rząd Zjednoczonego Królestwa zarzut niedopuszczalności powinien zostać oddalony.
C – W przedmiocie prawa pobytu małej Catherine
40. To rzekłszy, przechodząc do meritum pytań opisanych powyżej [pkt 25 lit. a) niniejszej opinii], należy przede wszystkim ustalić, jaka jest treść praw przemieszczania się i pobytu, z jakich we wspólnotowym porządku prawnym korzysta dziecko takie jak Catherine, które posiada obywatelstwo jednego z Państw Członkowskich Unii Europejskiej i od chwili urodzenia mieszka w innym Państwie Członkowskim.
– W przedmiocie możliwości korzystania przez małoletniego z prawa do przemieszczania się i pobytu
41. W tej kwestii wydaje się, że rząd irlandzki podważa co do zasady możliwość powołania się przez Catherine na przewidziane w Traktacie prawa do przemieszczania się i pobytu.
42. Jeśli dobrze zrozumiałem bowiem, to według rozumowania tego rządu Catherine nie jest w stanie autonomicznie korzystać z prawa wyboru miejsca zamieszkania czy też z prawa do osiedlenia się w nim, a to ze względu na swój bardzo młody wiek (13). W konsekwencji nie może ona zostać uznana za korzystającą z praw przyznanych obywatelom każdego z Państw Członkowskich na mocy dyrektywy 90/364 (14).
43. Nie można podzielić tego rozumowania. Osobiście sądzę bowiem, że opiera się ono na pewnym nieporozumieniu wynikającym z pomylenia pojęć zdolności osoby do bycia podmiotem praw i obowiązków (zdolności prawnej) (15) i zdolności tej osoby do dokonywania czynności wywołujących skutki prawne (zdolność do czynności prawnych) (16).
44. Fakt, iż małoletni nie może autonomicznie korzystać z prawa, nie oznacza bowiem, że nie ma on zdolności do bycia adresatem normy prawnej, z której wywodzi się to prawo.
45. Należy przeprowadzić rozumowanie w dokładnie przeciwnym kierunku. Skoro zgodnie z ogólną zasadą, wspólną (nie tylko) porządkom prawnym Państw Członkowskich, zdolność prawną nabywa się w chwili urodzenia, małoletni jest również podmiotem prawa i jako taki korzysta z praw przyznanych mu przez porządek prawny.
46. Okoliczność, iż nie jest on w stanie korzystać z nich w sposób autonomiczny, nie zmienia jego sytuacji jako uprawnionego do korzystania z tych praw. Przeciwnie, to właśnie dlatego, że znajduje się on w takiej sytuacji, inne podmioty desygnowane w tym celu przez porządek prawny (rodzice, opiekun itp.) mogą dochodzić jego praw i to nie dlatego, że sami z nich korzystają, lecz działając w imieniu i na rzecz małoletniego będącego jedynym i rzeczywistym uprawnionym z tytułu tych praw.
47. Tymczasem w niniejszej sprawie prezentowana przez rząd irlandzki teza nie tylko nie została poparta żadnym dokumentem, ale nie znajduje też uzasadnienia w charakterze spornych praw i swobód. W istocie wydaje się ona niezgodna z celami realizowanymi przez odnośne postanowienia Traktatu, a mianowicie przez art. 49 WE i nast. w odniesieniu do swobody przemieszczania się oraz przez art. 18 WE w odniesieniu do praw pobytu obywateli Unii.
48. Co się tyczy art. 49 WE i nast., wiadomo, że jednym z celów ustanowionej w nim swobody jest właśnie ułatwienie przemieszczania się osób, które muszą się przemieścić w celu skorzystania z usług (17).
49. Stąd siłą rzeczy należy więc uznać, że małoletni – również małoletni będący dzieckiem – może doskonale być odbiorcą różnych usług, w tym również usług o pierwszorzędnym znaczeniu (na przykład usług opieki medycznej).
50. Już z tego zatem powodu ów małoletni jako odbiorca usług będzie uprawniony do korzystania z praw przyznanych mu w art. 49 WE i nast.
51. Co się następnie tyczy norm regulujących prawo pobytu, pragnę zauważyć, że art. 18 WE, uzupełniony przepisem art. 1 dyrektywy 90/364, ma na celu zagwarantowanie każdemu obywatelowi Wspólnoty, spełniającemu określone przesłanki, prawo do osiedlenia się w jakimkolwiek Państwie Członkowskim, również wtedy gdy nie zamierza on wykonywać tam żadnej działalności zarobkowej.
52. Stąd biorąc pod uwagę to, co już powiedziałem (pkt 43 i nast. niniejszej opinii) nie ma żadnego powodu, dla którego należałoby pozbawić małoletniego prawa, które zostało przyznane w sposób generalny wszystkim obywatelom Wspólnoty na mocy podstawowego przepisu prawa wspólnotowego, jakim jest art. 18 WE. Dlatego gdy spełnione są przesłanki przewidziane w dyrektywie, również małoletni może powołać się na prawo do swobodnego przebywania – w charakterze osoby nieczynnej zawodowo – w innym Państwie Członkowskim niż państwo, którego obywatelstwo posiada.
53. To znajduje zresztą potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału, który nie ma żadnych wątpliwości, że również małoletni mogą korzystać z prawa pobytu. Dla przykładu w sprawach połączonych Echternach i Moritz (18) Trybunał wyraźnie stwierdził, że małoletni – syn pracownika, który w międzyczasie opuścił państwo przyjmujące – „zachowuje uprawnienie do powołania się na przepisy prawa wspólnotowego”, które zezwalają mu na pozostanie w tym państwie i ukończenie rozpoczętej tam nauki (19).
54. Rozstrzygnięcie to nie może zależeć od wieku małoletniego, albowiem z punktu widzenia zasad sytuacja pozostaje niezmienna.
55. Wnioskuję z tego zatem, że również małoletni będący dzieckiem – taki jak Catherine – może korzystać z prawa do przemieszczania się i pobytu wewnątrz Wspólnoty.
– W przedmiocie istnienia prawa pobytu w konkretnej sytuacji małej Catherine
56. Rzekłszy to, z ogólnego punktu widzenia należy teraz ustalić, czy w niniejszej sprawie mała Catherine ma prawo powołać się na prawo pobytu: i) jako odbiorca usług w rozumieniu dyrektywy 73/148 bądź ii) na podstawie art. 18 WE i dyrektywy 90/364.
57. i) Zacznę od stwierdzenia, że prawo Catherine do przebywania w sposób trwały w Zjednoczonym Królestwie nie może zostać wywiedzione z jej statusu jako odbiorcy usług opieki nad dziećmi i usług medycznych (por. powyżej, pkt 19 niniejszej opinii).
58. Co się bowiem tyczy tych pierwszych usług – abstrahując nawet od problemu ustalenia odbiorcy takich usług, którym w rzeczywistości wydaje się być matka – z akt sprawy wynika, że omawiane świadczenia nie są wykonywane czasowo, lecz w sposób stały i ciągły.
59. Tymczasem, jak słusznie przypomniała Komisja, orzecznictwo wspólnotowe już dawno wyjaśniło, że na swobodę świadczenia usług nie można się powoływać w związku z „działalnością wykonywaną w sposób stały, a w każdym razie bez przewidywalnych ograniczeń w czasie” (20), albowiem w takim przypadku wchodzą raczej w grę postanowienia Traktatu dotyczące prawa przedsiębiorczości. Ma to zastosowanie w pierwszym rzędzie do świadczącego usługi, ale oczywiście i tym bardziej stosuje się również do odbiorcy usług, który może powołać się na tę swobodę jedynie o tyle, o ile nie ma zamiaru stałego osiedlenia się w państwie przyjmującym (21).
60. Stałe prawo pobytu Catherine nie mogłoby też wiązać się z ewentualnymi usługami medycznymi. Usługi te bowiem z samej ich natury są świadczone przez ograniczony okres. Stąd gdyby stała się odbiorcą tych usług (co zresztą nie wynika w sposób jasny z akt sprawy), mała Catherine mogłaby powołać się na prawo pozostania w Zjednoczonym Królestwie jedynie przez okres konieczny do otrzymania tej opieki, co jest wprost przewidziane w art. 4 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 73/148.
61. Oznacza to, że mogłaby ona powołać się na prawo do pobytu czasowego odpowiadającego właśnie „okresowi świadczenia tych usług”, ale nie mogłaby uzyskać na podstawie tej dyrektywy pozwolenia na pobyt stały.
62. ii) Pozostaje zatem zbadanie kwestii, czy Catherine może powołać się na prawo pobytu w Zjednoczonym Królestwie na podstawie art. 18 WE oraz dyrektywy 90/364.
63. Przypominam, że art. 18 WE przyznaje każdemu obywatelowi Unii prawo do przemieszczania się i pobytu na terytorium innych Państw Członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w Traktacie i przepisach prawa wtórnego.
64. W zakresie niniejszej sprawy owe ograniczenia i warunki zostały ustanowione w dyrektywie 90/364.
65. W szczególności art. 1 tej dyrektywy, przyznając „prawo pobytu obywatelom innych Państw Członkowskich, którzy nie korzystają z tego prawa na mocy innych przepisów prawa wspólnotowego” nakłada „warun[ek] że oni sami oraz członkowie ich rodzin objęci są ubezpieczeniem chorobowym [zdrowotnym] w odniesieniu do wszelkiego ryzyka w przyjmującym Państwie Członkowskim oraz mają wystarczające środki, by nie stać się obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym Państwie Członkowskim w okresie ich pobytu”.
66. Jak wynika z postanowienia odsyłającego, mała Catherine posiada zarówno odpowiednie ubezpieczenie zdrowotne, jak i – za sprawą jej rodziny – wystarczające środki, aby wykluczyć niebezpieczeństwo, iż mogłaby stać się ona „obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym Państwie Członkowskim w okresie ich pobytu”.
67. Należałoby zatem uznać, że zostały spełnione obydwie przesłanki przewidziane w dyrektywie 90/364.
68. Odmiennego zdania są wszakże interweniujące w sprawie rządy, które uważają, że mała Catherine nie jest finansowo samowystarczalna, albowiem środki finansowe, którymi dysponuje, pochodzą w rzeczywistości od jej matki.
69. Według tych rządów prawo pobytu ustanowione w dyrektywie 90/364 ogranicza się w istocie do osób, które same osobiście uzyskują („in [their] own right”, powiada rząd irlandzki) dochody lub przychody, które stanowią gwarancję posiadania wystarczających środków.
70. Muszę wszakże stwierdzić, że jak słusznie podkreśla Komisja, tego typu ograniczenie prawa pobytu nie znajduje żadnego potwierdzenia w treści dyrektywy, która ogranicza się do wymogu, aby osoby powołujące się na to prawo „[miały] wystarczające środki” (22).
71. Nie wydaje mi się zresztą, aby takie ograniczenie było spójne z celami dyrektywy.
72. Jak wiadomo, dyrektywa ta została przyjęta dla poszerzenia zakresu prawa do przemieszczania się i pobytu poprzez rozciągnięcie go na wszystkich obywateli Wspólnoty, przy zastrzeżeniu wspomnianych granic zmierzających do uniknięcia „nieuzasadnionego obciążenia dla finansów publicznych przyjmującego Państwa Członkowskiego” (por. motyw czwarty dyrektywy).
73. Wraz z wprowadzeniem art. 8 A – obecnie art. 18 WE – do Traktatu WE przez Traktat z Maastricht, swoboda przemieszczania się i pobytu została następnie uznana za podstawowe prawo obywateli Wspólnoty, choć w granicach i pod warunkami ustanowionymi (między innymi) w dyrektywie 90/364.
74. W tym kontekście dyrektywa ta staje się w konsekwencji aktem, który ogranicza wykonywanie podstawowego prawa. Z tego względu ustanowione w niej przesłanki muszą być interpretowane w sposób restrykcyjny, podobnie jak wszystkie inne wyjątki i ograniczenia nałożone na swobody usankcjonowane przez Traktat. Należy zatem wykluczyć możliwość takiego naciągnięcia jej treści, aby wyczytać w niej dodatkowy wymóg, nie przewidziany wyraźnie, taki jak ten, którego istnienie zakładają interweniujące w sprawie rządy.
75. Na tym wszakże nie koniec. Jak orzekł Trybunał w wyroku w sprawie Baumbast i R., „korzystanie z prawa pobytu przez obywateli Unii może zostać podporządkowane uzasadnionym interesom Państw Członkowskich” (23); „[n]iemniej jednak stosowanie takich ograniczeń i wymogów musi się odbywać w granicach wyznaczonych w tym celu przez prawo wspólnotowe oraz zgodnie z ogólnymi zasadami tego prawa, w tym w szczególności z zasadą proporcjonalności. Oznacza to, że środki krajowe przyjęte w tym celu muszą być odpowiednie i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonego celu” (24).
76. Stąd wydaje mi się, że wykładnia dyrektywy proponowana przez Zjednoczone Królestwo i Irlandię prowadziłaby do powstania ograniczenia, które nie jest niezbędne do osiągnięcia celów dyrektywy.
77. O czym należy się bowiem upewnić, to co do tego, aby obywatele Unii, którzy korzystają ze swobody przemieszczania się, nie stali się obciążeniem dla finansów publicznych przyjmującego państwa. O ile zatem konieczne jest w tym celu, aby „mieli” oni wystarczające środki finansowe, o tyle nie jest wcale niezbędne wymaganie spełnienia dodatkowej przesłanki – trudno zresztą definiowalnej – aby środki te koniecznie należały bezpośrednio do nich.
78. Konkludując – uważam, że Trybunał powinien odpowiedzieć sądowi odsyłającemu, że małoletnie dziecko będące obywatelem wspólnotowym, które jest objęte ubezpieczeniem chorobowym wystarczającym na pokrycie wszystkich rodzajów ryzyka objętych ubezpieczeniem w przyjmującym Państwie Członkowskim i które, choć samo bezpośrednio nie osiąga przychodu ani dochodu, dysponuje jednak za sprawą rodziców wystarczającymi środkami, aby wykluczyć ryzyko, że stanie się obciążeniem dla finansów przyjmującego Państwa Członkowskiego, spełnia przesłanki przewidziane w art. 1 dyrektywy 90/364, a zatem korzysta z prawa pobytu na czas nieokreślony na terytorium innego Państwa Członkowskiego niż państwo, którego jest obywatelem.
D – W przedmiocie prawa pobytu matki
79. Stwierdziwszy to, przejdziemy teraz do kwestii dotyczącej prawa pobytu matki Catherine.
80. Na wstępie pragnę stwierdzić, iż wydaje mi się całkowicie oczywistym, że pani Chen jako obywatelka państwa trzeciego nie może powołać się na prawo pobytu przyznane w art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 73/148 (zob. powyżej pkt 4 niniejszej opinii) czy też w art. 1 ust. 1 dyrektywy 90/364 (zob. powyżej pkt 6 niniejszej opinii) obywatelom Wspólnoty.
– W przedmiocie istnienia prawa pani Chen jako krewnego „na utrzymaniu”
81. Rzekłszy to, należy również wykluczyć, jakoby pani Chen mogła powołać się na prawo pobytu przewidziane w art. 1 ust. 1 lit. d) dyrektywy 73/148 oraz w art. 1 ust. 2 dyrektywy 90/364 na rzecz wstępnych „na utrzymaniu” obywatela Wspólnoty korzystającego z prawa pobytu bez względu na ich obywatelstwo.
82. Orzecznictwo wspólnotowe wyjaśniło bowiem, że krewnym „na utrzymaniu” jest krewny, który w zakresie zaspokajania własnych potrzeb materialnych zależy od utrzymania dostarczanego mu przez innego krewnego (25).
83. To w sposób oczywisty nie ma miejsca w niniejszej sprawie, skoro pani Chen jest samowystarczalna finansowo; co więcej, to właśnie ona zaspokaja potrzeby materialne swej córki.
84. Wbrew sugestiom sądu odsyłającego nie można też uznać, że pojęcie krewnego na utrzymaniu obejmuje również krewnych „zależnych uczuciowo” od obywatela Wspólnoty korzystającego z prawa pobytu bądź osób, których prawo do pozostania na terytorium Państwa Członkowskiego „zależy” od prawa obywatela Wspólnoty.
85. Nawet abstrahując bowiem od wspomnianego właśnie wyroku Trybunału pragnę zauważyć, że jedynie angielska wersja językowa posługuje się tak neutralnym pojęciem jak „dependent”, podczas gdy – co słusznie zauważa Komisja – we wszystkich pozostałych wersjach językowych użyte pojęcie odnosi się bez wątpliwości do zależności materialnej.
86. Stąd w niniejszym stanie faktycznym pani Chen nie może zostać uznana za „krewnego na utrzymaniu” Catherine w rozumieniu powyższych dyrektyw, pomimo niewątpliwego istnienia związku uczuciowego („emotional”), jaki łączy ją z córką oraz pomimo tego, iż jej potencjalne prawo do pozostania jest związane z prawem córki.
87. Dlatego wydaje mi się, że ani dyrektywa 73/148, ani dyrektywa 90/364 nie przyznają pani Chen bezpośrednio prawa stałego pobytu w Zjednoczonym Królestwie.
– W przedmiocie istnienia pochodnego prawa pobytu
88. Ustaliwszy powyższe pozostaje rozważyć, czy matka Catherine może powoływać się na prawo pobytu pochodne od prawa jej córki.
89. Od razu powiem, że moim zdaniem na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco.
90. Uważam bowiem, że przeciwny wniosek w sposób oczywisty pozostawałby w sprzeczności z interesami małoletniej oraz z nakazem poszanowania życia rodzinnego. Przede wszystkim jednak wniosek taki pozbawiłby wszelkiej skuteczności prawo pobytu przyznane małej Catherine na mocy Traktatu, albowiem skoro nie mogłaby ona pozostać sama w Zjednoczonym Królestwie, w rezultacie nie mogłaby oczywiście korzystać ze swego prawa.
91. Taki sam wniosek wydaje się również wypływać z orzecznictwa wspólnotowego. W wyroku w sprawie Baumbast i R. Trybunał uznał, iż „w przypadku gdy dzieci korzystają z prawa pobytu w przyjmującym Państwie Członkowskim”, prawo wspólnotowe „pozwala rodzicowi […], pod którego opieką pozostają dzieci, bez względu na jego obywatelstwo, na przebywanie z nimi tak, aby ułatwić korzystanie z tego prawa” (26). Oczywiste jest, że jeśli Trybunał orzekł w taki sposób w takiej sprawie, jak wspomniana powyżej, gdzie chodziło o dzieci w wieku szkolnym, to tym bardziej orzeczenie takie powinno znaleźć zastosowanie w przypadku małego dziecka, takiego jak Catherine.
92. Uzasadnieniem dla powołanego tu orzeczenia jest niewątpliwie przede wszystkim wymóg ochrony interesu małoletniego, skoro właśnie temu celowi powinno służyć korzystanie z przyznanego rodzicowi (bądź opiekunowi) uprawnienia do dokonania wyboru miejsca osiedlenia się małoletniego w jego imieniu i na jego rzecz.
93. Stąd gdyby odmówić matce prawa pobytu w Wielkiej Brytanii, mogłaby ona korzystać w imieniu i na rzecz Catherine z prawa osiedlenia się na terytorium tego Państwa Członkowskiego jedynie w sposób oczywiście sprzeczny z interesem córki, albowiem w takim przypadku musiałaby ona niechybnie porzucić dziecko.
94. Dlatego z tego samego powodu rzeczona odmowa pozostawałaby w sprzeczności również z zasadą poszanowania życia rodzinnego, która to zasada znalazła wyraz w art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (27), którego podstawowe znaczenie uznaje sam Trybunał Sprawiedliwości (28).
95. Stąd, aby uniknąć takich konsekwencji, pani Chen mogłaby jedynie zrezygnować z korzystania z prawa córki do osiedlenia się w Wielkiej Brytanii,co wszakże oznacza, że wbrew powołanemu powyżej orzecznictwu wykonywanie prawa przemieszczania się i pobytu, które przysługuje irlandzkiej obywatelce Catherine na podstawie art. 18 WE i dyrektywy 90/364 nie tylko nie byłoby „ułatwione”, ale wręcz pozbawione wszelkiej skuteczności.
96. Już zatem z samego tego powodu uważam, że matka Catherine może powołać się na prawo pobytu pochodne od prawa małej Chen.
– W przedmiocie zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność państwową
97. Abstrahując od powyższego sądzę, że przyznanie pani Chen prawa pobytu znajduje zdecydowane poparcie w art. 12 WE, który w zakresie stosowania Traktatu zabrania wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową.
98. Uważam bowiem, że w niniejszym stanie faktycznym zostały spełnione wszystkie przesłanki stosowania tego postanowienia.
99. W pierwszej kolejności rzeczony spór z pewnością jest objęty zakresem stosowania Traktatu, albowiem dotyczy prawa obywatelki wspólnotowej do przebywania na terytorium Państwa Członkowskiego na podstawie art. 18 WE i dyrektywy 90/364, co dotyczy również prawa pobytu jej matki, które – jak widzieliśmy – jest nierozerwalnie związane z prawem córki.
100. Następnie pragnę przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zakaz dyskryminacji „zabrania traktowania sytuacji analogicznych w odmienny sposób a sytuacji odmiennych w jednakowy sposób” (29).
101. Tymczasem, jak zostało wykazane w trakcie postępowania, w tym w szczególności podczas rozprawy, gdyby Catherine była obywatelką brytyjską (30), jej matka – mimo że jest obywatelką państwa trzeciego – miałaby prawo do pozostania z córką w Zjednoczonym Królestwie.
102. Oznacza to, że w abstrakcyjnie rozważanych identycznych okolicznościach faktycznych, a zatem przy istnieniu „analogicznej sytuacji”, obywatelstwo córki przesądziłoby o pozytywnym rozstrzygnięciu wniosku matki o wydanie pozwolenia na pobyt.
103. Tymczasem nie istnieje żaden obiektywny powód, który uzasadniałby nierówność traktowania w rozpatrywanym tu przypadku.
104. Jeśli bowiem obywatelka państwa trzeciego będąca matką angielskiego dziecka ma prawo jedynie z tego powodu do pozostania w Zjednoczonym Królestwie, to dzieje się tak ze względu na oczywiście fundamentalną rolę matki w życiu uczuciowym oraz w wychowaniu dziecka oraz, bardziej ogólnie rzecz ujmując, z przyczyn związanych z ochroną życia rodziny i jej jedności.
105. Podobne rozważania znajdują zastosowanie również w przypadku takim jak ten w niniejszej sprawie, gdzie dziecko, nie mogąc wprawdzie czerpać swego prawa pobytu bezpośrednio z obywatelstwa brytyjskiego, korzysta jednak z prawa stałego pobytu w Zjednoczonym Królestwie na podstawie obywatelstwa wspólnotowego. Jest przy tym oczywiste, że niezastąpiona rola matki w życiu uczuciowym i w wychowaniu małoletniego dziecka nie zależy w żaden sposób od obywatelstwa dziecka.
106. Stąd w braku obiektywnych przyczyn, które mogłyby uzasadnić odmienne traktowanie wniosku o pozwolenie na pobyt matki z powodu obywatelstwa dziecka należy uznać, że sporne przepisy brytyjskie stanowią sprzeczną z art. 12 WE dyskryminację ze względu na przynależność państwową.
– Wnioski końcowe
107. Wnioskuję zatem, aby Trybunał odpowiedział sądowi odsyłającemu, że akt prawny, na podstawie którego władze Państwa Członkowskiego oddalają wniosek o wydanie pozwolenia na stały pobyt, złożony przez matkę małoletniej obywatelki Wspólnoty korzystającej z prawa pobytu w tym Państwie Członkowskim, nie tylko pozbawia skuteczności prawo przyznane małoletniej w art. 18 WE i w art. 1 dyrektywy 90/364, ale również stanowi zabronioną w art. 12 WE dyskryminację ze względu na przynależność państwową.
E – W przedmiocie nadużycia prawa
108. Jak już wspomniałem (zob. powyżej pkt 28 i nast. niniejszej opinii), rząd Zjednoczonego Królestwa podniósł również zarzut, że małżonkowie Chen postanowili o narodzinach córki na terytorium Irlandii Północnej w oczywistym zamiarze zapewnienia jej obywatelstwa irlandzkiego, a wraz z nim prawa pobytu w innym Państwie Członkowskim Wspólnoty. Stąd irlandzkie obywatelstwo Catherine ma jego zdaniem charakter „sztuczny”, albowiem jest wynikiem określonego planu przygotowanego przez rodziców celem uzyskania prawa pobytu na terenie Wspólnoty.
109. Tymczasem z orzecznictwa Trybunału wynika, że Państwo Członkowskie ma prawo podjąć działania zmierzające do zapobieżenia temu, aby dzięki możliwościom otwartym przed nimi na mocy Traktatu zainteresowani nadużywali prawa wspólnotowego bądź korzystali z niego w sposób oszukańczy celem uchylania się od obowiązków wynikających z przepisów krajowych (31).
110. W niniejszym stanie faktycznym mamy zatem zdaniem tego rządu do czynienia z nadużyciem prawa, które powinno mieć wpływ na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy.
111. Ze swej strony wszakże nie uważam, by można było zgodzić się z tym wnioskiem i to nawet abstrahując od zastrzeżeń, które na ogólnej płaszczyźnie wywołuje przenoszenie na plan wspólnotowy pojęcia, którego nie tylko istnienie, ale również definicja są sporne już w samych krajowych porządkach prawnych.
112. Wszakże nawet gdyby chcieć podzielić argumentację brytyjską, to jak sądzę, reżim stosunków istniejących pomiędzy wspólnotowym systemem prawnym a systemami prawnymi Państw Członkowskich, w kształcie, jaki od dziesiątek już lat wyłonił się z orzecznictwa Trybunału, siłą rzeczy oznacza, że nadużycie prawa przyznanego przez Traktat może mieć miejsce jedynie w wyjątkowych okolicznościach, albowiem sam fakt, iż powołanie się na prawo przyznane przez wspólnotowy system prawny wyklucza stosowanie przepisów krajowych stanowi zwykłą konsekwencję zasady nadrzędności prawa wspólnotowego.
113. Podobnie okoliczność, że zainteresowany w sposób świadomy stwarza sobie okoliczności faktyczne, które determinują powstanie na jego rzecz prawa wywodzącego się ze wspólnotowego porządku prawnego celem uniknięcia w ten sposób stosowania określonego przepisu krajowego na swoją niekorzyść, nie jest sama w sobie wystarczająca, aby przesądzić o niestosowaniu właściwych przepisów wspólnotowych (32).
114. Aby móc ewentualnie mówić o nadużyciu prawa, z „całokształtu obiektywnych okoliczności” musi jeszcze wynikać, że „pomimo formalnego spełnienia przesłanek przewidzianych w przepisie wspólnotowym, realizowany cel rzeczonego przepisu nie został osiągnięty” (33). Należy zatem sprawdzić, czy powołując się na przepis wspólnotowy przyznający mu dane uprawnienie zainteresowany sprzeniewierza się jego celom lub istocie.
115. Punkt odniesienia stanowi zatem w istocie to, czy mamy tu do czynienia z działaniem sprzecznym z celami lub zadaniami przepisu wspólnotowego przyznającego sporne prawo.
116. Moim zdaniem w niniejszym stanie faktycznym nie mamy do czynienia z taką sytuacją. Nie uważam bowiem, by zachowanie małżonków Chen mogło być uznane za pociągające za sobą „unikanie prawa krajowego ze strony obywateli wspólnotowych, którzy w celach nielegalnych lub oszukańczych powołują się na prawo wspólnotowe” (34).
117. Prawdą jest, że pani Chen, powołując się na postanowienia Traktatu przyznające Catherine – a tym samym jej samej jako matce dziecka – prawo pobytu, w rezultacie umyka przepisom angielskim, które ograniczają prawo pobytu obywateli państw trzecich.
118. Wydaje mi się jednak, że nie mamy tu do czynienia z żadnym sprzeniewierzaniem się celom powołanych przepisów wspólnotowych.
119. Aż nadto oczywiste są cele realizowane przez przepisy dotyczące prawa pobytu, w tym w szczególności przez art. 18 WE, uzupełniony dyrektywą 90/364 i powtórzony w art. 45 Karty praw podstawowych. Chodzi w istocie o wyeliminowanie jakichkolwiek ograniczeń przemieszczania się i pobytu obywateli wspólnotowych z jedynym zastrzeżeniem, aby ci ostatni nie stanowili obciążenia dla finansów przyjmującego państwa.
120. Stąd gdy przyszły rodzic postanawia – jak miało to miejsce w niniejszej sprawie – że dobro małoletniej córki wymaga tego, aby uzyskała ona obywatelstwo wspólnotowe umożliwiające jej korzystanie ze związanych z nim praw, w tym w szczególności z prawa pobytu, o którym mowa w art. 18 WE, nie ma „nadużycia” w tym, iż przy poszanowaniu prawa podejmuje on działania po to, aby w chwili urodzenia dziecko spełniało przesłanki potrzebne do nabycia obywatelstwa jednego z Państw Członkowskich.
121. Podobnie nie można uznać za „nadużycie” okoliczności, iż rodzic ten podejmuje działania zmierzające do tego, aby dziecko to mogło korzystać ze swego leganie nabytego prawa pobytu, a w konsekwencji wnosi o pozwolenie mu na przebywanie z nim w tym właśnie państwie przyjmującym.
122. Nie mamy bowiem do czynienia z osobami, które „w celach nielegalnych lub oszukańczych powołują się na prawo wspólnotowe” (35), wykraczając poza zakres i cele przepisów tego porządku prawnego, lecz z osobami, które znając treść swobód przewidzianych w prawie wspólnotowym powołują się na nie za pomocą środków zgodnych z prawem właśnie dla realizacji celów gwarantowanych przez przepis wspólnotowy, a mianowicie prawa pobytu dziecka.
123. Podobnie niestosowanie wobec matki przepisów brytyjskich dotyczących pobytu obywateli państw trzecich nie może zostać uznane za wynik nadużycia prawa. Jak bowiem widzieliśmy, stanowi to rezultat całkowicie spójny z celem spornego przepisu wspólnotowego, a wręcz stanowi przesłankę konieczną dla zrealizowania tego celu, albowiem gwarantuje obywatelce wspólnotowej prawo swobodnego pobytu na terytorium danego Państwa Członkowskiego.
124. W rzeczywistości problem – o ile można tu mówić o problemie – leży w przyjętym w przepisach irlandzkich kryterium przyznawania obywatelstwa, tj. kryterium ius soli (36), które pozwala na powstawanie sytuacji takich jak ta, o której mowa w niniejszej sprawie.
125. W istocie rzeczy bowiem dla uniknięcia tego typu sytuacji można by ograniczyć owo kryterium poprzez związanie go przesłanką stałego pobytu rodzica na terytorium wyspy Irlandii (37). Jednakże taka dodatkowa przesłanka nie figuruje w przepisach irlandzkich, a w każdym razie nie znajduje zastosowania do małej Catherine.
126. Dlatego powtarzam, że w takich okolicznościach z pewnością nie można zasadnie zarzucić Catherine czy też jej matce faktu, że legalnie skorzystały z możliwości i praw przyznanych im przez prawo wspólnotowe.
127. Zresztą gdyby przyjąć tezę Zjednoczonego Królestwa, można by było uznać istnienie podejrzenia nadużyć w niemal wszystkich przypadkach międzynarodowego nabycia obywatelstwa Państwa Członkowskiego. Co paradoksalnie mogłoby doprowadzić do uzależnienia korzystania z praw związanych z obywatelstwem Unii od spełnienia warunku… nabycia obywatelstwa nie z własnej woli.
128. To z kolei oznaczałoby „ograniczenie skutków przyznania obywatelstwa Państwa Członkowskiego poprzez stawianie dodatkowych wymogów celem uznania takiego obywatelstwa w zamiarze skorzystania z podstawowych swobód przewidzianych w Traktacie”. A to, jak wyjaśnił już Trybunał, nie jest dozwolone we wspólnotowym porządku prawnym (38).
129. Stąd w moim przekonaniu na odpowiedź na pytania przedłożone Trybunałowi przez sąd krajowy nie ma wpływu okoliczność, iż małżonkowie Chen świadomie doprowadzili do tego, iż córka urodziła się na terytorium Irlandii Północnej właśnie w celu zagwarantowania jej nabycia obywatelstwa irlandzkiego, a wraz z nim prawa pobytu w Zjednoczonym Królestwie i w innych Państwach Członkowskich Wspólnoty.
F – W przedmiocie prawa do poszanowania życia rodzinnego
130. Doszedłszy do wniosku, że prawo wspólnotowe przyznaje Catherine prawo osiedlenia się w Zjednoczonym Królestwie, zaś matce prawo pozostania z córką, uważam, że nie ma potrzeby roztrząsania kwestii zgodności przepisów krajowych z Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Jak widzieliśmy bowiem, proponowana tu wykładnia Trybunału pozostaje w całkowitej spójności z wartościami wyrażonymi w art. 8 EKPC, w tym w szczególności z wymogiem poszanowania życia rodzinnego (zob. powyżej pkt 94 niniejszej opinii).
V – Wnioski
131. Konkludując proponuję zatem Trybunałowi udzielenie następującej odpowiedzi na pytania przedłożone przez Immigration Appellate Authority w Hatton Cross:
„1) Małoletnie dziecko będące obywatelem wspólnotowym, które jest objęte ubezpieczeniem zdrowotnym wystarczającym na pokrycie wszystkich rodzajów ryzyka objętych ubezpieczeniem w przyjmującym Państwie Członkowskim i które, choć samo bezpośrednio nie osiąga przychodu ani dochodu, dysponuje jednak za sprawą rodziców wystarczającymi środkami, aby wykluczyć ryzyko, że stanie się obciążeniem dla finansów przyjmującego Państwa Członkowskiego, spełnia przesłanki przewidziane w art. 1 dyrektywy Rady 90/364/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie prawa pobytu, a zatem korzysta z prawa pobytu na czas nieokreślony na terytorium innego Państwa Członkowskiego niż państwo, którego jest obywatelem.
2) Akt prawny, na podstawie którego władze Państwa Członkowskiego oddalają wniosek o wydanie pozwolenia na stały pobyt, złożony przez matkę małoletniej obywatelki Wspólnoty korzystającej z prawa pobytu w tym Państwie Członkowskim, nie tylko pozbawia skuteczności prawo przyznane małoletniej w art. 18 WE i w art. 1 dyrektywy 90/364, ale również stanowi zabronioną w art. 12 WE dyskryminację ze względu na przynależność państwową”.