Sprawa C‑583/11 P

Inuit Tapiriit Kanatami i in.

przeciwko

Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej

Odwołanie – Rozporządzenie (WE) nr 1007/2009 – Handel produktami z fok – Ograniczenia w przywozie i wprowadzaniu do obrotu – Skarga o stwierdzenie nieważności – Dopuszczalność – Prawo osób fizycznych i prawnych do wniesienia skargi – Artykuł 263 akapit czwarty TFUE – Pojęcie „aktów regulacyjnych” – Akty ustawodawcze – Prawo podstawowe do skutecznej ochrony sądowej

Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 3 października 2013 r.

1.        Odwołanie – Zarzuty – Zwykłe powtórzenie zarzutów i argumentów podniesionych przed Sądem – Niedopuszczalność – Zakwestionowanie wykładni lub zastosowania prawa wspólnotowego dokonanych przez Sąd – Dopuszczalność

[art. 256 ust. 1 akapit drugi TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 168 § 1 lit. d)]

2.        Prawo Unii Europejskiej – Wykładnia – Metody – Wykładnia literalna, systemowa i celowościowa – Odwołanie się do genezy przepisu – Dopuszczalność

3.        Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Pojęcie aktu regulacyjnego w rozumieniu art. 263 akapit czwarty TFUE – Każdy akt o charakterze generalnym z wyjątkiem aktów legislacyjnych

(art. 263 akapit czwarty TFUE)

4.        Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Rozporządzenie nr 1007/2009 w sprawie handlu produktami z fok – Brak indywidualnego oddziaływania na skarżących – Niedopuszczalność

(art. 263 akapit czwarty TFUE; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1007/2009)

5.        Skarga o stwierdzenie nieważności – Osoby fizyczne lub prawne – Akty dotyczące ich bezpośrednio i indywidualnie – Przesłanki mające charakter kumulatywny – Niedopuszczalność skargi w wypadku niespełnienia jednej z tych przesłanek

(art. 263 akapit czwarty TFUE)

6.        Odwołanie – Zarzuty – Niewystarczające lub sprzeczne uzasadnienie – Zakres obowiązku uzasadnienia – Podanie przez Sąd uzasadnienia dorozumianego – Dopuszczalność – Przesłanki

(art. 263 akapit czwarty TFUE)

7.        Prawa podstawowe – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Kontrola zgodności z prawem aktów Unii – Tryby postępowania – Ochrona tego prawa przez sąd Unii lub sądy krajowe w zależności od charakteru prawnego zaskarżonego aktu – Możliwość wykorzystania skargi o stwierdzenie nieważności lub wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w kwestii ważności

(art. 19 ust. 1 TUE; art. 263 akapit czwarty TFUE, art. 267 TFUE, 277 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47, art. 52 ust. 7)

1.        Z art. 256 ust. 1 akapit drugi TFUE, art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz art. 168 § 1 lit. d) regulaminu postępowania przed Trybunałem wynika, iż odwołanie musi dokładnie wskazywać zakwestionowane części orzeczenia, którego uchylenie ma na celu, oraz zawierać argumenty prawne, które szczegółowo uzasadniają to żądanie. Odwołanie jedynie dosłownie odtwarzające zarzuty i argumenty podniesione już przed Sądem, łącznie z tymi, które oparte były na okolicznościach faktycznych wyraźnie nieuwzględnionych przez Sąd, nie spełnia wymogów uzasadnienia sformułowanych w tych przepisach.

Jednakże gdy wnoszący odwołanie kwestionuje wykładnię lub zastosowanie przez Sąd prawa Unii, kwestie prawne rozpatrywane w pierwszej instancji mogą ponownie być rozpatrywane w ramach odwołania. Gdyby bowiem wnoszący odwołanie nie mógł oprzeć odwołania na zarzutach i argumentach podniesionych przed Sądem, postępowanie odwoławcze pozbawione byłoby częściowo sensu.

(por. pkt 46, 47)

2.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 50)

3.        Artykuł 263 akapit pierwszy TFUE określa kategorie aktów Unii, które mogą być przedmiotem zaskarżenia w drodze skargi o stwierdzenie nieważności do sądu Unii, to znaczy są to z jednej strony akty ustawodawcze, a z drugiej strony inne akty wiążące zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich, przy czym mogą to być akty o charakterze indywidualnym lub generalnym.

W odniesieniu do prawa do zaskarżenia przysługującego osobom fizycznym i prawnym pierwsze dwie części art. 263 akapit czwarty TFUE dotyczą wszelkich aktów Unii wywołujących wiążące skutki prawne. Pojęcie aktu zwarte w tych przepisach obejmuje zarówno akty o charakterze generalnym, ustawodawcze i inne, jak i akty indywidualne.

Na mocy traktatu z Lizbony w art. 263 akapit czwarty TFUE dodano trzecią część, która uelastycznia warunki dopuszczalności skarg o stwierdzenie nieważności wnoszonych przez osoby fizyczne i prawne. W istocie na podstawie tej części omawianego przepisu osoby fizyczne i prawne mogą bowiem wnosić skargi o stwierdzenie nieważności aktu regulacyjnego niewymagającego środków wykonawczych, który dotyczy skarżącego bezpośrednio, a dopuszczalność takiej skargi nie podlega wymaganiu, by akt ten dotyczył go również indywidualnie.

Jeśli chodzi o pojęcie aktów regulacyjnych, z trzeciej części przepisu art. 263 akapit czwarty TFUE wynika, iż ma ono węższy zakres znaczeniowy od pojęcia aktów użytego w częściach pierwszej i drugiej przepisu art. 263 akapit czwarty TFUE dla określenia innych rodzajów źródeł prawa podlegających zaskarżeniu przez osoby fizyczne i prawne w drodze skargi o stwierdzenie nieważności. Pierwsze z tych pojęć nie może obejmować wszystkich aktów o charakterze generalnym, lecz dotyczy ich węższej kategorii. Przyjęcie odmiennej wykładni powodowałoby bezprzedmiotowość rozróżnienia między pojęciem aktów a pojęciem aktów regulacyjnych w częściach drugiej i trzeciej przepisu art. 263 akapit czwarty TFUE.

Ponadto jak wynika z dokumentów z prac powadzonych nad redakcją art. III‑365 ust. 4 projektu traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, choć zmiana art. 230 akapit czwarty WE miała na celu poszerzenie zakresu dopuszczalności skarg o stwierdzenie nieważności wnoszonych przez osoby fizyczne i prawne, to jednak przesłanki dopuszczalności takich skarg przeciwko aktom ustawodawczym określone w art. 230 akapit czwarty WE nie miały ulec zmianie. Zatem użycie pojęcia „aktów regulacyjnych” w projekcie zmiany tego przepisu pozwalało nazwać kategorię aktów, które miały odtąd podlegać zaskarżeniu na mniej restrykcyjnych zasadach niż dotychczas, przy utrzymaniu restrykcyjnego podejścia, jeśli chodzi o skargi jednostek przeciwko aktom ustawodawczym (dla których warunek „dotyczy bezpośrednio i indywidualnie” zostaje zachowany).

Wobec powyższego modyfikacja określonych w art. 230 akapit czwarty WE zasad wykonywania przez osoby fizyczne i prawne prawa do zaskarżenia miała na celu umożliwienie tym osobom wnoszenia na mniej restrykcyjnych zasadach skarg o stwierdzenie nieważności aktów o charakterze generalnym, z wyłączeniem aktów ustawodawczych.

(por. pkt 52, 54–60)

4.        Istota warunku, by zaskarżony akt dotyczył skarżącego indywidualnie, na podstawie art. 263 akapit czwarty TFUE, nie uległa zmianie w traktacie z Lizbony. Zgodnie z tym warunkiem osoby fizyczne i prawne spełniają warunek indywidualnego oddziaływania, jedynie jeżeli zaskarżony akt ma wpływ na ich sytuację ze względu na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia je od wszelkich innych osób, i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata. W tych okolicznościach ustanowiony w rozporządzeniu nr 1007/2009 w sprawie handlu produktami z fok zakaz wprowadzania do obrotu produktów z fok został sformułowany w sposób generalny i znajduje zastosowanie bez rozróżnienia do każdego podmiotu gospodarczego mieszczącego się w zakresie jego zastosowania.

(por. pkt 71–73)

5.        Osoba fizyczna lub prawna może, na podstawie art. 263 akapit czwarty TFUE, dochodzić stwierdzenia nieważności aktu, którego nie jest adresatem i który nie jest aktem regulacyjnym, tylko pod warunkiem, iż akt ten dotyczy jej zarówno bezpośrednio, jak i indywidualnie. Ponieważ zatem warunki, by zaskarżony akt dotyczył skarżącego bezpośrednio i indywidualnie, są warunkami łącznymi, niespełnienie jednego z nich skutkuje niedopuszczalnością wniesionej przez niego skargi o stwierdzenie nieważności tego aktu.

(por. pkt 75, 76)

6.        Sąd nie jest zobowiązany do przedstawienia wywodu rozpatrującego wyczerpująco każdy etap rozumowania stron sporu. W istocie uzasadnienie Sądu może być dorozumiane, pod warunkiem że pozwala zainteresowanym na poznanie powodów, dla których Sąd nie przychylił się do ich argumentów, a właściwy sąd dysponuje wystarczającym materiałem do przeprowadzenia kontroli.

Okoliczności, że Sąd nie wymienia wyraźnie przepisów wskazanych przez skarżących i nie odnosi się wprost do wszystkich szczegółów ich argumentacji, nie można uznać za niedopełnienie obowiązku uzasadnienia. Podobnie jest w odniesieniu do sytuacji, gdy Sąd uznaje za niemożliwe pominięcie przesłanek wniesienia skargi przeciwko rozporządzeniu, które są wyraźnie przewidziane w art. 263 akapit czwarty TFUE, podczas gdy dokonał analizy literalnej, historycznej i celowościowej tego przepisu. W istocie, gdy Sąd orzeka co do znaczenia pojęcia aktów regulacyjnych użytego w art. 263 akapit czwarty TFUE, dokonując klasycznej analizy z użyciem metod wykładni przyjętych w prawie Unii, postępowanie takie nie wpływa na fakt, że pojęcie to odnosi się do jednej z przesłanek dopuszczalności określonych wprost w art. 263 akapit czwarty TFUE, które muszą spełniać skargi o stwierdzenie nieważności wnoszone przez osoby fizyczne i prawne, i nie powoduje wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia przedstawionego przez Sąd.

(por. pkt 82–84)

7.        Sądową kontrolę poszanowania systemu prawnego Unii zapewniają, jak wynika z art. 19 ust. 1 TUE, Trybunał oraz sądy państw członkowskich. Ponadto Unia jest Unią prawa, w której akty instytucji podlegają kontroli pod względem zgodności między innymi z traktatami, ogólnymi zasadami prawa oraz prawami podstawowymi.

W tym celu w traktacie FUE, w art. 263 TFUE i 277 TFUE z jednej strony oraz w art. 267 TFUE z drugiej, ustanowiono kompletny system środków prawnych i procedur zapewniający kontrolę legalności aktów Unii, powierzając ją sądom Unii. Osoby fizyczne i prawne, które nie mogą, z racji przesłanek dopuszczalności określonych w art. 263 akapit czwarty TFUE, skarżyć bezpośrednio aktów Unii o charakterze generalnym, są zatem chronione przed stosowaniem wobec nich takich aktów. Jeżeli wdrożenie tych aktów należy do instytucji Unii, to osoby te mogą wnieść skargę bezpośrednią do sądu Unii przeciwko aktom wykonawczym na zasadach określonych w art. 263 akapit czwarty TFUE i podnieść zgodnie z art. 277 TFUE na poparcie skargi zarzut niezgodności z prawem aktu o charakterze generalnym. Jeżeli jego wdrożenie jest zadaniem państw członkowskich, mogą one dochodzić stwierdzenia nieważności aktu Unii przed sądami krajowymi i spowodować wystąpienie przez te sądy z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału na podstawie art. 267 TFUE.

W konsekwencji odesłanie prejudycjalne w kwestii ważności aktu stanowi, podobnie jak skarga o stwierdzenie nieważności, środek kontroli legalności aktów Unii

Biorąc pod uwagę ochronę, jaką ma zapewnić art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, artykuł ten nie ma na celu zmiany systemu kontroli sądowej ustanowionego w traktatach, a w szczególności zasad dopuszczalności skarg bezpośrednich kierowanych do sądu Unii Europejskiej. Zatem przesłanki dopuszczalności określone w art. 263 akapit czwarty TFUE należy interpretować w świetle podstawowego prawa do skutecznej ochrony sądowej, jednakże w sposób niepowodujący pominięcia przesłanek wyraźnie przewidzianych w tym traktacie. Co się tyczy roli sądów krajowych, pełnią one we współpracy z Trybunałem wspólne zadania służące zapewnieniu poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu traktatów. Państwa członkowskie są więc zobowiązane ustanowić system środków prawnych i procedur pozwalających zapewnić poszanowania podstawowego prawa do skutecznej ochrony sądowej, przy czym zobowiązanie to zostało potwierdzone w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE.

Co się tyczy systemu środków prawnych, jakie winne ustanowić państwa członkowskie, o ile w traktacie FUE ustanowiono szereg bezpośrednich środków prawnych, z jakich w razie potrzeby mogą korzystać osoby fizyczne i prawne przed sądami Unii, o tyle ani traktat FUE, ani art. 19 TUE nie zmierzają do stworzenia w celu zapewnienia poszanowania prawa Unii innych środków prawnych przed sądami krajowymi niż te ustanowione w prawie krajowym. Inaczej mogłoby być tylko w sytuacji, gdyby w określonym krajowym porządku prawnym nie było żadnego środka pozwalającego, choćby w trybie wpadkowym, zapewnić ochrony uprawnień wynikających dla jednostek z prawa Unii, albo gdyby jedynym sposobem dostępu jednostki do sądu było uprzednie naruszenie przez nią prawa.

Ponadto ochrona, o której mowa w art. 47 karty, nie wymaga, by każdy podmiot prawa mógł w sposób bezwarunkowy wnosić bezpośrednio do sądów Unii skargi o stwierdzenie nieważności aktów ustawodawczych Unii. Ani omawiane prawo podstawowe, ani art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE nie wymagają, by podmioty prawa mogły wnosić skargi przeciwko takim aktom w postępowaniu głównym do sądów krajowych.

(por. pkt 90–93, 95, 97–101, 103–106)