OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
PAOLA MENGOZZIEGO
przedstawiona w dniu 5 marca 2009 r.(1)
Sprawa C‑429/07
Inspecteur van de Belastingdienst/P/kantoor P
przeciwko
X BV
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Gerechtshof te Amsterdam (Niderlandy)]
Polityka konkurencji – Artykuły 81 WE i 82 WE – Artykuł 15 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Amicus curiae – Uwagi pisemne przedstawione przez Komisję – Spór przed sądem krajowym dotyczący możliwości odliczenia od podatku grzywny nałożonej na mocy decyzji Komisji
I – Wprowadzenie
1. W niniejszej sprawie po raz pierwszy zwrócono się do Trybunału o zbadanie warunków, którym podlega przedstawianie przez Komisję Wspólnot Europejskich uwag pisemnych przed sądami państw członkowskich zgodnie z art. 15 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu(2).
2. Pytanie to, z którym w trybie prejudycjalnym zwrócił się do Trybunału Gerechtshof te Amsterdam (Niderlandy), powstało w szczególnym kontekście sporu podatkowego dotyczącego częściowego odliczania od podatku grzywny nakładanej na mocy decyzji Komisji.
II – Ramy prawne
A – Ustawodawstwo wspólnotowe
3. Artykuł 15 rozporządzenia nr 1/2003, zatytułowany „Współpraca z sądami krajowymi”, przewiduje:
„1. W postępowaniach dotyczących stosowania art. 81 [WE] lub 82 [WE] sądy państw członkowskich mogą prosić Komisję o przekazanie informacji pozostających w jej posiadaniu lub opinii odnośnie do kwestii dotyczących stosowania wspólnotowego prawa konkurencji.
2. Państwa członkowskie przekazują Komisji kopie wszelkich wyroków na piśmie, w których stosowane były art. 81 [WE] lub 82 [WE]. Kopie takie dostarczane są niezwłocznie po doręczeniu stronom wyroku na piśmie.
3. Działając z urzędu, organy ochrony konkurencji państw członkowskich mogą przedstawiać pisemne uwagi sądom krajowym własnych państw członkowskich w sprawach dotyczących stosowania art. 81 [WE] lub 82 [WE]. Organy te mogą również przedstawiać ustne uwagi sądom krajowym własnych państw członkowskich, o ile sądy te wyrażą na to zgodę. Jeżeli spójne stosowanie art. 81 [WE] lub 82 [WE] tego wymaga, Komisja, działając z urzędu, może przedstawiać pisemne uwagi sądom państw członkowskich. Za zgodą właściwego sądu Komisja może również przedstawiać ustne uwagi.
Wyłącznie w celu przygotowania własnych uwag organy ochrony konkurencji państw członkowskich i Komisja mogą zwracać się z wnioskiem do odpowiedniego sądu państwa członkowskiego o przekazanie lub zapewnienie przekazania wszelkich dokumentów koniecznych dla rozstrzygnięcia sprawy.
[…]”.
4. Motyw 21 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi:
„Jednolite stosowanie reguł konkurencji wymaga również ustalenia sposobu współpracy między sądami państw członkowskich i Komisją. Ma to znaczenie dla wszystkich sądów państw członkowskich, które stosują art. 81 [WE] i 82 [WE], orzekających w procesach sądowych między podmiotami prywatnymi, orzekających jako organy stosujące prawo w interesie publicznym lub [orzekających jako] sądy odwoławcze. W szczególności sądy krajowe powinny mieć możliwość zwrócenia się do Komisji z prośbą o informację lub o opinię w sprawach dotyczących stosowania wspólnotowego prawa konkurencji. Komisja i organy ochrony konkurencji państw członkowskich powinny mieć również możliwość przedstawiania pisemnych lub ustnych uwag sądom powołanym do stosowania art. 81 [WE] i 82 [WE]. Uwagi te powinny być składane zgodnie z krajowymi przepisami procesowymi i ustaloną praktyką, z uwzględnieniem ochrony praw stron. Dlatego należy podjąć starania mające na celu zapewnienie, że Komisja i organy ochrony konkurencji państw członkowskich są w wystarczającym stopniu informowane o postępowaniach toczących się w sądach krajowych”.
B – Ustawodawstwo krajowe
5. Artykuł 89h Mededingingswet (ustawy ustanawiającej nowe przepisy dotyczące konkurencji) z dnia 22 maja 1997 r., znowelizowanej na mocy ustawy z dnia 30 czerwca 2004 r. (zwanej dalej „Mededingingswet”), stanowi:
„1. W postępowaniu w przedmiocie skargi wniesionej do sądu administracyjnego zarząd [Nederlandse Mededingingsautoriteit (niderlandzkiego urzędu ochrony konkurencji, zwanego dalej „NMa”)] lub Komisja Wspólnot Europejskich mogą, jeżeli nie są stronami w sprawie, przedstawić uwagi pisemne zgodnie z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy rozporządzenia nr 1/2003, w wypadku gdy zarząd [NMa] lub Komisja Wspólnot Europejskich wyraziły taki zamiar. Sąd może wyznaczyć w tym celu termin. Za zgodą sądu wskazane podmioty mogą także przedstawić uwagi ustne podczas rozprawy.
2. Na żądanie przedstawione na podstawie art. 15 ust. 3 akapit drugi rozporządzenia nr 1/2003 sąd przekazuje zarządowi [NMa] i Komisji Wspólnot Europejskich wszelkie dokumenty, o których mowa w tym przepisie. W terminie wyznaczonym przez sąd strony mogą przedstawić swoje stanowisko w przedmiocie dokumentów, które mają zostać przekazane.
3. W terminie wyznaczonym przez sąd strony mogą odpowiedzieć na uwagi przedstawione przez zarząd [NMa] lub przez Komisję Wspólnot Europejskich. Sąd może zezwolić stronom na wzajemne przedstawienie odpowiedzi na uwagi zgłoszone przez drugą stronę”.
6. W uzasadnieniu ustawy z dnia 30 czerwca 2004 r. dotyczącej zmian w Mededingingswet zostało doprecyzowane, że pisemne oraz ustne uwagi przestawione przez Komisję mają status opinii i ich celem jest wspieranie spójnego stosowania przepisów o ochronie konkurencji. Komisja i krajowe organy ochrony konkurencji zobowiązane są w tym zakresie do przestrzegania niderlandzkich przepisów procesowych. W istocie w ramach postępowania pomiędzy dwiema stronami sąd jest bierny. Sąd nie jest ponadto związany opinią Komisji. Nie zostaje więc podważona niezawisłość sądu. Komisja i krajowe organy ochrony konkurencji winny szanować prawa stron i czuwać nad tym, by nie zostały ujawnione niejawne dane dotyczące spraw. Wreszcie zgodnie z art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 sąd krajowy może żądać, by Komisja przekazała mu informacje lub opinię.
7. Artykuł 3.14 Wet Inkomstenbelasting 2001 (ustawy o podatku dochodowym z 2001 r.) stanowi:
„1. Przy obliczaniu zysku nie podlegają odliczeniu opłaty i koszty związane z następującymi pozycjami:
[…]
c. grzywny nakładane przez sądy niderlandzkie oraz kwoty zapłacone na rzecz państwa w celu uniknięcia postępowania sądowego w Niderlandach lub w celu spełnienia wymogu związanego z orzeczeniem o odstąpieniu od ukarania, jak również grzywny nakładane przez instytucje Unii Europejskiej oraz grzywny i domiary nakładane na podstawie Algemene wet inzake rijksbelastingen [ustawy ogólnej o podatkach państwowych], Douanewet [ustawy celnej], Coördinatiewet Sociale Verzekering [ujednoliconej ustawy o zabezpieczeniu społecznym], Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften [ustawy o sankcjach administracyjnoprawnych za naruszanie przepisów ruchu drogowego] oraz Mededingingswet [ustawy o konkurencji] […]”.
III – Okoliczności faktyczne sporu przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne
8. Na mocy decyzji z dnia 27 listopada 2002 r. Komisja stwierdziła, że BPB plc, grupa Gebrüder Knauf Westdeutsche Gipswerke KG, Lafarge SA i Gyproc Benelux NV naruszyły art. 81 ust. 1 WE, uczestnicząc w ustalonych porozumieniach i praktykach w sektorze płyt gipsowych w latach 1992–1998(3). W tej decyzji Komisja nałożyła także grzywnę na każdą z tych spółek. Grzywny te zostały tymczasowo zapłacone lub zabezpieczone gwarancjami bankowymi.
9. Kary nałożone przez Komisję zostały utrzymane w mocy wyrokami Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 8 lipca 2008 r. (4).
10. Zanim Sąd wydał wyroki potwierdzające wysokość tych grzywien, jedna z czterech wyżej wymienionych spółek, która została nazwana przez sąd krajowy X KG, częściowo rozłożyła płatność nałożonej na nią grzywny na jedną ze swych niderlandzkich spółek zależnych, spółkę X BV (zwaną dalej „spółką X”).
11. W dniu 13 marca 2004 r. niderlandzki organ podatkowy skierował do spółki X decyzję podatkową w odniesieniu do podatku dochodowego od osób prawnych należnego za rok 2002. Pismem z dnia 8 kwietnia 2004 r. spółka ta złożyła do Inspecteur van de Belastingdienst/P/kantor P odwołanie od wskazanej decyzji podatkowej, które ten oddalił decyzją z dnia 11 marca 2005 r.
12. W dniu 19 kwietnia 2005 r. spółka X złożyła skargę do Arrondissementsrechtbank Haarlem, sądu właściwego ds. podatkowych. Strony postępowania nie były zgodne w kwestii tego, czy grzywna nałożona przez Komisję, której zapłatą została obciążona spółka X, stanowi grzywnę w rozumieniu art. 3.14 ust. 1 lit. c) ustawy o podatku dochodowym z 2001 r., która zakazuje odliczania grzywien nałożonych przez instytucje wspólnotowe przy obliczaniu zysku spółki.
13. Wyrokiem z dnia 22 maja 2006 r. Arrondissementsrechtbank Haarlem uznał możliwość częściowego odliczenia wskazanej grzywny w zakresie, w jakim celem jej było pozbawienie podmiotu popełniającego naruszenie korzyści uzyskanych wskutek naruszenia.
14. Niderlandzki urząd podatkowy złożył w dniu 30 czerwca 2006 r. apelację od tego wyroku do Gerechtshof te Amsterdam.
15. Komisja, powziąwszy wiadomość o wyroku Arrondissementsrechtbank Haarlem i toczącym się postępowaniu z prasy oraz za pośrednictwem NMa, pismem z dnia 15 marca 2007 r. zawiadomiła Gerechtshof te Amsterdam, iż zamierza wziąć udział w postępowaniu w charakterze amici curiae na mocy art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003. Ponadto Komisja zażądała, by został wyznaczony w tym celu termin, a także by przekazać jej dokumenty niezbędne do zapoznania się z przedmiotem sporu.
16. Podczas rozprawy przed Gerechtshof te Amsterdam w dniu 22 sierpnia 2007 r. strony postępowania oraz Komisja zostały wezwane do wypowiedzenia się, czy ich zdaniem art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 zezwala Komisji na przedstawienie z urzędu uwag pisemnych w ramach postępowania zawisłego przed tym sądem.
17. Uznawszy, że istnieją uzasadnione wątpliwości co do wykładni art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003, Gerechtshof te Amsterdam postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy na podstawie art. 15 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 Komisja jest uprawniona do przedstawienia z urzędu pisemnych uwag w postępowaniu, które dotyczy możliwości odliczenia od zysku (podlegającego opodatkowaniu) uzyskanego przez stronę zainteresowaną w 2002 r. grzywny, którą Komisja nałożyła za naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji na spółkę X KG i którą ta spółka (częściowo) przerzuciła na stronę zainteresowaną?”.
IV – Postępowanie przed Trybunałem
18. Zgodnie z art. 23 statutu Trybunału uwagi pisemne zostały przedstawione przez spółkę X, rząd niderlandzki i Komisję. Strony te oraz rząd włoski zostały również wysłuchane podczas rozprawy w dniu 18 grudnia 2008 r.
V – Analiza
19. Zgodnie z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 Komisja z urzędu może przedstawić uwagi pisemne sądom państw członkowskich „jeżeli spójne stosowanie art. 81 [WE] lub 82 [WE] tego wymaga”.
20. Wykładnia powyższego wyrażenia dzieli strony, które przedstawiły uwagi przez Trybunałem.
21. Co do zasady zdaniem spółki X i rządu niderlandzkiego wyrażenie z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 należy interpretować restrykcyjnie i ma ono na celu zapewnienie spójnej wykładni art. 81 WE i art. 82 WE, a także wsparcie sądów krajowych w stosowaniu tych przepisów. Przystąpienie Komisji do postępowania w charakterze amici curiae byłoby zatem ograniczone do wąskich ram stosowania art. 81 WE i 82 WE przez sądy krajowe. Jest to podejście zgodne z treścią, celem i genezą art. 15 rozporządzenia nr 1/2003, a także z tekstami interpretacyjnymi do tego rozporządzenia, takimi jak komunikat Komisji w sprawie współpracy pomiędzy Komisją a sądami krajowymi w celu stosowania art. 81 WE i 82 WE(5). Ponadto zdaniem rządu niderlandzkiego Komisja nie powinna powoływać się na procedurę przewidzianą w art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 w celu szerszym niż zapewnienie skutecznego stosowania art. 81 WE i 82 WE. Wreszcie rząd ten uważa, że fakt, iż sędzia krajowy nie został wezwany do dokonania wykładni lub stosowania art. 81 WE i 82 WE, nie stoi na przeszkodzie spójnemu stosowaniu tych artykułów. W związku z tym powyższe rozważania wykluczają, żeby Komisja na podstawie art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 mogła przedstawić swoje uwagi w sporze dotyczącym krajowego prawa podatkowego w sprawie zawisłej przed sądem krajowym.
22. Komisja, popierana przez rząd włoski, co do zasady twierdzi, że zakres stosowania art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003, a w szczególności wyrażenie „spójne stosowanie art. 81 [WE] lub 82 [WE]”, które stanowi warunek przedstawienia sądu krajowego uwag przez Komisję, należy koniecznie interpretować w sposób szeroki. Zdaniem Komisji nie byłoby właściwe, żeby przedstawienie uwag pisemnych zgodnie z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 miało podlegać dodatkowemu warunkowi, takiemu mianowicie, żeby postępowanie przed sądem krajowym dotyczyło stosowania art. 81 WE lub 82 WE. Wystarczy natomiast, żeby spór mógł zagrażać spójnemu stosowaniu zasad wspólnotowych prawa konkurencji. Ponadto przepisy motywu 21 rozporządzenia nr 1/2003 oraz komunikat Komisji w sprawie współpracy pomiędzy Komisją a sądami krajowymi w celu stosowania art. 81 WE i 82 WE mają charakter czysto informacyjny i nie mogą ograniczać szerokiego stosowania art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie tego rozporządzenia. Mając na uwadze powyższe rozważania oraz w zakresie, w jakim przysługuje jej szeroki zakres uznania w odniesieniu do badania, czy dany spór nie wymaga przedstawienia uwag pisemnych przed sądem krajowym, Komisja podkreśla, że jest uprawniona i posiada uzasadniony interes, żeby przedstawić uwagi pisemne w ramach sporu z zakresu prawa podatkowego w sprawie przed sądem krajowym. Jako że grzywny stanowią karę za zachowania antykonkurencyjne, związane są ze stosowaniem art. 81WE i 82 WE, na co wskazuje art. 83 ust. 2 lit. a) WE. Tymczasem możliwość nawet częściowego odliczenia od podatku grzywny nałożonej na mocy decyzji Komisji wywołałaby ryzyko ograniczenia skutku odstraszającego takiej grzywny i podważałaby cele traktatu WE, a w szczególności wspólnotowych zasad konkurencji. Wreszcie Komisja zwraca uwagę, po pierwsze, że sąd krajowy nie jest związany uwagami przez nią przedstawionymi i po drugie, że na mocy art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 Komisja nie nabywa statusu interwenienta w sporze przed sądem krajowym.
23. Reasumując: problematyka podniesiona w ramach niniejszego odesłania prejudycjalnego sprowadza się konkretniej do następującego pytania: czy zakres stosowania warunku z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 obejmuje sytuację, w której poprzez złożenie uwag pisemnych w sądzie krajowym drugiej instancji Komisja dąży do zapewnienia spójnego stosowania skutków zamierzonych wydaną przez nią decyzją w sprawie stosowania art. 81 WE, które sąd krajowy mogłyby podważyć, gdyby potwierdził wykładnię i utrzymał w mocy rozstrzygniecie sądu pierwszej instancji.
24. Tytułem wstępu należy zauważyć, że Komisja przyznała przed Trybunałem, iż rozpatrywana w niniejszej sprawie sytuacja należy do kategorii „przypadków nietypowych”, które mogą ją doprowadzić do skorzystania z przysługujących jej na mocy art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 uprawnień proceduralnych. Nie budzi bowiem wątpliwości, że „przypadki typowe” objęte tym przepisem to te, w których w odniesieniu do danej sytuacji sąd krajowy jest wezwany do stosowania art. 81 WE lub art. 82 WE lub stosuje je do określonego przypadku.
25. Stwierdziwszy powyższe nie można zgodzić się na ograniczającą wykładnię art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003, za którą opowiadają się spółka X i rząd niderlandzki.
26. Najpierw należy oddalić ich zarzut, zgodnie z którym Komisja jest uprawniona do rozpoczęcia postępowania przewidzianego w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 tylko w przypadku, gdy orzeczenie sądu państwa członkowskiego mogłoby zagrażać spójnej wykładni art. 81 WE i 82 WE. Wystarczy bowiem stwierdzić, że treść tego przepisu odnosi się do „spójnego stosowania” tych artykułów, a nie tylko do ich wykładni.
27. Następnie nie przekonuje także argument rządu niderlandzkiego, zgodnie z którym Komisja nie może powoływać się na prawo do przedstawienia uwag pisemnych na podstawie art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 w sporze dotyczącym stosowania prawa krajowego, gdyż nie istnieje żadne ryzyko zagrożenia dla spójnego stosowania art. 81 WE lub 82 WE; istnieje ono co najwyżej w odniesieniu do skutecznego stosowania tych artykułów.
28. W związku z tym że pojęcie spójności jest z natury wieloznaczne, sformułowanie z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 może także odnosić się do sytuacji, w których sąd krajowy może zagrażać zarówno spójności wewnętrznej art. 81 WE lub 82 WE, co zasadniczo oznacza spójne stosowanie warunków przewidzianych w tych przepisach, jak i spójności zewnętrznej, polegającej na tym, żeby przepisy te zachowały logiczne i wyraźne miejsce w bardziej ogólnych ramach systemu wspólnotowych zasad konkurencji lub traktatu(6).
29. Zatem jeżeli uznamy, że art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 odnosi się do pojęcia spójności w tym drugim znaczeniu, to nie można wtedy wykluczyć, co przeanalizuję dalej, że ocena sądu krajowego może jednak zagrażać spójnemu stosowaniu art. 81 WE i 82 WE.
30. W tym względzie można swobodnie uznać, że wyrok sądu krajowego, który przyznaje możliwość odliczenia od podatku całości lub części grzywny nałożonej na mocy decyzji Komisji, która służy wykonaniu art. 81 WE, może wpłynąć na spójne stosowanie tej decyzji w państwach członkowskich, w których omawiane spółki mają siedzibę.
31. Co prawda w takim przypadku można byłoby nie zgodzić się, że przedstawienie uwag pisemnych przez Komisję na podstawie art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 odnosi się do przypadku, który dotyczyłby raczej przede wszystkim zapewnienia spójnego stosowania decyzji służącej wykonaniu art. 81 WE niż spójnego stosowania tego przepisu.
32. Wydaje mi się jednak, że wyciągniecie wskazanych powyżej konsekwencji z drugiego sposobu wykładni art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 zaproponowanej w pkt 28 powyżej grzeszyłoby nadmiarem formalizmu.
33. Przede wszystkim wprawdzie pojęcie spójności różni się od pojęcia jednolitości tym, że to pierwsze może być stopniowane, podczas gdy drugie pojęcie co do zasady nie toleruje stopniowania, należy jednak zauważyć, że drugie ze wskazanych pojęć jest także używane w niektórych wersjach językowych rozporządzenia nr 1/2003 zamiast pojęcia „spójność” lub wyrażenia „spójne stosowanie” używanych w innych wersjach językowych tego aktu. I tak wyrażenie „spójne stosowanie” używane jest w wersjach językowych art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003: duńskiej („ensartede anvendelse”), włoskiej („applicazione uniforme”) i szwedzkiej („enhetliga tillämpningen”), podczas gdy pojęcie „jednolite” stosują wersje niemiecka („einheitliche”), duńska i szwedzka w odpowiednich motywach tego rozporządzenia.
34. Ponadto pojęcie spójności lub bardziej konkretnie wyrażenie „spójne stosowanie” wydaje się być wystarczająco elastyczne, żeby można było włączyć do zakresu stosowania mechanizmu przewidzianego w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 sytuacje, w których sąd krajowy zagraża lub może zagrażać spójnemu, a także skutecznemu stosowaniu art. 81 WE lub 82 WE(7). Takie podejście wydaje się być tym bardziej właściwe, że celem rozporządzenia nr 1/2003 jest spójne i skuteczne stosowanie art. 81 WE i 82 WE(8), w odniesieniu do których Komisja, zważywszy na funkcję kontrolną, która została jej powierzona przez prawo wspólnotowe(9), pełni wiodącą rolę.
35. Wreszcie w związku z tym że wykładnia art. 81 WE stanowi część tegoż artykułu, z trudem przychodzi mi uznanie, że Komisja nie mogłaby powoływać się na mechanizm przewidziany w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 z tego ewentualnie względu, że instytucja ta zmierza jedynie do zapewnienia spójnej wykładni decyzji, która stosuje i dokonuje wykładni art. 81 WE. W tym względzie wydaje mi się niemożliwe wykluczyć z zakresu, którego dotyczy odniesienie do art. 81 WE i 82 WE zawarte w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 nie tylko wykładni tych przepisów dokonanej przez Trybunał, ale także praktyki decyzyjnej Komisji wynikającej z tych przepisów, o ile oczywiście praktyka ta nie została uznana za niezgodną z prawem przez sąd wspólnotowy.
36. Jest jasne, że można byłoby na to odpowiedzieć, że art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 ma jedynie na celu zapewnienie spójnego stosowania art. 81 WE i 82 WE, nie zaś innych przepisów prawa wspólnotowego, takich jak art. 83 WE, na mocy którego Komisji przysługuje kompetencja nakładania grzywien na spółki, które nie przestrzegają zakazu przewidzianego w art. 81 ust. 1 WE.
37. W każdym wypadku jednak taki zarzut nie uwzględniałby „ostatecznego” charakteru grzywien, uwydatnionego w art. 83 ust. 2 lit. a) WE, które mają na celu „zapewnienie poszanowania zakazów ustanowionych w art. 81 ust. 1 [WE] i w art. 82 [WE]” i które stanowią jeden z instrumentów przyznanych Komisji, aby umożliwić spełnienie powierzonej jej przez prawo wspólnotowe misji nadzorczej(10).
38. Zatem w takich okolicznościach co najmniej sztuczne byłoby twierdzenie, że pomimo istnienia nierozerwalnego związku pomiędzy grzywnami a stosowaniem art. 81 WE i 82 WE, spór z zakresu prawa krajowego, który podnosi kwestię dotykającą charakteru grzywien nakładanych na mocy decyzji Komisji przyjętej w celu zapewnienia poszanowania zakazów z art. 81 ust. 1 WE, nie mógłby a priori wywierać wpływu na spójne stosowanie art. 81 WE.
39. W ten sposób docieram do zarzutu głównego podniesionego przez rząd niderlandzki i spółkę X, zgodnie z którym mechanizm przewidziany w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 ma być uruchamiany wtedy, gdy sąd krajowy jest wzywany do stosowania art. 81 WE lub 82 WE.
40. Przyznaję, że taka argumentacja nie jest całkowicie pozbawiona podstawy, ponieważ w istocie uruchomienie mechanizmu z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 zostało niewątpliwie co do zasady przewidziane w odniesieniu do sytuacji, w których sądy krajowe są wzywane do orzeczenia w przedmiocie stosowania art. 81 WE /lub 82 WE.
41. Podobnie wydaje się oczywiste, że przejście ze szczególnie scentralizowanego stosowania art. 81 WE i 82 WE, które miało miejsce w czasie obowiązywania rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia w sprawie stosowania art. [81] i [82] traktatu(11) do systemu zdecentralizowanego wprowadzania w życie wspólnotowych reguł konkurencji ustanowionego rozporządzeniem nr 1/2003 wymaga wprowadzenia właściwych mechanizmów w celu zapewnienia „effective” [„skutecznego”], „efficace” [„skutecznego”], „uniforme” [„jednolitego”] lub „cohérente” [„spójnego”] stosowania postanowień art. 81 WE i 82 WE, zgodnie z różnymi wyrażeniami użytymi w rozporządzeniu nr 1/2003(12). Prawdą jest także, że wśród tych mechanizmów znajdują się te dotyczące współpracy pomiędzy sądami państw członkowskich z jednej strony a Komisją i krajowymi organami ochrony konkurencji z drugiej strony, o czym stanowi art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003.
42. Uważam jednak, że mechanizmu szczególnej współpracy przewidzianego w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 nie można podporządkować warunkowi wstępnemu, by spór zawisły przed sądem krajowym dotyczył stosowania art. 81 WE lub 82 WE, ale może on również obejmować sytuację, w której nawet jeżeli spór dotyczy prawa krajowego, to sąd krajowy orzeka w przedmiocie znaczenia lub zasięgu pojęcia lub wyrażenia z zakresu prawa wspólnotowego, na przykład grzywny nałożonej przez Komisję, która jest nierozłącznie związana ze stosowaniem art. 81 WE lub 82 WE.
43. Przede wszystkim należy najpierw przypomnieć, że brzmienie art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 odnosi się jedynie do „spójnego stosowania” art. 81 WE i 82 WE. I tak, w przeciwieństwie, po pierwsze do art. 15 ust. 1 tego rozporządzenia, który dotyczy wniosków o przekazanie informacji lub opinii składanych przez sądy krajowe do Komisji, w przypadku gdy sądy te orzekają w ramach „postępowań dotyczących stosowania art. 81 [WE] lub 82 [WE]”, i po drugie, do art. 15 ust. 2 tego rozporządzenia, który dotyczy przekazywania Komisji wyroków wydanych przez sądy krajowe „w których stosowane były art. 81 [WE] lub 82 [WE]”, art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 nie uzależnia przedstawienia uwag pisemnych przez Komisję od trwania sporu przed sądem krajowym, w którym sąd ten wzywany jest do orzeczenia w przedmiocie stosowania art. 81 WE lub 82 WE.
44. Ponadto o ile prawdą jest, że motyw 21 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi, że „Komisja powinna mieć również możliwość przedstawiania pisemnych uwag sądom powołanym do stosowania art. 81 WE i 82 [WE]” [należy „koniecznie umożliwić Komisji przedstawić pisemne uwagi sądom powołanym do stosowania art. 81 WE i 82 WE”](13), to powyższe wskazanie nie ogranicza samo w sobie przyznanej Komisji możliwości przedstawienia uwag w innych okolicznościach, w zakresie w jakim spełniony został warunek zawarty w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie tego rozporządzenia.
45. Co więcej, zwrócę uwagę, że fragment zdania z motywu 21 rozporządzenia nr 1/2003, który został częściowo powtórzony w poprzednim punkcie, oddaje jedynie w sposób nieprecyzyjny brzmienie art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie tego rozporządzenia. Po pierwsze bowiem należy stwierdzić, że zdanie to traktuje w taki sam sposób uwagi pisemne przedstawiane przez Komisję sądom krajowym co uwagi ustne, podczas gdy art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie czwarte rozporządzenia nr 1/2003 podporządkowuje uwagi ustne wcześniejszemu udzieleniu zgody przez sąd krajowy. Po drugie, w zdaniu tym w równy sposób traktowane są uwagi przedstawiane przez Komisję i uwagi wniesione przez krajowe organy ochrony konkurencji, podczas gdy, co przyznaje także rząd niderlandzki, wymóg stosowany względem Komisji („jeżeli spójne stosowanie art. 81 WE lub 82 WE tego wymaga”) różni się, przynajmniej co do brzmienia, od wymogu odnoszącego się do krajowych organów ochrony konkurencji, które mogą przedstawić uwagi pisemne sądowi ich państwa członkowskiego, działając z urzędu „w sprawach dotyczących stosowania art. 81 WE lub 82 WE”.
46. Zatem co się tyczy wykładni art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 – z powyższego zdania motywu 21 nie można wyciągnąć tak sztywnego wniosku, jak proponuje to rząd niderlandzki.
47. Podobnie jeżeli rzeczywiście istnieje związek pomiędzy przekazaniem Komisji na piśmie wszystkich wyroków wydanych przez sądy krajowe, „w których stosowane były art. 81 [WE] lub 82 [WE]” zgodnie z art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 a przysługującą tej instytucji możliwością przedstawienia uwag pisemnych sądom państw członkowskich na podstawie art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie tego rozporządzenia, to związku tego nie można przekształcić we wstępny warunek dla przedstawienia tych uwag.
48. Bowiem jeżeli tak miałoby być, Komisja nie mogłaby wówczas w żadnym wypadku przedstawić uwag pisemnych sądom krajowym orzekającym w pierwszej instancji lub gdyby warunek zawarty w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 nie został spełniony, ale Komisja dowiedziałaby się za pomocą innych środków o wyroku, który jej zdaniem mógłby zagrażać spójnemu stosowaniu art. 81 WE i 82 WE, co w związku z tym wymagałoby przedstawienia przez nią uwag pisemnych, również gdy sądy krajowe orzekają w sprawie stosowania art. 81 WE lub 82 WE.
49. Reasumując stwierdzam więc, że przedstawienie uwag pisemnych przez Komisję sądom krajowym państw członkowskich nie podlega dodatkowemu lub dorozumianemu warunkowi, zgodnie z którym ocena dokonywana przez sąd krajowy, która może wywierać wpływ na spójne stosowanie art. 81 WE lub 82 WE, musi mieć miejsce w ramach sporu, w którym sąd ten jest wezwany do stosowania tych artykułów.
50. W swoich uwagach rząd niderlandzki zasugerował, że takie podejście wywołałoby niepewność prawa, jako że przysługująca Komisji możliwość przedstawienia uwag sądom krajowym zgodnie z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 stałaby się nieograniczona.
51. Nie jest to przekonujący zarzut. Bowiem ograniczenia w stosowaniu mechanizmu przewidzianego w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 zostały ustanowione w drodze warunku zawartego w tymże ustępie tego artykułu. Ostatecznie, tak jak już podkreśliłem w tej opinii, wydaje mi się, że bez względu na charakter rozpatrywanego sporu to ocena dokonywana przez sąd krajowy dotycząca stosowania art. 81 WE i 82 WE, która może zagrażać spójnemu stosowaniu tych artykułów, jest decydująca dla uruchomienia przez Komisję mechanizmu przewidzianego w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003.
52. Dokładnie taka sytuacja zaistniała moim zdaniem w niniejszej sprawie i sprawiła, że Komisja chciała przedstawić uwagi pisemne sądowi krajowemu.
53. Bowiem z akt sprawy wynika, że Arrondissementsrechtbank Haarlem, orzekający w pierwszej instancji w sprawie sporu podatkowego, nie zastosował art. 3.14 ust. 1 lit. c) niderlandzkiej ustawy o podatku dochodowym z 2001 r., ponieważ uznał, że grzywny nałożone na mocy decyzji Komisji służącej wykonaniu art. 81 WE mają co do zasady charakter „pozbawiający korzyści” i w związku z tym podlegają one przynajmniej częściowemu odliczeniu od podatku.
54. Tymczasem ocena charakteru grzywien nałożonych przez Komisję dotyczy bez wątpienia konceptu wynikającego z prawa wspólnotowego i ma nierozerwalny związek ze stosowaniem art. 81 WE lub art. 82 WE. Innymi słowy, nawet jeżeli spór zawisły przed Arrondissementsrechtbank Haarlem miał charakter podatkowy, to ocena dokonana przez ten sąd wyraźnie dotyczyła kwestii nierozerwalnie związanej ze stosowaniem art. 81 WE lub art. 82 WE.
55. Zgodnie z pkt 2.3 postanowienia odsyłającego jak również z uwagami przedstawionymi przez Komisję Trybunałowi Komisja uznała, że to dokładnie ta ocena dotycząca charakteru grzywien nałożonych na mocy decyzji Komisji służącej wykonaniu art. 81 WE zagraża spójnemu stosowaniu tego artykułu, w szczególności z uwagi na orzecznictwo Trybunału, z którego wynika, że grzywny nakładane w takich okolicznościach mają na celu położenie kresu bezprawnym zachowaniom, ale także zapobieżenie ich powtórzeniu się(14). Ponadto przywołane orzecznictwo doprowadziło Komisję do stwierdzenia, że takie „pozbawienie korzyści” w sposób oczywisty nie jest podstawowym celem nakładanych przez nią grzywien na spółki naruszające wspólnotowe zasady konkurencji(15).
56. To więc w następstwie oceny dokonanej przez Arrondissementsrechtbank Haarlem w przedmiocie charakteru grzywien nakładanych przez Komisję ta ostatnia poinformowana przez prasę i NMa o postępowaniu będącym w toku przed sądem krajowym uznała, że spójne stosowanie art. 81 WE wymaga przedstawienia temu sądowi uwag pisemnych dotyczących przywołanej powyżej oceny dokonanej w wyroku Arrondissementsrechtbank Haarlem.
57. W tych okolicznościach Komisja nie wyszła moim zdaniem poza warunek przewidziany w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003, uznając, że w niniejszej sprawie przysługuje jej prawo przedstawienia uwag pisemnych zgodnie z tym artykułem.
58. Wbrew twierdzeniom spółki X i rządu niderlandzkiego takie rozwiązanie nie stanowi w moim przekonaniu ani nadużycia mechanizmu przewidzianego w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003, ani wkroczenia w autonomię proceduralną państw członkowskich.
59. Co się tyczy punktu pierwszego, przypominam, że spółka X twierdzi, że wprawdzie Komisja nie posiada statusu strony w sporze przed sądem krajowym, ma jednak interes w tym, żeby spór został rozstrzygnięty w taki sposób, by wykluczyć odliczenie od podatku grzywien, które instytucja ta nakłada za naruszenie wspólnotowego prawa konkurencji, co przekracza uprawnienia przysługujące tej instytucji w ramach pełnionej przez nią funkcji amici curiae przewidzianej w art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003.
60. Ponadto rozporządzenie nr 1/2003 nie stosuje pojęcia „amicus curiae” i a fortiori nie definiuje jego funkcji(16), co stanowi dwa podstawowe powody, dla których muszę oddalić taką argumentację.
61. Po pierwsze, na co niejednokrotnie zwracałem uwagę w tej opinii, jedyny wymóg nałożony przez art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 w odniesieniu do korzystania przez Komisję z uprawnienia do przedstawienia uwag pisemnych sądom państw członkowskich to ten, by spójne stosowanie art. 81 WE lub 82 WE było zagrożone. Przepis ten nie stoi wiec na przeszkodzie temu, żeby poza spełnieniem tego nadrzędnego wymogu Komisja miała ewentualnie bardziej lub mniej naglący lub bardziej lub mniej klarownie wyrażony interes, żeby spór, w którym zamierza ona przedstawić uwagi, został rozstrzygnięty w konkretny sposób. Ponadto zważywszy na szczególną funkcję kontrolną powierzoną Komisji względem prawa wspólnotowego, a w szczególności reguł konkurencji, odróżnienie w praktyce kwestii stanowiących powszechny interes wspólnotowy od tych, które wynikają z bardziej indywidualnego interesu Komisji, przyjąwszy, że taki interes istnieje, byłoby bardzo trudne, o ile nie niemożliwe. W niniejszej sprawie na przykład zauważam niewątpliwie istnienie interesu ogólnego w tym, żeby decyzja, na mocy której Komisja nałożyła grzywny na spółki, które naruszyły zakaz przewidziany w art. 81 ust. 1 WE, mogła być stosowana w spójny, jednolity i skuteczny sposób w całej Wspólnocie.
62. Moim zdaniem próba ograniczenia zakresu mechanizmu przewidzianego w art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 byłaby w istocie bezcelowa w świetle bardziej lub mniej naglących i zadeklarowanych interesów rzekomo realizowanych przez Komisję, podczas gdy jedyny wymóg przewidziany w tym przepisie został rzeczywiście spełniony.
63. Po drugie, nie można zapomnieć, że uwagi pisemne przedstawiane przez Komisję zgodnie z art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003 nie są wiążące dla sądu krajowego, który je otrzymał, a także że w uzasadnieniu do ustawy z dnia 30 czerwca 2004 r. zmieniającej Mededingingswet – ustawy znajdującej zastosowanie w niniejszej sprawie – zostało także wyraźnie przypomniane, że Komisja nie nabywa statusu strony w sporze przed sądem krajowym ani nie jest w ten sposób traktowana, co też przyznała sama spółka X na rozprawie(17), i że przedstawienie tych uwag nie zagraża prawom proceduralnym przysługującym stronom w postępowaniu(18).
64. Zatem w żadnym razie nie wydaje się, by przedstawiając uwagi sądowi krajowemu, Komisja miała przekroczyć ograniczenia nałożone na przysługujące jej prawo do przedstawienia tych uwag przewidziane w art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 lub by nie przestrzegała praw proceduralnych wynikających z tego przepisu, a także z zasad proceduralnych prawa krajowego.
65. Ta uwaga o charakterze proceduralnym prowadzi mnie do rozważenia, a następnie do oddalenia przedstawionego przez rząd niderlandzki drugiego zarzutu opisanego w pkt 58 tej opinii, dotyczącego wkroczenia w autonomię proceduralną państw członkowskich. Bowiem w uzupełnieniu do stwierdzenia z punktu poprzedniego należy dodać, że takie wkroczenie nie ma miejsca, gdy tak jak w niniejszej sprawie, działanie Komisji wynika z zakresu stosowania art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003.
66. Wreszcie – na wszelki wypadek – stwierdzam, że podejście sugerowane w niniejszej opinii dotyczy jedynie możliwości przysługującej Komisji do przedstawienia uwag pisemnych sądowi krajowemu. Podejście to nie sprzeciwia się oczywiście respektowaniu swobody tego sądu w zakresie zwrócenia się do Trybunału zgodnie z art. 234 WE w przedmiocie merytorycznego orzeczenia na temat tego, czy prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie, w tym sądy tego państwa, przyznało podatnikowi możliwość odliczenia od zysku podlegającego opodatkowaniu grzywny nałożonej na mocy decyzji Komisji przyjętej na podstawie art. 81 WE(19).
67. Mając na uwadze całość powyższych rozważań, uważam, że sytuacja taka jak w sprawie przed sądem krajowym, w której Komisja zamierza przedstawić uwagi pisemne sądowi krajowemu rozpatrującemu spór dotyczący możliwości odliczenia od podatku grzywny nałożonej na mocy decyzji Komisji przyjętej na podstawie art. 81 WE, wchodzi w zakres art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia nr 1/2003.
VI – Wnioski
68. Mając na względzie powyższe, proponuję Trybunałowi, by w następujący sposób odpowiedział na pytanie prejudycjalne, z którym zwrócił się do niego Gerechtshof te Amsterdam:
Sytuacja taka jak w sprawie przed sądem krajowym, w której Komisja zamierza przedstawić uwagi pisemne sądowi krajowemu rozpatrującemu spór dotyczący możliwości odliczenia od podatku grzywny nałożonej na mocy decyzji Komisji przyjętej na podstawie art. 81 WE, wchodzi w zakres art. 15 ust. 3 akapit pierwszy zdanie trzecie rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 WE.