OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

VERICY TRSTENJAK

przedstawiona w dniu 18 maja 2010 r. (1)

Sprawa C‑585/08

Peter Pammer

przeciwko

Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG

i

Sprawa C‑144/09

Hotel Alpenhof GesmbH

przeciwko

Oliver Heller

[Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberster Gerichtshof (Austria)]

Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 – Artykuł 15 ust. 1 lit. c) i ust. 3 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów zawartych przez konsumentów – Kierowanie działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania – Dostępność strony internetowej – Umowa przewidująca w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu – Podróż frachtowcem

Spis treści

I –WprowadzenieI – 4

II –Ramy prawneI – 6

A –Rozporządzenie nr 44/2001I – 6

B –Rozporządzenie Rzym II – 7

C –Dyrektywa 90/314I – 8

III –Okoliczności faktyczne, postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalneI – 8

A –Sprawa PammerI – 8

B –Sprawa Hotel AlpenhofI – 10

IV –Postępowanie przed TrybunałemI – 10

V –Argumenty stronI – 11

A –Umowy przewidujące w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu (pierwsze pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer)I – 11

B –Kierowanie działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania (drugie pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer; pytanie prejudycjalne w sprawie Hotel Alpenhof)I – 11

C –Rola pośrednika (sprawa Pammer)I – 15

VI –Ocena rzecznika generalnegoI – 15

A –WprowadzenieI – 15

B –Umowy przewidujące w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu (pierwsze pytanie w sprawie Pammer)I – 16

C –Kierowanie działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania (drugie pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer; pytanie prejudycjalne w sprawie Hotel Alpenhof)I – 19

1.Przesłanki zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001I – 20

a)Zawarcie umowyI – 20

b)Zawarcie umowy konsumenckiej, która wchodzi w zakres działalności zawodowej lub gospodarczej przedsiębiorcy.I – 21

c)Prowadzenie działalności w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania lub kierowanie działalności do tego państwaI – 22

2.Wykładnia pojęcia kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001I – 22

a)Wykładnia językowa, celowościowa, historyczna i systemowa pojęcia kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001I – 23

b)Kryteria pozwalające określić, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.I – 30

c)Możliwość wyraźnego wyłączenia kierowania działalności do niektórych państw członkowskichI – 36

3.WniosekI – 40

VII –WnioskiI – 40

I –    Wprowadzenie

1.        Niniejsza sprawa dotyczy wykładni rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych(2) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 44/2001”). Zasadnicza kwestia, którą podnosi, dotyczy wykładni art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, a w szczególności wykładni pojęcia, według którego osoba prowadząca działalność zawodową lub gospodarczą „kieruje” (ausrichtet, directs) tę działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania lub do kilku państw, włącznie z tym państwem członkowskim. Zarówno w sprawie Hotel Alpenhof, jak i w sprawie Pammer, sąd krajowy pyta, czy dla kierowania działalności gospodarczej lub zawodowej do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, wystarczy sam fakt, że strona internetowa jest dostępna w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Ponadto w sprawie Pammer chodzi o ustalenie, czy podróż (turystyczna) frachtowcem może być uznana za podlegającą umowie podróży przewidującej w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001.

2.        W niniejszych sprawach Trybunał wprawdzie nie będzie dokonywał po raz pierwszy wykładni art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001(3), ale dokona po raz pierwszy wykładni pojęcia „kierowania” działalności gospodarczej lub zawodowej do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Już od pewnego czasu problematyka wykładni tego pojęcia jest sygnalizowana w doktrynie(4) i sądy niektórych państw członkowskich miały już okazję jej dokonania(5). Wykładnia tego pojęcia jest szczególnie doniosła w przypadku kierowania działalności przez Internet do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, ponieważ charakteryzuje się ona pewnymi cechami szczególnymi, które należy uwzględnić dokonując wykładni art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Specyfika Internetu polega na tym, że ogólnie konsumenci mają dostęp do strony internetowej przedsiębiorcy z każdego miejsca na świecie i bardzo ścisła wykładnia pojęcia kierowania działalności prowadziłaby do tego, że samo otwarcie strony internetowej oznaczałoby już, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność do kraju, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Wobec powyższego, dokonując wykładni pojęcia kierowania działalności, należy wyważyć z jednej strony ochronę konsumenta, który na podstawie rozporządzenia nr 44/2001 ma prawo do szczególnych reguł jurysdykcji, oraz z drugiej strony skutki dla przedsiębiorcy, do którego te szczególne reguły jurysdykcji mogą mieć zastosowanie wyłącznie w przypadku, w którym w sposób zamierzony postanowił kierować swoją działalność do państwa członkowskiego konsumenta.

3.        Na wstępie chciałabym ponadto zasygnalizować, że nowe kwestie prawne pojawiają się wraz z rozwojem nowych metod komunikacji i zawierania umów. Artykuł 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 jest dobrym przykładem odpowiedzi na te zmiany, ponieważ został on zmieniony w stosunku do art. 13 ust. 1 pkt 3 Konwencji o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (zwanej dalej „konwencją brukselską”(6)) w celu zagwarantowania konsumentom szerszej ochrony w obliczu nowych środków porozumiewania się na odległość i rozwoju handlu elektronicznego. Biorąc pod uwagę, że rozporządzenie nr 44/2001 zezwala na to, by konsument pozywał i był pozywany w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, nawet w przypadku zawarcia umów przez Internet, przepis ten został dostosowany do rozwoju nowych technologii, ale równocześnie spowodowało to powstanie wielu nowych pytań dotyczących jego wykładni. W niniejszych sprawach Trybunał będzie musiał odpowiedzieć na jedno z takich pytań dotyczących wykładni rozporządzenia nr 44/2001.

II – Ramy prawne

A –    Rozporządzenie nr 44/2001

4.        Artykuł 2 rozporządzenia nr 44/2001 w rozdziale II (Jurysdykcja) w sekcji 1 (Przepisy ogólne) stanowi:

„1. Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego.

[…]”.

5.        Artykuł 5 rozporządzenia nr 44/2001 w rozdziale II (Jurysdykcja) w sekcji 2 (Jurysdykcja szczególna) stanowi:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:

1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy – przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;

[…]”.

6.        Artykuły 15 i 16 rozporządzenia nr 44/2001 stanowią, w rozdziale II (Jurysdykcja) sekcji 4 (Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów zawartych pomiędzy konsumentami [przez konsumentów]):

„Artykuł 15

1. Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarła osoba, konsument, w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszej sekcji, bez uszczerbku dla art. 4 oraz art. 5 pkt 5:

a) jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych; lub

b) jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub inną umowę kredytową, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy tego rodzaju; lub

c) we wszystkich innych przypadkach, gdy druga strona umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą lub taką działalność w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim, a umowa wchodzi w zakres tej działalności.

[…]

3. Niniejsza sekcja nie ma zastosowania do umów przewozu, z wyjątkiem umów podróży przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu.

Artykuł 16

1. Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swemu kontrahentowi albo przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium ten kontrahent ma miejsce zamieszkania, albo przed sąd miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania.

2. Kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania.

[…]”.

B –    Rozporządzenie Rzym I

7.        Zgodnie z motywem 24 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)(7) (zwanego dalej „rozporządzeniem Rzym I”):

„Szczególnie w odniesieniu do umów konsumenckich normy kolizyjne powinny pozwolić na zmniejszenie kosztów rozstrzygnięcia spraw, w których wartość przedmiotu sporu jest zwykle niewielka, oraz uwzględnić rozwój technik handlu na odległość. Zapewnienie spójności z rozporządzeniem (WE) nr 44/2001 wymaga zarówno nawiązania do pojęcia działalności kierowanej jako warunku stosowania normy chroniącej konsumenta, jak i jednolitej interpretacji tego pojęcia w rozporządzeniu (WE) nr 44/2001 i w niniejszym rozporządzeniu, biorąc pod uwagę, że we wspólnej deklaracji Rady i Komisji dotyczącej art. 15 rozporządzenia (WE) nr 44/2001 stwierdzono, że »aby art. 15 ust. 1 lit. c) miał zastosowanie, nie wystarczy, aby przedsiębiorstwo kierowało swoje usługi w stronę państwa członkowskiego będącego krajem zamieszkania konsumenta lub w stronę grupy państw członkowskich obejmującej to państwo; konieczne jest również, aby umowa została zawarta w ramach jego działalności«. W deklaracji tej przypomniano również, że »sam fakt, że strona internetowa jest dostępna, nie wystarcza do zastosowania art. 15; konieczne jest również to, aby strona ta umożliwiała zawieranie umów na odległość i aby umowa taka została rzeczywiście zawarta za pomocą dowolnych środków. Przy tym język lub rodzaj waluty używany na stronie internetowej nie są elementami istotnymi«”.

C –    Dyrektywa 90/314

8.        Zgodnie z art. 2 dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek(8) (zwanej dalej „dyrektywą 90/314”):

„Do celów niniejszej dyrektywy:

1) »impreza turystyczna« oznacza wcześniej ustaloną kombinację nie mniej niż dwóch z następujących usług sprzedawanych lub oferowanych do sprzedaży w łącznej cenie, o okresie ich świadczenia dłuższym niż 24 godziny lub obejmującym nocleg:

a)      transport;

b)      zakwaterowanie;

c)      inne usługi turystyczne niezwiązane z transportem lub zakwaterowaniem stanowiące znaczącą część imprezy turystycznej.

[…]”

III – Okoliczności faktyczne, postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

A –    Sprawa Pammer

9.        Postępowanie przed sądem krajowym toczy się pomiędzy P. Pammerem (skarżącym), zamieszkałym w Austrii, a spółką Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG (pozwaną), z siedzibą w Niemczech, i dotyczy zwrotu pozostałej części kwoty, którą P. Pammer zapłacił za podróż statkiem, której nie odbył.

10.      Peter Pammer zarezerwował w spółce Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG podróż frachtowcem z Triestu na Daleki Wschód z terminem wypłynięcia w końcu stycznia 2007 r. dla dwóch osób za cenę łaczną 8 510 EUR. Pośrednikiem w rezerwacji była spółka Internationale Frachtschiffreisen Pfeiffer GmbH; przedsiębiorstwo to ma siedzibę w Niemczech i oferuje na stronie internetowej tego rodzaju podróże również na rynku austriackim.

11.      Opis statku i podróży na stronie internetowej pośrednika nie odpowiadał rzeczywistości. Zamiast zarezerwowanej kabiny dwuosobowej udostępniono klientowi jedynie kabinę jednoosobową, w której nie działała klimatyzacja. Wbrew opisowi podróży w internecie na statku nie było odkrytej pływalni, sali sportowej, funkcjonującego sprzętu TV oraz leżaków na pokładzie. Wycieczki na ląd były bardzo ograniczone. Wobec powyższego P. Pammer odmówił rozpoczęcia podróży na pokładzie frachtowca. Ponieważ spółka Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG zwróciła mu tylko część opłaty zapłaconej za podróż, wystąpił do sądu austriackiego z pozwem o zwrot pozostałej kwoty wynoszącej 5 294,00 EUR. W trakcie postępowania pozwana podniosła zarzut braku jurysdykcji międzynarodowej i braku właściwości miejscowej sądu, do którego wniesiono skargę.

12.      Sąd pierwszej instancji uznał, że posiada jurysdykcję międzynarodową i miejscową. Jego zdaniem, przedmiotem postępowania jest umowa zawarta przez konsumenta lub umowa za cenę ryczałtową i pośrednik – spółka Internationale Frachtschiffreisen Pfeiffer GmbH – promowała swoją działalność przez Internet również w Austrii, działając na rzecz pozwanej. Sąd apelacyjny dopuścił skargę spółki Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG, orzekł brak jurysdykcji i oddalił skargę. Peter Pammer wniósł kasację zwyczajną do Oberster Gerichtshof (zwanego dalej „sądem odsyłającym”).

13.      W swoim postanowieniu sąd odsyłający wyraża wątpliwości dotyczące kryteriów określenia umowy jako umowy o „imprezę turystyczną” i podkreśla, że w niniejszej sprawie nie jest jasne, w jakim stopniu fakty są porównywalne z podróżą statkiem wycieczkowym, która w opinii większości traktowana jest jako „impreza turystyczna”. Jeżeli niniejsza sprawa dotyczy imprezy turystycznej i jurysdykcja ma być przyjęta na mocy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, należy ustalić przy spełnieniu jakich przesłanek należy uznać, że osoba, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą, kieruje tę działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Sąd odsyłający podkreśla w tym zakresie, że w niniejszej sprawie sądy niższej instancji nie ustaliły dokładnie, w jaki sposób umowa została zawarta. Nie dostarczyły również informacji na temat charakteru i intensywności współpracy pomiędzy pozwaną a pośrednikiem.

14.      W takich okolicznościach, postanowieniem z dnia 6 listopada 2008 r., sąd odsyłający zawiesił postępowanie i skierował do Trybunału następujące pytania prejudycjalne:

„1)      Czy »podróż frachtowcem« stanowi podróż za cenę ryczałtową w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (»rozporządzenie Bruksela I«)?

2)      W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: Czy dla »kierowania« działalności [do państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania] w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia Bruksela I wystarczy możliwość przeglądania strony internetowej pośrednika?”

B –    Sprawa Hotel Alpenhof

15.      Postępowanie przed sądem odsyłającym toczy się pomiędzy spółką Hotel Alpenhof GesmbH (strona skarżąca), z siedzibą w Austrii, a O. Hellerem (stroną pozwaną), zamieszkałym w Niemczech, i dotyczy zapłaty kwoty 5 248,30 EUR za korzystanie z usług hotelowych.

16.      Pozwany zapoznał się z ofertą hotelu za pośrednictwem jego strony internetowej, która jest dostępna również w Niemczech. Rezerwacja pokoi przez pozwanego dla kilku osób na okres od 29 grudnia 2007 r. do 5 stycznia 2008 r., oferta strony skarżącej i przyjęcie tej oferty przez pozwanego zostały dokonane pocztą elektroniczną; jest bezsporne, że adres elektroniczny skarżącej był opublikowany na stronie internetowej. Pozwany korzystał z usług hotelowych przez określony powyżej okres, ale wyjechał, nie zapłaciwszy za nie; pozwany wpłacił wyłącznie zaliczkę w wysokości 900 EUR. Strona skarżąca wniosła pozew o zapłatę pozostałej kwoty należności.

17.      W postępowaniu przed sądem odsyłającym pozwany podniósł zarzut braku jurysdykcji międzynarodowej i braku właściwości miejscowej sądu, do którego skierowany został pozew, ponieważ jako konsument mógł zostać pozwany wyłącznie przed sąd w Niemczech. Sądy pierwszej i drugiej instancji uznały, że nie posiadają jurysdykcji międzynarodowej i odrzuciły skargę. Wobec powyższego strona skarżąca wniosła kasację do sądu odsyłającego.

18.      W takich okolicznościach sąd odsyłający postanowieniem z dnia 26 marca 2009 r. zawiesił postępowanie i skierował do Trybunału następujące pytanie prejudycjalne:

„Czy dla »kierowania« działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 (rozporządzenia »Bruksela I«) wystarczy możliwość przeglądania strony internetowej kontrahenta konsumenta?”

IV – Postępowanie przed Trybunałem

19.      Postanowienie odsyłające w sprawie Pammer wpłynęło do Trybunału w dniu 24 grudnia 2008 r., a w sprawie Hotel Alpenhof, w dniu 24 kwietnia 2009 r. W obydwu sprawach w trakcie procedury pisemnej uwagi przedstawiły rządy austriacki, czeski, luksemburski oraz Komisja. W sprawie Pammer uwagi przedstawiły: strona skarżąca oraz rządy polski i włoski, natomiast w sprawie Hotel Alpenhof uwagi przedstawiły zainteresowana spółka oraz rządy niderlandzki i Zjednoczonego Królestwa. Na rozprawie w dniu 16 marca 2010 r. P. Pammer, Hotel Alpenhof, O. Heller, rządy austriacki, czeski, niderlandzki i brytyjski oraz Komisja przedstawiły uwagi i odpowiedziały na pytania Trybunału.

V –    Argumenty stron

A –    Umowy przewidujące w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu (pierwsze pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer)

20.      Peter Pammer, rządy austriacki, czeski, włoski, luksemburski i polski oraz Komisja stoją na stanowisku, że umowa, która obejmuje nie tylko kilkudniową podróż, ale również nocleg i inne usługi, należy do „umów […] przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001.

21.      Zdaniem P. Pammera, rządów austriackiego, czeskiego i włoskiego oraz Komisji, pojęcie „umów […] przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” dotyczy „imprez turystycznych” w rozumieniu art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314. Na poparcie swojego stanowiska odsyłają do rozporządzenia Rzym I, które w art. 6 ust. 4 lit. b) zawiera podobny przepis, wyraźnie odsyłający do definicji zawartej w dyrektywie 90/314. W preambule propozycji rozporządzenia nr 44/2001(9) dla celów wykładni art. 15 ust. 3 Komisja również odwołała się do definicji „imprezy turystycznej” w rozumieniu dyrektywy 90/314.

22.      Rządy luksemburski i polski stoją natomiast na stanowisku, że nie istnieje żadna podstawa przyjęcia takiego łącznika z definicją zawartą w dyrektywie 90/314, ponieważ w rozporządzeniu nr 44/2001 prawodawca mógł się odwołać bezpośrednio do dyrektywy lub przejąć jej terminologię.

B –    Kierowanie działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania (drugie pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer; pytanie prejudycjalne w sprawie Hotel Alpenhof)

23.      Peter Pammer, O. Heller, rządy austriacki, czeski, włoski i polski oraz Komisja podkreślają, że celem art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 jest ochrona konsumenta i proponują szeroką wykładnię pojęcia działalności kierowanej do państwa członkowskiego.

24.      Oliver Heller stoi na stanowisku, że pojęcie kierowania działalności powinno być szeroko rozumiane. Jego zdaniem wynika to z samego sformułowania przepisu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, zgodnie z którym przedsiębiorca może „w jakikolwiek sposób” kierować działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Niezależnie od tego, czy strona internetowa jest interaktywna czy pasywna, przedsiębiorca może kierować swoją działalność przez tę stronę internetową, jeżeli prezentuje na niej swoje towary i usługi, i w ten sposób oferuje je konsumentom. Oliver Heller podkreśla również, że szerokie rozumienie pojęcia kierowania działalności nie będzie miało negatywnych skutków dla rynku wewnętrznego, lecz przeciwnie, będzie zachętą dla konsumentów do przeprowadzania operacji transgranicznych przez Internet, ponieważ będą oni wiedzieć, że mogą pozywać i być pozywani przed sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego mają miejsce zamieszkania.

25.      Rząd austriacki stoi na stanowisku, iż nie jest konieczne, by informacje dostępne w Internecie były przyczyną zawarcia umowy. Wykazanie związku przyczynowo-skutkowego mogłoby okazać się trudne i stać w sprzeczności z ochroną konsumentów. Sposób zawarcia umowy (na odległość lub osobiście) nie może mieć znaczenia. Przedsiębiorca powinien spodziewać się możliwości bycia pozwanym we wszystkich krajach członkowskich, chyba że wyraźnie określi, że nie zawiera umów z konsumentami, którzy mają miejsce zamieszkania na terytorium określonych państw członkowskich. Rząd austriacki uważa również, że – w przeciwieństwie do wskazań zawartych we wspólnej deklaracji Komisji i Rady(10) – konkretny sposób zawarcia umowy nie może być przesłanką do określenia jurysdykcji na podstawie art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, ponieważ nie wynika to z przepisu tego artykułu, a ponadto byłoby sprzeczne z celami tego rozporządzenia.

26.      Zdaniem rządu czeskiego, sama dostępność strony internetowej nie wystarczy, by określić jurysdykcję na podstawie art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001; przeciwnie, spełniony musi być również warunek, że umowa dotyczy działalności gospodarczej.

27.      Rząd włoski stoi na stanowisku, że sama dostępność strony internetowej przedsiębiorcy nie wystarczy do kierowania jego działalności do państwa członkowskiego na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania; przeciwnie, aby spełniona została ta przesłanka, konsument musi otrzymać ofertę zawarcia umowy i umowa musi być skutecznie zawarta. Przy takiej ocenie zdaniem rządu włoskiego, należy uwzględniać zasadę działania w dobrej wierze.

28.      Zdaniem rządu polskiego, przy ocenie przesłanki, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, sąd krajowy powinien uwzględnić treść strony internetowej przedsiębiorcy oraz ocenić, czy ta strona skierowana jest do konsumenta i pozwala mu zawrzeć umowę przez Internet. Zdaniem rządu polskiego, samo istnienie strony internetowej nie wystarczy do kierowania działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Przy dokonywaniu wykładni art. 15 rozporządzenia nr 44/2001 konieczne jest zbadanie – jak wynika to z wyroku Trybunału w sprawie Gabriel(11), dotyczącego wykładni art. 13 ust. 1 pkt 3 konwencji brukselskiej – czy zawarcie umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, nastąpiło na skutek reklamy publikowanej w prasie, radiu, telewizji, kinie, katalogu lub na skutek indywidualnych ofert przedstawianych konsumentowi.

29.      Zdaniem Komisji sama dostępność strony internetowej w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, nie wystarcza, by przyjąć, iż chodzi o działalność skierowaną do kraju członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Komisja stwierdza ponadto, że samo podanie adresu elektronicznego nie wystarczy do kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Gdyby rozumieć ten artykuł w taki sposób, że wskazanie adresu elektronicznego wystarczy do kierowania działalności, na bazie tego przepisu jurysdykcja mogłaby być określona dla wszystkich stron internetowych, ponieważ podanie adresu elektronicznego jest obowiązkowe na mocy art. 5 ust. 1 lit. c) dyrektywy o handlu elektronicznym(12). Komisja stoi również na stanowisku, że wytyczne w sprawie ograniczeń wertykalnych(13), które dokonują rozróżnienia pomiędzy sprzedażą „aktywną” a sprzedażą „pasywną”, są bez znaczenia dla wykładni pojęcia kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

30.      Komisja podkreśla również, że sąd krajowy musi orzec, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, uwzględniając wszystkie okoliczności danej sprawy. W tym przypadku doniosłe znaczenie posiadają następujące okoliczności: i) charakter działalności handlowej i forma prezentacji strony internetowej(14), ii) podanie numeru telefonu poprzedzonego międzynarodowym numerem kierunkowym, iii) link odsyłający do programu planowania trasy podróży oraz iv) istnienie opcji „szukaj/zarezerwuj”, która pozwala na sprawdzenie dostępności pokoi w określonym okresie.

31.      Zdaniem spółki Hotel Alpenhof, rządów luksemburskiego, niderlandzkiego i brytyjskiego pojęcie kierowania działalności nie może być szeroko rozumiane.

32.      Hotel Alpenhof stoi na stanowisku, że jego działalność nie stanowi działalności kierowanej do innego państwa członkowskiego w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Podkreśla, że jego strona internetowa nie jest interaktywna i za jej pośrednictwem nie ma możliwości bezpośredniego dokonania rezerwacji. Podnosi, że należy uwzględnić szczególne cechy Internetu, który nie pozwala na ograniczenie informacji do terytorium austriackiego.

33.      Rząd luksemburski wskazuje zagrożenia wynikające z szerokiej wykładni art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Szeroka wykładnia może doprowadzić do sytuacji, w której możliwość wytoczenia powództwa we wszystkich państwach członkowskich zniechęci przedsiębiorstwo do oferowania swoich towarów i usług na rynku wewnętrznym, a skutkiem tego będzie utrudnienie korzystania z podstawowych swobód. Jeżeli w takich okolicznościach przedsiębiorstwo musiałoby dokładnie wskazać, że jego towary i usługi nie są przeznaczone dla konsumentów, którzy mają miejsce zamieszkania w niektórych państwach członkowskich, pociągnęłoby to za sobą zróżnicowanie oferty w zależności od terytorium i rozdrobienie wspólnego rynku. Wymóg podania dokładnych informacji dotyczących konsumentów państw członkowskich, których dotyczy oferta towarów i usług, mógłby stać w sprzeczności z art. 20 dyrektywy 2006/123/WE dotyczącej usług na rynku wewnętrznym(15), który zakazuje dyskryminowania usługobiorców w oparciu o ich przynależność państwową lub miejsce zamieszkania. Zdaniem rządu luksemburskiego, należy ograniczyć zastosowanie art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 do przypadków szczególnych, w których przedsiębiorstwo zwraca się aktywnie i w sposób zindywidualizowany w szczególności do danego konsumenta lub grupy konsumentów. Obecność w Internecie, dostępność oferty oraz możliwość przeprowadzania operacji transgranicznych na rynku wewnętrznym przez Internet nie stanowi takiego szczególnego przypadku.

34.      Rząd niderlandzki podkreśla, że w celu dokonania wykładni art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 należy wyważyć pomiędzy interesem konsumenta, który stara się uzyskać jurysdykcję sądu miejsca jego zamieszkania, oraz interesem przedsiębiorcy, który jest zainteresowany tym, by ten sąd nie był właściwy dla rozpoznania sporu, jeżeli w sposób zamierzony nie zdecydował, że jego działalność będzie również skierowana do tego państwa członkowskiego lub w nim prowadzona. Zdaniem rządu niderlandzkiego, następujące kryteria posiadają doniosłe znaczenie dla określenia działalności kierowanej do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania: i) uruchomienie interaktywnej strony internetowej, w przeciwieństwie do pasywnej strony internetowej, na której opublikowany jest adres elektroniczny przedsiębiorcy, ii) przesłanie konsumentowi wiadomości drogą elektroniczną, informującej go o stronie internetowej przedsiębiorcy, iii) fakturowanie dodatkowych kosztów konsumentom pochodzącym z pewnych państw członkowskich, np. kosztów przesyłki, iv) nabycie znaku jakości, który stosowany jest w określonym państwie członkowskim, v) opis trasy z określonego państwa członkowskiego do miejsca, w którym przedsiębiorca prowadzi swoją działalność oraz vi) podanie numeru telefonu, pod którym konsumenci z zagranicy mogą uzyskać pomoc. Zdaniem rządu niderlandzkiego sąd krajowy powinien w sposób indywidualny dla każdego przypadku badać, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania.

35.      Natomiast rząd niderlandzki stoi na stanowisku, że język lub rodzaj waluty używany na stronie internetowej lub założenie kilku stron internetowych z różnymi „top level domains” (np. „.nl” lub „.co.uk”) nie są kryteriami istotnymi.

36.      Rząd brytyjski określa następujące kryteria, które jego zdaniem powinny być uwzględnione przy ocenie, czy mamy do czynienia z kierowaniem działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania: i) wykorzystanie strony internetowej na reklamę skierowaną do obywateli innych państw członkowskich lub wyraźne wymienienie obywateli innych państw członkowskich, np. z komentarzami osób korzystających z towaru lub usług, ii) wykupienie reklamy za pomocą wyszukiwarek dla strony internetowej przedsiębiorstwa wśród linków w niektórych krajach oraz iii) fakt kierowania stron internetowych do konsumentów w innych państwach członkowskich poprzez wykorzystanie portali obejmujących swoim zasięgiem całą Europę; zgodnie z zasadą ogólną konsumenci powinni wskazać kraj ich zamieszkania, aby następnie zostali skierowani do odpowiedniej strony internetowej.

C –    Rola pośrednika (sprawa Pammer)

37.      Ponieważ P. Pammer dokonał rezerwacji swojej podróży przez pośrednika, niektóre ze stron wypowiedziały się również na temat roli pośrednika. Rządy czeski, luksemburski, austriacki i polski stoją na stanowisku, że wiedza, czy strona internetowa jest zarządzana przez pośrednika czy samego przedsiębiorcę, nie ma znaczenia. Komisja broni stanowiska, że zawarcie umowy przez pośrednika nie stanowi przeszkody w zastosowaniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, jeżeli pośrednik działał w imieniu przedsiębiorcy, a przedsiębiorca zgodził się na zawarcie umowy z konsumentem.

VI – Ocena rzecznika generalnego

A –    Wprowadzenie

38.      Niniejsza sprawa dotyczy dwóch problemów prawnych. Z jednej strony w sprawie Pammer pojawia się kwestia wykładni zawartego w art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 pojęcia umowy przewidującej w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu. Konsument zawarł bowiem umowę przewozu frachtowcem na Daleki Wschód, która obejmowała nie tylko przewóz, ale również nocleg, wobec czego pojawia się pytanie, czy umowę tę można uznać za umowę podróży przewidującą w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu.

39.      Z drugiej strony w przypadku obu spraw – Pammer i Hotel Alpenhof – pojawia się kwestia wykładni pojęcia kierowania działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. W tych sprawach w pierwszej kolejności Trybunał dokona wykładni tego artykułu, który na etapie procedury legislacyjnej, a następnie w sektorze gospodarki oraz w doktrynie wywołał burzliwą dyskusję w szczególności ze względu na kwestię zakresu pojęcia kierowania działalności.

40.      W niniejszej opinii odniosę się w pierwszej kolejności do kwestii wykładni art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001, która dotyczy wyłącznie sprawy Pammer, a następnie do kwestii wykładni pojęcia kierowania działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

B –    Umowy przewidujące w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu (pierwsze pytanie w sprawie Pammer)

41.      W pierwszym pytaniu w sprawie Pammer sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy umowa dotycząca organizacji podróży frachtowcem, taka jak w zawisłej przed nim sprawie, jest umową podróży przewidującą w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001. Odpowiedź na to pytanie ma doniosłe znaczenie dla konsumenta, ponieważ na mocy art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 przepisy tego rozporządzenia, odnoszące się do jurysdykcji w sprawach dotyczących umów zawartych z konsumentami, nie mają zastosowania do umów przewozu, z wyjątkiem umów podróży przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu. Moim zdaniem należy udzielić odpowiedzi twierdzącej na to pytanie, opierając się na wykładni językowej i celowościowej tego artykułu.

42.      Już wykładnia językowa art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 prowadzi do wniosku, że zawarcie umowy dotyczącej organizacji podróży frachtowcem, tak jak w niniejszej sprawie, stanowi umowę podróży przewidującą w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001. Z postanowienia odsyłającego wynika, że skarżący dokonał rezerwacji podróży statkiem z Triestu na Daleki Wschód, która dotyczyła nie tylko przewozu, ale obejmowała również nocleg, i za którą skarżący zapłacił łączną cenę.

43.      Moim zdaniem można dojść do takiego samego wniosku, opierając się na wykładni celowościowej tego artykułu. Celem art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 jest wyłączenie dla umów, których głównym przedmiotem jest przewóz, określenia jurysdykcji na bazie przepisów dotyczących umów konsumenckich. W niniejszej sprawie konsument nie zawarł umowy mającej na celu (wyłącznie) przewiezienie go frachtowcem na Daleki Wschód i z powrotem, ale przeciwnie miała mu ona umożliwić – jako obserwatorowi lub turyście – doświadczenie życia na frachtowcu (życia codziennego, załadunku i rozładunku towaru) oraz odwiedzenie miast portowych, do których frachtowiec zawija. Organizator takiej podróży jest ponadto odpowiedzialny nie tylko za jakość przewozu, ale również za jakość zakwaterowania.

44.      Wobec powyższego stoję na stanowisku, iż na pierwsze pytanie w sprawie Pammer należy odpowiedzieć, że umowa dotycząca organizacji podróży frachtowcem, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, jest umową podróży przewidującą w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001.

45.      Pomimo że odpowiedziałam już na to pytanie na podstawie wykładni językowej i celowościowej, uważam, iż należy odnieść się dodatkowo do argumentu podnoszonego przez niektórych uczestników tej sprawy, którzy utrzymują, że pojęcie „umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” przewidziane w art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w taki sam sposób jak pojęcie „imprezy turystycznej” z art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314(16). Na podstawie art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314 „impreza turystyczna” oznacza wcześniej ustaloną kombinację nie mniej niż dwóch z następujących usług sprzedawanych lub oferowanych do sprzedaży w łącznej cenie, o okresie ich świadczenia dłuższym niż 24 godziny lub obejmującym nocleg: a) transport; b) zakwaterowanie; c) inne usługi turystyczne nie związane z transportem lub zakwaterowaniem stanowiące znaczącą część imprezy turystycznej. W celu dokonania oceny, czy oba przepisy należy interpretować tak samo, należy wyjść od dokumentów przygotowujących rozporządzenie nr 44/2001 i szerszego kontekstu przepisów Unii, w których to pojęcie jest używane.

46.      Dla celów wykładni pojęcia „umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” należy przede wszystkim wyjść od preambuły propozycji rozporządzenia nr 44/2001, w której Komisja dokonuje wyraźnej charakterystyki umów, które w zamian za cenę ryczałtową przewidują połączone świadczenia przewozu i noclegu, jako umów dotyczących „imprezy turystycznej” oraz odwołuje się przy tej okazji do dyrektywy 90/314(17). W konsekwencji preambuła propozycji rozporządzenia nr 44/2001 wskazuje, że pojęcie „umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” należy interpretować w taki sam sposób jak pojęcie „imprezy turystycznej” w rozumieniu dyrektywy 90/314.

47.      Uwzględniając szerszy kontekst przepisów Unii, należy uwzględnić analogię z Konwencją rzymską o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (zwaną dalej „konwencją rzymską”)(18) i z rozporządzeniem Rzym I, które ją zastąpiło. Konwencja rzymska przewiduje w art. 5 ust. 5 taki sam wyjątek jak art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001. Artykuł 5 konwencji rzymskiej, który regulował prawo mające zastosowanie do umów konsumenckich, stanowił w ust. 5, że te uregulowania szczególne mają zastosowanie do umów o podróż obejmujących kombinowane świadczenia przewozowe i zakwaterowania za wspólną cenę, pomimo że umowy przewozu na podstawie ust. 4 lit. a) tego artykułu były wyłączone z tych szczególnych uregulowań. Użycie terminologii o identycznym znaczeniu w konwencji rzymskiej i ponowne jej użycie w rozporządzeniu nr 44/2001 bez wątpienia potwierdza wolę prawodawcy, aby pojęcie „umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” było interpretowane w identyczny sposób w ramach obu tych przepisów(19).

48.      Jednakże ten wymóg jednolitej wykładni utrzymuje się również po przyjęciu rozporządzenia Rzym I. W artykule 6 ust. 4 lit. b) rozporządzenie Rzym I stanowi, że przepisów dotyczących umów konsumenckich nie stosuje się do umów przewozu innych niż umowy dotyczące imprez turystycznych w rozumieniu dyrektywy 90/314. Rozporządzenie Rzym I stanowi więc krok naprzód w stosunku do wcześniej przyjętego rozporządzenia nr 44/2001, w którym dyrektywa 90/314 nie jest przywoływana. Należy jednak w tym zakresie uwzględnić dwie zasady wykładni. Z jednej strony należy zapewnić ciągłość wykładni pomiędzy konwencją rzymską i rozporządzeniem Rzym I. Pomimo że rozporządzenie Rzym I odsyła wyraźnie do dyrektywy 90/314, obydwa te przepisy należy interpretować w taki sam sposób, ponieważ w chwili przyjmowania konwencji rzymskiej dyrektywa 90/314 nie była jeszcze przyjęta. Z drugiej strony należy uwzględnić wymóg zagwarantowania jednolitej wykładni rozporządzenia nr 44/2001 z rozporządzeniem Rzym I. Wykładni pojęcia umów przewozu, które są objęte umowami konsumenckimi, należy dokonać w taki sam sposób dla obu tych przepisów. Motyw 7 rozporządzenia Rzym I wskazuje bowiem, że przedmiotowy zakres zastosowania oraz przepisy rozporządzenia powinny być spójne z rozporządzeniem Rady (WE) nr 44/2001.

49.      Wobec powyższego stoję na stanowisku, że pojęcie „umów przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” z art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w taki sam sposób jak pojęcie „imprezy turystycznej” z art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314(20).

50.      Niezależnie od kwestii identyczności wykładni tych dwóch pojęć – i jak zostało to już wskazane w pkt 44 niniejszej opinii – na pierwsze pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer należy odpowiedzieć, że umowa dotycząca organizacji podróży frachtowcem, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, jest umową podróży przewidującą w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001.

C –    Kierowanie działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania (drugie pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer; pytanie prejudycjalne w sprawie Hotel Alpenhof)

51.      W drugim pytaniu prejudycjalnym w sprawie Pammer i w jedynym pytaniu w sprawie Hotel Alpenhof, sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy dla kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 wystarczy, że strona internetowa osoby, która prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową i z którą konsument zawiera umowę, jest dostępna w Internecie w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Dochodzi do tego pytanie, jak szeroko należy interpretować to pojęcie z art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, zgodnie z którym przedsiębiorca kieruje działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim. W zakresie handlu elektronicznego istotne jest, na podstawie jakich kryteriów należy wprowadzić rozróżnienie pomiędzy stronami internetowymi, za pomocą których przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, oraz tymi, które takiemu celowi nie służą.

52.      Przed rozpoczęciem analizy pytań prejudycjalnych przeanalizuję warunki, które muszą być spełnione, aby można było określić jurysdykcję na mocy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

1.      Przesłanki zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001

53.      W celu zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 muszą być spełnione cztery przesłanki.

a)      Zawarcie umowy

54.      Pierwszą przesłanką jest zawarcie umowy pomiędzy konsumentem i przedsiębiorcą. Wynika to z jednej strony z przepisu art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, który ma zastosowanie do „umowy, którą zawarł […] konsument”(21). Z drugiej strony wynika to również z wyroku w sprawie Ilsinger(22), w którym Trybunał podkreślił, że art. 15 rozporządzenia nr 44/2001 ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji, kiedy skarga dotyczy umowy zawartej pomiędzy konsumentem i przedsiębiorcą(23). Aby nastąpiło zawarcie umowy w ramach tego artykułu, wymagane jest, aby strony, na podstawie oferty i przyjęcia tej oferty, doprowadziły do oświadczenia woli dotyczącego zawarcia umowy (24). Jak Trybunał podkreślił już w sprawie Ilsinger, nie jest konieczne, by umowa była synalagmatyczna(25).

55.      W związku z warunkiem zawarcia umowy należy ponadto odpowiedzieć na pytanie, czy dla określenia jurysdykcji na mocy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 umowa musi być zawarta na odległość. Pomimo że zawarcie umowy na odległość jest wspomniane w związku z zastosowaniem tego artykułu we wspólnej deklaracji Rady i Komisji(26) oraz w motywie 24 rozporządzenia Rzym I, który powtarza tę wspólną deklarację(27), brzmienie art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nie określa tego warunku. Stoję na stanowisku, że ta przesłanka – przede wszystkim w sprawach takich jak niniejsze – może być problematyczna(28). Konsument może na przykład dokonać na odległość tylko rezerwacji usług hotelowych lub turystycznych, natomiast umowa zostaje zawarta później w miejscu, gdzie świadczone są usługi. Moim zdaniem w tym przypadku również jurysdykcję należy określić na mocy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

56.      W obydwu niniejszych sprawach sąd odsyłający powinien zatem orzec, czy spełniona została przesłanka zawarcia umowy w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001(29).

b)      Zawarcie umowy konsumenckiej, która wchodzi w zakres działalności zawodowej lub gospodarczej przedsiębiorcy.

57.      Drugą przesłanką zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 jest zawarcie umowy pomiędzy konsumentem i osobą, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą (przedsiębiorcą(30)). Również w odniesieniu do tej kwestii sąd odsyłający powinien zbadać, czy spełnione są przesłanki materialne art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001(31).

58.      Trzecią przesłanką zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 jest to, by umowa wchodziła w zakres działalności zawodowej lub gospodarczej przedsiębiorcy. W zakresie tej przesłanki sąd krajowy również powinien dokonać stosownej oceny(32).

c)      Prowadzenie działalności w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania lub kierowanie działalności do tego państwa

59.      Czwartą przesłanką zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 jest prowadzenie przez przedsiębiorcę działalności zawodowej lub gospodarczej w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, kierowanie w jakikolwiek sposób tej działalności do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim. Spełnienie tej przesłanki stanowi sedno pytań prejudycjalnych w niniejszych sprawach i wymaga pogłębionego badania co do istoty sprawy, które przedstawiam poniżej.

2.      Wykładnia pojęcia kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001

60.      Sedno analizy w niniejszych sprawach polega zatem na dokonaniu oceny, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim. W ramach wykładni pojęcia kierowania działalności zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 należy uwzględnić wiele elementów. Przede wszystkim za pomocą różnych metod wykładni należy ustalić, do jakiego stopnia pojęcie to należy interpretować szeroko; następnie należy ustalić właściwe kryteria oceny, czy przedsiębiorca – za pośrednictwem strony internetowej – kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania.

61.      W ramach badania zakresu rozumienia pojęcia kierowania działalności zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 w pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na dwa pytania. Z jednej strony należy odpowiedzieć na pytanie, czy sama dostępność strony internetowej wystarczy do kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Z drugiej strony należy zbadać, czy dla dokonania wykładni tego pojęcia konieczne jest dokonanie rozgraniczenia pomiędzy stronami internetowymi zwanymi interaktywnymi i stronami pasywnymi. Interaktywne strony internetowe umożliwiają bezpośrednie zawarcie umowy przez Internet, natomiast strony pasywne takiej możliwości nie dają(33).

a)      Wykładnia językowa, celowościowa, historyczna i systemowa pojęcia kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001

62.      Rozporządzenie nr 44/2001 nie zawiera definicji pojęcia kierowania działalności. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, ustalenie znaczenia i zakresu pojęć, których definicji prawo wspólnotowe nie zawiera, powinno być dokonywane zgodnie z ich zwyczajowym znaczeniem w języku potocznym, biorąc jednocześnie pod uwagę kontekst, w którym są one użyte, i cele uregulowania, którego są częścią(34). Uwzględniając wspomniane orzecznictwo i informacje dostarczone przez strony w niniejszych sprawach, należy moim zdaniem dokonać czterech rodzajów wykładni: po pierwsze, wykładni językowej i zwyczajowego znaczenia pojęcia kierowania działalności, po drugie – wykładni celowościowej, po trzecie – wykładni historycznej oraz po czwarte – wykładni systemowej tego pojęcia.

63.      Opierając się na wykładni językowej można stwierdzić, że zwyczajowe znaczenie pojęcia kierowania działalności do państwa członkowskiego lub kilku państw członkowskich oznacza, że przedsiębiorca podejmuje aktywne działania, aby konsumenci, mający miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa lub w jednym z tych państw członkowskich, zawarli z nim umowę(35). Ze strony przedsiębiorcy musi to być zachowanie aktywne, którego celem i wynikiem jest pozyskanie klientów pochodzących z innych państw członkowskich(36). Wykładnia, zgodnie z którą dostęp do strony internetowej w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, wystarczy do kierowania działalności do tego państwa, pozbawiłaby faktycznie pojęcie kierowania działalności wszelkiego znaczenia. Można więc stwierdzić, opierając się na zwyczajowym znaczeniu pojęcia kierowania działalności, że sama dostępność strony internetowej nie wystarcza, aby przedsiębiorca kierował swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Jednocześnie wykładnia językowa nie dostarcza żadnego elementu na poparcie stanowiska, że w celu dokonania wykładni tego pojęcia należy dokonać rozgraniczenia pomiędzy interaktywnymi i pasywnymi stronami internetowymi, ponieważ w treści tego artykułu nie ma mowy o różnych rodzajach stron internetowych.

64.      W ramach wykładni celowościowej pojęcia kierowania działalności należy – jak słusznie podkreśla to rząd niderlandzki – dokonać wyważenia pomiędzy interesem konsumenta, który stara się uzyskać jurysdykcję sądu miejsca jego zamieszkania, oraz interesem przedsiębiorcy, który jest zainteresowany tym, by ten sąd nie był właściwy dla rozpoznania sporu, jeżeli w sposób zamierzony nie zdecydował, że jego działalność będzie również skierowana do tego państwa członkowskiego lub w nim prowadzona. Celem tego artykułu jest zatem zagwarantowanie konsumentowi szczególnej reguły jurysdykcji w przypadku, w którym istnieje wystarczający łącznik pomiędzy umową konsumencką a państwem członkowskim, na terytorium którego konsument ma swoje miejsce zamieszkania. Jednocześnie w ramach wykładni tego artykułu należy umożliwić przedsiębiorcy uniknięcie ewentualności pozywania i bycia pozywanym w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, jeżeli nie kieruje on swojej działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, i nie jeżeli nie istnieje konieczny łącznik z tym państwem członkowskim. Gdyby prawodawca chciał, by jurysdykcja była określona na podstawie szczególnych reguł dla umów konsumenckich już w oparciu o fakt, że strona jest dostępna w Internecie, jako przesłankę zastosowania tych przepisów ustanowiłby nie kierowanie działalności, lecz samo istnienie strony internetowej(37). Wobec powyższego, na podstawie wykładni celowościowej można wyciągnąć wniosek, że sama dostępność strony internetowej nie wystarczy do kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

65.      Stoję ponadto na stanowisku, że wykładnia celowościowa sprzeciwia się dokonaniu rozgraniczenia pomiędzy stronami interaktywnymi i pasywnymi w ramach wykładni art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001: z jednej strony, ponieważ kierowanie działalności nie może być uzależnione od środka technicznego, za pomocą którego umowa została zawarta(38), a z drugiej strony, ponieważ rozgraniczenie pomiędzy interaktywnymi i pasywnymi stronami internetowymi jest trudne w praktyce(39).

66.      Z wykładni historycznej wynika, że art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 zastąpił przepis art. 13 ust. 1 pkt 3 konwencji brukselskiej, który miał zastosowanie do umów o świadczenie usług i umów dostawy towarów, w przypadku których zawarcie umowy poprzedzone było przedstawieniem oferty lub specjalną reklamą w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, i jeżeli konsument dopełnił w tym kraju czynności koniecznych do zawarcia umowy. Artykuł 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 został zmieniony w stosunku do art. 13 ust. 1 pkt 3 konwencji brukselskiej w celu zagwarantowania konsumentom szerszej ochrony ze względu na nowe środki porozumiewania się na odległość i rozwój handlu elektronicznego(40). Ten artykuł rozporządzenia został sformułowany szerzej niż wspomniany artykuł konwencji, tak że nie dotyczy już wyłącznie umów o świadczenie usług lub o dostawy towarów, ale wszystkich umów, i usuwa jednocześnie warunek, że konsument musi dokonać czynności koniecznych do zawarcia umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego ma miejsce zamieszkania. Może czasami być trudne określenie miejsca, gdzie czynności są dopełnione, w szczególności w przypadku umów zawartych przez Internet. W celu ustalenia łącznika pomiędzy umową i państwem, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, decydujące znaczenie ma fakt, że przedsiębiorca prowadzi swoją działalność albo w państwie, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, albo że kieruje swoją działalność do tego państwa. Pojęcie kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 obejmuje zatem również – oprócz klasycznych form reklamowania działalności gospodarczej w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, które były już uwzględnione w art. 13 ust. 1 pkt 3 konwencji brukselskiej(41) – kierowanie działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania za pomocą strony internetowej(42).

67.      Pomimo że art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 był zmieniony w taki sposób, by objął umowy zawarte w ramach handlu elektronicznego, nie można ponad wszelką wątpliwość wywieść z wykładni historycznej znaczenia i zakresu pojęcia kierowania działalności za pomocą strony internetowej. Już na etapie przyjmowania rozporządzenia nr 44/2001 przepis art. 15 ust. 1 lit. c) był sporny i instytucje nie mogły porozumieć się co do zakresu rozumienia pojęcia kierowania działalności. Ponadto przyjęcie rozporządzenia zostało negatywnie odebrane przez cały sektor gospodarczy ze względu na obawy, że zbyt szeroko rozumiane pojęcie kierowania działalności może zniechęcić małe i średnie przedsiębiorstwa do wykorzystania Internetu w celu reklamowania i promowania prowadzonej przez nie działalności(43).

68.      W pierwszej propozycji rozporządzenia(44) brzmienie art. 15 ust. 1 lit. c) było identyczne z brzmieniem rozporządzenia aktualnie obowiązującego. W preambule tej propozycji Komisja potwierdza, że pojęcie prowadzenia lub kierowania działalności do danego państwa członkowskiego jest użyte w takim celu, aby artykuł ten miał zastosowanie do umów konsumenckich, które są zawierane za pomocą interaktywnej strony internetowej w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania(45). W tej preambule zostało ponadto stwierdzone, że sam fakt, iż konsument zapoznał się z możliwością skorzystania z usług lub nabycia towarów za pośrednictwem pasywnej strony internetowej, nie wystarczy do określenia jurysdykcji na podstawie tego artykułu(46). Można wywieść zatem z preambuły rozporządzenia, że rozgraniczenie pomiędzy stronami internetowymi, które podlegają pojęciu kierowania działalności, a stronami, które temu pojęciu nie podlegają, oparte jest na interaktywnym charakterze strony internetowej, a więc na fakcie, że strona internetowa umożliwia bezpośrednio zawarcie umowy.

69.      W trakcie procedury legislacyjnej Komitet Ekonomiczno-Społeczny opowiedział się za utrzymaniem brzmienia art. 13 ust. 1 pkt 3 konwencji brukselskiej, ale Parlament Europejski zaproponował definicję pojęcia kierowania działalności, zgodnie z którą pojęcie to oznaczałoby, że przedsiębiorca musi w sposób zamierzony kierować swoją działalność w znacznym stopniu do innego państwa członkowskiego(47); oceniając, czy przedsiębiorca kierował w ten sposób swoją działalność, sąd krajowy powinien zbadać wszystkie okoliczności sprawy, a w szczególności wszystkie próby przedsiębiorcy mające na celu uniemożliwienie zawarcia umów z konsumentami, którzy mają miejsce zamieszkania na terytorium określonych państw członkowskich(48). W zmienionej propozycji Komisja nie przyjęła tej definicji(49).

70.      Z powodu pewnej liczby rozbieżności i niejasności w zakresie interpretacji art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 po przyjęciu rozporządzenia nr 44/2001 Rada i Komisja przyjęły wspólną deklarację, w której zostało ustalone, że sam fakt, iż strona internetowa jest dostępna, nie wystarcza do zastosowania art. 15 rozporządzenia nr 44/2001; konieczne jest również to, aby strona ta umożliwiała zawieranie umów na odległość i aby umowa taka została rzeczywiście zawarta za pomocą dowolnych środków. Przy tym język lub waluta używane na stronie internetowej nie są elementami istotnymi(50).

71.      Można zatem, również w oparciu o wykładnię historyczną art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, stwierdzić, że sama dostępność strony internetowej w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, nie wystarczy, aby kierować działalność do tego państwa członkowskiego. Wykładnia historyczna jest mniej jasna w przedmiocie rozgraniczenia pomiędzy interaktywnymi i pasywnymi stronami internetowymi.

72.      W ramach wykładni systemowej można przyjąć, że wykładnia rozporządzenia nr 44/2001 powinna być spójna z rozporządzeniem Rzym I(51). Motyw 7 preambuły rozporządzenia Rzym I wskazuje bowiem, że „przedmiotowy zakres zastosowania oraz przepisy [...] rozporządzenia” powinny być zgodne z rozporządzeniem nr 44/2001. Przy dokonywaniu wykładni pojęcia kierowania działalności z art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 Trybunał powinien więc zadbać o to, aby nie stała ona w sprzeczności z celami rozporządzenia Rzym I.

73.      Motyw 24 rozporządzenia Rzym I wskazuje, że zapewnienie spójności z rozporządzeniem nr 44/2001 wymaga zarówno nawiązania do pojęcia „działalności kierowanej” jako „warunku stosowania normy chroniącej konsumenta”, jak i jednolitej interpretacji tego pojęcia w rozporządzeniu nr 44/2001 i w rozporządzeniu Rzym I. W tym przedmiocie, motyw ten wyraźnie odsyła do wspólnej deklaracji Rady i Komisji dotyczącej art. 15 rozporządzenia nr 44/2001, w której zostało stwierdzone, że „aby art. 15 ust. 1 lit. c) miał zastosowanie, nie wystarczy, aby przedsiębiorstwo kierowało swoje usługi w stronę państwa członkowskiego będącego krajem zamieszkania konsumenta […]; konieczne jest również, aby umowa została zawarta w ramach jego działalności”, oraz że „sam fakt, że strona internetowa jest dostępna, nie wystarcza do zastosowania art. 15; konieczne jest również to, aby strona ta umożliwiała zawieranie umów na odległość i aby umowa taka została rzeczywiście zawarta za pomocą dowolnych środków”; „język lub rodzaj waluty używany na stronie internetowej nie są elementami istotnymi”. Z motywu tego wynika wyraźnie, że sama dostępność strony internetowej nie wystarcza do zastosowania art. 15 rozporządzenia nr 44/2001. Ponadto w motywie tym nie ma rozgraniczenia pomiędzy interaktywnymi i pasywnymi stronami internetowymi i wobec powyższego można stwierdzić, że przedsiębiorca może kierować swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, za pomocą obu rodzajów stron internetowych(52).

74.      Moim zdaniem można wyciągnąć dwa wnioski z wykładni językowej, celowościowej, historycznej i systemowej pojęcia kierowania działalności z art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Z jednej strony można stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że sama dostępność strony internetowej w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, nie wystarczy do kierowania działalności do tego państwa w rozumieniu tego artykułu(53). Z drugiej strony można stwierdzić – za wyjątkiem przypadku opierania się na wykładni historycznej – że przy badaniu kwestii, czy ma miejsce kierowanie działalności w rozumieniu tego artykułu, fakt, czy strona internetowa jest interaktywna czy pasywna, nie ma znaczenia(54).

75.      Poniżej określę kryteria oceny umożliwiające stwierdzenie, kiedy przedsiębiorca kieruje swoją działalność za pośrednictwem strony internetowej do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania.

b)      Kryteria pozwalające określić, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

76.      Pojęcie kierowania działalności nie jest tak szerokie, by sama dostępność strony internetowej oznaczała takie kierowanie; kierowanie działalności może jednocześnie mieć miejsce za pomocą interaktywnej jak i pasywnej strony internetowej. Na sądzie krajowym spoczywa obowiązek dokonania, indywidualnie dla każdego przypadku, rozgraniczenia pomiędzy stroną internetową, za pomocą której przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, oraz stroną internetową, za pomocą której nie kieruje on swojej działalności(55), ale Trybunał powinien mu dostarczyć jasne kryteria, na podstawie których będzie mógł osądzić, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania.

77.      Moim zdaniem jest wiele istotnych kryteriów dla dokonania oceny, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania.

78.      W pierwszej kolejności należy uwzględnić treść strony internetowej w chwili zawarcia umowy. Należy ocenić, czy ze strony internetowej wynika, że przedsiębiorca w sposób zamierzony starał się zawrzeć umowę na odległość z konsumentami, mającymi miejsce zamieszkania na terytorium innych państw członkowskich: czy oferuje im zawarcie umowy na odległość i tym samym zachęca do tego. Następujące informacje zamieszczone na stronie internetowej są istotne w tym względzie: podanie międzynarodowego numeru kierunkowego przed numerem telefonu lub numerem telefaksu lub podanie specjalnego numeru telefonu, pod którym konsumenci z zagranicy mogą uzyskać wsparcie i informacje(56); wskazanie trasy prowadzącej z innych państw członkowskich do miejsca, gdzie przedsiębiorca prowadzi swoją działalność (np. w przypadku podróży drogą lądową międzynarodowe połączenia pociągiem, wskazanie najbliższych lotnisk); istnienie możliwości sprawdzenia dostępności zapasów danego towaru lub możliwości dostawy danej usługi(57); możliwość otrzymywania przez konsumenta z innego państwa członkowskiego informacji na temat usług i towarów oferowanych przez przedsiębiorcę. W przypadku interaktywnych stron internetowych istotnym kryterium będzie też przykładowo to, czy konsument – podając swój adres w trakcie zawierania umowy – ma możliwość wyboru spośród różnych państw członkowskich, wśród których znajduje się państwo członkowskie, na terytorium którego ma swoje miejsce zamieszkania.

79.      W przeciwieństwie do tego – jak słusznie podnosi Komisja – samo podanie adresu elektronicznego na stronie internetowej nie wystarczy dla kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. W każdym razie podanie adresu elektronicznego musi odbyć się w sposób zgodny z art. 5 ust. 1 lit. c) dyrektywy o handlu elektronicznym. Podobnie podanie innych danych umożliwiających szybkie nawiązanie kontaktu i szybkie oraz skuteczne porozumiewanie się samo w sobie nie oznacza kierowania działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, ponieważ chodzi o podanie informacji obowiązkowych(58). Gdyby te informacje wystarczały do kierowania działalności, każda strona internetowa faktycznie należałaby do tej kategorii, co stałoby w sprzeczności z celem art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

80.      Ponadto należy uwzględnić operacje handlowe przeprowadzone w przeszłości z konsumentami pochodzącymi z innych państw członkowskich. Należy zbadać, czy przedsiębiorca zawarł w przeszłości umowy z konsumentami pochodzącymi z innych państw członkowskich(59). W ramach tego kryterium w sposób naturalny pojawia się pytanie, jaki odsetek klientów (konsumentów) powinien mieć przedsiębiorca w jakimś państwie członkowskim, aby można było uznać, że kieruje swoją działalność do tego państwa członkowskiego. Stoję na stanowisku, że jest to uzależnione od okoliczności danej sprawy. Jeżeli przedsiębiorca zawiera tradycyjnie umowy na odległość z konsumentami danego państwa członkowskiego, nie ma wątpliwości, że kieruje swoją działalność do tego państwa członkowskiego. Odpowiedź na to pytanie będzie trudniejsza w przypadku, w którym przedsiębiorca zawarł umowę tylko z jednym konsumentem z innego państwa członkowskiego. Zgodnie z ogólną zasadą zawarcie umowy wyłącznie z jednym konsumentem określonego państwa członkowskiego samo w sobie i niezależnie od innych kryteriów nie wystarcza dla kierowania działalności do tego państwa członkowskiego(60). Gdyby interpretować art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 w taki sposób, że samo zawarcie umowy oznacza kierowanie działalności(61), pozbawiono by znaczenia pojęcie kierowania działalności, które zakłada aktywne działania ze strony przedsiębiorcy w celu zawarcia umów z konsumentami z innych państw członkowskich. Jednakże, jeżeli inne kryteria potwierdzają kierowanie działalności do danego państwa członkowskiego, można argumentować, że ponieważ przedsiębiorca wiedział, iż zawiera umowę z konsumentem z innego państwa członkowskiego, okazał swoją gotowość do kierowania działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania.

81.      Co się tyczy języka używanego na stronie internetowej, we wspólnej deklaracji Rady i Komisji dotyczącej art. 15 rozporządzenia nr 44/2001(62), która została powtórzona w motywie 24 rozporządzenia Rzym I, zostało stwierdzone, że język używany na stronie internetowej nie jest elementem istotnym. Jednakże można podnosić, że język mimo wszystko może, w pewnych ograniczonych przypadkach, stanowić przesłankę kierowania działalności do danego państwa członkowskiego lub do kilku państw członkowskich. Moim zdaniem, język może być istotnym kryterium z dwóch punktów widzenia.

82.      Z jednej strony, w przypadku kiedy strona internetowa prezentowana jest wyłącznie w języku, który nie jest zbyt rozpowszechniony i który jest językiem oficjalnym wyłącznie w danym państwie członkowskim, fakt ten może stanowić przesłankę, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność wyłącznie do tego państwa członkowskiego(63). Kryterium to może być co prawda problematyczne, ponieważ pojawia się pytanie, czy taka strona internetowa skierowana jest wyłącznie do konsumentów w państwie członkowskim, w którym ten język jest językiem urzędowym, czy również do osób mieszkających w innych państwach członkowskich, które posługują się tym językiem(64). Można jednakże odpowiedzieć na ten argument w drodze wykładni językowej art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001: na mocy tego artykułu przedsiębiorca powinien kierować swoją działalność do określonego państwa członkowskiego, a nie do określonej grupy konsumentów posługujących się określonym językiem. A contrario, w przypadku stron internetowych prezentowanych w powszechnie używanym języku(65) lub w języku urzędowym kilku państw członkowskich(66), nie można automatycznie twierdzić, że działalność przedsiębiorcy jest również kierowana do innych państw członkowskich niż państwo, w którym znajduje się jego siedziba. Również w tym przypadku należy dokonać oceny na podstawie wszystkich dostępnych elementów.

83.      Moim zdaniem, z drugiej strony, istotne jest ustalenie, czy strona internetowa prezentowana w danym języku pozwala na dokonanie zmiany języka. Fakt ten jest istotny, ponieważ stanowi przesłankę, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność do innych państw członkowskich. Poprzez możliwość zmiany języka przedsiębiorca pokazuje w sposób zamierzony, że chce, by konsumenci pochodzący z innych państw członkowskich również zawierali z nim umowy(67).

84.      Należy ponadto zbadać, czy wykorzystanie „domeny najwyższego poziomu” (top-level domain) danego kraju(68) może być istotnym kryterium. W przeciwieństwie do stanowiska rządu niderlandzkiego stoję na stanowisku, że to kryterium może być istotne dla oceny, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do określonego państwa członkowskiego, ale w tym względzie należy wziąć pod uwagę dwie przesłanki. Z jednej strony określenie domeny internetowej w państwie członkowskim stanowi jasną przesłankę, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego określonego w tej domenie. Jeżeli przedsiębiorca – jak np. spółka Internationale Frachtschiffreisen Pfeiffer w sprawie Pammer – otwiera stronę internetową pod domeną „.de”, oznacza to, że kieruje swoją działalność na rynek niemiecki. Z drugiej strony wykorzystanie domeny internetowej danego państwa członkowskiego nie wyłącza kierowania działalności do innego państwa członkowskiego. Jeżeli przedsiębiorca np. tworzy stronę internetową pod domeną „.de”, a inne kryteria wykazują wyraźnie, że kieruje on swoją działalność również do innych państw członkowskich, należy uznać, że jego działalność nie jest ograniczona wyłącznie do Niemiec.

85.      Kryterium domeny internetowej państwa członkowskiego będzie w praktyce istotne przede wszystkim w przypadkach, w których przedsiębiorca mający siedzibę w danym państwie członkowskim korzysta z domeny innego państwa członkowskiego, w którym nie ma siedziby(69). Jeżeli np. przedsiębiorca mający siedzibę w Zjednoczonym Królestwie otwiera stronę internetową pod domeną „.es”, jest oczywiste, że kieruje swoją działalność (również) na rynek hiszpański. W tym zakresie należy uwzględnić fakt, że w celu zapewnienia promocji prowadzonej przez siebie działalności niektórzy przedsiębiorcy otwierają wiele krajowych stron internetowych; konsument jest często kierowany przez portal internetowy do strony internetowej domeny państwa, na terytorium którego ma miejsce zamieszkania. W takim przypadku przez stronę internetową domeny danego państwa członkowskiego przedsiębiorca co do zasady kieruje swoją działalność wyłącznie na rynek państwa członkowskiego określonej domeny; jednakże w każdym indywidualnym przypadku należy zbadać, czy kieruje on swoją działalność również do innych państw członkowskich.

86.      Podobnie wykorzystanie nazwy domeny niezwiązanej z żadnym krajem(70) może stanowić przesłankę, że przedsiębiorca nie kieruje swojej działalności wyłącznie do państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się jego siedziba, ale również do innych państw członkowskich, co jednakże nie wystarczy by uznać, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność do wszystkich pozostałych państw członkowskich. W takim przypadku również należy uwzględnić treść strony internetowej i ocenić na podstawie całości kryteriów, do jakich państw członkowskich przedsiębiorca kieruje swoją działalność.

87.      Należy ponadto zbadać – jak podnosi Komisja – czy w trakcie oceny rzeczywistego kierowania działalności należy uwzględnić typ działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę. Komisja utrzymuje np., że w przypadku działalności gospodarczej prowadzonej typowo w środowisku lokalnym, nie ma miejsca kierowanie działalności do innych państw członkowskich. Nie mogę podzielić tego argumentu. Niezależnie od rodzaju działalności przedsiębiorca może wybrać np. sprzedaż towarów(71) lub świadczenie usług(72) również dla konsumentów pochodzących z innych państw członkowskich. Wobec powyższego, moim zdaniem, rodzaj prowadzonej działalności nie może mieć rozstrzygającego znaczenia.

88.      Ponadto należy sprawdzić, czy przedsiębiorca, wykorzystując różne możliwości techniczne Internetu, starał się dotrzeć z informacją o swojej ofercie do konsumentów z określonych państw członkowskich i zawrzeć z nimi umowy. Takimi możliwościami technicznymi są np. linki komercyjne na stronach internetowych, które pojawiają się po uaktywnieniu przeglądarki internetowej w danym państwie członkowskim lub okna, które wyskakują po otwarciu danej strony internetowej w określonym państwie członkowskim (okna pop‑up). Należy również zbadać, czy przedsiębiorca przesłał pocztą elektroniczną konsumentom w niektórych państwach członkowskich link do jego strony internetowej lub czy umożliwił im zawarcie umowy na odległość, w sytuacji kiedy konsumenci się o to nie zwracali(73). W razie wysłania takiej informacji pocztą elektroniczną, moim zdaniem nie jest istotne ustalenie, czy przedsiębiorca wiedział, na terytorium jakiego państwa członkowskiego konsument ma swoje miejsce zamieszkania; jeżeli przedsiębiorca wysyła pocztą elektroniczną informacje z własnej inicjatywy, powinien liczyć się z ryzykiem bycia pozwanym lub ryzykiem konieczności pozywania w jakimkolwiek państwie członkowskim.

89.      Istotne jest również ustalenie, czy przedsiębiorca, który posiada stronę internetową, kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, przez inne środki reklamowe: czy np. wpisał swoją stronę internetową do rejestru stron lub czy reklamował swoją działalność w prasie, radiu, telewizji lub za pomocą innych środków. Oczywiście w takim przypadku nie chodzi o kierowanie działalności przez stronę internetową, ale o kierowanie działalności za pomocą innych środków; w takim przypadku jednak – jak zostało to już podkreślone(74) – art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 również ma zastosowanie.

90.      Chcę ponadto podkreślić, że omówione kryteria nie zostały wymienione w sposób wyczerpujący i że przy dokonywaniu oceny, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, należy uwzględniać zawsze całość kryteriów, a nie ograniczać się tylko do niektórych z nich.

c)      Możliwość wyraźnego wyłączenia kierowania działalności do niektórych państw członkowskich

91.      Należy również przeanalizować w skrócie kwestię, czy przedsiębiorca może wyraźnie wskazać na swojej stronie internetowej, że nie kieruje swojej działalności do pewnych państw członkowskich lub że kieruje ją wyłącznie do niektórych państw członkowskich („disclaimer”)(75). Kwestia ta nie została wyraźnie podniesiona w niniejszych sprawach, ponieważ takie informacje nie były zamieszczone na stronach internetowych przedsiębiorców. Wobec powyższego postaram się jedynie zarysować możliwe kierunki podejścia do tej kwestii, która jest dosyć złożona.

92.      Po pierwsze, jeżeli przyjmie się wyraźne wyłączenie (lub potwierdzenie) kierowania działalności do pewnych państw członkowskich w oparciu o fakt, że przedsiębiorca kształtuje w pewien sposób treść swojej strony internetowej, nie widzę powodu, dla którego nie można pozwolić przedsiębiorcy wyłączyć (lub potwierdzić) również w sposób wyraźny kierowania działalności do pewnych państw członkowskich. W tym względzie ważne jest, by przedsiębiorca rzeczywiście zachowywał się zgodnie z informacjami opublikowanymi na stronie internetowej. Jeżeli przedsiębiorca informuje na swojej stronie internetowej, że nie kieruje swojej działalności do określonych państw członkowskich, ale następnie zawiera umowy z konsumentami, którzy mają miejsce zamieszkania na terytorium tych państw członkowskich, nie może powoływać się na wyraźną informację, że nie kieruje swojej działalności do tych państw członkowskich.

93.      Po drugie, pogląd, według którego przedsiębiorcy powinni mieć możliwość wyraźnego wyłączenia kierowania działalności do pewnych państw członkowskich, przede wszystkim aby uniknąć pozwów w tych państwach członkowskich, ponieważ możliwość pozywania ich w tych państwach członkowskich zniechęca ich do prowadzenia handlu elektronicznego, wydaje mi się zbyt zawężony.

94.      Z jednej strony należy uwzględnić fakt, że dotychczas w prawie Unii została przyjęta duża ilość instrumentów, które ułatwiają rozwiązywanie sporów transgranicznych i transgraniczną egzekucję przymusową, np. rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń(76), rozporządzenie (WE) nr 896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty(77) i rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych(78); rozporządzenie nr 44/2001 zawiera również przepisy dotyczące uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania(79). Celem tych rozporządzeń jest uproszczenie i przyśpieszenie regulowania sporów transgranicznych oraz ograniczanie związanych z nimi kosztów(80) lub umożliwienie swobodnego przepływu nakazów zapłaty, wyroków, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych(81). Wobec powyższego uważam, że obawa, iż małe i średnie przedsiębiorstwa – wyłącznie z powodu istnienia możliwości, iż zostaną pozwane w innych państwach członkowskich – przestaną prowadzić handel elektroniczny, i że należy im umożliwić wyraźne wyłączenie kierowania działalności do innych państw członkowskich, jest przesadzona(82).

95.      Z drugiej strony należy uwzględnić fakt, że przyczyny, dla których przedsiębiorca chce wyłączyć kierowanie swojej działalności do innych państw członkowskich, mogą być bardzo różne, i że mogą one uzasadniać możliwość wyłączenia kierowania działalności do innych państw członkowskich. Przedsiębiorca może nie chcieć kierować swojej działalności do innych państw członkowskich, ponieważ w państwie członkowskim, na terytorium którego ma swoją siedzibę, posiada stałych i wiernych klientów i nie zamierza poszerzać swojej działalności. Może chcieć ograniczyć świadczenie usług wyłącznie do terytorium swojego państwa członkowskiego, ponieważ koszty transportu do innych państw członkowskich są zbyt wysokie i byłoby to dla niego po prostu nierentowne z ekonomicznego punktu widzenia. Przedsiębiorca może również posiadać np. jasną strategię handlową i dążyć do podniesienia swojej konkurencyjności w określonym regionie – np. w krajach Beneluksu – i zamierza prowadzić działalność handlową wyłącznie z klientami z tych państw. Czy decyzja o ograniczeniu kierowania działalności jest wyłącznie decyzją zawodową przedsiębiorcy, do podjęcia której ma prawo, oczywiście pod warunkiem że jest ona zgodna z przepisami ochrony konkurencji? Czy rzeczywiście można wymagać od przedsiębiorcy, by potencjalnie prowadził handel również z konsumentami innych państw członkowskich, pozbawiając go możliwości wyraźnego określenia na stronie internetowej, do jakich państw członkowskich kieruje swoją działalność?

96.      Po trzecie, argument rządu luksemburskiego, iż wyraźna informacja zamieszczona na stronie internetowej o wyłączeniu kierowania działalności do pewnych państw członkowskich może być sprzeczna z art. 20 dyrektywy o usługach, która zakazuje dyskryminacji ze względu na przynależność państwową lub miejsce zamieszkania usługobiorców, powinien być badany z pewną ostrożnością.

97.      Z jednej strony – oprócz kwestii, w jakiej mierze może być istotna dyrektywa usługowa(83) – należy uwzględnić fakt, że ta dyrektywa, podobnie jak jej art. 20, jest skierowana do państw członkowskich. Można więc wyłącznie zbadać, czy artykuł ten jest stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, dopuszczającym wyraźne podanie informacji na stronie internetowej o wyłączeniu kierowania działalności do pewnych państw członkowskich.

98.      Ponadto należy uwzględnić fakt, że art. 20 ust. 2 dyrektywy o usługach otwiera możliwość zachowania różnic w warunkach dostępu do usług, w oparciu o przynależność państwową lub miejsce zamieszkania usługobiorcy w przypadkach, które są bezpośrednio uzasadnione obiektywnymi kryteriami. Artykuł 20 dyrektywy o usługach umożliwia zróżnicowanie obiektywnie uzasadnione w oparciu o przynależność państwową lub miejsce zamieszkania usługobiorcy, co należy oceniać indywidualnie dla każdego przypadku(84).

99.      Wobec powyższego stoję na stanowisku, że przedsiębiorcy powinni mieć co do zasady możliwość podania na stronie internetowej wyraźnej informacji, do jakich państw członkowskich kierują lub nie kierują swojej działalności(85), i że należy badać indywidualnie każdy przypadek z uwzględnieniem konkretnych okoliczności i oceniać ewentualną zgodność lub niezgodność takiego wyłączenia z przepisami prawa Unii.

3.      Wniosek

100. Uwzględniając wywody zawarte w pkt 51–99 niniejszej opinii stoję na stanowisku, że na drugie pytanie prejudycjalne w sprawie Pammer i na pytanie prejudycjalne w sprawie Hotel Alpenhof należy odpowiedzieć, że dla „kierowania” działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nie wystarczy, że strona internetowa osoby, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą, jest dostępna w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Do sądu krajowego należy dokonanie oceny na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, czy osoba, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą, kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Istotnymi przesłankami do dokonania tej oceny są przede wszystkim: treść strony internetowej, działalność osoby prowadzącej działalność zawodową lub gospodarczą w przeszłości, rodzaj domeny używanej dla strony internetowej i wykorzystanie możliwości oferowanych przez reklamę w Internecie i w innych mediach.

VII – Wnioski

101. Uwzględniając całość powyższych rozważań, proponuję, aby Trybunał udzielił następujących odpowiedzi na pytania prejudycjalne skierowane przez Oberster Gerichtshof:

1)         Umowa dotycząca organizacji podróży frachtowcem, taka jak w niniejszej sprawie, jest umową podróży przewidującą w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu w rozumieniu art. 15 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.

2)         Dla „kierowania” działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nie wystarczy, by strona internetowa osoby, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą była dostępna w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Do sądu krajowego należy dokonanie oceny, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, czy osoba, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania. Istotnymi przesłankami do dokonania oceny są przede wszystkim: treść strony internetowej, działalność osoby prowadzącej działalność zawodową lub gospodarczą w przeszłości, rodzaj domeny używanej dla strony internetowej i wykorzystanie możliwości oferowanych przez reklamę w Internecie i w innych mediach.

1 – Język oryginału: słoweński.

2 – Dz.U. 2001 L 12, s. 1.

3 – Pierwsza wykładnia art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 – zob. wyrok z dnia 14 maja 2009 r. w sprawie C‑180/06 Ilsinger (Zb.Orz. s. I‑3961).

4 – Zobacz np.: Joakim S. T. Øren, International jurisdiction over consumer contracts in e-Europe, International and comparative law quarterly, nr 3/2003, s. 665 i nast.; E. Montero, À propos d’un contrat de voyage formé par hybridation (web + télécopie), Revue internationale du droit des affaires, nr 91/2009, s. 332 i nast.; P. Mankowski, Neues zum «Ausrichten» unternehmerischer Tätigkeit unter Art. 15 Abs. 1 lit. c EuGVVO, Praxis des internationalen Privat- und Verfahrensrechts, nr 3/2009, s. 238 i nast.; H. Gaudemet-Tallon, Compétence et exécution des jugements en Europe. Règlement nr 44/2001, Conventions de Bruxelles et de Lugano, 3^è édition, Librairie générale de droit et de jurisprudence, Paris 2002, s. 229 i nast.; A. Galič, Mednarodna pristojnost za reševanje potrošniških sporov v pravu EU, w: M. Seliškar Toš, (édit.), Mednarodna konferenca Slovensko pravo in gospodarstvo ob vstopu Slovenije v Evropsko unijo, Pravna fakulteta, Ljubljana, 2004, s. 125; L.E. Gillies, Jurisdiction for Consumer Contracts, Computer Law & Security Report, nr 6/2001, s. 395.

5 – Zobacz np.: w Belgii wyrok Tribunal de première instance w Liège z dnia 1 października 2009 r. (R.D.C., 2009, s. 610); w Austrii wyrok LG Feldkirch z dnia 20 października 2003 r. (3R259/03s); w Niemczech postanowienie Bundesgerichtshof z dnia 17 września 2008 r. (III ZR 71/08) i we Francji wyrok Cour d’appel w Montpellier z dnia 16 listopada 2009 r. (n^o 09/04838).

6 – Konwencja z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. L 299, 31.12.1972, s. 32), w brzmieniu zmienionym Konwencją z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Dz.U. L 304, 30.10.1978, s. 1 – tekst skonsolidowany – i s. 77), Konwencją z dnia 25 października 1982 r. w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej (Dz.U. L 388, 31.12.1982, s. 1), Konwencją z dnia 26 maja 1989 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalskiej (Dz.U. L 285, 3.10.1989, s. 1) i Konwencją w sprawie przystąpienia Republiki Austriackiej, Republiki Finlandii i Królestwa Szwecji (Dz.U. 15, 15.1.1997, s. 1).

7 – Dz.U. L 177, s. 6.

8 – Dz.U. L 158, s. 59.

9 – Propozycja rozporządzenia (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (COM(1999) 348 końcowy).

10 – Wspólna deklaracja Rady i Komisji dotycząca art. 15 i 73 rozporządzenia nr 44/2001, dostępna np.w j. niemieckim na stronie internetowej http://ec.europa.eu/civiljustice/homepage/homepage_ec_de_declaration.pdf.

11 – Wyrok z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C‑96/00 Gabriel, Rec. s. I‑6367, pkt 44.

12 – Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) (Dz.U. L 178, s. 1).

13 – Dz.U. C 291, 13.10.2000, s. 1.

14 – Komisja stwierdza w tym względzie, że strona internetowa przedsiębiorcy, którego usługi mają zasięg lokalny, nie stanowi działalności kierowanej do innych państw członkowskich, natomiast hotel, który oferuje usługi turystyczne na rynku międzynarodowym stara się przyciągnąć konsumentów z innych państw członkowskich i dostosowuje do nich swoją prezentację w Internecie.

15 – Dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca usług na rynku wewnętrznym (Dz.U. L 376, s. 36).

16 – Zobacz pkt 21 niniejszej opinii. Dodam, że kwestia identycznej wykładni tych dwóch pojęć miałaby znaczenie przede wszystkim w przypadku, w którym umowa dotyczyłaby wyłącznie przewozu i innych usług, bez noclegu. Na podstawie art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314 „impreza turystyczna” ma miejsce, jeżeli umowa dotyczy nie mniej niż dwóch z następujących trzech elementów: transport, zakwaterowanie i inne usługi turystyczne nie związane z transportem lub zakwaterowaniem. Oznacza to, że mamy do czynienia z imprezą turystyczną, kiedy te elementy występują w następujących kombinacjach: transport i zakwaterowanie; transport i inne usługi; zakwaterowanie i inne usługi; wszystkie te elementy razem. Dokonanie wykładni pojęcia „umów podróży przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu” z art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 w ten sam sposób jak pojęcia „imprezy turystycznej” z art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314 pociąga za sobą następujące skutki: pierwsze założenie (transport i zakwaterowanie) jest już zawarte w przepisie art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 i tym samym dla tej kombinacji pytanie, czy art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314 należy interpretować tak samo, faktycznie się nie pojawia; w drugim założeniu (zakwaterowanie i inne usługi) kwestia zakwalifikowania w ramach art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 również nie istnieje, ponieważ element w postaci transportu – który jest konieczny do zastosowania wyjątku z art. 15 ust. 3 rozporządzenia – nie istnieje; co się tyczy trzeciego założenia (transport i inne usługi), brak jest jednego z dwóch elementów wymienionych w art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 tzn. zakwaterowania. Wobec powyższego, kwestia takiej samej wykładni obu pojęć występujących w art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001 i w art. 2 ust. 1 dyrektywy 90/314 będzie miała znaczenie dla trzeciego założenia, ponieważ oznacza w istocie rozbieżność z art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 44/2001.

17 – Zobacz preambułę propozycji rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, wspomnianą w przypisie 9, s. 17.

18 – Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwarta do podpisu w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 r. (Dz.U. C 169, 8.7.2005, s. 10).

19 – Rozporządzenie nr 44/2001 zostało oczywiście przyjęte dziesięć lat po przyjęciu dyrektywy 90/314 i mogło w art. 15 ust. 3 odsyłać do dyrektywy 90/314, lecz prawodawca wolał przejąć terminologię używaną w konwencji rzymskiej i stworzyć pomiędzy nimi bezpośredni łącznik i wymóg identycznej wykładni.

20 – Co się tyczy takiego rozwiązania, zob. podobnie w doktrynie, np.: P.A. Nielsen, w: U. Magnus, P. Mankowski, (édit.), Brussels I Regulation, Sellier, Munich, 2007, s. 318, pkt 39; T. Rauscher, (édit.), Europäisches Zivilprozeβrecht. Kommentar, 2 Aufl., Sellier. European Law Publishers, Munich 2006, s. 291, pkt 20; J. Kropholler, Europäisches Zivilprozeßrecht. Kommentar zu EuGVO und Lugano-Übereinkommen, 8 Aufl., Verlag Recht und Wirtschaft, Heidelberg 2005, s. 233, pkt 30.

21 – Podkreślenie moje.

22 – Wyrok w sprawie Ilsinger, ww. w przypisie 3.

23 – Wyrok w sprawie Ilsinger, ww. w przypisie 3 (pkt 52 i 53).

24 – W sprawie przesłanek zawarcia umowy konsumenckiej w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 zob. moją opinię przedstawioną w dniu 11 września 2006 r. w sprawie C‑180/06 Ilsinger, Zb.Orz. s. I‑3961, pkt 46 i nast.

25 – Wyrok w sprawie Ilsinger, ww. w przypisie 3 (pkt 51). Zobacz również moją opinię w tej sprawie, przywołaną w przypisie 24 (pkt 40).

26 – W tej wspólnej deklaracji Rady i Komisji dotyczącej art. 15 i 73 rozporządzenia nr 44/2001, przywołanej w przypisie 10, jest wyraźnie określone, że umowa musi być zawarta na odległość.

27 – Takiego stanowiska broni również Komisja w pkt 31 uwag pisemnych w sprawie Hotel Alpenhof.

28 – Można rozpatrywać jako przykład problematycznego przypadku sytuację kliniki, która świadczy usługi zdrowotne i ponad wszelką wątpliwość, za pośrednictwem strony internetowej, zachęca konsumentów pochodzących z innych państw członkowskich do korzystania z jej usług, ale stawia warunek, by nawet przed najbanalniejszym zabiegiem stawili się na badania. Konsumenci mogą zarezerwować na odległość (np. telefonicznie) wyłącznie przeprowadzenie badania, natomiast umowa o świadczenie usług (zabieg medyczny) będzie zawarta w siedzibie usługodawcy. Można również przyjąć przypadek konsumenta, który nie chce dokonać zakupu przez Internet, ponieważ obawia się, że jego karta kredytowa może zostać wykorzystana z nadużyciem prawa, a przedsiębiorca nie wyraża zgody na wysłanie towaru za pobraniem czy z płatnością przelewem bankowym. W takim przypadku konsument może otrzymać wszystkie informacje przez Internet, natomiast samo zawarcie umowy będzie miało miejsce w innym państwie członkowskim, w którym przedsiębiorca prowadzi swoją działalność.

29 – Z postanowienia odsyłającego w sprawie Hotel Alpenhof wynika, że oferta dotycząca rezerwacji została przedstawiona i przyjęta pocztą elektroniczną oraz że strona pozwana rzeczywiście skorzystała z usług hotelu (zob. pkt 16 niniejszej opinii). Jednakże w postanowieniu odsyłającym w sprawie Pammer nie zostało wyraźnie określone, w jaki sposób umowa została zawarta; stwierdzone jest wyłącznie, że P. Pammer zarezerwował podróż frachtowcem dla dwóch osób z Triestu na Daleki Wschód w spółce Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG za pośrednictwem spółki Internationale Frachtschiffreisen Pfeiffer GmbH (zob. pkt 10 niniejszej opinii). Pełnomocnik P. Pammera wskazał jednak na rozprawie, że jego klient otrzymał w pierwszej kolejności pocztą elektroniczną informacje od pośrednika, a następnie odesłał podpisaną umowę zwykłą pocztą.

30 – Artykuł 15 rozporządzenia nr 44/2001 nie używa wprawdzie pojęcia „przedsiębiorca”, ale mówi o osobie, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą. W celu uproszczenia w niniejszej opinii używać będę terminu „przedsiębiorca”.

31 – Zostało wykazane, że w niniejszej sprawie ta przesłanka jest spełniona. W sprawie Pammer konsument zawarł przez pośrednika umowę ze spółką, która zajmuje się przewozem frachtowcem i która może być uważana za osobę prowadzącą działalność gospodarczą. Spółka ta umożliwia konsumentowi, przez pośrednika, uczestniczenie w podróży frachtowcem w charakterze turysty – jako dodatkową działalność prowadzi ona w ten sposób działalność turystyczną. Fakt, że umowa została zawarta przez pośrednika, nie ma żadnego znaczenia w tym względzie. W sprawie Hotel Alpenhof umowa została zawarta z hotelem, który zapewnił usługi hotelowe i który w ten sposób może być uznany za osobę prowadzącą działalność gospodarczą.

32 – Z informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym można wywieść, że ta przesłanka również jest spełniona. W sprawie Pammer umożliwienie konsumentom przeżycia podróży na pokładzie frachtowca nie stanowi wprawdzie zasadniczego przedmiotu działalności spółki Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG, lecz, wręcz przeciwnie, chodzi o działalność uboczną, która pomimo tego jest jednak jedną z działalności gospodarczych prowadzonych przez przedsiębiorstwo. W sprawie Hotel Alpenhof również można przyjąć, że usługi hotelowe wchodzą w zakres działalności gospodarczej prowadzonej przez ten hotel.

33 – Co się tyczy definicji pojęć „interaktywne” i „pasywne” zob. np.: Øren, op.cit. (przypis 4), s. 684. Zobacz podobnie Kropholler, op.cit. (przypis 20), s. 230, pkt 23; Gillies, op.cit. (przypis 4), s. 397; H. Gaudemet-Tallon, Le juge compétent w : D. Fasquelle, P. Meunier,, Le droit communautaire de la consommation: Bilan et perspectives, La documentation française, Paris, 2002, s. 228.

34 – Zobacz podobnie wyroki: z dnia 19 października 1995 r. w sprawie C‑128/94 Hönig, Rec. s. I‑3389, pkt 9; z dnia 27 stycznia 2000 r. w sprawie C‑164/98 P DIR International Film i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑447, pkt 26 oraz z dnia 10 marca 2005 r. w sprawie C‑336/03 easyCar, Zb.Orz. s. I‑1947, pkt 21.

35 – Zobacz Øren, op.cit. (przypis 4), s. 686, który twierdzi, że kierowanie działalności zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 oznacza, że sprzedawca w sposób zamierzony organizuje swoją działalność gospodarczą tak, aby dotrzeć do klientów z określonych państw członkowskich. Ten sam autor (s. 687) twierdzi również, że pojęcie to oznacza, że sprzedawca działa, aby wejść w relacje handlowe z klientami pochodzącymi z określonych państw członkowskich.

36 – Pragnę dodać, że w tym względzie właściwe jest dokonanie oceny działalności przedsiębiorcy z punktu widzenia obiektywnego, a nie jego celów subiektywnych, którym nie nadał obiektywnego charakteru przez konkretne fakty. Zobacz Øren, op.cit. (przypis 4), s. 687.

37 – Dodam, że w pierwszej propozycji rozporządzenia nr 44/2001 (przywołanej w przypisie 5) w motywie 13 zostało wskazane, że handel elektroniczny towarami i usługami za pomocą środków dostępnych w innym państwie członkowskim stanowi działalność skierowaną do tego państwa członkowskiego. Jeżeli konsument ma miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa członkowskiego, musi mieć zapewnioną ochronę na podstawie rozporządzenia w sytuacji, kiedy umowa konsumencka zawarta została za pomocą środków elektronicznych. Ten motyw mógłby być zrozumiany w ten sposób, że sam dostęp do strony internetowej w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, wystarczy do określenia jurysdykcji w oparciu o szczególne reguły dotyczące umów konsumenckich. Ten motyw został jednak wycofany w postępowaniu legislacyjnym, co przemawia a fortiori za argumentem, że sam dostęp do strony internetowej nie wystarczy do przyjęcia kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001.

38 – W doktrynie zob. E. Montero, op.cit. (przypis 4), s. 335, który podkreśla, iż fakt, że umowa nie została zawarta za pomocą tego samego środka, który został użyty przez konsumenta w celu zapoznania się z ofertą, nie wyłącza ochrony, z jakiej korzysta konsument na mocy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Podobnie P. Mankowski, Neues zum “Ausrichten“…, op.cit. (przypis 4), s. 242; H. Gaudemet-Tallon, Le juge compétent, op.cit. (przypis 33), s. 228.

      Dodajmy, że jeżeli umowa została zawarta na odległość, mogła być zawarta za pomocą każdego środka technicznego umożliwiającego zawarcie umowy. Zgodnie z art. 2 ust. 4 dyrektywy 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów, w przypadku umów zawieranych na odległość (Dz.U. L 144, 4.6.1997, s. 19) środki porozumiewania się na odległość oznaczają „wszelkie środki, które bez jednoczesnej fizycznej obecności dostawcy i konsumenta mogą być wykorzystane do zawarcia umowy między tymi stronami”. Telefon, poczta elektroniczna i telefaksy należą do środków porozumiewania się na odległość objętych załącznikiem I do tej dyrektywy.

39 – W doktrynie np. P. Mankowski, Neues zum „Ausrichten“…, op.cit. (przypis 4), s. 239. Zobacz podobnie T. Rauscher, op.cit. (przypis 20), s. 288, pkt 15.

40 – Zobacz propozycję rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, powołaną w przypisie 9. Zobacz podobnie wyrok w sprawie Ilsinger, ww. w przypisie 3 (pkt 50).

41 – W związku z przesłanką kierowania działalności do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, należy podkreślić, że art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nadal obejmuje – po porównaniu z art. 13 ust. 1 pkt 3 konwencji brukselskiej – klasyczne formy reklamowania działalności gospodarczej w kraju członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, takie jak reklama w prasie, w radio lub w telewizji w tym państwie członkowskim. Co się tyczy różnych form reklamy, zob. wykładnię art. 13 ust. 1 pkt 3 konwencji brukselskiej w wyroku z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie C‑96/00 Gabriel, Rec. s. I‑6367, pkt 44. W doktrynie zob. podobnie Nielsen, op.cit. (przypis 20), s. 316, pkt 33.

42 – Artykuł 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 mówi wyraźnie o kierowaniu działalności „w jakikolwiek sposób”. W doktrynie podobnie P. Mankowski, Neues zum „Ausrichten“…, op.cit. (przypis 4), s. 239.

43 – Zobacz opinię Europejskiego Komitetu Społeczno-Ekonomicznego w sprawie „Propozycji rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych” [COM(1999) 348 końcowy – 99/0154(CNS)], pkt 4.2.1 w 2.2.2. Europejski Komitet Społeczno-Ekonomiczny podkreślił również w tym dokumencie, że sformułowanie w propozycji rozporządzenia („działalność w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa członkowskiego”) nie jest wystarczająco jasna, aby budzić zaufanie u stron i postanowił zachować brzmienie art. 13 konwencji brukselskiej.

44 – Przywołana w przypisie 9.

45 – Zobacz ww. w przypisie 9 propozycję rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, s. 17.

46 – Propozycja rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, powołana w przypisie 9, s. 17 i 18.

47 – Krytyczne podejście do kryterium zamierzonego kierowania działalności w znacznym stopniu zob. w doktrynie, np. Y. Farah, Allocation of jurisdiction and the internet in EU law, European Law Review, nr 2/2008, s. 267.

48 – Propozycja rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (COM(1999) 348 końcowy C5‑0169/1999 – 1999/0154(CNS)) (Dz.U. C 146 17.05.2001, s. 94), 37 poprawka do art. 15. W pierwszej kolejności zaproponowane zostało brzmienie o wiele szersze, zgodnie z którym kryterium kierowania działalności zostało zastąpione przez kryterium zawarcia umowy na odległość z konsumentem, który ma miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego; zob. raport w sprawie propozycji rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych [COM(1999) 348 końcowy C5‑0169/1999 – 1999/0154(CNS)], 23 poprawka do art. 15. Poprawka ta nie została przyjęta przez Parlament; zob. wynik głosowania w sprawie 23 poprawki (Dz.U. C 146, 17.5.2001, s. 41).

49 – W preambule Komisja wskazała, że samo istnienie umowy konsumenckiej jest wyraźną przesłanką, że przedsiębiorca kierował swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania [zob. propozycja rozporządzenia Rady (WE) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych COM(2000) 689 końcowy, s. 6]. Ta preambuła Komisji wykazuje, że samo istnienie strony internetowej (pasywnej) wystarczy dla określenia jurysdykcji na podstawie szczególnych reguł dotyczących jurysdykcji w sprawach dotyczących umów konsumenckich. Poddane krytyce w doktrynie, zob. Øren, op.cit. (przypis 4), s. 682 i 683.

50 – Zobacz wspólną deklarację Rady i Komisji dotyczącą art. 15 i 73 rozporządzenia nr 44/2001, przywołaną w przypisie 10.

51 – W ramach wykładni systemowej pragnę dodać, że – jak słusznie podkreśla Komisja – dla wykładni pojęcia kierowania działalności w rozumieniu art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nie mają znaczenia wytyczne w sprawie ograniczeń wertykalnych (Dz.U. C 291, 13.10.2000, s. 1 i projekt zmian wytycznych w sprawie ograniczeń pionowych [SEC(2009) 946]), w ramach których reklama i sprzedaż przez Internet są uznawane za sprzedaż „pasywną” (zob. pkt 50 i 51 aktualnie obowiązujących wytycznych i pkt 51 i 52 projektu zmian wytycznych w związku z art. 4 lit. b) rozporządzenia Komisji (WE) nr 2790/1999 z dnia 22 grudnia 1999 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz.U. L 336, 29.12.1999, s. 21) i art. 4 lit. b) projektu zmian rozporządzenia (C(2009) 5365/2)). Celem określenia danej sprzedaży jako „pasywnej” jest bowiem uniemożliwienie dostawcy ograniczenia tego typu sprzedaży do wyłącznego terytorium lub do wyłącznej grupy nabywców i naruszenie w ten sposób art. 81 WE. Cel art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 jest jednak całkowicie odmienny: zapewnienie konsumentowi, jako słabszej stronie umowy, korzystniejszych reguł określania jurysdykcji.

52 – Dodam, że w preambule propozycji rozporządzenia Rzym I zostało stwierdzone, że strony internetowe, za pomocą których przedsiębiorca kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania „nie zawsze są stronami interaktywnymi”, i że celem strony internetowej, która umożliwia kupującym przesłanie zamówienia telefaksem, jest zawarcie umowy na odległość. Jest to argument na poparcie tezy, że kierowanie działalności nie może być ograniczone wyłącznie do interaktywnych stron internetowych, ale że pojęcie to należy rozumieć szerzej.

53 – W doktrynie tak np.: H. Gaudemet-Tallon, Compétence et exécution, op.cit. (przypis 4), s. 230, pkt 286; R. Geimer, R.A. Schütze, Europäisches Zivilverfahrensrecht: Kommentar zur EuGVVO, EuEheVO, EuZustellungsVO, EuInsVO, EuVTVO, zum Lugano-Übereinkommen und zum nationalen Kompetenz- und Anerkennungsrecht, 3 Aufl., Beck, Munich, 2010, s. 335, pkt 38; G. Droz, H. Gaudemet-Tallon, La transformation de la Convention de Bruxelles du 27 septembre 1968 en Règlement du Conseil concernant la compétence judiciaire, la reconnaissance et l’exécution des décisions en matière civile et commerciale, Revue critique de droit international privé, nr 4/2001, s. 638, pkt 45; A. Sinay-Cytermann, La protection de la partie faible en droit international privé, w: Mélanges en l’honneur de Paul Lagarde - Le droit international privé: esprit et méthodes, Dalloz, Paris, 2005, s. 743.

54 – W doktrynie tak np. też J. Kropholler, op.cit. (przypis 20), s. 231, pkt 24, który podkreśla, że pasywna strona internetowa, która nie zawiera wyłącznie reklamy, ale która zawiera również informację o możliwości zawarcia umowy za pośrednictwem listu wysłanego zwykłą pocztą, pocztą elektroniczną, telefaksem, powinna być traktowana z punktu widzenia prawnego w taki sam sposób jak interaktywna strona internetowa. Zobacz też P. Mankowski, Neues zum „Ausrichten”…, op.cit. (przypis 4), s. 239 i nast., E. Montero, op.cit. (przypis 4), s. 334; Geimer/Schütze, op.cit. (przypis 53), s. 335, pkt 38; H. Gaudemet-Tallon, Le juge compétent, op.cit. (przypis 33), s. 228.

55 – W postępowaniu prejudycjalnym, które opiera się na wyraźnym rozgraniczeniu zadań pomiędzy sądem krajowym i Trybunałem, ocena okoliczności faktycznych spoczywa na sądzie krajowym. Zobacz podobnie np. wyroki: z dnia 18 grudnia 2007 r. w sprawie C‑341/05 Laval un Partneri, Zb.Orz. s. I‑11767, pkt 45, z dnia 22 października 2009 r. w sprawach połączonych C‑261/08 i C‑348/08 Zurita García i in., Zb.Orz. s. I‑10143, pkt 34, oraz z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie C‑537/07 Gómez-Limón Sánchez-Camacho, Zb.Orz. s. I‑6525, pkt 24.

56 – Przykładowo jeżeli przedsiębiorca udostępnia konsumentom miejscowym płatny numer telefonu, zwykle konsumentom zza granicy udostępnia numer telefonu poprzedzony międzynarodowym numerem kierunkowym.

57 – W przypadku usług hotelowych chodzi np. o opcję „szukaj/zarezerwuj” pozwalającą sprawdzić dostępność pokoi w określonym okresie.

58 – Na podstawie wyroku z dnia 16 października 2008 r. w sprawie C‑298/07 Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, Rec. s. I‑7841, pkt 40 i sentencja, art. 5 ust. 1 lit. c) dyrektywy o handlu elektronicznym należy interpretować w ten sposób, iż usługodawca jest obowiązany podać usługobiorcom, zanim zostanie zawarta z nimi jakakolwiek umowa, oprócz adresu poczty elektronicznej, inne dane umożliwiające nawiązanie szybkiego kontaktu oraz bezpośrednie i skuteczne porozumiewanie się.

59 – Możliwe jest np., że przedsiębiorca poda na swojej stronie internetowej, że miał już dotychczas klientów pochodzących z wielu innych państw członkowskich lub że opublikuje na swojej stronie internetowej opinie klientów pochodzących z różnych państw członkowskich.

60 – Podobnie na gruncie doktryny Geimer/Schütze, op.cit. (przypis 53), s. 335, pkt 38.

61 – Na przykład Farah, op.cit. (przypis 47), s. 267, broni takiej interpretacji w doktrynie.

62 – Zobacz wspólną deklarację Rady i Komisji dotyczącą art. 15 i 73 rozporządzenia nr 44/2001, przywołaną w przypisie 10.

63 – Tak też P.A. Nielsen, op.cit. (przypis 20), s. 317, pkt 35, który twierdzi, że strona internetowa w języku szwedzkim kierowana jest do Szwecji, a nie do Hiszpanii. Zobacz też K. Vasiljeva, 1968 Brussels Convention and EU Council Regulation nr 44/2001: jurisdiction in consumer contracts concluded online, European Law Journal, nr 1/2004, s. 133.

64 – W doktrynie Øren, op.cit. (przypis 4), s. 690 również sygnalizuje ten punkt.

65 – Na przykład angielski.

66 – Na przykład niemiecki w Niemczech i Austrii.

67 – Jeżeli np. przedsiębiorca estoński, którego strona internetowa jest w języku estońskim, umożliwia zmianę języka na fiński, jest to przesłanka, że kieruje swoją działalność również do Finlandii. W związku z kryterium języka w sposób naturalny pojawia się pytanie, czy przedsiębiorca, który umożliwia zmianę języka strony na angielski, uwzględniając powszechne używanie angielskiego jako języka obcego, kieruje swoją działalność do wszystkich innych państw członkowskich. Moim zdaniem, możliwość zmiany języka strony na język angielski jest bez wątpienia istotną przesłanką, że przedsiębiorca kieruje swoją działalność również do wszystkich pozostałych państw członkowskich, ale sam ten fakt nie jest wystarczający. W każdym razie przy ocenie, czy przedsiębiorca kieruje swoją działalność do innych państw członkowskich, należy również uwzględnić inne kryteria.

68 – Chodzi o domeny określane jako country-code top-level domain, takie jak „.at”, „.fr”, „.de” lub „.co.uk”.

69 – W doktrynie tak też Øren, op.cit. (przypis 4), s. 690, przypis 105.

70 – Na przykład. „.com”, „.net”, „.org” lub „.eu”.

71 – Na przykład nawet cukiernik, który tradycyjnie oferuje swoje usługi na określonym, ograniczonym terytorium geograficznym, może sprzedawać swoje wyroby przez Internet i wysyłać je za granicę.

72 – Na przykład usługi fryzjerskie stanowią usługi o charakterze lokalnym, ale w każdym stanie rzeczy możliwe jest w ograniczonym zakresie, że usługodawca będzie miał również regularnie klientów zagranicznych.

73 – Podobnie Øren, op.cit. (przypis 4), s. 687.

74 – Zobacz pkt 66 i przypis 41 niniejszej opinii.

75 – Oprócz wyraźnego kierowania działalności do pewnych państw członkowskich, przedsiębiorca ma również możliwości techniczne uniemożliwienia konsumentom w niektórych krajach członkowskich dostępu do jego strony internetowej. Zobacz w doktrynie: P.A. Nielsen, op.cit. (przypis 20), s. 317, pkt 35; H. Gaudemet-Tallon, Le juge compétent, op.cit. (przypis 33), s. 227.

76 – Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń. Prawdą jest, że zakres zastosowania tego rozporządzenia jest ograniczony na mocy jego art. 2 ust. 1 do spraw, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 2 000 EUR i które nie mogłoby być zastosowane do niniejszych spraw; moim zdaniem, możliwe będzie jednak jego zastosowanie do większości pozostałych spraw w zakresie umów konsumenckich. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu bez odsetek nie przekracza 2 000 EUR, postępowanie jest zasadniczo uproszczone, ponieważ zgodnie z ogólną zasadą jest postępowaniem pisemnym (sąd, do którego sprawa jest skierowana na mocy art. 5 ust. 1 rozporządzenia przeprowadza rozprawę, jeśli uznaje to za konieczne lub jeśli wnosi o to jedna ze stron), reprezentacja przez adwokata lub przedstawiciela innego zawodu prawniczego nie jest obowiązkowa (art. 10).

77 – Rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (Dz.U. L 399, s. 1).

78 – Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.U. L 143, s. 15).

79 – Artykuły 32–56 rozporządzenia nr 44/2001.

80 – Zobacz podobnie art. 1 rozporządzenia nr 861/2007 i art. 1 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 1896/2006.

81 – Co się tyczy swobodnego przepływu nakazów zapłaty, zob. art. 1 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 1896/2006. W sprawie swobodnego przepływu wyroków, ugód sądowych oraz dokumentów urzędowych, zob. art. 1 rozporządzenia nr 805/2004. Co się tyczy celów rozporządzenia nr 44/2001, zob. motyw 2 rozporządzenia, który wskazuje, że „[r]óżnice pomiędzy przepisami poszczególnych państw o jurysdykcji i uznawaniu orzeczeń utrudniają należyte funkcjonowanie rynku wewnętrznego”, oraz że nieodzownym jest wydanie „przepisów celem ujednolicenia przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych oraz uproszczenia formalności ze względu na szybkie i nieskomplikowane uznawanie i wykonywanie orzeczeń z państw członkowskich związanych niniejszym rozporządzeniem”.

82 – Ponadto Nielsen, op.cit. (przypis 20), s. 316, pkt 30, podkreśla zasadniczo, że konsumenci będą bardziej skłonni dokonywać zakupów za pośrednictwem Internetu, jeśli będzie istniał zrozumiały dla nich proces ich ochrony – jeśli będą np. wiedzieć, że mają możliwość wystąpić z powództwem w państwie członkowskim, na terytorium którego mają miejsce zamieszkania.

83 – Na mocy art. 3 ust. 2 dyrektywa o usługach „nie dotyczy zasad międzynarodowego prawa prywatnego, a zwłaszcza zasad regulujących prawo mające zastosowanie do zobowiązań umownych i pozaumownych, także tych, które gwarantują, że konsumenci będą korzystać z ochrony przyznanej im na mocy zasad ochrony konsumentów określonych w przepisach dotyczących konsumentów obowiązujących w ich państwie członkowskim”. Z brzmienia tego artykułu można wywieść, że dotyczy on wyłącznie przepisów regulujących prawo mające zastosowanie do zobowiązań umownych i deliktowych, ale Komisja w „Podręczniku wdrażania dyrektywy o usługach” http://ec.europa.eu/internal_market/services/services-dir/proposal_en.htm#handbook, s. 17) stwierdza, w związku z tym artykułem, że dyrektywa nie dotyczy jurysdykcji, ponieważ kwestie te reguluje rozporządzenie nr 44/2001.

84 – Dodam, że w motywie 95 dyrektywy o usługach wymienione są jako przykład takich obiektywnych różnic, między innymi, koszty dodatkowe ponoszone ze względu na odległość lub charakterystykę techniczną świadczenia usługi lub odmienne warunki rynkowe, takie jak wyższy lub niższy popyt spowodowany sezonowością, różnymi okresami urlopowymi w państwach członkowskich lub cenami ustalanymi przez różnych konkurentów, lub dodatkowe ryzyko związane z przepisami innymi niż obowiązujące w państwie członkowskim prowadzenia przedsiębiorstwa.

85 – W doktrynie podobne stanowisko zajmują np. też Geimer/Schütze, op.cit. (przypis 53), s. 335, pkt 38; H.W. Micklitz, P. Rott, Vergemeinschaftung des EuGVÜ in der Verordnung (EG) Nr 44/2001, Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht, nr 11/2001, s. 331; J.P. Beraudo, Actualité: le règlement (CE) du Conseil du 22 décembre 2000 concernant la compétence judiciaire, la reconnaissance et l’exécution des décisions en matière civile ou commerciale, JurisClasseur procédure civile, 2002, fasc. 52, pkt 32; J.J. Fawcett, J.M. Harris, M. Bridge, International Sale of Goods in the Conflict of Laws, Oxford University Press, Oxford, 2005, s. 501, pkt 10.16.