WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)
z dnia 15 grudnia 2011 r.(*)
Pracownicy migrujący – Zabezpieczenie społeczne – Umowa w sprawie swobodnego przepływu osób między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją Szwajcarską z drugiej strony – Rozporządzenie (EWG) nr 1408/71 – Obywatel państwa członkowskiego, który wykonywał działalność zawodową w Szwajcarii – Powrót do państwa pochodzenia
W sprawie C‑257/10
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Högsta förvaltningsdomstolen (dawniej Regeringsrätten) (Szwecja) postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2010 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 25 maja 2010 r., w postępowaniu:
Försäkringskassan
przeciwko
Elisabeth Bergström,
TRYBUNAŁ (trzecia izba),
w składzie: K. Lenaerts, prezes izby, E. Juhász (sprawozdawca), G. Arestis, T. von Danwitz i D. Šváby, sędziowie,
rzecznik generalny: J. Mazák,
sekretarz: C. Strömholm, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 4 maja 2011 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Elisabeth Bergström przez U. Öberga oraz I. Otkena Erikssona, advokater,
– w imieniu rządu szwedzkiego przez K. Petkovską oraz A. Falk, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu fińskiego przez H. Leppo, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez E. Jenkinson oraz L. Seeborutha, działających w charakterze pełnomocników, jak również R. Palmera, barrister,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez V. Kreuschitza oraz J. Enegrena, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 21 czerwca 2011 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 1 i art. 72 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U. L 149, s. 2), zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1386/2001 z dnia 5 czerwca 2001 r. (Dz.U. L 187, s. 1) (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1408/71”), jak również Umowy w sprawie swobodnego przepływu osób zawartej między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją Szwajcarską z drugiej strony, podpisanej w Luksemburgu w dniu 21 czerwca 1999 r. (Dz.U. 2002, L 114, s. 6, zwanej dalej „umową”).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy E. Bergström, obywatelka szwedzką, a Försäkringskassan (zwaną dalej „krajowym zakładem ubezpieczeń społecznych”) w przedmiocie odmowy uwzględnienia okresu pracy najemnej wykonywanej przez zainteresowaną w Szwajcarii do celów obliczenia kwoty świadczeń rodzinnych przewidzianych na edukację dziecka.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Preambuła do umowy ma następujące brzmienie:
„[Umawiające się strony] [są]
przekonane, że swobodny przepływ osób między terytoriami umawiających się stron jest kluczowym elementem dla harmonijnego rozwoju stosunków między nimi,
zdecydowane wprowadzić swobodny przepływ osób między sobą na podstawie postanowień stosowanych we Wspólnocie Europejskiej,
[…]” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej umowy poniżej].
4 Artykuł 1 tej umowy stanowi:
„Celem niniejszej umowy dla dobra obywateli państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej i Szwajcarii jest:
a) przyznanie prawa wjazdu, pobytu, podejmowania pracy najemnej, osiedlenia się w celu prowadzenia działalności na własny rachunek oraz prawa do przebywania na terytorium umawiających się stron;
[…]
d) przyznanie tych samych warunków życia, zatrudnienia i pracy, jak te przyznane własnym obywatelom”.
5 Zgodnie z art. 2 tej umowy, zatytułowanym „Zakaz dyskryminacji”, „obywatele jednej z umawiających się stron, którzy zgodnie z prawem przebywają na terytorium drugiej umawiającej się strony, nie mogą być, na podstawie umowy i zgodnie z przepisami załączników I, II i III do tej umowy, dyskryminowani ze względu na swą przynależność państwową”.
6 Artykuł 8 omawianej umowy stanowi:
„Umawiające się strony uwzględniają, zgodnie z załącznikiem II, koordynację systemów zabezpieczenia społecznego, szczególnie w celu:
a) zagwarantowania równości traktowania;
[…]
c) sumowania, w celu nabycia i zachowania prawa do świadczenia i obliczenia takich świadczeń, wszelkich okresów branych pod uwagę przez ustawodawstwo krajowe zainteresowanych państw;
d) wypłacania świadczeń osobom mającym miejsce zamieszkania na terytorium umawiających się stron;
[…]”.
7 Artykuł 1 załącznika II do umowy, zatytułowany „Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego”, ma następujące brzmienie:
„1. Umawiające się strony postanawiają stosować w stosunkach między sobą, w obszarze koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, akty prawa wspólnotowego, do których czyni się odesłanie, obowiązujące w dniu podpisania umowy i zmienione postanowieniami sekcji A niniejszego załącznika lub aktami z nim równoważnymi.
2. Termin »państwo (państwa) członkowskie« znajdujące się w aktach prawnych, do których odsyła sekcja A niniejszego załącznika, dotyczy, poza państwami objętymi przedmiotowymi aktami prawa wspólnotowego, Szwajcarii”.
8 Punkt 1 sekcji A załącznika II do umowy, zatytułowany „Akty prawne, do których stosuje się odniesienie”, stanowi:
„371 R 1408 […]: rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie zastosowania systemu zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie,
[…]”.
9 Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia nr 1408/71, zatytułowany „Zasada równego traktowania”, stanowi:
„Osoby zamieszkujące terytorium jednego z państw członkowskich i do których stosują się przepisy niniejszego rozporządzenia, podlegają obowiązkom i korzystają z praw wynikających z ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego na tych samych warunkach co obywatele tego państwa, z zastrzeżeniem przepisów szczególnych zawartych w niniejszym rozporządzeniu”.
10 Zgodnie z art. 13 ust. 2 lit. f) tego rozporządzenia:
„Osoba, która przestaje podlegać ustawodawstwu państwa członkowskiego, a nie podlega ustawodawstwu innego państwa członkowskiego zgodnie z jedną z zasad ustanowionych w akapitach poprzednich lub zgodnie z jednym z wyjątków lub przepisów szczególnych, określonych w art. 14–17, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium zamieszkuje, wyłącznie zgodnie z przepisami tego ustawodawstwa”.
11 Artykuł 23 omawianego rozporządzenia, znajdujący się w tytule III, zawierającym przepisy szczególne dla różnych kategorii świadczeń, w rozdziale 1, zatytułowanym „Choroba i macierzyństwo”, stanowi:
„1. Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo przewiduje ustalanie wysokości świadczeń pieniężnych na podstawie przeciętnego wynagrodzenia lub przeciętnych składek, ustala to średnie wynagrodzenie lub składki wyłącznie na podstawie wynagrodzenia osiąganego lub składek uiszczonych z uwzględnieniem tego ustawodawstwa.
2. Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo przewiduje, że ustalanie wysokości świadczeń pieniężnych opiera się na wynagrodzeniu zryczałtowanym, uwzględnia wyłącznie wynagrodzenie zryczałtowane lub, w odpowiednim przypadku, średnią zryczałtowanych wynagrodzeń odpowiadającą okresom ubezpieczenia ukończonym z uwzględnieniem tego ustawodawstwa.
[…]”.
12 Artykuł 72 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Sumowanie okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek”, znajdujący się w tytule III, w rozdziale 7, zatytułowanym z kolei „Świadczenia rodzinne”, stanowi:
„Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo uzależnia nabycie prawa do świadczeń od ukończenia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek, uwzględnia w tym celu, w niezbędnym zakresie, okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek ukończone na terytorium innych państw członkowskich, tak jak gdyby chodziło o okresy ukończone z uwzględnieniem stosowanego przez nią ustawodawstwa”.
13 Artykuł 89 rozporządzenia nr 1408/71 stanowi:
„Szczególne warunki stosowania ustawodawstw niektórych państw członkowskich wymienione są w załączniku VI”.
14 Punkt 1 sekcji N załącznika VI do tego rozporządzenia, zatytułowany „Szwecja”, stanowi, że „przy stosowaniu art. 72 rozporządzenia uprawnienie danej osoby do zasiłku rodzinnego określa się przez uznanie okresów ubezpieczenia ukończonych w innym państwie członkowskim jako opartych na takim samym średnim dochodzie jak okresy ubezpieczenia szwedzkiego, z którymi są one sumowane”. Przepis ten został następnie uchylony rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1992/2006 z dnia 18 grudnia 2006 r. zmieniającym rozporządzenie nr 1408/71 (Dz.U. L 392, s. 1).
Uregulowania krajowe
15 Socialförsäkringslag (1999:799) [ustawa (1999:799) o ubezpieczeniach społecznych] w rozdziale 3, zatytułowanym „Ochrona w ramach ubezpieczenia społecznego”, stanowi między innymi, co następuje:
„Artykuł 1 – Każda osoba zamieszkująca w Szwecji jest uprawniona na zasadach określonych w lag om allmän försäkring (1962:381) [ustawie (1962:381) o powszechnym systemie ubezpieczeń, zwanej dalej »ustawą o powszechnym systemie ubezpieczeń«] do następujących świadczeń:
1) zwrotu kosztów leczenia itp., zgodnie z rozdziałem 2, jeśli chodzi o świadczenia, o których postanowił zakład ubezpieczeń społecznych;
2) zasiłku rodzicielskiego na poziomie najniższym i na poziomie podstawowym;
3) zasiłku chorobowego i za utratę zdolności do pracy w formie świadczenia gwarantowanego;
[…]
Artykuł 4 – Każda osoba zatrudniona w Szwecji jest uprawniona na zasadach określonych w ustawie o powszechnym systemie ubezpieczeń do następujących świadczeń:
1) świadczeń chorobowych i zasiłku ciążowego;
2) zasiłku rodzicielskiego powyżej najniższego poziomu oraz tymczasowego zasiłku rodzicielskiego;
3) świadczeń chorobowych oraz za utratę zdolności do pracy ustalanych na podstawie kryterium dochodowego;
[…]”.
16 Ustawa o powszechnym systemie ubezpieczeń stanowi w szczególności:
„Rozdział 3. Świadczenia chorobowe
Artykuł 2 – Podstawę ustalenia świadczeń chorobowych stanowi roczny dochód pieniężny, który – jak można oczekiwać – ubezpieczony osiągnie z działalności zawodowej wykonywanej w Szwecji, w charakterze bądź pracownika najemnego (wynagrodzenie za pracę), bądź z innych źródeł (dochód z innej działalności zarobkowej). […] Dochód stanowiący podstawę ustalenia świadczeń chorobowych określa zakład ubezpieczeń […].
W sytuacji gdy zakład ubezpieczeń nie posiada wszystkich koniecznych informacji, ustalenie dochodu stanowiącego podstawę obliczenia świadczeń chorobowych opiera się na informacjach, jakie zakład uzyska od ubezpieczonego lub jego pracodawcy lub jakie wynikają z rozliczenia podatku dochodowego ubezpieczonego. Ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy nie wlicza się do dochodu stanowiącego podstawę ustalenia świadczeń chorobowych ponad kwotę, która zostałaby wypłacona tytułem wynagrodzenia za pracę wykonaną w trakcie odpowiadającego niewykorzystanemu urlopowi okresu.
Rozdział 4. Zasiłek rodzicielski
[…]
Artykuł 6 – Zasiłek rodzicielski w pełnej wysokości wynosi nie mniej niż 60 SEK dziennie (najniższy poziom).
Zasiłek rodzicielski wypłacany jest przez pierwsze 180 dni w wysokości odpowiadającej świadczeniu chorobowemu rodzica, obliczanemu w sposób określony w akapicie piątym, jeśli rodzic był ubezpieczony przed urodzeniem dziecka lub oczekiwaną datą porodu przez co najmniej 240 kolejnych dni w zakresie świadczenia chorobowego powyżej najniższego poziomu, w sytuacji gdy zakład ubezpieczeń społecznych posiadał wiedzę na temat wszystkich okoliczności. Jednak zasiłek rodzicielski przez pierwsze 180 dni jest wypłacany zawsze co najmniej w wysokości pełnego zasiłku rodzicielskiego, 150 SEK dziennie (poziom podstawowy). W odniesieniu do rodzica uprawnionego zgodnie z art. 4 rozdziału 3 [ustawy (1999:799) o ubezpieczeniach społecznych] zasada ta stosuje się pod warunkiem, że rodzic ten spełnia przesłanki określone w zdaniu pierwszym.
Poza przepisami zawartymi w akapicie drugim zasiłek rodzicielski wypłaca się:
– przez 210 dni do wysokości odpowiadającej świadczeniom chorobowym rodzica obliczonym zgodnie z akapitem piątym, lecz co najmniej na poziomie podstawowym, oraz
– przez 90 dni do wysokości odpowiadającej poziomowi najniższemu.
[…]”.
Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne
17 Elisabeth Bergström, obywatelka Szwecji, w styczniu 1994 r. osiedliła się w Szwajcarii i wykonywała tam działalność zawodową do dnia 19 marca 2002 r., gdy urodziła córkę. Następnie w dniu 1 września 2002 r. powróciła do Szwecji ze swym mężem i córką. Mąż E. Bergström podjął niezwłocznie zatrudnienie w Szwecji, podczas gdy ona sama nie wykonywała działalności zarobkowej, by móc opiekować się córką. Wystąpiła natomiast z wnioskiem o wypłatę od dnia 16 marca 2003 r. zasiłku rodzicielskiego w wysokości dziennych świadczeń chorobowych (zwanego dalej „APE-IJ”), obliczonych na podstawie dochodu, jaki otrzymywała z działalności zawodowej w Szwajcarii.
18 Krajowy zakład ubezpieczeń społecznych postanowił przyznać E. Bergström zasiłek rodzicielski na poziomie podstawowym (zwany dalej „APE”), uznając, że nie mogła ubiegać się o APE-IJ, ponieważ nie wykonywała działalności zawodowej w Szwecji przez 240 dni poprzedzających poród, co uprawniałoby ją do świadczeń chorobowych wyższych niż na poziomie podstawowym.
19 Elisabeth Bergström zaskarżyła tę decyzję przed länsrätten i Stockholms län (sądem administracyjnym w Sztokholmie). Ten oddalił skargę, motywując to tym, że APE-IJ stanowił świadczenie związane z wykonywaniem działalności zawodowej, a ponadto aby być uprawnionym do takiego świadczenia, ubezpieczony musiał osobiście wykonywać pracę w Szwecji w czasie wystarczająco bliskim okresowi, w odniesieniu do którego ubiegano się o zasiłek. Tym samym okoliczność zatrudnienia w Szwecji małżonka ubezpieczonego nie była wystarczająca.
20 Elisabeth Bergström wniosła więc apelację do Kammarrätten i Stockholm (apelacyjnego sądu administracyjnego w Sztokholmie), który, orzekając co do istoty sprawy, stwierdził, że E. Bergström spełniała warunek czasowy ustanowiony w szwedzkich przepisach odnośnie do 240 dni wykonywania działalności zawodowej w związku ze swą działalnością w Szwajcarii. Elisabeth Bergström mogła więc ubiegać się o świadczenie w wysokości powyżej poziomu APE, obliczone w oparciu o jej zatrudnienie w Szwajcarii.
21 Krajowy zakład ubezpieczeń społecznych odwołał się od tego wyroku i wniósł o podtrzymanie orzeczenia länsrätten i Stockholms län. Elisabeth Bergström wnosiła o oddalenie tego żądania.
22 Zdaniem sądu krajowego bezsporne w sprawie jest, że zgodnie z art. 13 ust. 2 lit. f) rozporządzenia nr 1408/71 E. Bergström podlega ustawodawstwu szwedzkiemu, mimo że nie pracowała w Szwecji. Jednak nie spełnia wymogów określonych w prawie krajowym dla przyznania APE‑IJ.
23 Warunek wykonywania działalności zawodowej w Szwecji pozwalającej na bycie ubezpieczonym w zakresie świadczeń chorobowych przez co najmniej 240 kolejnych dni przed urodzeniem dziecka nie został spełniony. Pytanie, czy należy przyjmować, że E. Bergström spełniła ten wymóg poprzez zatrudnienie w Szwajcarii.
24 Ponadto E. Bergström nie była zatrudniona i nie pobierała dochodu, który na podstawie prawa szwedzkiego powinien stanowić podstawę ustalenia dziennych świadczeń chorobowych. Pytanie, czy celem stosowania tych przepisów należy uwzględnić dochód z zatrudnienia w Szwajcarii.
25 Z tych względów Högsta förvaltningsdomstolen postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy prawo unijne, w szczególności [umowa] i art. 72 rozporządzenia nr 1408/71, dopuszcza, by okres odniesienia wymagany do przyznania opartego na kryterium dochodowym świadczenia rodzinnego, którego celem jest umożliwienie sprawowania opieki nad dzieckiem, był w całości ukończony poprzez zatrudnienie i ubezpieczenie w Szwajcarii?
2) Czy prawo unijne, w szczególności [umowa] i art. 3 ust. 1 oraz art. 72 rozporządzenia nr 1408/71, dopuszcza, by dochód osiągany w Szwajcarii był zrównany z dochodem krajowym w ramach oceny kwestii uprawnienia do opartych na kryterium dochodowym świadczeń rodzinnych otrzymywanych celem możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
26 Udzielenie odpowiedzi na tak postawione pytania wymaga, by sytuacja rozpatrywana w postępowaniu przed sądem krajowym mieściła się w zakresie stosowania umowy. W tym względzie należy zauważyć, że sytuacja E. Bergström jest sytuacją pracownika będącego obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, który po tym jak zakończył wykonywanie działalności zawodowej na terytorium drugiej umawiającej się strony, powraca do swego państwa członkowskiego pochodzenia, w którym składa wniosek o zasiłek rodzinny przewidziany przepisami tego państwa członkowskiego w oparciu o wcześniej wykonywaną działalność zawodową.
27 Co się tyczy kwestii zakresu stosowania umowy, należy zauważyć, po pierwsze, że zgodnie z drugim zdaniem preambuły umowy umawiające się strony są „zdecydowane wprowadzić swobodny przepływ osób między sobą na podstawie postanowień stosowanych we Wspólnocie Europejskiej”.
28 Swoboda ta napotykałaby przeszkodę, gdyby obywatel jednej z umawiających się stron ponosił w swoim państwie pochodzenia niekorzystne skutki tego, że skorzystał z prawa do swobodnego przepływu.
29 Należy przypomnieć, po drugie, że art. 8 umowy przewiduje, że umawiające się strony regulują, zgodnie z załącznikiem II do tej umowy, koordynację systemów zabezpieczenia społecznego, szczególnie w celu, który został w nim wskazany. Przepis ten nie czyni ani bezpośredniego, ani pośredniego odniesienia do jakiegokolwiek wymogu dotyczącego miejsca pobytu osób, wobec których omawiane przepisy w zakresie zabezpieczenia społecznego miałyby znajdować zastosowanie, czy też dotyczącego wyznaczenia umawiającej się strony, która miałaby je stosować.
30 Wśród celów wytyczonych przez omawiany art. 8, wymienia się w lit. a) „równość traktowania”. Wyraźne i ogólne odesłanie do tej zasady wskazuje, że w zakresie stosowania tego przepisu omawiana zasada znajduje zastosowanie niezależnie od art. 2 umowy, który warunkuje stosowanie zasady niedyskryminacji od pobytu danej osoby na terytorium drugiej umawiającej się strony.
31 Po trzecie, pkt 1 sekcji A załącznika II umowy przewiduje stosowanie pomiędzy umawiającymi się stronami rozporządzenia nr 1408/71, z zastrzeżeniem określonych dostosowań, które nie są jednak istotne dla oceny postawionego pytania. Zgodnie z art. 1 ust. 2 tego załącznika termin „państwo(-a) członkowskie” znajdujący się w aktach prawnych, do których odsyła sekcja A tego załącznika, dotyczy, poza państwami objętymi przedmiotowymi aktami prawa wspólnotowego, Szwajcarii.
32 Wreszcie należy przypomnieć, że rozporządzenie nr 1408/71 znajduje zastosowanie nie tylko do świadczeń rodzinnych, lecz również do innych kategorii świadczeń, wśród których wymienić można, tytułem przykładu, świadczenia emerytalne.
33 Z tego wynika, że bez zastosowania zasady sumowania okresów po powrocie pracownika do swego państwa pochodzenia koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego pomiędzy Konfederacją Szwajcarską a państwami członkowskimi Unii byłaby wykluczona w niedającej się pominąć liczbie wypadków, między innymi w zakresie nabycia uprawnień do świadczeń emerytalnych.
34 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że umowa oraz rozporządzenie nr 1408/71 znajdują zastosowanie do sytuacji pracownika takiego jak opisany w pkt 26 niniejszego wyroku.
W przedmiocie pytania pierwszego
35 Poprzez swoje pytanie sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy na podstawie umowy i rozporządzenia nr 1408/71, w sytuacji gdy ustawodawstwo państwa członkowskiego uzależnia przyznanie świadczenia rodzinnego, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, od ukończenia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek, właściwa instytucja tego państwa członkowskiego powinna uwzględnić w celu przyznania takiego świadczenia okresy ukończone w całości na terytorium Konfederacji Szwajcarskiej.
36 Z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi wynika, że zgodnie z uregulowaniem krajowym, aby E. Bergström mogła ubiegać się o APE‑IJ, powinna przedstawić zaświadczenia o okresie działalności zawodowej trwającej przez 240 dni poprzedzających poród. Cały ten okres działalności zawodowej E. Bergström ukończyła na terytorium Konfederacji Szwajcarskiej.
37 Bezsporne jest, że zasiłek, o który wystąpiła E. Bergström, stanowi świadczenie rodzinne w rozumieniu art. 1 lit. u) ppkt i) rozporządzenia nr 1408/71.
38 Odpowiedź na postawione pytanie wymaga wykładni art. 8 lit. c) umowy oraz art. 72 rozporządzenia nr 1408/71, które przewidują zastosowanie zasady zwanej „sumowaniem” w celu nabycia prawa do omawianego świadczenia.
39 Niektórzy uczestnicy postępowania, którzy przedłożyli swe uwagi Trybunałowi, twierdzą, opierając się na pojęciu „sumowania”, że logicznie rzecz biorąc pojęcie to wymaga istnienia co najmniej dwóch okresów działalności, ukończonych w różnych państwach członkowskich. Tym samym państwo członkowskie właściwej instytucji ma prawo postanowić, że w celu w celu przyznania świadczenia okres działalności powinien zostać ukończony na jego terytorium, co wykluczałoby możliwość uwzględnienia wyłącznie jednego okresu ukończonego na terytorium innego państwa członkowskiego celem nabycia prawa do świadczenia z zabezpieczenia społecznego.
40 Taka wykładnia nie może być stosowana.
41 Zarówno brzmienie art. 8 lit. c) umowy, jak i art. 72 rozporządzenia nr 1408/71 są jednoznaczne. Zgodnie z pierwszym z tych przepisów sumowanie oznacza „wszelkie okresy” uwzględnianie przez różne krajowe systemy prawne, podczas gdy drugi przepis wymaga uwzględnienia w ramach sumowania „okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek ukończonych na terytorium innych państw członkowskich”, tak jak gdyby chodziło o okresy ukończone z uwzględnieniem ustawodawstwa właściwej instytucji.
42 Należy przypomnieć, że rozporządzenie nr 1408/71 zostało wydane na podstawie art. 51 traktatu EWG (następnie art. 51 traktatu WE, następnie, po zmianie, art. 42 WE), który upoważnia Radę Unii Europejskiej do przyjmowania w dziedzinie zabezpieczenia społecznego środków niezbędnych do ustanowienia swobodnego przepływu pracowników, ustanawiając między innymi w tym celu system umożliwiający pracownikom migrującym oraz uprawnionym osobom od nich zależnym zaliczenie „wszystkich okresów” uwzględnianych w prawie poszczególnych państw w celu nabycia i zachowania prawa do świadczeń oraz naliczenia wysokości świadczeń.
43 Taka wykładnia jest zgodna z celem umowy, którym jest zapewnienie swobodnego przepływu osób między Konfederacją Szwajcarską a Wspólnotą. Przestrzega ona również zasady równego traktowania wprowadzonej w art. 8 lit. a) umowy, ponieważ zmierza do zagwarantowania tego, by korzystanie z prawa do swobodnego przepływu nie skutkowało pozbawieniem pracownika migrującego korzyści płynących z zabezpieczenia społecznego w porównaniu z innymi pracownikami, którzy nie skorzystali z takiego prawa.
44 Tym samym właściwa instytucja państwa członkowskiego nie mogłaby wymagać, by w celu przyznania świadczenia rodzinnego oprócz okresu zatrudnienia lub działalności ukończonego w innym państwie, w niniejszym przypadku w Szwajcarii, ukończony został inny okres ubezpieczenia na terytorium państwa tej instytucji.
45 W rezultacie na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć w ten sposób, że na podstawie art. 8 lit. c) umowy i art. 72 rozporządzenia nr 1408/71, w sytuacji gdy ustawodawstwo państwa członkowskiego uzależnia przyznanie świadczenia rodzinnego, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu przed sądem krajowym, od ukończenia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek, właściwa instytucja tego państwa członkowskiego powinna uwzględnić w celu przyznania takiego świadczenia okresy ukończone w całości na terytorium Konfederacji Szwajcarskiej.
W przedmiocie pytania drugiego
46 Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy, w razie udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze, celem umowy i rozporządzenia nr 1408/71 jest zrównanie dochodu z działalności zawodowej pobieranego w Szwajcarii z dochodem krajowym, służącym w Szwecji za podstawę do obliczenia wysokości żądanych świadczeń rodzinnych.
47 Z przedstawionych Trybunałowi akt sprawy wynika, że E. Bergström wystąpiła o przyznanie zasiłku rodzinnego, którego wysokość jest równa dietom dziennym ustalonym zgodnie z zasadami ubezpieczenia chorobowego (APE‑IJ). Rozpatrywane świadczenie rodzinne jest związane z rocznym dochodem z działalności zawodowej ubezpieczonego.
48 W takiej sytuacji należy zatem, w celu obliczenia wysokości świadczeń rodzinnych tej szczególnej kategorii, uwzględnić właściwe zasady rozporządzenia nr 1408/71 dotyczące działu zabezpieczenia społecznego „choroby”.
49 Zasady te zawarte są w art. 23 rozporządzenia nr 1408/71. Niezależnie od tego, czy ustalenie dochodu stanowiącego podstawę obliczenia świadczeń pieniężnych wynika ze stosowania art. 23 ust. 1, czy art. 23 ust. 2, omawiany dochód ustala się bądź jako wynagrodzenie osiągane podczas ukończonych okresów w ramach ustawodawstwa instytucji właściwej, bądź uwzględniając wynagrodzenie zryczałtowane lub w odpowiednim przypadku średnią zryczałtowanych wynagrodzeń odpowiadającą okresom ubezpieczenia ukończonym z uwzględnieniem tego ustawodawstwa, to znaczy w niniejszym przypadku ustawodawstwa szwedzkiego.
50 Takie rozwiązanie jest spójne z zasadą zawartą w pkt 1 sekcji N załącznika VI do rozporządzenia nr 1408/71, stosowaną ratione temporis, która przewiduje, że przy stosowaniu art. 72 tego rozporządzenia uprawnienie danej osoby do zasiłku rodzinnego określa się przez uznanie okresów ubezpieczenia ukończonych w innym państwie członkowskim jako opartych na takim samym średnim dochodzie jak okresy ubezpieczenia szwedzkiego, z którymi są one sumowane.
51 W sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym E. Bergström nie otrzymywała jednak żadnego dochodu w Szwecji przez 240-dniowy okres odniesienia.
52 W takiej sytuacji, w celu nadania skuteczności art. 8 lit. c) umowy oraz art. 72 rozporządzenia nr 1408/71 w wykładni przedstawionej w pkt 45 niniejszego wyroku, jak również w celu spełnienia wymogu równości traktowania ustanowionego w art. 8 lit. a) umowy i w art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia, dochody odniesienia E. Bergström należy obliczyć z uwzględnieniem dochodów osoby, która wykonuje w Szwecji porównywalną działalność i która posiada doświadczenie i kwalifikacje zawodowe również porównywalne z doświadczeniem i kwalifikacjami zainteresowanej.
53 Na pytanie drugie należy zatem odpowiedzieć następująco: wykładni art. 8 lit. a) umowy oraz art. 3 ust. 1, art. 23 ust. 1 i 2, art. 72 rozporządzenia nr 1408/71, jak również pkt 1 sekcji N załącznika VI do tego rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że w wypadku gdy wysokość świadczenia rodzinnego, takiego jak rozpatrywane w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym, musi zostać ustalona zgodnie z zasadami dotyczącymi świadczenia w razie choroby, należy obliczyć tę kwotę, przyznaną na rzecz osoby, która ukończyła okresy działalności zawodowej konieczne do nabycia tego prawa w całości na terytorium innej umawiającej się strony, na podstawie dochodów osoby posiadającej porównywalne doświadczenie oraz kwalifikacje zawodowe i wykonującej porównywalną działalność na terytorium państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o to świadczenie.
W przedmiocie kosztów
54 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:
1) Wykładni art. 8 lit. c) Umowy w sprawie swobodnego przepływu osób zawartej między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją Szwajcarską z drugiej strony, podpisanej w Luksemburgu w dniu 21 czerwca 1999 r., oraz art. 72 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1386/2001 z dnia 5 czerwca 2001 r., należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji gdy ustawodawstwo państwa członkowskiego uzależnia przyznanie świadczenia rodzinnego, takiego jak rozpatrywane w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym, od ukończenia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek, właściwa instytucja tego państwa członkowskiego powinna uwzględnić w celu przyznania takiego świadczenia okresy ukończone w całości na terytorium Konfederacji Szwajcarskiej.
2) Wykładni art. 8 lit. a) wspomnianej umowy oraz art. 3 ust. 1, art. 23 ust. 1 i 2, art. 72 rozporządzenia nr 1408/71, zmienionego rozporządzeniem nr 1386/2001, jak również pkt 1 sekcji N załącznika VI do tego rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że w wypadku gdy wysokość świadczenia rodzinnego, takiego jak rozpatrywane w sprawie w postępowaniu przed sądem krajowym, musi zostać ustalona zgodnie z zasadami dotyczącymi świadczenia w razie choroby, należy obliczyć tę kwotę, przyznaną na rzecz osoby, która ukończyła okresy działalności zawodowej konieczne do nabycia tego prawa w całości na terytorium innej umawiającej się strony, na podstawie dochodów osoby posiadającej porównywalne doświadczenie oraz kwalifikacje zawodowe i wykonującej porównywalną działalność na terytorium państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o to świadczenie.
Podpisy