WYROK SĄDU (czwarta izba)

z dnia 12 października 2011 r.(*)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Hiszpański rynek zakupu i pierwszego przetworzenia surowca tytoniowego – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Ustalanie cen i podział rynku – Grzywny – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Górna granica wynosząca 10% obrotu – Skutek odstraszający – Okoliczności łagodzące

W sprawie T‑41/05

Alliance One International, Inc., dawniej Dimon Inc., z siedzibą w Danville, Wirginia (Stany Zjednoczone), reprezentowana początkowo przez L. Bergkampa, H. Cogelsa, J. Dhonta, M. Marañon Hermoso oraz A. Emcha, a następnie przez M. Odriozolę Aléna, J. Folguerę Crespa, P. Vidal Martínez, M. Barrantes Diaz oraz A. João Vide, adwokatów,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez É. Gippiniego Fourniera oraz F. Amata, a następnie przez É. Gippiniego Fourniera, N. Khana oraz J. Bourkego, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot żądanie stwierdzenia częściowej nieważności decyzji Komisji C(2004) 4030 wersja ostateczna z dnia 20 października 2004 r. w sprawie postępowania zgodnie z art. 81 ust. 1 [WE] (sprawa COMP/C.38.238/B.2 – Surowiec tytoniowy – Hiszpania) oraz, posiłkowo, żądanie obniżenia kwoty grzywny nałożonej na skarżącą we wskazanej decyzji,

SĄD (czwarta izba),

w składzie: O. Czúcz, prezes, I. Labucka i K. O’Higgins (sprawozdawca), sędziowie,

sekretarz: C. Kantza, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 17 czerwca 2009 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności powstania sporu

1.     Skarżąca i postępowania administracyjne

1        Skarżąca, Dimon Inc., obecnie Alliance One International Inc., jest amerykańską spółką z siedzibą w Wirginii (Stany Zjednoczone). Skarżąca jest spółką dominującą grupy, w skład której wchodzi ponad sto spółek działających w branży tytoniowej (zwanej dalej „grupą Dimon”). Jej głównym przedmiotem działalności jest dostarczanie przetworzonego tytoniu producentom papierosów. W tym celu spółka ta zaopatruje się w przetworzony tytoń w szczególności u spółki Agroexpansión SA.

2        Agroexpansión jest jednym z czterech przedsiębiorstw zajmujących się pierwszym przetworzeniem surowca tytoniowego w Hiszpanii (zwanych dalej „przetwórcami”).

3        Trzej pozostali przetwórcy to: Compañia española de tabaco en rama SA (zwana dalej „Cetarsą”), Tabacos Españoles SL (zwana dalej „Taes”) i World Wide Tobacco España SA (zwana dalej „WWTE”).

4        Z początku Agroexpansión była przedsiębiorstwem rodzinnym. Została założona w 1988 r. przez pana B., który do końca 2004 r. pełnił w niej funkcję dyrektora generalnego. W latach 1994–1997 kapitał spółki należał w równych częściach do żony pana B. i innej spółki hiszpańskiej WW Marpetrol SA.

5        W dniu 18 listopada 1997 r. Intabex Netherlands BV (zwana dalej „Intabexem”) nabył wszystkie akcje Agroexpansión. Sam Intabex wchodził w skład grupy spółek Intabex, która w kwietniu 1997 r. została przejęta przez skarżącą.

6        W dniach 3 i 4 października 2001 r. Komisja Wspólnot Europejskich, dysponując informacjami, zgodnie z którymi hiszpańscy przetwórcy i producenci surowca tytoniowego dopuścili się naruszeń art. 81 WE, przeprowadziła na podstawie art. 14 rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzającego w życie art. [81 WE] i [82 WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204), kontrole w pomieszczeniach trzech spośród przetwórców, mianowicie Agroexpansión, Cetarsy i WWTE, jak również w pomieszczeniach Asociación Nacional de Empresas Transformadoras de Tabaco (zwanego dalej „Anetab”).

7        W dniu 3 października 2001 r. Komisja przeprowadziła również kontrole w pomieszczeniach Maison des métiers du tabac (cechu tytoniowego) oraz Europejskiej Federacji Przetwórców Tytoniu, a w dniu 5 października 2001 r. – w pomieszczeniach Federación nacional de cultivadores de tabaco (zwanej dalej „FNCT”).

8        Pismem z dnia 16 stycznia 2002 r. przetwórcy oraz Anetab, powołując się na komunikat Komisji dotyczący nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 1996, C 207, s. 4, zwany dalej „komunikatem w sprawie współpracy”) zgłosiły Komisji swą chęć współpracy.

9        W piśmie z dnia 21 stycznia 2002 r. przekazały one Komisji pewne informacje.

10      Pismami z dnia 15 lutego 2002 r. Agroexpansión, Cetarsa i WWTE oraz pismem z dnia 18 lutego 2002 r. Taes przekazały Komisji pewne informacje dodatkowe.

11      Następnie Komisja skierowała do przetwórców Anetab oraz FNCT szereg żądań udzielenia informacji na podstawie art. 11 rozporządzenia nr 17. Komisja zażądała też od hiszpańskiego ministerstwa rolnictwa, rybołówstwa i żywności udzielenia informacji w przedmiocie hiszpańskich przepisów dotyczących produktów rolniczych.

12      W dniu 11 grudnia 2003 r. Komisja wszczęła postępowanie leżące u podstaw niniejszej sprawy i sporządziła pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które skierowała do 20 przedsiębiorstw lub stowarzyszeń, w tym do przetwórców, skarżącej, Intabex, Anetab, FNCT oraz do Deltafiny SpA. Deltafina jest włoską spółką, której głównym przedmiotem działalności jest pierwsze przetworzenie surowca tytoniowego oraz sprzedaż przetworzonego tytoniu. Należy ona do tej samej grupy spółek co Taes, mianowicie do grupy, na której czele znajduje się amerykańska spółka Universal Corp.

13      Wskazane przedsiębiorstwa i stowarzyszenia uzyskały dostęp do akt dochodzenia Komisji, które zostały im przekazane w formie kopii na płycie CD-ROM, i przedstawiły uwagi na piśmie w odpowiedzi na sformułowane przez tę instytucję zarzuty.

14      Przesłuchanie odbyło się w dniu 29 marca 2004 r.

15      Po zasięgnięciu opinii komitetu doradczego ds. praktyk ograniczających konkurencję i pozycji dominującej oraz na podstawie końcowego sprawozdania funkcjonariusza ds. przesłuchań w dniu 20 października 2004 r. Komisja wydała decyzję C(2004) 4030 wersja ostateczna w sprawie postępowania zgodnie z art. 81 ust. 1 [WE] (sprawa COMP/C.38.238/B.2 − Surowiec tytoniowy – Hiszpania) (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”), której streszczenie opublikowano w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 19 kwietnia 2007 r. (Dz.U. L 102, s. 14).

2.     Zaskarżona decyzja

16      Zaskarżona decyzja dotyczy dwóch karteli poziomych zawiązanych i działających na hiszpańskim rynku surowca tytoniowego.

17      Celem pierwszego z tych karteli, który obejmował przetwórców i Deltafinę, było coroczne ustalanie, w okresie od 1996 r. do 2001 r., średniej (maksymalnej) ceny dostawy dla każdej odmiany surowca tytoniowego, bez rozróżniania go ze względu na jakość, oraz podział ilości wszystkich odmian surowca tytoniowego, jakie każdy z przetwórców mógł zakupić u producentów (zob. w szczególności motywy 74–76, 276 zaskarżonej decyzji). W okresie od 1999 r. do 2001 r. przetwórcy oraz Deltafina uzgadniali między sobą także przedziały cenowe według klasy jakości dla każdej z odmian surowca tytoniowego, które były podawane w tabelach załączonych do „umów kontraktacji”, a także „warunki dodatkowe”, mianowicie średnią minimalną cenę w odniesieniu do producenta i średnią minimalną cenę w odniesieniu do grupy producentów (zob. w szczególności motywy 77–83, 276 zaskarżonej decyzji).

18      Kartel opisany powyżej w pkt 17 będzie dalej określany mianem „kartelu przetwórców”.

19      Drugi z opisanych w zaskarżonej decyzji karteli obejmował trzy hiszpańskie związki rolnicze, a mianowicie Asociación agraria de jóvenes agricultores (zwany dalej „ASAJĄ”), Unión de pequeños agricultores (zwany dalej „UPĄ”) oraz Coordinadora de organizaciones de agricultores y ganaderos (zwany dalej „COAG”), a także Confederación de cooperativas agrarias de España (zwaną dalej „CCAE”). Celem tego kartelu było coroczne ustalanie, w okresie od 1996 r. do 2001 r., przedziałów cenowych według klasy jakości dla każdej z odmian surowca tytoniowego, które były podawane w tabelach załączonych do „umów kontraktacji”, a także „warunków dodatkowych” (zob. w szczególności motywy 77–83, 277 zaskarżonej decyzji).

20      Kartel opisany powyżej w pkt 19 będzie dalej określany mianem „kartelu przedstawicieli producentów”.

21      Komisja uznała w zaskarżonej decyzji, że każdy z opisanych karteli stanowi jednolite i ciągłe naruszenie art. 81 ust. 1 WE (zob. w szczególności motywy 275–277 zaskarżonej decyzji).

22      W art. 1 zaskarżonej decyzji Komisja przypisała odpowiedzialność za kartel przetwórców tym ostatnim, Deltafinie, skarżącej oraz spółkom dominującym spółki WWTE, a konkretnie spółkom Standard Commercial Corp. (zwanej dalej „SCC”), Standard Commercial Tobacco Co. Inc. (zwanej dalej „SCTC”) i Trans-Continental Leaf Tobacco Corp. Ltd (zwanej dalej „TCLT”) oraz odpowiedzialność za kartel przedstawicieli producentów ASAJI, UPIE, COAG i CCAE (łącznie zwanym dalej „przedstawicielami producentów”).

23      W art. 2 zaskarżonej decyzji Komisja nakazała tym przedsiębiorstwom oraz przedstawicielom producentów, aby niezwłocznie zaprzestały naruszeń, o których mowa w art. 1 decyzji, o ile jeszcze tego nie uczyniły, oraz aby powstrzymały się również od jakichkolwiek ograniczających praktyk mających taki sam lub podobny przedmiot bądź skutek.

24      W art. 3 zaskarżonej decyzji Komisja nałożyła grzywny na wspomniane przedsiębiorstwa oraz na przedstawicieli producentów, obciążając skarżącą odpowiedzialnością solidarną za zapłatę grzywny nałożonej na Agroexpansión, zaś SCC, SCTC i TCLT odpowiedzialnością solidarną za zapłatę grzywny nałożonej na WWTE (zob. pkt 61, 62 poniżej).

3.     Adresaci zaskarżonej decyzji

25      Punkt 2.4 zaskarżonej decyzji poświęcony jest adresatom (motywy 357–400 zaskarżonej decyzji).

26      Przede wszystkim Komisja wyjaśnia w tym punkcie, iż ustalono, że przetwórcy i Deltafina bezpośrednio uczestniczyli w kartelu przetwórców, zaś przedstawiciele producentów w kartelu przedstawicieli producentów, tak że każde z tych przedsiębiorstw i stowarzyszeń „powinno ponieść odpowiedzialność za naruszenie, w związku z czym jest adresatem [zaskarżonej decyzji]” (motywy 357, 358 zaskarżonej decyzji). W motywach 359–369 tej decyzji Komisja oceniła w szczególności rolę Deltafiny w kartelu przetwórców.

27      Następnie Komisja zbadała kwestię możliwości przypisania spółce dominującej zachowania jej spółki zależnej, noszącego znamiona naruszenia, wskazując, że w niniejszej sprawie pojawiła się ona w trzech przypadkach, mianowicie w przypadku Agroexpansión, WWTE i Taes (motywy 370–400 zaskarżonej decyzji).

28      W pierwszej kolejności Komisja przypomniała w tym względzie zasady mające jej zdaniem zastosowanie w tej dziedzinie (motywy 371–374 zaskarżonej decyzji).

29      W szczególności stwierdziła ona, co następuje:

–        w celu określenia, czy spółkę dominującą należy uznać za odpowiedzialną za bezprawne zachowanie jej spółki zależnej, konieczne jest ustalenie, czy spółka zależna „nie kształtuje w sposób autonomiczny swego zachowania na rynku, lecz stosuje co do zasady instrukcje przekazywane jej przez spółkę dominującą” (wyrok Trybunału z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 48/69 Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, Rec. s. 619, pkt 132, 133);

–        zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w przypadku gdy do spółki dominującej należy cały kapitał jej spółki zależnej, można słusznie zakładać, że spółka dominująca wywiera rzeczywiście decydujący wpływ na jej zachowanie (wyroki Trybunału: z dnia 25 października 1983 r. w sprawie 107/82 AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, Rec. s. 3151, pkt 50; z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9925, pkt 29; wyrok Sądu z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, zwany „wyrokiem w sprawie PVC II”, Rec. s. II‑931, pkt 961, 984);

–        założenie to może zostać potwierdzone przez „szczególne czynniki właściwe dla pewnych spraw”;

–        w przypadku spółek zależnych, które nie są w pełni kontrolowane, spółka dominująca może, zdaniem Trybunału, wpływać na politykę swej spółki zależnej, jeśli posiada w momencie popełnienia naruszenia większość jej kapitału (ww. wyrok w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 136) lub jeżeli jest „stale” informowana o praktykach tejże spółki zależnej i bezpośrednio kształtuje jej zachowanie (ww. wyrok w sprawie AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, pkt 52);

–        zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie przedsiębiorstwa w kontekście prawa konkurencji należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą z punktu widzenia przedmiotu danego porozumienia, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych (wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑9/99 HFB i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1487, pkt 66 odsyłający do wyroku Trybunału z dnia 12 lipca 1984 r. w sprawie 170/83 Hydrotherm Gerätebau, Rec. s. 2999, pkt 11).

30      W drugiej kolejności przed dokładniejszym zbadaniem przypadku Agroexpansión oraz WWTE Komisja wskazała w motywie 375 zaskarżonej decyzji, co następuje:

„W niniejszej sprawie trzech z czterech hiszpańskich przetwórców surowca tytoniowego jest kontrolowanych (w pełni lub w 90%) przez międzynarodowe koncerny amerykańskie. Istnieją ponadto inne okoliczności faktyczne potwierdzające domniemanie, że zachowanie Agroexpansión i WWTE należy przypisać ich właściwym spółkom dominującym. W takim wypadku obie spółki – spółkę dominującą i spółkę zależną – należy uznać za ponoszące odpowiedzialność solidarną za naruszenia stwierdzone w […] [zaskarżonej] decyzji”.

31      W motywie 376 zaskarżonej decyzji Komisja dodała:

„[Natomiast] po wysłaniu przez Komisję pisma w sprawie przedstawienia zarzutów i po przesłuchaniu stron okazało się, iż dowody zawarte w aktach sprawy nie mogły uzasadniać podobnego wniosku w przedmiocie udziału Universal […] i Universal Leaf [Tobacco Co. Inc.] w Taes i Deltafinie. [Oprócz] bowiem nawiązania do więzi korporacyjnej między spółkami dominującymi i ich spółkami zależnymi akta sprawy nie zawierają żadnej wskazówki dotyczącej faktycznego udziału Universal […] i Universal Leaf w zdarzeniach badanych w [zaskarżonej decyzji]. Nie należy zatem czynić ich adresatami decyzji wydanej w tej sprawie. Ten sam wniosek dotyczy a fortiori Intabex, ponieważ wynoszący 100% udział tej spółki w Agroexpansión miał charakter czysto finansowy”.

32      W motywach 377–386 zaskarżonej decyzji Komisja zbadała przypadek Agroexpansión i grupy Dimon.

33      Komisja zauważyła w szczególności, że od drugiej połowy 1997 r. Agroexpansión była w całości kontrolowana przez skarżącą za pośrednictwem w pełni należącej do niej spółki zależnej, Intabexu (motyw 377 zaskarżonej decyzji). Komisja wywodzi z tego, iż miała prawo przyjąć domniemanie, że przynajmniej od tego momentu skarżąca wywierała decydujący wpływ na zachowanie Agroexpansión (motyw 378 zdanie pierwsze zaskarżonej decyzji). Komisja dodała, że inne materiały zgromadzone w aktach sprawy – opisane w motywie 379 zaskarżonej decyzji – potwierdzają „domniemanie, [zgodnie z którym skarżąca] była w stanie wywierać decydujący wpływ” (motyw 378 zdanie drugie zaskarżonej decyzji). W motywie 380 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że z powyższego wynika, iż „[skarżąca] była informowana o praktykach swojej spółki zależnej będących przedmiotem niniejszej decyzji, a także o kontekście, w jakim praktyki te miały miejsce, oraz ze względu na to, że od 1997 r. [skarżąca posiadała] cały kapitał swojej spółki zależnej, rzeczywiście była w stanie wywierać wpływ na jej zachowanie”. W motywie 382 tej decyzji Komisja wyjaśniła, że „okoliczności faktyczne, na które Agroexpansión zwróciła uwagę [skarżącej] w swojej korespondencji, powinny były spotkać się z natychmiastową reakcją [skarżącej] polegającą albo na podjęciu stosownych kroków, aby zdystansować się od wszelkich możliwych naruszeń reguł konkurencji, albo na zażądaniu od kierownictwa Agroexpansión zaprzestania wszelkich potencjalnie antykonkurencyjnych zachowań”, po czym stwierdziła, że „ostatecznie [skarżąca] niczego takiego nie zrobiła”.

34      Ponadto w motywie 381 zaskarżonej decyzji Komisja uznała za bezzasadne argumenty skarżącej podniesione w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, przy pomocy których skarżąca chciała wykazać, że Agroexpansión zachowywała się w sposób autonomiczny na rynku.

35      Wreszcie Komisja odrzuciła zarzut skarżącej, zgodnie z którym instytucja ta naruszyła zasadę niedyskryminacji, obciążając ją odpowiedzialnością za noszące znamiona naruszenia zachowanie jej spółki zależnej, podczas gdy nie postąpiła podobnie w przypadku spółki dominującej Cetarsy, a konkretnie Sociedad estatal de participaciones industriales (zwanej dalej „Sepi”). Komisja uzasadniła tę różnicę w traktowaniu okolicznością, że wbrew twierdzeniom skarżącej „[jej] akta […] nie wskazują na bezpośrednie komunikowanie się Cetarsy i Sepi dotyczące przedmiotu niniejszej sprawy”, że „udział Sepi w Cetarsie wydaje się mieć zasadniczo finansowy charakter, podobny do więzi łączącej Intabex i Agroexpansión”, że „Cetarsa (w przeciwieństwie do Agroexpansión) skupia całą działalność grupy Sepi w zakresie przetwórstwa tytoniu i z tego samego powodu jest w sposób oczywisty zarządzana oddzielnie”, i wreszcie że „Cetarsa nie jest spółką w pełni zależną od Sepi” (motyw 384 zaskarżonej decyzji).

36      Na podstawie tych różnych okoliczności Komisja doszła do wniosku, że skarżącą „należy uznać za współodpowiedzialną wraz z Agroexpansión za zachowanie Agroexpansión stwierdzone w [zaskarżonej decyzji] w okresie od drugiego półrocza 1997 r. do dnia 10 sierpnia 2001 r.” (motyw 386 zaskarżonej decyzji).

37      W motywach 387–400 zaskarżonej decyzji Komisja zbadała przypadek WWTE. Komisja stwierdziła, że w okresie od 1995 r. do maja 1998 r. spółka ta była wspólnie kontrolowana przez SCC (za pośrednictwem SCTC i TCLT) oraz przez prezesa WWTE i jego rodzinę, a także przedstawiła szereg okoliczności wskazujących na to, że w tym samym okresie SCC „lub jej spółki zależne” wywierały rzeczywisty wpływ na zachowanie WWTE w Hiszpanii (motyw 391 zaskarżonej decyzji). W odniesieniu do okresu od maja 1998 r. do daty wydania zaskarżonej decyzji Komisja przedstawiła szereg okoliczności, które jej zdaniem potwierdzają, że SCC sprawowała – bądź bezpośrednio, bądź poprzez SCTC i TCLT – wyłączną kontrolę nad WWTE i wywierała decydujący wpływ na jej politykę handlową. Komisja dodała, że „[a]rgumenty wysuwane przez SCC w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie [uzasadniają] przyjęcia odmiennego wniosku w tym zakresie” (motyw 399 zaskarżonej decyzji). Mając na względzie te różne okoliczności, Komisja stwierdziła, że co najmniej od 1996 r. „SCC lub jej spółki zależne SCTC i TCLT” wywierały decydujący wpływ na politykę handlową WWTE, w związku z czym należy uznać, że ponoszą one solidarną odpowiedzialność za praktyki zarzucane WWTE i zaliczyć je do adresatów zaskarżonej decyzji (motyw 400 zaskarżonej decyzji).

4.     Ustalenie wysokości grzywien

38      W motywach 404–458 zaskarżonej decyzji Komisja zbadała kwestię grzywien, jakie mają zostać nałożone na adresatów tego aktu.

39      Kwoty grzywien zostały ustalone przez Komisję na podstawie ciężaru i czasu trwania rozpatrywanych naruszeń, czyli w oparciu o dwa kryteria wyraźnie wskazane w art. 23 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U 2003, L 1, s. 1) i w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, które – jak wskazano w zaskarżonej decyzji – miało zastosowanie w momencie popełnienia tych naruszeń (motywy 404, 405 zaskarżonej decyzji).

40      Celem ustalenia kwoty grzywny w stosunku do każdego z adresatów decyzji Komisja zastosowała metodę określoną w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 [EWWiS] (Dz.U. 1998, C 9, s. 3), nawet jeśli nie odwoływała się do nich wprost. W zaskarżonej decyzji Komisja dokonała również oceny, czy i w jakim stopniu adresaci decyzji spełnili wymogi określone przez komunikat w sprawie współpracy.

 Kwoty wyjściowe grzywien

41      Na wstępie w motywie 414 zaskarżonej decyzji Komisja zakwalifikowała naruszenia jako „bardzo poważne”, zbadawszy najpierw w motywach 408–413 tej decyzji właściwy im charakter, ich konkretny wypływ na rynek, zakres geograficzny właściwego rynku oraz rynek produktu, którego dotyczy naruszenie.

42      Następnie w motywie 415 zaskarżonej decyzji Komisja uznała, że należy „wziąć pod uwagę konkretną wagę każdego przedsiębiorstwa, a więc rzeczywisty wpływ jego nielegalnych działań na konkurencję, tak aby skutek odstraszający grzywny nałożonej na każde z przedsiębiorstw był proporcjonalny do jego udziału w objętych sankcjami nielegalnych działaniach.

43      Komisja dokonała rozróżnienia między kartelem przetwórców (motywy 416–424 zaskarżonej decyzji) a kartelem przedstawicieli producentów (motywy 425–431 zaskarżonej decyzji).

44      W odniesieniu do kartelu przetwórców Komisja uznała w pierwszej kolejności, że „grzywny należy zróżnicować z uwagi na stopień uczestnictwa w nielegalnych działaniach oraz pozycję rynkową każdej z zaangażowanych stron” (motyw 416 zaskarżonej decyzji).

45      W tym względzie Komisja oświadczyła, że „kwota wyjściowa grzywny nałożonej na Deltafinę powinna być najwyższa ze względu na jej wiodącą pozycję na rynku jako głównego nabywcy przetworzonego tytoniu hiszpańskiego” (motyw 417 zaskarżonej decyzji).

46      Co się tyczy przetwórców, Komisja uznała, że ich „udział” w nielegalnych działaniach „można w przybliżeniu uznać za podobny” (motyw 418 zaskarżonej decyzji). Komisja uznała jednak, że konieczne było uwzględnienie ich poszczególnych rozmiarów oraz odpowiedniego udziału w rynku i na tej podstawie podzieliła ich na trzy kategorie.

47      I tak w pierwszej kategorii, określonej jako „kategoria szczególna”, Komisja umieściła Cetarsę ze względu na to, że spółka ta była „zdecydowanie wiodącym przetwórcą hiszpańskim”, i z tego powodu grzywna, która zostanie na nią nałożona, powinna być najwyższa” (motyw 419 zaskarżonej decyzji). W kategorii drugiej Komisja umieściła Agroexpansión i WWTE, wskazując, że każda z tych spółek posiada udział w rynku wynoszący około 15%, wobec czego należy zastosować względem nich tę samą kwotę wyjściową (motyw 420 zaskarżonej decyzji). Wreszcie Taes umieszczono w kategorii trzeciej, ze względu na okoliczność, że udział tej spółki w rynku wynosił jedynie 1,6%, a zatem należało wobec niej zastosować najniższą kwotę wyjściową (motyw 421 zaskarżonej decyzji).

48      W drugiej kolejności, aby zapewnić wystarczająco odstraszający skutek grzywny, Komisja uznała, że należało zastosować mnożnik 1,5 – czyli podwyższenie o 50% – do kwoty wyjściowej ustalonej dla WWTE oraz mnożnik 2 – czyli podwyższenie o 100% – do kwoty wyjściowej ustalonej dla Agroexpansión (motyw 423 zaskarżonej decyzji). W ocenie Komisji należało bowiem mieć na uwadze to, że pomimo relatywnie niskiego udziału w rynku zakupów hiszpańskiego surowca tytoniowego, obaj ci przetwórcy byli własnością przedsiębiorstwa międzynarodowego o znaczącej sile gospodarczej i finansowej, „a także” działali „pod decydującym wpływem swoich poszczególnych spółek dominujących” (motyw 422 zaskarżonej decyzji).

49      W świetle tych wszystkich okoliczności w motywie 424 zaskarżonej decyzji Komisja ustaliła kwoty wyjściowe grzywien dla przetwórców i Deltafiny w sposób następujący:

–        Deltafina: 8 000 000 EUR;

–        Cetarsa: 8 000 000 EUR;

–        Agroexpansión: 1 800 000 EUR x 2 = 3 600 000 EUR;

–        WWTE: 1 800 000 EUR x 1,5 = 2 700 000 EUR;

–        Taes: 200 000 EUR.

50      W odniesieniu do kartelu przedstawicieli producentów Komisja uznała, że na każdego z nich należy nałożyć jedynie grzywnę w symbolicznej wysokości 1000 EUR (motywy 425, 430 zaskarżonej decyzji). Komisja uzasadniła swe stanowisko faktem, że „ramy prawne dotyczące wspólnych negocjacji w zakresie standardowych umów mogły stwarzać pewne wątpliwości dotyczące legalności postępowania przedstawicieli producentów i przetwórców w konkretnym kontekście wspólnych negocjacji standardowych umów” (motyw 428 zaskarżonej decyzji), a także pewnymi okolicznościami wskazanymi w motywie 427 zaskarżonej decyzji. Komisja wskazała także, iż należy mieć na względzie okoliczność, że „same negocjacje w sprawie standardowych umów oraz ich wyniki były dobrze ugruntowaną praktyką publiczną i [...] żaden z organów nigdy nie kwestionował ich zgodności z prawem wspólnotowym ani z prawem hiszpańskim, do momentu wszczęcia niniejszego postępowania” (motyw 429 zaskarżonej decyzji).

 Kwota podstawowa grzywien

51      W motywach 432 i 433 zaskarżonej decyzji Komisja zbadała kwestię czasu trwania naruszenia zarzucanego przetwórcom i Deltafinie. Komisja ustaliła ten czas na pięć lat i cztery miesiące, co odpowiadało naruszeniu długotrwałemu. W konsekwencji kwoty wyjściowe grzywien nałożonych na każdego z przetwórców oraz na Deltafinę zostały podwyższone o 50%.

52      W rezultacie kwoty podstawowe grzywien zostały ustalone następująco:

–        Deltafina: 12 000 000 EUR;

–        Cetarsa: 12 000 000 EUR;

–        Agroexpansión: 5 400 000 EUR;

–        WWTE: 4 050 000 EUR;

–        Taes: 300 000 EUR;

–        ASAJA: 1000 EUR;

–        UPA: 1000 EUR;

–        COAG: 1000 EUR;

–        CCAE: 1000 EUR (motyw 434 zaskarżonej decyzji).

 Okoliczności obciążające i łagodzące

53      Kwota podstawowa grzywny nałożonej na Deltafinę została podwyższona o 50% ze względu na okoliczności obciążające związane z przywódczą rolą tego przedsiębiorstwa w obrębie kartelu przetwórców (motywy 435, 436 zaskarżonej decyzji).

54      W odniesieniu do okoliczności łagodzących Komisja stwierdziła w motywie 437 zaskarżonej decyzji, że „te same czynniki, które zostały wymienione w motywach 427–429 [zaskarżonej decyzji], znajdują zastosowanie do zachowania przetwórców wyłącznie w odniesieniu do negocjacji publicznych i zawierania standardowych umów (w szczególności negocjacji w sprawie przedziałów cenowych i warunków dodatkowych) z przedstawicielami producentów”.

55      W motywie 438 zaskarżonej decyzja Komisja dodała, że w odniesieniu do zawartych przez przetwórców „tajnych” porozumień w sprawie średnich (maksymalnych) cen dostaw i podziału ilości wszystkich odmian surowca tytoniowego, ich praktyki „wyraźnie wykraczały poza zakres obowiązujących ram prawnych, negocjacji publicznych i porozumień z przedstawicielami producentów”. Komisja uznała jednak że „publiczne negocjacje między przedstawicielami producentów a przetwórcami wyznaczyły, przynajmniej w pewnym stopniu, istotne ramy materialne (w szczególności w odniesieniu do możliwości dokonywania uzgodnień i zajmowania wspólnych stanowisk), w których zakresie przetwórcy mogli rozwijać – poza wspólnym stanowiskiem uzgodnionym w kontekście negocjacji publicznych – swą tajną strategię dotyczącą średnich (maksymalnych) cen dostaw oraz ilości”.

56      Mając na uwadze okoliczności wymienione w pkt 54 i 55 powyżej, Komisja postanowiła obniżyć o 40% kwoty podstawowe grzywien nałożonych na przetwórców i Deltafinę (motyw 438 zaskarżonej decyzji). Ostatecznie kwota podstawowa nałożonej na Agroexpansión grzywny wyniosła 3 240 000 EUR (motyw 439 zaskarżonej decyzji).

 Pułap grzywny przewidziany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003

57      W motywach 440–447 zaskarżonej decyzji Komisja zbadała, czy tak ustalone dla poszczególnych adresatów kwoty podstawowe należy dostosować, tak aby nie przekraczały pułapu 10% obrotu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

58      W motywie 441 zaskarżonej decyzji Komisja wyjaśniła, iż ze względu na to, że rozpatrywane spółki należą do grupy, iż wykazano, że spółki dominujące tych spółek wywierały na nie decydujący wpływ oraz że w konsekwencji wspomniane spółki dominujące ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę grzywien nałożonych na swoje spółki zależne, aby ustalić wspomniany wyżej pułap należy wziąć pod uwagę światowy obrót grupy.

59      Powtórzywszy w motywie 442 zaskarżonej decyzji, że skarżąca została uznana solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na Agroexpansión, w motywie 446 tej decyzji Komisja uznała, że wysokości grzywny nie należy dostosowywać, gdyż skonsolidowany obrót skarżącej wynosił w 2003 r. 1 271 700 000 USD. Kwota grzywny Agroexpansión przed zastosowaniem komunikatu w sprawie współpracy pozostała zatem ustalona na 3 240 000 EUR (motyw 447 zaskarżonej decyzji).

 Zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy i ostateczne kwoty grzywien

60      W motywach 448–456 zaskarżonej decyzji Komisja poruszyła kwestię zastosowania komunikatu w sprawie współpracy w odniesieniu do przetwórców i Deltafiny. Zgodnie z pkt D ust. 2 tiret pierwsze tego komunikatu Komisja przyznała Agroexpansión obniżkę grzywny o 20% (motyw 454 zaskarżonej decyzji).

61      Zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 Komisja ustaliła kwoty grzywien następująco:

–        Deltafina: 11 880 000 EUR;

–        Cetarsa: 3 631 500 EUR;

–        Agroexpansión: 2 592 000 EUR;

–        WWTE: 1 822 500 EUR;

–        Taes: 108 000 EUR;

–        ASAJA: 1000 EUR;

–        UPA: 1000 EUR;

–        COAG: 1000 EUR;

–        CCAE: 1000 EUR (motyw 458 zaskarżonej decyzji).

62      Skarżąca została uznana za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na Agroexpansión i SCC, zaś SCTC i TCLT za solidarnie odpowiedzialne za zapłatę grzywny nałożonej na WWTE (motyw 458, art. 3 zaskarżonej decyzji).

 Przebieg postępowania i żądania stron

63      W dniu 21 stycznia 2005 r. SCC, SCTC i TCLT wniosły skargę o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji (sprawa T‑24/05), zaś WWTE wniosła skargę zmierzającą do obniżenia grzywny nałożonej na nią w tej decyzji (sprawa T‑37/05).

64      W dniu 22 stycznia 2005 r. Agroexpansión również wniosła skargę o obniżenie grzywny nałożonej na nią w zaskarżonej decyzji (sprawa T‑38/05).

65      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 28 stycznia 2005 r. skarżąca wniosła niniejszą skargę.

66      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 1 sierpnia 2005 r. skarżąca wniosła o połączenie niniejszej sprawy ze sprawami T‑24/05, T‑37/05 i T‑38/05.

67      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 7 września 2005 r. Komisja poinformowała Sąd, że jej zdaniem połączenie tych czterech spraw nie poprawi znacznie skuteczności postępowania i że pozostawia Sądowi podjęcie decyzji co do tego, czy należy uwzględnić wniosek o ich połączenie, czy też nie należy go uwzględniać.

68      Sąd nie uwzględnił wspomnianego wniosku o połączenie spraw.

69      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (czwarta izba) postanowił otworzyć procedurę ustną i w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania przed Sądem wezwał Komisję do udzielenia odpowiedzi na pewne pytania. Komisja zastosowała się do tego wezwania w wyznaczonym terminie.

70      Podczas rozprawy w dniu 17 czerwca 2009 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na pytania ustne postawione przez Sąd.

71      Skarżąca wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności art. 1, 3 i 5 zaskarżonej decyzji w zakresie, w jakim artykuły te jej dotyczą;

–        ewentualnie obniżenie wysokości grzywny, którą Komisja nałożyła na Agroexpansión i solidarnie na skarżącą;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

72      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi z wyjątkiem zarzutu trzeciego, który należy częściowo uwzględnić;

–        obciążenie skarżącej własnymi kosztami oraz częścią kosztów Komisji lub ewentualnie obciążenie każdej ze stron własnymi kosztami.

 Co do prawa

73      W uzasadnieniu skargi skarżąca podnosi cztery zarzuty dotyczące:

–        po pierwsze, naruszenia art. 81 ust. 1 WE, art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 oraz zasady proporcjonalności;

–        po drugie, naruszenia zasad proporcjonalności i odpowiedzialności osobistej;

–        po trzecie, naruszenia zasad proporcjonalności i odpowiedzialności osobistej, jak również art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003;

–        po czwarte, naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań.

74      Na rozprawie skarżąca podniosła dodatkowy zarzut, dotyczący naruszenia obowiązku uzasadnienia.

75      Zarzuty pierwszy, drugi i piąty zostały w istocie podniesione na poparcie żądań zmierzających do stwierdzenia nieważności części zaskarżonej decyzji. Zarzuty trzeci i czwarty zostały podniesione na poparcie żądań zmierzających do zmiany tej decyzji.

76      Zarzut piąty zostanie rozpoznany po rozpoznaniu zarzutu pierwszego, zaś zarzut trzeci po rozpoznaniu zarzutu czwartego.

1.     W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia art. 81 ust. 1 WE, art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 i zasady proporcjonalności

 Argumenty stron

77      Skarżąca twierdzi, że Komisja popełniła oczywisty błąd w ocenie, uznając, iż spółka ta wywierała w okresie trwania naruszenia decydujący wpływ na Agroexpansión i z tego powodu uznając ją solidarnie odpowiedzialną za naruszenie. Zdaniem skarżącej Komisja nie miała w rezultacie prawa z jednej strony kierować do niej zaskarżonej decyzji oraz z drugiej strony opierać się na jej całkowitym obrocie w celu zastosowania pułapu 10% obrotu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

78      Na poparcie swoich twierdzeń w pierwszej kolejności skarżąca podnosi, iż z orzecznictwa, jak i praktyki decyzyjnej Komisji wynika, że samo posiadanie przez spółkę dominującą całego kapitału swojej spółki zależnej nie wystarczy, aby można było jej przypisać odpowiedzialność za noszące znamiona naruszenia zachowanie spółki zależnej. Należy ponadto wyraźnie wykazać, że wspomniana spółka dominująca bezpośrednio uczestniczyła w rozpatrywanych nielegalnych praktykach, odpowiada za ich wprowadzenie w życie, uczestniczyła w spotkaniach kartelu bądź była bezpośrednio zaangażowana w naruszenie, przykładowo poprzez udzielanie instrukcji spółce zależnej co do popełnienia naruszenia. Skarżąca przywołuje w szczególności pkt 28 i 29 ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji.

79      W drugiej kolejności skarżąca podnosi, iż z okoliczności wskazanych przez Komisję w motywie 379 zaskarżonej decyzji nie wynika, że spółka ta wywierała decydujący wpływ na zachowanie Agroexpansión. Mówiąc ściślej, odpiera ona zarzut Komisji, zgodnie z którym spółka ta była informowana o rozpatrywanych nielegalnych praktykach.

80      W tym względzie, po pierwsze, skarżąca kwestionuje twierdzenie, że otrzymywała „sprawozdania z działalności” i „sprawozdania terenowe”, które zostały wskazane w tym motywie. Skarżąca twierdzi, że chociaż sprawozdania te były regularnie tłumaczone na język angielski, miało to na celu ułatwienie sprawowania funkcji jednemu z członków zarządu Agroexpansión, panu T., który nie znał języka hiszpańskiego. Skarżąca kwestionuje ustalenie, że został on powołany na członka zarządu, aby reprezentować interesy grupy Dimon, i wyjaśnia, że został on zresztą zawieszony w pełnieniu swoich obowiązków w obrębie grupy w związku z pozwem, który skarżąca wniosła przeciwko byłym akcjonariuszom spółki Intabex.

81      Po drugie, skarżąca odpiera postawiony w tym samym motywie zarzut, zgodnie z którym istnieje wiele przykładów korespondencji wysłanej przez Agroexpansión, w której spółka ta informuje o nielegalnych praktykach omawianych w niniejszej sprawie. Mówiąc ściślej, co się tyczy faksu z dnia 14 grudnia 1998 r. od pana B., dyrektora generalnego Agroexpansión, był on adresowany nie do skarżącej, lecz do pana D., „pracownika działu finansów Dimon International Inc.” i zawierał wyłącznie informacje dotyczące umowy sprzedaży przetworzonego tytoniu zawartej między Agroexpansión a Deltafiną. Co się tyczy korespondencji elektronicznej wysłanej przez pana B. do pana S. w dniu 30 października 2000 r., jej głównym celem było poinformowanie pana S. o możliwym strajku producentów tytoniu. Ponadto skarżąca twierdzi, że pan S. nie był jej pracownikiem, tylko pracownikiem spółki Dimon International Services, zajmował się koordynowaniem sprzedaży przetworzonego tytoniu w Europie i nie był członkiem zarządu ani dyrektorem w żadnej ze spółek należących do grupy Dimon. To samo dotyczy korespondencji elektronicznej wysłanej przez pana B. do pana S. w dniu 9 maja 2001 r.

82      Po trzecie, co się tyczy innej korespondencji wspomnianej w motywie 379 zaskarżonej decyzji, skarżąca podnosi, że żadna jej część nie odnosiła się, bezpośrednio czy pośrednio, do rozpatrywanych nielegalnych praktyk ani do polityki Agroexpansión w zakresie zakupów hiszpańskiego surowca tytoniowego.

83      W trzeciej kolejności skarżąca twierdzi, że Agroexpansión cały czas działała jako autonomiczny podmiot gospodarczy na rynku zakupów surowca tytoniowego w Hiszpanii i sama określała swoją politykę handlową.

84      Na poparcie tego twierdzenia skarżąca, przypomniawszy, że Agroexpansión miała „lokalne kierownictwo”, przywołuje następujące okoliczności:

–        w dniu 18 listopada 1997 r., kiedy to skarżąca nabyła, za pośrednictwem Intabexu, 100% akcji Agroexpansión, postanowiła pozostawić na swoich stanowiskach jej kierownictwo, w szczególności jej wspólnika-założyciela i dyrektora generalnego (do grudnia 2004 r.) pana B.;

–        zgodnie z „umową w sprawie zarządzania” zawartą w tym samym dniu między Agroexpansión i panem B. (zwaną dalej „umową w sprawie zarządzania”), temu ostatniemu przysługiwały wyłączne uprawnienia w zakresie zawierania umów zakupu surowca tytoniowego oraz określania i wprowadzania w życie polityki tej spółki z zakresie zakupów surowca tytoniowego;

–        podejmowane przez pana B. decyzje dotyczące zakupów surowca tytoniowego nie wymagały wcześniejszej zgody zarządu Agroexpansión ani późniejszego zatwierdzenia;

–        pan B. jest jedynym członkiem zarządu Agroexpansión, który uczestniczył w spotkaniach z innymi przetwórcami lub producentami surowca tytoniowego;

–        żaden z czterech członków zarządu Agroexpansión nie był równocześnie członkiem zarządu ani organów kierowniczych skarżącej;

–        skarżąca nie udzielała Agroexpansión żadnych instrukcji ani żadnych wytycznych w związku z wyżej wspomnianymi spotkaniami lub w związku z jej polityką zakupową;

–        skarżąca nigdy nie wprowadziła żadnego mechanizmu kontrolowania działalności Agroexpansión w zakresie zakupów.

85      Komisja wnosi o oddalenie zarzutu pierwszego.

86      W pierwszej kolejności Komisja twierdzi, że z orzecznictwa oraz z jej praktyki decyzyjnej wynika, że w sytuacji gdy spółka dominująca posiada wszystkie akcje swojej spółki zależnej, można przyjąć domniemanie, że rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na zachowanie handlowe tej spółki zależnej i tym samym spółce dominującej można przypisać odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez spółkę zależną. Komisja nie ma w takim przypadku obowiązku przedstawiać dodatkowych dowodów. Komisja wyjaśnia, że spółka dominująca może obalić to domniemanie, jeśli przedstawi wystarczające dowody na to, że zachowanie jej spółki zależnej na rynku faktycznie było samodzielne.

87      W drugiej kolejności Komisja zaprzecza, że skarżąca przedstawiła takie dowody w niniejszej sprawie. Jej zdaniem okoliczność, że Agroexpansión posiada lokalne kierownictwo sama w sobie nie wystarczy, aby udowodnić, iż działała w sposób niezależny i zwraca uwagę, że zgodnie z umową w sprawie zarządzania pan B. podlegał „systemom” i „procedurom” określanym przez zarząd tej spółki.

88      W trzeciej kolejności Komisja podnosi, iż akta sprawy zawierają materiały potwierdzające, że skarżąca faktycznie wywierała decydujący wpływ na zachowanie Agroexpansión. Komisja podnosi w szczególności, że pan T. został powołany na członka zarządu tej spółki, aby reprezentować w niej interesy grupy Dimon, i nie jest możliwe, mając na uwadze istotny charakter jego funkcji w obrębie grupy, żeby nigdy nie informował skarżącej o „sprawozdaniach z działalności” i „sprawozdaniach terenowych”, o których mowa w motywie 379 zaskarżonej decyzji. Komisja dodaje, iż niezależnie od tych sprawozdań z różnej korespondencji wymienionej w tym motywie wynika, że skarżąca musiała być informowana przez Agroexpansión o nielegalnych praktykach będących przedmiotem zaskarżonej decyzji. Wreszcie inne dokumenty wymienione w tym motywie jasno wskazują, że skarżąca wywierała decydujący wpływ na pewne istotne aspekty działalności handlowej Agroexpansión, takie jak negocjowanie i realizowanie umów z Cetarsą i Deltafiną, jak również że była informowana przez swoją spółkę zależną o warunkach zakupów i ramach prawnych obowiązujących w sektorze surowca tytoniowego w Hiszpanii.

 Ocena Sądu

89      Należy przypomnieć, że prawo konkurencji dotyczy działalności przedsiębiorstw (wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 59) oraz że pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot wykonujący działalność gospodarczą niezależnie od jego statusu prawnego i sposobu jego finansowania (wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 112).

90      W orzecznictwie wyjaśniono też, że pojęcie przedsiębiorstwa w tym kontekście należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych (wyrok Trybunału z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie C‑217/05 Confederación Española de Empresarios de Estaciones de Servicio, Zb.Orz. s. I‑11987, pkt 40; wyrok Sądu z dnia 15 września 2005 r. w sprawie T‑325/01 DaimlerChrysler przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3319, pkt 85).

91      Jeżeli tego rodzaju podmiot gospodarczy narusza reguły konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 8 lipca 1999 r. w sprawie C‑49/92 P Komisja przeciwko Anic Partecipazioni, Rec. s. I‑4125, pkt 145; z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑279/98 P Cascades przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9693, pkt 78; z dnia 11 grudnia 2007 r. w sprawie C‑280/06 ETI i in., Zb.Orz. s. I‑10893, pkt 39).

92      Co się tyczy kwestii, w jakich okolicznościach można objąć sankcjami osobę prawną, która sama jednakowoż nie jest sprawcą naruszenia, z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zachowanie spółki zależnej można przypisać spółce dominującej, w szczególności w przypadku gdy mimo posiadania odrębnej podmiotowości prawnej spółka zależna nie określa w sposób autonomiczny swojego zachowania na rynku, lecz stosuje zasadniczo instrukcje udzielane jej przez spółkę dominującą (ww. w pkt 29 wyrok Trybunału w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 132, 133; wyroki Trybunału: z dnia 14 lipca 1972 r. w sprawie 52/69 Geigy przeciwko Komisji, Rec. s. 787, pkt 44; z dnia 21 lutego 1973 r. w sprawie 6/72 Europemballage i Continental Can przeciwko Komisji, Rec. s. 215, pkt 15), w szczególności z uwzględnieniem więzów ekonomicznych, organizacyjnych i prawnych łączących oba te podmioty prawa (zob. analogicznie ww. w pkt 89 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 117; ww. w pkt 91 wyrok w sprawie ETI i in., pkt 49).

93      W tego rodzaju sytuacji spółka dominująca i jej spółka zależna są bowiem częścią tej samej jednostki gospodarczej, a tym samym tworzą jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu orzecznictwa przywołanego w pkt 89 i 90 powyżej. Komisja jest uprawniona do skierowania decyzji nakładającej grzywny na spółkę dominującą nie ze względu na okoliczność, iż spółka dominująca nakłaniała swoją spółkę zależną do popełnienia naruszenia, ani tym bardziej z uwagi na udział spółki dominującej w naruszeniu, ale ze względu na to, że stanowią one jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE (wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie T‑112/05 Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5049, pkt 58).

94      Z orzecznictwa wynika również, że Komisja nie może ograniczyć się do stwierdzenia, iż spółka dominująca jest w stanie wywierać decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej, lecz musi także zbadać, czy taki wpływ był w rzeczywistości wywierany (zob. podobnie ww. w pkt 29 wyroki: w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 137; w sprawie AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, pkt 50).

95      W szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału swej spółki zależnej, która naruszyła reguły konkurencji, po pierwsze, ta spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej (zob. podobnie ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 136, 137), a po drugie, istnieje zwykłe domniemanie, że owa spółka dominująca rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej (zob. podobnie ww. w pkt 29 wyroki: w sprawie AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, pkt 50; w sprawie PVC II, pkt 961, 984).

96      W tych okolicznościach wystarczy, że Komisja wykaże, iż cały kapitał spółki zależnej znajduje się w posiadaniu jej spółki dominującej, aby móc domniemywać, że ta ostatnia wywiera decydujący wpływ na politykę handlową swej spółki zależnej. Komisja będzie mogła następnie uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną, chyba że owa spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia tego domniemania, przedstawi wystarczające dowody pozwalające wykazać, że jej spółka zależna zachowuje się na rynku w sposób autonomiczny (zob. podobnie ww. w pkt 29 wyrok w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, pkt 29).

97      Wprawdzie w pkt 28 i 29 ww. w pkt 29 wyroku w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji Trybunał wskazał także inne okoliczności poza faktem posiadania 100% kapitału spółki zależnej, takie jak brak zakwestionowania wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na politykę handlową jej spółki zależnej i wspólną reprezentację dwóch spółek w trakcie postępowania administracyjnego, jednak wymienione okoliczności zostały przytoczone przez Trybunał jedynie w celu przedstawienia całego szeregu okoliczności, na których Sąd oparł swoje rozumowanie, a nie w celu uzależnienia stosowania domniemania, o którym mowa w pkt 95 powyżej, od przedstawienia dodatkowych wskazówek dotyczących rzeczywistego wywierania wpływu przez spółkę dominującą (wyrok Sądu z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T‑69/04 Schunk i Schunk Kohlenstoff‑Technik przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2567, pkt 57).

98      Wreszcie należy podkreślić, że domniemanie oparte na fakcie posiadania całego kapitału może być stosowane nie tylko w przypadkach istnienia bezpośredniego związku między spółką dominującą i jej spółką zależną, lecz również w przypadkach gdy – tak jak w niniejszej sprawie – ów związek jest pośredni, z uwagi na spółkę zależną występującą w roli łącznika między nimi.

99      Trzeba również przypomnieć, że zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 Komisja może w drodze decyzji nałożyć na przedsiębiorstwa biorące udział w naruszeniu art. 81 ust. 1 WE grzywny nieprzekraczające 10% obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym. Ta sama wskazówka zawarta była w art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17.

100    Wymieniony w tych przepisach obrót odnosi się, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dotyczącym art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, do całkowitego obrotu zainteresowanego przedsiębiorstwa (wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 119; wyroki Sądu: z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, od T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1181, pkt 367; z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawach połączonych T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 533), czyli przedsiębiorstwa, któremu przypisano naruszenie i które z tej racji zostało uznane za odpowiedzialne (wyroki Sądu: z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑31/99 ABB Asea Brown Boveri przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1881, pkt 181; z dnia 4 lipca 2006 r. w sprawie T‑304/02 Hoek Loos przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1887, pkt 116).

101    Co się tyczy pojęcia „poprzedzający rok obrotowy”, o którym mowa w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, należy je rozumieć w ten sposób, że dotyczy ono roku obrotowego, który poprzedza wydanie decyzji Komisji, z wyjątkiem szczególnych sytuacji, gdy obrót za ostatni rok obrotowy nie stanowi przydatnej wskazówki co do rzeczywistej sytuacji gospodarczej zainteresowanego przedsiębiorstwa, a tym samym co do właściwego wymiaru grzywny, która ma być na nie nałożona (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie C‑76/06 P Britannia Alloys & Chemicals przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4405, pkt 25, 29, 30), co nie miało miejsca w niniejszej sprawie.

102    Wynika stąd, że pytanie, na które należy odpowiedzieć w ramach rozpatrywanego zarzutu, dotyczy kwestii, czy Komisja słusznie uznała w niniejszej sprawie, że zainteresowane przedsiębiorstwo tworzyła Agroexpansión i spółka stojąca na czele grupy, do której należy Agroexpansión, czyli skarżąca. W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na to pytanie trzeba będzie uznać, w świetle zasad przypomnianych w pkt 99–101 powyżej, że Komisja słusznie wzięła pod uwagę w motywach 442 i 446 zaskarżonej decyzji skonsolidowany obrót osiągnięty przez skarżącą w 2003 r. w celu zastosowania wyżej wspomnianego pułapu 10% obrotu.

103    Aby rozstrzygnąć tę kwestię, należy najpierw ustalić kryteria, które Komisja zastosowała w zaskarżonej decyzji, by przypisać spółce dominującej odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez swoją spółkę zależną, jak również ich zgodność z zasadami określonymi w orzecznictwie, a następnie zbadać, czy Komisja prawidłowo zastosowała te kryteria, uznając, że Agroexpansión i skarżąca tworzą jeden podmiot gospodarczy.

 W przedmiocie kryteriów zastosowanych przez Komisję w zaskarżonej decyzji w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną

104    Z zaskarżonej decyzji wynika, że w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną, a następnie w celu zaliczenia jej – wraz ze spółką zależną – do adresatów tej decyzji i uznania jej za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na rzeczoną spółkę zależną Komisja przyjęła następujące rozumowanie.

105    Komisja wyszła z założenia, że takie przypisanie odpowiedzialności jest możliwe, w przypadku gdy spółka dominująca i jej spółka zależna są częścią tej samej jednostki gospodarczej, a zatem stanowią jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE (zob. motyw 374 zaskarżonej decyzji).

106    Głównym elementem, na którym Komisja oparła się w celu ustalenia, że spółka dominująca i jej spółka zależna znajdują się w takiej sytuacji, jest brak autonomii spółki zależnej w odniesieniu do jej zachowania na rynku (zob. motyw 371 zaskarżonej decyzji), ponieważ ów brak autonomii wynika z faktu wywierania przez spółkę dominującą „decydującego wpływu” na zachowanie jej spółki zależnej (zob. motywy 18, 372, 373, 378, 380, 381, 383, 391, 392, 397, 399, 400, 422, 441 zaskarżonej decyzji).

107    Komisja uznała w tym względzie, że nie mogła ograniczyć się do stwierdzenia, iż spółka dominująca miała możliwość wywierania decydującego wpływu na zachowanie swej spółki zależnej, lecz że na Komisji spoczywał obowiązek wykazania, iż taki wpływ był rzeczywiście wywierany (zob. w szczególności motywy 18, 376, 384, 391, 392, 397, 399, 400 zaskarżonej decyzji).

108    Tak więc w szczególności z motywu 384 zaskarżonej decyzji wynika, że jeżeli Komisja uznała, że nie należało przypisywać Sepi odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez Cetarsę, chociaż Sepi posiadała prawie 80% kapitału tej ostatniej, Komisja uczyniła to ze względu na fakt, że nie posiadała w aktach sprawy żadnego dowodu pozwalającego na wykazanie, że Cetarsa nie kształtowała w autonomiczny sposób swego zachowania na rynku.

109    Podobnie z motywu 18 zaskarżonej decyzji wynika, że powodem, dla którego Komisja nie przypisała spółce Universal ani zależnej od niej w 100% spółce Universal Leaf odpowiedzialności za zachowanie o znamionach naruszenia Taes, spółki zależnej od Universal Leaf w 90%, jest okoliczność, że Komisja nie posiadała wystarczających dowodów na to, że rzeczywiście wywierały one decydujący wpływ na Taes.

110    Te same zasady Komisja starała się zastosować w przypadku spółek dominujących WWTE w odniesieniu do okresu sprzed maja 1998 r. W pierwszej kolejności Komisja starała się zatem wykazać, że wspomniane spółki dominujące sprawowały wspólną kontrolę nad WWTE wraz z jej prezesem i dwoma członkami jego rodziny, sugerując tym samym, że byli oni w stanie wywierać decydujący wpływ na zachowanie tej spółki (zob. motywy 388–391 zaskarżonej decyzji). W drugiej kolejności Komisja, opierając się na okolicznościach wymienionych w motywie 391 zaskarżonej decyzji, starała się wykazać, że wspomniane spółki dominujące rzeczywiście wywierały wpływ na zachowanie WWTE (zob. motywy 391, 392, 400 zaskarżonej decyzji).

111    Ponadto Komisja podniosła, że w szczególnym przypadku, gdy do spółki dominującej należał cały kapitał jej spółki zależnej, zgodnie z orzecznictwem można było domniemywać, że ta pierwsza rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie drugiej (zob. motyw 372 zaskarżonej decyzji).

112    Jednakże w niniejszym przypadku w celu przypisania spółkom dominującym znajdującym się w takiej sytuacji odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez ich spółkę zależną Komisja zdecydowała się nie ograniczać do skorzystania z tego domniemania, lecz oprzeć się również na okolicznościach faktycznych zmierzających do wykazania, że owe spółki dominujące rzeczywiście wywierały decydujący wpływ na ich spółkę zależną, a zatem poprzeć omawiane domniemanie (zob. w szczególności motywy 372, 375, 376, 378 zaskarżonej decyzji).

113    Tak więc z motywu 18 zaskarżonej decyzji wynika wyraźnie, że jeśli Komisja nie uznała spółek dominujących Deltafiny, to znaczy spółki wiodącej – Universal i spółki pośredniej – Universal Leaf, za odpowiedzialne za zachowanie o znamionach naruszenia ich spółki zależnej, mimo że sprawowały nad nią pełną kontrolę, Komisja postąpiła tak ze względu na fakt, iż nie posiadała wystarczających dowodów na okoliczność, że rzeczywiście wywierały decydujący wpływ na rzeczoną spółkę zależną. W taki też sposób należy rozumieć motyw 376 zaskarżonej decyzji pomimo tego, że został on zredagowany w trochę niejasny sposób. Ściślej mówić, wprawdzie Komisja oświadczyła w tym motywie, że akta sprawy nie zawierają „żadnej wskazówki dotyczącej faktycznego udziału Universal […] i Universal Leaf w zdarzeniach badanych w [zaskarżonej decyzji], to, mając na uwadze motyw 18 tej decyzji i jego kontekst, oświadczenia tego nie można interpretować w ten sposób, że powodem, dla którego Komisja nie uznała odpowiedzialności tych dwóch spółek dominujących – lub jakiejkolwiek innej spółki dominującej – jest brak ich uczestnictwa w naruszeniu.

114    Podobnie z motywu 18 zaskarżonej decyzji wynika równie wyraźnie, że powodem, dla którego Komisja nie przypisała Intabexowi odpowiedzialności za zachowanie o znamionach naruszenia Agroexpansión, mimo że kontrolowała ją w 100%, jest brak wystarczających dowodów dotyczących rzeczywistego wywierania przez tę pierwszą spółkę decydującego wpływu na tę drugą, gdyż udział Intabexu w tej spółce miał czysto finansowy charakter (zob. również motyw 376 zaskarżonej decyzji).

115    Natomiast właśnie dlatego że w odniesieniu do okresu, który nastąpił po maju 1998 r., dowody takie rzekomo istniały w odniesieniu do spółek dominujących WWTE oraz ze względu na posiadanie przez te spółki całego – lub w okresie wyłącznie kilku miesięcy prawie całego – kapitału WWTE, Komisja przypisała spółkom dominującym odpowiedzialność za naruszenie (zob. w szczególności motywy 375, 393, 396, 398 zaskarżonej decyzji).

116    Tę samą metodę Komisja zamierzała zastosować w przypadku skarżącej. Tak więc w celu uznania, że ostatnia z wymienionych spółek jest odpowiedzialna za zachowanie o znamionach naruszenia Agroexpansión, począwszy od drugiej połowy 1997 r., Komisja nie poprzestała na oparciu się na domniemaniu wynikającym z okoliczności, że posiadała ona całość kapitału Agroexpansión (zob. motywy 375, 377, 378 zaskarżonej decyzji), lecz uwzględniła również pewne dodatkowe okoliczności, które wskazywały, że wywierała rzeczywiście decydujący wpływ na zachowanie tejże spółki (zob. motywy 375, 378–380 zaskarżonej decyzji).

117    Taki wniosek można wyciągnąć w szczególności z pierwszego zdania motywu 378 zaskarżonej decyzji, pomimo wskazania w nim, iż te dodatkowe okoliczności potwierdzają, że skarżąca była „w stanie” wywierać tego rodzaju wpływ (zob. pkt 33 powyżej). Prawdą jest, jak Komisja sama zauważyła w odpowiedzi na pisemne pytanie Sądu, że zdanie to można było „sformułować jaśniej”. Tym niemniej mając na względzie motywy 372 i 377 zaskarżonej decyzji, jak również jej motyw 378 zdanie pierwsze, zdania tego nie można rozumieć w inny sposób, niż opisany w pkt 116 powyżej.

118    Komisja zbadała wreszcie skuteczność argumentów przedstawionych przez zainteresowane spółki zależne (lub ich spółki dominujące) w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w celu wykazania, że spółki te zachowywały się w sposób autonomiczny na rynku (zob. w szczególności motywy 381, 399 zaskarżonej decyzji). Co się zatem tyczy argumentów przywołanych przez skarżącą, Komisja odrzuciła je jako nieprzekonywające, twierdząc w szczególności, że „istnienie lokalnego kierownictwa hiszpańskiej spółki zależnej nie wyklucza możliwości wywierania przez [skarżącą] decydującego wpływu na samą spółkę zależną” (motyw 381 zaskarżonej decyzji).

119    Należy uściślić, że Komisja przyjęła metodę opisaną w pkt 105–107, 111 i 112 powyżej nie tylko w odniesieniu do wiodących spółek dominujących, lecz również w stosunku do pośrednich spółek dominujących, na co wskazuje – jeśli chodzi o te ostatnie – przypadek Universal Leaf, Intabexu, SCTC oraz TCLT.

120    Należy dodać, że wskazana metoda – bez względu na to, czy została poprawnie zastosowana w przypadku skarżącej, która to kwestia zostanie zbadana później – jest w pełni zgodna z zasadami ustalonymi w tej dziedzinie przez orzecznictwo, które zostały omówione w pkt 89–98 powyżej.

121    Niewątpliwie w odniesieniu do szczególnego przypadku, gdy spółka dominująca posiada cały kapitał swej spółki zależnej, która naruszyła reguły konkurencji, Komisja nie oparła się wyłącznie na domniemaniu uznanym w orzecznictwie (zob. pkt 95, 96 powyżej), aby wykazać, że pierwsza z nich rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na politykę handlową drugiej, lecz uwzględniła również inne okoliczności faktyczne mające na celu potwierdzenie tego wpływu.

122    Jednakże postępując w ten sposób, Komisja tylko podwyższyła wymagany standard dowodu w celu uznania, że wykazano, iż przesłanka dotycząca rzeczywistego wywierania decydującego wpływu została spełniona, przy czym w pełni zachowała zasadnicze pojęcie jednostki gospodarczej, na którym oparte jest całe orzecznictwo dotyczące możliwości przypisania odpowiedzialności za naruszenia podmiotom prawa stanowiącym to samo przedsiębiorstwo.

123    Należy uściślić, że jeśli w sprawie dotyczącej naruszenia, w którym uczestniczy kilka różnych przedsiębiorstw, Komisja przyjmuje w ramach ustalonych przez orzecznictwo pewną metodę w celu określenia, czy należy przypisać odpowiedzialność zarówno spółkom zależnym, które faktycznie popełniły to naruszenie, jak i ich spółkom dominującym, musi ona – poza szczególnymi okolicznościami – oprzeć się w tym celu na tych samych kryteriach w przypadku wszystkich tych przedsiębiorstw. Komisja jest bowiem zobowiązana do poszanowania zasady równego traktowania, która zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a odmienne sytuacje nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (zob. wyrok Trybunału z dnia 13 grudnia 1984 r. w sprawie 106/83 Sermide, Rec. s. 4209, pkt 28; wyrok Sądu z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑311/94 BPB de Eendracht przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1129, pkt 309). Należy stwierdzić, że Komisja podziela zresztą ten punkt widzenia, gdy w motywie 384 zaskarżonej decyzji wskazuje, że „wprawdzie określone okoliczności, które mogą skłonić [ją] […] do uznania spółki dominującej za odpowiedzialną za zachowanie jej spółki zależnej, mogą różnić się w zależności od konkretnego przypadku, jednak nie ma mowy o naruszeniu zasady niedyskryminacji tak długo, jak zasady odpowiedzialności są stosowane w spójny sposób”.

 W przedmiocie istnienia jednego podmiotu gospodarczego złożonego ze skarżącej i Agroexpansión

124    Należy zbadać, czy Komisja właściwie zastosowała kryteria przedstawione w pkt 105–107, 111 i 112 powyżej w celu stwierdzenia istnienia jednego podmiotu gospodarczego złożonego ze skarżącej i Agroexpansión, począwszy od drugiej połowy 1997 r., a zatem aby uznać ją za solidarnie odpowiedzialną za naruszenie, jak również za zapłatę grzywny, oraz aby zaliczyć ją do adresatów zaskarżonej decyzji.

125    Poza sporem pozostaje, że w okresie od dnia 18 listopada 1997 r. do momentu wydania zaskarżonej decyzji skarżąca posiadała, za pośrednictwem Intabexu, cały kapitał Agroexpansión. Nie można zatem kwestionować faktu, że w trakcie wskazanego okresu skarżąca była w stanie wywierać decydujący wpływ na zachowanie tej spółki (zob. pkt. 95 powyżej).

126    Należy w związku z tym zbadać, czy – jak twierdzi Komisja – w tym samym okresie spełniona została również przesłanka rzeczywistego wywierania decydującego wpływu przez skarżącą.

127    W tym zakresie należy przypomnieć, że w zaskarżonej decyzji, w odniesieniu do spółek zależnych w pełni kontrolowanych przez swoje spółki dominujące, Komisja postanowiła nie poprzestawać na przyjęciu domniemania, o którym mowa w pkt 95, 96 i 111 powyżej, aby przypisać im odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez te spółki zależne, lecz uwzględnić również dodatkowe okoliczności wskazujące na rzeczywiste wywieranie decydującego wpływu (zob. pkt 112–117 powyżej).

128    Należy zatem zbadać, czy okoliczności uwzględnione przez Komisję w zaskarżonej decyzji wraz z faktem posiadania przez skarżącą całego kapitału Agroexpansión, stanowią zgodny z wymogami prawa dowód na to, że w okresie, którego dotyczy naruszenie, skarżąca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie Agroexpansión. Okoliczności te zostały wymienione w motywie 379 zaskarżonej decyzji, jak również w przypisach 303–305 tejże decyzji. Chodzi tu w istocie o różne sprawozdania i różną korespondencję Agroexpansión, których adresatem była zdaniem Komisji skarżąca.

129    W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej konieczne będzie zweryfikowanie, czy zarzuty skarżącej, które zostały opisane w pkt 83 i 84 powyżej, mogą potwierdzić taki wniosek.

–       W przedmiocie „sprawozdań z działalności” i „sprawozdań terenowych”

130    Komisja przywołuje szereg „sprawozdań z działalności” i „sprawozdań terenowych” sporządzonych przez Agroexpansión, podnosząc w szczególności, że potwierdzają one nielegalne praktyki będące przedmiotem zaskarżonej decyzji. Sprawozdania te, których jest czternaście i które dotyczą okresu między grudniem 1998 r. a majem 2001 r., zostały wymienione w przypisie 303 zaskarżonej decyzji.

131    Na wstępie należy zauważyć, że wspomniane sprawozdania zawierają szczegółowe informacje nie tylko na temat poszczególnych aspektów działalności handlowej Agroexpansión, takich jak przebieg kampanii zakupowych surowca tytoniowego (nabyte ilości, cena zakupu itp.), ilości przetworzonego surowca tytoniowego i umów zawartych z Cetarsą w sprawie młócenia części jej tytoniu, zmian w przepisach obowiązujących w branży tytoniowej oraz spotkań, które odbywały się w siedzibie Anetab, jak również spotkań ze związkami rolniczymi i stowarzyszeniami producentów, lecz także – jak podkreślono w motywie 379 zaskarżonej decyzji – na temat nielegalnych praktyk będących przedmiotem zaskarżonej decyzji.

132    Następnie trzeba stwierdzić, że z akt sprawy wynika, iż rzeczone sprawozdania były przygotowywane przez pana B. i kierowane do członków zarządu Agroexpansión.

133    Co się tyczy tej ostatniej kwestii, to tego samego dnia, w którym skarżąca nabyła wszystkie akcje Agroexpansión, skarżąca – za pośrednictwem w pełni kontrolowanej przez siebie spółki zależnej, Intabexu, której udziały w Agroexpansión miały charakter wyłącznie finansowy – wymieniła trzech z czterech członków zarządu jak również powołała do niego w szczególności dwie osoby (panów G. i T.), którzy pełnili już funkcje w obrębie innych spółek grupy Dimon. I tak w tym czasie pan G. był równocześnie dyrektorem wykonawczym spółki Compañia de Filipinas SA, spółki zależnej Intabexu z siedzibą w Hiszpanii prowadzącej działalność w zakresie produkcji czarnego tytoniu, zaś pan T. był jednocześnie zatrudniony przez Dimon International Services, w której był członkiem zarządu (do sierpnia 1998 r.).

134    Na tym tle należy w szczególności podkreślić istotny charakter funkcji sprawowanych przez pana T. w obrębie grupy Dimon. Oprócz bowiem zasiadania w zarządzie Agroexpansión, począwszy od jej przejęcia przez skarżącą, oraz w zarządzie Dimon International Services do sierpnia 1998 r., pan T. zasiadał w zarządzie dwóch innych spółek grupy Dimon, a konkretnie spółek Intabex Holding Worldwide SA (w latach 1998–1999) i LRH Travel Ltd (do listopada 2000 r.). Ponadto – jak skarżąca wskazała w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – do jego obowiązków należało „prowadzenie działań na rzecz integracji grupy Intabex w grupie Dimon”. Dodatkowo, co zostanie bardziej szczegółowo wyjaśnione w pkt 152 poniżej, z licznej korespondencji znajdującej się w aktach sprawy wynika, że Agroexpansión konsultowała z panem T. kwestie związane ze swoją działalnością handlową lub zwracała się o jego zgodę przed wydaniem pewnych istotnych decyzji. Mając na uwadze te okoliczności, Komisja słusznie uznała, że pan T. działał w imieniu spółki stojącej na czele grupy Dimon, a konkretnie skarżącej, oraz pełnił rolę pośrednika między skarżącą i Agroexpansión. Okoliczność, że pan T. popadł w spór ze skarżącą, w wyniku którego został w sierpniu 1998 r. odwołany z funkcji członka zarządu Dimon International Services, nie pozwala zakwestionować tego wniosku. Po tej dacie bowiem pan T. nadal pozostawał nie tylko pracownikiem tej spółki, lecz również członkiem zarządu spółek Agroexpansión, Intabex Holding Worldwide i LRH Travel.

135    Okoliczności opisane w pkt 132–134 powyżej potwierdzają, że skarżąca, za pośrednictwem członków, których powołała do zarządu Agroexpansión, w szczególności zaś pana T., zamierzała sprawować nadzór nad jej działalnością, tak aby spółka ta rozwijała się zgodnie z polityką handlową grupy Dimon. W rezultacie nawet jeśli z formalnego punktu widzenia omawiane „sprawozdania z działalności” i „sprawozdania terenowe” były przekazywane wspomnianym członkom zarządu, nie zaś bezpośrednio samej skarżącej, Komisja słusznie uznała w motywie 380 zaskarżonej decyzji, że spółka ta była informowana o treści tych sprawozdań, a zwłaszcza o nielegalnych praktykach będących przedmiotem zaskarżonej decyzji. Ustalenie to potwierdza fakt, o którym mowa w motywie 379 zaskarżonej decyzji, że wspomniane sprawozdania były regularnie tłumaczone z języka hiszpańskiego na język angielski, który jest językiem roboczym skarżącej.

136    Należy wreszcie zauważyć, że poza sporem pozostaje, iż skarżąca, która niezaprzeczalnie była w stanie wywierać decydujący wpływ na zachowanie Agroexpansión (zob. pkt 95, 125 powyżej), nigdy nie wyraziła swojego sprzeciwu wobec nielegalnych praktyk, o których przecież wiedziała, ani też nie podjęła względem spółki zależnej żadnych kroków w celu uniemożliwienia jej uczestniczenia w naruszeniu, i to pomimo tego, że postępując w ten sposób, narażała się na odpowiedzialność karną lub powództwa odszkodowawcze osób trzecich (zob. podobnie motyw 382 zaskarżonej decyzji). Komisja mogła słusznie wywnioskować stąd, iż skarżąca milcząco zgodziła się na rzeczony udział, i uznać, iż taki sposób postępowania stanowił dodatkową oznakę wywierania decydującego wpływu na zachowanie jej spółki zależnej.

–       W przedmiocie wymiany korespondencji między Agroexpansión i skarżącą

137    Komisja opiera się również na pewnej liczbie korespondencji, do wymiany której rzekomo dochodziło między Agroexpansión i skarżącą, stwierdzając, że pewna jej część dotyczyła nielegalnych praktyk będących przedmiotem zaskarżonej decyzji, inna jej część dotyczyła umów w sprawie przetwarzania tytoniu lub sprzedaży przetworzonego tytoniu, które skarżąca zawarła z Cetarsą i Deltafiną, zaś jeszcze inna jej część dotyczyła bardziej ogólnie warunków zakupu surowca tytoniowego oraz ram prawnych obowiązujących w Hiszpanii.

138    Co się tyczy korespondencji dotyczącej pierwszej z kategorii wskazanej w pkt 137 powyżej, Komisja w motywie 379 zaskarżonej decyzji przykładowo odsyła do motywów 168 i 179 oraz do przypisów 217 i 229 tej decyzji.

139    W tym względzie należy przede wszystkim zauważyć, że korespondencja ta faktycznie odwołuje się do nielegalnych praktyk będących przedmiotem zaskarżonej decyzji.

140    Wbrew zatem temu, co twierdzi skarżąca, faks wysłany przez pana B. do pana D. (do spółki Dimon International, jednej ze spółek zależnych grupy Dimon z siedzibą w Stanach Zjednoczonych) w dniu 14 grudnia 1998 r., wspomniany w motywie 168 zaskarżonej decyzji, nie dotyczył jedynie umowy sprzedaży przetworzonego tytoniu, którą Agroexpansión zawarła z Deltafiną, lecz również wspomnianych praktyk. Wyraźnie wynika to z akapitu trzeciego tego faksu, w którym pan. B. Stwierdził, co następuje:

„Informacje na temat cen czterech przedsiębiorstw przekażę Panu, jak tylko je otrzymam. Już teraz mogę jednak powiedzieć, że problemy, które zdawały się tak poważne podczas Pana wizyty w Hiszpanii, nie powinny już nas niepokoić, gdyż wszystkie przedsiębiorstwa ustaliły swoje ceny na poziome zbliżonym do ceny ustalonej na 87 [hiszpańskich peset (ESP)] (około 2 lub 3 ESP) [za kg]. Ceny te są oficjalne, choć trzeba założyć, że Cetarsa dokonywała też innych płatności na rzecz producentów takich jak my”.

141    Należy zauważyć, że wbrew temu, co podnosi skarżąca, pan D. nie był wyłącznie pracownikiem działu finansów spółki Dimon International, lecz równocześnie pełnił funkcję członka zarządu skarżącej.

142    Motyw 179 zaskarżonej decyzji odsyła do sprawozdania pana B. z dnia 5 maja 1998 r., którego adresatem był pan T. i którego kopię pan B. wysłał dzień wcześniej faksem do dwóch innych członków zarządu Agroexpansión. Należy stwierdzić, że w sprawozdaniu tym, które opisuje przebieg kampanii zakupowej tytoniu za rok 1998, stwierdzono w szczególności, że „Agroexpansión w znaczący sposób przyczyniła się do zawarcia pewnych porozumień między przedsiębiorstwami, które pozwalają uniknąć wojny cenowej mającej miejsce w [zeszłym] roku”, że „ceny zostały wynegocjowane ze związkami zawodowymi i [stowarzyszeniami producentów tytoniu]”, że „po raz pierwszy, […] [zapobieżono] wojnie cenowej między przedsiębiorstwami i każde z nich mogło kupować pożądane ilości”, oraz że „negocjacje z [tymi stowarzyszeniami] były trudne, lecz przedsiębiorstwa prowadziły je w duchu współpracy i były w stanie obronić swoje ustalenia”. We wspomnianym sprawozdaniu stwierdzono również, że Agroexpansión i WWTE zobowiązały się do kupienia tych samych ilości tytoniu jak w roku poprzednim oraz że przetwórcy zobowiązali się do wypłacenia na rzecz stowarzyszeń producentów zaliczek w wysokości 35 ESP/kg za odmianę Virginia oraz 45 ESP/kg za odmiany Burley. Sprawozdanie wskazuje wreszcie na „możliwość zawarcia w przyszłości innych porozumień między przetwórcami”. Mając na uwadze te okoliczności, nie można kwestionować twierdzenia, że sprawozdanie z dnia 5 maja 1998 r. odnosiło się do nielegalnych praktyk będących przedmiotem zaskarżonej decyzji.

143    Podobnie rzecz ma się odnośnie do korespondencji elektronicznej pana B. z panem S. z dnia 30 października 2000 r., do której odsyła przypis 217 zaskarżonej decyzji. W korespondencji tej pan B. przypomina bowiem najpierw, że na spotkaniu zorganizowanym przez Anetab przetwórcy rozmawiali o podwyższeniu cen, którego domagały się stowarzyszenia i związki zawodowe producentów, i jednogłośnie postanowili odrzucić te żądania. Pan B. wskazuje również, że na spotkaniu ze wspomnianymi stowarzyszeniami i związkami przetwórcy podtrzymali swoje stanowisko i wyraźnie poinformowali je o odrzuceniu ich żądań dotyczących podwyższenia cen o 20%.

144    Co się tyczy korespondencji elektronicznej pana B. z panem S. z dnia 9 maja 2001 r. wspomnianej w przypisie 229 zaskarżonej decyzji, wskazano w niej, że przetwórcy spotkali się w siedzibie Anetab „w celu przygotowania się do rozmów cenowych z producentami” oraz wyraźnie odesłano w niej do okoliczności, że przetwórcy porozumieli się co do cen zakupu surowca tytoniowego.

145    Następnie podobnie jak w przypadku wspomnianych wyżej „sprawozdań z działalności” i „sprawozdań terenowych”, należy zauważyć, że Komisja słusznie uznała w motywie 380 zaskarżonej decyzji, że skarżąca była informowana o treści dokumentów opisanych w pkt 140–144 powyżej, a tym samym o nielegalnych praktykach, będących przedmiotem zaskarżonej decyzji, pomimo tego że formalnie nie była ich adresatem.

146    Co się zatem tyczy sprawozdania z dnia 5 maja 1998 r., które pan B. przesłał panu T. (zob. pkt 142 powyżej), w pkt 134 powyżej wyjaśniono już, że pan T. działał w imieniu skarżącej i pełnił funkcję pośrednika między skarżącą a Agroexpansión. Co się tyczy faksu z dnia 14 grudnia 1998 r. (zob. pkt 140 powyżej), wysłanego przez pana D. do Dimon International, wystarczy przypomnieć, że pan D. był w szczególności członkiem zarządu skarżącej.

147    Co się tyczy korespondencji elektronicznej z dnia 30 października 2000 r. i 9 maja 2001 r. (zob. pkt 143, 144 powyżej), została ona wysłana do pana S. Wbrew temu, co twierdzi skarżąca, pan S. nie był zwykłym pracownikiem Dimon International Services, lecz sprawował jedną z najważniejszych funkcji w obrębie grupy Dimon, co sprawia, iż podobnie jak w przypadku pana T. Komisja słusznie uznała, że działał on w imieniu spółki stojącej na czele tej grupy, w tym wypadku na czele skarżącej. I tak w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, które skarżąca dołączyła do skargi, Agroexpansión wskazała, iż od 2000 r. pan S. „zajmował stanowisko koordynatora działań na Europę”. Podobnie Agroexpansión, w odpowiedzi z dnia 18 marca 2002 r. na wystosowane przez Komisję żądanie udzielania informacji, którą instytucja ta przedłożyła Sądowi w odpowiedzi na pisemne pytanie zadane w ramach środka organizacji postępowania (zob. pkt 69 powyżej), wyjaśniła, że pan S. sprawował funkcję „dyrektora regionalnego grupy Dimon na Europę”. Ponadto w rocznym sprawozdaniu finansowym za rok podatkowy zakończony w dniu 30 czerwca 2001 r. przedłożonym US Securities Exchange Commission (amerykańskiej komisji papierów wartościowych i giełd) skarżąca wskazała, że pan S. zajmował w niej, od marca 1999 r., stanowisko „Senior Vice President-Regional Director Europe” (pierwszego wiceprezesa-dyrektora regionalnego na Europę).

148    Pewne wskazówki znajdujące się w korespondencji elektronicznej z dnia 9 maja 2001 r. oraz w odpowiedzi na nią wysłanej przez pana S. również potwierdzają istotną rolę pana S. w obrębie grupy Dimon. W korespondencji tej pan B. poinformował też pana S. o spotkaniu, które odbył z prezesem Deltafiny, niezależnie od spotkania, które odbyło się w siedzibie Anetab, w celu przedyskutowania dwóch kwestii, które uznał za „bardzo ważne”, i stwierdził, że prezes jak najszybciej skontaktuje się z nim telefonicznie, aby osiągnąć porozumienie w tych kwestiach. Wiadomością elektroniczną wysłaną w tym samym dniu pan S. odpisał panu B., że odbył właśnie rozmowę z prezesem Deltafiny i postanowili spotkać się w możliwie najbliższym terminie. Pan S. poinformował również pana. B., że prezes ów zgodził się z propozycjami przedstawionymi mu w odniesieniu do wspomnianych kwestii.

149    Komisja słusznie mogła wreszcie wywnioskować z braku jakiejkolwiek reakcji skarżącej na uczestnictwo Agroexpansión w naruszeniu, o którym była informowana, że ta milcząco zgadzała się na bezprawne zachowanie swojej spółki zależnej, oraz uznać, że okoliczność ta stanowiła dodatkową wskazówkę wywierania decydującego wpływu na jej zachowanie (zob. pkt 136 powyżej).

150    Co się tyczy korespondencji zaliczonej do drugiej kategorii, o której była mowa w pkt 137 powyżej, została ona wskazana w przypisie 304 zaskarżonej decyzji. Chodzi tu zasadniczo o faksy lub korespondencję elektroniczną między panem B. z jednej strony i panami T. lub S. z drugiej. Ze względów wspomnianych już w pkt 134, 147 i 148 powyżej należy uznać, że panowie ci działali w imieniu skarżącej.

151    Pewna część tej korespondencji dotyczyła umowy z września 1998 r., renegocjowanej w 2001 r., na podstawie której Cetarsie zlecano podwykonywanie niektórych czynności związanych z przetwarzaniem tytoniu. Z korespondencji tej wyraźnie wynika, że umowa ta została zawarta przez pana B. w imieniu i na rachunek skarżącej oraz że skarżąca rzeczywiście wywierała, za pośrednictwem panów T. i S., decydujący wpływ na przebieg negocjacji dotyczących tej umowy.

152    Tak więc w faksie z dnia 9 września 1998 r. wysłanym do pana T., pan B., stwierdziwszy najpierw, że w ostatnim czasie odbył kilka spotkań z Cetarsą w celu uregulowania „nierozwiązanych kwestii [skarżącej]”, wyraźnie zwrócił się o wyrażenie przez pana T. zgody na pewne warunki umowne wspomniane w sprawozdaniu z jednego z tych spotkań, które załączył do wspomnianego faksu. Należy podkreślić, że we wspomnianym sprawozdaniu pan B. wyraźnie wskazany został jako przedstawiciel skarżącej. Podobnie należy zauważyć, że w faksie z dnia 14 września 1998 r. pan B. poinformował pana T., że „zgodnie z jego zaleceniami” ponownie spotkał się z Cetarsą w celu wprowadzenia poprawek do umowy, która miała zostać z nią zawarta, i prosi pana T. o ich zatwierdzenie. W faksie z dnia 15 września 1998 r. pan B. informuje pana T. o przekazaniu Cetarsie propozycji zmian, które pan T. przesłał mu poprzedniego dnia, oraz o tym, że przetwórca ten wystąpił z kontrpropozycją. Pan B. zwrócił się do pana. T. o poinformowanie go, czy wyraża na nią zgodę. Należy wreszcie zauważyć, że w ostatecznej wersji umowy zawartej z Cetarsą, którą pan B. wysłał panu T. faksem z dnia 18 września 1998 r., skarżąca została wyraźnie wskazana jako jedna z dwóch stron umowy, zaś pan B. jako jej przedstawiciel.

153    Podobnie należy zauważyć, że w korespondencji elektronicznej z dnia 3 kwietnia 2001 r. pan B. poinformował pana. S. o przebiegu renegocjacji umowy wspomnianej w pkt 152 powyżej, wyrażając obawę, że Cetarsa będzie domagać się od skarżącej tych samych warunków, które zostały uzgodnione z panem M., prezesem Deltafiny, w ramach umowy zawartej z nią równolegle w imieniu Universala i zwrócił się w związku z tym do pana S. o skontaktowanie się z panem M. Z korespondencji elektronicznej wysłanej dzień później przez pana S. do pana B. wynika, że pan S. rzeczywiście próbował skontaktować się z panem M.

154    Należy wreszcie odnotować, że w korespondencji elektronicznej z dnia 7 marca 2001 r. pan B. złożył panu S. sprawozdanie ze spotkania, które – „jak uzgodniono w Camberley” (które jest siedzibą Dimon International Services w Zjednoczonym Królestwie) – odbył dzień wcześniej z przedstawicielem Cetarsy i podczas którego omawiano pewne aspekty renegocjowanej z nią umowy.

155    Inna część korespondencji zakwalifikowanej do drugiej kategorii wymienionej w pkt 137 powyżej dotyczyła umowy, na podstawie której Deltafina nabyła od Agroexpansión dużą partię przetworzonego tytoniu. I tak w faksie z dnia 14 września 1998 r. pan T. zwrócił się do pana B. o udzielenie wyjaśnień w sprawie niektórych cen i innych warunków uzgodnionych w tej umowie. Wspomniane wskazówki pan. B. przekazał panu T. faksem z tego samego dnia. Podobnie w faksie z dnia 14 grudnia 1998 r. wspomnianym w pkt 140 powyżej pan B., oprócz odwołania się do nielegalnych praktyk będących przedmiotem zaskarżonej decyzji, odpowiedział na pytanie, które pan D. – będący w szczególności członkiem zarządu skarżącej – zadał mu odnośnie do realizacji tej umowy. Wreszcie korespondencja elektroniczna z dnia 9 maja 2001 r. wspomniana w pkt 144 i 147 powyżej potwierdza nie tylko fakt, że skarżąca była informowana o tych praktykach, lecz również fakt, że wywierała ona wpływ na relacje handlowe między Agroexpansión a Deltafiną.

156    Co się wreszcie tyczy trzeciego rodzaju korespondencji wymienionego w pkt 137 powyżej, została ona wskazana w przypisie 305 zaskarżonej decyzji.

157    Chodzi tu o korespondencję elektroniczną pana B. do pana. S., która – jak Komisja zauważyła w motywie 379 zaskarżonej decyzji – ogólnie rzecz biorąc, dotyczyła warunków zakupu surowca tytoniowego i przepisów prawnych obowiązujących w Hiszpanii. Korespondencja ta ma znaczenie o tyle, że wskazuje, iż skarżąca, za pośrednictwem pana S., uważnie monitorowała sytuację na rynku hiszpańskim.

158    Co się tyczy argumentu skarżącej, zgodnie z którym korespondencja przeanalizowana w pkt 150–157 powyżej nie ma żadnego związku z zakupami surowca tytoniowego, jest on pozbawiony znaczenia. Samodzielności spółki zależnej względem jej spółki dominującej nie należy bowiem oceniać wyłącznie na podstawie jej działalności w zakresie produktów, których dotyczy naruszenie. Jak zostało już wskazane w pkt 92 powyżej, w celu ustalenia, czy spółka zależna określa w sposób autonomiczny swoje zachowanie na rynku, należy wziąć pod uwagę wszystkie istotne okoliczności dotyczące powiązań gospodarczych, organizacyjnych i prawnych łączących spółkę zależną ze spółką dominującą, które mogą różnić się w poszczególnych przypadkach, w związku z czym nie można ich wymienić w sposób wyczerpujący.

–       W przedmiocie argumentów podniesionych przez skarżącą w celu wykazania, że Agroexpansión działała w sposób autonomiczny na rynku

159    Przede wszystkim należy zauważyć, że skarżąca dużą część swojego rozumowania opiera na założeniu, zgodnie z którym decydujący wpływ, który spółka dominująca musi wywierać, aby można było przypisać jej odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez spółkę zależną, musi dotyczyć działalności, która jest bezpośrednio związana z naruszeniem, w niniejszym przypadku zakupów surowca tytoniowego. Tymczasem ze względów przedstawionych w pkt 92 i 158 powyżej z założeniem tym nie sposób się zgodzić.

160    Twierdzenie skarżącej, zgodnie z którym nigdy nie wprowadziła ona w życie mechanizmów kontroli działalności w zakresie zakupu surowca tytoniowego przez Agroexpansión, nie pozwala zatem wykazać, że spółka ta działała w sposób autonomiczny na rynku. Podobnie rzecz ma się w przypadku twierdzenia skarżącej, zgodnie z którym nigdy nie udzielała ona żadnych instrukcji ani żadnych wytycznych Agroexpansión w odniesieniu do jej polityki zakupowej bądź spotkań z innymi przetwórcami lub producentami. Twierdzenia te są tym bardziej nieskuteczne, że jak wynika z dokumentów przeanalizowanych w pkt 150–155 powyżej skarżąca, przy pomocy panów T. lub S., aktywnie angażowała się w inne aspekty polityki handlowej Agroexpansión, a konkretnie zlecanie podwykonawstwa niektórych czynności związanych z przetwarzaniem surowca tytoniowego i sprzedaży przetworzonego tytoniu.

161    Co się następnie tyczy okoliczności, zgodnie z którą pan B. i inni pracownicy zarządzający Agroexpansión zostali pozostawieni na swoich stanowiskach w momencie przejęcia jej przez Intabex, okoliczność ta sama w sobie nie pozwala wykazać, że Agroexpansión działała na rynku w sposób autonomiczny. Okoliczność ta nie była bowiem rezultatem autonomicznej decyzji tej spółki, lecz przemyślaną decyzją samej skarżącej, co zresztą podniosła ona w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, uzasadniając tę decyzję brakiem doświadczenia w zakresie nabywania surowca tytoniowego w Hiszpanii oraz przeszkodami językowymi.

162    Co się ponadto tyczy umowy w sprawie zarządzania, wprawdzie przyznaje ona panu B. szerokie uprawnienia w zakresie zarządzania Agroexpansión, a zwłaszcza w zakresie nabywania surowca tytoniowego, to faktem pozostaje, że umowa ta wyraźnie wskazuje w § 1 ust. 1, że ma on obowiązek działać w poszanowaniu w szczególności „metod i procedur określonych przez zarząd [Agroexpansión]”. Ponadto § 1 ust. 2 umowy w sprawie zarządzania nakłada na pana B. obowiązek „regularnego i szczegółowego informowania [tego zarządu] o przebiegu działalności spółki oraz przygotowywania i przedkładania w dniu i formie określonej przez zarząd sprawozdań, których przedstawienia zarząd [ten] może zażądać”. Wyraźnie więc widać, że przy wykonywaniu swoich funkcji, w tym związanych z nabywaniem surowca tytoniowego, pan B. podlegał kontroli zarządu Agroexpansión, jak i wydawanym przez ten zarząd poleceniom. Zapytana odnośnie do tej kwestii przez Sąd na rozprawie skarżąca wyraźnie przyznała zresztą, że podobnie jak w przypadku każdej innej spółki w Hiszpanii, zarząd Agroexpansión dysponował prawem odrzucania, zmieniania lub uchylania decyzji swojego dyrektora generalnego. Okoliczność, pod warunkiem jej wykazania, że w praktyce zarząd ten nigdy w ten sposób nie postąpił ani nie określił „metod” czy „procedur”, takich jak wspomniane powyżej, w żaden sposób nie zmienia faktu, że wbrew temu, co twierdzi skarżąca, pan B. nie dysponował całkowitą swobodą działania w zakresie zarządzania spółką ani nawet w zakresie jej polityki zakupowej surowca tytoniowego. Należy dodać, że wbrew temu, co próbuje sugerować skarżąca, przyznanie panu B. uprawnień w umowie w sprawie zarządzania nie było niczym wyjątkowym ani w niczym nie odróżniało Agroexpansión od innych spółek prawa hiszpańskiego. Zazwyczaj zarząd spółki nie zajmuje się bowiem jej bieżącą działalnością.

163    Mając na względzie ustalenia poczynione w pkt 135 powyżej, zgodnie z którymi skarżąca, za pośrednictwem powołanych przez siebie członków zarządu Agroexpansión, w szczególności pana T., sprawowała nadzór na jej działaniami, argumenty oparte na umowie w sprawie zarządzania i uprawnieniach przyznanych panu B. nie są przekonywające. W tym samym duchu, co się ogólnie rzecz biorąc tyczy okoliczności, że Agroexpansión posiadała własne lokalne kierownictwo, należy uznać, jak to czyni Komisja, iż okoliczność ta sama w sobie nie potwierdza, że spółka ta określała swe zachowanie na rynku w sposób niezależny od swojej spółki dominującej. W niniejszej sprawie, choć wprawdzie Agroexpansión nie znajdowała się w takiej sytuacji, faktem jednak pozostaje, że działała pod nadzorem skarżącej, która odgrywała aktywną rolę w niektórych aspektach polityki handlowej tej spółki (zob. w szczególności pkt 150–155 powyżej).

164    Co się wreszcie tyczy argumentu skarżącej, zgodnie z którym żaden z czterech członków zarządu Agroexpansión nie pełnił równocześnie funkcji członka zarządu skarżącej ani nie wchodził w skład jej organów kierowniczych, należy zauważyć, że chociaż krzyżowanie się kierownictwa między spółką dominującą i jej spółką zależną stanowi wskazówkę faktycznego wywierania decydującego wpływu, to z braku takiego krzyżowania się nie można wywnioskować, że wspomniana spółka zależna działała w sposób autonomiczny na rynku. Należy dodać, że – jak już stwierdzono w pkt 133 powyżej – dwóch z czterech członków zarządu Agroexpansión, którzy zostali powołani przez skarżącą w momencie jej przejęcia za pośrednictwem Intabexu, sprawowało już ważne funkcje w obrębie innych spółek grupy Dimon.

165    Z powyższych ustaleń wynika, że Komisja słusznie przyjęła, że począwszy od dnia 18 listopada 1997 r. Agroexpansión i skarżąca tworzyły jeden podmiot gospodarczy, i tym samym słusznie uznała tę spółkę za solidarnie odpowiedzialną za naruszenie, jak i za zapłatę grzywny oraz umieściła ją wśród adresatów zaskarżonej decyzji.

166    Mając na względzie zasady przypomniane w pkt 99–101 powyżej, należy również uznać, że Komisja słusznie oparła się na skonsolidowanym obrocie, który skarżąca osiągnęła w 2003 r., czyli roku poprzedzającym wydanie zaskarżonej decyzji, w celu ustalenia pułapu 10% przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

167    Zarzut pierwszy należy zatem oddalić jako bezzasadny.

2.     W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia

 Argumenty stron

168    Na rozprawie skarżąca podniosła nowy zarzut, dotyczący naruszenia obowiązku uzasadnienia. W uzasadnieniu tego zarzutu skarżąca podnosi najpierw, że z zaskarżonej decyzji nie wynika, iż okoliczności wymienione w jej motywie 379 miały na celu potwierdzenie domniemania rzeczywistego wywierania decydującego wpływu w związku z posiadaniem przez nią całego kapitału Agroexpansión. Okoliczności te w rzeczywistości dotyczyły możliwości wywierania takiego wpływu. Następnie z zaskarżonej decyzji nie wynika też, że Komisja wykazała, iż sprawozdania i korespondencja adresowane do pana T. były przeznaczone dla skarżącej. Wreszcie na poparcie tej okoliczności Komisja powołuje się w swoich pismach na dokument, który nie został wymieniony w zaskarżonej decyzji, a konkretnie faks wysłany przez pana B. do pana T. w dniu 29 kwietnia 1998 r.

169    Komisja podnosi, że zarzut piąty należy oddalić jako niedopuszczalny z racji tego, że jest to zarzut nowy, a w każdym razie jako bezzasadny.

 Ocena Sądu

170    Należy stwierdzić, że skarżąca dopiero na rozprawie po raz pierwszy podniosła zarzut dotyczący naruszenia obowiązku uzasadnienia. Okoliczność ta nie oznacza jednak, że Sąd nie może w niniejszej sprawie zbadać tego zarzutu. W ramach skargi o stwierdzenie nieważności zarzut wywiedziony z braku uzasadnienia lub niedostatecznego uzasadnienia aktu prawnego stanowi bowiem zarzut dotyczący porządku publicznego, który może, a nawet powinien zostać zbadany z urzędu przez sąd Unii i który w związku z tym może zostać podniesiony przez strony na dowolnym etapie postępowania (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawach połączonych T‑45/98 i T‑47/98 Krupp Thyssen Stainless i Acciai speciali Terni przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3757, pkt 125).

171    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem uzasadnienie, jakiego wymaga art. 253 WE, powinno być dostosowane do charakteru rozpatrywanego aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętej decyzji, a właściwemu sądowi dokonać jej kontroli. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji, w szczególności do treści spornego aktu, charakteru przywołanych argumentów, a także interesu, jaki w uzyskaniu informacji mogą mieć adresaci aktu lub inne osoby, których dotyczy on bezpośrednio i indywidualnie. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulujących daną dziedzinę (zob. wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 63 i przytoczone tam orzecznictwo; ww. w pkt 100 wyrok w sprawie Hoek Loos przeciwko Komisji, pkt 58).

172    Z utrwalonego orzecznictwa wynika też, że jeżeli decyzja wydana na podstawie art. 81 WE dotyczy wielu adresatów i stwarza problem przypisania naruszenia, musi ona zawierać wystarczające uzasadnienie względem każdego z adresatów, w szczególności względem tych adresatów, którzy zgodnie z tą decyzją ponoszą odpowiedzialność za owo naruszenie (wyroki Sądu: z dnia 28 kwietnia 1994 r. w sprawie T‑38/92 AWS Benelux przeciwko Komisji, Rec. s. II‑211, pkt 26; z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑330/01 Akzo Nobel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3389, pkt 93).

173    W danym przypadku ze streszczenia części zaskarżonej decyzji dotyczącej jej adresatów, zawartego w pkt 27–47 powyżej, jak również z ustaleń dokonanych w pkt 104–119 powyżej wynika, że w omawianej decyzji Komisja zaprezentowała wystarczające uzasadnienie powodów, dla których zdecydowała się przypisać skarżącej odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez Agroexpansión. Otóż nawiązując do orzecznictwa Trybunału i Sądu, Komisja omówiła zasady, które zamierzała zastosować w celu określenia rzeczonych adresatów. Co się ściślej tyczy skarżącej, przede wszystkim podniosła ona, że począwszy od drugiej połowy 1997 r., znajdowała się ona w posiadaniu całego kapitału Agroexpansión. Następnie uznała, że zostało wykazane, iż skarżąca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie Agroexpansión, opierając się w tym względzie nie tylko na domniemaniu wynikającym z faktu posiadania całego kapitału spółki zależnej, lecz również na pewnych dodatkowych okolicznościach potwierdzających rzeczywiste wywieranie takiego wpływu. Wreszcie Komisja uznała, że żaden z argumentów, na które powołuje się skarżąca w jej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie pozwalał na wyciągnięcie przeciwnego wniosku.

174    Wprawdzie drugie zdanie motywu 378 zaskarżonej decyzji może budzić wątpliwości, gdyż wskazano w nim, że dodatkowe okoliczności opisane w kolejnym motywie służą potwierdzeniu „domniemania, zgodnie z którym [skarżąca] była w stanie wywierać decydujący wpływ”. Mimo to – jak już wspomniano w pkt 117 powyżej – z motywów 372 i 377, jak również pierwszego zdania motywu 378 zaskarżonej decyzji jasno wynika, że okoliczności te służyły potwierdzeniu domniemania, zgodnie z którym w sytuacji gdy spółka dominująca posiada cały kapitał spółki zależnej, rzeczywiście wywiera ona decydujący wpływ na jej zachowanie. Skarżąca tym bardziej nie powinna twierdzić, że nie potrafiła zrozumieć sensu zaskarżonej decyzji, ponieważ w swojej skardze wyraźnie kwestionuje ustalenie, że okoliczności te potwierdzają, iż wywierała na Agroexpansión decydujący wpływ. Domniemanie potwierdzone w orzecznictwie, o którym mowa w motywie 372 zaskarżonej decyzji oraz w pkt 95 i 96 powyżej, z oczywistych względów nie dotyczy możliwości wywierania takiego wpływu, lecz rzeczywistego jego wywierania.

175    Skarżąca nie może zresztą poważnie podnosić, że przed zapoznaniem się z pismami Komisji nie mogła zrozumieć, dlaczego zdaniem tej instytucji to pan T. powinien zostać uznany za osobę działającą jako jej pośrednik. Z jednej strony bowiem adresatem większości dokumentów wyraźnie wskazanych w przypisach 303 i 304 zaskarżonej decyzji i które Komisja opisuje w tej decyzji jako wysłane do skarżącej, był pan T. Z drugiej strony zarówno w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, jak i w skardze, skarżąca przedstawiła szczegółowe uwagi na temat roli i funkcji pana T. w obrębie grupy Dimon, w szczególności podkreślając fakt, że nigdy nie był on członkiem jej zarządu, jej organów kierowniczych ani jej pracownikiem.

176    Co się wreszcie tyczy faksu z 29 kwietnia 1998 r. wysłanego przez pana B. do pana T., wystarczy zauważyć, że Sąd nie wykorzystał go w charakterze dowodu potwierdzającego wniosek Komisji, zgodnie z którym skarżąca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na zachowanie Agroexpansión, gdyż okoliczność ta została wystarczająco wykazana w wymagany prawem sposób za pomocą dowodów wymienionych w motywie 379 zaskarżonej decyzji (zob. pkt 128, 130–158 powyżej).

177    Wobec powyższego zarzut piąty należy oddalić jako bezzasadny.

3.     W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia zasad proporcjonalności i odpowiedzialności osobistej

 Argumenty stron

178    W ramach zarzutu drugiego, podniesionego tytułem ewentualnym w stosunku do zarzutu pierwszego, skarżąca podnosi, że Komisja naruszyła zasady proporcjonalności i odpowiedzialności osobistej, uznając ją za odpowiedzialną za naruszenie popełnione przez Agroexpansión, nie wykazawszy, że skarżąca bezpośrednio w nim uczestniczyła, przykładowo poprzez udzielanie konkretnych instrukcji tej spółce zależnej lub poprzez sprawowanie nadzoru nad jej uczestnictwem w kartelu. Skarżąca twierdzi, że okoliczność, iż spółka dominująca otrzymywała „pojedyncze informacje” odnośnie do ograniczających praktyk, których dopuszczała się jej spółka zależna, nie wystarczy, aby przypisać jej odpowiedzialność za noszące znamiona naruszenia zachowanie tej spółki. Należało przynajmniej wykazać, że była ona „okresowo i regularnie” lub „szczegółowo” informowana o tym naruszeniu.

179    Odsyłając do argumentów rozwiniętych w ramach zarzutu pierwszego, skarżąca powtarza, że nie wiedziała o wiadomościach, które jakoby były jej przekazywane przez Agroexpansión, zawierających informacje odnośnie do polityki zakupowej tej spółki lub dowodów rzeczowych nielegalnych praktyk będących przedmiotem zaskarżonej decyzji.

180    Komisja uważa, że zarzut drugi należy oddalić z tych samych powodów co zarzut pierwszy z racji tego, że zarzut ten stanowi w istocie jego powtórzenie.

 Ocena Sądu

181    Na wstępie należy oddalić argument skarżącej, zgodnie z którym Komisja nie wykazała, że spółka ta bezpośrednio brała udział w naruszeniu, przykładowo poprzez wydawanie spółce zależnej instrukcji nakazujących jej popełnienie tego naruszenia lub poprzez sprawowanie nadzoru nad uczestnictwem tej spółki zależnej w kartelu. Jak bowiem wskazano już w pkt 93 powyżej, Komisja jest uprawniona do skierowania decyzji nakładającej grzywny na spółkę dominującą nie ze względu na okoliczność, iż spółka dominująca nakłaniała swoją spółkę zależną do popełnienia naruszenia, ani tym bardziej z uwagi na udział spółki dominującej w naruszeniu, ale ze względu na to, że stanowią one jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE.

182    Następnie należy przypomnieć, że aby skarżącej przypisać odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez Agroexpansión, Komisja oparła się nie tylko na domniemaniu rzeczywistego wywierania decydującego wpływu wynikającego z faktu posiadania całego kapitału spółki zależnej, lecz również na pewnych elementach dodatkowych wskazujących na takie rzeczywiste wywieranie wpływu przez skarżącą. Na elementy te składają się różne sprawozdania i korespondencja pochodząca od Agroexpansión, z której wynika, że skarżąca, za pośrednictwem panów T., S. lub D., nie tylko była informowana o nielegalnych praktykach będących przedmiotem niniejszej sprawy, lecz również – czego skarżąca nie wspomina w ramach niniejszego zarzutu – angażowała się w pewne relacje handlowe między spółką zależną i Deltafiną lub Cetarsą oraz uważnie monitorowała sytuację na rynku hiszpańskim (zob. pkt 130–158 powyżej).

183    Skarżąca nie może wreszcie poważnie twierdzić, że otrzymała wyłącznie „pojedyncze informacje” na temat nielegalnych praktyk będących przedmiotem niniejszej sprawy. Praktyki te zostały bowiem wspomniane w sprawozdaniach z działalności Agroexpansión z lutego, marca, kwietnia i października 1999 r. oraz ze stycznia, maja, września i listopada 2000 r., w sprawozdaniach terenowych Agroexpansión z maja 2001 r., w faksie pana B. do pana D. z dnia 14 grudnia 1998 r. (zob. pkt 140 powyżej), w sprawozdaniu pana B. z dnia 5 maja 1998 r. (zob. pkt 142 powyżej) oraz w korespondencji elektronicznej pana B. do pana S. z dnia 30 października 2000 r. i z dnia 9 maja 2001 r. (zob. pkt 143, 144 powyżej).

184    Wobec powyższego zarzut drugi należy oddalić jako bezzasadny. W konsekwencji należy oddalić żądanie stwierdzenia w części nieważności zaskarżonej decyzji.

4.     W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań

 Argumenty stron

185    Skarżąca twierdzi, że Agroexpansión zakończyła naruszenie bezzwłocznie po pierwszej interwencji Komisji i zarzuca tej instytucji naruszenie uzasadnionych oczekiwań tej spółki poprzez niezastosowanie – zgodnie z pkt 3 wytycznych, jak i swoją praktyką decyzyjną – tej okoliczności łagodzącej przy ustalaniu wysokości grzywny.

186    Zdaniem skarżącej Komisja ma obowiązek uwzględnić tego rodzaju okoliczność łagodzącą w przypadku, gdy doszło do świadomego naruszenia reguł konkurencji.

187    Ponadto w swojej replice skarżąca podnosi, że zaprzestała naruszenia nie przed datą pierwszej interwencji Komisji, lecz dokładnie w dniu, w którym ona nastąpiła, czyli w dniu 3 października 2001 r.

188    Komisja podaje w wątpliwość argumenty skarżącej.

189    W duplice, odnosząc się do stwierdzenia skarżącej, że zakończyła naruszenie dopiero w dniu 3 października 2001 r. (zob. pkt 187 powyżej), Komisja zwraca się do Sądu o zastosowanie do kwoty wyjściowej grzywny dodatkowego podwyższenia o 5% ze względu na czas trwania naruszenia. Uczestnictwo skarżącej w naruszeniu w takim przypadku trwało bowiem dłużej niż pięć lat i sześć miesięcy.

 Ocena Sądu

190    Należy przypomnieć, że Komisja powinna zasadniczo stosować się do przepisów swoich własnych wytycznych przy ustalaniu wysokości grzywien. Jednakże wytyczne nie przewidują, że Komisja powinna zawsze odrębnie uwzględnić każdą z okoliczności łagodzących wymienionych w pkt 3 wspomnianych wytycznych, a nie jest ona zobowiązana do automatycznego zastosowania dodatkowej obniżki z tego tytułu, ponieważ stosowność ewentualnego obniżenia grzywny z tytułu okoliczności łagodzących musi być oceniana z ogólnego punktu widzenia z uwzględnieniem ogółu istotnych okoliczności sprawy. Przyjęcie wytycznych nie pozbawiło bowiem doniosłości wcześniejszego orzecznictwa, zgodnie z którym Komisja dysponuje zakresem uznania pozwalającym jej na uwzględnienie lub pominięcie niektórych okoliczności podczas ustalania wysokości grzywien, które zamierza nałożyć, w zależności od okoliczności sprawy. Zatem wobec braku w wytycznych wskazówki o imperatywnym charakterze w odniesieniu do okoliczności łagodzących, które mogą zostać uwzględnione, należy stwierdzić, że Komisja zachowała pewną swobodę przy dokonywaniu całościowej oceny wysokości ewentualnej obniżki grzywien z tytułu okoliczności łagodzących (zob. wyrok Sądu z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych od T‑259/02 do T‑264/02, T‑271/02 Raiffeisen Zentralbank Österreich i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5169, pkt 473 i przytoczone tam orzecznictwo).

191    Zgodnie z pkt 3 tiret trzecie wytycznych „zakończenie naruszenia bezzwłocznie po interwencji Komisji (szczególnie gdy prowadzi ona dochodzenie)” zalicza się do okoliczności łagodzących.

192    Jednakże zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zakończenie naruszenia może logicznie stanowić okoliczność łagodzącą tylko wówczas, gdy istnieją powody, aby zakładać, że zainteresowane przedsiębiorstwa postanowiły zakończyć swoje antykonkurencyjne zachowania ze względu na te interwencje, gdyż sytuacja, w której naruszenie zostało już zakończone przed datą pierwszych interwencji Komisji, nie jest objęta zakresem tego przepisu wytycznych (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑50/00 Dalmine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2395, pkt 328, 329, potwierdzony w postępowaniu odwoławczym wyrokiem Trybunału z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawie C‑407/04 P Dalmine przeciwko Komisji, Rec. s. I‑829, pkt 158).

193    Tymczasem w niniejszej sprawie naruszenie zostało zakończone w dniu 10 sierpnia 2001 r., czyli przed datą pierwszych czynności dochodzeniowych Komisji, które w niniejszej sprawie miały miejsce w dniu 3 października 2001 r. Jak bowiem wynika z motywu 432 zaskarżonej decyzji, mimo że przetwórcy oznajmili, że ich kartel przestał istnieć w dniu 3 października 2001 r., za dzień zakończenia naruszenia Komisja przyjęła 10 sierpnia 2001 r. ze względu na to, że „ostatnim dowodem”, jakim dysponowała, było spotkanie z dnia 10 sierpnia 2001 r., o którym mowa w motywie 260 zaskarżonej decyzji. Wspomniane zakończenie naruszenia nie powinno zatem stanowić okoliczności łagodzącej przy ustalaniu wysokości grzywny.

194    Należy dodać, że pomimo uznania przez Komisję, iż naruszenie zakończyło się w tym samym dniu, w którym przeprowadziła ona pierwsze czynności dochodzeniowe, jej decyzja, aby nie uwzględniać okoliczności podnoszonej przez skarżącą, jest w pełni zasadna. Obniżka grzywny z powodu zaprzestania naruszenia niezwłocznie po pierwszej interwencji Komisji nie jest bowiem automatyczna, lecz zależy od oceny okoliczności danego przypadku dokonywanej przez tę instytucję w zakresie jej swobodnego uznania. Z tego względu zastosowanie pkt 3 tiret trzecie wytycznych względem danego przedsiębiorstwa będzie szczególnie odpowiednie, w sytuacji gdy antykonkurencyjny charakter zaskarżonego zachowania nie jest oczywisty. Jednocześnie jego zastosowanie będzie co do zasady mniej stosowne, w sytuacji gdy zachowanie to będzie wyraźnie antykonkurencyjne, przy założeniu, że zostało to udowodnione (wyroki Sądu: z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie T‑156/94 Aristrain przeciwko Komisji, Rec. s. II‑645, pkt 138; z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑44/0 Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2223, pkt 281).

195    Tymczasem w niniejszej sprawie antykonkurencyjny charakter zachowania Agroexpansión nie pozostawia żadnej wątpliwości. Kartel przetwórców, mający na celu ustalanie cen i podział rynku (zob. motywy 278–317 zaskarżonej decyzji), należy do klasycznych i szczególnie poważnych naruszeń (zob. motywy 409–411 zaskarżonej decyzja) prawa konkurencji oraz jest zachowaniem, którego bezprawność Komisja wielokrotnie potwierdziła od chwili pierwszej swojej interwencji. Okoliczność, że kartel obejmował tajny aspekt, potwierdza ponadto, że Agroexpansión była w pełni świadoma bezprawnego charakteru swojego zachowania.

196    Z powyższego wynika, że zarzut czwarty podlega oddaleniu jako bezzasadny.

197    Co się tyczy wniosku Komisji zmierzającego do zastosowania dodatkowego podwyższenia o 5% kwoty wyjściowej grzywny ustalonej dla Agroexpansión ze względu na czas trwania naruszenia, zdaniem Sądu nie należy go uwzględniać. Podnosząc bowiem, że naruszenie zakończyło się w dniu 3 października 2001 r., nie zaś w dniu 10 sierpnia 2001 r., skarżąca nie zamierzała podważać oceny przez Komisję czasu trwania naruszenia, lecz ustosunkować się do jej argumentu sformułowanego w odpowiedzi na skargę, zgodnie z którym przyjęcie drugiej daty jako daty zakończenia naruszenia miało już pozytywny wpływ na sytuację skarżącej.

5.     W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia zasad proporcjonalności i odpowiedzialności osobistej, a także art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003

 Argumenty stron

198    W ramach zarzutu trzeciego, podniesionego tytułem ewentualnym w stosunku do zarzutu pierwszego, skarżąca, odsyłając do motywu 386 zaskarżonej decyzji, podnosi, że nie powinna była zostać uznana za odpowiedzialną za naruszenie popełnione przez Agroexpansión w okresie poprzedzającym dzień 18 listopada 1997 i że w związku z tym wysokość grzywny należy obniżyć.

199    Skarżąca twierdzi, że jeśli chodzi o ten okres, wysokość grzywny powinna była zostać ustalona bez zastosowania mnożnika o celu odstraszającym do kwoty wyjściowej grzywny, gdyż w tym okresie Agroexpansión nie wchodziła w skład przedsiębiorstwa międzynarodowego.

200    Co się tyczy okresu od dnia 18 listopada 1997 r. do dnia 10 sierpnia 2001 r., skarżąca podnosi, że wysokość grzywny należy ustalić, odejmując od kwoty nałożonej na Agroexpansión w art. 3 zaskarżonej decyzji kwotę, którą należy przypisać wyłącznie tej spółce za okres poprzedzający dzień 18 listopada 1997 r.

201    Komisja przyznaje, że wysokość grzywny, którą skarżąca ma obowiązek zapłacić solidarnie z Agroexpansión, powinna być niższa od całkowitej kwoty grzywny nałożonej na tę spółkę. Tym niemniej Komisja odrzuca argument skarżącej, zgodnie z którym wysokość grzywny należało ustalić bez zastosowania mnożnika o celu odstraszającym za okres poprzedzający dzień 18 listopada 1997 r. Komisja twierdzi, że skarżącą należy uznać za solidarnie odpowiedzialną wraz z Agroexpansión za zapłatę grzywny do wysokości 2 332 800 EUR, podczas gdy Agroexpansión powinna pozostać odpowiedzialna za zapłatę całkowitej kwoty grzywny, czyli 2 592 000 EUR (w tym 259 200 EUR tytułem wyłącznym). Kwota 2 332 800 EUR bierze się z uwzględnienia przez Komisję faktu, że skarżącą można uznać za odpowiedzialną jedynie za naruszenie, które trwało trzy lata i dziewięć miesięcy i w związku z tym podwyższyć kwotę wyjściową grzywny ustalonej dla skarżącej jedynie o 35%.

 Ocena Sądu

202    Należy stwierdzić, że poza sporem pozostaje i z motywu 386 zaskarżonej decyzji wynika, że skarżąca nie może ponosić odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez Agroexpansión w okresie poprzedzającym dzień 18 listopada 1997 r., gdyż dopiero od tej daty skarżąca zaczęła tworzyć z tą spółką jednostkę gospodarczą i tym samym przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE. Jako że solidarność za zapłatę grzywny może dotyczyć jedynie okresu trwania naruszenia, w którym spółka dominująca i jej spółka zależna tworzyły takie przedsiębiorstwo, Komisja nie miała prawa nałożyć na skarżącą obowiązku solidarnej zapłaty wraz z Agroexpansión całkowitej kwoty grzywny nałożonej na tę spółkę, czyli kwoty 2 592 000 EUR, która odpowiada kwocie odnoszącej się do całego okresu trwania naruszenia. Tym samym zarzut trzeci należy uwzględnić.

6.     W przedmiocie ustalenia ostatecznej wysokości grzywny

203    Należy zatem zmienić zaskarżoną decyzję w zakresie, w jakim nakłada na skarżącą odpowiedzialność solidarną wraz z Agroexpansión za zapłatę całkowitej kwoty grzywny ustalonej w odniesieniu do tej spółki.

204    Sąd w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania uznaje za zasadne, aby ustalić część kwoty, którą skarżąca powinna zapłacić solidarnie wraz z Agroexpansión, stosując rozumowanie zaproponowane przez Komisję w swoich pismach, czyli przyjąć metodę i kryteria zastosowane przez tę instytucję w zaskarżonej decyzji w celu ustalenia wysokości grzywien, które zostaną nałożone na jej adresatów (zob. pkt 38–61 powyżej).

205    W pierwszej kolejności należy zatem przyjąć za podstawę tę samą kwotę wyjściową, którą posłużono się w odniesieniu do Agroexpansión, czyli 3 600 000 EUR.

206    Po pierwsze bowiem, okoliczność, że skarżąca nie może ponosić odpowiedzialności za naruszenie za okres poprzedzający dzień 18 listopada 1997 r. pozostaje bez znaczenia dla zakwalifikowania tego naruszenia jako naruszenia „bardzo poważnego” (motywy 408–414 zaskarżonej decyzji).

207    Po drugie, okoliczność ta pozostaje bez wpływu również na wzięcie pod uwagę „konkretnej wagi” każdego przedsiębiorstwa i wpływu jego nielegalnego zachowania na konkurencję (motyw 415 zaskarżonej decyzji).

208    Z jednej strony bowiem, okoliczność ta w żaden sposób nie wpływa na ustalenie, zgodnie z którym „udział” przetwórców w nielegalnych praktykach, będących przedmiotem niniejszej sprawy, był ogólnie rzecz biorąc podobny (motyw 418 zaskarżonej decyzji).

209    Z drugiej strony okoliczność ta nie pozwala podważyć zasadności podziału przetwórców na trzy kategorie i umieszczenia Agroexpansión w drugiej z nich (dla której kwotę wyjściową grzywny ustalono na 1 800 000 EUR), gdyż podział ten został dokonany z uwzględnieniem udziału każdego z przetwórców na rynku zakupów hiszpańskiego surowca tytoniowego w 2001 r., który był ostatnim rokiem naruszenia (motywy 419–421 zaskarżonej decyzji).

210    Po trzecie, co się tyczy mnożnika o celu odstraszającym wynoszącego 2, który został zastosowany do kwoty wyjściowej grzywny ustalonej dla Agroexpansión, jego zastosowanie pozostaje uzasadnione w ramach niniejszych obliczeń ze względu na to, że opiera się on na rozmiarze i całkowitych zasobach zainteresowanego przedsiębiorstwa w roku 2003, czyli roku poprzedzającym rok wydania zaskarżonej decyzji (motywy 422, 423 zaskarżonej decyzji). Jak wykazano już powyżej w ramach badania zarzutu pierwszego, w 2003 r. Agroexpansión i skarżąca wspólnie tworzyły jeden i ten sam podmiot gospodarczy, a więc jedno przedsiębiorstwo.

211    Należy podkreślić w tym względzie, że przyczyną wzięcia pod uwagę wielkości i całkowitych zasobów danego przedsiębiorstwa celem zapewnienia grzywnie wystarczającego skutku odstraszającego jest wywarcie zamierzonego wpływu na wspomniane przedsiębiorstwo, ponieważ sankcja nie może być zbyt łagodna zwłaszcza w świetle jego możliwości finansowych. Aby móc zmierzyć odstraszający charakter grzywny w odniesieniu do przedsiębiorstwa uznanego za odpowiedzialne za naruszenie, nie należy zatem brać pod uwagę sytuacji, która istniała na początku naruszenia. Takie uwzględnienie mogłoby doprowadzić albo do wymierzenia grzywny zbyt niskiej, by mogła ona być wystarczająco odstraszająca, w przypadku gdyby obrót danego przedsiębiorstwa wzrósł w międzyczasie, albo do nałożenia grzywny przewyższającej poziom niezbędny dla zapewnienia skutku odstraszającego, w przypadku gdyby obrót danego przedsiębiorstwa w międzyczasie zmalał.

212    W drugiej kolejności natomiast skarżącą można uznać za odpowiedzialną za naruszenie wyłącznie za okres około trzech lat i dziewięciu miesięcy, czyli okres od dnia 18 listopada 1997 r. do dnia 10 sierpnia 2001 r., a tym samym kwotę wyjściową 3 600 000 EUR należy podwyższyć ze względu na czas trwania naruszenia o 35%, nie zaś o 50% jak w przypadku Agroexpansión. W celu ustalenia kwoty grzywny, którą skarżąca ma obowiązek solidarnie zapłacić wraz z Agroexpansión, należy zatem wziąć pod uwagę kwotę podstawową w wysokości 4 860 000 EUR.

213    W trzeciej kolejności okoliczność, że skarżącej nie można uznać za odpowiedzialną za naruszenie za okres poprzedzający dzień 18 listopada 1997 r., pozostaje bez wpływu na przyznanie obniżki kwoty podstawowej grzywny o 40% tytułem okoliczności łagodzących (motywy 437–439 zaskarżonej decyzji). Kwotę podstawową, którą należy wziąć pod uwagę, należy zatem ustalić na 2 916 000 EUR. Mając na uwadze obrót zainteresowanego przedsiębiorstwa w 2003 r., kwoty tej nie należy dostosowywać, tak aby nie przekraczała pułapu 10% obrotu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

214    W czwartej kolejności co się tyczy zastosowania komunikatu w sprawie współpracy, należy zauważyć, że w swoim wyroku wydanym dzisiaj w sprawie T‑38/05 Agroexpansión przeciwko Komisji, dotychczas nieopublikowanym w Zbiorze, Sąd uznał, że należy przyznać Agroexpansión ze względu na jej współpracę dodatkową obniżkę w wysokości 5%, którą należy doliczyć do obniżki 20% już przyznanej w zaskarżonej decyzji. W związku z tym w niniejszej sprawie również należy zastosować obniżkę o 25% wyżej wspomnianej kwoty 2 916 000 EUR.

215    Z powyższych ustaleń wynika, że część grzywny nałożonej na Agroexpansion należy ustalić na kwotę 2 187 000 EUR, za zapłatę której skarżąca odpowiada solidarnie z tą spółką.

216    W pozostałym zakresie skargę należy oddalić.

 W przedmiocie kosztów

217    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Na podstawie art. 87 § 3 akapit pierwszy, w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron, Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone.

218    W związku z tym, że w niniejszej sprawie skarga została częściowo uwzględniona, słuszna ocena okoliczności sprawy wymaga, aby skarżąca pokryła dziewięć dziesiątych własnych kosztów i dziewięć dziesiątych kosztów poniesionych przez Komisję, a Komisja – jedną dziesiątą własnych kosztów i jedną dziesiątą kosztów poniesionych przez skarżącą.

Z powyższych względów

SĄD (czwarta izba)

orzeka, co następuje:

1)      Część grzywny nałożonej na Agroexpansión SA w art. 3 decyzji Komisji C(2004) 4030 wersja ostateczna z dnia 20 października 2004 r. w sprawie postępowania zgodnie z art. 81 ust. 1 [WE] (sprawa COMP/C.38.238/B.2 — Surowiec tytoniowy — Hiszpania), za zapłatę której Alliance One International, Inc. jest odpowiedzialna solidarnie z Agroexpansión, zostaje ustalona na kwotę 2 187 000 EUR.

2)      W pozostałym zakresie skarga zostaje oddalona.

3)      Alliance One International pokrywa dziewięć dziesiątych własnych kosztów oraz dziewięć dziesiątych kosztów poniesionych przez Komisję Europejską; Komisja Europejska pokrywa jedną dziesiątą własnych kosztów oraz jedną dziesiątą kosztów poniesionych przez Alliance One International.

Czúcz Labucka O’Higgins

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 12 października 2011 r.

Podpisy

Spis treści

Okoliczności powstania sporu

1.  Skarżąca i postępowania administracyjne

2.  Zaskarżona decyzja

3.  Adresaci zaskarżonej decyzji

4.  Ustalenie wysokości grzywien

Kwoty wyjściowe grzywien

Kwota podstawowa grzywien

Okoliczności obciążające i łagodzące

Pułap grzywny przewidziany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003

Zastosowanie komunikatu w sprawie współpracy i ostateczne kwoty grzywien

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

1.  W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia art. 81 ust. 1 WE, art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 i zasady proporcjonalności

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie kryteriów zastosowanych przez Komisję w zaskarżonej decyzji w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną

W przedmiocie istnienia jednego podmiotu gospodarczego złożonego ze skarżącej i Agroexpansión

–  W przedmiocie „sprawozdań z działalności” i „sprawozdań terenowych”

–  W przedmiocie wymiany korespondencji między Agroexpansión i skarżącą

–  W przedmiocie argumentów podniesionych przez skarżącą w celu wykazania, że Agroexpansión działała w sposób autonomiczny na rynku

2.  W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia

Argumenty stron

Ocena Sądu

3.  W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia zasad proporcjonalności i odpowiedzialności osobistej

Argumenty stron

Ocena Sądu

4.  W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań

Argumenty stron

Ocena Sądu

5.  W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia zasad proporcjonalności i odpowiedzialności osobistej, a także art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003

Argumenty stron

Ocena Sądu

6.  W przedmiocie ustalenia ostatecznej wysokości grzywny

W przedmiocie kosztów

* – Język postępowania: angielski.