WYROK TRYBUNAŁU
z dnia 18 października 2005 r.(*)
Znaki towarowe – Dyrektywa 89/104/EWG – Rozporządzenie (WE) nr 40/94 – Prawa przyznane przez znak towarowy – Używanie znaku towarowego w obrocie handlowym – Przywóz oryginalnych towarów na terytorium Wspólnoty – Towary objęte celną procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego – Sprzeciw właściciela znaku towarowego – Oferowanie lub sprzedaż towarów objętych celną procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego – Sprzeciw właściciela znaku towarowego – Ciężar dowodu
W sprawie C‑405/03
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Gerechtshof te ‘s-Gravenhage (Niderlandy) postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2003 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 29 września 2003, w postępowaniu:
Class International BV
przeciwko
Colgate-Palmolive Company,
Unilever NV,
SmithKline Beecham plc,
Beecham Group plc,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: V. Skouris, Prezes, P. Jann, C.W.A. Timmermans, A. Rosas i A. Borg Barthet, prezesi izb, C. Gulmann (sprawozdawca), R. Schintgen, N. Colneric, S. von Bahr, J.N. Cunha Rodrigues, M. Ilešič, J. Malenovský i J. Klučka, sędziowie,
rzecznik generalny: F.G. Jacobs,
sekretarz: M. Ferreira, główny administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 15 marca 2005 r.,
rozważywszy uwagi na piśmie przedłożone:
– w imieniu Class International BV przez G. van der Wala, advocaat,
– w imieniu SmithKline Beecham plc oraz Beecham Group plc przez M.A.A. van Wijngaarden, advocaat,
– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez N. B. Rasmussena, W. Wilsa oraz H. van Vlieta, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 26 maja 2005 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 ust. 1 i art. 5 ust. 3 lit. b) i c) pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989, L 40, str. 1, zwanej dalej „dyrektywą”) oraz art. 9 ust. 1 i art. 9 ust. 2 lit. b) i c) rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. 1994, L 11, str. 1, zwanego dalej „rozporządzeniem”).
2 Wniosek ten skierowany został w ramach sporu między Class International BV (zwaną dalej „Class International”) a SmithKline Beecham plc (zwaną dalej „SmithKline Beecham”) oraz Beecham Group plc (zwaną dalej „Beecham Group”), którego przedmiotem jest zajęcie tytułem zabezpieczenia przez dwie ostatnie z wymienionych spółek oznaczonych ich znakami towarowymi towarów pochodzących spoza Wspólnoty Europejskiej i składowanych w składzie celnym w Roterdamie przez Class International będącą właścicielką tych towarów.
Wspólnotowe ramy prawne
3 Artykuł 5 dyrektywy zatytułowany „Prawa przyznane przez znak towarowy” ma następujące brzmienie:
„1. Zarejestrowany znak towarowy przyznaje właścicielowi wyłączne prawa do tego znaku. Właściciel jest uprawniony do zakazania wszelkim stronom [osobom] trzecim, które nie posiadają jego zgody, używania w obrocie handlowym:
a) oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym dla towarów lub usług identycznych z tymi, dla których znak towarowy jest zarejestrowany;
[...]
3. Na podstawie ust. 1 mogą być zabronione, między innymi, następujące działania:
[...]
b) oferowanie towarów, wprowadzanie ich do obrotu lub ich magazynowanie w tym celu pod takim oznaczeniem lub oferowanie i świadczenie usług pod tym oznaczeniem;
c) przywóz [...] towarów pod takim oznaczeniem;
[…]”.
4 Artykuł 9 ust. 1 lit. a) oraz ust. 2 lit. b) i c) rozporządzenia w taki sam sposób określa prawa przyznane przez wspólnotowy znak towarowy.
5 Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy, zatytułowany „Wyczerpanie praw przyznanych przez znak towarowy”, stanowi, że:
„Znak towarowy nie uprawnia właściciela do zakazania używania tego znaku w odniesieniu do towarów, które zostały wprowadzone do obrotu na terytorium Wspólnoty pod tym znakiem towarowym przez właściciela lub za jego zgodą”.
6 W taki sam sposób wyczerpanie prawa przyznanego przez wspólnotowy znak towarowy przewiduje art. 13 ust. 1 rozporządzenia.
7 Artykuł 65 ust. 2 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, str. 3) przewiduje, że postanowienia i uzgodnienia szczególne stosowane w Europejskim Obszarze Gospodarczym (zwanym dalej „EOG”) wobec własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej znajdują się w szczególności w załączniku XVII do tego porozumienia.
8 Punkt 4 tego załącznika wymienia dyrektywę.
9 Dla celów porozumienia o EOG załącznik ten zmienia art. 7 ust. 1 dyrektywy, zastępując wyrażenie „na terytorium Wspólnoty” wyrażeniem „na terytorium jednej z Umawiających się Stron”.
10 Artykuł 91 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r. ustanawiającego Wspólnotowy kodeks celny (Dz.U. L 302, str. 1, zwany dalej „kodeksem celnym”) stanowi, że:
„Procedura tranzytu zewnętrznego pozwala na przemieszczanie z jednego do drugiego miejsca znajdującego się na obszarze celnym Wspólnoty:
a) towarów niewspólnotowych, niepodlegających w tym czasie należnościom celnym przywozowym i innym opłatom ani środkom polityki handlowej;
[…]”.
11 Artykuł 98 ust. 1 kodeksu celnego postanawia, że:
„Procedura składu celnego pozwala na składowanie w składzie celnym:
a) towarów niewspólnotowych, które w czasie tego składowania nie podlegają należnościom celnym przywozowym ani środkom polityki handlowej;
[…]”.
12 Artykuł 58 tego kodeksu stanowi, że:
„1. Jeżeli przepisy nie stanowią inaczej, towary, niezależnie od ich rodzaju, ilości, pochodzenia, miejsca wysyłki lub miejsca przeznaczenia, mogą w każdym czasie na określonych warunkach otrzymać przeznaczenie celne.
2. Przepis ust. 1 nie stanowi przeszkody dla stosowania zakazów lub ograniczeń wynikających ze względów [...] ochrony własności przemysłowej i handlowej”.
Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne
13 SmithKline Beecham oraz Beecham Group, spółki grupy GlaxoSmithKline, z siedzibą w Zjednoczonym Królestwie, są odrębnymi właścicielami wspólnotowego znaku towarowego i znaku towarowego zarejestrowanego w Urzędzie Beneluksu, Aquafresh, w szczególności dla środków do czyszczenia zębów.
14 W lutym 2002 r. Class International wprowadziła na obszar celny Wspólnoty w Roterdamie kontener zawierający środki do czyszczenia zębów oznaczone znakiem towarowym Aquafresh, które zostały wcześniej zakupione u południowoafrykańskiego przedsiębiorcy Kapex International.
15 SmithKline Beecham i Beecham Group (zwane dalej łącznie „Beecham”), poinformowane o tym, że owe środki do czyszczenia zębów mogą stanowić podrobione towary, doprowadziły w dniu 5 marca 2002 r. do zajęcia tego kontenera tytułem zabezpieczenia.
16 Badanie zajętych towarów przeprowadzone w kwietniu 2002 r. wykazało, iż mamy do czynienia nie z podrobionymi towarami, lecz z towarami oryginalnymi.
17 Class International wniosła do Rechtbank te Rotterdam o uchylenie zajęcia zabezpieczającego oraz o zasądzenie od Beecham odszkodowania tytułem poniesionej jej zdaniem przez nią szkody.
18 Wnioski te zostały oddalone postanowieniem z dnia 24 maja 2002 r.
19 Class International wniosła odwołanie od tego postanowienia do Gerechtshof te ‘s-Gravenhage.
20 Przed sądem tym podniosła, że zajęte towary nie zostały przywiezione, lecz znajdowały się w tranzycie.
21 Gerechtshof zauważa, że nie udowodniono tego, że w chwili ich przywozu do Niderlandów lub w momencie ich zajęcia istniał już nabywca tych towarów. Uważa on, iż nie można wykluczyć, że ich pierwszy nabywca miał siedzibę na terytorium EOG. Twierdzi on, iż większość podniesionych przed nim zarzutów dotyczy kwestii, czy czasowe składowanie oryginalnych towarów w składzie celnym objętych procedurą celną T1 lub tranzyt tych towarów do krajów położonych poza EOG powinny być uznane jako używanie znaku towarowego.
22 Gerechtshof te ‘s-Gravenhage, stwierdzając, że dla rozstrzygnięcia sporu konieczne jest dokonanie wykładni art. 5 ust. 1 i art. 5 ust. 3 lit. b) i c) dyrektywy oraz art. 9 ust. 1 i art. 9 ust. 2 lit. b) i c) rozporządzenia, postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy właściciel znaku towarowego może sprzeciwić się wprowadzeniu (bezpośredniemu lub pośredniemu) bez jego zgody na terytorium jednego z państw członkowskich (w niniejszej sprawie Niderlandów/państw Beneluksu) towarów pochodzących z państw trzecich, oznaczonych znakiem towarowym w rozumieniu [dyrektywy] lub [rozporządzenia], w ramach transportu towarów objętych tranzytem lub handlu towarami objętymi tranzytem, tak jak to zostało przedstawione poniżej?
2) Czy wyrażenie „używanie oznaczenia w obrocie handlowym”, w rozumieniu z jednej strony, art. 5 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 5 ust. 3 lit. b) i c) dyrektywy oraz, z drugiej strony, art. 9 ust. 1 zdanie pierwsze w związku z art. 9 ust. 2 lit. b) i c) [rozporządzenia], obejmuje składowanie w urzędzie celnym lub składzie celnym na terytorium jednego z państw członkowskich oryginalnych artykułów [oznaczonych znakiem towarowym w rozumieniu [dyrektywy], [jednolitej dla Beneluksu ustawy o znakach towarowych] lub [rozporządzenia]), które nie zostały przywiezione do EOG przez właściciela znaku towarowego lub za jego zgodą, a które pochodzą spoza obszaru EOG i posiadają według technicznej terminologii celnej status towarów niewspólnotowych (np. objętych formularzem T1 lub jednolitym dokumentem administracyjnym)?
3) Czy dla odpowiedzi na pytanie pierwsze i drugie mają znaczenie kwestie, czy końcowe przeznaczenie towarów jest ustalone oraz czy została zawarta umowa (sprzedaży) dotycząca tych towarów z klientem z państwa trzeciego w momencie ich przywozu na ww. terytorium?
4) Czy w ramach odpowiedzi na pytanie pierwsze, drugie i trzecie należy przywiązywać znaczenie do dodatkowych okoliczności, takich jak:
a) okoliczność, iż podmiot gospodarczy, który jest właścicielem spornych towarów lub może nimi dysponować albo też prowadzi działalność w zakresie podobnego handlu ma siedzibę w jednym z państw członkowskich;
b) okoliczność, iż owe towary zostały zaoferowane lub sprzedane z tego państwa członkowskiego przez podmiot gospodarczy mający siedzibę w jednym z państw członkowskich innemu podmiotowi mającemu siedzibę w jednym z państw członkowskich, przy czym miejsce dostawy nie zostało (jeszcze) ustalone;
c) okoliczność, iż owe towary zostały zaoferowane lub sprzedane przez podmiot gospodarczy mający siedzibę w jednym z państw członkowskich z tego państwa członkowskiego innemu handlowcowi z siedzibą w jednym z państw członkowskich, wówczas gdy miejsce dostawy zaoferowanych lub sprzedanych w ten sposób towarów zostało ustalone, przy czym nie zostało jeszcze ustalone ich końcowe przeznaczenie, z wyraźnym oświadczeniem lub zastrzeżeniem umownym, iż chodzi o towary niewspólnotowe (objęte procedurą tranzytu);
d) okoliczność, iż towary zostały zaoferowane lub sprzedane przez podmiot gospodarczy mający siedzibę w jednym z państw członkowskich innemu podmiotowi gospodarczemu mającemu siedzibę poza EOG, przy czym miejsce dostawy lub ostateczne przeznaczenie towarów mogło lecz nie musiało być ustalone;
e) okoliczność, iż owe towary zostały zaoferowane lub sprzedane przez podmiot gospodarczy mający siedzibę w jednym z państw członkowskich innemu podmiotowi gospodarczemu mającemu siedzibę poza EOG, odnośnie do którego podmiot gospodarczy (prowadzący równolegle podobną działalność) wie, lub ma słuszne powody, aby podejrzewać, iż dokona on odsprzedaży lub dostaw tych towarów konsumentom końcowym spoza EOG?
5) Czy pojęcie „oferowanie” zawarte w przepisach przywołanych w pierwszym pytaniu, w okolicznościach opisanych w pytaniu 3 i 4, powinno być interpretowane w ten sposób, że obejmuje ono również oferowanie (do sprzedaży) artykułów oryginalnych [oznaczonych znakiem towarowym w rozumieniu dyrektywy, [jednolitej w Beneluksie ustawy o znakach towarowych] lub (rozporządzenia)] składowanych na terytorium jednego z państw członkowskich w urzędzie celnym lub składzie celnym, które nie zostały przywiezione do EOG przez właściciela znaku towarowego lub za jego zgodą i które pochodzą spoza EOG i posiadają status towarów niewspólnotowych (np. objętych formularzem T1 lub jednolitym dokumentem administracyjnym)?
6) Na której ze stron spoczywa ciężar dowodu w odniesieniu do czynności wymienionych w pytaniach pierwszym, drugim i piątym?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
23 Biorąc pod uwagę zmianę wprowadzoną do art. 7 ust. 1 dyrektywy przez porozumienie o EOG oraz w celu opisania sytuacji właściciela znaku towarowego w zakresie zasady wyczerpania wyłącznego prawa przyznanego przez art. 5 dyrektywy, należy przyjąć, iż pytania dotyczą towarów pochodzących spoza EOG i do niego wprowadzanych.
24 Dotyczą one również procedur tranzytu zewnętrznego oraz składu celnego, które to procedury zostały przewidziane przez kodeks celny.
25 Należy zauważyć, że o ile dyrektywa została wymieniona w załączniku XVII do porozumienia o EOG jako regulacja wspólnotowa podlegająca zastosowaniu w jego obrębie, tak rozporządzenie po jego przyjęciu nie zostało włączone do tego załącznika.
26 Ponadto należy zauważyć między innymi, że kodeks celny nie znajduje zastosowania poza terytorium Wspólnoty w państwach Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, będących stronami porozumienia o EOG ustanawiającego strefę wolnej wymiany handlowej, a nie unię celną.
27 Biorąc pod uwagę powyższe rozważania oraz w zakresie, w jakim w świetle przedstawionych przez sąd krajowy okoliczności faktycznych rozstrzygnięcie sporu przed sądem krajowym nie wymaga uwzględniania terytorium EOG, dalsza część niniejszego wyroku oraz odpowiedzi Trybunału odnosić się będą jedynie do terytorium Wspólnoty.
W przedmiocie możliwości sprzeciwienia się przez właściciela znaku towarowego wprowadzeniu na terytorium Wspólnoty w ramach procedury celnej tranzytu zewnętrznego lub składu celnego oryginalnych towarów oznaczonych znakiem towarowym
28 W pierwszej części pierwszego pytania dotyczącego tranzytu zewnętrznego, jak i w drugim pytaniu, sąd krajowy usiłuje dowiedzieć się zasadniczo, czy art. 5 ust. 1 i art. 5 ust. 3 lit. c) dyrektywy oraz art. 9 ust. 1 i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia powinny być interpretowane w ten sposób, że właścicielowi znaku towarowego przysługuje prawo sprzeciwienia się wprowadzeniu na terytorium Wspólnoty w ramach procedury tranzytu zewnętrznego lub składu celnego oryginalnych towarów oznaczonych tym znakiem towarowym, które nie zostały wcześniej wprowadzone do obrotu na terytorium Wspólnoty przez tego właściciela lub za jego zgodą. Ponadto, w trzecim pytaniu, które należy rozpatrzyć łącznie z pierwszą częścią pierwszego pytania i pytaniem drugim, sąd krajowy usiłuje dowiedzieć się, czy właściciel znaku towarowego może przynajmniej uzależnić objęcie spornych towarów procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego od istnienia w momencie wprowadzenia tych towarów na terytorium Wspólnoty ustalonego, w odpowiednim przypadku na podstawie umowy sprzedaży, końcowego przeznaczenia tych towarów w państwie trzecim.
Uwagi przedstawione Trybunałowi
29 Class International podnosi, że objęcie oryginalnych towarów procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego nie stanowi „używania [znaku towarowego] w obrocie handlowym” w rozumieniu art. 5 ust. 1 dyrektywy i art. 9 ust. 1 rozporządzenia, używania, które mogłoby zostać zakazane przez właściciela na podstawie tych przepisów. Jedynym celem przewidzianej przez art. 7 ust. 1 dyrektywy i art. 13 ust. 1 rozporządzenia zasady wyczerpania wyłącznego prawa właściciela znaku było przyznanie temu właścicielowi wyłączności terytorialnej na pierwsze wprowadzenie tych towarów do obrotu handlowego we Wspólnocie. Tymczasem objęcie towarów procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego nie stanowi wprowadzenia tych towarów do obrotu handlowego we Wspólnocie.
30 W każdym razie właściciel znaku towarowego nie mógłby uzależnić objęcia tymi procedurami od istnienia już ustalonego przeznaczenia końcowego w państwie trzecim. Jeżeli dopuszczono by możliwość postawienia takiego warunku, tranzyt produktów oznaczonych znakiem, który praktykuje się od dawna, jeszcze przed wprowadzeniem znaków towarowych, okazałby się niemożliwy lub znacznie utrudniony, do czego ustawodawca w żadnym wypadku nie chciał doprowadzić za pomocą łącznego obowiązywania przepisów o znakach towarowych.
31 Beecham uważa, że właściciel znaku towarowego może sprzeciwić się wprowadzeniu na terytorium Wspólnoty oryginalnych towarów oznaczonych jego znakiem towarowym w procedurze tranzytu zewnętrznego lub składu celnego. Spółka ta uważa, iż art. 58 ust. 2 kodeksu celnego zastrzega możliwość wprowadzenia zakazów lub ograniczeń uzasadnionych względami ochrony własności intelektualnej i handlowej. Okoliczność, iż towary nie znajdują się jeszcze w swobodnym obrocie w rozumieniu art. 24 WE, pozostaje bez znaczenia. W każdym razie prawdopodobieństwo, iż towary zostaną objęte procedurą tranzytu zewnętrznego, jest bardzo wysokie i stałe. Pojęcie „przywóz” w rozumieniu art. 5 ust. 3 lit. c) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia ostatecznie odpowiada materialnemu wprowadzeniu towarów na terytorium Wspólnoty i należy je odróżniać od pojęcia „przywóz” w rozumieniu prawa celnego. Okoliczność, czy w chwili wprowadzenia towarów ich końcowe przeznaczenie zostało lub też nie zostało określone, pozostaje bez znaczenia.
32 Komisja uważa, iż pojęcie „przywóz” w rozumieniu art. 5 ust. 3 lit. c) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia obejmuje przywóz towarów w celu ich wprowadzenia do obrotu na terytorium Wspólnoty. Taki wniosek odpowiada definicji towarów znajdujących się w swobodnym obrocie zawartej w art. 24 WE. W braku wprowadzenia do swobodnego obrotu właściciel znaku towarowego nie mógłby sprzeciwić się wprowadzeniu oryginalnych towarów w procedurze tranzytu zewnętrznego lub składu celnego.
Odpowiedź Trybunału
33 Artykuły 7 ust. 1 dyrektywy i 13 ust. 1 rozporządzenia ograniczają wyczerpanie prawa przyznanego właścicielowi znaku towarowego tylko do przypadków, w których towary są wprowadzane do obrotu we Wspólnocie. Przepisy te umożliwiają właścicielowi znaku wprowadzenie jego towarów do obrotu poza terytorium Wspólnoty, przy czym owo wprowadzenie nie wyczerpuje jego praw wewnątrz Wspólnoty. Poprzez sprecyzowanie, iż wprowadzenie na rynek poza terytorium Wspólnoty nie wyczerpuje prawa właściciela znaku do sprzeciwienia się przywozowi tych towarów dokonanemu bez jego zgody, prawodawca wspólnotowy w ten sposób umożliwił właścicielowi znaku kontrolę pierwszego wprowadzenia do obrotu na terytorium Wspólnoty towarów oznaczonych znakiem towarowym (zob. odnośnie do dyrektywy w związku z terytorium EOG w szczególności wyrok z dnia 20 listopada 2001 r. w sprawach połączonych od C‑414/99 do C‑416/99 Zino Davidoff i Levi Strauss, Rec. str. I‑8691, pkt 33).
34 „Przywóz” w rozumieniu art. 5 ust. 3 lit. c) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia, któremu może sprzeciwić się właściciel znaku towarowego o ile zakłada on „używani[e] [znaku towarowego] w obrocie handlowym” w rozumieniu ust. 1 każdego z tych artykułów wymaga zatem wprowadzenia towarów na terytorium Wspólnoty w celu wprowadzenia ich do obrotu na tym terytorium.
35 Wprowadzenie do obrotu na terytorium Wspólnoty towarów pochodzących z państw trzecich uzależnione jest od dopuszczenia ich do swobodnego obrotu w rozumieniu art. 24 WE.
36 Otóż objęcie towarów niewspólnotowych procedurą celną, taką jak tranzyt zewnętrzny lub skład celny, różni się od objęcia procedurą celną dopuszczenia do swobodnego obrotu, która polega, zgodnie z art. 79 zdanie pierwsze kodeksu celnego, na przyznaniu statusu towaru wspólnotowego towarowi niewspólnotowemu.
37 W rzeczywistości bowiem, zgodnie z art. 37 ust. 2 kodeksu celnego, towary niewspólnotowe objęte procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego pozostają pod dozorem celnym, w szczególności do czasu, kiedy zmienią status celny, stając się towarami wspólnotowymi. Zgodnie z art. 91 ust. 1 lit. a) i art. 98 ust. 1 lit. a) kodeksu celnego nie podlegają one należnościom przywozowym ani środkom polityki handlowej. W rzeczywistości bowiem towary pochodzące z państw trzecich objęte procedurą tranzytu zewnętrznego zasadniczo przechodzą przez terytorium jednego lub większej liczby państw członkowskich w celu skierowania ich na terytorium państwa trzeciego. Z kolei w przypadku towarów niewspólnotowych objętych procedurą składu celnego są one składowane na terytorium celnym Wspólnoty w oczekiwaniu końcowego przeznaczenia, które niekoniecznie jest znane w chwili ich składowania.
38 Natomiast towary niewspólnotowe dopuszczone do swobodnego obrotu stają się towarami wspólnotowymi. Na podstawie art. 23 ust. 2 WE dostępują one korzyści w postaci swobodnego przepływu towarów. Zgodnie z art. 24 WE i art. 79 zdanie drugie kodeksu celnego towary te poddane zostają formalnościom przywozowym i podlegają należnościom celnym oraz, w odpowiednim przypadku, zastosowaniu środków polityki handlowej.
39 Artykuł 48 kodeksu celnego przewiduje, że towary niewspólnotowe przedstawione organom celnym otrzymują dopuszczalne dla nich przeznaczenie celne.
40 W myśl art. 4 pkt 15 i 16, art. 37 ust. 2 oraz art. 182 kodeksu celnego owo przeznaczenie celne towaru oznacza:
– objęcie towarów procedurą celną, np. dopuszczenia do swobodnego obrotu, tranzytu lub składu celnego;
– wprowadzenie towarów do wolnego obszaru celnego lub do składu wolnocłowego;
– powrotny wywóz towarów poza obszar celny Wspólnoty;
– zniszczenie towarów;
– zrzeczenie się towarów na rzecz Skarbu Państwa.
41 Artykuł 58 ust. 1 kodeksu celnego stanowi, że towary, niezależnie od ich rodzaju, ilości, pochodzenia, miejsca wysyłki lub miejsca przeznaczenia, mogą w każdym czasie na określonych warunkach otrzymać przeznaczenie celne.
42 Oznacza to, że towary niewspólnotowe objęte procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego mogą w każdym czasie otrzymać inne przeznaczenie celne. Mogą w szczególności zostać objęte inną procedurą celną, w odpowiednim przypadku procedurą dopuszczenia do swobodnego obrotu, ale równie dobrze mogą zostać poddane powrotnemu wywozowi poza obszar celny Wspólnoty.
43 Dopuszczenie do swobodnego obrotu, przesłanka wprowadzenia do obrotu na terytorium Wspólnoty, stanowi jedynie jedną z opcji oferowanych podmiotowi gospodarczemu, który wprowadził towary na wspólnotowy obszar celny.
44 Samo tylko materialne wprowadzenie tych towarów na terytorium Wspólnoty jest równoznaczne z „przywozem” w rozumieniu art. 5 ust. 3 lit. c) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia i wiąże się z „używani[em] [znaku towarowego] w obrocie handlowym” w rozumieniu ust. 1 każdego z tych przepisów, dopiero wtedy gdy nastąpi wybór tej opcji i przestrzegane będą warunki innego niż dopuszczenie do swobodnego obrotu przeznaczenia celnego, które zostało nadane towarom.
45 W związku z tym właściciel znaku towarowego nie może na podstawie tych przepisów sprzeciwić się przywozowi ani też uzależnić go od istnienia wcześniej ustalonego, w odpowiednim przypadku w umowie sprzedaży, końcowego przeznaczenia w innym państwie trzecim.
46 Wniosku tego nie podważa art. 58 ust. 2 kodeksu celnego, zgodnie z którym wybór przeznaczenia celnego przez dany podmiot gospodarczy nie stanowi przeszkody dla stosowania zakazów lub ograniczeń uzasadnionych względami ochrony własności przemysłowej i handlowej.
47 Przepisy te zostały zastrzeżone jedynie dla przypadków, w których przeznaczenie celne stanowiłoby naruszenie prawa własności przemysłowej lub handlowej. Tymczasem objęcie towarów niewspólnotowych procedurą celną zawieszającą nie pozwala na ich wprowadzenie do obrotu handlowego we Wspólnocie w braku ich dopuszczenia do swobodnego obrotu. Tym samym objęcie taką procedurą oryginalnych towarów oznaczonych znakiem towarowym nie stanowi w dziedzinie znaków towarowych naruszenia prawa właściciela znaku do kontrolowania pierwszego wprowadzenia do obrotu na terytorium Wspólnoty.
48 Wreszcie dla udzielenia odpowiedzi na rozważane pytanie bez znaczenia pozostaje twierdzenie o wysokim i stałym prawdopodobieństwie dopuszczenia do swobodnego obrotu towarów objętych procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego.
49 W rzeczywistości bowiem podmiot gospodarczy może równie dobrze w każdym czasie wprowadzić do swobodnego obrotu towary niewspólnotowe od czasu ich wejścia na terytorium celne, bez wcześniejszego obejmowania ich procedurą zawieszającą.
50 W związku z powyższym na pierwszą część pierwszego pytania, a także na pytanie drugie i trzecie, należy odpowiedzieć, że art. 5 ust. 1 i art. 5 ust. 3 lit. c) dyrektywy oraz art. 9 ust. 1 i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia powinny być interpretowane w ten sposób, że właściciel znaku towarowego nie może sprzeciwić się samemu tylko wprowadzeniu na terytorium Wspólnoty, w ramach procedury celnej tranzytu zewnętrznego lub składu celnego, oryginalnych towarów oznaczonych tym znakiem towarowym, które uprzednio nie zostały jeszcze wprowadzone do obrotu na terytorium Wspólnoty przez tego właściciela lub za jego zgodą. Właściciel znaku nie może uzależnić objęcia spornych towarów procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego od istnienia w momencie wprowadzenia tych towarów na terytorium Wspólnoty ustalonego, w odpowiednim przypadku w umowie sprzedaży, końcowego przeznaczenia w państwie trzecim.
W przedmiocie możliwości zakazania przez właściciela znaku towarowego oferowania lub sprzedaży oryginalnych towarów objętych procedurą celną tranzytu zewnętrznego lub składu celnego
51 W drugiej części pierwszego pytania oraz w pytaniu czwartym i piątym, które należy rozpatrywać łącznie, sąd krajowy zasadniczo usiłuje dowiedzieć się, czy pojęcia „oferowanie” i „wprowadzenie do obrotu” towarów, przewidziane w art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia, mogą obejmować, odpowiednio, oferowanie i sprzedaż oryginalnych produktów oznaczonych znakiem towarowym, posiadających status celny towarów niewspólnotowych, wówczas gdy oferowanie lub sprzedaż następują w trakcie okresu, w którym towary zostały objęte procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego. W przypadku odpowiedzi twierdzącej sąd ten chciałby dowiedzieć się, w jakich okolicznościach właściciel znaku towarowego może sprzeciwić się takiemu oferowaniu lub takiej sprzedaży.
Uwagi przedstawione Trybunałowi
52 Class International zwraca uwagę na to, że oferowania do sprzedaży towarów niewspólnotowych, bez względu na to, czy znajdują się one na terytorium Wspólnoty, czy też poza nim, nie należy uważać za używanie znaku towarowego w obrocie handlowym, wówczas gdy nie ma ono na celu wprowadzenia towarów na rynek Wspólnoty ani nie następuje ono w jego rezultacie. W związku z tym oferowanie nie może zostać zakazane przez właściciela znaku z tego tylko powodu, iż nastąpiło ono wówczas, gdy towary zostały objęte procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego. Nawet jeżeli status celny towarów niewspólnotowych znajduje zastosowanie do spornych towarów, właściciel znaku może powoływać się na naruszenie przysługującego mu wyłącznego prawa jedynie wówczas, gdy udowodni istnienie okoliczności faktycznych, które pozwalają przyjąć, iż oczywistym celem podmiotu gospodarczego jest wprowadzenie tych towarów na rynek Wspólnoty. Jej zdaniem, w tym względzie nie będą miały znaczenia okoliczności przedstawione przez sąd krajowy w czwartym pytaniu.
53 Beecham utrzymuje, że art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia obejmują oferowanie oryginalnych towarów, które posiadają status towarów niewspólnotowych i zostały objęte procedurą składu celnego. Tym samym właściciel znaku towarowego mógłby sprzeciwić się takiemu oferowaniu, zaś żadna z hipotez wymienionych w czwartym pytaniu nie byłaby w stanie zmienić takiego wniosku.
54 Komisja twierdzi, iż art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia niekoniecznie obejmują oferowanie do sprzedaży będące przedmiotem postępowania. W rzeczywistości bowiem towary mogą być zaoferowane potencjalnemu kupującemu, co do którego praktycznie istnieje pewność, że nie wprowadzi tych towarów do obrotu we Wspólnocie. Naruszenie dyrektywy lub rozporządzenia nastąpiłoby jedynie wtedy, gdyby towary zostały zaoferowane kupującemu, który z całkowitym prawdopodobieństwem wprowadziłby te towary do swobodnego obrotu we Wspólnocie. Jej zdaniem, okoliczności faktyczne przedstawione w czwartym pytaniu mogą mieć znaczenie. Niemniej jednak, to do sądu krajowego należy ich rozważenie i określenie, czy zostało wykazane, że towary nie zostaną dopuszczone do swobodnego obrotu we Wspólnocie.
Odpowiedź Trybunału
55 Objęcie towarów niewspólnotowych procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego, jak to wynika z pkt 44 niniejszego wyroku, nie jest uważane za „przywóz” w rozumieniu art. 5 ust. 3 lit. c) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia.
56 Takie towary mogą być oferowane lub sprzedawane z przeznaczeniem do państw trzecich.
57 Przypadki te, w sytuacji gdy towary są towarami oryginalnymi oznaczonymi znakiem towarowym, nie stanowią naruszenia prawa przysługującego właścicielowi znaku towarowego do kontroli pierwszego wprowadzenia do obrotu we Wspólnocie.
58 Natomiast w przypadku gdy oferowanie lub sprzedaż nieodzownie wiązać się będą z wprowadzeniem do obrotu we Wspólnocie towarów oznaczonych znakiem towarowym, będzie ono stanowiło naruszenie wyłącznego prawa właściciela znaku przewidzianego przez art. 5 ust. 1 dyrektywy i art. 9 ust. 1 rozporządzenia, bez względu na siedzibę adresata oferty lub nabywcy oraz niezależnie od postanowień ostatecznie zawartej umowy dotyczącej ewentualnych ograniczeń w odsprzedaży lub statusu celnego towarów. Oferowanie lub sprzedaż stanowi wówczas „używani[e] [znaku towarowego] w obrocie handlowym” w rozumieniu art. 5 ust. 1 dyrektywy i art. 9 ust. 1 rozporządzenia. Wynika z tego, że właściciel znaku towarowego może się temu sprzeciwić na podstawie art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia.
59 Niemniej jednak nie można domniemywać istnienia prawdopodobieństwa wprowadzenia do obrotu we Wspólnocie jedynie na jednej podstawie, jaką stanowi okoliczność podniesiona lub dorozumiana w czwartym pytaniu lit. a) i e) sądu krajowego, iż właściciel towarów i adresat oferty lub nabywca zajmują się podobną działalnością handlową. Muszą istnieć inne okoliczności pozwalające stwierdzić, iż oferowanie lub sprzedaż wiążą się nieodzownie z wprowadzeniem tych towarów do obrotu we Wspólnocie.
60 Ponadto właściciel znaku towarowego może podnieść swoje prawo zakazu tylko wobec podmiotu gospodarczego, który wprowadza do obrotu lub zamierza wprowadzić do obrotu we Wspólnocie towary niewspólnotowe oznaczone tym znakiem towarowym lub też który oferuje do sprzedaży lub sprzedaje te towary innemu podmiotowi gospodarczemu, który z pewnością wprowadzi je do obrotu we Wspólnocie. Nie może on natomiast podnosić swojego prawa wobec podmiotu gospodarczego, który oferuje lub sprzedaje towary innemu podmiotowi gospodarczemu, z tego tylko powodu, iż ów inny podmiot gospodarczy mógłby następnie wprowadzić je do obrotu we Wspólnocie, który to przypadek został przewidziany w pytaniu czwartym lit. e) sądu krajowego.
61 Na drugą część pierwszego pytania oraz na pytanie czwarte i piąte należy zatem odpowiedzieć, iż pojęcia „oferowanie” i „wprowadzenie do obrotu” towarów, o których mowa w art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy oraz art. 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia, mogą obejmować, odpowiednio, oferowanie i sprzedaż towarów oryginalnych, oznaczonych znakiem towarowym i posiadających status celny towarów niewspólnotowych, wówczas gdy oferowanie lub sprzedaż nastąpiły w trakcie objęcia towarów procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego. Właściciel wspólnotowego znaku towarowego może sprzeciwić się oferowaniu lub sprzedaży takich towarów tylko wówczas, gdy nieodzownie wiąże się to z wprowadzeniem ich do obrotu na terytorium Wspólnoty.
W przedmiocie ciężaru dowodu
62 Zważywszy na odpowiedzi udzielone na pięć pierwszych pytań, należy wskazać, iż w szóstym pytaniu sąd krajowy zasadniczo zamierza dowiedzieć się, na której ze stron, w sytuacji z jaką mamy do czynienia w postępowaniu przed sądem krajowym, spoczywa ciężar udowodnienia okoliczności uzasadniającej wykonanie prawa zakazu, przewidzianego w art. 5 ust. 3 lit. b) i c) dyrektywy oraz art. 9 ust. 2 lit. b) i c) rozporządzenia.
Uwagi przedstawione Trybunałowi
63 Class International twierdzi, że właściciel znaku towarowego, który podnosi, iż czynności oferowania lub sprzedaży nie są zgodne z prawem, powinien udowodnić te okoliczności faktyczne.
64 Beecham utrzymuje, że właściciel znaku towarowego ma jedynie obowiązek udowodnienia naruszenia prawa przyznanego przez znak. W tym celu powinien on udowodnić, że jest właścicielem znaku, że towary pochodzą spoza terytorium Wspólnoty oraz że zostały one wprowadzone na to terytorium. Zgodnie z tym, to do podmiotu gospodarczego, któremu zarzuca się naruszenie, należeć będzie udowodnienie tego, że albo uzyskał on zgodę właściciela znaku towarowego, albo nie używał tego znaku towarowego w obrocie handlowym, ani też nie istnieje możliwość, iż to uczyni.
65 Komisja zwraca uwagę na to, że kwestia ciężaru dowodu nie została rozwiązana ani przez dyrektywę, ani przez rozporządzenie. Odnośnie do dyrektywy Komisja twierdzi, że zgodnie z jej motywem dziesiątym „sposoby ustalania prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd, w szczególności ciężar dowodu, są regulowane przez krajowe zasady proceduralne, których dyrektywa nie narusza”. Komisja podkreśla również, że zgodnie z motywem ósmym, dotyczącym konfliktu pomiędzy znakami, to „państwo członkowskie decyduje o ustanowieniu stosownych zasad proceduralnych”.
66 Jeżeli chodzi o zgodę właściciela na przywóz towarów niewspólnotowych do Wspólnoty, to z utrwalonego orzecznictwa w sposób oczywisty wynika, że to na pozwanym podmiocie gospodarczym ciąży dowód jej uzyskania (ww. wyrok w sprawie Zino Davidoff i Levi Strauss, pkt 53 i 54). W sytuacji gdy nie podnosi on istnienia zgody właściciela znaku, pozwany podmiot gospodarczy powinien wykazać przed sądem krajowym, że celem wprowadzenia towarów nie było ich wprowadzenie do obrotu na terytorium Wspólnoty oraz że chodzi wyłącznie o logiczny etap w transporcie tych towarów do kraju trzeciego. Komisja niemniej jednak zwraca uwagę na okoliczność, iż ustalenie zbyt surowych wymogów dotyczących dowodów, które mają zostać przedstawione przez podmiot gospodarczy, może uczynić iluzorycznym przysługujące mu prawo do używania Wspólnoty jako terytorium tranzytowego.
Odpowiedź Trybunału
67 Sąd krajowy twierdzi, że w postępowaniu przed sądem krajowym nie zostało wykazane, że w momencie przywozu towarów do Niderlandów lub w chwili zajęcia tych towarów istniał już ich nabywca.
68 W niniejszej sprawie towary objęte zostały zgodnie z prawem procedurą celną tranzytu zewnętrznego lub składu celnego.
69 Dopóki przestrzegane są warunki tych procedur zawieszających, podmiot gospodarczy zasadniczo znajduje się w sytuacji zgodnej z prawem.
70 W związku z tym kwestia ciężaru dowodu w stosunku do tego podmiotu pojawia się w chwili powstania sporu prawnego, to znaczy wówczas, gdy właściciel znaku powołuje się na naruszenie wyłącznego prawa przyznanego mu przez art. 5 ust. 1 dyrektywy i art. 9 ust. 1 rozporządzenia.
71 Naruszenie, na które można się powołać, polega bądź to na wprowadzeniu towarów do swobodnego obrotu, bądź to na ich oferowaniu lub sprzedaży, która nieodzownie wiąże się z wprowadzeniem do obrotu na terytorium Wspólnoty.
72 Takie naruszenie stanowi przesłankę dla wykonania prawa zakazu przewidzianego w art. 5 ust. 3 lit. b) i c) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. b) i c) rozporządzenia.
73 Odnosząc się do ciężaru dowodu takiego naruszenia, należy w pierwszej kolejności zaznaczyć, że jeżeli wynikałby on z prawa krajowego państw członkowskich, to mogłoby to doprowadzić do tego, że ochrona właścicieli znaków byłaby różna w zależności od danego prawa. Nie zostałby wtedy osiągnięty cel „takiej samej ochrony na podstawie systemów prawnych wszystkich państw członkowskich” przewidziany w motywie dziewiątym dyrektywy, który został przez nią określony jako „podstawowy” (zob. odnośnie do dyrektywy ww. wyrok w sprawie Zino Davidoff i Levi Strauss, pkt 41 i 42).
74 Następnie należy stwierdzić, że w sytuacji, z jaką mamy do czynienia w postępowaniu przed sądem krajowym, ciężar dowodu takiego naruszenia spoczywa na właścicielu znaku, który się na nie powołuje. W przypadku przedstawienia takiego dowodu do pozwanego podmiotu gospodarczego należeć będzie wykazanie istnienia zgody właściciela znaku towarowego na wprowadzenie do obrotu tych towarów we Wspólnocie (zob. odnośnie do dyrektywy ww. wyrok w sprawie Zino Davidoff i Levi Strauss, pkt 54).
75 W związku z tym na szóste pytanie należy odpowiedzieć, iż w sytuacji, z jaką mamy do czynienia w postępowaniu przed sądem krajowym, do właściciela znaku towarowego należy udowodnienie okoliczności uzasadniających wykonanie prawa zakazu przewidzianego w art. 5 ust. 3 lit. b) i c) dyrektywy i art. 9 ust. 2 lit. b) i c) rozporządzenia, poprzez wykazanie bądź to dopuszczenia do swobodnego obrotu towarów niewspólnotowych oznaczonych jego znakiem, bądź to oferowania lub sprzedaży nieodzownie wiążącej się z wprowadzeniem ich do obrotu we Wspólnocie.
W przedmiocie kosztów
76 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 5 ust. 1 i art. 5 ust. 3 lit. c) pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG, z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych oraz art. 9 ust. 1 i art. 9 ust. 2 lit. c) rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego powinny być interpretowane w ten sposób, że właściciel znaku towarowego nie może sprzeciwić się samemu tylko wprowadzeniu na terytorium Wspólnoty w ramach procedury celnej tranzytu zewnętrznego lub składu celnego oryginalnych towarów oznaczonych tym znakiem towarowym, które uprzednio nie zostały jeszcze wprowadzone do obrotu na terytorium Wspólnoty przez tego właściciela lub za jego zgodą. Właściciel znaku nie może uzależnić objęcia spornych towarów procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego od istnienia w momencie wprowadzenia tych towarów na terytorium Wspólnoty ustalonego, w odpowiednim przypadku w umowie sprzedaży, końcowego przeznaczenia w państwie trzecim.
2) Pojęcia „oferowanie” i „wprowadzenie do obrotu” towarów, o których mowa w art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy 89/104 oraz art. 9 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 40/94, mogą obejmować, odpowiednio, oferowanie i sprzedaż towarów oryginalnych, oznaczonych znakiem towarowym i posiadających status celny towarów niewspólnotowych, wówczas gdy oferowanie lub sprzedaż nastąpiły w trakcie objęcia towarów procedurą tranzytu zewnętrznego lub składu celnego. Właściciel wspólnotowego znaku towarowego może sprzeciwić się oferowaniu lub sprzedaży takich towarów tylko wówczas, gdy nieodzownie wiąże się to z wprowadzeniem ich do obrotu na terytorium Wspólnoty.
3) W sytuacji, z jaką mamy do czynienia w postępowaniu przed sądem krajowym, to do właściciela znaku towarowego należy udowodnienie okoliczności uzasadniających wykonanie prawa zakazu przewidzianego w art. 5 ust. 3 lit. b) i c) dyrektywy 89/104 i art. 9 ust. 2 lit. b) i c) rozporządzenia nr 40/94, poprzez wykazanie bądź to dopuszczenia do swobodnego obrotu towarów niewspólnotowych oznaczonych jego znakiem, bądź to oferowania lub sprzedaży nieodzownie wiążącej się z wprowadzeniem ich do obrotu we Wspólnocie.
Podpisy