WYROK SĄDU (druga izba)

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek szkła samochodowego – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Porozumienia w przedmiocie podziału rynków i wymiany szczególnie chronionych informacji handlowych – Rozporządzenie (WE) nr 1/2003 – Zarzut niezgodności z prawem – Grzywny – Zastosowanie z mocą wsteczną wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. – Wartość sprzedaży – Powrót do naruszenia – Kwota dodatkowa – Możliwość przypisania zachowania noszącego znamiona naruszenia – Górna granica grzywny – Skonsolidowane obroty grupy

W sprawach połączonych T‑56/09 i T‑73/09

Saint-Gobain Glass France SA, z siedzibą w Courbevoie (Francja),

Saint-Gobain Sekurit Deutschland GmbH & Co. KG, z siedzibą w Akwizgranie (Niemcy),

Saint-Gobain Seku

rit France SAS, z siedzibą w Thourotte (Francja),

reprezentowane przez adwokatów początkowo B. van de Wallego de Ghelckego, B. Meyringa, E. Venota oraz M. Guillaumonda, a następnie przez B. van de Wallego de Ghelckego, B. Meyringa oraz E. Venota,

strona skarżąca w sprawie T‑56/09,

Compagnie de Saint-Gobain SA, z siedzibą w Courbevoie, reprezentowana przez adwokatów P. Huberta oraz E. Duranda,

strona skarżąca w sprawie T‑73/09,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej początkowo przez A. Bouqueta, F. Castilla de la Torrego, M. Kellerbauera oraz N. von Lingena, a następnie przez A. Bouqueta, F. Castilla de la Torrego, M. Kellerbauera oraz F. Ronkesa Agerbeeka, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

popieranej przez:

Radę Unii Europejskiej, reprezentowaną przez E. Karlsson oraz F. Florinda Gijóna, działających w charakterze pełnomocników,

interwenient w sprawie T‑56/09,

mających za przedmiot wnioski o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2008) 6815 wersja ostateczna z dnia 12 listopada 2008 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39.125 – Szkło samochodowe), zmienionej decyzją Komisji C(2009) 863 wersja ostateczna z dnia 11 lutego 2009 r. oraz decyzją C(2013) 1118 wersja ostateczna z dnia 28 lutego 2013 r., w zakresie dotyczącym skarżących, oraz, tytułem żądania ewentualnego, wniosek o stwierdzenie nieważności art. 2 tej decyzji w zakresie, w jakim nałożono w nim na skarżące grzywnę lub, tytułem żądania ewentualnego w dalszej kolejności, żądania obniżenia kwoty tej grzywny,

SĄD (druga izba),

w składzie: N.J. Forwood (sprawozdawca), prezes, F. Dehousse i J. Schwarcz, sędziowie,

sekretarz: C. Kristensen, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 11 grudnia 2012 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności powstania sporu

1        Niniejsze skargi zmierzają do stwierdzenia nieważności decyzji Komisji C(2008) 6815 wersja ostateczna z dnia 12 listopada 2008 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39.125 – Szkło samochodowe) (zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”), której streszczenie zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (Dz.U. 2009, C 173, s. 13). W zaskarżonej decyzji Komisja Wspólnot Europejskich stwierdziła w szczególności, że pewna liczba przedsiębiorstw, a wśród nich skarżące, naruszyła te postanowienia, uczestnicząc w porozumieniach i uzgodnionych praktykach antykonkurencyjnych w sektorze szkła samochodowego w EOG w różnych okresach pomiędzy marcem 1998 r. a marcem 2003 r. (art. 1 zaskarżonej decyzji).

2        Saint-Gobain Glass France SA, Saint-Gobain Sekurit Deutschland GmbH & Co. KG i Saint-Gobain Sekurit France SAS (zwane dalej łącznie „Saint-Gobain”), skarżące w sprawie T‑56/09, są spółkami zajmującymi się produkcją, obróbką i dystrybucją materiałów, w tym szkła samochodowego. Są one spółkami zależnymi w 100% od Compagnie de Saint-Gobain SA (zwanej dalej „Compagnie”), skarżącej w sprawie T‑73/09. Pilkington Group Ltd skupia natomiast spółki: Pilkington Automotive Ltd, Pilkington Automotive Deutschland GmbH, Pilkington Holding GmbH i Pilkington Italia SpA (zwane dalej łącznie „Pilkington”). Pilkington, która również wniosła skargę o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji (sprawa T‑72/09), jest jednym z największych wytwórców szkła i produktów do szyb na świecie, w szczególności w sektorze samochodowym. Soliver NV, która wniosła skargę o stwierdzenie nieważności tej samej decyzji (sprawa T‑68/09), jest mniejszym producentem szkła, działającym w szczególności w sektorze samochodowym.

3        Asahi Glass Co. Ltd (zwana dalej „Asahi”) jest wytwórcą szkła, produktów chemicznych i części elektronicznych z siedzibą w Japonii. Asahi posiada wszystkie akcje belgijskiego przedsiębiorstwa działającego w branży szkła – Glaverbel SA/NV, zaś to przedsiębiorstwo posiada 100% akcji AGC Automotive France (zwanej dalej „AGC”). Przed dniem 1 stycznia 2004 r. AGC działała pod firmą Splintex Europe SA (zwana dalej „Splintex”). Asahi, która jest jednym z adresatów zaskarżonej decyzji, nie wniosła skargi na tę decyzję.

4        Dochodzenie, które doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji, zostało wszczęte w wyniku przekazania Komisji – przez niemieckiego adwokata działającego na rzecz anonimowego klienta – korespondencji zawierającej informacje dotyczące porozumień i uzgodnionych praktyk różnych przedsiębiorstw działających w branży produkcji i dystrybucji szkła samochodowego.

5        W lutym i marcu 2005 r. Komisja przeprowadziła kontrole w pomieszczeniach skarżących oraz Pilkington, Soliver i AGC. Komisja zajęła podczas tych kontroli szereg dokumentów i plików.

6        W wyniku tych kontroli Asahi i Glaverbel oraz ich spółki zależne objęte dochodzeniem (zwane dalej łącznie „wnioskującą o złagodzenie sankcji”) złożyły wniosek o zwolnienie z grzywny lub obniżenie kwoty grzywny zgodnie z obwieszczeniem Komisji w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli (Dz.U. 2002 C 45, s. 3 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 8, t. 2, s. 155, zwanym dalej „komunikatem w sprawie współpracy z 2002 r.”). Wniosek o warunkowe zwolnienie z grzywny został odrzucony przez Komisję w dniu 19 lipca 2006 r. Komisja poinformowała jednak wnioskującą o złagodzenie sankcji, że zamierza jej przyznać obniżkę w wysokości 30–50% grzywny, która zostałaby na nią normalnie nałożona, zgodnie z pkt 26 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r.

7        Między dniem 26 stycznia 2006 r. a dniem 2 lutego 2007 r. Komisja zwróciła się z żądaniami udzielenia informacji do skarżących oraz do Pilkington, Soliver, Asahi, Glaverbel i AGC na mocy art. 18 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1). Odnośne przedsiębiorstwa odpowiedziały na te żądania.

8        Komisja skierowała także na tej samej podstawie żądania udzielenia informacji do szeregu producentów samochodów, włoskiego producenta autokarów oraz dwóch stowarzyszeń zawodowych przemysłu szklarskiego, którzy również udzielili na nie odpowiedzi.

9        W dniu 18 kwietnia 2007 r. Komisja wydała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów dotyczące jednolitego i ciągłego naruszenia polegającego na porozumieniach lub uzgodnionych praktykach pomiędzy producentami szkła samochodowego, zmierzających do podziału umów dotyczących dostaw dla producentów samochodów. Owo pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zostało doręczone skarżącym oraz Pilkington, Soliver, Asahi, Glaverbel i AGC. Każde z przedsiębiorstw będących adresatami tego pisma miało dostęp do akt sprawy i mogło przedstawić Komisji swoje uwagi w tym względzie. W dniu 24 września 2007 r. Komisja przeprowadziła przesłuchanie, w którym uczestniczyli wszyscy wspomniani adresaci.

 Zaskarżona decyzja

10      W dniu 12 listopada 2008 r. Komisja wydała zaskarżoną decyzję. Stwierdziła w niej między innymi, że Saint-Gobain i Compagnie uczestniczyły w porozumieniach i uzgodnionych praktykach wymienionych w pkt 1 powyżej między dniem 10 marca 1998 r. a dniem 11 marca 2003 r. [art. 1 lit. b) zaskarżonej decyzji] oraz nałożyła na nie początkowo obowiązek „solidarnej” zapłaty grzywny w wysokości 896 mln EUR [art. 2 lit. b) zaskarżonej decyzji].

11      Na wnioskującą o złagodzenie sankcji, której uczestnictwo w naruszeniu zostało stwierdzone w okresie od dnia 18 maja 1998 r. do dnia 11 marca 2003 r., została nałożona grzywna w wysokości 113,5 mln EUR [art. 1 lit. a) i art. 2 lit. a) zaskarżonej decyzji].

12      Komisja stwierdziła w decyzji, że Pilkington uczestniczyła w porozumieniach i uzgodnionych praktykach od dnia 10 marca 1998 r. do dnia 3 września 2002 r. [art. 1 lit. c) zaskarżonej decyzji]. Nałożyła na nią początkowo grzywnę w wysokości 370 mln EUR [art. 2 lit. c) zaskarżonej decyzji].

13      Komisja uznała wreszcie, że Soliver uczestniczyła w naruszeniu od dnia 19 listopada 2001 r. do dnia 11 marca 2003 r. [art. 1 lit. d) zaskarżonej decyzji]. Nałożyła na nią grzywnę w wysokości 4 396 000 EUR [art. 2 lit. d) zaskarżonej decyzji].

14      W zaskarżonej decyzji Komisja stwierdza, że szczególne cechy rynku szkła samochodowego, mianowicie zwłaszcza istotne wymogi techniczne oraz wysoki stopień innowacji, faworyzują zintegrowanych dostawców o zasięgu międzynarodowym. AGC, Pilkington i Saint-Gobain zaliczają się do głównych producentów szkła samochodowego na świecie, którzy w chwili wydania zaskarżonej decyzji pokrywali łącznie około 76% światowego popytu na szkło przeznaczone na rynek pierwszego montażu (montażu szkła samochodowego w fabryce, w chwili składania samochodu). Komisja wskazuje także na znaczną wartość wymiany pomiędzy państwami członkowskimi i państwami członkowskimi EFTA, które są członkami EOG, w sektorze szkła samochodowego. Producenci samochodów negocjowali ponadto umowy kupna w zakresie dostaw szkła samochodowego na poziomie EOG.

15      Z zaskarżonej decyzji wynika, że dostawcy szkła samochodowego, których dotyczyło dochodzenie Komisji, kontrolowali w sposób ciągły swoje odnośne udziały w rynku w okresie trwania naruszenia, nie tylko przypadające „na samochód”, to jest w odniesieniu do wielkości sprzedaży modelu samochodu, ale także globalnie, dla wszystkich samochodów.

16      Pilkington, Saint-Gobain i AGC uczestniczyły w związku z tym w trójstronnych spotkaniach, nazywanych czasem „spotkaniami klubu”. Spotkania te, organizowane na zmianę przez każde z tych przedsiębiorstw, odbywały się w hotelach w różnych europejskich miastach, w prywatnych rezydencjach należących do pracowników tych przedsiębiorstw oraz w lokalach stowarzyszeń zawodowych Groupement européen de producteurs de verre plat (europejskie stowarzyszenie producentów szkła płaskiego, GEPVP) i Associazione nazionale degli industriali del vetro (krajowe stowarzyszenie producentów szkła, Assovetro).

17      Owi konkurenci organizowali również spotkania dwustronne i utrzymywali dwustronne kontakty w celu przedyskutowania dostaw szkła samochodowego dla aktualnych lub przyszłych modeli. Te różne spotkania lub kontakty dotyczyły oceny i kontroli udziałów w rynku, podziału dostaw szkła samochodowego dla producentów, wymiany informacji odnośnie do cen, wymiany innych istotnych informacji handlowych oraz koordynacji strategii tych różnych konkurentów w dziedzinie ustalania cen i dostaw do klientów.

18      Pierwsze z tych dwustronnych spotkań, w którym uczestniczyły Saint-Gobain i Pilkington, odbyło się w dniu 10 marca 1998 r. w hotelu Hyatt Regency na lotnisku Charles’a de Gaulle’a w Paryżu we Francji. Pierwsze spotkanie trójstronne odbyło się natomiast na wiosnę 1998 r. w Königswinter w Niemczech w prywatnej rezydencji osoby odpowiedzialnej za dużych klientów w Splintex (AGC). Spotkania te były poprzedzone rozpoznawczymi kontaktami pomiędzy Saint-Gobain i Pilkington od 1997 r., których przedmiotem była harmonizacja techniki przyciemnianych szyb produkowanych przez te przedsiębiorstwa w odniesieniu do koloru, grubości i przepuszczalności światła. Komisja nie włączyła jednak tych kontaktów do spornego kartelu, biorąc pod uwagę okoliczność, że dotyczyły one w jej mniemaniu głównie zaawansowanego etapu w łańcuchu produkcji szkła płaskiego, przed jego przekształceniem w szkło samochodowe.

19      Komisja wskazała w zaskarżonej decyzji prawie 90 spotkań i kontaktów pomiędzy wiosną 1998 r. i marcem 2003 r. Ostatni kontakt trójstronny miał miejsce w dniu 21 stycznia 2003 r., podczas gdy ostatnie spotkanie dwustronne odbyło się w drugiej połowie marca 2003 r. pomiędzy Saint-Gobain i AGC. W celach identyfikacji uczestnicy używali podczas tych spotkań i kontaktów skrótów i zakodowanych nazw.

20      Udział Soliver w tym kartelu rozpoczął się dopiero w dniu 19 listopada 2001 r. i trwał do dnia 11 marca 2003 r. Saint-Gobain kontaktowała się z Soliver od 2000 r. w celu wzięcia udziału w spornym kartelu. Początkowi uczestnicy kartelu, mianowicie Saint-Gobain, Pilkington i AGC, wykorzystali w tym celu zależność Soliver od producentów surowców, ponieważ Soliver nie wytwarzała szkła płaskiego koniecznego do produkcji szyb samochodowych.

21      W myśl zaskarżonej decyzji globalny plan kartelu polegał na podziale dostaw szkła samochodowego pomiędzy uczestników kartelu, zarówno w odniesieniu do istniejących umów na dostawy, jak i nowych umów. Plan ten miał zagwarantować uczestnikom stabilność udziałów w rynku. Aby osiągnąć ów cel, podczas spotkań i kontaktów wskazanych w pkt 16–20 powyżej uczestnicy wymieniali informacje dotyczące cen oraz inne istotne dane. Koordynowali także ich polityki ustalania cen i dostaw dla klientów. W szczególności uzgodnienia dotyczyły odpowiedzi na kierowane przez producentów samochodów zapytania odnoszące się do oferty cenowej w celu wywarcia wpływu na dokonany przez tych ostatnich wybór dostawcy szkła lub kilku dostawców w przypadków dostaw wielokrotnych. Uczestnicy stosowali w tym względzie dwa środki wpływania na przydzielenie umowy dostawy przewidzianemu producentowi, mianowicie albo nie przedstawiano żadnej oferty, albo składano fikcyjne oferty, to jest oferty zawierające wyższe ceny od cen tego producenta. W celu zagwarantowania, aby globalna sytuacja podaży na poziomie EOG była zgodna z przewidzianym podziałem, gdy zachodziła taka potrzeba, podejmowano środki wyrównawcze w formie rekompensaty przyznawanej jednemu lub kilku uczestnikom. Jeśli środki wyrównawcze miały wpłynąć na umowy na dostawy będące w toku, konkurenci w celu dostosowania udziałów w rynku stosowali proceder polegający na tym, że informowali producentów samochodów, iż wystąpiły problemy techniczne lub brak surowców, które utrudniały dostawę zamówionych artykułów, oraz sugerowali im skontaktowanie się w zastępstwie z innym dostawcą.

22      W celu utrzymania przewidzianego podziału umów uczestnicy kartelu uzgodnili ponadto wielokrotnie obniżki cen przyznawane producentom samochodów w zależności od osiągniętego wzrostu produktywności, a także ewentualne podwyżki cen w odniesieniu do modeli samochodów, których poziom produkcji był niższy niż przewidywany. Porozumiewali się ponadto w razie potrzeby w celu ograniczenia ujawniania producentom samochodów informacji dotyczących ich rzeczywistych kosztów produkcji z zamiarem uniknięcia zbyt częstych żądań obniżki cen ze strony tych ostatnich.

23      Uzgodnienia zmierzające do zapewnienia stabilności udziałów w rynku były możliwie w szczególności ze względu na przejrzystość rynku dostaw szkła samochodowego. Rozwój udziałów w rynku został obliczony na podstawie kosztów produkcji i przewidywanej sprzedaży z uwzględnieniem wcześniejszych umów na dostawy.

24      Komisja wskazuje w zaskarżonej decyzji, że wnioskująca o złagodzenie sankcji potwierdziła, iż najpóźniej od 1998 r. przedstawiciele Splintex uczestniczyli wraz z niektórymi konkurentami w działaniach nielegalnych z punktu widzenia prawa konkurencji. Ponadto niepodważanie przez Saint-Gobain prawdziwości faktów wymienionych w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów należy rozumieć jako zgodę ze strony tego przedsiębiorstwa na dokonany przez Komisję opis treści spornych spotkań i kontaktów.

25      Pilkington, Saint-Gobain i AGC uzgodniły wreszcie na spotkaniu w dniu 6 grudnia 2001 r. nową metodę obliczania stosowaną do podziału i ponownego przydzielenia umów na dostawy.

26      Na podstawie tego zbioru wskazówek Komisja uznała Saint-Gobain, Compagnie, Pilkington, Soliver i wnioskującą o złagodzenie sankcji za odpowiedzialne za jednolite i ciągłe naruszenie art. 81 WE i art. 53 porozumienia EOG.

27      Według Komisji uzgodnienia dokonane przez te strony stanowią w rozumieniu tych przepisów porozumienia lub uzgodnione praktyki, które zakłóciły konkurencję na rynku dostaw szkła samochodowego. Naruszenie to było ponadto jednolite i ciągłe, ponieważ uczestnicy kartelu wyrazili wspólną wolę określonego zachowania na rynku i przyjęli wspólny plan ograniczający ich indywidualną autonomię handlową poprzez rozdział dostaw szkła samochodowego przeznaczonego do samochodów osobowych i lekkich samochodów użytkowych, a także poprzez fałszowanie cen tych szyb w celu zapewnienia globalnej stabilności na tym rynku i utrzymania na nim sztucznie zawyżonych cen. Zgodnie z zaskarżoną decyzją częstotliwość i nieprzerwany charakter tych spotkań i kontaktów na przestrzeni pięciu lat spowodowały, że wszyscy więksi producenci samochodów osobowych i lekkich samochodów użytkowych w EOG byli objęci tym kartelem.

28      Komisja uznała ponadto, że nic nie wskazywało no to, aby porozumienia i uzgodnione praktyki pomiędzy dostawcami szkła samochodowego przyczyniały się do polepszenia wydajności albo promowały postęp techniczny lub gospodarczy w sektorze szkła samochodowego. W konsekwencji Komisja odrzuciła możliwość zastosowania w tym przypadku art. 81 ust. 3 WE.

29      Jeśli chodzi o identyfikację adresatów zaskarżonej decyzji, Komisja uznała w szczególności, że Compagnie posiadała pośrednio 100% akcji Saint-Gobain. W tych warunkach przyjęła ona domniemanie, że Compagnie wywierała decydujący wpływ na politykę handlową Saint-Gobain. Inne czynniki, takie jak struktura handlowa grupy kontrolowanej pośrednio lub bezpośrednio przez Compagnie (zwanej dalej „grupą Saint-Gobain”) oraz skład zarządu Saint-Gobain, potwierdzały ten decydujący wpływ. Ponieważ Compagnie nie zdołała obalić tego domniemania, Komisja uznała, że stanowiła ona wraz z Saint-Gobain jedno przedsiębiorstwo uczestniczące w naruszeniu, w związku z czym nałożyła na Compagnie i na Saint-Gobain grzywnę, którą mają one zapłacić solidarnie.

30      Jeśli chodzi o czas trwania naruszenia, Komisja uznała, że Saint-Gobain i Compagnie uczestniczyły w nim od dnia 10 marca 1998 r. do dnia 11 marca 2003 r. Komisja przyjęła, że Pilkington brała udział w naruszeniu w okresie od dnia 10 marca 1998 r. do dnia 3 września 2002 r. Komisja uznała, że Soliver uczestniczyła w naruszeniu od dnia 19 listopada 2001 r. do dnia 11 marca 2003 r.

31      Jeśli chodzi o obliczenie grzywien, Komisja ustaliła wpierw wartość sprzedaży szyb samochodowych dokonanej przez każde uczestniczące przedsiębiorstwo na terenie EOG, związaną bezpośrednio lub pośrednio z naruszeniem. Wprowadziła w tym względzie podział na kilka okresów. Co się tyczy okresu rozpoczynającego się w marcu 1998 r. i kończącego się w dniu 30 czerwca 2000 r., uznanego za okres „rośnięcia w siłę”, stwierdziła ona, że dysponuje dowodami naruszenia jedynie w odniesieniu do części europejskich producentów samochodów. Komisja uwzględniła zatem w odniesieniu do tego okresu jedynie sprzedaż szkła samochodowego producentom, w zakresie których posiadała bezpośrednie dowody kartelu. Jeśli chodzi o okres pomiędzy dniem 1 lipca 2000 r. i dniem 3 września 2002 r., Komisja zauważyła, że konta objęte kartelem dotyczyły co najmniej 90% sprzedaży na terenie EOG. Uznała zatem, że w odniesieniu do tego okresu należy uwzględnić całą sprzedaż szkła samochodowego na terenie EOG dokonaną przez adresatów zaskarżonej decyzji. Wreszcie w ostatnim okresie naruszenia, to jest pomiędzy dniem 3 września 2002 r. i marcem 2003 r., działania kartelu zostały spowolnione w wyniku odejścia Pilkington. W konsekwencji Komisja zdecydowała się uwzględnić dla tego okresu wyłącznie sprzedaż producentom samochodowym, w zakresie których posiadała bezpośrednie dowody kartelu. Obliczono następnie dla każdego odnośnego dostawcy szkła samochodowego średnią roczną ważoną wynikającą z tych wielkości sprzedaży poprzez podzielenie wartości sprzedaży wymienionej powyżej przez liczbę miesięcy, w ciągu których każdy z wymienionych dostawców uczestniczył w naruszeniu, oraz poprzez pomnożenie wyniku przez 12.

32      Komisja wskazała następnie, że omawiane naruszenie polegające na podziale klientów należało do najpoważniejszych ograniczeń konkurencji. Biorąc pod uwagę charakter tego naruszenia, jego zakres geograficzny i łączny udział w rynku posiadany przez uczestniczące w nim przedsiębiorstwa, Komisja w celu obliczenia podstawowej kwoty grzywny uwzględniła udział wynoszący 16% wartości sprzedaży każdego uczestniczącego przedsiębiorstwa, pomnożony przez liczbę lat udziału w naruszeniu. Podstawowa kwota grzywny została ponadto – w celu zapewnienia skutku odstraszającego – powiększona o dodatkową kwotę (lub prawo wejścia) ustaloną na 16% wartości sprzedaży.

33      Podstawowa kwota grzywny nałożonej na Saint-Gobain i Compagnie, którą miały one zapłacić solidarnie, została powiększona o 60% ze względu na powrót do naruszenia. Kwota grzywny nałożonej na Soliver została ustalona na poziomie 10% jej obrotu zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Wnioskującej o złagodzenie sankcji przyznano obniżkę kwoty grzywny w wysokości 50%, biorąc pod uwagę dowody, które przekazała ona Komisji i które umożliwiły tej instytucji lepsze zrozumienie dokumentów zajętych podczas kontroli.

34      W dniu 11 lutego 2009 r. Komisja wydała decyzję C(2009) 863 wersja ostateczna zawierającą sprostowanie zaskarżonej decyzji w kilku punktach.

35      W dniu 28 lutego 2013 r. Komisja wydała decyzję C(2013) 1118 wersja ostateczna zawierającą sprostowanie zaskarżonej decyzji w szczególności w odniesieniu do uwzględnienia sprzedaży zrealizowanej przez Saint-Gobain dla [poufne] przed dniem 31 maja 1999 r. (zwaną dalej „decyzją zawierającą sprostowanie z dnia 28 lutego 2013 r.”). W tej decyzji Komisja skorygowała kwotę grzywny nałożonej na skarżące i ustaliła ją na 880 mln EUR.

 Przebieg postępowania i żądania stron

36      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 13 lutego 2009 r. Saint-Gobain wniosła skargę w sprawie T‑56/09. Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 18 lutego 2009 r. Compagnie wniosła skargę w sprawie T‑73/09.

37      Po zamknięciu procedury pisemnej Compagnie złożyła wniosek o jej ponowne otwarcie w sprawie T‑73/09, a następnie przedstawiła pismo uzupełniające, które wpłynęło do sekretariatu Sądu w dniu 6 września 2010 r. W piśmie złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 22 października 2010 r. Komisja przedstawiła swoje stanowisko w przedmiocie tego pisma uzupełniającego.

38      Ze względu na zmianę składu izb Sądu sędzia sprawozdawca został przydzielony do drugiej izby, której w rezultacie przekazane zostały niniejsze sprawy.

39      Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2012 r. prezes drugiej izby Sądu, po wysłuchaniu stron, zarządził połączenie spraw T‑56/09 i T‑73/09 do łącznego rozpoznania w procedurze ustnej.

40      Na rozprawie w dniu 11 grudnia 2012 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na pytania Sądu. Przy tej okazji strony zostały wezwane do przedstawienia swych uwag w przedmiocie ewentualnego połączenia spraw T‑56/09 i T‑73/09 dla celów wydania wyroku; wskazały one, że nie mają żadnych uwag w tym względzie.

41      W sprawie T‑56/09 Saint-Gobain wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w dotyczącym jej zakresie;

–        tytułem żądania ewentualnego – stwierdzenie nieważności art. 2 zaskarżonej decyzji w dotyczącym jej zakresie;

–        tytułem dalszego żądania ewentualnego – obniżenie grzywny nałożonej na nią w zaskarżonej decyzji do właściwej kwoty;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

42      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi w sprawie T‑56/09 jako bezzasadnej;

–        obciążenie Saint-Gobain kosztami postępowania.

43      Pismem, które wpłynęło do sekretariatu Sądu w dniu 19 lutego 2009 r., Saint-Gobain zmieniła swoje żądania stwierdzenia nieważności, wnosząc z jednej strony o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w brzmieniu zmienionym decyzją C(2009) 863 wersja ostateczna z dnia 11 lutego 2009 r., i z drugiej strony – tytułem ewentualnym – o obniżenie kwoty grzywny nałożonej w art. 2 zmienionej decyzji.

44      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 7 maja 2009 r. Rada Unii Europejskiej wniosła o dopuszczenie do postępowania w sprawie T‑56/09 w charakterze interwenienta popierającego żądania Komisji. Prezes siódmej izby Sądu przychylił się do tego wniosku w postanowieniu z dnia 7 lipca 2009 r.

45      Rada wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi w sprawie T‑56/09 jako bezzasadnej;

–        wydanie stosownego rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania.

46      W sprawie T‑73/09 Compagnie wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w dotyczącym jej zakresie oraz wyciągnięcie wszelkich wynikających stąd konsekwencji w kwestii wysokości grzywny;

–        tytułem żądania ewentualnego – obniżenie kwoty grzywny, która została na nią nałożona w zaskarżonej decyzji i którą ma zapłacić solidarnie z Saint-Gobain;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

47      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi w sprawie T‑73/09 jako bezzasadnej;

–        obciążenie Compagnie kosztami postępowania.

48      Po wydaniu decyzji zawierającej sprostowanie z dnia 28 lutego 2013 r. Komisja, pismem z dnia 7 marca 2013 r., zwróciła się do Sądu o ponowne otwarcie procedury ustnej.

49      Po wysłuchaniu stron na tę okoliczność druga izba Sądu, postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2013 r., otwarła ponownie procedurę ustną.

50      Pismem z dnia 30 lipca 2013 r. Saint-Gobain poinformowała Sąd między innymi o dostosowaniu swoich żądań w celu uwzględnienia decyzji zawierającej sprostowanie z dnia 28 lutego 2013 r. Saint-Gobain podniosła, że jej skarga o stwierdzenie nieważności była zasadna i zadeklarowała podtrzymanie swojego żądania obciążenia Komisji kosztami postępowania, przy czym sformułowała subsydiarne żądanie obciążenia Komisji częścią kosztów. Pismem z dnia 30 lipca 2013 r. Komisja przedstawiła natomiast swoje uwagi na temat wspomnianej decyzji zawierającej sprostowanie oraz na temat rezygnacji Saint-Gobain z jednej części jednego z jej zarzutów. Pismami odpowiednio z dnia 22 lipca i z dnia 1 sierpnia 2013 r. Rada i Compagnie poinformowały Sąd, że nie mają żadnych uwag w tym względzie.

51      Procedura ustna została następnie zamknięta w dniu 11 września 2013 r.

 Co do prawa

52      Po wysłuchaniu stron należy połączyć niniejsze sprawy do celów wydania wyroku na podstawie art. 50 regulaminu postępowania przed Sądem.

I –  Co do przedmiotu skargi

53      Zgodnie z uwagami przedstawionymi przez skarżące zarówno podczas rozprawy, jak i po ponownym otwarciu procedury ustnej, oraz zgodnie z uwagami przedstawionymi Sądowi przez Saint-Gobain w piśmie z dnia 11 marca 2013 r. należy uznać, że niniejsze skargi skierowane są przeciwko zaskarżonej decyzji w brzmieniu ostatnio zmienionym decyzją zawierającą sprostowanie z dnia 28 lutego 2013 r., ponieważ wspomniane skargi zmierzają zarówno do stwierdzenia nieważności tej decyzji, jak i do obniżenia przez Sąd grzywny nałożonej na skarżące, którą mają one zapłacić solidarnie.

II –  W przedmiocie żądań głównych zmierzających do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji

54      W pierwszej kolejności należy zbadać zarzuty nieważności podniesione w sprawie T‑56/09. Niektóre zarzuty i argumenty przedstawione przez Saint-Gobain wiążą się z tymi, które przedstawiła Compagnie w sprawie T‑73/09, w związku z czym należy rozpatrzyć je łącznie. W drugiej kolejności należy zbadać argumenty specyficzne dla skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez Compagnie, które nie wiążą się z żadnym z zarzutów przedstawionych przez Saint-Gobain.

A –  Sprawa T‑56/09

55      Saint-Gobain podnosi w istocie sześć zarzutów; pierwszy dotyczy niezgodności z prawem rozporządzenia nr 1/2003, drugi – naruszenia prawa do obrony, trzeci – niewystarczającego uzasadnienia zaskarżonej decyzji oraz błędu w obliczeniu grzywny, czwarty – naruszenia prawa poprzez przypisanie Compagnie odpowiedzialności za zachowanie Saint-Gobain o znamionach naruszenia, naruszenia zasady indywidualizacji kar i domniemania niewinności, a także nadużycia władzy, piąty – naruszenia zasady niedziałania kar wstecz i zasady uzasadnionych oczekiwań, i wreszcie szósty – nieproporcjonalnego charakteru grzywny nałożonej na Saint-Gobain.

1.     W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego niezgodności z prawem rozporządzenia nr 1/2003

56      W swoim zarzucie pierwszym Saint-Gobain podnosi niezgodność z prawem rozporządzenia nr 1/2003 w zakresie, w jakim przyznaje ono Komisji zarówno uprawnienia dochodzeniowe, jak i uprawnienia do karania w dziedzinie naruszeń art. 81 WE. Zarzut ten jest w istocie identyczny z zarzutem podniesionym przez Compagnie w sprawie T‑73/09, należy zatem rozważyć je łącznie.

57      Zarzut ten składa się z dwóch części. Po pierwsze, taka kumulacja funkcji przez Komisję narusza prawo do niezależnego i bezstronnego sądu. Po drugie, przyznane Komisji uprawnienie do wydawania decyzji nakładających kary na mocy art. 81 WE jest niezgodne z zasadą domniemania niewinności.

a)     W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej naruszenia prawa do niezależnego i bezstronnego sądu

 Argumenty stron

58      Saint-Gobain i Compagnie utrzymują w istocie, że kumulacja w rękach Komisji funkcji dochodzeniowych i funkcji karania przy wykonywaniu art. 81 WE – w kształcie, w jakim została przewidziana w rozporządzeniu nr 1/2003 – narusza prawo do niezależnego i bezstronnego sądu, które stanowi podstawową gwarancję prawa do rzetelnego procesu sądowego przewidzianą w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”), oraz w art. 47 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.

59      Saint-Gobain podnosi na wstępie, że sankcje nakładane przez Komisję w ramach tej regulacji mają charakter karny, nie tylko dlatego, że zakaz przewidziany w art. 81 WE adresowany jest do wszystkich przedsiębiorstw, a nie wyłącznie do jednej określonej kategorii przedsiębiorstw, ale także z powodu odstraszającego i represyjnego charakteru tych sankcji. Wskazanie przez prawodawcę w art. 23 ust. 5 rozporządzenia nr 1/2003, że sankcje te nie mają charakteru karnego, nie ma w tym względzie znaczenia. Dlatego też prawo do niezależnego i bezstronnego sądu znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie bez ograniczeń.

60      Z orzecznictwa wynika, że Komisja nie może być uważana za niezależny i bezstronny sąd.

61      Wypływającej stąd niezgodności z prawem rozporządzenia nr 1/2003 nie zmienia przyznana na mocy tego rozporządzenia adresatowi wydanej przez Komisję decyzji nakładającej karę możliwość wniesienia do Sądu skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji. Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika bowiem, że zasady niezależności i bezstronności muszą być przestrzegane już na etapie nakładania kar.

62      W tej ostatniej kwestii Saint-Gobain przypomina, że jedynie w wyjątkowych okolicznościach, cechujących się szczególnymi wymogami skuteczności i znikomą wagą naruszeń, uprawnienie do podjęcia decyzji o zasadności zarzutów objętych zakresem zastosowania art. 6 ust. 1 EKPC może być delegowane organowi administracyjnemu, którego decyzje mogą być przedmiotem skargi do sądu o nieograniczonym prawie orzekania. Okoliczności te nie wystąpiły w niniejszej sprawie.

63      Nawet gdyby uznać, że omawiane sankcje nie stanowią istoty prawa karnego, trzeba stwierdzić, iż ograniczenie prawa do niezależnego i bezstronnego sądu przez system ścigania i karania naruszeń prawa konkurencji Unii Europejskiej narusza zasady legalności i proporcjonalności. Otóż żadne ryzyko przeciążenia sądów nie uzasadnia kumulacji funkcji przewidzianej w tym systemie. Co więcej ograniczenie prawa do niezależnego i bezstronnego sądu jest nieproporcjonalne nie tylko w odniesieniu do surowości sankcji nałożonych na mocy art. 81 WE i rozporządzenia nr 1/2003, ale także w odniesieniu do charakteru kontroli sprawowanej przez Sąd w razie wniesienia skargi.

64      W tym względzie Saint-Gobain i Compagnie utrzymują, że Sąd, orzekając w sprawie skarg o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji nakładających karę na mocy art. 81 WE, nie sprawuje kontroli w ramach nieograniczonego prawa orzekania w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPC. Sąd ogranicza się bowiem zasadniczo podczas tej kontroli do zweryfikowania wystąpienia oczywistych błędów w ocenie oraz ewentualnego nadużycia władzy. Należy także wziąć pod uwagę okoliczność, że skarga wniesiona do Sądu nie wstrzymuje wykonania zaskarżonej decyzji.

65      Saint-Gobain podważa ponadto argument podniesiony przez Radę, zgodnie z którym zarzut niezgodności z prawem wysunięty przeciwko rozporządzeniu nr 1/2003 sprowadza się do podania w wątpliwość ważności art. 83 ust. 2 WE. Ten przepis traktatu nie przewiduje bowiem tego, że Komisja sprawuje kumulatywnie funkcje dochodzeniowe i funkcje karania za naruszenia reguł konkurencji, zważywszy, że wybór ten został dokonany przez prawodawcę.

66      Compagnie utrzymuje wreszcie, że problem wywołany kumulacją w rękach Komisji funkcji dochodzeniowych i funkcji karania naruszeń prawa konkurencji został potwierdzony w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 11 czerwca 2009 r. w sprawie 5242/04 Dubus SA przeciwko Francji.

67      Komisja i Rada nie zgadzają się z tymi krytycznymi uwagami.

68      Nie negując tego, że przedsiębiorstwa objęte kontrolnym postępowaniem administracyjnym w dziedzinie konkurencji mają prawo do niezależnego i bezstronnego sądu, Komisja podważa stanowisko, zgodnie z którym art. 6 ust. 1 EKPC znajduje zastosowanie w ten sam sposób w dziedzinie prawa karnego w ścisłym rozumieniu i w dziedzinie sankcji administracyjnych.

69      Komisja przypomina w tym względzie, że w myśl art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 sankcje przyjęte na mocy art. 81 WE nie mają charakteru karnego. Podnosi ona też, że – jak wynika z orzecznictwa sądów Unii – nie może ona być uważana za sąd nakładający sankcje karne. Wynika z tego, że art. 6 EKPC nie znajduje do niej pełnego zastosowania, kiedy wydaje ona decyzje na podstawie art. 81 ust. 1 WE. W wyroku z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑54/03 Lafarge przeciwko Komisji (niepublikowanym w Zbiorze) Sąd orzekł, że kumulacja w rękach Komisji funkcji dochodzeniowych i funkcji karania w dziedzinie konkurencji nie jest sprzeczna z ochroną praw podstawowych.

70      Saint-Gobain myli się ponadto, uważając, że z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka można wyprowadzić trzy kumulatywne przesłanki delegowania organowi administracyjnemu uprawnienia do nakładania sankcji w dziedzinie pozostającej poza trzonem prawa karnego. Z jednej strony nawet grzywny o dużej wysokości mogą pozostawać poza trzonem prawa karnego. Z drugiej strony gwarancje zawarte w art. 6 EKPC nie sprzeciwiają się temu, aby organ administracyjny mógł wykonywać uprawnienie do karania w dziedzinach, w których nie występuje duża liczba naruszeń, o ile realizowany cel jest zgodny z prawem. Oczywiste jest to, że skuteczność ścigania i karania naruszeń reguł konkurencji stanowi cel zgodny z prawem.

71      Komisja podnosi ponadto, że kontrola sądowa sprawowana przez Sąd wykazuje wszystkie cechy kontroli w ramach nieograniczonego prawa orzekania w rozumieniu orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jest tak tym bardziej w dziedzinie grzywien nakładanych w przedmiocie karteli, których właściwy charakter Sąd może weryfikować na mocy art. 31 rozporządzenia nr 1/2003. Nie ma znaczenia w tym względzie okoliczność, że Sąd korzysta jak dotąd jedynie w ograniczonym zakresie ze swojego nieograniczonego prawa orzekania w celu obniżenia grzywien nałożonych przez Komisję.

72      Wreszcie w zakresie, w jakim zarzut ten prowadzi do uznania, że decyzje Komisji stwierdzające naruszenia prawa konkurencji i wymierzające za nie kary nie mają mocy wiążącej, ani nie są wykonalne, pozostaje on w sprzeczności z zasadą, zgodnie z którą decyzje Komisji korzystają z domniemania ważności tak długo, jak nie zostanie stwierdzona ich nieważność albo nie zostaną uchylone, oraz z zasadą zawartą w art. 242 WE, zgodnie z którą skarga o stwierdzenie nieważności nie ma co do zasady skutku zawieszającego w stosunku do zaskarżonego aktu.

73      Rada prezentuje argumentację zasadniczo podobną do argumentacji Komisji. Podnosi ona w szczególności, że system sankcji wprowadzony rozporządzeniem nr 1/2003 nie jest częścią prawa karnego, w związku z czym art. 6 ust. 1 EKPC nie znajduje w tym przypadku zastosowania. Rada twierdzi ponadto, że podnosząc zarzut niezgodności z prawem, Saint-Gobain zmierza w rzeczywistości do zakwestionowania ważności art. 83 ust. 2 WE w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje, że do prawodawcy należy zdefiniowanie odpowiednich ról Komisji i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dziedzinie ścigania naruszeń reguł konkurencji i karania za nie. Sąd Unii nie jest właściwy do orzekania o ważności przepisów prawa pierwotnego.

74      Wreszcie, jeśli chodzi o argument wyprowadzony przez Compagnie z ww. w pkt 66 powyżej wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Dubus SA przeciwko Francji, okoliczności będące podstawą tego wyroku były różne od okoliczności niniejszej sprawy. Wyrok ten dotyczył bowiem kumulacji funkcji dochodzeniowych i funkcji karania w rękach komisji bankowej we Francji, której decyzje miały charakter orzeczeń sądowych. Tymczasem Komisja nie może być uważana za sąd w rozumieniu art. 6 EKPC.

 Ocena Sądu

75      Sąd uważa, że – bez konieczności orzekania o zarzucie niedopuszczalności niniejszego zarzutu podniesionym przez Komisję w sprawie T‑73/09 – część pierwsza zarzutu pierwszego jest bezzasadna, co wynika przez analogię z orzecznictwa dotyczącego spraw, w których podważana była w istocie ważność rozporządzenia Rady nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r., pierwszego rozporządzenia wprowadzające w życie art. [81 WE] i [82 WE] (Dz.U. 1962, 13, s. 204) (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 14 maja 1998 r. w sprawie T‑348/94 Enso Española przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1875, pkt 55–65; z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie T‑156/94 Aristrain przeciwko Komisji, Rec. s. II‑645, pkt 23–40; ww. w pkt 69 wyrok w sprawie Lafarge przeciwko Komisji, pkt 36–47).

76      Na wstępie należy przypomnieć, że prawo do rzetelnego procesu sądowego, zagwarantowane w art. 6 ust. 1 EKPC, stanowi ogólną zasadę prawa Unii, przewidzianą obecnie w art. 47 akapit drugi karty praw podstawowych.

77      Poza tym zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Komisja nie jest „sądem” w rozumieniu art. 6 EKPC (wyroki Trybunału: z dnia 29 października 1980 r. w sprawach połączonych od 209/78 do 215/78 i 218/78 Van Landewyck i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 3125, pkt 81; z dnia 7 czerwca 1983 r. w sprawach połączonych od 100/80 do 103/80 Musique diffusion française i in. przeciwko Komisji, Rec. s. 1825, pkt 7) ani w rozumieniu art. 47 akapit drugi karty praw podstawowych. Ponadto art. 23 ust. 5 rozporządzenia nr 1/2003 przewiduje wyraźnie, że decyzje Komisji nakładające grzywny za naruszenia prawa konkurencji nie mają charakteru karnego.

78      Zważywszy natomiast na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, prawo do rzetelnego procesu sądowego stosuje się w szczególności do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji, mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych (wyroki Trybunału: z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 20 i 21; z dnia 3 września 2009 r. w sprawach połączonych C‑322/07 P, C‑327/07 P i C‑338/07 P Papierfabrik August Koehler i in przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑7191, pkt 143).

79      Europejski Trybunał Praw Człowieka miał okazję – w swoim wyroku z dnia 27 września 2011 r. w sprawie 43509/08 A. Menarini Diagnostics srl przeciwko Włochom – doprecyzować warunki, w jakich grzywna, która z uwagi na jej kwotę oraz na prewencyjny i represyjny cel, jaki ona realizuje, ma charakter karny, może zostać nałożona przez organ administracyjny niespełniający wszystkich wymogów art. 6 ust. 1 EKPC. Wyrok ten dotyczył włoskiego systemu zwalczania naruszeń prawa konkurencji. Europejski Trybunał Praw Człowieka wskazał w istocie, że poszanowanie art. 6 ust. 1 EKPC nie wyklucza tego, iż „kara” może zostać nałożona przez organ administracyjny wyposażony w uprawnienia do karania w dziedzinie prawa konkurencji, o ile decyzja wydana przez ten ostatni może być przedmiotem późniejszej kontroli sprawowanej przez organ sądowy wykonujący nieograniczone prawo orzekania. Jedną z cech takiego organu sądowego jest posiadanie uprawnienia do zmiany decyzji wydanej przez organ niższego szczebla w odniesieniu do wszystkich aspektów, zarówno faktycznych, jak i prawnych. W ten sposób kontrola sprawowana przez sąd w takim przypadku nie może być ograniczona do weryfikacji „zewnętrznej” zgodności z prawem decyzji poddanej jego kontroli, zważywszy, że sąd musi mieć możliwość oceny proporcjonalności wyboru dokonanego przez organ ochrony konkurencji oraz zweryfikowania jego ustaleń technicznych.

80      Należy stwierdzić, że kontrola sądowa sprawowana przez Sąd w odniesieniu do decyzji Komisji nakładających kary w przypadku naruszenia prawa konkurencji Unii spełnia te wymagania.

81      Przede wszystkim należy podkreślić w tym względzie, że prawo Unii powierza Komisji misję nadzoru obejmującą zadanie ścigania naruszeń art. 81 ust. 1 WE i art. 82 WE. Komisja zobowiązana jest w ramach tej procedury administracyjnej do respektowania gwarancji proceduralnych przewidzianych w prawie Unii. Rozporządzenie nr 1/2003 wyposaża ją ponadto w uprawnienia do nakładania w drodze decyzji kar pieniężnych na przedsiębiorstwa i związki przedsiębiorstw, które naruszyły te przepisy w sposób umyślny lub przez niedbalstwo.

82      Ponadto wymóg skutecznej kontroli sądowej wszystkich decyzji Komisji stwierdzających naruszenie reguł konkurencji i ustanawiających za takie naruszenie sankcji stanowi ogólną zasadę prawa Unii, wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych państw członkowskich (ww. w pkt 75 wyrok w sprawie Enso Española przeciwko Komisji, pkt 60). Zasada ta została również zawarta w art. 47 karty praw podstawowych (wyroki Trybunału: z dnia 22 grudnia 2010 r. w sprawie C‑279/09 DEB, Zb.Orz. s. I‑13849, pkt 30 i 31; z dnia 28 lipca 2011 r. w sprawie C‑69/10 Samba Diouf, Zb.Orz. s. I‑7151, pkt 49).

83      Z orzecznictwa wynika, że kontrola sądowa decyzji wydanych przez Komisję w celu ukarania za naruszenia prawa konkurencji, przewidziana w traktatach i uzupełniona w rozporządzeniu nr 1/2003, jest zgodna z tą zasadą (zob. podobnie wyroki Trybunału z dnia 8 grudnia 2011 r.: w sprawie C‑272/09 P KME Niemcy i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I-12789, pkt 106; w sprawie C‑386/10 P Chalkor przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I-13085, pkt 67.

84      Po pierwsze, Sąd jest niezależnym i bezstronnym organem sądowym utworzonym na mocy decyzji Rady 88/591/EWWiS, EWG, Euratom z dnia 24 października 1988 r. ustanawiającej Sąd Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 319, s. 1; sprostowanie Dz.U. 1989, L 241, s. 4). Jak wynika z motywu trzeciego tej decyzji, został on ustanowiony w szczególności dla poprawy ochrony sądowej podmiotów w odniesieniu do skarg wymagających dokładnego zbadania złożonych stanów faktycznych.

85      Po drugie, Sąd jest właściwy na mocy art. 3 ust. 1 lit. c) decyzji 88/591 do wykonywania kompetencji przyznanych Trybunałowi w traktatach i aktach przyjętych w celu ich wykonania, mianowicie „w zakresie skarg wnoszonych przeciwko instytucji […] przez osoby fizyczne lub prawne na podstawie art. [230] akapit drugi [WE] odnoszących się do wdrażania zasad konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw”. W ramach tych skarg opartych na art. 230 WE kontrola zgodności z prawem decyzji Komisji, w której stwierdza ona naruszenie reguł konkurencji oraz nakłada na osoby fizyczne lub prawne grzywnę z tego tytułu, musi być uznawana za skuteczną kontrolę sądową tej decyzji. Zarzuty, które mogą być podniesione przez zainteresowane osoby fizyczne lub prawne na poparcie żądania stwierdzenia nieważności, pozwalają bowiem Sądowi ocenić zasadność pod względem prawnym i faktycznym wszelkich zarzutów podniesionych przez Komisję w dziedzinie konkurencji.

86      Po trzecie, zgodnie z art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 kontrola zgodności z prawem przewidziana w art. 230 WE jest uzupełniona przez kontrolę w ramach nieograniczonego prawa orzekania, uprawniającą sąd, poza kontrolą zgodności z prawem sankcji, do zastąpienia oceny Komisji własną oceną, a w konsekwencji do zniesienia, obniżenia lub podwyższenia nałożonej grzywny lub okresowej kary pieniężnej (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 15 października 2002 r. w sprawach połączonych C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8375, pkt 692).

87      Wynika stąd, że argument Saint-Gobain i Compagnie, zgodnie z którym zaskarżona decyzja jest niezgodna z prawem z tego tylko powodu, że została wydana w ramach systemu przewidującego kumulację w rękach Komisji funkcji dochodzeniowych i funkcji karania za naruszenia art. 81 WE, jest bezzasadny, w związku z czym należy oddalić część pierwszą tego zarzutu.

b)     W przedmiocie części drugiej, dotyczącej naruszenia zasady domniemania niewinności

 Argumenty stron

88      W części drugiej zarzutu Saint-Gobain i Compagnie utrzymują, że zaskarżona decyzja narusza zasadę domniemania niewinności, zawartą w art. 6 ust. 2 EKPC oraz w art. 48 karty praw podstawowych, ponieważ została ona wydana przez organ administracyjny niebędący niezależnym i bezstronnym sądem, a ponadto ewentualna skarga do Sądu przeciwko tej decyzji nie wywiera skutku zawieszającego.

89      Według Saint-Gobain naruszenie to, mające swe źródło w niezgodności z prawem rozporządzenia nr 1/2003, nie może zostać pominięte z tego tylko powodu, że Sąd niesłusznie uznał, iż przedmiotowe rozporządzenie nie narusza prawa do niezależnego i bezstronnego sądu ze względu na przyznaną adresatom decyzji Komisji stwierdzającej naruszenie art. 81 WE możliwość zaskarżenia tej decyzji do Sądu. Nawet w tej sytuacji wina adresatów takiej decyzji zostaje bowiem ustalona zgodnie z prawem – stosownie do okoliczności – dopiero w chwili potwierdzenia tej decyzji przez Sąd orzekający w sprawie skargi o stwierdzenie nieważności.

90      Wreszcie Komisja błędnie podnosi prawo adresatów decyzji stwierdzającej naruszenie prawa konkurencji, którzy domagają się stwierdzenia jej nieważności, do przekazania Komisji gwarancji bankowej zamiast natychmiastowej zapłaty grzywny. Poza tym, że taka możliwość pozostaje w ramach całkowicie dyskrecjonalnych uprawnień Komisji, nie zmienia ona w żaden sposób okoliczności, że decyzja rozpoczyna wywieranie swoich skutków przed wydaniem przez Sąd orzeczenia.

91      W tych okolicznościach Komisja nie wykazała w sposób zgodny z prawem naruszenia prawa konkurencji przez Saint-Gobain i Compagnie, w związku z czym należy stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji w dotyczącym ich zakresie.

92      Komisja i Rada nie zgadzają się z tymi uwagami krytycznymi.

93      Komisja przypomina, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem domniemywa się, że przedsiębiorstwo, którego dotyczy dochodzenie w sprawie naruszenia reguł konkurencji Unii, jest niewinne do momentu, kiedy Komisja wykaże jego udział w takim naruszeniu. Rada dodaje, że w niniejszej sprawie nie występuje naruszenie domniemania niewinności, ponieważ nie zapadła ostateczna decyzja w przedmiocie istnienia naruszenia i odpowiedzialności Saint-Gobain za to naruszenie, zważywszy, że Sąd nie wydał orzeczenia.

94      Ponadto według Komisji argumentacja Saint-Gobain sprowadza się do podniesienia zarzutu niezgodności z prawem art. 242 WE, na mocy którego skarga wniesiona do Trybunału Sprawiedliwości nie ma skutku zawieszającego. Tymczasem Sąd Unii nie jest właściwy do orzekania o ważności przepisu składającego się na prawo pierwotne.

95      Komisja podnosi wreszcie okoliczność, że pomimo braku skutku zawieszającego niniejszej skargi wobec zaskarżonej decyzji skarżąca miała możliwość złożenia gwarancji bankowej zamiast dokonywania wstępnej zapłaty grzywny. Taka możliwość wynika między innymi z okoliczności, że istnienie naruszenia reguł konkurencji nie zostało jeszcze stwierdzone przez niezależny i bezstronny sąd, przed wydaniem przez Sąd orzeczenia kończącego postępowanie w tej instancji, oraz że kwota grzywny nie może być uznana za ustaloną ostatecznie przed zamknięciem postępowania sądowego.

 Ocena Sądu

96      W części drugiej zarzutu Saint-Gobain i Compagnie podnoszą w istocie, że ponieważ Komisja nie jest niezależnym i bezstronnym sądem, nie może ona ustalić w sposób zgodny z prawem winy przedsiębiorstw, które uważa za uczestniczące w naruszeniu art. 81 WE. Kary, które nakłada ona na mocy art. 81 ust. 1 WE, są więc wymierzone z naruszeniem zasady domniemania niewinności.

97      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zważywszy na charakter omawianych naruszeń, jak również na charakter i stopień surowości związanych z nimi sankcji, zasada domniemania niewinności, zawarta obecnie w art. 48 ust. 1 karty praw podstawowych, obowiązuje w szczególności w postępowaniach w sprawie naruszenia reguł konkurencji mających zastosowanie do przedsiębiorstw, które to postępowania mogą się zakończyć nałożeniem grzywien lub okresowych kar pieniężnych (zob. podobnie wyroki Trybunału z dnia 8 lipca 1999 r.: w sprawie C‑199/92 P Hals przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4287, pkt 149, 150; i w sprawie C‑235/92 P Montecatini przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4539, pkt 175, 176; wyrok Sądu z dnia 25 października 2005 r. w sprawie T‑38/02 Groupe Danone przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4407, pkt 216).

98      Utrwalone od tamtej pory orzecznictwo wyjaśniło zakres tej zasady.

99      Domniemanie niewinności oznacza, że każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą. Zasada ta wyklucza jakiekolwiek formalne stwierdzenie, a nawet samą aluzję w sprawie odpowiedzialności oskarżonego o popełnienie danego naruszenia w decyzji kończącej postępowanie w sprawie, bez uprzedniego zapewnienia mu wszelkich gwarancji normalnie przysługujących w wykonywaniu prawa do obrony w postępowaniu prowadzonym w zwykłym trybie, zakończonym wydaniem rozstrzygnięcia co do istoty sprawy (wyrok Sądu z dnia 6 października 2005 r. w sprawach połączonych T‑22/02 i T‑23/02 Sumitomo Chemical i Sumika Fine Chemicals przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4065, pkt 106).

100    Dlatego też na Komisji spoczywa obowiązek udowodnienia stwierdzonych przez nią naruszeń oraz przedstawienia środków dowodowych pozwalających wykazać w sposób wymagany prawem występowanie okoliczności stanowiących naruszenie (zob. wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawach połączonych T‑44/02 OP, T‑54/02 OP, T‑56/02 OP, T‑60/02 OP i T‑61/02 OP Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3567, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo). Konieczne jest, aby Komisja przedstawiła precyzyjne i spójne dowody w celu uzasadnienia przekonania, że naruszenie zostało popełnione (zob. wyroki Sądu: z dnia 6 lipca 2000 r. w sprawie T‑62/98 Volkswagen przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2707, pkt 43, 72 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok z dnia 5 października 2011 r. w sprawie T‑11/06 Romana Tabacchi przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑6681, pkt 129).

101    Sąd Unii kontrolujący decyzje, w których Komisja stwierdza naruszenie art. 81 WE, również zobowiązany jest kierować się wymogami związanymi z poszanowaniem domniemania niewinności. Tak więc jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie. Sąd nie może zatem uznać, że Komisja wykazała w wymagany prawem sposób istnienie danego naruszenia, jeżeli ma on jeszcze wątpliwości w tym względzie, zwłaszcza w ramach skargi o stwierdzenie nieważności decyzji nakładającej grzywnę (ww. w pkt 100 wyrok w sprawach połączonych Dresdner Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 60).

102    Z pkt 99–101 powyżej wynika zatem, że zasada domniemania niewinności nie stanowi przeszkody w tym, by odpowiedzialność osoby oskarżonej o dane naruszenie prawa konkurencji Unii została udowodniona w wyniku postępowania przeprowadzonego w sposób w pełni zgodny z zasadami przewidzianymi w przepisach wynikających z art. 81 WE, z rozporządzenia nr 1/2003 oraz z rozporządzenia Komisji (WE) nr 773/2004 z dnia 7 kwietnia 2004 r. odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 [WE] i art. 82 [WE] (Dz.U. L 123, s. 18), w ramach którego możliwe było pełne skorzystanie z prawa do obrony.

103    Skoro przyznane Komisji uprawnienie do karania w przypadku naruszenia art. 81 WE nie narusza co do zasady domniemania niewinności, zarzut dotyczący braku skutku zawieszającego skargi wniesionej do Sądu przeciwko decyzji nakładającej karę za naruszenie prawa konkurencji Unii jest bezskuteczny. W tych okolicznościach nie jest już niezbędne orzekanie w przedmiocie tego, czy zarzut ten – jak utrzymuje Rada – sprowadza się do zarzutu niezgodności z prawem art. 242 WE.

104    W każdym razie należy zaznaczyć, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 23 lipca 2002 r. w sprawie Janosevic przeciwko Szwecji (Recueil des arrêts et décisions, 2002-VII, s. 1, §§ 106–110) orzekł, że prawo do domniemania niewinności nie stoi zasadniczo na przeszkodzie temu, aby sankcje o charakterze karnym nałożone przez organ administracyjny mogły zostać wykonane, zanim staną się one ostateczne po zakończeniu postępowania w sprawie skargi do sądu, o ile takie wykonanie wpisuje się w rozsądne granice zapewniające właściwą równowagę pomiędzy wchodzącymi w grę interesami, a adresat sankcji może ponownie znaleźć się w początkowej sytuacji w przypadku uwzględnienia jego skargi. Skarżące nie przedstawiły jednak żadnego argumentu pozwalającego na wyciągnięcie wniosku, że system ścigania naruszeń prawa konkurencji Unii i karania za nie – w kształcie, w jakim jest przewidziany w rozporządzeniu nr 1/2003 i realizowany przede wszystkim przez Komisję – nie spełnia tych wymogów.

105    Zważywszy na powyższą analizę i bez uszczerbku dla kontroli poszanowania w niniejszej sprawie w ramach innych zarzutów skargi wymogów przypomnianych w pkt 97–101 powyżej, należy więc oddalić część drugą zarzutu jako bezzasadną, a w konsekwencji należy oddalić w całości zarzut pierwszy oparty na zarzucie niezgodności z prawem, bez orzekania o jego dopuszczalności.

2.     W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony

a)     Argumenty stron

106    W ramach zarzutu drugiego Saint-Gobain utrzymuje, że Komisja naruszyła jej prawo do obrony, ponieważ wydała zaskarżoną decyzję, nie umożliwiając jej przedstawienia uwag w przedmiocie ostatecznie zastosowanego sposobu obliczania grzywny. Otóż Komisja uwzględniła przy obliczaniu grzywny pewną liczbę czynników, o których Saint-Gobain nie została poinformowana, w szczególności wartość sprzedaży związanej z naruszeniem. Informacje zawarte w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów nie pozwoliły Saint-Gobain na skuteczne przedstawienie jej stanowiska w tym względzie pomimo tego, że wartość sprzedaży stanowi okoliczność faktyczną o decydującym znaczeniu przy obliczania grzywny, która zgodnie z art. 6 ust. 1 EKPC powinna zostać rozważona w sposób kontradyktoryjny. Pismo to nie zawierało w istocie informacji dotyczących sprzedaży uwzględnianej przy obliczaniu podstawowej kwoty grzywny oraz metody, którą Komisja zamierzała zastosować celem określenia właściwej sprzedaży. Ponadto dokument ten nie zawierał żadnej wskazówki co do stawki dotyczącej wagi naruszenia, jaką Komisja zamierzała zastosować, lub co do sposobu uwzględnienia powrotu do naruszenia.

107    Żadne z żądań udzielenia dodatkowych informacji, skierowanych do Saint-Gobain na późniejszym etapie, dotyczących ustalenia wartości sprzedaży, nie uzupełniło tych luk. Wskazanie przez Komisję w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że sprzedaż objęta naruszeniem zostanie ustalona przy zastosowaniu pkt 13 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003 (Dz.U. 2006, C 210, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi z 2006 r.”), było pozbawione znaczenia w niniejszym przypadku, ponieważ ów sposób obliczania nie był jeszcze pewny w okresie, w którym przygotowywano zaskarżoną decyzję. Ta niepewność znalazła odzwierciedlenie w szczególności w braku spójności między różnymi żądaniami udzielenia informacji skierowanymi przez Komisję do Saint-Gobain w tym względzie.

108    W tych okolicznościach Saint-Gobain uważa, że nie mogła skutecznie przedstawić swoich uwag w przedmiocie metody obliczania grzywny przed wydaniem zaskarżonej decyzji.

109    Saint-Gobain krytykuje również orzecznictwo, zgodnie z którym Komisja – w ramach procedury ścigania naruszeń prawa konkurencji i karania za nie – jest zobowiązana jedynie do poinformowania adresatów decyzji o głównych okolicznościach faktycznych i prawnych mogących prowadzić do nałożenia grzywny, bez możliwości skorzystania przez tych adresatów z prawa do antycypowania takich decyzji. Według tego przedsiębiorstwa takie orzecznictwo nie może zagwarantować poszanowania praw podstawowych. Co więcej należy wziąć pod uwagę okoliczność, że przekazanie dokładniejszych informacji w trakcie dochodzenia nie pozwala bezwzględnie zainteresowanym przedsiębiorstwom na antycypowanie decyzji Komisji, ponieważ ta ostatnia nie jest związana tymi informacjami w chwili wydawania decyzji.

110    Saint-Gobain podnosi też, że poprzez wydanie wytycznych z 2006 r. Komisja ograniczyła swoje uprawnienia dyskrecjonalne dotyczące podstawy obliczania grzywny, przy czym pojęcie „sprzedaży mającej związek z naruszeniem” stanowi element obiektywny i weryfikowalny. Wynika z tego, że Komisja nie może w żadnym razie powołać się w niniejszym przypadku na orzecznictwo zmierzające do usunięcia ryzyka uprzedzenia w sposób niewłaściwy przyszłych decyzji kolegium komisarzy.

111    Komisja przypomina na wstępie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem udzielenie wskazówek dotyczących wysokości przewidywanych grzywien na etapie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów oznaczałoby uprzedzenie w sposób niewłaściwy jej decyzji. Przedsiębiorstwa nie powinny być w stanie dokładnie przewidzieć poziomu grzywny dla wykonywania przysługującego im prawa do obrony. Dlatego też prawo do bycia wysłuchanym jest przestrzegane, o ile Komisja wskazuje w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że zbada, czy na odnośne przedsiębiorstwa należy nałożyć grzywny, oraz informuje w nim o zasadniczych okolicznościach faktycznych i prawnych mogących doprowadzić do wydania decyzji nakładającej takie grzywny.

112    Komisja podkreśla ponadto, że skierowane do Saint-Gobain pismo w sprawie przedstawienia zarzutów jasno wskazywało, iż w niniejszej sprawie miała zostać zastosowana metoda obliczania zawarta w wytycznych z 2006 r. Podnosi ona też, że skierowała do odnośnych przedsiębiorstw szereg żądań udzielenia informacji w przedmiocie wartości sprzedaży mającej znaczenie dla obliczenia grzywny. Uwzględniając zakres uznania, który przysługuje Komisji przy obliczaniu grzywien w przypadku naruszenia art. 81 WE, instytucja ta uważa, że prawo Saint-Gobain do obrony zostało w pełni poszanowane w zaskarżonej decyzji.

113    Komisja przeciwstawia się także argumentowi Saint-Gobain, zgodnie z którym ta ostatnia nie mogła skutecznie przedstawić swojego stanowiska w przedmiocie uwzględnienia powrotu do naruszenia jako okoliczności obciążającej. Podnosi ona w tym względzie, że specjalnie zwróciła uwagę Saint-Gobain w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów na okoliczność obciążającą w postaci powrotu do naruszenia, jak i na szereg wcześniej stwierdzonych naruszeń art. 81 WE. Komisja wyszła nawet w ten sposób poza zakres obowiązków, które na niej ciążą na mocy ww. w pkt 97 wyroku w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 50. Okoliczność, że Saint-Gobain uzyskała w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów wystarczające informacje dotyczące powrotu do naruszenia, znajduje potwierdzenie w argumentach podniesionych przez to przedsiębiorstwo w celu podważenia tej okoliczności obciążającej w jego odpowiedzi na rzeczone pismo.

b)     Ocena Sądu

114    Argumentacja Saint-Gobain zawiera dwa odrębne zastrzeżenia odnoszące się do naruszenia jej prawa do obrony.

115    Pierwsze zastrzeżenie Saint-Gobain odnosi się do tego, że Komisja nie poinformowała jej przed wydaniem zaskarżonej decyzji o: wartości sprzedaży, którą zamierzała przyjąć dla celów obliczenia nałożonej na nią grzywny, stosowanej w tym celu metodzie obliczania oraz stosowanej stawce dotyczącej wagi naruszenia.

116    Należy w tym względzie przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem udzielenie na etapie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów wskazówek dotyczących wysokości przewidywanych grzywien, dopóki nie umożliwiono przedsiębiorstwom przedstawienia uwag na temat postawionych im zarzutów, oznaczałoby uprzedzenie w sposób niewłaściwy decyzji Komisji (zob. ww. w pkt 71 wyrok w sprawach połączonych Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 21; wyrok Trybunału z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 434 i przytoczone tam orzecznictwo).

117    Fakt, że podmiot gospodarczy nie może z góry dokładnie wiedzieć, jakiego rzędu grzywny Komisja nałoży w każdym przypadku, wydaje się bowiem uzasadniony celami represyjnymi i odstraszającymi polityki karania w dziedzinie konkurencji. Cele te byłyby zagrożone, gdyby zainteresowane przedsiębiorstwa mogły ocenić korzyści, jakie odniosłyby z uczestnictwa w naruszeniu, uwzględniając z góry kwotę grzywny, która zostałaby na nie nałożona z powodu bezprawnego zachowania (wyrok Sądu z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie C‑279/02 Degussa przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑897, pkt 83).

118    Jeśli Komisja wskazuje wyraźnie w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, że zbada, czy należy nałożyć grzywny na dane przedsiębiorstwa, i jeśli wymienia zasadnicze okoliczności faktyczne i prawne, które mogą prowadzić do nałożenia grzywny, takie jak waga i czas trwania domniemanego naruszenia oraz okoliczność, czy zostało ono popełnione umyślnie lub przez niedbalstwo, czyni ona zadość obowiązkowi poszanowania prawa przedsiębiorstw do bycia wysłuchanym. W ten sposób Komisja podaje im informacje, które są niezbędne do obrony nie tylko przed stwierdzeniem naruszenia, ale także przed nałożeniem grzywny (zob. ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 428 i przywołane tam orzecznictwo; wyrok Trybunału z dnia 24 września 2009 r. w sprawach połączonych C‑125/07 P, C‑133/07 P, C‑135/07 P i C‑137/07 P Erste Group Bank i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8681, pkt 181).

119    Ponadto Komisja nie ma obowiązku zawiadomienia w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów przedsiębiorstw, wobec których toczy się dochodzenie dotyczące naruszenia art. 81 WE, o zakresie ewentualnego podwyższenia grzywny dokonanego w celu zapewnienia odstraszającego skutku grzywny (wyrok Trybunału z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie T‑15/02 BASF przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑497, pkt 62).

120    Wynika z tego, że co się tyczy określenia kwoty grzywien, prawo odnośnych przedsiębiorstw do obrony zagwarantowane jest przed Komisją poprzez możliwość przedstawienia swoich uwag w przedmiocie czasu trwania, wagi i antykonkurencyjnego charakteru zarzucanych okoliczności faktycznych, nie wymaga ono jednak, aby możliwość ta obejmowała sposób posługiwania się przez Komisję przy ustalaniu kwoty grzywien bezwzględnie obowiązującymi kryteriami wagi i czasu trwania naruszenia (ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 439). Przedmiotowe przedsiębiorstwa korzystają w tym względzie z dodatkowej gwarancji w ramach określenia kwoty grzywien, ponieważ Sądowi przysługuje nieograniczone prawo orzekania i może on między innymi uchylić lub obniżyć grzywnę (zob. wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑23/99 LR AF 1998 przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1705, pkt 200 i przytoczone tam orzecznictwo).

121    W niniejszej sprawie należy stwierdzić przede wszystkim, że Komisja przedstawiła szczegółowo, w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów skierowanym do Saint-Gobain, ramy faktyczne, na których zamierzała się oprzeć celem stwierdzenia naruszenia art. 81 ust. 1 WE. Wskazała ona ponadto, na stronach 129–131 oraz 132–135 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, względy, dla których uznała, że kontakty, w których uczestniczyła Saint-Gobain, stanowiły porozumienia lub uzgodnione praktyki w rozumieniu tego przepisu.

122    Komisja przedstawiła także, na stronach 132–135 i 152–155 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, informacje, na których oparła swoją ocenę dotyczącą w szczególności czasu trwania udziału Saint-Gobain w naruszeniu. Opisała także, na stronach 156 i 157 tego pisma, główne czynniki, które wzięła pod uwagę celem dokonania oceny wagi naruszenia, mianowicie w szczególności okoliczność, że uzgodnienia o charakterze zmowy takie jak te będące przedmiotem niniejszej sprawy zalicza się do najpoważniejszych naruszeń art. 81 ust. 1 WE, że oddziaływały one na cały sektor szkła samochodowego, na szkodę nie tylko producentów samochodów, ale także całego społeczeństwa, że uczestnicy tego kartelu byli świadomi bezprawnego charakteru swego działania oraz że działalność kartelu dotyczyła całego terytorium EOG.

123    W pkt 489 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja wyjaśniła ponadto, że zamierzała uwzględnić potencjalną rolę lidera pełnioną w kartelu przez Saint-Gobain, ponieważ reprezentowała ona wielokrotnie interesy innych przedsiębiorstw podczas spotkań klubu, a co więcej zwołała większość spotkań tego klubu. Komisja dodała, że zamierzała również obliczyć kwotę grzywien w zależności od czasu trwania udziału każdego z odnośnych przedsiębiorstw w kartelu, a także od ewentualnych okoliczności obciążających lub łagodzących.

124    Skoro zatem Komisja wskazała w ten sposób zasadnicze okoliczności faktyczne i prawne, na których opiera swoje obliczenia kwoty grzywien, nie była ona zobowiązania, jak wynika z orzecznictwa przytoczonego w pkt 120 powyżej, do wyjaśnienia sposobu, w jaki zamierzała posłużyć się każdym z tych czynników celem ustalenia poziomu grzywny. Nie ma w tym względzie znaczenia okoliczność, że Komisja odeszła częściowo w końcu w zaskarżonej decyzji od metody obliczania wartości sprzedaży dotyczącej naruszenia, przewidzianej w pkt 13 wytycznych z 2006 r.

125    Należy w każdym razie stwierdzić, że Komisja wskazała, na stronie 156 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, iż grzywna, którą nałoży w danym przypadku, zostanie obliczona na podstawie zasad przewidzianych w wytycznych z 2006 r. Jeśli zatem, jak wynika z motywów 664–667 zaskarżonej decyzji, Komisja zdecydowała się w niniejszej sprawie odstąpić w części od tej metody obliczania w odniesieniu do uwzględnionej sprzedaży szyb, stało się to właśnie w celu uwzględnienia pewnych zastrzeżeń sformułowanych przez adresatów pisma w sprawie przedstawienia zarzutów – odnoszących się do metody obliczania sprzedaży związanej z naruszeniem, przewidzianej w pkt 13 tych wytycznych – zawartych w ich uwagach dotyczących pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, a także w ich odpowiedziach na szereg żądań udzielenia informacji, które Komisja do nich skierowała.

126    Wynika z tego, że Komisja poinformowała Saint-Gobain w wystarczającym stopniu, przed wydaniem zaskarżonej decyzji, o okolicznościach faktycznych i prawnych, na których zamierzała się oprzeć celem stwierdzenia jej udziału w naruszeniu art. 81 WE, oraz że prawo do obrony Saint-Gobain zostało w tym względzie uszanowane. Zatem zastrzeżenie pierwsze nie może się utrzymać.

127    Drugie zastrzeżenie Saint-Gobain oparte jest na tym, że Komisja nie umożliwiła jej w trakcie postępowania administracyjnego skutecznego przedstawienia jej stanowiska w odniesieniu do uwzględnienia powrotu do naruszenia jako okoliczności obciążającej.

128    Wystarczy wskazać w tym względzie, bez uszczerbku dla oceny części pierwszej zarzutu szóstego dokonanej poniżej, że na stronach 157 i 158 pisma w sprawie przedstawienia zarzutów Komisja nie tylko zwróciła uwagę odnośnych przedsiębiorstw na okoliczność, iż może ona zastosować przepisy dotyczące powrotu do naruszenia z tytułu okoliczności obciążającej, ale także wskazała, w przypadku Saint-Gobain i Compagnie, trzy wcześniejsze decyzje stwierdzające naruszenia art. 81 ust. 1 WE, na których zamierzała się oprzeć celem stwierdzenia występowania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia w odniesieniu do tych dwóch przedsiębiorstw. Z odpowiedzi Saint-Gobain na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wynika przy tym, że podniosła ona szereg argumentów w celu sprzeciwienia się ewentualnemu podwyższeniu grzywny ze względu na powrót do naruszenia, opartemu na którejś z tych decyzji.

129    Zastrzeżenia drugiego nie można zatem uwzględnić. W związku z powyższym zarzut drugi należy oddalić jako bezzasadny.

3.     W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego niewystarczającego uzasadnienia i błędu w obliczeniach grzywny

130    Zarzuty przedstawione w skardze Saint-Gobain jako zarzuty trzeci i czwarty należy rozważyć jako jeden zarzut, ponieważ stanowią one dwie części tego samego zarzutu dotyczącego wielkości sprzedaży uwzględnionej przez Komisję dla obliczenia podstawowej kwoty grzywny nałożonej na Saint-Gobain.

a)     W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej niewystarczającego uzasadnienia

 Argumenty stron

131    W części pierwszej zarzutu Saint-Gobain utrzymuje, że zaskarżona decyzja pozbawiona jest uzasadnienia w rozumieniu art. 253 WE i art. 41 ust. 2 lit. c) karty praw podstawowych, ponieważ nie wskazuje ona wyraźnie różnych wielkości sprzedaży, na podstawie których grzywna została obliczona na podstawie pkt 13 wytycznych z 2006 r. Obowiązek uzasadnienia zaskarżonej decyzji w tym względzie istnieje tym bardziej w przypadku, gdy Komisja dysponuje w danej dziedzinie uprawnieniami dyskrecjonalnymi w celu nałożenia wysokich grzywien.

132    Saint-Gobain zarzuca konkretnie Komisji to, że nie przedstawiła żadnych informacji pozwalających ustalić, czy przyjęta w odniesieniu do niej wielkość sprzedaży jest wynikiem dokładnych i spójnych obliczeń, czy przeciwnie obliczenia te są wadliwe. Zaskarżona decyzja nie pozwala bowiem na zidentyfikowanie producentów, którzy zostali wzięci pod uwagę w okresach rośnięcia w siłę i przy końcu naruszenia, a w odniesieniu do których Komisja utrzymuje, że posiada bezpośrednie dowody na to, iż byli oni objęci spornym kartelem. Wynika z tego również, że Saint-Gobain nie jest w stanie zweryfikować, czy takie dowody istnieją. Decyzja nie wskazuje także kwot sprzedaży przypadających na producenta podczas trzech etapów naruszenia. Decyzja nie podaje wreszcie dokładnej liczby miesięcy uczestnictwa uwzględnionej przez Komisję dla obliczenia średniej rocznej wartości sprzedaży związanej z naruszeniem. W tych okolicznościach Sąd nie może sprawować kontroli sądowej we właściwy sposób, a zaskarżona decyzja nie ma uzasadnienia lub nie ma niewystarczającego uzasadnienia.

133    Ciążący na Komisji obowiązek uzasadnienia wzmocniony został przez okoliczność, że ta ostatnia odstąpiła w zaskarżonej decyzji od zasad zawartych w wytycznych z 2006 r. w odniesieniu do sprzedaży służącej za podstawę obliczenia grzywny. Podczas, gdy wytyczne te przewidują uwzględnienie wartości sprzedaży towarów objętych naruszeniem w okresie ostatniego pełnego roku uczestnictwa w naruszeniu, Komisja w danym przypadku uwzględniła kwotę odpowiadającą rocznej średniej ważonej odnoszącej się do sprzedaży w całym okresie trwania naruszenia.

134    Saint-Gobain dodaje, że niewystarczające uzasadnienie zaskarżonej decyzji w odniesieniu do uwzględnionej wartości sprzedaży, nie może zostać zrównoważone przez informacje przekazane podczas postępowania przed Sądem. W żadnym razie dodatkowe informacje przekazane przez Komisję w jej pismach procesowych nie stanowią wystarczającego uzasadnienia, zaś ważne pytania nadal pozostają bez odpowiedzi.

135    Komisja nie zgadza się z tą krytyką. Podkreśla ona, że zaskarżona decyzja zawiera wyjaśnienie metody, którą posłużyła się ona celem ustalenia podstawowej kwoty grzywny. Między innymi z wyroku Trybunału z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑196/99 P Aristrain przeciwko Komisji, Rec. s. I‑11005, pkt 56, wynika bowiem, że dane liczbowe nie są niezbędne dla uznania uzasadnienia decyzji nakładającej grzywnę za wystarczające.

136    Według Komisji dodatkowe wyjaśnienia, które dostarczyła w swoich pismach procesowych, mogły już zostać wywnioskowane z wnikliwej lektury zaskarżonej decyzji albo były przynajmniej możliwe do przewidzenia.

137    W ten sposób – wbrew temu, co twierdzi Saint-Gobain – producenci samochodów uwzględnieni na etapie rośnięcia w siłę i w fazie schyłku kartelu zostali zidentyfikowani w zaskarżonej decyzji, mianowicie w ramach dokonanego w niej przedstawienia stanu faktycznego. Wynika to także z okoliczności, że producent objęty zmową podczas określonego roku został uwzględniony także dla lat następnych. Liczba miesięcy uwzględnionych dla każdego uczestnika naruszenia w każdym okresie również mogła zostać wywnioskowana z uzasadnienia zaskarżonej decyzji.

138    Jeśli chodzi o obrót przyjęty dla roku 1998, Komisja wskazała, że w braku wystarczająco precyzyjnych informacji przekazanych w tym temacie przez odnośne przedsiębiorstwa była ona w istocie zmuszona do przyjęcia wartości szacunkowej na podstawie danych liczbowych z roku 1999, biorąc jednak pod uwagę wyłącznie producentów objętych zmową w 1998 r.

139    Ponadto Komisja wyjaśniła należycie w zaskarżonej decyzji względy, które skłoniły ją do odstąpienia w tym przypadku od zasady uwzględniania sprzedaży z ostatniego pełnego roku udziału w naruszeniu, przewidzianej w wytycznych z 2006 r. To odstąpienie zostało uzasadnione charakterem kartelu będącego przedmiotem zaskarżonej decyzji, dotyczącego umów na dostawy szkła samochodowego zawartych w wyniku przetargu, które miały pozostać w mocy przez długi czas. W związku z tym konieczne okazało się uwzględnienie odrębnych etapów, odzwierciedlających w szczególności rośnięcie kartelu w siłę oraz jego schyłek, aż do zaprzestania działalności. Odstąpienie to było ponadto korzystne dla przedsiębiorstw będących adresatami tej decyzji, ponieważ, jak twierdzi Komisja, grzywna byłaby znacznie wyższa, gdyby został uwzględniony całkowity obrót osiągnięty podczas ostatniego roku trwania naruszenia.

140    Komisja dodaje, że nie mogła ujawnić dokładniejszych wielkości sprzedaży w zaskarżonej decyzji, ponieważ stanowią one tajemnicę handlową.

 Ocena Sądu

141    W części pierwszej zarzutu trzeciego Saint-Gobain zarzuca w istocie Komisji z jednej strony to, że nie przedstawiła w szczegółowy sposób w zaskarżonej decyzji obliczeń prowadzących do przyjęcia w stosunku do tego przedsiębiorstwa odpowiedniej wielkości sprzedaży w wysokości [poufne] mln EUR, a z drugiej strony to, że nie wskazała powodów, które skłoniły ją do odstąpienia w tym przypadku od sposobu obliczania opisanego w pkt 13 wytycznych z 2006 r.

142    Żadne z tych dwóch zastrzeżeń nie zasługuje jednak na uwzględnienie.

143    Należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z art. 253 WE, uzupełnionym obecnie przez art. 41 ust. 2 lit. c) karty praw podstawowych, Komisja zobowiązania jest do uzasadnienia decyzji, które wydaje.

144    Obowiązek uzasadnienia indywidualnej decyzji ma na celu umożliwienie sądowi Unii kontroli zgodności z prawem tej decyzji i udzielenie zainteresowanemu wystarczających wskazówek do ustalenia, czy decyzja jest zasadna lub czy jest ewentualnie dotknięta wadą pozwalającą na zakwestionowanie jej ważności (zob. podobnie ww. w pkt 135 wyrok z dnia 2 października 2003 r. w sprawie Aristrain przeciwko Komisji, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).

145    Zainteresowany powinien zatem zostać poinformowany o uzasadnieniu w zasadzie w tym samym czasie co o niekorzystnej dla niego decyzji. Brak uzasadnienia nie może zostać naprawiony w ten sposób, że zainteresowany dowie się o uzasadnieniu decyzji w trakcie postępowania przed Sądem (wyrok Trybunału z dnia 26 listopada 1981 r. w sprawie 195/80 Michel przeciwko Parlamentowi, Rec. s. 2861, pkt 22).

146    Wymóg uzasadnienia należy oceniać w świetle okoliczności konkretnej sprawy. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna nie tylko opierać się na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności, w jakich akt ten został wydany (wyrok Trybunału z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 63).

147    W odniesieniu do wskazania danych liczbowych dotyczących obliczania grzywien należy stwierdzić, że Komisja nie wymieniła w istocie szczegółowo w zaskarżonej decyzji dokładnej wielkości sprzedaży Saint-Gobain, którą przyjęła w celu obliczenia nałożonej na nią grzywny.

148    Jednakże co się tyczy ustalenia grzywny za naruszenie prawa konkurencji, Komisja spełnia spoczywający na niej obowiązek uzasadnienia decyzji, jeżeli wskazuje w niej elementy oceny, które jej umożliwiły określenie wagi i czasu trwania popełnionego naruszenia, i nie jest ona zobowiązana do przedstawiania bardziej szczegółowego wyjaśnienia ani danych liczbowych dotyczących metody obliczania grzywny (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s I-9925, pkt 66; zobacz wyroki Sądu: z dnia 3 marca 2011 r. w sprawie T‑110/07 Siemens przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑477, pkt 311 i przytoczone tam orzecznictwo; z dnia 13 lipca 2011 r. w sprawie T‑138/07 Schindler Holding i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4819, pkt 243 i przytoczone tam orzecznictwo).

149    Tak więc wskazanie danych liczbowych dotyczących metody obliczania grzywien, niezależnie od użyteczności tych danych, nie jest niezbędne do poszanowania obowiązku uzasadnienia (wyrok Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑291/98 P Sarrió przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9991, pkt 75–77; wyrok Sądu z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych od T‑259/02 do T‑264/02 i T‑271/02 Raiffaisen Zentralbank Österreich i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5169, pkt 414).

150    W istocie, jeżeli chodzi o uzasadnienie ustalenia kwot grzywien w wymiarze bezwzględnym, należy przypomnieć, iż art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 – przewidując w szczególności, że grzywna nakładana na przedsiębiorstwo naruszające reguły konkurencji Unii ustalana jest z uwzględnieniem czasu trwania i wagi tego naruszenia oraz że wspomniana grzywna nie może przekraczać 10% całkowitego obrotu uzyskanego przez to przedsiębiorstwo w poprzednim roku obrotowym – przyznaje Komisji zakres uznania przy ustalaniu kwot grzywien, aby mogła ona wpływać na postępowanie przedsiębiorstw, mobilizując je do przestrzegania reguł konkurencji (zob. wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑53/03 BPB przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1333, pkt 335 i przytoczone tam orzecznictwo).

151    Ponadto należy unikać sytuacji, w której grzywny byłyby łatwe do przewidzenia dla podmiotów gospodarczych. Tymczasem gdyby Komisja miała obowiązek wskazać w swej decyzji elementy liczbowe odnoszące się do metody ustalania wysokości grzywien, to miałoby to szkodliwy wpływ na ich skutek odstraszający. Gdyby wysokość grzywny stanowiła wynik obliczeń zależnych wyłącznie od zastosowania wzoru arytmetycznego, przedsiębiorstwa mogłyby przewidzieć ewentualną sankcję i porównać ją z korzyściami odnoszonymi z naruszenia reguł prawa konkurencji (zob. ww. w pkt 150 wyrok w sprawie BPB przeciwko Komisji, pkt 336; ww. w pkt 117 wyrok w sprawie Degussa przeciwko Komisji, pkt 83).

152    Wbrew twierdzeniom Saint-Gobain sama tylko okoliczność, że metoda obliczania grzywien została dostosowana w ramach wytycznych z 2006 r. nie może podważyć tej oceny.

153    Z pkt 13 wytycznych wynika, że w celu ustalenia podstawowej kwoty grzywny, która ma zostać nałożona, Komisja uwzględnia wartość sprzedaży towarów lub usług zrealizowanej przez odnośne przedsiębiorstwo, mającej bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem w danym sektorze geograficznym na terytorium EOG oraz że uwzględnia ona zazwyczaj wartość sprzedaży zrealizowanej przez przedsiębiorstwo w ostatnim pełnym roku jego udziału w naruszeniu. Ponadto, przyjmując takie normy postępowania i ogłaszając poprzez publikację wytycznych, że będzie ona je stosować od tej pory do przypadków w nich przewidzianych, Komisja sama wyznacza sobie granice swobodnego uznania i nie może odejść od tych norm w sposób nieuzasadniony bez narażania się w danym przypadku na sankcję za naruszenie ogólnych zasad prawa, takich jak zasada równego traktowania lub zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań (zob. ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 211).

154    Wynika z tego, że należy zbadać, czy w świetle zaskarżonej decyzji Saint-Gobain mogła zrozumieć, iż obliczenia nałożonej na nią grzywny zostały dokonane na podstawie metody alternatywnej wobec metody przywidzianej w pkt 13 wytycznych z 2006 r. oraz znała powody, które skłoniły Komisję do odstąpienia w tym przypadku od linii postępowania, którą dla siebie ustaliła w tym punkcie.

155    Należy stwierdzić w tym względzie przede wszystkim, że Komisja wskazała zarówno w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, jak i w zaskarżonej decyzji, iż grzywna zostanie obliczona na podstawie zasad ustanowionych w wytycznych z 2006 r. W motywie 658 zaskarżonej decyzji przypomniała w szczególności zasadę obliczania sprzedaży związanej z naruszeniem przewidzianą w pkt 13 tych wytycznych. Komisja przedstawiła także powody, dla których według niej obliczenie wartości sprzedaży związanej z naruszeniem nie mogło w tym przypadku zostać dokonane wyłącznie w odniesieniu do umów, w zakresie których posiadała bezpośrednie dowody porozumienia lub uzgodnionych praktyk. Dla uzasadnienia tego podejścia Komisja w szczególności podniosła w motywach 660–662 zaskarżonej decyzji nie tylko, że te porozumienia lub uzgodnione praktyki mogły zostać stwierdzone w odniesieniu do wszystkich dużych producentów samochodów w EOG w czasie trwania naruszenia, ale też że kartel ten zmierzał do zapewnienia globalnej stabilności udziałów w rynku poszczególnych uczestników oraz że owa stabilność była zapewniana poprzez mechanizm kompensacji obejmujący wszystkie indywidualne konta oraz wszystkie elementy szyb.

156    Komisja wskazała następnie, że odstąpiła w tym przypadku od metody obliczania polegającej na uwzględnianiu wyłącznie sprzedaży zrealizowanej podczas ostatniego pełnego roku uczestnictwa w naruszeniu. W motywach 664–667 zaskarżonej decyzji Komisja uzasadniła to odstąpienie od zasady przewidzianej w pkt 13 wytycznych z 2006 r. w istocie okolicznością, że sporny kartel posiadał szczególną cechę w postaci zmiennej intensywności pomiędzy marcem 1998 r. a marcem 2003 r. Podczas pierwszego okresu pomiędzy marcem 1998 r. a pierwszą połową 2000 r., zwanego okresem „rośnięcia w siłę”, Komisja dysponowała bezpośrednimi dowodami naruszenia jedynie w odniesieniu do części europejskich producentów samochodów. Natomiast w okresie od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 3 września 2002 r. porozumienia lub uzgodnione praktyki obejmowały przynajmniej 90% sprzedaży szkła samochodowego pierwszego montażu w EOG. Wreszcie okres od dnia 3 września 2002 r. do końca okresu naruszenia, nazwany okresem „schyłku”, charakteryzował się spowolnieniem działalności kartelu w wyniku odejścia Pilkington.

157    Biorąc pod uwagę te okoliczności, Komisja wskazała, iż zastosowała podejście „bardziej dostosowane”, polegające na ograniczeniu znaczenia okresu rośnięcia w siłę oraz okresu schyłku podczas obliczania podstawowej kwoty grzywny oraz przyjęciu w tym zakresie wyłącznie wartości sprzedaży producentom samochodowym, w odniesieniu do których posiadała bezpośrednie dowody co do tego, że byli oni przedmiotem zmowy. Komisja wyjaśniła natomiast, że dla okresu od dnia 1 lipca 2000 r. do dnia 3 września 2002 r. została uwzględniona całkowita sprzedaż w EOG. Jak już wskazano w pkt 155 powyżej, Komisja uzasadniła to podejście zwłaszcza w motywach 660–662 zaskarżonej decyzji, wskazując, że porozumienia lub uzgodnione praktyki mogły zostać stwierdzone w odniesieniu do wszystkich dużych producentów samochodów w EOG w czasie trwania naruszenia, ale też że kartel ten zmierzał do zapewnienia globalnej stabilności udziałów w rynku uczestników oraz że owa stabilność była zapewniana poprzez mechanizm kompensacji obejmujący wszystkie indywidualne konta oraz wszystkie elementy szyb.

158    Zgodnie z motywem 667 zaskarżonej decyzji sprzedaż uwzględniona w celu obliczenia grzywny została ustalona dla każdego uczestnika kartelu na podstawie całkowitej sprzedaży określonej w przedstawiony powyżej sposób, podzielonej przez liczbę miesięcy uczestnictwa w naruszeniu i pomnożonej przez 12 w celu uzyskania średniej rocznej ważonej. Komisja wyjaśniła ponadto, że te obliczenia zostały przeprowadzone na podstawie danych liczbowych dostarczonych przez odnośne przedsiębiorstwa w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji, które do nich skierowała w dniu 25 lipca 2008 r.

159    Jak słusznie Komisja podkreśla w swoich pismach, wyjaśnienia te należy odczytywać w świetle innych części zaskarżonej decyzji, odnoszących się w szczególności do funkcjonowania kartelu (motywy 120–428 zaskarżonej decyzji), w których Komisja systematycznie wskazywała producentów objętych bezprawnymi kontaktami podczas różnych okresów naruszenia.

160    Ponadto Komisja przedstawiła w zaskarżonej decyzji różne wyjaśnienia dotyczące metody, którą posłużyła się celem obliczenia grzywien, jakie nałożyła w niniejszej sprawie na każde z odnośnych przedsiębiorstw, w szczególności jeśli chodzi o wielkość sprzedaży związaną z naruszeniem, uwzględnioną część wartości sprzedaży, kwotę dodatkową oraz dostosowania podstawowej kwoty grzywny.

161    Wreszcie, jakkolwiek zaskarżona decyzja nie zawiera wyjaśnień odnośnie do wielkości sprzedaży przyjętej dla roku 1998, należy stwierdzić, że Saint-Gobain nie dostarczyła podczas dochodzenia danych dotyczących wielkości sprzedaży na producenta dla tego roku. Wynika z tego, że – jak słusznie podniosła Komisja – instytucja ta posłużyła się w tym kontekście w uprawniony i dający się przewidzieć sposób wielkością sprzedaży dla najbliższego roku, w tym wypadku dla 1999 r., w celu obliczenia grzywny nałożonej na Saint-Gobain.

162    Mając powyższe na względzie, należy uznać, że wskazówki zawarte w zaskarżonej decyzji pozwalały Saint-Gobain na zrozumienie nie tylko powodów, które skłoniły Komisję do częściowego odstąpienia w tym wypadku od zasady postępowania przewidzianej w pkt 13 wytycznych z 2006 r., ale także informacji, na podstawie których Komisja zbadała wagę i czas trwania naruszenia, oraz metody obliczania grzywny. Z tego względu pomimo, że zaskarżona decyzja nie zawiera szczegółowych informacji dotyczących tych obliczeń, nie można uznać, że nie ma ona uzasadnienia lub ma niewystarczające uzasadnienie w tym zakresie.

163    Tak więc część pierwsza tego zarzutu jest bezzasadna.

b)     W przedmiocie części drugiej, dotyczącej błędu w obliczeniach

 Argumenty stron

164    Saint-Gobain, która wskazuje, że zapoznając się z odpowiedzią Komisji na skargę, odkryła, iż ta instytucja popełniła oczywisty błąd w ocenie polegający na błędzie w obliczeniu grzywny, podnosi w tym względzie w swojej replice nowy zarzut.

165    Saint-Gobain twierdzi, że wielkość sprzedaży związanej z naruszeniem, jaką Komisja początkowo przyjęła w jej przypadku, wynosiła [poufne] EUR. Stosując skrupulatnie metodę obliczania przewidzianą przez Komisję, Saint-Gobain uzyskała wynik w wysokości [poufne] EUR, a więc kwotę niższą o [poufne] EUR od kwoty przyjętej przez Komisję. Zdaniem Saint-Gobain ta różnica może wynikać z włączenia do podstawy obliczeń grzywny wielkości odpowiadających sprzedaży zrealizowanej poza EOG. Tymczasem zgodnie z pkt 13 wytycznych z 2006 r. wielkości te nie powinny być uwzględniane przy obliczaniu grzywny nakładanej za naruszenie art. 81 ust. 1 WE.

166    Komisja ma wątpliwości co do dopuszczalności tej części zarzutu. Według niej Saint-Gobain mogła już podnieść to zastrzeżenie w swojej skardze, skoro z zaskarżonej decyzji wynika, że za podstawę obliczenia grzywny nałożonej na Saint-Gobain posłużyły informacje dotyczące wielkości sprzedaży przekazane przez to przedsiębiorstwo.

167    Komisja podnosi co do istoty, że przyjęła wielkości sprzedaży, które zostały jej przekazane przez Saint-Gobain. Rzeczywiście, ta ostatnia wskazała podczas dochodzenia, że część sprzedaży odpowiadającej tym danym liczbowym nie była objęta kartelem oraz że niektóre transakcje sprzedaży nim objęte zostały zrealizowane poza EOG. Saint-Gobain nie wyszczególniła jednak typu transakcji sprzedaży zrealizowanych poza EOG, ani objętych nimi klientów, czy nawet kwoty obrotu, którą reprezentowały. Ponadto dane liczbowe podane w tym zakresie przez Saint-Gobain nie zostały poświadczone.

168    Komisja podnosi szereg innych okoliczności, które według niej stały na przeszkodzie żądanemu przez Saint-Gobain obniżeniu obrotu związanego z naruszeniem w odniesieniu do sprzedaży zrealizowanej poza EOG. Przede wszystkim Saint-Gobain nie wyjaśniła, czy ewentualne dostawy poza EOG były przedmiotem scentralizowanych dyskusji producentów, czy pozostawały one poza scentralizowanym zarządzaniem. Ponadto zdaniem Komisji nie można wykluczyć, że dostawy te były przeznaczone do magazynów producentów w Unii z zamiarem wykorzystania przez autoryzowanych odsprzedawców poza EOG. Poza tym taka ewentualna redukcja wielkości sprzedaży wymagałaby dla niektórych okresów naruszenia szczegółowego rozdziału sprzedaży na każdego odnośnego producenta, o którym to rozdziale Saint-Gobain nie poinformowała. Komisja wskazuje wreszcie, że Saint-Gobain nie przedstawiła żadnego wiarygodnego dowodu wskazującego, że ta sprzedaż została zrealizowana poza EOG. Z akt postępowania dochodzenia wynika zresztą, że Saint-Gobain sama zrezygnowała z przeprowadzenia takiego szczegółowego rozdziału, zważywszy na nieznaczną wartość tej sprzedaży.

 Ocena Sądu

169    Sąd podkreśla na wstępie, że Komisja potwierdziła hipotezę podniesioną przez Saint-Gobain, zgodnie z którą nałożona na nią grzywna została obliczona bez odjęcia od zadeklarowanej wielkości sprzedaży ewentualnych kwot odpowiadających sprzedaży rzekomo zrealizowanej poza EOG.

170    Następnie należy wskazać, że w żądaniach udzielenia informacji, które Komisja skierowała do Saint-Gobain w dniach 10 grudnia 2007 r. i 25 lipca 2008 r., instytucja ta zwróciła się do wspomnianego przedsiębiorstwa o przekazanie danych liczbowych dotyczących jej obrotu zrealizowanego w EOG podczas szeregu kolejnych lat obrotowych. W każdym z tych żądań Komisja zwróciła się do Saint-Gobain o dostarczenie w miarę możliwości poświadczonych danych liczbowych oraz o wyszczególnienie obrotu zrealizowanego na każdego odnośnego producenta samochodów.

171    W swoich odpowiedziach przekazanych Komisji w dniach 28 stycznia 2008 r. i 22 sierpnia 2008 r. Saint-Gobain dostarczyła informacje dotyczące jej całkowitego obrotu oraz obrotu przypadającego na producenta za lata 1999–2004, pochodzące z jej międzynarodowej handlowej bazy danych. Saint-Gobain wskazała natomiast w tych samych odpowiedziach, że przekazane dane liczbowe zawierały także sprzedaż szkła samochodowego klientom znajdującym się poza EOG, mianowicie w Polsce, w Republice Czeskiej i na Słowacji. Sądząc jednak, że ta sprzedaż odpowiadała relatywnie niewielkiemu obrotowi oraz że trudno byłoby tę wielkość wywnioskować z międzynarodowej handlowej bazy danych, Saint-Gobain poinformowała Komisję, iż zrezygnowała z odpowiedniego przekształcenia tej bazy danych. Odjęła ona natomiast od całkowitego obrotu dla każdego stosownego roku określony procent mający odpowiadać sprzedaży zrealizowanej poza EOG.

172    Należy zatem stwierdzić, że odpowiedzi wskazane w poprzednim punkcie nie zawierały szczegółowego obliczenia – odnośnie do producenta i do każdego roku – w zakresie sprzedaży klientom położonym poza EOG, pomimo żądań udzielenia informacji skierowanych w tym względzie przez Komisję do Saint-Gobain. Z motywu 667 zaskarżonej decyzji wynika, że w odniesieniu do okresów rośnięcia w siłę i schyłku kartelu Komisja uwzględniła wyłącznie wielkości sprzedaży producentom, co do których mogła ona udowodnić, że umowy dostawy szkła samochodowego były przedmiotem porozumień lub praktyk mających charakter zmowy. Wynika z tego, że Komisja nie mogła ustalić – na podstawie informacji, które zostały jej dostarczone przez Saint-Gobain – czy, a jeśli tak, to w jakim stopniu udział sprzedaży zrealizowanej przez Saint-Gobain według jej twierdzeń poza EOG dotyczył tych producentów.

173    Uogólniając, należy stwierdzić, podobnie jak twierdzi Komisja, że Saint-Gobain nie przedstawiła w toku dochodzenia żadnych informacji, które pozwoliłyby wykazać, że określona procentowo wartość obrotu, który jej zdaniem winien zostać odjęty od podstawy obliczania grzywny, odpowiada rzeczywiście sprzedaży zrealizowanej poza EOG.

174    Dlatego też zakładając nawet, że niniejsza część zarzutu jest dopuszczalna pomimo tego, że została przedstawiona dopiero na etapie repliki, Sąd uważa, iż Komisja nie popełniła błędu, przyjmując jako obrót dla obliczenia grzywny nałożonej na Saint-Gobain całkowity obrót i obrót przypadający na producenta, jaki został przekazany Komisji przez to przedsiębiorstwo, bez odejmowania od tych obrotów ryczałtowego udziału procentowego odpowiadającego rzekomo sprzedaży zrealizowanej poza EOG.

175    Wynika z tego, że część drugą tego zarzutu – w zakresie, w jakim zmierza ona do poparcia żądania stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji – należy oddalić jako bezzasadną, a w konsekwencji należy oddalić także zarzut trzeci w całości. Należy jednak dodać, że ta część została też zbadana w pkt 463–477 poniżej w zakresie, w jakim zmierza ona do poparcia żądania zmiany zaskarżonej decyzji.

4.     W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego błędnego przypisania Compagnie odpowiedzialności za zachowanie Saint-Gobain o znamionach naruszenia, naruszenia zasady indywidualizacji kar i domniemania niewinności, a także nadużycia władzy

176    Niniejszy zarzut odpowiada w istocie jednemu z zarzutów podniesionych przez Compagnie w sprawie T‑73/09. Należy je zatem zbadać łącznie.

177    Zarzut trzeci podniesiony przez Compagnie w sprawie T‑73/09 zawiera jednak dodatkowe zastrzeżenie, które również dotyczy przekroczenia pułapu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, ale jest poparte inną argumentacją. Compagnie utrzymuje bowiem, że nawet jeśli należy uznać, iż Komisja słusznie pociągnęła ją do odpowiedzialności za działania jej spółki zależnej Saint-Gobain Glass France, to jednak popełniła ona błąd, przyjmując całkowity obrót grupy Saint-Gobain w celu obliczenia pułapu grzywny wynikającego z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Ponieważ zastrzeżenie to różni się od zastrzeżenia będącego przedmiotem niniejszego zarzutu, zostanie ono zbadane oddzielnie (zob. pkt 442–458 poniżej).

a)     Argumenty stron

178    Saint-Gobain i Compagnie zarzucają Komisji przypisanie Compagnie odpowiedzialności za działania Saint-Gobain Glass France, która do niej należy w 100%, pomimo tego, że nie wykazano, iż Compagnie wywierała decydujący wpływ na politykę handlową Saint-Gobain.

179    Compagnie podnosi w tym względzie, że zarówno ze względu na charakter naruszeń reguł konkurencji, jak i na charakter i stopień surowości wiążących się z nimi sankcji, osoba prawna może zostać za nie ukarana tylko w sytuacji, gdy Komisja jest w stanie wykazać w pozytywny sposób jej udział w takim naruszeniu. Przypisanie spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie ze względu na działania jednej z jej spółek zależnych byłoby możliwe w przypadku ustalenia, że ta ostatnia nie działała autonomicznie albo wykonywała tylko instrukcje rzeczonej spółki dominującej. Compagnie uważa natomiast, że Komisja popełnia błąd co do prawa, dokonując, jak w niniejszym przypadku, takiego przypisania bez zweryfikowania, czy spółka dominująca rzeczywiście wywierała decydujący wpływ na politykę handlową swojej spółki zależnej. Przypisanie zachowania o znamionach naruszenia w takich warunkach sprowadza się do pomieszania pojęć osoby prawnej i przedsiębiorstwa, a zatem do naruszenia zasady indywidualizacji kar.

180    Według Compagnie, jakkolwiek fakt posiadania całego kapitału spółki zależnej stanowi silną wskazówkę posiadania przez spółkę dominującą decydującego wpływu na zachowanie rynkowe spółki zależnej, okoliczność taka nie wystarczy sama w sobie, aby umożliwić przypisanie tej spółce dominującej odpowiedzialności za zachowanie spółki zależnej. W tym celu konieczny byłby dodatkowy zbiór wskazówek pomimo tego, że w orzecznictwie sądów Unii uznano już inaczej.

181    Komisja przypisała Compagnie naruszenie popełnione przez Saint-Gobain Glass France z naruszeniem tej zasady, uznanej w innych systemach prawnych, a także zasady domniemania niewinności, pomimo tego, że żaden dowód nie pozwalał wykazać, iż przy realizowaniu swojej polityki handlowej Saint-Gobain Glass France ograniczyła się do wypełniania instrukcji swojej spółki dominującej. W szczególności ogólne wytyczne przekazane spółce zależnej albo sprawowanie w spółce dominującej funkcji innych niż wykonawcze przez osobę kierującą spółką zależną nie pozwalają na wykazanie sprawowania takiej kontroli. Komisja ustanowiła w ten sposób niewzruszalne domniemanie decydującego wpływu wywieranego przez Compagnie, z naruszeniem zasad sformułowanych w wyroku Trybunału z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C‑97/08 P Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8237.

182    Compagnie uważa, że powinna móc ograniczyć się do wykazania, iż grupa, której ona przewodzi, nie jest zorganizowana w taki sposób, że Compagnie dysponuje środkami personalnymi i materialnymi wystarczającymi do regularnego i znaczącego udziału w zarządzeniu polityką handlową jej spółek zależnych. Ótóż to zostało wykazane.

183    Przede wszystkim sama okoliczność istnienia wspólnej strategii dla całej grupy Saint-Gobain, opublikowanej na jej stronie internetowej, nie może dowodzić wywierania przez Compagnie decydującego wpływu na politykę handlową Saint-Gobain, zważywszy, że zasady składające się na tę strategię nie mają związku z polityką handlową w różnych dziedzinach działalności tej grupy. Ponadto ograniczone środki personalne pozostające do dyspozycji Compagnie oraz wyłącznie funkcjonale przeznaczenie różnych tworzących ją działów świadczą o praktycznej niemożności wywierania przez nią nawet ogólnego wpływu na politykę handlową setek jej spółek zależnych. Compagnie nie udzielała zatem żadnych wskazówek co do technik handlowych, jakimi jej spółki zależne winny się posługiwać dla osiągnięcia ich celów. Przekazywanie Compagnie ograniczonej ilości informacji, takich jak budżety i raporty finansowe, jest zresztą zorganizowane według systemu „bottom-up”, charakterystycznego dla zdecentralizowanego zarządu i znacznej dywersyfikacji działalności grupy Saint-Gobain. Komisja nie zdołała natomiast wykazać, że szczegółowe raporty dotyczące działalności handlowej Saint-Gobain w dziedzinie „Szyby” były adresowane do Compagnie.

184    Następnie indywidualna rola pełniona w Compagnie przez pana A., dawnego dyrektora działu „Szyby” w grupie Saint-Gobain, nie pozwala na stwierdzenie braku autonomii handlowej tego działu. Compagnie podniosła, że funkcje pana A. w jej strukturach nie miały charakteru wykonawczego, zaś jego tytuł zastępcy dyrektora generalnego Compagnie był jedynie honorowy. Pan A. nigdy nie był członkiem komitetu wykonawczego Compagnie, który – z zastrzeżeniem kompetencji zarządu – samodzielnie podejmuje decyzje objęte zakresem kompetencji Compagnie w ramach grupy. Pan A. pełnił ponadto te funkcje w Compagnie dopiero od dnia 15 października 2001 r., a więc prawie cztery lata po rozpoczęciu naruszenia i był odpowiedzialny w grupie za innowacje dopiero od dnia 1 maja 2004 r., to jest ponad rok po zakończeniu spornego kartelu. Wprawdzie tematy rozważane na posiedzeniach komitetu dyrekcji generalnej są z pewnością przedmiotem zainteresowania całej grupy, jednak informacje tam wymieniane są zbyt ogólne, aby mogły wskazywać na wywieranie decydującego wpływu na politykę handlową działu „Szyby” grupy Saint-Gobain.

185    Jeśli chodzi o udział dwóch pracowników Compagnie w zarządzie Saint-Gobain Glass France, jest on – wbrew twierdzeniom Komisji –zupełnie bez znaczenia w niniejszej sprawie. Jest bowiem normalne, że akcjonariusz posiadający 100% akcji spółki zajmuje pewną liczbę miejsc w zarządzie tej spółki. Wynika z tego, że okoliczność posłużenia się tym elementem w celu przypisania naruszenia Compagnie, podobnie jak zwykłą wymianą ogólnych informacji z Saint-Gobain Glass France, przyczyniła się do uczynienia ustanowionego w orzecznictwie domniemania decydującego wpływu niewzruszalnym.

186    W odrębnym zastrzeżeniu Saint-Gobain i Compagnie utrzymują ponadto, że zaskarżona decyzja została wydana wskutek nadużycia władzy, ponieważ przypisanie naruszenia Compagnie miało w ich przekonaniu jedynie na celu umożliwienie, aby nałożona na nie bardzo wysoka grzywna nie przekraczała pułapu w wysokości 10% obrotu każdego „przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw biorących udział w naruszeniu”, określonego w art. 23 rozporządzenia nr 1/2003. Wynika z tego, że – niezależnie nawet od innych zarzutów skargi – grzywna, która została na nie nałożona, nie powinna przekraczać 10% obrotu Saint-Gobain w poprzednim roku obrotowym, to jest [poufne] mln EUR.

187    Komisja podnosi na wstępie zarzut niedopuszczalności niniejszego zarzutu w kształcie, w jakim został podniesiony przez Saint-Gobain, w zakresie, w jakim ta ostatnia ogranicza się w niniejszej sprawie do odesłania do pewnych argumentów przedstawionych przez Compagnie podczas dochodzenia i streszczonych w zaskarżonej decyzji.

188    Komisja podkreśla co do istoty przede wszystkim, że Compagnie niesłusznie zarzuca jej pomieszanie w zaskarżonej decyzji pojęć przedsiębiorstwa i osoby prawnej. Komisja przypisała bowiem Compagnie zachowanie Saint-Gobain o znamionach naruszenia dopiero po stwierdzeniu, że spółki te stanowiły jedno i to samo przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE.

189    Komisja przypomina następnie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem spółka dominująca posiadająca 100% kapitału spółki zależnej jest uważana za wywierającą decydujący wpływ na politykę handlową tej ostatniej, w związku z czym można jej przypisać naruszenia prawa konkurencji popełnione przez spółkę zależną. Domniemanie to uzasadnione jest okolicznością, że w ogromnej większości przypadków spółka zależna posiadana w 100% przez spółkę dominującą nie prowadzi polityki handlowej w sposób autonomiczny. Wbrew temu co twierdzi Compagnie, nie jest więc konieczne, aby Komisja przedstawiła pozytywny dowód na to, że spółka dominująca rzeczywiście wywierała taki wpływ w tym przypadku.

190    Komisja wskazuje ponadto, że chociaż wymieniła ona w zaskarżonej decyzji pewne dodatkowe elementy celem poparcia tego domniemania, nie można z tego wnioskować, iż uważa ona te elementy za niezbędne dla pociągnięcia Compagnie do odpowiedzialności za zachowanie Saint-Gobain o znamionach naruszenia.

191    Według Komisji żadne względy nie uzasadniają odstąpienia od domniemania przypomnianego w pkt 189 powyżej. Przede wszystkim nie ma dużego znaczenia okoliczność, że porządki prawne państw trzecich nie uznają formy wzruszalnego domniemania, podobnej do tej, która została opisana powyżej. Ponadto owo domniemanie nie jest sprzeczne z zasadą równego traktowania pomiędzy spółkami dominującymi posiadającymi cały kapitał spółki zależnej i tymi, które posiadają jedynie jego ograniczoną część, zważywszy, że spółki te nie znajdują się w porównywalnych sytuacjach. Wreszcie Komisja uznała już w każdym razie we wcześniejszych decyzjach odpowiedzialność spółki dominującej posiadającej jedynie część kapitału jednej z jej spółek zależnych.

192    Jeśli chodzi o wcześniejszą praktykę administracyjną, którą – jak sądzi Compagnie – można było wyodrębnić, Komisja podkreśla nie tylko, że taka praktyka nie jest wynikiem jednego precedensu, ale również że w żadnym razie ewentualna praktyka tego rodzaju nie zobowiązuje jej do dokonywania tej samej oceny w późniejszych decyzjach. W każdym razie Komisja podważa występowanie jakiejkolwiek sprzeczności pomiędzy jej wcześniejszymi decyzjami przytoczonymi przez Compagnie a zaskarżoną decyzją, która oparta jest na innych okolicznościach faktycznych.

193    Ponadto, jak Trybunał potwierdził w swoim ww. w pkt 181 wyroku w sprawie Akzo Nobel i in przeciwko Komisji, okoliczność, że domniemanie decydującego wpływu jest trudne do obalenia, sama w sobie nie oznacza, iż jest ono niewzruszalne. W niniejszej sprawie Compagnie nie przedstawiła dowodów pozwalających na obalenie ciążącego na niej domniemania. Compagnie tworzy w istocie jedno przedsiębiorstwo z Saint-Gobain Glass France w rozumieniu prawa konkurencji. Wynika stąd również, że zastrzeżenie, zgodnie z którym zaskarżona decyzja narusza w tym względzie zasadę indywidualizacji kar lub zasadę domniemania niewinności, należy oddalić jako bezzasadne.

194    Szereg okoliczności potwierdza ów wniosek.

195    Przede wszystkim struktura handlowa grupy Saint-Gobain, zorganizowana przez Compagnie, wskazuje, że ta ostatnia wywarła decydujący wpływ na zachowanie handlowe Saint-Gobain France. Compagnie stworzyła bowiem strategię tej grupy i podzieliła jej działalność na poszczególne sektory. Ten ostatni element wskazuje na jej wolę utrzymania ostatecznej kontroli nad strukturą i działalnością tej grupy, zaś świadomość Compagnie co do naruszenia nie ma znaczenia dla stosowania tego domniemania. W tym kontekście normalną sytuacją jest przy tym to, że różne zadania przedsiębiorstwa ukaranego w zaskarżonej decyzji podzielone są pomiędzy Compagnie i jej spółki zależne należące do działu „Szyby” oraz że Compagnie dysponuje bardziej ograniczonymi zasobami ludzkimi niż jej spółki zależne.

196    Twierdzenie Compagnie, że nie wydawała żadnych dokładnych instrukcji swoim spółkom zależnym, nie jest ponadto poparte dowodami. Należy w tym względzie zauważyć, że w Compagnie występuje dział badań, rozwoju i innowacji, a także stanowisko prawnika-specjalisty do spraw prawa własności intelektualnej oraz stanowisko szefa umów międzynarodowych.

197    Komisja uważa też, że funkcje sprawowane przez pana A. zarówno w Saint-Gobain Glass France, jak i w Compagnie przyczyniają się do wykazania decydującego wpływu, jaki Compagnie wywierała na politykę handlową tej spółki zależnej. Pan A. był bowiem pracownikiem Saint-Gobain Glass France i dyrektorem działu „Szyby” w grupie Saint-Gobain, odpowiedzialnym za wszystkie spółki operacyjne produkujące i sprzedające szyby. Wbrew twierdzeniom Compagnie, pan A. pełnił funkcję dyrektora działu „Szyby” w tej grupie pomiędzy październikiem 1996 r. a październikiem 2001 r., przed objęciem funkcji zastępcy dyrektora generalnego. Pan A., sprawując te różne funkcje, wielokrotnie składał Compagnie sprawozdania z działalności działu „Szyby”, a ta ostatnia nie wykazała, że owe funkcje nie miały charakteru wykonawczego.

198    Bezsporne jest ponadto, że pan A. był członkiem komitetu dyrekcji generalnej, którego zadaniem jest – zgodnie z informacjami dostarczonymi przez Compagnie w odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – dzielenie się ogólnymi informacjami, które mogą być interesujące dla zarządzających grupą, i badanie w każdym miesiącu skonsolidowanych wyników grupy Saint-Gobain oraz zmian jej całkowitego zatrudnienia. Komitet ten stanowił, wraz z komitetem wykonawczym, zespół zarządzający grupą Saint-Gobain.

199    Obecność kilku członków dyrekcji Compagnie w najwyższych strukturach Saint-Gobain Glass France świadczy o wadze udziału tej spółki dominującej w działalności działu „Szyby” grupy Saint-Gobain.

200    Ponadto ani budżet działu „Szyby” na rok 2001, ani plan strategiczny tego działu na lata 2002–2006, przedstawione przez Compagnie w załączeniu do repliki, nie podważają tych wniosków. Nawet, jeśli dokumenty te zostały bowiem przygotowane w dziale „Szyby” i dopiero później przekazane Compagnie, nie zostało wykazane, że ta ostatnia nie mogła ich zmienić, odrzucić lub kontrolować ich wykonania. Poza tym trudno jest sobie wyobrazić, że dział „Szyby” jest w ramach grupy Saint-Gobain całkowicie autonomiczny, biorąc pod uwagę istotny udział, jaki reprezentuje on w tej grupie pod względem obrotu i wyników.

201    Komisja utrzymuje wreszcie, że argument oparty na rzekomym naruszeniu prawa do domniemania niewinności, podniesiony przez Compagnie w jej piśmie uzupełniającym, jest spóźniony, a zatem niedopuszczalny. Podnosi ona dodatkowo, że domniemania winy są w prawie karnym możliwe, o ile nie przekraczają pewnych granic. Należy stwierdzić, że z jednej strony walka z praktykami antykonkurencyjnymi stanowi istotne wyzwanie, a z drugiej strony prawo do obrony Compagnie zostało w tej sprawie w pełni poszanowane, ponieważ po wysłaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów mogła ona obalić domniemanie wywierania decydującego wpływu na politykę handlową Saint-Gobain Glass France.

b)     Ocena Sądu

 W przedmiocie dopuszczalności zarzutu w kształcie, w jakim został on podniesiony przez Saint-Gobain

202    Przed zbadaniem tego zarzutu co do istoty należy zbadać zarzut niedopuszczalności podniesiony przez Komisję wobec tego zarzutu w kształcie, w jakim został on podniesiony przez Saint-Gobain. Opierając się na art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania, Komisja podnosi, że Saint-Gobain ograniczyła się w swojej skardze do przywołania argumentów przedstawionych przez Compagnie podczas dochodzenia i streszczonych w motywach 606 i 607 zaskarżonej decyzji, jednak bez rozwinięcia ich.

203    Zgodnie z art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania skarga powinna zawierać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. Przedstawienie to winno być wystarczająco jasne i dokładne, aby umożliwić stronie pozwanej przygotowanie obrony, a Sądowi – rozstrzygnięcie w przedmiocie skargi, jeśli okaże się to konieczne, bez dodatkowych informacji (wyrok Sądu z dnia 20 kwietnia 1999 r. w sprawach połączonych od T‑305/94 do T‑307/94, od T‑313/94 do T‑316/94, T‑318/94, T‑325/94, T‑328/94, T‑329/94 i T‑335/94 Limburgse Vinyl Maatschppij i in. przeciwko Komisji, zwany „wyrokiem PVC II”, Rec. s. II‑931, pkt 39). Choć poszczególne punkty skargi mogą zostać wsparte lub uzupełnione odesłaniami do określonych fragmentów dokumentów do niej załączonych, ogólne odesłanie do innych dokumentów nie może zastąpić braku istotnych elementów argumentacji prawnej, które, zgodnie ze wspomnianym powyżej przepisem, muszą być zawarte w samej skardze (postanowienie Sądu z dnia 27 marca 2009 r. w sprawie T‑184/08 Alves dos Santos przeciwko Komisji, niepublikowane w Zbiorze, pkt 19).

204    W niniejszej sprawie Sąd stwierdza, że fragmenty skargi Saint-Gobain poświęcone niniejszemu zarzutowi spełniają te wymogi. Jak Komisja sama przyznała w swoich pismach, Saint-Gobain nie ograniczyła się w niniejszej sprawie wyłącznie do zwykłego odesłania do argumentacji zawartej w innych dokumentach. Skarga zawiera bowiem szereg argumentów na poparcie zarzutu dotyczącego naruszenia zasady indywidualizacji kar, przypisania Compagnie zachowania Saint-Gobain o znamionach naruszenia, przekroczenia pułapu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 oraz nadużycia władzy.

205    Wynika z tego, że zarzut niedopuszczalności podniesiony przez Komisję wobec tego zarzutu w kształcie, w jakim podniosła go Saint-Gobain, należy oddalić.

 Co do istoty

206    Co do istoty należy przypomnieć na wstępie, że prawo konkurencji Unii dotyczy działalności przedsiębiorstw (wyrok Trybunału z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawach połączonych C‑204/00 P, C‑205/00 P, C‑211/00 P, C‑213/00 P, C‑217/00 P i C‑219/00 P Aalborg Portland i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑123, pkt 59) oraz że pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot wykonujący działalność gospodarczą niezależnie od jego statusu prawnego i sposobu jego finansowania (wyrok Trybunału z dnia 10 stycznia 2006 r. w sprawie C‑222/04 Cassa di Risparmio di Firenze i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑289, pkt 107).

207    Trybunał wyjaśnił też, że pojęcie przedsiębiorstwa w tym kontekście należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych (zob. ww. w pkt 181 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 54 i 55 i przytoczone tam orzecznictwo).

208    Jeżeli tego rodzaju podmiot gospodarczy narusza zasady konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie, które winno zostać przypisane bez wątpienia podmiotowi prawa, który będzie mógł ponieść grzywnę. Ponadto do tego podmiotu winno być skierowane pismo w sprawie przedstawienia zarzutów wskazujące, w jakim charakterze zarzuca się mu podnoszone okoliczności (zob. ww. w pkt 181 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 56 i 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

209    Z utrwalonego orzecznictwa wynika ponadto, że zachowanie spółki zależnej można przypisać spółce dominującej między innymi, w przypadku gdy mimo posiadania odrębnej podmiotowości prawnej owa spółka zależna nie określa w sposób autonomiczny swojego zachowania na rynku, lecz stosuje zasadniczo instrukcje przekazywane jej przez spółkę dominującą, w szczególności ze względu na powiązania gospodarcze, organizacyjne i prawne łączące oba te podmioty prawa. Jest tak bowiem dlatego, że w tego rodzaju sytuacji spółka dominująca i jej spółka zależna są częścią tej samej jednostki gospodarczej, a tym samym tworzą jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 206 i 207 powyżej. Tak więc okoliczność, że spółka dominująca i jej spółka zależna stanowią jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE, pozwala Komisji na skierowanie decyzji nakładającej grzywny do spółki dominującej, bez konieczności ustalania jej bezpośredniego udziału w naruszeniu (zob. ww. w pkt 181 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 58 i 59 i przytoczone tam orzecznictwo).

210    Komisja jest bowiem uprawniona do skierowania decyzji nakładającej grzywny do spółki dominującej w danej grupie przedsiębiorstw nie ze względu na okoliczność, iż spółka dominująca nakłaniała swoją spółkę zależną do popełnienia naruszenia, ani tym bardziej z uwagi na udział spółki dominującej w rzeczonym naruszeniu, ale ze względu na to, że stanowią one jedno przedsiębiorstwo w powyżej przedstawionym rozumieniu (wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie T‑112/05 Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5049, pkt 58).

211    W szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału swej spółki zależnej, która popełniła naruszenie reguł konkurencji Unii, po pierwsze, ta spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej, a po drugie, istnieje wzruszalne domniemanie, że wspomniana spółka dominująca rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej (zob. ww. w pkt 181 wyrok w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo).

212    Wprawdzie Trybunał wskazał w pkt 28 i 29 ww. w pkt 148 wyroku z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji także inne okoliczności poza faktem posiadania 100% kapitału spółki zależnej, takie jak brak zakwestionowania wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na politykę handlową jej spółki zależnej oraz wspólną reprezentację tych dwóch spółek w postępowaniu administracyjnym, jednak okoliczności te zostały wymienione przez Trybunał w tej sprawie jedynie w celu przedstawienia wszystkich elementów, na których Sąd oparł swoje rozumowanie, aby dojść do wniosku, że nie było ono oparte wyłącznie na fakcie posiadania całego kapitału spółki zależnej przez spółkę dominującą. Dlatego też fakt, iż Trybunał potwierdził ocenę Sądu w tej sprawie, nie może być rozumiany jako oznaczający modyfikację przesłanek, w których działa domniemanie wywierania decydującego wpływu, o którym mowa w poprzednim punkcie (ww. w pkt 210 wyrok Sądu z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 62; wyrok Sądu z dnia 30 kwietnia 2009 r. w sprawie T‑12/03 Itochu przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑883, pkt 50).

213    W tych okolicznościach wystarczy, że Komisja wykaże, iż cały kapitał spółki zależnej znajduje się w posiadaniu spółki dominującej, aby domniemywać, że ta ostatnia wywiera decydujący wpływ na politykę handlową swej spółki zależnej. Komisja będzie mogła następnie uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na spółkę zależną, chyba że spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia domniemania, przedstawi wystarczające dowody pozwalające wykazać, że jej spółka zależna działa na rynku w sposób autonomiczny (ww. w pkt 181 wyrok Trybunału z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C‑97/08 P Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 61; wyrok Trybunału z dnia 29 września 2011 r. w sprawie C‑521/09 P Elf Aquitaine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8947, pkt 57).

214    W celu ustalenia, czy spółka zależna określa swoje zachowanie na rynku w sposób autonomiczny, nie należy uwzględnić jedynie okoliczności, że spółka dominująca wywiera wpływ na politykę cenową, działania produkcyjne i dystrybucyjne, cele sprzedażowe, marże brutto, koszty sprzedaży, „cash-flow”, zapasy czy marketing. Należy także wziąć pod uwagę, jak przypominano w pkt 209 powyżej, wszystkie istotne okoliczności dotyczące powiązań gospodarczych, organizacyjnych i prawnych pomiędzy tą spółką zależną a spółką dominującą, które mogą różnić się w zależności od przypadku i nie mogą zatem zostać wymienione w sposób wyczerpujący (zob. podobnie ww. w pkt 181 wyrok z dnia 10 września 2009 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 65; ww. w pkt 210 wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 64 i 65).

215    Domniemanie, nawet trudne do obalenia, pozostaje w akceptowalnych granicach, o ile jest proporcjonalne do zamierzonego celu zgodnego z prawem, o ile istnieje możliwość przedstawienia przeciwnego dowodu, a prawo do obrony jest zapewnione (zob. analogicznie wyrok Trybunału z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie C‑45/08 Spector Photo Group i Van Raemdonck, Zb.Orz. s. I‑12073, pkt 43 i 44; ww. w pkt 104 wyrok ETPC w sprawie Janosevic przeciwko Szwecji, § 101–110).

216    Domniemanie wywierania decydującego wpływu na spółkę zależną, w której całość lub prawie całość kapitału posiada spółka dominująca, ma w szczególności doprowadzić do ustanowienia równowagi między z jednej strony znaczeniem celu polegającego na zwalczaniu zachowań sprzecznych z regułami konkurencji, zwłaszcza z art. 81 WE, i zapobieganiu ich powtarzaniu, a z drugiej strony wymogami wynikającymi z niektórych ogólnych zasad prawa Unii, takich jak w szczególności zasady domniemania niewinności, indywidualizacji kar i pewności prawa oraz prawo do obrony, w tym zasada równości broni (ww. w pkt 213 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 59).

217    Wynika stąd, że takie domniemanie jest proporcjonalne do zamierzonego celu zgodnego z prawem.

218    Ponadto domniemanie wymienione w pkt 211 powyżej opiera się na ustaleniu, że z wyjątkiem nadzwyczajnych okoliczności spółka posiadająca całość kapitału spółki zależnej może ze względu tylko na ten udział w kapitale wywierać decydujący wpływ na zachowanie tej spółki zależnej, a poza tym że badanie, czy faktycznie nie skorzystano z tej możliwości wywierania wpływu, normalnie najlepiej prowadzić jest w sferze podmiotów, przeciw którym działa to domniemanie. W tych okolicznościach, gdyby zainteresowana strona mogła obalić wspomniane domniemanie, podnosząc zwykłe twierdzenia niepoparte dowodami, byłoby ono w znacznym stopniu bezużyteczne. Domniemanie to jest jednak wzruszalne, a podmioty, które chcą je obalić, mogą przedstawić wszelkie okoliczności dotyczące powiązań gospodarczych, organizacyjnych i prawnych pomiędzy tą spółką zależną a spółką dominującą, które według nich pozwalają wykazać, że spółka zależna i spółka dominująca nie stanowią jednego podmiotu gospodarczego, zaś spółka zależna działa na rynku w sposób autonomiczny (ww. w pkt 213 wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 60 i 61; zob. podobnie ww. w pkt 148 wyrok w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, pkt 29).

219    Wreszcie spółka dominująca powinna zostać wysłuchana przez Komisję, zanim instytucja ta wyda przeciwko niej decyzję, zaś owa decyzja może zostać poddana kontroli sądu Unii, który powinien orzec w jej przedmiocie w sposób zapewniający poszanowanie prawa do obrony (ww. w pkt 148 wyrok w sprawie Schindler Holding i in. przeciwko Komisji, pkt 110).

220    W niniejszej sprawie bezsporne jest, że Compagnie posiadała 100% kapitału zakładowego Saint-Gobain Glass France w okresie objętym naruszeniem.

221    Ponadto z orzecznictwa przytoczonego w pkt 213–215 powyżej wynika, że w sytuacji gdy Komisja opiera się na domniemaniu wywierania decydującego wpływu w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za naruszenie, to do tej ostatniej należy obalenie tego domniemania poprzez przedstawienie wystarczających dowodów na to, że zachowanie jej spółki zależnej na rynku było autonomiczne. W tym względzie do spółki dominującej należy przedstawienie wszelkich okoliczności dotyczących powiązań organizacyjnych, gospodarczych i prawnych pomiędzy nią samą a jej spółką zależną, wskazujących, że nie stanowią one jednego podmiotu gospodarczego.

222    Należy zatem zbadać, czy Komisja słusznie uznała, że okoliczności przedstawione przez Compagnie podczas dochodzenia nie pozwalają na stwierdzenie autonomii handlowej Saint-Gobain Glass France na rynku, a w konsekwencji na wykazanie, że spółka ta i Compagnie nie tworzą jednego podmiotu gospodarczego w rozumieniu prawa konkurencji Unii.

223    Jak wynika z pkt 600 i następnych zaskarżonej decyzji, Komisja oparła się w istocie na trzech grupach argumentów dla poparcia domniemania, zgodnie z którym Compagnie wywierała decydujący wpływ na politykę handlową Saint-Gobain Glass France w okresie objętym naruszeniem.

224    Komisja podnosi po pierwsze argumenty dotyczące organizacji handlowej grupy Saint-Gobain. Odnosząc się do szeregu raportów rocznych Compagnie, Komisja wskazuje, że chociaż różne działy grupy Saint-Gobain prowadzą swą własną działalność oraz definiują i wprowadzają w życie strategie handlowe i marketingowe związane z ich działalnością, działy te są jednak częścią podstawowych ram zarządu operacyjnego, utworzonych przez Compagnie, które mają realizować handlowy model grupy. Komisja wskazuje w tym względzie na pismo skierowane do niej przez Saint-Gobain Glass France w dniu 4 października 2006 r. w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji, z którym się do niej zwróciła, a z którego to pisma wynika, że inicjatywy podjęte przez dział „Szyby” tej grupy oraz wyniki przez ów dział uzyskane były zgodne z priorytetami i celami ustalonymi dla całej działalności grupy, zdefiniowanymi przez generalną dyrekcję Compagnie. Zdaniem Komisji samo to pismo wskazuje, że chociaż kierunki działań handlowych, takie jak plany operacyjne i budżety, jak również ważne operacyjne decyzje handlowe są przygotowywane na poziomie jednostek handlowych, przyjmowane są jednak ostatecznie przez dyrektora działu „Szyby” Saint-Gobain.

225    Po drugie Komisja wskazuje na czynniki strukturalne. Podkreśla ona na wstępie powiązania istniejące pomiędzy dyrekcją Compagnie i dyrekcją działu „Szyby” grupy Saint-Gobain. Otóż pan A. sprawował funkcje zastępcy dyrektora generalnego Compagnie i z tego tytułu podlegał dyrektorowi zarządzającemu tej grupy. Pan A. był także prezesem działu „Szyby” grupy Saint-Gobain, jak również Saint-Gobain Glass France i Saint-Gobain Sekurit France. Był także prezesem Saint-Gobain Sekurit International do 2001 r. Pan A. uczestniczył w spotkaniach komitetu operacyjnego i komitetu dyrekcji generalnej Compagnie, a ponadto był odpowiedzialny za innowacje w grupie Saint-Gobain. Należy także wziąć pod uwagę okoliczność, że trzech członków zarządu Saint-Gobain Glass France zajmowało jednocześnie stanowiska dyrektorskie w Compagnie.

226    Komisja dodaje, że pan A. jest członkiem ekipy kierującej grupą, podobnie jak jej dyrektor zarządzający, oraz że ów dyrektor zarządzający jest także członkiem komitetu wykonawczego Compagnie. Nie jest zatem prawdopodobne, że członkowie ekipy kierującej stojący na czele sektora handlowego, tak jak pan A., porozumiewają się wyłącznie pomiędzy sobą i zapewniają w ten sposób kierowanie grupą bez udziału komitetu wykonawczego Compagnie.

227    Po trzecie Komisja podnosi wreszcie, że Compagnie i Saint-Gobain Glass France mają siedzibę pod tym samym adresem. Okoliczność ta ułatwia rozwijanie jednolitej polityki handlowej w tym przedsiębiorstwie.

228    Compagnie i Saint-Gobain kwestionują to stanowisko.

229    Wprawdzie niektóre informacje przekazane przez Compagnie wskazują w tym względzie na to, że Saint-Gobain Glass France posiada znaczną autonomię, jednak Compagnie nie zdołała obalić ciążącego na niej w niniejszej sprawie domniemania.

230    W pierwszej kolejności nie można przyznać racji Compagnie, gdy twierdzi ona, że autonomię Saint-Gobain potwierdza zdecentralizowane zarządzanie grupą Saint-Gobain oraz okoliczność, że Compagnie jest jedynie spółką holdingową, która nie ponosi odpowiedzialności za działania operacyjne i nie ingeruje w zarządzenie operacyjne swoich spółek zależnych.

231    Compagnie twierdzi bowiem przede wszystkim, że jej „karta etyczna” ogranicza się do sformułowania ogólnych zasad bez związku z polityką handlową jej spółek zależnych, oraz utrzymuje, że chociaż ustala ona ogólną strategię grupy Saint-Gobain, ale pozostawia swoim działom swobodę definiowania i wprowadzania w życie ich polityki handlowej. Należy jednak stwierdzić, że Compagnie nie przedstawiła ani swojej „karty etycznej”, ani żadnego dokumentu potwierdzającego te twierdzenia.

232    Ponadto, w kontekście grupy spółek, spółka holdingowa ma na celu gromadzenie udziałów w różnych spółkach i jej zadaniem jest zapewnienie jednolitego kierowania tymi spółkami (zob. podobnie wyroki Sądu: z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T‑69/04 Schunk i Schunk Kohlenstoff-Technik przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2567, pkt 63; z dnia 29 czerwca 2012 r. w sprawie T‑360/09 E.ON Ruhrgas i E.ON przeciwko Komisji, pkt 283). Zatem w braku elementów wskazujących na to, że tak nie jest, należy uznać, iż powiązania łączące Compagnie z Saint-Gobain Glass France pozwalają na wyciągnięcie wniosku, że Compagnie wywierała decydujący wpływ na zachowanie swej spółki zależnej w okresie, w którym naruszenie zostało popełnione, koordynując w szczególności inwestycje finansowe w ramach grupy Saint-Gobain (zob. analogicznie wyrok Sądu z dnia 17 maja 2011 r. w sprawie T‑299/08 Elf Aquitaine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2149, pkt 99). Poza tym należy wskazać w tym względzie po pierwsze, że Compagnie przyznaje, iż ustalała ogólne cele rentowności swoich spółek zależnych, czuwała nad zapewnieniem ich równowagi finansowej i dbała o ich reputację, a także przyczyniała się do finansowania inwestycji, które owe spółki zależne realizowały, a po drugie, że zgodnie z danymi liczbowymi przekazanymi przez samą Compagnie blisko połowa jej pracowników zajmuje się kwestiami finansowymi.

233    Podobny do zarządzania zdecentralizowanego wewnętrzny podział różnych rodzajów działalności Compagnie pomiędzy poszczególne wydziały i departamenty stanowi normalne zjawisko w ramach grup spółek takich jak ta, na czele której stoi Compagnie, w związku z czym nie pozwala on na obalenie domniemania, że Compagnie i Saint-Gobain stanowiły jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE (zob. podobnie ww. w pkt 232 wyrok z dnia 17 maja 2011 r. w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 99).

234    W drugiej kolejności nie można przyznać racji Compagnie, gdy twierdzi ona z jednej strony, że Saint-Gobain Glass France zawsze określała w sposób autonomiczny swoją strategię handlową, ponieważ Compagnie nigdy nie przyjmowała ani nie zatwierdzała planów jej działalności ani jej budżetów, oraz że Saint-Gobain Glass France była w praktyce w stanie działać na rynku w sposób autonomiczny, a z drugiej strony, że Saint-Gobain Glass France posiadała pełną autonomią finansową, ponieważ kontrola sprawowana nad nią przez Compagnie była bardzo ogólna.

235    W istocie, poza tym że Compagnie nie przedstawia żadnych dowodów mogących potwierdzić takie twierdzenia, należy wskazać, iż zgodnie z pismem skierowanym przez Saint-Gobain Glass France do Komisji w dniu 4 października 2006 r. w odpowiedzi na żądanie udzielenia informacji wystosowane przez Komisję do tego przedsiębiorstwa Compagnie zatwierdzała inwestycje i budżety każdego z działów działalności grupy Saint-Gobain i regularnie kontrolowała wyniki osiągane przez te różne działy. Owa okoliczność potwierdza wniosek, zgodnie z którym Compagnie wywierała decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej poprzez koordynowanie w szczególności inwestycji finansowych podejmowanych w ramach grupy Saint-Gobain (zob. podobnie ww. w pkt 232 wyrok z dnia 17 maja 2011 r. w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 102).

236    W każdym razie zakładając nawet, że plany działania były zatwierdzane przez dyrekcję działu „Szyby” przed ewentualnym przekazaniem ich do Compagnie, nie można z tego wnioskować, że ta ostatnia nie mogła ich zmienić, odrzucić lub kontrolować ich wykonania.

237    W trzeciej kolejności nie ma znaczenia argument Compagnie, zgodnie z którym Saint-Gobain Glass France przekazywała jej informacje w systemie „bottom- up” (z dołu do góry) oraz że przekazywanie tych informacji nie skutkowało późniejszym przekazywaniem instrukcji spółce zależnej. W istocie zakładając nawet, że rzeczywiście tak było, taki sposób przekazywania informacji ze spółki zależnej do spółki dominującej nie ma znaczenia dla możliwości wywierania przez spółkę dominującą decydującego wpływu na zachowanie tej spółki zależnej na rynku. W niniejszej sprawie przyznanie przez Compagnie, że przekazywane jej były informacje zawarte w budżetach i raportach finansowych jej spółek zależnych, potwierdza wprost przeciwnie to, że owa spółka dominująca miała pełną możliwość wywierania decydującego wpływu na zachowanie tej spółki zależnej na rynku poprzez kontrolowanie rentowności tej ostatniej i kierowanie wyborem jej strategii handlowej w zależności od osiąganych rezultatów. Wniosek ten znajduje dodatkowe poparcie w informacji dostarczonej w postępowaniu administracyjnym przez pana A., dyrektora działu „Szyby” grupy Saint-Gobain, że przedstawiał on dyrektorowi zarządzającemu Compagnie działalność oddziału „Szkło samochodowe” tej grupy.

238    W czwartej kolejności należy ponadto oddalić argumenty, zgodnie z którymi z jednej strony Compagnie nigdy nie uczestniczyła w naruszeniu i nawet o nim nie wiedziała, ponieważ decyzje dotyczące cen sprzedaży, składania szczególnych ofert producentom samochodów i polityki rabatowej były podejmowane wyłącznie przez spółki zależne tworzące dział „Szyby” grupy Saint-Gobain, a z drugiej strony rynek szkła samochodowego stanowił szczególny sektor wśród pięciu działów działalności grupy Saint-Gobain, pozostający poza tym jedynie w luźnym związku z innymi sektorami objętymi działem „Szyby”.

239    Żaden z tych argumentów nie pozwala w istocie na ustalenie, że Saint-Gobain Glass France określała swoją politykę handlową na rynku w sposób autonomiczny.

240    Przede wszystkim należy przypomnieć, że – jak wynika z utrwalonego orzecznictwa – okolicznością uprawniającą Komisję do wydania decyzji nakładającej grzywny na spółkę dominującą w grupie spółek nie jest nakłanianie przez nią spółek zależnych do popełnienia naruszenia ani tym bardziej jej uczestnictwo we wspomnianym naruszeniu, lecz fakt, że spółki te stanowią jedno przedsiębiorstwo (ww. w pkt 210 wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 58; zobacz podobnie wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie T‑72/06 Groupe Gascogne przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 74). Natomiast powiązania organizacyjne, gospodarcze i prawne istniejące pomiędzy spółką dominującą i jej spółką zależną mogą dowodzić istnienia wpływu tej pierwszej na strategię drugiej i tym samym uzasadniać uznanie ich za jedną jednostkę gospodarczą (ww. w pkt 210 wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 83).

241    Ponadto okoliczność, że działalność Saint-Gobain Glass France objęta zaskarżoną decyzją dotyczyła tylko jednego z licznych rynków, na których działa grupa Saint-Gobain, nie ma znaczenia dla niniejszej sprawy. Nie jest bowiem niczym niezwykłym to, że grupy takie jak ta, na czele której stoi Compagnie, obecne są na wielu rynkach i powierzają odpowiedzialność za swoją działalność na nich różnym spółkom zależnym lub grupom spółek zależnych, przy czym taka okoliczność nie stanowi przeszkody w wywieraniu przez spółkę holdingową decydującego wpływu na politykę handlową jej różnych spółek zależnych.

242    Należy więc oddalić argument Compagnie, zgodnie z którym Komisja w istocie niesłusznie uznała, że informacje przekazane jej podczas dochodzenia nie pozwalają na ustalenie, iż Compagnie nie wywierała decydującego wpływu na politykę handlową Saint-Gobain Glass France.

243    Nie można uwzględnić zastrzeżenia opartego na przekonaniu, że standard dowodu wymagany przez Komisję w niniejszej sprawie dla obalenia domniemania wywierania decydującego wpływu sprowadza się do przekształcenia tego domniemania w domniemanie niewzruszalne. Zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 213–215 powyżej od Compagnie nie wymagano bowiem przedstawienia dowodu potwierdzającego brak ingerencji w zarządzanie jej spółką zależną, lecz wyłącznie przedstawienia dowodów wystarczających do wykazania, że jej spółka zależna działała na omawianym rynku w sposób autonomiczny (zob. podobnie ww. w pkt 232 wyrok z dnia 17 maja 2011 r. w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 120). Zatem sama okoliczność, że dany podmiot w konkretnym przypadku nie przedstawi dowodów, które mogłyby obalić domniemanie faktycznego wywierania decydującego wpływu, nie oznacza, że domniemania tego nie można obalić w żadnym wypadku (ww. w pkt 213 wyrok z dnia 29 września 2011 r. w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 65 i 66).

244    Należy zatem również uznać, w obliczu powyższych rozważań, że podejście przyjęte przez Komisję w zaskarżonej decyzji względem dowodów przedstawionych przez Compagnie w celu obalenia ciążącego na niej w tym przypadku domniemania nie ma, gdy jest rozpatrywane w całości, charakteru probatio diabolica.

245    Jeśli chodzi o różne odniesienia poczynione przez Compagnie do pewnych decyzji wydanych wcześniej przez Komisję, w których ta ostatnia nie przypisała spółkom dominującym zachowań o znamionach naruszenia spółek zależnych, które należały do nich w 100%, wystarczy przypomnieć, że praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien w dziedzinie naruszenia reguł konkurencji, zważywszy, że owe ramy zostały określone wyłącznie w rozporządzeniu nr 1/2003, stosowanym w świetle wytycznych, oraz że Komisja nie jest związana ocenami, jakich dokonała wcześniej (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie C‑510/06 P Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1843, pkt 82; ww. w pkt 118 wyrok w sprawach połączonych Erste Group Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 123).

246    Nie ma przy tym znaczenia dla badania zgodności z prawem zaskarżonej decyzji fakt, że w innych systemach prawnych znajdują zastosowanie inne zasady przypisania odpowiedzialności za naruszenia prawa konkurencji.

247    Z powyższych rozważań wynika, że zastrzeżenie oparte na naruszeniu prawa polegającym na przypisaniu Compagnie zachowania Saint-Gobain Glass France o znamionach naruszenia jest bezskuteczne.

248    Skoro Komisja słusznie uznała, że Compagnie i Saint-Gobain Glass France stanowiły jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE, należy ponadto oddalić jako bezskuteczny argument Compagnie, zgodnie z którym w istocie domniemanie wywierania decydującego wpływu, którym Komisja posłużyła się w zaskarżonej decyzji, a którego zgodność z prawem Trybunał uznał co do zasady w ww. w pkt 181 wyroku z dnia 10 września 2009 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, jest sprzeczne z zasadą indywidualizacji kar. Podobnie nie jest skuteczne zastrzeżenie Compagnie oparte na naruszeniu zasady domniemania niewinności zawartej w art. 48 karty praw podstawowych i w art. 6 EKPC, nawet jeśli byłoby ono dopuszczalne pomimo, że zostało podniesione na etapie pisma uzupełniającego (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie T‑78/06 Álvarez przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 31–41).

249    Biorąc pod uwagę wnioski zawarte w pkt 247 powyżej, należy wreszcie oddalić jako bezzasadne zastrzeżenie oparte na nadużyciu władzy polegającym na tym, że przypisanie Compagnie zachowania o znamionach naruszenia Saint-Gobain było uzasadnione wyłącznie tym, że Komisja chciała nałożyć na tę ostatnią grzywnę przekraczającą pułap 10% wskazany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

250    W związku z tym niniejszy zarzut jest bezzasadny i należy go oddalić.

5.     W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego naruszenia zasady niedziałania kar wstecz oraz zasady uzasadnionych oczekiwań

251    Zarzut ten łączy się w istocie z jednym z zarzutów podniesionych przez Compagnie w sprawie T‑73/09. Należy je zatem zbadać łącznie.

a)     Argumenty stron

252    Saint-Gobain i Compagnie utrzymują, że zaskarżona decyzja narusza zasadę niedziałania kar wstecz, przewidzianą w art. 7 EKPC i w art. 49 karty praw podstawowych, a także zasadę uzasadnionych oczekiwań, w zakresie w jakim Komisja stosuje wytyczne z 2006 r. pomimo tego, że zostały one przyjęte po zakończeniu omawianego naruszenia. Zastosowanie z mocą wsteczną tych wytycznych spowodowało znaczne podwyższenie poziomu grzywien, który mógł zostać przewidziany w czasie zaistnienia okoliczności faktycznych na podstawie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 i art. 65 ust. 5 traktatu [EWWiS] (Dz.U. 1998, C 9, s. 3 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 8, t. 1, s. 171, zwanych dalej „wytycznymi z 1998 r.”).

253    Zgodnie z orzecznictwem zasada niedziałania kar wstecz stoi na przeszkodzie stosowaniu z mocą wsteczną nowej wykładni normy ustanawiającej naruszenie, mającej efekt zaostrzający w stosunku do poziomu nakładanych grzywien, jeśli taki rozwój sytuacji nie był w rozsądny sposób przewidywalny w czasie popełnienia naruszenia oraz jeśli nie był on niezbędny dla zapewnienia realizacji polityki konkurencji Unii. Oba te warunki są w niniejszej sprawie spełnione. Z jednej strony skoro poziom grzywien nakładanych od momentu rozpoczęcia stosowania wytycznych z 2006 r. różni się znacznie od poziomu grzywien nakładanych wcześniej, należy uznać, że rozwój sytuacji wynikający ze stosowania tych wytycznych nie był w rozsądny sposób przewidywalny. Wynika to w szczególności z wagi przypisywanej czynnikowi czasu trwania naruszenia podczas obliczania grzywny w ramach wytycznych z 2006 r., która jest znacznie większa niż pod rządami wytycznych z 1998 r. Z drugiej strony bardzo wysoki poziom grzywien nakładanych przez Komisję na podstawie wytycznych z 2006 r. nie jest konieczny dla zapewnienia realizacji polityki konkurencji Unii.

254    Zdaniem Compagnie, nawet jeśli należałoby uznać, że Komisja zastosowała w tym przypadku rozporządzenie nr 17, wytyczne z 2006 r. stanowiły zmianę sposobu postępowania, który Komisja jasno ustaliła w wytycznych z 1998 r., polegającą na zwiększeniu surowości kar. Wytyczne z 2006 r. mogą zatem być stosowane tylko do sytuacji występujących po ich publikacji.

255    Wniosków tych nie podważa ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, ponieważ w wyroku tym Trybunał ograniczył się do orzekania w przedmiocie stosowania z mocą wsteczną wytycznych z 1998 r. Ów wyrok dotyczył zastosowania wytycznych do okoliczności faktycznych zaistniałych w okresie, w którym te wytyczne nie były jeszcze opublikowane. Wynika z tego, że – inaczej niż w sytuacji będącej podstawą niniejszego sporu – omawiane w tej sprawie naruszenie zostało popełnione w okresie znacznej niepewności prawnej w zakresie obliczania grzywien, podczas którego odnośne przedsiębiorstwa nie mogły zatem posiadać uzasadnionych oczekiwań w tym względzie. W niniejszej sprawie natomiast przedsiębiorstwa będące adresatami zaskarżonej decyzji miały wszelkie powody oczekiwać, że ich przyszłe zachowania będą karane na podstawie wytycznych z 1998 r., tym bardziej że Trybunał uznał ich normatywny charakter w ww. w pkt 116 wyroku w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji.

256    Compagnie przywołuje ponadto szereg wypowiedzi komisarzy europejskich odpowiedzialnych za politykę konkurencji Unii sprzed 2006 r., z których wynikało, że przyjęcie nowych wytycznych w dziedzinie obliczania grzywien nie było przewidywane w okresie, w którym miały miejsce sporne okoliczności faktyczne.

257    Zdaniem Saint-Gobain i Compagnie wynika z tego, że grzywnę należało obliczyć na podstawie wytycznych z 1998 r.

258    Komisja przypomina, że podstawą prawną grzywien nakładanych za naruszenia reguł konkurencji zawartych w art. 81 WE jest art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, zaś wytyczne z 2006 r. ograniczają się jedynie do określenia metody obliczania tych grzywien. Tak więc zarówno pod rządami wytycznych z 1998 r., jak i pod rządami wytycznych z 2006 r. obliczanie grzywien następowało w oparciu o wagę i czas trwania naruszenia, jak przewiduje to art. 23 rozporządzenia nr 1/2003. Skoro wytyczne z 2006 r. przewidują metodę dostosowaną do stosowania niezmienionego przepisu prawnego, Komisja uważa, że rozumowanie Trybunału w ww. w pkt 116 wyroku w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji może znaleźć zastosowanie do niniejszej sprawy, tym bardziej, iż Trybunał wskazał w tym wyroku ogólne zasady dotyczące zakresu stosowania wytycznych w sprawie metody obliczania grzywien.

259    Zdaniem Komisji wprawdzie większa waga jest rzeczywiście przypisywana kryterium czasu trwania naruszenia pod rządami wytycznych z 2006 r., taka ewolucja była jednak przewidywalna w chwili popełnienia tego naruszenia, podobnie jak okoliczność, że w przyszłości dla obliczania grzywny może być brana pod uwagę wartość sprzedaży związanej z naruszeniem, a nie kwota ryczałtowa. Już przed przyjęciem wytycznych z 2006 r. Trybunał wyrażał pewne preferencje co do uwzględniania podczas obliczania grzywny wartości sprzedaży związanej z naruszeniem, a nie kwoty ryczałtowej. Ponadto zdaniem Komisji dodatkowa kwota nakładana obecnie w celu odstraszenia była już zawarta w kwocie ryczałtowej stosowanej w okresie obowiązywania wytycznych z 1998 r. w zależności od wagi naruszenia. Wreszcie Compagnie twierdzi bezpodstawnie, że w okresie, w którym miały miejsce sporne okoliczności faktyczne, można było przewidywać, że Komisja powstrzyma się od stosowania z mocą wsteczną nowych wytycznych, które mogłaby ewentualnie przyjąć. Komisja przypomina bowiem zasadę, zgodnie z którą może ona swobodnie zmieniać wytyczne w razie potrzeby, o ile zmiany te nie naruszają ram prawnych określonych w rozporządzeniu nr 1/2003.

260    Komisja podkreśla także z jednej strony, że wytyczne z 1998 r. nie wskazywały w ogóle, iż będą stosowane do decyzji dotyczących naruszeń popełnionych w chwili ich stosowania, oraz z drugiej strony, że wytyczne z 2006 r., od których stosowania nie może ona odstąpić bez uzasadnienia, wskazują, iż znajdują zastosowanie do wszystkich spraw, w których pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zostało wysłane po dniu 1 września 2006 r. Tymczasem pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w niniejszej sprawie zostało wysłane w dniu 18 kwietnia 2007 r.

261    Z niedawnego orzecznictwa wynika ponadto, że celem wytycznych z 1998 r. była przejrzystość i bezstronność, a nie przewidywalność kwot grzywien. Taka przewidywalność nie jest pożądana, ponieważ mogłaby ona zagrażać odstraszającemu skutkowi grzywien, umożliwiając zainteresowanym przedsiębiorstwom precyzyjne porównanie ewentualnych kar, które mogłyby zostać na nie nałożone w przypadku naruszenia, z korzyściami, które mogłyby one osiągnąć z tego naruszenia.

262    Wnioski te zdaniem Komisji nie zostają podważone przez zasadę niedziałania kar wstecz. Prawdą jest co do zasady, że przyjęcie wytycznych mogących zmienić ogólną politykę konkurencji w dziedzinie grzywien może być objęte zakresem stosowania tej zasady. Wynika z tego, że zasada ta stoi na przeszkodzie stosowaniu z mocą wsteczną nowych wytycznych w zakresie, w jakim reguły w nich zawarte nie były w rozsądny sposób przewidywalne w chwili popełniania naruszenia. Komisja podnosi jednak, że sama okoliczność, iż wytyczne z 2006 r. mogą skutkować nakładaniem wyższych grzywien niż te, które były nakładane na podstawie wytycznych z 1998 r., nie pociąga za sobą naruszenia zasady niedziałania kar wstecz, ponieważ z jednej strony porównanie grzywien nakładanych w różnych sprawach nie stanowi w tym względzie wiarygodnej metody, a z drugiej strony Compagnie i Saint-Gobain nie mogły przewidzieć dokładnego poziomu grzywny, jaka zostałaby na nie nałożona na podstawie wytycznych z 1998 r.

263    Komisja podważa także znaczenie – w ramach niniejszego postępowania – odesłania dokonanego przez Compagnie do wypowiedzi komisarzy europejskich odpowiedzialnych za politykę konkurencji Unii z okresu po zakończeniu naruszenia. W istocie poza okolicznością, że uprawnienia dyskrecjonalne kolegium komisarzy nie mogą zostać ograniczone w wyniku takich wypowiedzi, owe wypowiedzi nie mogą w żadnym razie wskazywać na to, że zmiana wytycznych z 1998 r. nie była w rozsądny sposób przewidywalna w okresie popełnienia naruszenia.

b)     Ocena Sądu

264    Poprzez niniejszy zarzut Saint-Gobain i Compagnie zarzucają w istocie Komisji naruszenie zasad uzasadnionych oczekiwań i niedziałania kar wstecz poprzez zastosowanie w tym przypadku wytycznych z 2006 r., pomimo że w chwili popełnienia naruszenia znajdowały zastosowanie wytyczne z 1998 r. Zastosowanie wytycznych z 2006 r. spowodowało znaczne podwyższenie kwoty grzywny w stosunku do tej, która wynikałaby z zastosowania wytycznych z 1998 r., głównie z powodu pomnożenia wartości sprzedaży towarów związanej z naruszeniem przez czas jego trwania.

265    W tym względzie Sąd wskazuje na wstępie, że argumentacja, zgodnie z którą podwyższenie poziomu grzywien wynikające ze stosowania wytycznych z 2006 r. jest w oczywisty sposób nieproporcjonalne do celu, do którego zmierza polityka konkurencji Unii, miesza się w istocie z argumentacją podniesioną w ramach części drugiej zarzutu szóstego podniesionego w sprawie T‑56/09. Jest ona zatem badana w pkt 353–391 poniżej.

266    Następnie należy przypomnieć, że grzywny nałożone przez Komisję w niniejszej sprawie regulowane są w art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, odpowiadającym art. 15 rozporządzenia nr 17, który obowiązywał w chwili popełnienia naruszenia. W myśl art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 przy ustalaniu wysokości grzywny nakładanej na przedsiębiorstwa winne naruszeń reguł konkurencji uwzględnia się wagę i czas trwania naruszenia. W celu określenia wysokości grzywny Komisja zastosowała wytyczne z 2006 r., które zostały opublikowane przed wysłaniem skarżącej pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w dniu 18 kwietnia 2007 r.

267    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada niedziałania prawa karnego wstecz, której poświęcony jest art. 7 EKPC oraz art. 49 ust. 1 karty praw podstawowych, stanowi ogólną zasadę prawa Unii, której należy przestrzegać przy nakładaniu grzywien za naruszenie reguł konkurencji. Z tej zasady wynika, że orzekane sankcje muszą odpowiadać sankcjom przewidzianym w czasie, w którym doszło do naruszenia (ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 202; ww. w pkt 120 wyrok Sądu w sprawie LR AF 1998 przeciwko Komisji, pkt 218–221 wyrok Sądu z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie T‑224/00 Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2597, pkt 39).

268    Artykuł 7 ust. 1 EKPC, który należy interpretować i stosować w sposób zapewniający skuteczną ochronę przez ściganiem, skazaniem i arbitralnymi karami (zob. wyrok ETPC z dnia 22 listopada 1995 r. w sprawie S.W. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, seria A nr 335-B, § 35), wymaga zbadania, czy w chwili, w której oskarżony popełnił czyn będący podstawą ścigania i skazania, istniał przepis prawny penalizujący ten czyn i czy nałożona kara nie przekroczyła granic ustanowionych w tym przepisie (zob. wyroki ETPC: z dnia 22 czerwca 2000 r. w sprawie Coëme i in. przeciwko Belgii, Recueil des arrêts et décisions, 2000-VII, § 145; z dnia 29 marca 2006 r. w sprawie Achour przeciwko Francji, Recueil des arrêts et décisions, 2006-IV, § 43; z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie Gurguchiani przeciwko Hiszpanii, n 16012/06, § 30).

269    Ponadto wytyczne mogą wywierać skutki prawne. Wspomniane skutki prawne wynikają nie z tego, że wytyczne mają samoistny charakter normy prawnej, ale z faktu wydania ich i opublikowania przez Komisję. To wydanie i owa publikacja pociągają za sobą wyznaczenie przez samą Komisję granic jej uprawnień dyskrecjonalnych, przy czym Komisja nie może odejść od tych wytycznych bez narażania się na karę, w odpowiednim przypadku, za naruszenie ogólnych zasad prawa, takich jak zasada równego traktowania, ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa (zob. podobnie ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 209–212).

270    Wytyczne, jako instrument polityki w dziedzinie konkurencji, objęte są więc zakresem stosowania zasady niedziałania wstecz, podobnie jak nowa wykładnia sądowa normy ustanawiającej naruszenie, jak wynika to z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odnoszącego się do art. 7 ust. 1 EKPC (zob. wyroki ETPC: z dnia 22 listopada 1995 r. w sprawie S.W. i C.R. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, seria A nr 335-B i 335-C, §§ 34–36, 32–34; z dnia 15 listopada 1996 r. w sprawie Cantoni przeciwko Francji, Recueil des arrêts et décisions, 1996-V, §§ 29–32; ww. w pkt 268 wyrok w sprawie Coëme i in. przeciwko Belgii, § 145). Zgodnie z tym orzecznictwem naruszenie tego przepisu może wynikać z wykładni sądowej, której wynik – biorąc pod uwagę w szczególności wykładnię spornego przepisu prawnego obowiązującą wówczas w orzecznictwie – nie był w rozsądny sposób przewidywalny w chwili, w której doszło do naruszenia.

271    Jednakże znaczenie pojęcia przewidywalności zależy w dużym zakresie od treści konkretnego tekstu, dziedziny, którą obejmuje, oraz liczby i właściwości jego adresatów. Przewidywalność ustawy nie wyklucza zatem konieczności zasięgnięcia przez zainteresowaną osobę porady w celu dokonania oceny, w rozsądnym stopniu w okolicznościach danej sprawy, jakie konsekwencje mogą wynikać z konkretnego aktu. Dotyczy to w szczególności profesjonalistów, którzy przyzwyczajeni są do zachowania szczególnej ostrożności przy wykonywaniu swojego zawodu. Można także od nich wymagać, aby z należytą starannością oceniali ryzyko, które stwarza ich zawód (ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 215–223; wyrok Sądu z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑59/02 Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3627, pkt 44; zob. ww. w pkt 270 wyrok ETPC w sprawie Cantoni przeciwko Francji, § 35; wyrok ETPC z dnia 20 stycznia 2009 r. w sprawie Sud Fondi Srl i in. przeciwko Włochom, nr 75909/01, § 109).

272    Ponadto gwarancje zapewnione w art. 7 ust. 1 EKPC nie mogą być interpretowane w ten sposób, że zakazują one stopniowego uszczegóławiania zasad odpowiedzialności karnej zwłaszcza w celu dostosowania się do rozwoju sytuacji, pod warunkiem, że rezultat jest spójny z istotą naruszenia oraz jest w rozsądny sposób przewidywalny (zob. wyrok ETPC z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie Jorgic przeciwko Niemcom, Recueil des arrêts et décisions, 2007-III, § 101 i przytoczone tam orzecznictwo).

273    W świetle przytoczonego orzecznictwa aby ustalić, czy zasada niedziałania prawa wstecz nie została w danym przypadku naruszona, należy zatem sprawdzić, czy zmiany wprowadzone w sposobie obliczania grzywien w wyniku przyjęcia wytycznych z 2006 r. były w rozsądny sposób przewidywalne w czasie, w którym dokonano naruszeń (zob. podobnie ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 224).

274    Należy zaznaczyć w tym względzie, iż głównym motywem prowadzącym do przyjęcia wytycznych z 2006 r. była – na podstawie doświadczeń wynikających z wcześniejszej praktyki – modyfikacja polityki ścigania w dziedzinie naruszeń art. 81 i 82 WE w celu zapewnienia grzywnom nakładanym z tego tytułu wystarczająco odstraszającego charakteru. Cel ten realizowano zwłaszcza poprzez trzy główne nowe rozwiązania, mianowicie po pierwsze poprzez odniesienie do wartości sprzedaży towarów związanej z naruszeniem jako podstawy ustalania grzywien, w miejsce systemu taryfikacji, po drugie poprzez włączenie do podstawowej kwoty grzywny dodatkowej kwoty mającej na celu zniechęcenie przedsiębiorstw do uczestnictwa w najpoważniejszych naruszeniach prawa konkurencji i po trzecie poprzez przypisanie przy obliczaniu grzywny większej wagi czasowi trwania naruszenia.

275    W tej ostatniej kwestii Komisja uważa, że biorąc pod uwagę nieuchronny wpływ czasu trwania naruszenia na potencjalne skutki naruszenia na rynku, grzywna powinna odzwierciedlać także liczbę lat, w których przedsiębiorstwo uczestniczyło w naruszeniu. Pomnożenie wartości sprzedaży związanej z naruszeniem przez czas trwania udziału w naruszeniu przyczynia się w ten sposób do ustalenia grzywny odzwierciedlającej nie tylko wagę ekonomiczną tego naruszenia, ale także relatywne znaczenie każdego uczestniczącego przedsiębiorstwa.

276    Z orzecznictwa utrwalonego już w okresie rozpoczęcia spornego kartelu wynika, że fakt, iż Komisja wymierzała już w przeszłości grzywny w określonej wysokości za określone rodzaje naruszeń, nie może pozbawić jej możliwości nawet znaczącego podwyższenia tej wysokości w granicach wyznaczonych w rozporządzeniu nr 17 i rozporządzeniu nr 1/2003, jeśli jest to konieczne, aby zapewnić realizację polityki konkurencji Unii. Skuteczne stosowanie reguł konkurencji Unii wymaga więc, aby Komisja mogła w każdej chwili dostosować wysokość grzywien do potrzeb tej polityki (zob. podobnie ww. w pkt 77 wyrok w sprawie Musique Diffusion française i in. przeciwko Komisji, pkt 109; ww. w pkt 135 wyrok z dnia 2 października 2003 r. w sprawie Aristrain przeciwko Komisji, pkt 81; ww. w pkt 116 w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 227). Ten margines działania uzasadniony jest w szczególności okolicznością, że gdyby wysokość grzywny stanowiła wynik obliczeń zależnych wyłącznie od zastosowania wzoru arytmetycznego, przedsiębiorstwa mogłyby przewidzieć ewentualną sankcję i porównać ją z korzyściami odnoszonymi z naruszenia reguł prawa konkurencji (ww. w pkt 150 wyrok w sprawie BPB przeciwko Komisji, pkt 336).

277    Oznacza to, że przedsiębiorstwa, których dotyczy postępowanie administracyjne mogące zakończyć się nałożeniem grzywny, nie mogą opierać swych uzasadnionych oczekiwań na fakcie, że Komisja nie przekroczy poziomu grzywien stosowanego dotychczas, ani na metodzie obliczania grzywien (ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 228). Dotyczy to także przypadku, gdy do podniesienia grzywien dochodzi na skutek stosowania w konkretnych przypadkach ogólnie obowiązujących norm postępowania, takich jak wytyczne z 2006 r. (zob. analogicznie ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 229 i 230; ww. w pkt 245 wyrok z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, pkt 59).

278    Wniosku tego nie podważa argument Compagnie, zgodnie z którym „polityki zgodności z prawem konkurencji stanowią […] inwestycję, której rozmiary określane są zwłaszcza przez oczekiwany poziom kar”, co powinno zdaniem Compagnie zachęcić Sąd do uwzględnienia w ramach badania niniejszego zarzutu szczególnego wysiłku, który podjęła ona rzekomo w celu dostosowania się do reguł wynikających z tego prawa. Taki argument nie może bowiem zostać przyjęty, ponieważ reguły Unii w dziedzinie konkurencji nie mają charakteru uzupełniającego, w związku z czym przedsiębiorstwo nie może skutecznie powoływać się na koszty, które ponosi z powodu konieczności dostosowania się do nich.

279    Wbrew twierdzeniom Compagnie nie ma ponadto znaczenia okoliczność, że podniesienie średniego poziomu grzywien wynikające ze stosowania wytycznych z 2006 r. nastąpiło po okresie, w którym stosowane były inne ogólne reguły postępowania.

280    Po pierwsze takie podwyższenie nie może bowiem zostać uznane samo w sobie za niezgodne z prawem w świetle zasad niedziałania prawa wstecz i uzasadnionych oczekiwań, ponieważ mieści się ono w ramach prawnych wyznaczonych w art. 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003, tak jak jest on interpretowany przez sąd Unii (zob. analogicznie wyrok Sądu z dnia 2 lutego 2012 r. w sprawie T‑76/08 EI du Pont de Nemours i in. przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 126 i przytoczone tam orzecznictwo, oraz ww. w pkt 114 wyrok w sprawie T‑77/08 Dow Chemical przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt  141 i przytoczone tam orzecznictwo). Zatem zgodnie z pkt 32 wytycznych z 2006 r. stosowanie nowej metody obliczania przewidzianej w tych wytycznych nie narusza reguły zawartej w art. 23 ust. 2 rozporządzenie nr 1/2003, zgodnie z którą nałożona grzywna nie może w żadnym razie przekroczyć 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzednim roku obrotowym przez przedsiębiorstwo lub związek przedsiębiorstw, które brały udział w naruszeniu. Wytyczne z 2006 r. przewidują ponadto, że grzywna jest obliczana z uwzględnieniem wagi i czasu trwania danego naruszenia, odzwierciedlając w ten sposób regułę ustanowioną w art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003.

281    Po drugie, biorąc pod uwagę zasady przypomniane w pkt 276 i 277 powyżej oraz wbrew twierdzeniom Compagnie, ani okoliczność, że stosowanie wytycznych z 1998 r. mogło zostać rozciągnięte w styczniu 2003 r. na cały obszar EOG, ani wypowiedzi komisarzy odpowiedzialnych za politykę konkurencji Unii w 2003 r. i w 2005 r. nie mogły stworzyć po stronie podmiotów gospodarczych uzasadnionych oczekiwań co do tego, iż te wytyczne nie zostaną w przyszłości zmienione.

282    Wreszcie po trzecie, jest bezsporne, że Komisja zastosowała w tym przypadku regułę postępowania przewidzianą w pkt 38 wytycznych z 2006 r., zgodnie z którą wytyczne te znajdują zastosowanie do wszystkich spraw, w których pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zostało doręczone po dniu 1 września 2006 r. Nie można zatem przyznać racji Compagnie, gdy twierdzi ona, że miała uzasadnione oczekiwania co do tego, iż Komisja wyłączy stosowanie metody obliczania przewidzianej w wytycznych z 2006 r. w niniejszej sprawie.

283    Z rozumowania przedstawionego w pkt 274–282 powyżej wynika zatem, że w czasie gdy popełnione zostały omawiane naruszenia, podwyższenie średniego poziomu grzywien nakładanych na przedsiębiorstwa za naruszenia art. 81 WE w wyniku przyjęcia wytycznych z 2006 r. mogło zostać w rozsądny sposób przewidziane przez rozważnych przedsiębiorców takich jak Saint-Gobain i Compagnie. Wynika z tego, że nie można przyznać racji tym przedsiębiorstwom w zakresie, w jakim zarzucają Komisji zastosowanie w tym przypadku wytycznych z 2006 r. i w konsekwencji naruszenie zasad niedziałania kar wstecz oraz uzasadnionych oczekiwań poprzez fakt, że ten wybór doprowadził do nałożenia wyższej grzywny niż grzywna, która wynikałaby z zastosowania wytycznych z 1998 r. Z tych samych względów Komisja nie musiała także wskazywać w wytycznych z 2006 r., że wzrost poziomu grzywien jest konieczny do zapewnienia wprowadzenia w życie polityki konkurencji Unii (zob. analogicznie ww. w pkt 148 wyrok w sprawie Schindler Holding i in. przeciwko Komisji, pkt 128).

284    Zarzut piąty należy zatem oddalić jako bezzasadny.

6.     W przedmiocie zarzutu szóstego, dotyczącego zbyt wysokiego wymiaru grzywny

285    Zarzuty szósty, siódmy i ósmy skargi Saint-Gobain należy rozumieć jako trzy części jednego zarzutu opartego na zbyt wysokim wymiarze grzywny. Przede wszystkim należy zbadać zastrzeżenie dotyczące błędnego zastosowania art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, jeśli chodzi o uwzględnienie powrotu do naruszenia jako okoliczności obciążającej, oraz braku uzasadnienia. Następnie zostaną zbadane zastrzeżenia oparte na nieproporcjonalnym charakterze grzywny oraz niewystarczającym uwzględnieniu przez Komisję faktu, że Saint-Gobain nie zakwestionowała prawdziwości faktów.

a)     W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej błędnego zastosowania art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, jeśli chodzi o uwzględnienie powrotu do naruszenia jako okoliczności obciążającej, naruszenia zasady proporcjonalności oraz braku uzasadnienia

286    Ta część pierwsza zarzutu łączy się w istocie z jednym z zarzutów podniesionych przez Compagnie w sprawie T‑73/09. Należy je zatem zbadać łącznie.

 Argumenty stron

287    Saint-Gobain i Compagnie utrzymują, że uwzględniając w niniejszej sprawie – w ramach badania okoliczności obciążających – decyzję Komisji nr 84/388/EWG z dnia 23 lipca 1984 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. [81 WE] (IV/30.988 – Porozumienia i uzgodnione praktyki w sektorze szkła płaskiego w krajach Beneluxu) (Dz.U. L 212, s. 13) [zwaną dalej „decyzją Szkło płaskie (Benelux)”] oraz decyzję Komisji nr 89/93/EWG z dnia 7 grudnia 1988 r. dotyczącą postępowania na podstawie art. [81 WE] i [82 WE] (IV/31.906 – Szkło płaskie) (Dz.U. 1989, L 33, s. 44) [zwaną dalej „decyzją Szkło płaskie (Włochy)”], Komisja błędnie zastosowała reguły dotyczące powrotu do naruszenia przewidziane w art. 23 rozporządzenia nr 1/2003.

288    Przede wszystkim Compagnie podnosi, że zastosowanie w tym względzie wytycznych z 2006 r. narusza zasady uzasadnionych oczekiwań i niedziałania prawa wstecz, ponieważ owe wytyczne nie zostały przyjęte ani opublikowane w okresie, w którym miały miejsce sporne okoliczności.

289    Ponadto zasady rządzące przypisywaniem przedsiębiorstwom naruszeń reguł konkurencji Unii stoją na przeszkodzie uwzględnieniu tych decyzji przy obliczaniu grzywny nałożonej na Saint-Gobain. Przedsiębiorstwo to nie było bowiem adresatem żadnej z nich, a co więcej nie miało żadnych uprawnień kierowniczych względem przedsiębiorstw, które były adresatami tych decyzji. Nawet gdyby należało uznać, choć niesłuszne, że grupa Saint-Gobain stanowi jedno przedsiębiorstwo, Komisja popełniła błąd, przypisując wszystkie działania grupy spółkom, które nie stoją na jej czele. Ów wniosek odnosi się w jeszcze większym stopniu do decyzji Szkło płaskie (Włochy), ponieważ jedyną spółką będącą adresatem tej decyzji była Fabbrica Pisana, z wyłączeniem Compagnie. Uwzględnienie tej decyzji narusza również prawo do obrony Compagnie, ponieważ nie będąc adresatem tej decyzji, nie mogła ona przedstawić swoich uwag przed jej przyjęciem ani w przedmiocie działań zarzucanych jej spółce zależnej, ani w przedmiocie jej własnej odpowiedzialności. Ponadto okoliczność, że decyzja ta była adresowana wyłącznie do Fabbrica Pisana, może wskazywać na to, że Compagnie, będąca spółką dominującą Fabbrica Pisana, nie wywierała decydującego wpływu na jej politykę handlową.

290    Ta cześć zaskarżonej decyzji jest również dotknięta brakiem uzasadnienia, ponieważ Komisja uwzględniła obie omawiane decyzje jako okoliczności obciążające w odniesieniu do naruszenia popełnionego przez Saint-Gobain, nie przedstawiając jednak okoliczności uzasadniających przypisanie tej ostatniej działań spółek siostrzanych oraz działań Compagnie.

291    Saint-Gobain i Compagnie uważają ponadto, że Komisja niesłusznie uwzględniła – celem ustalenia powrotu do naruszenia – decyzję Szkło płaskie (Benelux), ponieważ została ona wydana w 1984 r. Okres 14 lat, który upłynął pomiędzy rokiem 1984 a rozpoczęciem naruszenia, jest bowiem w tym przypadku zbyt długi.

292    W każdym razie Compagnie uważa, że nawet jeśli decyzja Szkło płaskie (Benelux) mogła zostać uwzględniona z tytułu powrotu do naruszenia, należy uznać, że podwyższenie kwoty grzywny o 60%, do zapłaty której jest ona solidarnie zobowiązana z Saint-Gobain, jest nieproporcjonalne, biorąc pod uwagę nie tylko fakt, że owa decyzja została dawno wydana, ale także okoliczność, że można jej przeciwstawić tylko jeden przypadek powrotu do naruszenia. Wynika z tego, że Sąd – w celu poszanowania zasad zagwarantowanych w art. 47 karty praw podstawowych – powinien przynajmniej skorzystać w niniejszej sprawie z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania i obniżyć karę w taki sposób, aby bardziej adekwatnie odzwierciedlała ona wagę naruszenia. Saint-Gobain zwraca się też do Sądu, aby skorzystał z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania poprzez obniżenie grzywny do właściwej wysokości.

293    Komisja kwestionuje te argumenty. Przypomina ona na wstępie, że zastosowanie w tym przypadku reguł odnoszących się do powrotu do naruszenia, zawartych w wytycznych z 2006 r. było uzasadnione oraz że nawet jeśli tak nie było, powrót do naruszenia był już w każdym razie jedną z okoliczności obciążających, które Komisja mogła uwzględnić na podstawie wytycznych z 1998 r.

294    Następnie należy wziąć pod uwagę okoliczność, że Saint-Gobain i Compagnie należą do tego samego przedsiębiorstwa oraz że Compagnie sprawuje faktyczną kontrolę nad każdą swoją spółką zależną.

295    W odniesieniu do decyzji Szkło płaskie (Włochy) Komisja uważa, że mogła odstąpić od skierowania jej do Compagnie, a okoliczność ta nie wskazuje na autonomię w stosunku do Compagnie jej spółki zależnej Fabbrica Pisana. Przeciwnie Compagnie nie podważyła okoliczności, że w okresie, w którym miały miejsce okoliczności faktyczne będące podstawą wydania tej decyzji, posiadała ona 100% akcji Fabbrica Pisana. Wynika z tego, w braku dowodu przeciwnego, że ta ostatnia nie określała swojego zachowania na rynku w sposób autonomiczny i że w związku z tym Komisja mogła, gdyby tego chciała, nałożyć w tej sprawie grzywnę na Compagnie. W konsekwencji Komisja uważa, że słusznie uwzględniła omawianą decyzją w celu stwierdzenia w zaskarżonej decyzji powrotu do naruszenia przedsiębiorstwa tworzonego przez Saint-Gobain i Compagnie.

296    W odniesieniu do decyzji Szkło płaskie (Benelux), która została skierowana do Compagnie, Komisja twierdzi, że na mocy wyroku Trybunału z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie C‑3/06 P Groupe Danone przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1331, stwierdzenie i ocena szczególnych cech powrotu do naruszenia objęte są jej uprawnieniami dyskrecjonalnymi do ustalania kwoty grzywien oraz że nie może ona zatem być związana ewentualnym terminem przedawnienia w odniesieniu do tego stwierdzenia. Wynika z tego, że Komisja posiada pewien margines uznania w zakresie oceny w każdym przypadku wskazówek potwierdzających ewentualną skłonność zainteresowanych przedsiębiorstw do naruszania reguł konkurencji, a wśród nich okresu, który upłynął pomiędzy omawianymi naruszeniami. Nawet jeśli nie należało uwzględnić decyzji Szkło płaskie (Włochy) wydanej w 1988 r., trzeba jednak stwierdzić, że okoliczność, iż upłynęło mniej niż 14 lat pomiędzy decyzją stwierdzającą naruszenie w sprawie Szkło płaskie (Benelux) a powtórzeniem zachowania o znamionach naruszenia wskazuje na skłonność przedsiębiorstwa tworzonego przez Compagnie i Saint-Gobain do naruszania prawa konkurencji. Jest tak tym bardziej, że wszystkie stwierdzone naruszenia dotyczyły działu „Szyby” grupy Saint-Gobain.

297    Zaskarżona decyzja nie jest ponadto dotknięta żadnym brakiem uzasadnienia, ponieważ z jednej strony Komisja przedstawiła w niej powody, dla których uważa, że Saint-Gobain i Compagnie należą do jednego przedsiębiorstwa, a z drugiej strony ta ostatnia była adresatem decyzji Szkło płaskie (Benelux) i mogła być adresatem decyzji Szkło płaskie (Włochy). W tych okolicznościach Saint-Gobain miała możliwość zrozumienia powodów, dla których te przypadki powrotu do naruszenia zostały uwzględnione w odniesieniu do przedsiębiorstwa, które tworzy ona razem z Compagnie.

298    Jeśli chodzi o prawo do obrony w ramach decyzji Szkło płaskie (Włochy), zostało ono w pełni poszanowane, ponieważ Compagnie miała możliwość podczas postępowania, które doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji, podjąć próbę obalenia wzruszanego domniemania, które pozwoliło Komisji na uwzględnienie powrotu do naruszenia, poprzez wykazanie, że Fabbrica Pisana stanowiła odrębne przedsiębiorstwo.

299    Komisja uważa wreszcie, że argument Compagnie oparty na rzekomym naruszeniu zasady proporcjonalności, podniesiony na etapie repliki, stanowi nowy zarzut, w związku z czym jest niedopuszczalny. W każdym razie stosując w tym przypadku stawkę podwyższenia o 60%, Komisja znalazła się wyraźnie poniżej granicy maksymalnego podwyższenia przewidzianej w wytycznych z 2006 r., a mianowicie podwojenia podstawowej kwoty grzywny. Przysługująca Sądowi możliwość zweryfikowania proporcjonalności grzywny wskazuje ponadto, że kontrola, którą on sprawuje, spełnia wymogi zawarte w karcie praw podstawowych.

 Ocena Sądu

–       W przedmiocie dopuszczalności argumentów opartych na karcie praw podstawowych i przedstawionych przez Compagnie w piśmie uzupełniającym

300    Na wstępie należy ocenić dopuszczalność argumentu podniesionego przez Compagnie w jej piśmie uzupełniającym na poparcie niniejszego zarzutu dotyczącego zasady proporcjonalności kar przewidzianej w art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych.

301    W tym względzie z przepisów art. 44 § 1 lit. c) w związku z art. 48 § 2 regulaminu wynika, po pierwsze że skarga wszczynająca postępowanie w sprawie powinna wskazywać przedmiot sporu oraz zawierać zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów, a po drugie że nie można podnosić nowych zarzutów w toku postępowania, chyba że ich podstawą są okoliczności prawne i faktyczne ujawnione dopiero w toku postępowania. Jednak zarzut, który stanowi rozwinięcie zarzutu podniesionego wcześniej bezpośrednio lub pośrednio w skardze wszczynającej postępowanie i który jest z nim ściśle związany, należy uznać za dopuszczalny. Analogiczne rozwiązanie narzuca się w przypadku zastrzeżenia podniesionego na poparcie zarzutu (wyrok Sądu z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie T‑231/99 Joynson przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2085, pkt 156).

302    W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że poprzez odesłanie w swym piśmie uzupełniającym do zasady proporcjonalności kar przewidzianej w art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych Compagnie nie podnosi żadnego nowego zarzutu czy zastrzeżenia w odniesieniu do zarzutów i zastrzeżeń, które podnosiła wcześniej, ale ogranicza się do wskazania przepisu karty praw podstawowych, uzupełniającego podstawę prawną jednego z jej zastrzeżeń podniesionych w skardze.

303    Wynika z tego, że argumenty podniesione w tym względzie przez Compagnie w jej piśmie uzupełniającym są dopuszczalne.

–       Co do istoty

304    Na wstępie należy odrzucić argument Compagnie, zgodnie z którym Komisja nie mogła zastosować w tym przypadku wytycznych z 2006 r. w celu podwyższenia podstawowej kwoty grzywny z tytułu powrotu do naruszenia. Poza tym, że Compagnie nie przedstawia żadnego konkretnego argumentu na poparcie tego twierdzenia, należy podkreślić, że powrót do naruszenia znajdował się już wśród okoliczności obciążających mogących skutkować podwyższeniem podstawowej kwoty grzywny pod rządami wytycznych z 1998 r., w związku z czym zważywszy w szczególności na zasady przypomniane w pkt 265–273 powyżej, zastosowanie w tym przypadku wytycznych z 2006 r. nie może być w tym względzie podważane ani z punktu widzenia zasady niedziałania ustaw karnych wstecz, ani z punktu widzenia zasady uzasadnionych oczekiwań.

305    Następnie należy przypomnieć, że pojęcie powrotu do naruszenia – tak jak jest ono rozumiane w niektórych krajowych porządkach prawnych – oznacza, że osoba popełnia nowe naruszenia po ukaraniu jej za naruszenia podobne (wyrok Sądu z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie T‑141/94 Thyssen Stahl przeciwko Komisji, Rec. s. II‑347, pkt 617). Jednym z przykładów okoliczności obciążających przytoczonych z pkt 28 wytycznych z 2006 r. jest „kontynuowanie naruszenia przepisów lub ponowne dokonanie przez przedsiębiorstwo naruszenia identycznego lub podobnego, po stwierdzeniu przez Komisję lub krajowy organ ochrony konkurencji naruszenia postanowień przepisów art. 81 lub 82 [WE] przez to przedsiębiorstwo”.

306    W tym względzie z rozważań przedstawionych w pkt 206–247 powyżej wynika, że Komisja nie popełniła błędu, uznając, iż Compagnie i Saint-Gobain Glass France należały do tego samego przedsiębiorstwa w okresie naruszenia, za które nałożono sankcje w zaskarżonej decyzji.

307    Skoro Saint-Gobain i Compagnie nie utrzymują, że sporne naruszenie nie jest identyczne lub podobne do naruszeń, za które nałożono sankcje w dwóch wcześniejszych decyzjach uwzględnionych w tym przypadku przez Komisję w celu stwierdzenia powrotu do naruszenia, należy zbadać, czy zgodnie z regułami zawartymi w art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 oraz w pkt 28 wytycznych z 2006 r. Komisja słusznie uznała, że te różne naruszenia zostały popełnione przez to samo przedsiębiorstwo. Należy także zbadać po pierwsze zastrzeżenie podniesione przez Saint-Gobain i przez Compagnie, zgodnie z którym decyzja Szkło płaskie (Benelux) nie mogła zostać uwzględniona w tym przypadku ze względu na czas, który upłynął pomiędzy jej wydaniem a rozpoczęciem spornego naruszenia, a po drugie zastrzeżenie oparte na braku uzasadnienia.

308    Jeśli chodzi wpierw o decyzję Szkło płaskie (Włochy) wydaną w 1988 r., bezsporne jest, że była ona skierowania do spółki Fabbrica Pisana, będącej spółką zależną Compagnie, zaś ani Compagnie, ani Saint-Gobain nie były jej adresatami. Nie zostało także podważone, że Fabbrica Pisana należała 100% do Compagnie w okresie, w którym decyzja Szkło płaskie (Włochy) została wydana.

309    Jak Komisja słusznie podkreśliła, w wyroku z dnia 30 września 2003 r. w sprawie T‑203/01 Michelin przeciwko Komisji, Rec. s. II‑4071, pkt 290 i przytoczone tam orzecznictwo, Sąd orzekł, że jeśli dwie spółki zależne należą bezpośrednio lub pośrednio w 100% lub prawie w 100% do tej samej spółki dominującej, można z tego racjonalnie wywnioskować, że takie spółki zależne nie określają w sposób autonomiczny swojego zachowania na rynku i stanowią wraz z ich spółką dominującą jeden podmiot ekonomiczny, a zatem jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE i 82 WE. W konsekwencji można uwzględnić wcześniejsze naruszenie popełnione przez jedną ze spółek zależnych grupy w celu ustalenia okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia w stosunku do innej spółki zależnej tej grupy.

310    Jednakże zachowanie o znamionach naruszenia takiej spółki zależnej, należącej w 100% lub prawie w 100% do spółki dominującej, może zostać przypisane tej ostatniej, a Komisja może uznać spółkę dominującą za odpowiedzialną solidarnie za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną tylko w przypadku, gdy spółka dominująca nie obali wzruszalnego domniemania faktycznego wywierania decydującego wpływu na politykę handlową tej spółki zależnej, zgodnie z zasadami przypomnianymi w pkt 211, 213 i 214 powyżej.

311    Wynika z tego, że Komisja nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że przedsiębiorstwo „mogło” wywrzeć decydujący wpływ na politykę handlową innego przedsiębiorstwa, bez potrzeby zbadania, czy taki wpływ był faktycznie wywierany. Przeciwnie, do Komisji należy w zasadzie udowodnienie takiego decydującego wpływu na podstawie wszystkich okoliczności faktycznych, w tym w szczególności ewentualnych uprawnień kierowniczych jednego z tych przedsiębiorstw względem drugiego (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 13 lipca 2011 r. w sprawach połączonych T‑144/07, od T‑147/07 do T‑150/07 i T‑154/07 ThyssenKrupp Liften Ascenseurs przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5129, pkt 311 i przytoczone tam orzecznictwo).

312    Należy także przypomnieć, że dla stosowania i wykonywania decyzji wydanych na podstawie art. 81 ust. 1 WE niezbędne jest zidentyfikowanie jednostki posiadającej podmiotowość prawną, która będzie adresatem aktu (ww. w pkt 203 wyrok w sprawie PVC II, pkt 978). Zgodnie z orzecznictwem, jeśli zostaje stwierdzone istnienie naruszenia reguł konkurencji Unii, należy ustalić osobę fizyczną lub prawną odpowiedzialną za prowadzenie przedsiębiorstwa w chwili popełnienia naruszenia, w celu obciążenia jej odpowiedzialnością za nie (wyroki Trybunału z dnia 16 listopada 2000 r.: w sprawie C‑279/98 P Cascades przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9693, pkt 78; w sprawie C‑297/98 P SCA Holding przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10101, pkt 27; wyrok Sądu z dnia 17 grudnia 1991 r. w sprawie T‑6/89 Enichem Anic przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1623, pkt 236). W przypadku gdy Komisja wydaje decyzję na podstawie tego przepisu, musi ona zidentyfikować osobę lub osoby fizyczne lub prawne, które mogą zostać uznane za odpowiedzialne za zachowanie danego przedsiębiorstwa i które mogą zostać ukarane z tego tytułu; decyzja zostaje skierowana do tych właśnie osób (zob. ww. w pkt 232 wyrok z dnia 17 maja 2011 r. w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 250, 251 i przytoczone tam orzecznictwo).

313    Sąd orzekł ponadto w ww. w pkt 135 wyroku z dnia 2 października 2003 r. w sprawie Aristrain przeciwko Komisji, pkt 99, że sam fakt, iż kapitał zakładowy dwóch odrębnych spółek handlowych należy do tej samej osoby lub do tej samej rodziny, nie wystarczy sam w sobie do wykazania, że te dwie spółki tworzą razem jedną jednostkę gospodarczą, co zgodnie z prawem konkurencji Unii prowadzi do przypisania działań jednej spółki drugiej spółce i zobowiązaniem jednej spółki do zapłaty grzywny za drugą.

314    Dlatego też nie można przyjąć, iż Komisja – w ramach ustalania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia w stosunku do Saint-Gobain i Compagnie – może stwierdzić, że mogą one zostać uznane za odpowiedzialne za naruszenie popełnione wcześniej, za które nie zostały one ukarane w decyzji Komisji i nie były adresatami pisma w sprawie przedstawienia zarzutów w ramach postępowania zmierzającego do wykazania tego naruszenia, tak że nie miały możliwości przedstawienia argumentów w celu podważenia względem nich ewentualnego istnienia jednostki gospodarczej pomiędzy nimi a jedną ze spółek będących adresatami wcześniejszej decyzji.

315    Biorąc zatem pod uwagę ustalenia dokonane w pkt 308 powyżej, należy uznać, że decyzja Szkło płaskie (Włochy) nie mogła zostać uwzględniona przez Komisję w celu wykazania w niniejszej sprawie powrotu do naruszenia w odniesieniu do Saint-Gobain i Compagnie.

316    Wniosek ten nie zostaje podważony przez argument Komisji, zgodnie z którym spółka dominująca miała możliwość – w ramach postępowania, które doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji – zakwestionowania istnienia jednostki gospodarczej pomiędzy nią a przedsiębiorstwami ukaranymi w decyzji Szkło płaskie (Włochy).

317    Należy przypomnieć w tym względzie orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym, po pierwsze, zasada poszanowania prawa do obrony wyklucza możliwość uznania za zgodną z prawem decyzji, w której Komisja nakłada na przedsiębiorstwo grzywnę w dziedzinie konkurencji, nie poinformowawszy go wcześniej o stawianych mu zarzutach, i po drugie, mając na uwadze znaczenie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, powinno ono jednoznacznie określać podmiot prawny, na który mogą zostać nałożone grzywny, oraz powinno być skierowane do tego podmiotu (zob. ww. w pkt 311 wyrok w sprawach połączonych ThyssenKrupp Liften Ascenseurs przeciwko Komisji, pkt 318 i przytoczone tam orzecznictwo).

318    W związku z tym Komisja – w ramach ustalania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia – nie może stwierdzić, że dane przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne za naruszenie popełnione wcześniej, za które nie zostało one ukarane w decyzji Komisji, a w postępowaniu w sprawie owego naruszenia przedsiębiorstwo to nie było adresatem pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, w związku z czym w postępowaniu prowadzącym do przyjęcia decyzji, w której zostało stwierdzone wcześniejsze naruszenie, przedsiębiorstwo to nie miało możliwości przedstawienia argumentów w celu podważenia faktu ewentualnego istnienia jednostki gospodarczej pomiędzy nim i innymi przedsiębiorstwami będącymi adresatami wcześniejszej decyzji (ww. w pkt 311 wyrok w sprawach połączonych ThyssenKrupp Liften Ascenseurs przeciwko Komisji, pkt 319).

319    Wniosek ten nasuwa się tym bardziej, że zgodnie z orzecznictwem Komisja nie jest związana ewentualnym terminem przedawnienia dotyczącym stwierdzenia powrotu do naruszenia, które może zostać stwierdzone wiele lat po stwierdzeniu naruszenia, w przypadku gdy dane przedsiębiorstwo nie miało możliwości zakwestionowania istnienia jednostki gospodarczej, w szczególności gdy zastosowano przypomniane powyżej domniemanie wywierania decydującego wpływu (ww. w pkt 311 wyrok w sprawach połączonych ThyssenKrupp Liften Ascenseurs przeciwko Komisji, pkt 320).

320    W tym względzie o ile zasadnym jest twierdzenie, że spółka dominująca wiedziała o wcześniejszej decyzji skierowanej przez Komisję do jej spółki zależnej, której kapitał posiada ona prawie w całości, to jednak wiedza na ten temat nie może zastąpić braku stwierdzenia we wcześniejszej decyzji, że spółka dominująca i spółka zależna tworzą jednostkę gospodarczą, w celu przypisania spółce dominującej odpowiedzialności za wcześniejsze naruszenie i podwyższenia kwoty grzywny nakładanej na tę spółkę z powodu powrotu do naruszenia (ww. w pkt 311 wyrok w sprawach połączonych ThyssenKrupp Liften Ascenseurs przeciwko Komisji, pkt 322). W istocie upływ długiego okresu od wydania decyzji stwierdzającej wcześniejsze naruszenie może w tym wypadku utrudnić lub nawet uniemożliwić podważenie przez spółkę dominującą nie tylko istnienia takiej jednostki gospodarczej, ale także w razie potrzeby okoliczności składających się na samo naruszenie.

321    Z powyższych rozważań wynika, że – bez konieczności orzekania w przedmiocie zastrzeżenia opartego na braku uzasadnienia zaskarżonej decyzji w tym względzie – ta ostatnia jest błędna pod względem prawnym, jako że Komisja uwzględniła w niej okoliczność obciążającą w postaci powrotu do naruszenia w odniesieniu do Saint-Gobain i Compagnie na podstawie decyzji Szkło płaskie (Włochy).

322    W przeciwieństwie do decyzji Szkło płaskie (Włochy) decyzja Szkło płaskie (Benelux), wydana w 1984 r., była skierowana między innymi nie tylko do spółki zależnej grupy Saint-Gobain, a konkretnie do SA Glaceries de Saint-Roch, ale także do Compagnie.

323    Z rozumowania przedstawionego w pkt 206–247 powyżej wynika, iż Komisja nie popełniła błędu, uznając, że Compagnie i Saint-Gobain Glass France należały do tego samego przedsiębiorstwa w okresie, w którym popełniono naruszenie.

324    Wynika z tego, że Komisja mogła uznać, iż przedsiębiorstwo tworzone przez Saint-Gobain i Compagnie, wymienione w zaskarżonej decyzji, zostało już ukarane za identyczne lub podobne naruszenie art. 81 WE w decyzji Szkło płaskie (Benelux). Nie ma w tym względzie znaczenia, że Compagnie nie uczestniczyła bezpośrednio w naruszeniu, za które nałożono sankcje w decyzji Szkło płaskie (Benelux). Skoro bowiem jednostka gospodarcza jest jedynym istotnym kryterium dla zdefiniowania pojęcia przedsiębiorstwa w rozumieniu reguł konkurencji Unii, wystarczy, że uczestniczyła ona w kilku naruszeniach, aby można było stwierdzić powrót do naruszenia (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie T‑53/06 UPM-Kymmene przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 129).

325    Saint-Gobain i Compagnie dochodzą jednak – na podstawie ww. w pkt 97 wyroku z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji – do wniosku, że upływ okresu wynoszącego ponad 10 lat pomiędzy wcześniej stwierdzonymi naruszeniami i powtórzeniem zachowania o znamionach naruszenia przez odnośne przedsiębiorstwo stanowi przeszkodę w stwierdzeniu sytuacji powrotu do naruszenia. Zaskarżona decyzja narusza w tej kwestii zasadę pewności prawnej.

326    Należy przypomnieć w tym względzie, że stwierdzenie i ocena poszczególnych cech powrotu do naruszenia stanowią część uprawnień uznaniowych Komisji w zakresie wyboru okoliczności, jakie należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu wysokości grzywny, oraz że Komisja nie jest związana żadnym potencjalnym terminem przedawnienia w zakresie tego typu ustalenia (ww. w pkt 296 wyrok z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 38; ww. w pkt 150 wyrok w sprawie BPB przeciwko Komisji, pkt 383; wyrok Sądu z dnia 30 września 2009 r. w sprawie T‑161/05 Hoechst przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3555, pkt 141).

327    Tak więc powrót do naruszenia stanowi istotny czynnik, który Komisja ma obowiązek ocenić, skoro uwzględnienie go ma na celu zachęcenie przedsiębiorstw, które wykazały się skłonnością do łamania reguł konkurencji, do zmiany ich zachowania. Komisja może zatem w każdym przypadku uwzględnić wskazówki potwierdzające taką skłonność, takie jak na przykład czas, jaki upłynął między danymi naruszeniami (ww. w pkt 296 wyrok z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 39; ww. w pkt 150 wyrok w sprawie BPB przeciwko Komisji, pkt 383; ww. w pkt 326 wyrok w sprawie Hoechst przeciwko Komisji, pkt 142).

328    W wyroku z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie C‑413/08 P Lafarge przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5361, pkt 70, Trybunał wyjaśnił też, że zasada proporcjonalności wymaga, by czas, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji, został wzięty pod uwagę przy ocenie skłonności przedsiębiorstwa do naruszania tych reguł. W ramach sądowej kontroli aktów Komisji z zakresu prawa konkurencji Sąd, a w stosownym przypadku Trybunał, mogą więc być zmuszone do sprawdzenia, czy Komisja przestrzegała wspomnianej zasady, gdy podwyższyła – z tytułu powrotu do naruszenia – nałożoną grzywnę, a w szczególności czy takie podwyższenie było wymagane w świetle czasu, jaki upłynął między danym naruszeniem a poprzednim naruszeniem reguł konkurencji.

329    Należy podkreślić w tym względzie, że wprawdzie Sąd przyznał w ww. w pkt 97 wyroku z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 354 i 355, że Komisja mogła uwzględnić decyzję wydaną prawie 18 lat przed rozpoczęciem rozpatrywanego w tej sprawie zachowania o znamionach naruszenia, działo się to jednak w kontekście, w którym powrót do naruszenia mógł zostać stwierdzony również na podstawie nowszej decyzji, w przypadku której relatywnie krótki okres, mianowicie mniej niż 10 lat, upłynął pomiędzy tymi naruszeniami. To na podstawie tych okoliczności Trybunał oddalił w swoim wyroku w sprawie odwołania zarzut dotyczący naruszenia przez Sąd zasady pewności prawa (ww. w pkt 296 wyrok z dnia 8 lutego 2007 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 40).

330    W niniejszej sprawie, skoro decyzja Szkło płaskie (Włochy) została niesłusznie uwzględniona w celu stwierdzenia powrotu do naruszenia przez Saint-Gobain i Compagnie (zob. pkt 308–321 powyżej), należy stwierdzić, że pomiędzy wydaniem decyzji Szkło płaskie (Benelux), co miało miejsce w dniu 23 lipca 1984 r., a początkiem naruszenia, za które nałożono sankcje w zaskarżonej decyzji, mianowicie marcem 1998 r., upłynął okres około 13 lat i 8 miesięcy. W związku z tym przedsiębiorstwo tworzone przez Saint-Gobain i Compagnie nie wykazało skłonności do powtórzenia zachowania o znamionach naruszenia prawa konkurencji w pełni porównywalnej do skłonności, jaką zarzucano Groupe Danone w sprawie przytoczonej w poprzednim punkcie.

331    Należy zatem zbadać, czy fakt uwzględnienia tej jednej decyzji w celu stwierdzenia skłonności Saint-Gobain i Compagnie do naruszania reguł prawa konkurencji stanowi w niniejszej sprawie naruszenie zasady proporcjonalności.

332    W decyzji Szkło płaskie (Benelux) Komisja ukarała między innymi Compagnie i niektóre jej spółki zależne należące do działu „Szyby” grupy Saint-Gobain. Należy stwierdzić, że chodzi o tę samą gałąź działalności co gałąź, do której należą spółki zależne grupy Saint-Gobain będące adresatami zaskarżonej decyzji.

333    Ponadto kartel będący przedmiotem decyzji Szkło płaskie (Benelux) miał cechy bardzo podobne do kartelu, za który nałożono sankcje, w zaskarżonej decyzji, jako że polegał na wymianie istotnych informacji dotyczących cen, podziale klientów oraz na dążeniu do zapewnienia stabilności udziałów uczestników w rynku.

334    W świetle tych okoliczności Sąd uważa, że upływ okresu około 13 lat i 8 miesięcy pomiędzy chwilą wydania decyzji Szkło płaskie (Benelux) a chwilą rozpoczęcia naruszenia, za które nałożono sankcje w zaskarżonej decyzji, nie stanowi przeszkody w stwierdzeniu przez Komisję, bez naruszenia zasady proporcjonalności, że przedsiębiorstwo tworzone przez skarżące miało skłonność do naruszania reguł konkurencji. Komisja nie popełniła zatem błędu, opierając się na decyzji Szkło płaskie (Benelux) w celu wykazania okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia przez Saint-Gobain i Compagnie.

335    Wreszcie jeśli chodzi o zastrzeżenie dotyczące braku uzasadnienia, nie zasługuje ono na uwzględnienie, ponieważ zaskarżona decyzja nie przedstawia powodów, dla których Komisja przypisała Saint-Gobain decyzję Szkło płaskie (Benelux) pomimo, że nie była ona jej adresatem.

336    Należy bowiem przypomnieć, że Compagnie była adresatem decyzji Szkło płaskie (Benelux). Komisja przedstawiła w zaskarżonej decyzji powody, dla których uznała, że Compagnie i Saint-Gobain tworzyły jedno przedsiębiorstwo, zaś Compagnie nie zdołała obalić domniemania wywierania decydującego wpływu na politykę handlową Saint-Gobain Glass France, która do niej należy w 100% (motywy 599–622 zaskarżonej decyzji). Ponadto w szczególności z motywów 686 i 688 zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja zarzuciła przedsiębiorstwu tworzonemu przez Saint-Gobain i Compagnie zachowanie stanowiące powrót do naruszenia, odnosząc się wyraźnie do decyzji Szkło płaskie (Włochy) i Szkło płaskie (Benelux).

337    Na podstawie tych różnych czynników należy uznać, że zapoznawszy się z zaskarżoną decyzją, Saint-Gobain była w stanie zrozumieć, iż celem ustalenia powrotu do naruszenia Komisja uwzględniła okoliczność, że Compagnie tworzyła z nią jedno przedsiębiorstwo, w związku z czym uwzględnione zostały przeszłe działania tego przedsiębiorstwa, a nie tylko działania Saint-Gobain.

b)     W przedmiocie części drugiej, dotyczącej naruszenia zasady proporcjonalności

 Argumenty stron

338    W części drugiej Saint-Gobain zarzuca Komisji naruszenie zasady proporcjonalności kar oraz reguł stosowanych do obliczania grzywien, zawartych w art. 23 rozporządzenia nr 1/2003, poprzez nałożenie na nią grzywny w wysokości 880 mln EUR. Saint-Gobain utrzymuje przede wszystkim, że proporcjonalności nałożonej na nią grzywny nie należy oceniać w odniesieniu do kwoty tej grzywny, jaka figuruje w sentencji zaskarżonej decyzji, ale w odniesieniu do kwoty zysków przed opodatkowaniem, niezbędnej do zapłacenia rzeczonej grzywny, mianowicie ponad 1,3 mld EUR.

339    Ta część zarzutu zawiera pięć zastrzeżeń.

340    Po pierwsze Saint-Gobain uważa, że zbyt dużą wagę przypisano w tym przypadku czasowi trwania naruszenia z powodu skutku zwielokrotniającego przewidzianego w pkt 24 wytycznych z 2006 r. Czas trwania ma w ten sposób dwukrotnie większy wpływ na obliczenie grzywny niż waga naruszenia.

341    Po drugie Saint-Gobain utrzymuje, że wytyczne z 2006 r., które wymagają, by część sprzedaży uwzględniana przy obliczaniu grzywny w przypadku naruszeń horyzontalnych wynosiła 16–30%, ograniczają niesłusznie zakres uznania Komisji w odniesieniu do ustalania grzywny w zależności od rzeczywistej wagi stwierdzonego naruszenia. W niniejszej sprawie należało przyjąć wartość poniżej 16% w celu odzwierciedlenia ograniczonego ekonomicznego wpływu na rynek, biorąc pod uwagę w szczególności wyjątkowo silną pozycję negocjacyjną producentów samochodów. Podobnie, wytyczne z 2006 r. ograniczyły niesłusznie zakres działania Komisji, uniemożliwiając jej uwzględnienie dodatkowej kwoty odpowiadającej mniej niż 15% wartości sprzedaży związanej z naruszeniem.

342    Po trzecie Komisja niesłusznie podwyższyła kwotę grzywny nałożonej na Saint-Gobain ze względu na powrót do naruszenia, podczas gdy podstawowa kwota grzywny zawiera już czynnik odstraszający. Wytyczne z 2006 r. przewidują bowiem, w przeciwieństwie do wytycznych z 1998 r., że dodatkową kwotę stosuje się podczas obliczania tej kwoty podstawowej. Na tej podstawie Komisja podwyższyła o 60% podstawową kwotę grzywny nałożonej na Saint-Gobain. Wynika z tego, że odstraszający skutek został uwzględniony w odniesieniu do Saint-Gobain na dwóch różnych poziomach, a ta kumulacja doprowadziła do podwyższenia kwoty grzywny o ponad [poufne] mln EUR. Kumulacja ta wychodzi poza to co jest niezbędnie do zapewnienia przestrzegania reguł konkurencji wynikających z prawa Unii.

343    Po czwarte Saint-Gobain utrzymuje, że Komisja powinna była też uwzględnić przy obliczaniu grzywny dwa dodatkowe czynniki. Przede wszystkim zarzuca ona Komisji nieuwzględnienie skutku odstraszającego grzywny w wysokości 133,9 mln EUR nałożonej na Saint-Gobain Glass France w decyzji C(2007) 5791 wersja ostateczna z dnia 28 listopada 2007 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 [WE] oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39.165 – Szkło płaskie) (zwanej dalej „decyzją Szkło płaskie”, streszczenie w Dz.U. 2008, C 127, s. 9). Zaskarżona decyzja odchodzi w tej kwestii bez uzasadnienia od rozumowania zastosowanego przez Komisję w jej decyzji C(2002) 5083 wersja ostateczna z dnia 17 grudnia 2002 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 [WE] oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/E-2/37.667 – Grafity specjalne) (zwanej dalej „decyzją Grafity specjalne”), w której Komisja przyznała obniżkę w wysokości 33% kwoty grzywny nałożonej na jedno z przedsiębiorstw będących adresatami decyzji Grafity specjalne w celu uwzględnienia grzywny, która została nałożona na to samo przedsiębiorstwo rok i 5 miesięcy wcześniej. Saint-Gobain podnosi następnie, że Komisja powinna była uwzględnić wyjątkowy kryzys gospodarczy, który dotknął sektor samochodowy w chwili, gdy decyzja została wydania, a który w znacznym stopniu zaostrzył faktyczny wpływ grzywny. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii Saint-Gobain podkreśla, że owe trudności ekonomiczne nie były rezultatem jej niezdolności do przystosowania się do warunków rynkowych, lecz odzwierciedlały raczej sytuację kryzysu dotykającego cały sektor w chwili wydania zaskarżonej decyzji.

344    Po piąte wreszcie nieproporcjonalny charakter grzywny nałożonej na Saint-Gobain wynika z okoliczności, że przekracza ona znacznie optymalny poziom grzywny, odpowiadający kwocie równej lub nieznacznie wyższej od nielegalnego zysku, który uczestnicy kartelu osiągnęli w jego wyniku.

345    Komisja utrzymuje, że grzywna nałożona na Saint-Gobain jest proporcjonalna.

346    Komisja uważa przede wszystkim, że argument oparty na braku możliwości odliczenia grzywny od podatku nie może zostać przyjęty. Ta niemożność odliczenia nie ma skutku w postacie podwyższenia kwoty grzywny. Przeciwnie, według Komisji ewentualna możliwość odliczenia kwoty grzywny od podlegających opodatkowaniu dochodów zainteresowanego przedsiębiorstwa pozwalałaby mu na odzyskanie w nieuzasadniony sposób znacznej części nałożonej na nie grzywny.

347    Komisja podnosi następnie, że przy obliczaniu grzywny można zasadnie uznać, iż waga naruszenia zależy zwłaszcza od czasu jego trwania. Wprowadzając w niniejszym przypadku podział na trzy etapy naruszenia, zmniejszyła ona pośrednio wagę całkowitego czasu trwania naruszenia przy ustalaniu poziomu grzywny.

348    Ponadto jeśli chodzi o uwzględnioną określoną procentowo wartość sprzedaży, Komisja podważa twierdzenie, że wytyczne z 2006 r. pozbawiają ją wystarczającego zakresu uznania pozwalającego na obniżenie kwoty grzywien w przypadku naruszeń horyzontalnych. Naruszenia te należą bowiem do najpoważniejszych naruszeń, co uzasadnia uwzględnienie w tym zakresie wysokiej określonej procentowo wartości sprzedaży w celu ustalenia zarówno zmiennej kwoty, jak i dodatkowej kwoty grzywny. W każdym razie wytyczne pozostawiają Komisji wystarczający zakresu uznania przy dokonaniu rozróżnienia ze względu na wagę naruszenia. Komisja podważa ponadto argument oparty na silnej pozycji negocjacyjnej producentów samochodów, jako że z utrwalonego według niej orzecznictwa wynika, że okoliczność tego rodzaju nie prowadzi koniecznie do obniżenia kwoty grzywny.

349    Zdaniem Komisji nie można uwzględnić argumentu, zgodnie z którym cel odstraszający został uwzględniony dwukrotnie, z jednej strony z tytułu kwoty dodatkowej, a z drugiej strony poprzez podwyższenie grzywny z tytułu powrotu do naruszenia. Poza tym, że sąd Unii odrzucił już ten argument w innych sprawach, nie należy mylić kwoty dodatkowej i podwyższenia z tytułu powrotu do naruszenia, ponieważ kwota dodatkowa stanowi ogólne podwyższenie, którego celem jest odzwierciedlenie wagi porozumień horyzontalnych, podczas gdy ten drugi element stanowi indywidualny czynnik podwyższający, mający na celu uwzględnienie wcześniejszych zachowań przedsiębiorstwa.

350    Komisja podnosi, że stawiany jej zarzut nieuwzględnienia grzywny nałożonej na Saint-Gobain Glass France w decyzji Szkło płaskie również nie może być skuteczny, ponieważ uwzględnienie takiej okoliczności jest objęte zakresem przysługującego jej uznania.

351    Komisja utrzymuje ponadto, że zgodnie z orzecznictwem nie jest ona zobowiązania do obniżenia grzywien nakładanych za naruszenia prawa konkurencji z powodu ewentualnych trudności finansowych odnośnych przedsiębiorstw, ponieważ prowadziłoby to do przyznania korzyści konkurencyjnej przedsiębiorstwom najmniej przystosowanym do warunków rynkowych.

352    Wreszcie w odniesieniu do zastrzeżenia opartego na przekroczeniu kwoty optymalnej grzywny Komisja podkreśla, że orzeczono już, iż ograniczenie kwoty grzywny w przypadkach karteli wyłącznie do korzyści spodziewanych przez uczestników tych karteli pozbawiłoby te grzywny charakteru odstraszającego oraz że ponadto ewentualny brak korzyści nie jest przeszkodą w nałożeniu grzywien.

 Ocena Sądu

353    Należy przypomnieć, że zasada proporcjonalności wymaga, by akty instytucji nie wykraczały poza to, co odpowiednie i konieczne do realizacji uzasadnionych celów, którym mają służyć dane przepisy, przy czym w przypadku gdy istnieje możliwość wyboru spośród większej liczby odpowiednich rozwiązań, należy stosować to najmniej dotkliwe, a wynikające z tego niedogodności nie mogą być nadmierne w stosunku do zamierzonych celów (wyrok Trybunału z dnia 5 maja 1998 r. w sprawie C‑180/96 Zjednoczone Królestwo przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2265, pkt 96; wyrok Sądu z dnia 29 marca 2012 r. w sprawie T‑336/07 Telefónica i Telefónica de España przeciwko Komisji, pkt 428).

354    W ramach postępowań wszczętych przez Komisję w celu wymierzenia sankcji za naruszenia reguł konkurencji stosowanie tej zasady zakłada, że grzywny nie powinny być nieproporcjonalne w stosunku do zamierzonych celów, czyli w stosunku do poszanowania tych reguł, oraz że kwota grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo za naruszenie w dziedzinie konkurencji powinna być proporcjonalna do naruszenia ocenianego całościowo, biorąc pod uwagę zwłaszcza wagę tego naruszenia (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 12 września 2007 r. w sprawie T‑30/05 Prym i Prym Consumer przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 223, 224 i przytoczone tam orzecznictwo). W szczególności zasada proporcjonalności oznacza, że Komisja powinna ustalić grzywnę proporcjonalnie do czynników uwzględnionych w ocenie wagi naruszenia i w tym celu musi zastosować te czynniki w sposób spójny i obiektywnie uzasadniony (wyroki Sądu: z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑43/02 Jungbunzlauer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II–3435, pkt 226–228; z dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie T‑446/05 Amann & Söhne i Cousin Filterie przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1255, pkt 171).

355    Zastrzeżenia wniesione przez Saint-Gobain w ramach części drugiej tego zarzutu należy ocenić w świetle tych właśnie zasad.

356    Na wstępie należy zbadać argument Saint-Gobain, zgodnie z którym proporcjonalności nałożonej na nią grzywny nie należy oceniać w odniesieniu do kwoty tej grzywny figurującej w sentencji zaskarżonej decyzji, mianowicie 880 mln EUR, ale w odniesieniu do kwoty zysków przed opodatkowaniem, która jest niezbędna do zapłacenia tej grzywny, mianowicie – zgodnie z danymi liczbowymi przedstawionymi przez Saint-Gobain – ponad 1,3 mld EUR.

357    Sąd uważa, że brak możliwości odliczenia przez Saint-Gobain nałożonej na nią grzywny od jej zysków podlegających opodatkowaniu nie stanowi okoliczności istotnej dla oceny proporcjonalności tej grzywny. Przy obliczaniu grzywny Komisja słusznie wychodzi bowiem z założenia, że wypłacana jest ona z zysków po opodatkowaniu, ponieważ gdyby grzywna miała być wypłacana z zysków podlegających opodatkowaniu, powodowałoby to, że część tej grzywny ponosiłoby państwo, w którym to przedsiębiorstwo płaci podatki, a taki skutek byłby sprzeczny z logiką leżącą u podstaw reguł konkurencji w prawie Unii (zob. analogicznie wyrok Sądu z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie T‑10/89 Hoechst przeciwko Komisji, Rec. s. II‑629, pkt 369).

358    Należy przy tym przypomnieć, że skuteczność decyzji Komisji nakładających grzywny na przedsiębiorstwa mogłaby zostać znacząco ograniczona, gdyby odnośne spółki były uprawnione do odliczenia w całości lub w części kwot nałożonych na nie grzywien od wysokości ich zysków podlegających opodatkowaniu, ponieważ taka możliwość skutkowałaby częściowym potrąceniem obciążenia wynikającego z rzeczonych grzywien ze zobowiązaniem podatkowym, które uległoby zmniejszeniu (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 11 czerwca 2009 r. w sprawie C‑429/07 X, Zb.Orz. s. I‑4833, pkt 39).

359    Wynika z tego, że zgodność grzywny nałożonej przez Komisję na Saint-Gobain z zasadą proporcjonalności należy oceniać w odniesieniu do kwoty 880 mln EUR, przewidzianej w art. 2 lit. b) sentencji zaskarżonej decyzji.

360    Pierwsze zastrzeżenie oparte jest na wadze przypisanej czasowi trwania naruszenia podczas obliczania grzywny z zastosowaniem zwielokrotniającego skutku przewidzianego w pkt 24 wytycznych z 2006 r. Należy przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wprawdzie Komisja dysponuje w granicach przewidzianych w rozporządzeniu nr 1/2003 zakresem swobodnego uznania przy wykonywaniu swojego uprawnienia do nakładania grzywien (ww. w pkt 118 wyrok w sprawach połączonych Erste Group Bank i in. przeciwko Komisji, pkt 123), uprawnienie te jest jednak ograniczone. Gdy Komisja przyjmuje bowiem wytyczne, których celem jest uszczegółowienie – z poszanowaniem traktatu – kryteriów, które zamierza ona stosować w ramach wykonywania swoich uprawnień dyskrecjonalnych, wynika z nich samoograniczenie tych uprawnień polegające na tym, że ma ona obowiązek stosować się do reguł o charakterze indykatywnym, które sobie narzuciła (zob. podobnie ww. w pkt 328 wyrok z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie Lafarge przeciwko Komisji, pkt 95). Nie może ona od nich odstąpić w konkretnym przypadku bez podania powodów zgodnych z zasadą równego traktowania (zob. analogicznie ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 209).

361    Jeśli chodzi o mnożnik zależny od czasu trwania, pkt 24 wytycznych z 2006 r. stanowi, że „[w] celu dokładnego uwzględnienia czasu trwania uczestnictwa każdego z przedsiębiorstw w naruszaniu przepisów, kwota, której wysokość określana jest w zależności od wartości sprzedaży […], zostanie pomnożona przez liczbę lat trwania tego uczestnictwa”, okresy krótsze niż semestr „zostaną policzone jako pół roku”, zaś okresy dłuższe niż sześć miesięcy, lecz krótsze od roku, „zostaną policzone jako cały rok”. Pomnożenie przez liczbę lat uczestnictwa w naruszeniu, przewidziane w wytycznych z 2006 r., jest równoznaczne z podwyższeniem podstawowej kwoty grzywny o 100% rocznie.

362    Podejście to stanowi fundamentalną zmianę w metodologii uwzględniania czasu trwania kartelu. Ewolucja ta nie jest jednak sprzeczna z art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003, ponieważ przepis ten przywiązuje przy ustalaniu grzywny jednakową wagę do wagi naruszenia i czasu jego trwania (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 16 czerwca 2011 r. w sprawach połączonych T‑204/08 i T‑212/08 Team Relocations i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3569, pkt 109).

363    Przepis ten nie wymaga natomiast, aby te dwa czynniki miały równy wpływ na kwotę grzywny z arytmetycznego punktu widzenia.

364    Komisja słusznie zatem uważa, że co do zasady nielegalna korzyść, którą uczestnicy kartelu z niego osiągają, jest tym większa, im dłużej trwa naruszenie. W niniejszej sprawie dopiero po zbadaniu wpływu na rynek uzgodnionych praktyk wprowadzonych początkowo w życie pojawiła się konieczność dostosowań i środków korekcyjnych w celu osiągnięcia stabilności udziałów w rynku poszczególnych uczestników. Ponadto w sytuacji, gdy kartel dotyczy podziału umów na dostawy, których okres wykonania jest dość długi, w celu zapewnienia globalnej stabilności udziałów w rynku, wiele lat może upłynąć zanim kartel obejmie znaczącą część rynku.

365    W obliczu tych okoliczności nie ulega wątpliwości, że stosowanie w niniejszej sprawie reguł zwielokrotniania zawartych w pkt 24 wytycznych z 2006 r. było uzasadnione, a pierwsze zastrzeżenie należy oddalić.

366    W swoim drugim zastrzeżeniu Saint-Gobain podnosi, że wytyczne z 2006 r., które wymagają, by część sprzedaży uwzględniana przy obliczaniu grzywny w przypadku naruszeń horyzontalnych wynosiła 16–30%, ograniczają niesłusznie zakres uznania Komisji w odniesieniu do ustalania grzywny w zależności od rzeczywistej wagi stwierdzonego naruszenia.

367    Zastrzeżenie drugie zostało podniesione po raz pierwszy w replice. Ponieważ zostało ono jednak sformułowane na poparcie zarzutu szóstego zawartego w skardze wszczynającej postepowanie, opartego na naruszeniu zasady proporcjonalności, oraz ma z nim ścisły związek, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem należy uznać je za dopuszczalne (ww. w pkt 301 wyrok Sądu w sprawie Joynson przeciwko Komisji, pkt 156; wyrok Sądu z dnia 15 października 2008 r. w sprawie T‑345/05 Mote przeciwko Parlamentowi, Zb.Orz. s.. II-2849, pkt 85).

368    Co do istoty należy zaznaczyć przede wszystkim, że w myśl pkt 21 wytycznych z 2006 r. „[o]gólną zasadą jest, że część uwzględnianej wartości sprzedaży będzie ustalana na poziomie do 30% wartości sprzedaży”. Zgodnie z pkt 23 tych wytycznych „[p]orozumienia horyzontalne dotyczące ustalania cen, podziału rynku i ograniczenia produkcji, które są z reguły tajne, zaliczają się ze względu na swój charakter do najpoważniejszych ograniczeń konkurencji” oraz muszą być „surowo karane”; „w konsekwencji część sprzedaży, która brana jest pod uwagę w wypadku naruszeń tego rodzaju, znajdować się będzie zazwyczaj w górnym przedziale powyższej skali”.

369    Z użycia w szczególności takich zwrotów jak „z reguły” i „zazwyczaj” wynika, że Komisja, przyjmując te przepisy, nie narzuciła sobie absolutnej reguły postępowania, lecz wyraźnie przewidziała możliwość odstąpienia od niej, jeśli okoliczności to uzasadniają, o ile przedstawi je ona w swojej decyzji. Saint-Gobain nie ma zatem racji, twierdząc, że Komisja nie może w żadnym razie przyjąć określonej procentowo wartości sprzedaży poniżej 16% w dziedzinie naruszeń horyzontalnych.

370    Następnie Saint-Gobain nie podważa stwierdzenia dokonanego przez Komisję w motywie 670 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którym sporny kartel miał na celu podział klientów pomiędzy konkurentów poprzez koordynację cen. Tymczasem zgodnie z utrwalonym orzecznictwem porozumienia horyzontalne w dziedzinie cen należą do najpoważniejszych naruszeń w prawie konkurencji Unii, w związku z czym same mogą zostać zakwalifikowane jako bardzo poważne (wyroki Sądu: z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawach połączonych T‑202/98, T‑204/98 i T‑207/98 Tate & Lyle i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2035, pkt 103; z dnia 19 marca 2003 r. w sprawie T‑213/00 CMA CGM i in. przeciwko Komisji, zwany „wyrokiem FETTCSA”, Rec. s. II‑913, pkt 262). Tak więc mechanizmy opisane przez Komisję w zaskarżonej decyzji – polegające na uzgodnionym podziale umów dotyczących dostaw szkła samochodowego w EOG poprzez koordynację polityk cenowych i strategii dostaw do klientów, zmierzającą do utrzymania globalnej stabilności udziałów w rynku uczestniczących w nich przedsiębiorstw – stanowią najpoważniejszą formę naruszenia reguł konkurencji, ponieważ mają na celu po prostu wyeliminowanie konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami, które je stosują.

371    Wynika z tego, że Komisja słusznie uznała, iż omawiane porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiły ze względu na swój charakter bardzo poważne naruszenie (zob. podobnie ww. w pkt 97 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 147). Taki wniosek narzuca się w niniejszej sprawie tym bardziej, że nie zostało zakwestionowane, iż z jednej strony łączne właściwe udziały w rynku przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu wynosiły w okresie popełnienia naruszenia średnio około 60%, a z drugiej strony sporne porozumienia i uzgodnione praktyki stopniowo objęły prawie wszystkich producentów samochodów w EOG.

372    Ponadto jeśli chodzi o argument oparty na rzekomo ograniczonym wpływie ekonomicznym naruszenia, wynikającym z silnej pozycji negocjacyjnej producentów samochodów, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w celu stosowania art. 81 ust. 1 WE uwzględnienie konkretnych skutków porozumienia jest zbędne, jeśli ma ono na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku. W konsekwencji wykazanie rzeczywistych antykonkurencyjnych skutków nie jest wymagane, jeżeli ustalony zostanie antykonkurencyjny cel zarzucanych zachowań (zob. ww. w pkt 100 wyrok w sprawie Volkswagen przeciwko Komisji, pkt 178 i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto należy podkreślić w każdym razie, że w motywie 677 zaskarżonej decyzji Komisja przyznała, iż producenci samochodów posiadali pozycję negocjacyjną pozwalającą im na rozwijanie w odpowiedzi na kartel strategii w celu ograniczenia tego kartelu lub przeciwdziałania mu. Z łącznej lektury tego fragmentu zaskarżonej decyzji i jej motywu 673 wynika, że Komisja uwzględniła tę okoliczność w celu nieprzyjęcia zbyt wysokiej określonej procentowo wartości właściwej sprzedaży podczas obliczania grzywny nałożonej na skarżące.

373    Należy wreszcie uwzględnić okoliczność, że w niniejszej sprawie Komisja podzieliła okres naruszenia na trzy etapy w celu obliczenia stosownej wartości sprzedaży oraz przyjęła wartość średnią w całym okresie naruszenia (zob. pkt 31, 156 i 158 powyżej). Metoda ta stanowi odstępstwo od reguły zawartej w pkt 13 wytycznych z 2006 r., zgodnie z którym uwzględniana jest zwykle wartość sprzedaży przedsiębiorstwa w ostatnim pełnym roku jego udziału w naruszeniu. Komisja uzasadniła to odstępstwo, wyjaśniając w motywach 664–667 zaskarżonej decyzji, że posiada bezpośrednie dowody na istnienie zmowy jedynie w zakresie niektórych producentów samochodów w odniesieniu do okresów „rośnięcia w siłę” i „schyłku” kartelu, oraz że ta okoliczność uzasadniała uwzględnienie jako stosownej wartości sprzedaży podczas tych dwóch okresów tylko sprzedaży szkła samochodowego tym właśnie producentom. Stawka przyjęta przez Komisję na podstawie pkt 21 i 23 wytycznych z 2006 r. oraz kwota dodatkowa zostały zastosowane do wartości sprzedaży obliczonej w ten sposób. Wynika z tego, że metoda obliczania przyjęta przez Komisję umożliwiła lepsze odzwierciedlenie przez kwotę grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo tworzone przez Saint-Gobain i Compagnie wagi naruszenia popełnionego przez to przedsiębiorstwo, ocenianego w całości, zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 354 powyżej.

374    Argument oparty na niemożności ustalenia przez Komisję dodatkowej kwoty nieprzekraczającej 15% miesza się w istocie z trzecim zastrzeżeniem, w związku z czym zostanie zbadany łącznie z nim.

375    Zastrzeżenie drugie nie może zatem zostać uwzględnione.

376    W zastrzeżeniu trzecim Saint-Gobain zarzuca Komisji podwyższenie kwoty nałożonej na nią grzywny z tytułu powrotu do naruszenia, podczas gdy podstawowa kwota grzywny zawiera już czynnik odstraszający, mianowicie kwotę dodatkową. Według Saint-Gobain ta kumulacja wychodzi poza to, co jest niezbędne do zapewnienia poszanowania reguł konkurencji Unii.

377    Jednakże ten argument nie może zostać uwzględniony.

378    Z jednej strony należy przypomnieć, że odstraszający skutek grzywny nie ma wyłącznie na celu powstrzymania danego przedsiębiorstwa od powrotu do naruszenia, co jest właściwe prewencji szczególnej. Komisja ma też prawo decydować o poziomie grzywien w celu wzmocnienia ich ogólnego skutku odstraszającego, zwłaszcza wówczas, gdy naruszenia określonego typu są nadal stosunkowo częste i należy uważać je za poważne, co odpowiada prewencji ogólnej (zob. podobnie ww. w pkt 370 wyrok w sprawie Tate & Lyle i in. przeciwko Komisji, pkt 134; wyrok Sądu z dnia 13 września 2013 r. w sprawie T‑566/08 Total Raffinage Marketing przeciwko Komisji, pkt 460). Taki właśnie zamiar znajduje odbicie w pkt 25 wytycznych z 2006 r., przewidującym włączenie do kwoty podstawowej grzywny kwoty w wysokości 15–25% wartości sprzedaży mającej bezpośredni lub pośredni związek z naruszeniem w celu odstraszania przedsiębiorstw od samego uczestniczenia w porozumieniach horyzontalnych dotyczących ustalania cen, podziału rynku i ograniczenia produkcji.

379    Zdolność Komisji do ogólnego zapobiegania naruszeniom art. 81 WE byłaby zatem zagrożona, gdyby Komisja nie mogła uwzględnić celu odstraszającego przy ustalaniu podstawowej kwoty grzywny, ponieważ to właśnie ta kwota, obliczona w ramach pierwszego etapu ustalania grzywny, ma odzwierciedlać wagę naruszenia, ocenianą na podstawie cech własnych naruszenia, takich jak jego charakter, łączny udział w rynku, jakim dysponują wszystkie zainteresowane strony, zakres geograficzny naruszenia oraz fakt, czy naruszenie zostało wprowadzone w życie, czy też nie (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 25 października 2011 r. w sprawie T‑348/08 Aragonesas Industrias y Energia przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑7583, pkt 264 i przytoczone tam orzecznictwo).

380    Z drugiej strony zgodnie z utrwalonym orzecznictwem odstraszanie jest jednym z celów grzywny, a wymóg jego zapewnienia stanowi wymóg ogólny, którym Komisja musi się kierować w trakcie całego procesu obliczania grzywny. Cel odstraszający nie wymaga zatem koniecznie, aby w procesie tego obliczania był wyodrębniony jakiś szczególny etap mający na celu przeprowadzenie ogólnej oceny wszystkich okoliczności istotnych w realizacji tego celu (ww. w pkt 119 wyrok w sprawie BASF przeciwko Komisji, pkt 226; wyrok Sądu z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T‑73/04 Carbone Lorraine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2661, pkt 131).

381    Dlatego też nawet jeśli wymóg zapewnienia skutku odstraszającego stanowi istotę stosowania podwyższenia grzywny z tytułu powrotu do naruszenia (zob. podobnie ww. w pkt 309 wyrok w sprawie Michalin przeciwko Komisji, pkt 293), Komisja mogła zasadnie uwzględnić cel odstraszania również na etapie obliczania podstawowej kwoty grzywny poprzez zastosowanie kwoty dodatkowej (zob. analogicznie ww. w pkt 324 wyrok w sprawie UPM-Kymmene przeciwko Komisji, pkt 137). Ponadto należy zaznaczyć w tym względzie, że wprawdzie zarówno włączenie dodatkowej kwoty do podstawowej kwoty grzywny, jak i podwyższenie tej podstawowej kwoty z tytułu powrotu do naruszenia zmierzają do zapewnienia skutku odstraszającego, są one jednak uzasadnione innymi względami. Otóż zgodnie z rozważaniami przedstawionymi w pkt 378 i 379 powyżej kwota dodatkowa, co do której nawet brzmienie pkt 25 wytycznych z 2006 r., zarówno w języku francuskim, jak i angielskim oraz niemieckim („inclura”, „will include” i „fügt hinzu”), wskazuje, że w przypadku rażących naruszeń ma ona charakter automatyczny (zob. podobnie ww. w pkt 362 wyrok w sprawie Team Relocations i in. przeciwko Komisji, pkt 117), ma zapewnić, by podstawowa kwota grzywny odzwierciedlała szczególną wagę porozumień horyzontalnych dotyczących ustalania cen, podziału udziałów w rynku i ograniczenia produkcji, podczas gdy podwyższenie z tytułu powrotu do naruszenia ma na celu nałożenie surowszych sankcji za mające znamiona naruszenia zachowania przedsiębiorstw wykazujących skłonność do naruszania reguł konkurencji.

382    W zastrzeżeniu czwartym Saint-Gobain utrzymuje, że Komisja winna była uwzględnić podczas ustalania grzywny dwa dodatkowe czynniki, mianowicie po pierwsze decyzję Szkło płaskie, w której została ona ukarana za naruszenie prawa konkurencji Unii na mniej niż rok przed wydaniem zaskarżonej decyzji, a po drugie wyjątkowy kryzys gospodarczy, który dotknął sektor samochodowy w czasie wydania zaskarżonej decyzji.

383    Jeśli chodzi wpierw o uwzględnienie decyzji Szkło płaskie podczas obliczania grzywny, należy zaznaczyć, że Saint-Gobain w ogóle nie wykazała, ani nawet nie podniosła, że owa decyzja miała na celu ukaranie za to samo naruszenie prawa konkurencji, co naruszenie będące przedmiotem zaskarżonej decyzji. Orzeczono już, że istnienie różnych rynków produktowych, choćby sąsiednich, stanowi istotne kryterium do celów ustalenia zakresu i tym samym tożsamości naruszeń art. 81 WE (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 15 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych T‑71/03, T‑74/03, T‑87/03 i T‑91/03 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 118–124; ww. w pkt 354 wyrok w sprawie Jungbunzlauer przeciwko Komisji, pkt 309–314).

384    Następnie jeśli chodzi o powołanie się przez Saint-Gobain na obniżenie kwoty grzywny o 33% przyznane przez Komisję jednemu z przedsiębiorstw wymienionych w decyzji Grafity specjalne, należy stwierdzić, że nie ma ono znaczenia dla niniejszej sprawy. Z utrwalonego orzecznictwa wynika bowiem, że praktyka decyzyjna Komisji nie stanowi ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji, zważywszy, że owe ramy zostały określone wyłącznie w rozporządzeniu nr 1/2003, stosowanym w świetle wytycznych, oraz że Komisja nie jest związana ocenami, jakich dokonała wcześniej (zob. pkt 245 powyżej). Decyzje dotyczące innych spraw mają jedynie charakter informacyjny, jeżeli chodzi o ewentualne istnienie dyskryminacji, zważywszy, że jest mało prawdopodobne, by okoliczności charakteryzujące te sprawy, takie jak rynki, towary, państwa, zainteresowane przedsiębiorstwa i brane pod uwagę okresy, były identyczne (zob. wyrok Trybunału z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie C‑76/06 P Britannia Alloys & Chemicals przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑4405, pkt 60 i przytoczone tam orzecznictwo). Tak więc obniżenie kwoty grzywny nałożonej na SGL Carbon AG w decyzji Grafity specjalne było uzasadnione zespołem czynników, mianowicie nie tylko okolicznością, że przedsiębiorstwo to zostało już niedawno ukarane za naruszenie prawa konkurencji Unii, ale także bardzo niekorzystną sytuacją finansową, w której się znajdowało, oraz faktem, iż nie znajdowało się w sytuacji powrotu do naruszenia (ww. w pkt 383 wyrok w sprawach połączonych Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, pkt 405 i 406). Tymczasem Saint-Gobain nie przedstawiła żadnej konkretnej informacji wskazującej na to, że znajdowała się ona w porównywalnej sytuacji finansowej w chwili wydania zaskarżonej decyzji. Ponadto, jak wynika z analizy przedstawionej powyżej w pkt 300–334, Saint-Gobain znajdowała się właśnie w sytuacji powrotu do naruszenia w chwili wydania przez Komisję zaskarżonej decyzji.

385    Ponadto co się tyczy wyjątkowego kryzysu gospodarczy na rynku samochodów w chwili wydania zaskarżonej decyzji, który w znacznym stopniu zaostrzył faktyczny wpływ grzywny na Saint-Gobain, nawet, gdyby uznać tę okoliczność za prawdziwą, nie ma ona jednak znaczenia dla niniejszej sprawy. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem przy określaniu kwoty grzywny Komisja nie ma obowiązku uwzględnienia deficytowej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, gdyż uznanie istnienia takiego obowiązku prowadziłoby do przyznania przedsiębiorstwom najmniej przystosowanym do warunków rynku nieuzasadnionej przewagi konkurencyjnej (wyrok Trybunału z dnia 29 czerwca 2006 r. w sprawie C‑308/04 P SGL Carbon przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5977, pkt 105; zob. wyrok Sądu z dnia 29 listopada 2005 r. w sprawie T‑62/02 Union Pigments przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5057, pkt 175 i przytoczone tam orzecznictwo).

386    Nie ma w tym względzie znaczenia to, że takie trudności finansowe, które mogą przejawiać się spadkiem wskaźników ekonomicznych i księgowych danego przedsiębiorstwa, a nawet deficytową sytuacją finansową, mają swoje źródło w kontekście kryzysu dotykającego rynki, na których działa to przedsiębiorstwo.

387    Po pierwsze taki kryzys ma co do zasady większy wpływ na przedsiębiorstwa najmniej przystosowane do warunków rynkowych. Po drugie ewentualny obowiązek uwzględnienia przez Komisję każdej sytuacji kryzysu gospodarczego w celu obniżenia kwoty grzywien nakładanych w dziedzinie naruszeń art. 81 ust. 1 WE mógłby znacząco wpłynąć na skuteczność zakazu zawartego w tym przepisie, skoro kartele powstają często w momencie, kiedy sektor przeżywa trudności (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie T‑127/04 KME Germany i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1167, pkt 122). Wreszcie po trzecie okoliczności takie jak stały spadek popytu lub mogąca z niego wynikać nadwyżka zdolności produkcyjnych wchodzą – nawet gdyby zostały ustalone – w zakres ryzyka nieodłącznie związanego z każdą działalnością gospodarczą i jako takie nie są charakterystyczne dla wyjątkowej sytuacji strukturalnej lub koniunkturalnej, która może zostać uwzględniona przy obliczaniu kwoty grzywny (zob. podobnie ww. w pkt 97 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 414).

388    Wynika z tego, że zastrzeżenie czwarte również należy oddalić.

389    W zastrzeżeniu piątym Saint-Gobain utrzymuje wreszcie, że nałożona na nią grzywna jest nieproporcjonalna, ponieważ przekracza ona znacznie optymalną wysokość grzywny.

390    Wystarczy przypomnieć w tym względzie, że w wyroku z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑329/01 Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑3255, pkt 141, oraz w ww. w pkt 271 wyroku z dnia 27 września 2006 r. w sprawie T‑59/02 Archer Daniels Midland przeciwko Komisji, pkt 130, Sąd orzekł, iż gdyby grzywnę należało ustalać na poziomie, który pozwalałby jedynie zniweczyć zyski płynące z kartelu, nie miałaby ona odstraszającego skutku. Można bowiem rozsądnie założyć, że w ramach swojej finansowej kalkulacji i sprawowania zarządu przedsiębiorstwa uwzględniają racjonalnie nie tylko wysokość grzywien grożących im w przypadku naruszenia, lecz również wielkość ryzyka związanego z wykryciem kartelu. Ponadto gdyby ograniczyć rolę grzywny do samego zlikwidowania spodziewanego zysku lub korzyści, nie zostałoby w wystarczającym stopniu uwzględnione dane zachowanie noszące znamiona naruszenia w świetle art. 81 ust. 1 WE. Ograniczając bowiem grzywnę do zwykłej kompensaty spowodowanej szkody, zaniedbany by został – poza odstraszającym skutkiem, który może jedynie dotyczyć przyszłych zachowań – represyjny charakter takiego środka w stosunku do faktycznie popełnionego konkretnego naruszenia. Zatem zarówno odstraszający skutek, jak i represyjny skutek grzywny uzasadniają możliwość nałożenia przez Komisję grzywny, która w zależności od okoliczności danej sprawy może w znacznym stopniu przewyższyć kwotę zysku, jaki dane przedsiębiorstwo spodziewało się uzyskać.

391    Wynika z tego, że zastrzeżenie piąte należy oddalić, a wraz z nim drugą część tego zarzutu.

c)     W przedmiocie części trzeciej, dotyczącej niewystarczającego uwzględnienia okoliczności, że Saint-Gobain nie zakwestionowała prawdziwości faktów, oraz naruszenia zasady niedyskryminacji i niewystarczającego uzasadnienia

 Argumenty stron

392    Saint-Gobain uważa, że Komisja naruszyła art. 23 ust. 2 lit. a) i art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 poprzez nieobniżenie nałożonej na nią grzywny z tego tylko powodu, że nie powołała się ona w swojej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów na okoliczności łagodzące. Konieczność takiej obniżki w tym przypadku wynika nie tylko z orzecznictwa, ale także z pkt 29 wytycznych z 2006 r. oraz z pkt 21 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. Zdaniem Saint-Gobain Komisja miała zatem obowiązek uwzględnić okoliczność, że w przeciwieństwie do innych odnośnych przedsiębiorstw nie zakwestionowała ona we wspomnianej odpowiedzi prawdziwości faktów, które jej zarzucono w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów.

393    Według Saint-Gobain taka postawa zmniejsza wagę jej zachowania, ponieważ ów brak sprzeciwu został w dużej mierze wykorzystany przez Komisję do stwierdzenia naruszenia w zaskarżonej decyzji. Nie ma w tym względzie znaczenia okoliczność, że Saint-Gobain nie domagała się wyraźnie uwzględnienia tego czynnika jako okoliczności łagodzącej w toku dochodzenia, ponieważ Komisja zobowiązana była uwzględnić wszystkie fakty, które były jej znane w chwili wydawania zaskarżonej decyzji.

394    Zaskarżona decyzja narusza także zasadę niedyskryminacji, ponieważ Komisja pozwoliła wnioskującej o złagodzenie sankcji skorzystać z komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. bez zbadania, czy grzywna nałożona na Saint-Gobain mogła również zostać obniżona z uwzględnieniem tego komunikatu. Ta ostatnia okoliczność nie jest ponadto zgodna z wcześniejszą praktyką administracyjną Komisji.

395    Saint-Gobain utrzymuje też, że zaskarżona decyzja jest niewystarczająco uzasadniona, ponieważ powinna ona zawierać powody uzasadniające nieuwzględnienie jako okoliczności łagodzącej faktu niezakwestionowania przez nią prawdziwości ustaleń faktycznych.

396    Saint-Gobain wnosi wreszcie pomocniczo do Sądu o skorzystanie przez niego z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania i obniżenie w niniejszej sprawie grzywny nałożonej na nią w zaskarżonej decyzji w celu uwzględnienia jej współpracy w ramach dochodzenia.

397    Komisja podnosi przede wszystkim, że postawiony jej zarzut nieuwzględnienia okoliczności, że Saint-Gobain nie zakwestionowała prawdziwości faktów, nie znajduje oparcia w faktach. W rzeczywistości zbadała ona, czy niezakwestionowanie prawdziwości faktów przez to przedsiębiorstwo uzasadniało takie obniżenie.

398    Komisja podnosi ponadto, że nie należy przeceniać wartości dodanej wynikającej ze współpracy z Saint-Gobain, ponieważ niezakwestionowanie przez nią ram faktycznych zaskarżonej decyzji posłużyło głównie do potwierdzenia oświadczeń wnioskującej o złagodzenie sankcji oraz faktów ustalonych w toku dochodzenia. Saint-Gobain zakwestionowała zresztą pewne aspekty kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych składających się na naruszenie, a nawet niektóre fakty.

399    Saint-Gobain nie przedstawiła ponadto żadnej nadzwyczajnej okoliczności mogącej uzasadnić uwzględnienie jej współpracy poza programem łagodzenia kar. W tym względzie Sąd potwierdził w ww. w pkt 69 wyroku z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie Lafarge przeciwko Komisji, że samo niezakwestionowanie prawdziwości faktów przez przedsiębiorstwo uczestniczące w nielegalnym kartelu nie upoważnia do obniżenia kwoty grzywny, jaką należy na nie nałożyć. Wniosek ten nie zostaje podważony przez wcześniejszą praktykę decyzyjną Komisji opartą zwłaszcza na jej komunikacie dotyczącym nienakładania grzywien lub obniżania ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 1996, C 207, s. 4, zwanym dalej „komunikatem w sprawie współpracy z 1996 r.”).

400    Komisja podważa ponadto twierdzenie, że jej decyzja została w tej kwestii niewystarczająco uzasadniona. Uważa ona, że z rozumowania przedstawionego w zaskarżonej decyzji w przedmiocie niezakwestionowania prawdziwości ustaleń faktycznych przez wnioskującą o złagodzenie sankcji wystarczająco jasno wynika, że takie niezakwestionowanie prawdziwości faktów nie może w żadnym wypadku prowadzić do obniżenia kwoty grzywny nałożonej na Saint-Gobain.

401    Komisja uważa wreszcie, że w niniejszej sprawie nie ma żadnego uzasadnienia dla tego, aby Sąd obniżył kwotę grzywny nałożonej na Saint-Gobain w wykonaniu przysługującego mu prawa nieograniczonego orzekania.

 Ocena Sądu

402    Niniejszą część zarzutu należy zbadać, dokonując rozróżnienia pomiędzy z jednej strony możliwością obniżenia kwoty grzywny na podstawie pkt 20–23 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., a z drugiej strony obniżeniem kwoty grzywny z tytułu okoliczności łagodzącej poza programem łagodzenia kar na podstawie pkt 29 wytycznych z 2006 r.

403    Co się tyczy wpierw komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., znajdującego zastosowanie do niniejszej sprawy ratione temporis, należy wskazać, że Komisja uściśliła w nim warunki, w których przedsiębiorstwa współpracujące z nią w toku dochodzenia w sprawie kartelu mogą zostać zwolnione z grzywny lub skorzystać z obniżenia kwoty grzywny, którą musiałyby zapłacić.

404    W pkt 20 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. uściślono, że przedsiębiorstwa niespełniające warunków zwolnienia z grzywny, przewidzianych w sekcji A tego komunikatu, mogą jednak skorzystać z obniżenia kwoty grzywny, która inaczej zostałaby na nie nałożona. Z brzmienia pkt 21 rzeczonego komunikatu wynika, że „[w] celu zakwalifikowania się do zmniejszenia grzywien przedsiębiorstwo musi dostarczyć Komisji takie dowody domniemanego naruszenia, które przyczyniają się [znacząco] do zwiększenia wartości dowodów już będących w posiadaniu Komisji oraz musi wycofać się z udziału w domniemanym naruszeniu najpóźniej z chwilą składania dowodów”.

405    Sąd orzekł niedawno, że w ramach programu łagodzenia kar ustanowionego w komunikacie w sprawie współpracy z 2002 r. postępowanie zmierzające do przyznania przedsiębiorstwu całkowitego zwolnienia z grzywien składa się z trzech odrębnych etapów, przy czym pierwszy z nich polega na złożeniu przez zainteresowane przedsiębiorstwo wniosku do Komisji (wyrok Sądu z dnia 9 września 2011 r. w sprawie T‑12/06 Deltafina przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑5639, pkt 111, 112).

406    W części zatytułowanej „Procedura” pkt 24 i 25 komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. stanowią, co następuje:

„24. Przedsiębiorstwo, które pragnie skorzystać ze zmniejszenia grzywien, powinno dostarczyć Komisji dowody istnienia danego kartelu.

25. Przedsiębiorstwo otrzyma potwierdzenie odbioru z Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji zawierające datę złożenia odpowiednich dowodów. Komisja nie rozważy żadnych dowodów złożonych przez składającego wniosek o zmniejszenie grzywien, póki nie zajmie stanowiska w odniesieniu do już złożonego wniosku o warunkowe zwolnienie z grzywien w związku z tym samym domniemanym naruszeniem”.

407    Z brzmienia tego fragmentu komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. wynika, że aby móc skorzystać z obniżenia kwoty grzywny w ramach programu łagodzenia kar wprowadzonego przez ten komunikat, przedsiębiorstwo musi złożyć do Komisji odpowiedni wniosek i dostarczyć jej dowody dotyczące domniemywanego kartelu wpływającego na konkurencję w Unii. Taka interpretacja zakresu stosowania komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. jest tym bardziej uzasadniona, że program łagodzenia kar pozwala na zróżnicowanie konsekwencji wynikających zasadniczo ze stwierdzenia odpowiedzialności przedsiębiorstw winnych naruszeń art. 81 WE. Wprawdzie korzystne traktowanie przedsiębiorstw współpracujących z Komisją w toku dochodzeń dotyczących tajnych karteli wpływających na Unię może być stosowne, jednak takie traktowanie powinno być zarezerwowane dla przedsiębiorstw skrupulatnie przestrzegających warunków formalnych i materialnych przewidzianych w komunikacie w sprawie współpracy z 2002 r.

408    W niniejszej sprawie Saint-Gobain nie zwróciła się wyraźnie o skorzystanie z komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r. w toku dochodzenia i ogranicza się ona do podniesienia, że w swojej odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie zakwestionowała prawdziwości zarzucanych jej faktów. W związku z tym nie można zarzucać Komisji, że nie starała się ustalić, czy Saint-Gobain mogła skorzystać z obniżenia kwoty grzywny na podstawie tego komunikatu. Na wniosek ten nie wpływa okoliczność, że podejście przyjęte przez Komisję w niniejszej sprawie różni się od wcześniejszej praktyki decyzyjnej, ponieważ praktyka ta w żadnym razie nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji (zob. pkt 245 powyżej). Wynika z tego również, że zastrzeżenie oparte na braku uzasadnienia lub niewystarczającym uzasadnieniu jest bezzasadne w tym zakresie.

409    Nie ma w tym względzie znaczenia fakt, iż Sąd orzekł w przeszłości, że aby skorzystać z obniżenia kwoty grzywny ze względu na niezaprzeczenie faktom, przedsiębiorstwo musi wyraźnie poinformować Komisję o tym, że nie zamierza zaprzeczać prawdziwości faktów, po zapoznaniu się z pismem w sprawie przedstawienia zarzutów (wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑44/00 Mannesmannröhren-Werke przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2223, pkt 303), co miało miejsce w niniejszej sprawie, oraz że w razie złożenia takiego wniosku Komisja zobowiązana jest w konkretnym przypadku przedstawić powody, z jakich uważa jednak, że nie należy przyznać obniżenia kwoty grzywny z tego tytułu (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych T‑236/01, T‑239/01, T‑244/01 do T‑246/01, T‑251/01 i T‑252/01 Tokai Carbon i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1181, pkt 415; ww. w pkt 326 wyrok z dnia 30 września 2009 r. w sprawie Hoechst przeciwko Komisji, pkt 98, 99).

410    Wnioski te były bowiem ściśle związane z okolicznością, że pkt 2 sekcji D zatytułowanej „Znaczące obniżenie kwoty grzywny” komunikatu w sprawie współpracy z 1996 r. przewidywał, że niezakwestionowanie prawdziwości faktów, na których Komisja oparła swoje zarzuty, mogło prowadzić do obniżenia kwoty grzywny, która zostałaby nałożona w razie braku współpracy. Jak słusznie podkreśla Komisja w swoich pismach, taka reguła nie jest już zawarta w komunikacie w sprawie współpracy z 2002 r., który wymienia jedynie – poza sytuacją całkowitego zwolnienia – możliwość obniżenia kwoty grzywny w przypadku, gdy przedsiębiorstwo dostarcza Komisji „dowody domniemanego naruszenia, które przyczyniają się [znacząco] do zwiększenia wartości dowodów już będących w [jej] posiadaniu”.

411    Zastrzeżenie oparte na naruszeniu zasady niedyskryminacji ze względu na to, że wnioskująca o złagodzenia sankcji skorzystała, w przeciwieństwie do Saint-Gobain, z obniżenia kwoty grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., jest bezskuteczne. Oczywiście należy przypomnieć, że dokonując oceny współpracy członków kartelu, Komisja nie może naruszyć zasady równego traktowania (wyrok Sądu z dnia 6 maja 2009 r. w sprawie T‑116/04 Wieland-Werke przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1087, pkt 124), która wymaga, aby podobne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, chyba że takie traktowanie jest obiektywnie uzasadnione (zob. wyrok Trybunału z dnia 15 października 2009 r. w sprawie C‑101/08 Audiolux i in., Zb.Orz. s. I‑9823, pkt 54 i przytoczone tam orzecznictwo). Mając jednak na uwadze rozważania przedstawione w pkt 406–408 powyżej, należy uznać, że Saint-Gobain i wnioskująca o złagodzenie sankcji nie znajdowały się w podobnej sytuacji w świetle komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r.

412    Następnie jeśli chodzi o okoliczności łagodzące wymienione w pkt 29 wytycznych z 2006 r., należy stwierdzić, że Saint-Gobain zarzuca Komisji w istocie nieuwzględnienie reguły przewidzianej w pkt 29 tiret czwarte, zgodnie z którą podstawowa kwota grzywny może zostać obniżona, jeśli dane przedsiębiorstwo „aktywn[nie] współprac[uje] […] z Komisją, wykraczając[…] poza zakres stosowania komunikatu [w sprawie współpracy z 2002 r.] i zakres jego prawnego zobowiązania do współpracy”.

413    Owo zastrzeżenie nie zasługuje jednak na uwzględnienie.

414    Należy wskazać w tym względzie, że pkt 29 tiret czwarte wytycznych z 2006 r., podobnie jak pkt 3 tiret szóste wytycznych z 1998 r., przewiduje możliwość uwzględnienia jako okoliczności łagodzącej faktycznej współpracy przedsiębiorstwa w toku postępowania, wychodzącej poza zakres stosowania komunikatu w sprawie współpracy oraz poza zakres jego prawnego zobowiązania do współpracy.

415    Jednakże w przypadku tajnych karteli Komisja może stosować pkt 29 tiret czwarte wytycznych z 2006 r. tylko wyjątkowo. Stosowanie tego przepisu nie może bowiem prowadzić do pozbawienia skuteczności (effet utile) komunikatu w sprawie współpracy. Z komunikatu tego wynika jasno, że określa on ramy umożliwiające nagradzanie za współpracę w toku dochodzenia prowadzonego przez Komisję przedsiębiorstw, które są lub były stronami tajnych karteli mających wpływ na Unię. W związku z tym przedsiębiorstwa mogą co do zasady uzyskać obniżenie kwoty grzywny z tytułu swojej współpracy tylko, jeżeli spełniają warunki przewidziane w rzeczonym komunikacie (zob. analogicznie wyrok Sądu z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie T‑208/06 Quinn Barlo i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑7953, pkt 270, 271).

416    Zatem Komisja może na przykład ograniczyć stosowanie pkt 29 tiret czwarte wytycznych z 2006 r. do przedsiębiorstwa, które jako pierwsze przekazało jej informacje umożliwiające rozszerzenie dochodzenia i podjęcie środków niezbędnych w celu stwierdzenia poważniejszego lub dłużej trwającego naruszenia (zob. analogicznie ww. w pkt 415 w sprawie Quinn Barlo i in. przeciwko Komisji, pkt 272 i przytoczone tam orzecznictwo).

417    Niniejsza sprawa objęta jest zakresem stosowania komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., którego pkt 1 przewiduje przypadek tajnego kartelu pomiędzy przedsiębiorstwami polegającego na ustalaniu cen i podziale rynków, także poprzez manipulowanie postępowaniami przetargowymi. Wynika z tego, że Komisja słusznie podnosi, iż pkt 29 tiret czwarte wytycznych z 2006 r. powinien w takim wypadku być stosowany tylko wyjątkowo.

418    Sąd wskazuje, że Saint-Gobain nie wyjaśniła ani w toku dochodzenia, które doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji, ani w ramach niniejszej skargi, w jaki sposób sama okoliczność, że nie zakwestionowała ona prawdziwości niektórych faktów, spełniała taki warunek.

419    Po pierwsze Komisja słusznie utrzymuje, że uwzględnienie niezakwestionowania faktów jako okoliczności łagodzącej mogłoby doprowadzić do narażenia na szwank zmiany jej polityki łagodzenia kar wprowadzonej poprzez przyjęcie komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., który charakteryzuje w szczególności tym, że taka okoliczność nie uzasadnia już co do zasady obniżenia kwoty grzywny (zob. pkt 410 powyżej).

420    Po drugie nawet w sprawach, w których komunikat w sprawie współpracy z 1996 r. znajdował zastosowanie, orzeczono już, że jeśli przedsiębiorstwo potwierdza jedynie w ramach współpracy – i to w sposób mniej precyzyjny i wyraźny – niektóre z informacji przekazanych już z tytułu współpracy przez inne przedsiębiorstwo, zakres współpracy ze strony tego przedsiębiorstwa, chociaż może on nie być pozbawiony pewnej użyteczności dla Komisji, nie może być uważany za porównywalny z zakresem współpracy ze strony przedsiębiorstwa, które jako pierwsze dostarczyło rzeczonych informacji. Oświadczenie ograniczające się do potwierdzenia w pewnym stopniu oświadczenia, którym Komisja już dysponowała, nie ułatwia bowiem Komisji zadania w znacznym stopniu, wobec czego nie wystarcza do uzasadnienia obniżenia grzywny ze względu na współpracę (zob. analogicznie ww. w pkt 97 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 455).

421    W tym względzie Sąd stwierdza, że – jak wynika z motywu 120 zaskarżonej decyzji – dowody użyte przez Komisję w celu ustalenia istnienia spornego kartelu i jego funkcjonowania składają się przede wszystkim z dokumentów zajętych przez Komisję podczas kontroli przeprowadzonych w pomieszczeniach różnych uczestniczących w nim przedsiębiorstw w lutym i marcu 2005 r. oraz z oświadczeń złożonych przez wnioskującą o złagodzenie sankcji, popartych dokumentami sporządzonymi w okresie zaistnienia okoliczności faktycznych. Jak wynika z motywu 456 zaskarżonej decyzji, niezakwestionowanie prawdziwości faktów przez Saint-Gobain zostało wykorzystane przez Komisję w celu poparcia pewnych stwierdzeń wywnioskowanych z innych dowodów, którymi dysponowała (zob. w tym względzie w szczególności motywy: 127, 146–148, 165, 187, 218, 255–277, 297–299, 312, 313, 316, 317, 328, 329, 337, 338 i 388 zaskarżonej decyzji).

422    Wynika z tego, że Saint-Gobain nie ma racji, twierdząc, iż poprzez niezakwestionowanie faktów dostarczyła ona Komisji znaczącą wartość dodaną w porównaniu z dowodami, którymi Komisja już dysponowała.

423    Dlatego też zastrzeżenie Saint-Gobain oparte na tym, że Komisja nie uwzględniła zakresu jej współpracy jako okoliczności łagodzącej poza ramami prawnymi komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., nie może zostać przyjęte.

424    Ewentualna wcześniejsza praktyka decyzyjna nie podważa tego wniosku. Okoliczność, że Komisja mogła uznać w innych sprawach, iż pewne elementy stanowiły okoliczności łagodzące dla celów ustalenia kwoty grzywny, nie oznacza bowiem, że Komisja jest zobowiązana do dokonania takiej samej oceny w późniejszej decyzji, gdyż taka praktyka nie stanowi sama w sobie ram prawnych dla grzywien w dziedzinie konkurencji (zob. pkt 245 powyżej i ww. w pkt 97 wyrok z dnia 25 października 2005 r. w sprawie Groupe Danone przeciwko Komisji, pkt 395).

425    Nie ma także znaczenia okoliczność, że na podstawie wcześniejszych wytycznych w sprawie współpracy mogły zostać nałożone grzywny, których wysokość była ogólnie niższa. Skuteczne stosowanie reguł konkurencji Unii wymaga bowiem tego, by Komisja mogła w każdej chwili dostosować poziom grzywien do potrzeb tej polityki, tak że przedsiębiorstwa uczestniczące w postępowaniu administracyjnym mogącym doprowadzić do nałożenia grzywny nie mogą nabyć uzasadnionych oczekiwań co do tego, że Komisja nie przekroczy praktykowanego wcześniej poziomu grzywien, ani co do metody obliczania grzywien (zob. pkt 276 i 277 powyżej).

426    Jeśli chodzi o zastrzeżenie oparte na braku uzasadnienia w zakresie, w jakim zaskarżona decyzja nie wskazuje na okoliczności pozwalające zrozumieć, dlaczego Saint-Gobain nie mogła skorzystać z obniżenia kwoty grzywny na podstawie pkt 29 wytycznych z 2006 r., ono również nie zasługuje na uwzględnienie.

427    Należy przypomnieć w tym względzie, że co się tyczy ustalenia grzywny za naruszenie prawa konkurencji, Komisja spełnia spoczywający na niej obowiązek uzasadnienia, jeżeli wskazuje w decyzji elementy oceny, które umożliwiły jej określenie wagi i czasu trwania popełnionego naruszenia, przy czym nie ma ona obowiązku przedstawiania w decyzji bardziej szczegółowego wyjaśnienia ani danych liczbowych dotyczących metody obliczenia kwoty grzywny (zob. podobnie ww. w pkt 148 wyrok w sprawie Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, pkt 66). Dostateczny charakter takiego uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji, w szczególności do treści aktu, charakteru przywołanych argumentów, a także interesu, jaki w uzyskaniu wyjaśnień mogą mieć adresaci aktu (zob. wyrok Sądu z dnia 28 kwietnia 1994 r. w sprawie T‑38/92 AWS Benelux przeciwko Komisji, Rec. s. II‑211, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo). Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również ogół przepisów prawa regulującego daną dziedzinę (ww. w pkt 146 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, pkt 63).

428    W niniejszej sprawie Saint-Gobain nie zwróciła się do Komisji po otrzymaniu pisma w sprawie przedstawienia zarzutów o przyznanie jej – z tytułu ewentualnej współpracy na podstawie pkt 29 tiret czwarte wytycznych z 2006 r. – obniżki kwoty grzywny, jaką Komisja mogła na nią nałożyć. Saint-Gobain nie mogła ponadto nie wiedzieć z jednej strony, że okoliczność łagodząca przewidziana w pkt 29 tiret czwarte wytycznych z 2006 r., zważywszy na jego brzmienie, znajduje zastosowanie jedynie poza zakresem stosowania komunikatu w sprawie współpracy z 2002 r., a z drugiej strony że, biorąc pod uwagę charakter spornego kartelu, wchodził on w zakres stosowania tego komunikatu. Wreszcie zważywszy w szczególności na motywy 56–59 i 127 zaskarżonej decyzji, należy uznać, że Saint-Gobain mogła zrozumieć, iż Komisja oparła się zwłaszcza na oświadczeniach wnioskującej o złagodzenie sankcji w celu ustalenia spornego naruszenia, oraz że te oświadczenia zostały złożone przed wysłaniem przez Saint-Gobain odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów.

429    Wynika z tego, że po zapoznaniu się z zaskarżoną decyzją Saint-Gobain mogła zrozumieć powody, dla których Komisja nie przyznała jej obniżki kwoty nałożonej na nią grzywny z tytułu okoliczności łagodzącej przewidzianej w pkt 29 tiret czwarte wytycznych z 2006 r., w związku z czym zaskarżona decyzja nie jest w tym względzie niewystarczająco uzasadniona ani też nie brakuje jej uzasadnienia.

430    Część trzecia tego zarzutu jest więc bezzasadna.

431    Po zbadaniu całego zarzutu należy stwierdzić, że jest on zasadny jedynie w zakresie, w jakim dotyczy niezgodności z prawem zaskarżonej decyzji z tego powodu, że Komisja uwzględniła decyzję Szkło płaskie (Włochy) w celu ustalenia okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia po stronie Compagnie i Saint-Gobain.

B –  Sprawa T‑73/09

432    Na wstępie należy wskazać, że w ramach analizy skargi w sprawie T‑56/09 dokonano już badania szeregu zarzutów lub argumentów podniesionych przez Compagnie w sprawie T‑73/09. Chodzi po pierwsze o zarzut dotyczący naruszenia prawa do niezależnego i bezstronnego sądu, po drugie o zarzut dotyczący naruszenia zasady indywidualizacji kar z powodu przypisania Compagnie naruszenia popełnionego przez jedną z jej spółek zależnych, po trzecie o zarzut dotyczący naruszenia zasad niedziałania kar wstecz i uzasadnionych oczekiwań oraz wreszcie po czwarte o zarzut dotyczący błędnego stosowania art. 23 rozporządzenia nr 1/2003 w odniesieniu do uwzględnienia powrotu do naruszenia jako okoliczności obciążającej i naruszenia zasady proporcjonalności.

433    Poniższe rozważania odnoszą się zatem wyłącznie do zarzutu dotyczącego zasadniczo naruszenia art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w zakresie, w jakim Komisja popełniła błąd w ocenie obrotu służącego jako punkt odniesienia przy obliczaniu pułapu grzywny, oraz naruszenia prawa do obrony i braku uzasadnienia.

 Argumenty stron

434    W ramach tego zarzutu Compagnie zarzuca Komisji, iż owa instytucja nie rozważyła w zaskarżonej decyzji okoliczności wskazujących na to, że cały obrót grupy Saint-Gobain mógł zostać uwzględniony przy obliczaniu pułapu grzywny określonego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Przepis ten, tak jak jest on interpretowany przez sąd Unii, nie pozwala bowiem na nałożenie grzywny wyższej niż 10% obrotu danego przedsiębiorstwa, zdefiniowanego jako jeden podmiot gospodarczy. Według Compagnie z zaskarżonej decyzji wynika, że decyzja ta dotyczy jedynie praktyk odnoszących się do określonych działań grupy Saint-Gobain w ramach jej działu „Szyby”, a nie pozostałych działań tej grupy, które stanowią przedmiot odrębnych przedsiębiorstw.

435    Według Compagnie wynika z tego, że Komisja powinna obliczyć pułap grzywny, ograniczając się do obrotu działu „Szyby” grupy Saint-Gobain. W takim przypadku grzywna nie mogłaby w żadnym razie przekroczyć kwoty 560 mln EUR. Compagnie wnioskuje z tego, że nałożona na nią grzywna, którą ma obowiązek zapłacić solidarnie z Saint-Gobain, jest nadmierna i nieproporcjonalna.

436    Ponieważ Komisja nie przedstawiła w zaskarżonej decyzji żadnego wyjaśnienia w tym względzie, decyzja ta jest ponadto pozbawiona uzasadnienia.

437    Na etapie repliki Compagnie podniosła jeszcze, że skoro pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie wskazywało, iż uwzględnienie całego obrotu grupy Saint-Gobain było uzasadnione istnieniem domniemania wywierania przez nią decydującego wpływu na wszystkie jej spółki zależne, nie mogła ona skutecznie podnieść swoich praw w tym względzie przed wydaniem zaskarżonej decyzji. Wynika z tego, że Komisja działała z naruszeniem jej prawa do obrony.

438    Komisja nie zgadza się z tą krytyką. Podnosi ona przede wszystkim, że uwzględniła całkowity obrót grupy Saint-Gobain w zaskarżonej decyzji jedynie w celu ustalenia, czy należało zastosować pułap w wysokości 10%, przewidziany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Przypomina ona następnie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pułap ten należy obliczać na podstawie łącznego obrotu wszystkich spółek tworzących jeden podmiot gospodarczy, który popełnił naruszenie art. 81 WE, ponieważ tylko ten obrót wskazuje na znaczenie i wpływ tego przedsiębiorstwa na rynek. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że Komisja jest uprawniona do uwzględnienia przy obliczaniu tego pułapu skonsolidowanego obrotu spółki dominującej stojącej na czele przedsiębiorstwa uczestniczącego w naruszeniu. Wartość ta obejmuje obrót różnych spółek zależnych grupy, bez konieczności formalnego przypisania odpowiedzialności za naruszenie wszystkim tworzącym ją przedsiębiorstwom.

439    W niniejszej sprawie Komisja wykazała w wystarczającym stopniu, że Compagnie wywiera decydujący wpływ na politykę handlową jej spółek zależnych, w związku z czym te różne spółki tworzą razem jedno przedsiębiorstwo. Dlatego też obliczenie pułapu wskazanego w poprzednim punkcie powinno nastąpić na podstawie skonsolidowanego obrotu całej grupy Saint-Gobain. Nie ma w tym względzie znaczenia okoliczność, że Compagnie osiąga własny niski obrót, ponieważ całkowity obrót grupy Saint-Gobain figuruje w jej rocznych sprawozdaniach. Ponadto pułap w wysokości 10% nie znajduje zastosowania do obrotu osiąganego z tytułu działalności związanej bezpośrednio z naruszeniem, ani do zysków osiągniętych w trakcie naruszenia, ani do obrotu uzyskanego tylko przez tę część grupy Saint-Gobain, do której należą spółki zależne, które są bezpośrednio odpowiedzialne za naruszenie w roku poprzedzającym wydanie decyzji.

440    Komisja nie zgadza się z zastrzeżeniem dotyczącym braku uzasadnienia w zakresie obliczenia pułapu grzywny przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Podnosi ona, że pułap ten odnosi się do obrotu przedsiębiorstwa, którego dotyczy decyzja nakładająca karę, wydana na podstawie tego rozporządzenia. Dlatego też Compagnie, jako adresat zaskarżonej decyzji, mogła zweryfikować, czy nałożona na nią grzywna nie przekraczała tego pułapu.

441    Wreszcie jeśli chodzi o podniesione w replice zastrzeżenie dotyczące naruszenia prawa do obrony, Komisja uważa, że jest to nowy zarzut, który w konsekwencji jest niedopuszczalny. W każdym razie podnosi ona, że prawo do obrony Compagnie nie zostało naruszone w niniejszej sprawie, ponieważ nie miała ona obowiązku poinformowania tej ostatniej o konkretnych wskaźnikach dotyczących poziomu grzywny, którą zamierzała na nią nałożyć, lub o obrocie użytym do zweryfikowania, czy nie został przekroczony pułap przewidziany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Komisja dodaje, że zgodnie z orzecznictwem wskazała ona w piśmie w sprawie przedstawienia zarzutów, w jakim charakterze zarzucała Compagnie podnoszone fakty.

 Ocena Sądu

442    Na wstępie należy stwierdzić, że poprzez odesłanie do art. 41 karty praw podstawowych poczynione w piśmie uzupełniającym na poparcie niniejszego zarzutu Compagnie nie podnosi żadnego nowego zarzutu czy zastrzeżenia w stosunku do zarzutów i zastrzeżeń wymienionych w skardze. Wynika z tego, że argument ten jest dopuszczalny, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 301 powyżej.

443    Co do istoty należy następnie przypomnieć, że – jak wynika z analizy przeprowadzonej w pkt 206–247 powyżej – Komisja słusznie przypisała w niniejszej sprawie Compagnie zachowania Saint-Gobain o znamionach naruszenia.

444    Niniejszy zarzut podnosi jednak kwestię znaczenia, jakie należy przypisać pojęciu obrotu „przedsiębiorstwa” biorącego udział w naruszeniu, wymienionemu w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, w sytuacji gdy z jednej strony Komisja słusznie przypisuje spółce dominującej odpowiedzialność za zachowanie o znamionach naruszenia jednej spółki zależnej lub większej ich liczby, działających w określonym sektorze gospodarki, a z drugiej strony ta spółka dominująca posiada inne spółki zależne działające w różnych sektorach, jeśli w spornej decyzji nie wykazano decydującego wpływu spółki dominującej na owe spółki zależne. Jak wskazuje Compagnie, od podejścia do tej kwestii zależy stwierdzenie w niniejszej sprawie ewentualnego przekroczenia pułapu grzywny, do zapłaty której jest zobowiązana solidarnie z Saint-Gobain.

445    W tym względzie należy przede wszystkim oddalić zastrzeżenie Compagnie dotyczące braku uzasadnienia w odniesieniu do wysokości obrotu przyjętego przez Komisję jako punkt odniesienia celem sprawdzenia, czy grzywna, którą nałożyła na przedsiębiorstwo tworzone przez Compagnie i Saint-Gobain, nie przekracza pułapu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

446    W istocie skoro omawiany pułap odnosi się do obrotu przedsiębiorstwa, które popełniło naruszenie i jest adresatem decyzji, lub związku przedsiębiorstw, który dopuścił się naruszenia i jest adresatem decyzji, zakłada się, że takie przedsiębiorstwo lub związek przedsiębiorstw może zbadać przestrzeganie tego pułapu. Przedsiębiorstwo to lub ów związek przedsiębiorstw musi bowiem wiedzieć nie tylko o istnieniu omawianego pułapu prawnego, ale również znać kwotę swojego własnego obrotu. Mogą one zatem ocenić, pomimo braku jakiegokolwiek wyjaśnienia w tej kwestii w decyzji nakładającej na nie grzywnę, czy nałożona na nie grzywna przekroczyła pułap 10%. Wynika z tego, że nie jest wymagane żadne szczegółowe uzasadnienie w odniesieniu do stosowania tego pułapu (wyrok Sądu z dnia 13 grudnia 2006 r. w sprawach połączonych T‑217/03 i T‑245/03 FNCBV przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4987, pkt 237, 238).

447    W każdym razie należy stwierdzić, iż w motywie 13 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała w szczególności, że całkowity skonsolidowany obrót grupy Saint-Gobain wynosił w 2007 r. 43,4 mld EUR oraz że obrót uzyskany przez Saint-Gobain w tym samym roku obrotowym wynosił 5,611 mld EUR. Ponadto jak jednak wynika z motywów 593–623 zaskarżonej decyzji, Komisja przypisała w niniejszej sprawie Compagnie naruszenie popełnione przez Saint-Gobain, stwierdzając mianowicie w motywie 622 zaskarżonej decyzji, że różne spółki zależne grupy Saint-Gobain uczestniczące w naruszeniu tworzyły z Compagnie jedno przedsiębiorstwo. Komisja przypomniała także w motywie 710 zaskarżonej decyzji, że zgodnie z art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 grzywna nie może przekroczyć 10% całkowitego obrotu osiągniętego w poprzednim roku obrotowym przez każde przedsiębiorstwo i związek przedsiębiorstw, biorące udział w naruszeniu. Wreszcie z motywów 710–712 zaskarżonej decyzji wynika przynajmniej w sposób dorozumiany, że Komisja uznała w niniejszej sprawie, iż grzywna, do zapłaty której są solidarnie zobowiązane Saint-Gobain i Compagnie, nie przekraczała tego pułapu.

448    Należy zatem uznać, że zapoznawszy się z zaskarżoną decyzją, Compagnie mogła zrozumieć, iż Komisja – opierając się na skonsolidowanym obrocie grupy Saint-Gobain oraz na decydującym wpływie wywieranym przez Compagnie na politykę handlową Saint-Gobain – zweryfikowała, czy nałożona na to przedsiębiorstwo grzywna nie przekraczała pułapu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003.

449    Następnie w odniesieniu do zastrzeżenia dotyczącego przekroczenia pułapu przewidzianego w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 należy przede wszystkim przypomnieć, że górna granica kwoty grzywny wskazana w tym przepisie służy uniknięciu nakładania grzywien, których przedsiębiorstwa przewidywalnie nie będą w stanie zapłacić ze względu na ich wielkość określoną na podstawie ich całkowitego obrotu, choćby w sposób przybliżony i niedoskonały. Chodzi zatem o granicę mającą jednolite zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw i uzależnioną od wielkości każdego z nich, która służy uniknięciu nadmiernych i nieproporcjonalnych grzywien (ww. w pkt 116 wyrok w sprawach połączonych Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, pkt 280 i 281; zobacz podobnie wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie T‑52/03 Knauf Gips przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 452). W ten sposób art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 zakazuje Komisji jedynie nałożenia grzywny przekraczającej pułap 10% obrotu danego przedsiębiorstwa, który to pułap zostaje ustalony w odniesieniu do roku obrotowego poprzedzającego dzień wydania decyzji (ww. w pkt 149 wyrok w sprawie Sarrió przeciwko Komisji, pkt 85; ww. w pkt 86 wyrok w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 593).

450    Ten pułap w wysokości 10% powinien być obliczony na podstawie łącznego obrotu wszystkich spółek tworzących jednolity podmiot gospodarczy działający jako przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE, ponieważ jedynie łączny obrót tych spółek może stanowić informację o wielkości i sile gospodarczej rozpatrywanego przedsiębiorstwa (wyrok Sądu z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie T‑9/99 HFB i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1487, pkt 528, 529; ww. w pkt 210 wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 90; wyrok Sądu z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie T‑79/06 Sachsa Verpackung przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 107). Tak więc zgodnie z orzecznictwem Komisja nie popełnia błędu, przyjmując jako podstawę obliczenia pułapu grzywny skonsolidowany obrót danej spółki holdingowej, gdy domniemanie decydującego wpływu wywieranego przez tę ostatnią na politykę handlową jej spółki zależnej lub spółek zależnych biorących udział w naruszeniu nie zostało obalone (zob. podobnie ww. w pkt 210 wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 91; ww. w pkt 311 wyrok w sprawie ThyssenKrupp Liften Ascenseurs przeciwko Komisji, pkt 288; wyroki Sądu: z dnia 5 października 2011 r. w sprawie T‑39/06 Transcatab przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑6831, pkt 129; z dnia 12 października 2011 r. w sprawie T‑41/05 Alliance One International przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑7101, pkt 166).

451    Ponadto, jak słusznie podnosi Komisja, pułap przewidziany w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 ma odrębny i autonomiczny cel w stosunku do celu wynikającego z kryteriów wagi i czasu trwania naruszenia (ww. w pkt 449 wyrok w sprawie Knauf Gips przeciwko Komisji, pkt 452). Tak więc oceny tego pułapu należy dokonywać w odniesieniu do wielkości i siły gospodarczej danego przedsiębiorstwa, ponieważ pułap ten służy uniknięciu nakładania grzywny, której rozpatrywane przedsiębiorstwo przewidywalnie nie będzie w stanie zapłacić.

452    Skonsolidowany obrót grupy Saint-Gobain lepiej odzwierciedla wielkość i siłę gospodarczą przedsiębiorstwa wskazanego w zaskarżonej decyzji, niż tylko część tego obrotu uzyskana przez dział „Szyby” tej grupy (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 15 marca 2000 r. w sprawach połączonych T‑25/95, T‑26/95, T‑30/95 do T‑32/95, T‑34/95 do T‑39/95, T‑42/95 do T‑46/95, T‑48/95, T‑50/95 do T‑65/95, T‑68/95 do T‑71/95, T‑87/95, T‑88/95, T‑103/95 i T‑104/95 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑491, pkt 5040; ww. w pkt 450 wyrok w sprawie HFB i in. przeciwko Komisji, pkt 529). Nie ma w tym względzie znaczenia to, że Komisja nie ustaliła w zaskarżonej decyzji, iż Compagnie wywierała decydujący wpływ na politykę handlową wszystkich swoich spółek zależnych.

453    Wynika z tego, że okoliczność, iż grupa Saint-Gobain działa w różnych sektorach przemysłu, takich jak szyby, innowacyjne materiały, produkty budowlane czy też opakowania szklane, nie może sama w sobie uzasadnić przyjęcia niższego obrotu niż skonsolidowany obrót tej grupy w celu obliczenia pułapu grzywny, nawet jeśli naruszenie stwierdzone w zaskarżonej decyzji dotyczy tylko jednego z tych sektorów.

454    Ponadto, jak przypomniano w pkt 443 powyżej, Komisja ustaliła, że dla potrzeb stosowania art. 81 WE Compagnie tworzyła jednostkę gospodarczą z działem „Szyby” grupy Saint-Gobain. W takim przypadku zgodnie z orzecznictwem Komisja ma prawo uwzględnić obrót spółki dominującej celem ustalenia grzywny na wystarczająco odstraszającym poziomie (zob. podobnie ww. w pkt 311 wyrok w sprawie ThyssenKrupp Liften Ascenseurs przeciwko Komisji, pkt 445). Cel ten byłby zagrożony, gdyby – jak sugeruje w istocie Compagnie – do obliczenia pułapu grzywny mógł służyć wyłącznie obrót spółek bezpośrednio uczestniczących w naruszeniu (wyrok Sądu z dnia 13 września 2010 r. w sprawie T‑26/06 Trioplast Wittenheim przeciwko Komisji, niepublikowany w Zbiorze, pkt 115).

455    Wniosek ten nie jest niezgodny z rozumowaniem Sądu w ww. w pkt 449 wyroku w sprawie Knauf Gips przeciwko Komisji. W wyroku tym w celu ustalenia, czy światowy obrót osiągnięty przez wszystkie spółki grupy Knauf mógł służyć do obliczenia pułapu grzywny, Sąd zbadał z jednej strony, czy grupa Knauf stanowiła jednostkę gospodarczą w rozumieniu prawa konkurencji, a drugiej strony, czy Komisja wykazała w stopniu wystarczającym z punktu widzenia prawa, że Knauf Gips AG, skarżąca w tej sprawie, byłą osobą prawną, która stojąc na czele grupy Knauf, była odpowiedzialna za koordynowanie jej działalności (ww. w pkt 449 wyrok w sprawie Knauf Gips przeciwko Komisji, pkt 339). Podejście to zostało jednak uzasadnione w tamtym przypadku okolicznością, że w decyzji, której stwierdzenia nieważności domagano się w tamtej sprawie, Komisja nie mogła zidentyfikować osoby prawnej kierującej grupą spółek tworzących przedsiębiorstwo odpowiedzialne za naruszenie, któremu można by było przypisać naruszenia popełnione przez różne tworzące je spółki (ww. w pkt 449 wyrok w sprawie Knauf Gips przeciwko Komisji, pkt 337). Tymczasem w niniejszej sprawie Komisja mogła słusznie przypisać Compagnie, spółce holdingowej grupy Saint-Gobain, działania Saint-Gobain.

456    Wreszcie jeśli chodzi o zastrzeżenie dotyczące naruszenia prawa do obrony, jako że Komisja nie umożliwiła Compagnie, przed wydaniem zaskarżonej decyzji, wykazania, iż nie wywierała ona decydującego wpływu na politykę handlową wszystkich swoich spółek zależnych, należy stwierdzić, że – nawet przyjmując, iż jest ono dopuszczalne pomimo podniesienia go dopiero na etapie repliki – jest ono w każdym razie bezzasadne. Jak podkreślono bowiem w pkt 452 powyżej, obliczenie pułapu grzywny nałożonej na Compagnie i Saint-Gobain na podstawie skonsolidowanego obrotu grupy Saint-Gobain nie było uzależnione od wywierania decydującego wpływu przez Compagnie na politykę handlową wszystkich jej spółek zależnych.

457    Wynika z tego, że Komisja nie naruszyła art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, posługując się skonsolidowanym obrotem grupy Saint-Gobain w celu ustalenia pułapu grzywny, jaka mogła zostać nałożona w tym przypadku na Compagnie i Saint-Gobain. Należy stwierdzić, że grzywna w wysokości 880 mln EUR nałożona łącznie na Compagnie i Saint-Gobain jest niższa od tak obliczonego pułapu.

458    Niniejszy zarzut należy zatem oddalić jako bezzasadny.

C –  Wnioski w przedmiocie obu skarg w odniesieniu do żądań stwierdzenia nieważności

459    W świetle powyższych rozważań należy uwzględnić żądania stwierdzenia nieważności złożone przez Compagnie i Saint-Gobain jedynie w zakresie, w jakim zmierzają one do stwierdzenia, że Komisja niesłusznie uwzględniła decyzję Szkło płaskie (Włochy) w celu ustalenia w stosunku do nich okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia.

III –  W przedmiocie żądań zmierzających do wykonania przez Sąd nieograniczonego prawa orzekania

460    Saint-Gobain i Compagnie wnoszą też do Sądu, aby wykonał w niniejszej sprawie przysługujące mu nieograniczone prawo orzekania i obniżył nałożoną na nie grzywnę.

461    Sąd przypomina na wstępie, że nieograniczone prawo orzekania przyznane mu w dziedzinie konkurencji na podstawie art. 229 WE w art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 uprawnia go – poza zwykłą kontrolą zgodności kary z prawem, która pozwala jedynie na oddalenie skargi o stwierdzenie nieważności lub stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu – do zmiany zaskarżonego aktu, nawet jeżeli nie stwierdza on jego nieważności, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności faktycznych, w szczególności poprzez modyfikację nałożonej grzywny, jeśli kwestia jej wysokości zostanie poddana jego ocenie (zob. wyrok Trybunału z dnia 3 września 2009 r. w sprawie C‑534/07 P Prym i Prym Consumer przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑7415, pkt 86 i przytoczone tam orzecznictwo; ww. w pkt 86 wyrok w sprawach połączonych Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, pkt 692; ww. w pkt 100 wyrok w sprawie Romana Tabacchi przeciwko Komisji, pkt 265).

462    W niniejszej sprawie należy zbadać kolejno: po pierwsze argument Saint-Gobain, zgodnie z którym od podstawy obliczenia grzywny należy odjąć wartość sprzedaży dokonanej podobno poza EOG, po drugie argument Saint-Gobain, zgodnie z którym wartość sprzedaży uzyskana w 1999 r. nie powinna zostać wykorzystana w 1998 r. w celu obliczenia grzywny, po trzecie konsekwencje, jakie należy wyciągnąć w razie potrzeby z faktu niezgodności z prawem zaskarżonej decyzji w odniesieniu do uwzględnienia decyzji Szkło płaskie (Włochy) w celu ustalenia powrotu do naruszenia przez Compagnie i Saint-Gobain, oraz wreszcie po czwarte nowy zarzut podniesiony na rozprawie przez Compagnie, dotyczący przekroczenia rozsądnego terminu.

A –  W przedmiocie wartości sprzedaży uzyskanej podobno przez Saint-Gobain poza EOG

463    Saint-Gobain twierdzi, że sprzedaż, jakiej dokonała poza EOG, powinna zostać odjęta od podstawy obliczenia grzywny, nawet jeśli zaskarżona decyzja nie jest niezgodna z prawem w tym zakresie. Odnosi się ona w tym względzie do pkt 13 wytycznych z 2006 r., w myśl którego tylko obrót osiągnięty w EOG jest uwzględniany przy obliczaniu grzywien nakładanych w przypadkach naruszenia art. 81 WE.

464    W motywie 33 zaskarżonej decyzji Komisja wskazała, że zakres geograficzny rynku objętego spornym kartelem odpowiada w całości EOG.

465    W piśmie skierowanym do Komisji w dniu 28 stycznia 2008 r. w odpowiedzi na wystosowane przez Komisję żądanie udzielenia informacji z dnia 10 grudnia 2007 r. Saint-Gobain nawiązała do wielkości rocznego obrotu za lata obrotowe 2001–2004, odpowiadającego mianowicie sprzedaży dokonanej poza EOG. W piśmie skierowanym do Komisji w dniu 22 sierpnia 2008 r. w odpowiedzi na jej nowe żądanie udzielenia informacji z dnia 25 lipca 2008 r. Saint-Gobain uzupełniła te informacje, wskazując na część wielkości rocznego obrotu za lata obrotowe 1999 i 2000 odpowiadającą również sprzedaży dokonanej według tego przedsiębiorstwa poza EOG.

466    Komisja uważa jednak, że nie należy odejmować sprzedaży podobno dokonanej poza EOG od całkowitych kwot obrotu, o którym poinformowała ją Saint-Gobain.

467    W ramach środków organizacji postępowania Sąd wezwał Saint-Gobain do przekazania wszelkich dokumentów mogących poprzeć twierdzenie o prawdziwości obrotu osiągniętego podobno poza EOG, łącznie z przedstawieniem umów sprzedaży, oraz do wskazania producentów, do których odnosi się sprzedaż ujęta w tych danych liczbowych. Saint-Gobain została również wezwana do ustosunkowania się do argumentów przedstawionych przez Komisję w jej duplice celem wykluczenia konieczności odjęcia omawianych wielkości od podstawy obliczenia nałożonej na nią grzywny.

468    Sąd uważa w tym względzie przede wszystkim, że Saint-Gobain nie ma racji, twierdząc, iż okoliczność, że argumenty wymienione w pkt 167 i 168 powyżej zostały podniesione przez Komisję dopiero na etapie dupliki, sugeruje, iż włączyła ona sprzedaż dokonaną poza EOG do podstawy obliczania grzywny przez pomyłkę.

469    Należy bowiem przypomnieć po pierwsze, że te wyjaśnienia zostały przedstawione przez Komisję na etapie dupliki w odpowiedzi na nowy zarzut podniesiony przez Saint-Gobain w replice, dotyczący właśnie tego domniemywanego błędu. Po drugie w żądaniach udzielenia informacji z dnia 10 grudnia 2007 r. i z dnia 25 lipca 2008 r. Komisja zwróciła się do Saint-Gobain o przekazanie informacji o jej obrocie osiągniętym w EOG w kilku kolejnych latach obrotowych. W każdym z tych żądań Komisja wezwała Saint-Gobain do dostarczenia, w miarę możliwości, poświadczonych danych liczbowych oraz do wyszczególnienia obrotu uzyskanego w zakresie każdego odnośnego producenta samochodów. Tymczasem w toku dochodzenia Saint-Gobain nie przedstawiła żadnego dowodu wskazującego na to, że procentowo określona część obrotu, którego odjęcia domagała się od obrotu, o którym wcześniej poinformowała Komisję, rzeczywiście odpowiadała sprzedaży dokonanej poza EOG.

470    Sąd wskazuje ponadto, że Saint-Gobain przedstawiła szereg faktur lub wykazów faktur odnoszących się do sprzedaży dokonanej poza EOG w latach 1999–2003. Z tabeli zawartej w pkt 11 pisma skierowanego przez Saint-Gobain do Sądu w dniu 12 listopada 2012 r. wynika, że odnośnymi producentami są [poufne]. Szyby, do których odnoszą się te faktury, przeznaczone były dla zakładów produkcyjnych, które w czasie zaistnienia okoliczności faktycznych znajdowały się poza EOG ([poufne]).

471    W tym względzie po pierwsze należy wskazać, że faktury i wykazy faktur przedstawione przez Saint-Gobain potwierdzają jedynie część wartości sprzedaży zrealizowanej przez to przedsiębiorstwo poza EOG w okresie naruszenia. Saint-Gobain przedstawiła bowiem jedynie faktury lub wykazy faktur odnoszące się do lat 2002 i 2003 dotyczące sprzedaży szyb dla [poufne] i dla [poufne]. W niektórych przypadkach, odnoszących się mianowicie do sprzedaży dla [poufne], nie przedstawiono żadnych faktur.

472    Saint-Gobain stara się uzasadnić braki w zakresie dokumentów składających się na jej akta sprawy, wskazując w szczególności na upływ długiego czasu od tamtych wydarzeń, który spowodował, że zniknęło wiele dokumentów księgowych lub innych, mających charakter dowodowy. Ten ostatni argument nie może jednak zostać uwzględniony. Saint-Gobain mogła bowiem przedstawić Komisji dokumenty mające charakter dowodowy w toku dochodzenia, czego wyraźnie zaniechała z powodu zarówno „relatywnie nieznacznej kwoty” tej sprzedaży, jak i „znacznych trudności, które musiałaby pokonać w celu uzyskania z [międzynarodowej bazy danych handlowych Saint-Gobain] obrotu odnoszącego się do tej sprzedaży poza [EOG]”. Należy podkreślić w tej kwestii, że – wbrew twierdzeniom Saint-Gobain – pytania, które Komisja skierowała do niej wielokrotnie w toku dochodzenia, były wystarczająco precyzyjne, aby mogła ona zrozumieć konieczność przedstawienia dowodów potwierdzających prawdziwość wartości sprzedaży poza EOG, do której przedsiębiorstwo to nawiązywało. Saint-Gobain nie ma także racji, sugerując, że Komisja nie zwróciła jej uwagi w wystarczający sposób na znaczenie rozdziału obrotu przypadającego na producenta. Na nieprawdziwość tego twierdzenia wskazuje bowiem brzmienie kwestionariuszy skierowanych do Saint-Gobain przez Komisję w dniu 10 grudnia 2007 r. i w dniu 25 lipca 2008 r.

473    Po drugie należy zauważyć, że zgodnie z zaskarżoną decyzją wszyscy producenci wymienieni w pkt 470 powyżej byli objęci zmową członków „klubu”. Wprawdzie Saint-Gobain przyznaje w odpowiedzi na pytania Sądu, że ta sprzedaż odbywała się częściowo w ramach szerszej relacji handlowej regulowanej przez umowę ramową zawartą z podmiotem należącym do producenta, położonym w EOG, utrzymuje ona jednak, że omawiana sprzedaż była wynikiem zamówień na dostawę złożonych przez spółki zależne położone poza EOG oraz że szyby były dostarczane do zakładów produkcyjnych położonych poza EOG. Saint-Gobain stwierdziła także na rozprawie, że centrale zakupów grup samochodowych w EOG nie były systematycznie odpowiedzialne za negocjowanie umów o dostawy.

474    Należy jednak stwierdzić przede wszystkim, że Saint-Gobain nie przedstawia – poza jedną umową ramową zawartą z [poufne], zbadaną w pkt 475 poniżej – żadnych wyjaśnień dotyczących obrotu wskazanego w tabeli zawartej w pkt 10 jej pisemnej odpowiedzi na pytania Sądu, który nie został osiągnięty w ramach szerszej relacji handlowej regulowanej przez umowę ramową zawartą z producentem samochodów położonym w EOG. Sąd wskazuje ponadto w tym względzie, że nawet niektóre dokumenty przedstawione przez Saint-Gobain w odpowiedzi na pytania Sądu opisują model handlowy zcentralizowanych zakupów na poziomie producentów samochodów w EOG. Należy w tej kwestii odnieść się do postępowania przetargowego zorganizowanego przez [poufne], dotyczącego w szczególności dostaw przednich szyb dla zakładu produkcyjnego tego producenta w [poufne] oraz do umowy pomiędzy Saint-Gobain a [poufne] dotyczącej dostawy szyb dla fabryki [poufne].

475    Następnie jeśli chodzi o umowę zawartą pomiędzy Saint-Gobain i [poufne], prawdą jest, że przyczynia się ona do wykazania, że obrót uzyskany przez Saint-Gobain w tym kontekście nie był obrotem osiągniętym na podstawie umowy ramowej zawartej z producentem mającym siedzibę w EOG. Sąd wskazuje jednak, że jest to jedyny dokument przedstawiony przez Saint-Gobain na poparcie obrotu wymienionego w tabeli zawartej w pkt 10 jej odpowiedzi na pytania Sądu dotyczące dostaw dla tego producenta w [poufne] w okresie naruszenia. W braku jakichkolwiek innych dowodów, takich jak faktury lub dokumenty księgowe, Sąd nie może upewnić się co do prawdziwości przedstawionych danych liczbowych. Jest tak tym bardziej, że umowa zawarta przez Saint-Gobain z [poufne] nie zawiera danych liczbowych ani co do stosowanych cen, ani co do liczby szyb sprzedanych na podstawie tej umowy.

476    Należy wreszcie zaznaczyć, że sprzedaż, jakiej Saint-Gobain dokonała podobno poza EOG, dotyczyła zakładów produkcyjnych producentów samochodów położonych w państwach sąsiadujących z EOG, z których większość przystąpiła do Unii już po zakończeniu naruszenia. Jak Komisja słusznie podniosła na rozprawie, nie budzi żadnych wątpliwości to, że przynajmniej część samochodów wyprodukowanych w tych zakładach i wyposażonych w szyby, do których Saint-Gobain odnosi się w wyżej wymienionej tabeli, została sprzedana w EOG. Można zatem racjonalnie przyjąć, że istnieje ścisły związek pomiędzy tą sprzedażą a rynkiem wewnętrznym.

477    W tych okolicznościach argumenty przedstawione przez Saint-Gobain celem uzasadnienia obniżenia kwoty grzywny ze względu na fakt, że część jej obrotu została uzyskana poza EOG, nie mogą zostać przyjęte.

B –  W przedmiocie wartości sprzedaży, którą należy uwzględnić za rok 1998

478    Jeśli chodzi o obrót, który powinien zostać uwzględniony za rok 1998, należy przypomnieć, że Saint-Gobain nie poinformowała w toku dochodzenia o obrocie przypadającym na producenta, dotyczącym tego roku. Dlatego też, jak już wspomniano w pkt 138 powyżej, Komisja uwzględniła za rok 1998 wartość sprzedaży na producenta, jaka została jej dostarczona przez Saint-Gobain dla najbliższego roku objętego okresem naruszenia, mianowicie dla roku 1999.

479    Saint-Gobain utrzymuje natomiast, że rynek szkła samochodowego zanotował wzrost pomiędzy rokiem 1998 a 1999, w związku z czym uwzględnienie wartości sprzedaży rzeczywiście dokonanej w 1998 r. w celu ustalenia podstawy obliczania grzywny byłoby dla niej korzystniejsze niż uwzględnienie wartości sprzedaży w 1999 r. także dla roku 1998.

480    Należy stwierdzić w tym względzie, że argumentacja Saint-Gobain jest niejasna, a ponadto nie jest poparta żadnymi dowodami. Poza tym zarówno w toku dochodzenia, jak i w swoich pismach Saint-Gobain wskazała, że nie mogła dostarczyć dokładnych danych dotyczących obrotu na producenta za rok 1998.

481    W tych okolicznościach nie można przyjąć w niniejszej sprawie innego podejścia niż to, które przyjęła Komisja przy obliczaniu grzywny, oraz nie należy odnosić się – celem ustalenia obrotu za rok 1998 – do innej wartości sprzedaży niż ta, którą Saint-Gobain uzyskała w roku 1999.

C –  W przedmiocie konsekwencji niezgodności z prawem zaskarżonej decyzji w odniesieniu do uwzględnienia decyzji Szkło płaskie (Włochy) w celu ustalenia powrotu do naruszenia

482    Należy orzec w przedmiocie konsekwencji niezgodności z prawem zaskarżonej decyzji w odniesieniu do uwzględnienia decyzji Szkło płaskie (Włochy) w celu ustalenia okoliczności obciążającej w postaci powrotu do naruszenia po stronie Saint-Gobain i Compagnie.

483    Trybunał wskazuje na wstępie, że zarzut oparty na naruszeniu reguł dotyczących powrotu do naruszenia został podniesiony zarówno przez Saint-Gobain, jak i przez Compagnie, oraz że zarzut ten został częściowo uwzględniony w ramach skarg przez nie wniesionych (zob. pkt 308–321 powyżej).

484    Należy również przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 461 powyżej Sąd, wykonując przysługujące mu nieograniczone prawo orzekania, może, jeśli uzna to za niezbędne, zastąpić ocenę Komisji swoją własną oceną w odniesieniu do obliczania grzywny, także jeśli chodzi o konsekwencje, jakie należy wyciągnąć ze stwierdzenia, że przedsiębiorstwo wykazuje skłonność do naruszania reguł konkurencji Unii.

485    Poziom podwyższenia podstawowej kwoty grzywny z tytułu powrotu do naruszenia ma odzwierciedlać wagę przykładaną do powtarzania zachowań niezgodnych z prawem konkurencji Unii. Zgodnie z zaskarżoną decyzją podwyższenie o 60% podstawowej kwoty grzywny było uzasadnione zarówno w świetle decyzji Szkło płaskie (Benelux), jak i decyzji Szkło płaskie (Włochy). Biorąc pod uwagę okoliczność, że tylko pierwsza z tych decyzji może zostać uwzględniona w celu stwierdzenia powrotu do naruszenia, oraz że co więcej, owa decyzja była najbardziej oddalona w czasie od początku naruszenia, którego dotyczy zaskarżona decyzja, należy uznać, że powtórzenie przez Saint-Gobain i Compagnie zachowania o znamionach naruszenia ma mniejszą wagę niż waga przyjęta przez Komisję w zaskarżonej decyzji.

486    W świetle tych okoliczności określoną procentowo wysokość podwyższenia z tytułu powrotu do naruszenia należy zmniejszyć do 30%, w związku z czym grzywna, do zapłaty której zobowiązane są solidarnie Saint-Gobain i Compagnie, zostaje ustalona na kwotę 715 mln EUR.

D –  W przedmiocie nowego zarzutu podniesionego przez Compagnie na rozprawie, dotyczącego przekroczenia rozsądnego terminu

487    Compagnie podniosła na rozprawie nowy zarzut dotyczący przekroczenia rozsądnego terminu z uwagi na zbyt długi czas trwania postępowania administracyjnego i sądowego. Compagnie podkreśla w tym względzie, że ponad 7 lat upłynęło pomiędzy przyjęciem przez Komisję pierwszego środka dowodowego w tej sprawie a rozprawą, a więc chwilą, w której Compagnie nadal oczekiwała na wyrok Sądu. Upływ tego okresu miał istotne konsekwencje dla Compagnie z powodu gwarancji bankowej, której Komisja od niej zażądała w celu uniknięcia natychmiastowej zapłaty nałożonej na nią grzywny. Compagnie wnosi zatem do Sądu o zmianę zaskarżonej decyzji w celu uwzględnienia tego zbyt długiego okresu oraz kosztów, które dla niej wyniknęły z owego opóźnienia.

488    Komisja utrzymuje, że zarzut ten jest niedopuszczalny w zakresie, w jakim zmierza on do uwzględnienia czasu trwania postępowania administracyjnego prowadzącego do wydania zaskarżonej decyzji. Według Komisji okres ten był bowiem znany skarżącej w chwili wniesienia skargi i mogła ona zatem podnieść na tym etapie brak jego rozsądnego charakteru. W każdym razie Komisja podnosi, że czas trwania postępowania administracyjnego nie może być uważany za zbyt długi. Z orzecznictwa wynika wreszcie, że ewentualnie zbyt długi czas trwania postępowania nie wpływa na zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, bez uszczerbku jednak dla powództwa odszkodowawczego.

489    W tym względzie Sąd wskazuje, że art. 6 ust. 1 EKPC stanowi, iż każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.

490    Jako ogólna zasada prawa Unii prawo to ma zastosowanie w ramach środka zaskarżenia skierowanego przeciw decyzji Komisji. Zostało ono ponadto potwierdzone w art. 47 ust. 2 karty praw podstawowych, który dotyczy zasady skutecznej ochrony sądowej (zob. wyrok Trybunału z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie C‑385/07 P Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6155, pkt 178, 179 i przytoczone tam orzecznictwo).

491    Co więcej zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przestrzeganie rozsądnego terminu stanowi również ogólną zasadę prawa Unii mającą zastosowanie w prowadzonych przez Komisję postępowaniach administracyjnych z zakresu polityki konkurencji (zob. wyrok Trybunału z dnia 21 września 2006 r. w sprawie C‑105/04 P Nederlandse Federatieve Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8725, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo). Jako taka zasada ta została potwierdzona w art. 41 ust. 1 karty praw podstawowych, zgodnie z którym każdy ma prawo do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii.

492    Artykuł 41 ust. 1 i art. 47 akapit drugi karty praw podstawowych zawierają zatem dwa oblicza jednej i tej samej zasady proceduralnej, mianowicie zasady, że podmiot prawa może oczekiwać rozpatrzenia swojej sprawy w rozsądnym terminie (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 5 czerwca 2012 r. w sprawie T‑214/06 Imperial Chemical Industries przeciwko Komisji, pkt 285).

493    W niniejszej sprawie, powołując się na naruszenie wspomnianej zasady, Compagnie nie twierdzi, że czas trwania postępowania miał jakikolwiek wpływ na treść zaskarżonej decyzji lub na rozstrzygnięcie niniejszego sporu. W szczególności nie twierdzi ona, że czas ten miał jakiekolwiek konsekwencje dla jej możliwości obrony, czy to w postępowaniu administracyjnym, czy w postępowaniu sądowym. Nie żąda ona też stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji ze względu na zarzucane naruszenie. Compagnie domaga się natomiast, aby Sąd zmienił decyzję Komisji w wyniku tego naruszenia.

494    Należy uznać w tym względzie przede wszystkim, że – zakładając, iż zastrzeżenie dotyczące przekroczenia rozsądnego terminu w trakcie postępowania administracyjnego jest dopuszczalne, pomimo że nie zostało podniesione w skardze – czas trwania tego postępowania nie może w żadnym razie zostać uznany za zbyt długi w okolicznościach niniejszej sprawy. Postępowanie to, rozpoczęte w lutym 2005 r. przez kontrole przeprowadzone przez Komisję w niektórych pomieszczeniach spółek grupy Saint-Gobain, zakończyło się wydaniem zaskarżonej decyzji w dniu 12 listopada 2008 r., a więc w terminie około 3 lat i 10 miesięcy. Wystarczy stwierdzić w tym względzie, że dochodzenie dotyczyło szczególnie złożonego kartelu, który stopniowo obejmował prawie wszystkich producentów samochodów w Unii i który doprowadził do licznych kontaktów i spotkań. Ocena tej sprawy przez Komisję wymagała zbadania wielu kwestii faktycznych i prawnych, o czym świadczy obszerność zaskarżonej decyzji, która obejmuje 731 akapitów i 221 stron. Ponadto opis postępowania przed Komisją dokonany przez nią w motywach 39–55 zaskarżonej decyzji nie pozwala stwierdzić okresów nieuzasadnionej bezczynności.

495    Następnie jeśli chodzi o czas trwania postępowania sądowego, które doprowadziło do wydania niniejszego wyroku, należy podkreślić, że z wyroku Trybunału z dnia 26 listopada 2013 r. w sprawie C‑58/12 P Groupe Gascogne przeciwko Komisji wynika, że naruszenie przez sąd Unii wynikającego z art. 47 akapit drugi karty praw podstawowych obowiązku wydania w rozsądnym terminie orzeczenia w sprawach do niego skierowanych powinno spotkać się z sankcją w postaci skargi o odszkodowanie wniesionej przed Sąd, ponieważ taka skarga stanowi skuteczny i powszechnie stosowany środek w celu podniesienia takiego naruszenia i ukarania za nie (ww. wyrok w sprawie Groupe Gascogne przeciwko Komisji, pkt 82, 83).

496    Wynika z tego, że skarga wniesiona w niniejszej sprawie przez Compagnie, zmierzająca wyłącznie do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji w zakresie jej dotyczącym lub tytułem ewentualnym do obniżenia nałożonej na nią grzywny, która nie może w żadnym wypadku zostać uznana za skargę odszkodowawczą, nie stanowi właściwych ram dla wyciągnięcia konsekwencji z ewentualnego naruszenia przez Sąd ciążącego na nim obowiązku wydania orzeczenia w niniejszej sprawie w rozsądnym terminie.

497    Tytułem uzupełnienia należy przypomnieć, że na mocy art. 47 akapit drugi karty praw podstawowych każdy ma ponadto prawo do rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd. Owa gwarancja, która wynika z tradycji konstytucyjnych państw członkowskich, jest także przewidziana w art. 6 ust. 1 EKPC.

498    Zgodnie z orzecznictwem gwarancja bezstronności obejmuje dwa aspekty. Z jednej strony sąd powinien być subiektywnie bezstronny, to znaczy żaden z jego sędziów nie może okazywać stronniczości lub osobistych uprzedzeń, przy czym domniemanie osobistej bezstronności istnieje aż do momentu przedstawienia dowodu przeciwnego. Z drugiej strony sąd powinien być obiektywnie bezstronny, to znaczy, że sąd powinien zapewnić dostateczne gwarancje, by wykluczyć w tym względzie wszelkie uzasadnione wątpliwości (wyrok Trybunału z dnia 1 lipca 2008 r. w sprawach połączonych C‑341/06 P i C‑342/06 P Chronopost i La Poste przeciwko UFEX i in., Zb.Orz. s. I‑4777, pkt 54; zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 1 października 1982 r. w sprawie Piersack przeciwko Belgii, seria A, nr 53, § 30; z dnia 26 października 1984 r. w sprawie De Cubber przeciwko Belgii, seria A, nr 86, §§ 24–30; z dnia 25 lutego 1997 r. w sprawie Findlay przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, Recueil des arrêts et décisions, 1997-I, § 73).

499    W tym przypadku Compagnie, podnosząc zastrzeżenie dotyczące zbyt długiego czasu trwania postępowania sądowego w niniejszej sprawie, zwraca się do izby Sądu rozpatrującej tę sprawę o ocenę, czy ona sama dopuściła się nieprawidłowości proceduralnej poprzez nieuzasadnione opóźnienie w rozpatrywaniu jej skargi. Taka ocena prowadziłaby zatem do tego, że niniejszy skład orzekający byłby zobowiązany ustalić nie tylko, czy opóźnienie może mu być zarzucane, ale także czy stosownie do okoliczności było ono nadmierne.

500    W tym kontekście należy uznać, że – zakładając nawet, iż skarga o stwierdzenie nieważności stanowi właściwe ramy dla wyciągnięcia konsekwencji z naruszenia przez sąd Unii obowiązku wydania orzeczenia w rozsądnym terminie – niniejszy skład orzekający nie może w żadnym razie dać Compagnie dostatecznych gwarancji, by wykluczyć wszelkie uzasadnione wątpliwości co do faktu, że rozpatrzył on zastrzeżenie dotyczące zbyt długiego czasu trwania postępowania sądowego w sposób bezstronny (zob. analogicznie ww. w pkt 495 wyrok z dnia 26 listopada 2013 r. w sprawie Groupe Gascogne przeciwko Komisji, pkt 90).

501    Wynika z tego, że niniejszy zarzut, podniesiony przez Compagnie na poparcie jej żądania zmiany zaskarżonej decyzji, należy częściowo oddalić jako bezzasadny, a częściowo odrzucić jako niedopuszczalny.

 W przedmiocie kosztów

502    Na podstawie art. 87 § 3 regulaminu postępowania w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron albo w wypadkach szczególnych Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone albo że każda ze stron poniesie swoje własne koszty.

503    W niniejszej sprawie żądania skarżących zostały uznane za zasadne tylko częściowo. Tymczasem, jak słusznie podniosła Saint-Gobain na rozprawie, należy uwzględnić okoliczność, że odstąpienie przez tę ostatnią od jednego z jej zastrzeżeń dotyczących błędu w obliczeniu grzywny nastąpiło po wydaniu przez Komisję decyzji zawierającej sprostowanie na zaawansowanym etapie postępowania, mianowicie po przeprowadzeniu rozprawy.

504    Ponadto Rada ograniczyła swoją interwencję w sprawę T‑56/09 jedynie do poparcia żądań Komisji zmierzających do oddalenia zarzutu pierwszego podniesionego przez Saint-Gobain, dotyczącego nieważności rozporządzenia nr 1/2003. Zarzut ten został oddalony jako bezzasadny.

505    Sąd uważa zatem, że słuszna ocena okoliczności niniejszej sprawy wymaga, by każdy z uczestników postępowania pokrył swe koszty, z wyjątkiem Rady, której koszty pokryje Saint-Gobain.

Z powyższych względów

SĄD (druga izba)

orzeka, co następuje:

1)      Sprawy T‑56/09 i T‑73/09 zostają połączone do celów wydania niniejszego wyroku.

2)      Kwota grzywny nałożonej na zasadzie odpowiedzialności solidarnej na Saint-Gobain Glass France SA, Saint-Gobain Sekurit Deutschland GmbH & Co. KG, Saint-Gobain Sekurit France SAS oraz Compagnie de Saint-Gobain SA w art. 2 lit. b) decyzji Komisji C(2008) 6815 wersja ostateczna z dnia 12 listopada 2008 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 81 [WE] i art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/39.125 – Szkło samochodowe), zmienionej decyzją Komisji C(2009) 863 wersja ostateczna z dnia 11 lutego 2009 r. oraz decyzją C(2013) 1118 wersja ostateczna z dnia 28 lutego 2013 r., zostaje ustalona na 715 mln EUR.

3)      W pozostałej części skargi zostają oddalone.

4)      Każdy z uczestników postępowania pokrywa swe koszty, za wyjątkiem Rady Unii Europejskiej, której koszty pokrywają Saint-Gobain Glass France, Saint-Gobain Sekurit Deutschland i Saint-Gobain Sekurit France.

Forwood Dehousse Schwarcz

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 27 marca 2014 r.

Podpisy