Language of document : ECLI:EU:C:2011:784

OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO

YVES’A BOTA

przedstawiona w dniu 29 listopada 2011 r.(1)

Sprawa C‑307/10

Chartered Institute of Patent Attorneys

przeciwko

Registrar of Trade Marks

[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez The Person Appointed by the Lord Chancellor under Section 76 of the Trade Marks Act 1994, on Appeal from the Registrar of Trade Marks, przekazany przez High Court of Justice (England & Wales) (Zjednoczone Królestwo)]

Znaki towarowe – Dyrektywa 2008/95/WE – Rozporządzenie (WE) nr 207/2009 – Zakres ochrony znaku towarowego – Wskazanie towarów lub usług, w odniesieniu do których wniesiono o ochronę wynikającą ze znaku towarowego – Wymóg wystarczającej jasności i precyzyjności – Stosowanie nagłówków klas klasyfikacji nicejskiej – Komunikat nr 4/03 prezesa OHIM






1.        Zasadniczymi składnikami rejestracji znaku towarowego są, po pierwsze, oznaczenie oraz, po drugie, towary i usługi, do których określania ma służyć to oznaczenie. Każdy z tych składników pozwala określić w sposób dokładny przedmiot ochrony przyznanej przez zarejestrowany znak towarowy jego właścicielowi.

2.        W wyroku w sprawie Sieckmann(2) Trybunał określił przesłanki, jakie musi spełniać oznaczenie, aby stanowić znak towarowy. Niniejsza sprawa daje mu obecnie okazję do określenia norm regulujących wskazanie towarów lub usług, w odniesieniu do których żąda się ochrony znaku towarowego oraz, pośrednio, do dokonania oceny w przedmiocie zasad stosowanych dotychczas przez Urząd Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM). Kwestia ta ma szczególnie doniosłe znaczenie w chwili, kiedy krajowe urzędy do spraw znaków towarowych i OHIM wprowadzają rozbieżne praktyki prowadzące do stosowania różnych warunków rejestracji, co jest sprzeczne z celami prawodawcy Unii.

I –    Ramy prawne

A –    Porozumienie nicejskie

3.        Porozumienie nicejskie dotyczące międzynarodowej klasyfikacji towarów i usług dla celów rejestracji znaków z dnia 15 czerwca 1957 r., ze zmianami(3), zostało zawarte na podstawie art. 19 Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej(4), która reguluje prawo znaków towarowych w obrocie międzynarodowym. Zgodnie z art. 1 celem porozumienia nicejskiego jest ułatwienie rejestracji znaków towarowych dzięki klasyfikacji nicejskiej.

4.        Artykuł 2 porozumienia nicejskiego definiuje zakres prawny i stosowanie klasyfikacji nicejskiej. Ma on następujące brzmienie:

„1) Z zastrzeżeniem wymogów przewidzianych niniejszym porozumieniem skutki klasyfikacji są takie, jakie zostały jej przyznane przez każdy kraj Związku Szczególnego. W szczególności klasyfikacja nie wiąże krajów Związku Szczególnego w odniesieniu do oceny zakresu ochrony przyznanej danemu znakowi bądź uznania znaków usługowych.

2) Każdy kraj Związku Szczególnego zastrzega sobie prawo stosowania klasyfikacji bądź jako systemu głównego, bądź jako systemu pomocniczego.

3) Kompetentne urzędy krajów Związku Szczególnego będą zamieszczać w urzędowych dokumentach i publikacjach dotyczących rejestracji znaków numery klas klasyfikacji, do których należą towary lub usługi, dla jakich znak jest zarejestrowany.

[…]”.

5.        Klasyfikacja nicejska jest zarządzana przez międzynarodowe biuro WIPO. Obejmuje ona wykaz klas wraz z objaśnieniami oraz alfabetyczny wykaz towarów i usług należących do każdej z tych klas. Obecnie klasyfikacja nicejska obejmuje wykaz nagłówków 34 klas towarów i 11 klas usług. Oznaczenia towarów lub usług wyszczególnione w nagłówkach stanowią ogólne wskazówki dotyczące dziedzin, do których należą zasadniczo dane towary i usługi(5). Dziewiąte wydanie klasyfikacji nicejskiej, które weszło w życie w dniu 1 stycznia 2007 r., obejmuje alfabetyczny wykaz 11 600 pozycji.

6.        Ta klasyfikacja jest stosowana w odniesieniu do zgłoszeń i rejestracji znaków wspólnotowych.

B –    Dyrektywa 2008/95/WE

7.        Dyrektywa 2008/95/WE(6) została przyjęta w celu wyeliminowania różnic pomiędzy ustawodawstwami państw członkowskich, które mogą zakłócać swobodny przepływ towarów a także swobodę świadczenia usług oraz zakłócać konkurencję w ramach wspólnego rynku. Dyrektywa ogranicza zbliżenie ustawodawstw do tych przepisów prawa krajowego, które w sposób najbardziej bezpośredni oddziałują na funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Wśród tych przepisów znajdują się te, które ustanawiają warunki, jakim podlega rejestracja znaku towarowego oraz przepisy ustanawiające ochronę, z której korzystają prawidłowo zarejestrowane znaki towarowe. Zważywszy na zawarte porozumienia międzynarodowe, przepisy te muszą być zharmonizowane z przepisami konwencji paryskiej i nie mogą naruszać zobowiązań państw członkowskich wynikających z tej konwencji.

8.        Artykuł 2 dyrektywy określa w następujący sposób oznaczenia, z których może składać się znak towarowy:

„Znak towarowy może składać się z jakiegokolwiek oznaczenia, które można przedstawić w formie graficznej, w szczególności z wyrazów, łącznie z nazwiskami, rysunków, liter, cyfr, kształtu towarów lub ich opakowań, pod warunkiem że oznaczenia takie umożliwiają odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw”.

9.        Artykuł 3 dyrektywy wymienia podstawy odmowy lub stwierdzenia nieważności rejestracji znaku towarowego. I tak, przykładowo, nie są rejestrowane, a w przypadku gdy zostały już zarejestrowane, mogą zostać uznane za nieważne znaki towarowe, które pozbawione są jakiegokolwiek odróżniającego charakteru, lub znaki, które składają się wyłącznie z oznaczeń mogących służyć w obrocie do oznaczania przeznaczenia towaru.

10.      Artykuł 4 dyrektywy wymienia dalsze podstawy odmowy lub stwierdzenia nieważności rejestracji dotyczące kolizji ze znakami zarejestrowanymi wcześniej.

11.      Ponadto na mocy art. 5 ust. 1 dyrektywy „[z]arejestrowany znak towarowy przyznaje właścicielowi wyłączne prawa do tego znaku” i uprawnia go, przykładowo, do zakazania wszelkim osobom trzecim używania w obrocie handlowym oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym dla towarów lub usług identycznych z tymi, dla których znak towarowy jest zarejestrowany.

C –    Rozporządzenia (WE) nr 207/2009 i (WE) nr 2868/95

12.      W celu urzeczywistnienia rynku wewnętrznego rozporządzenie (WE) nr 207/2009(7) ustanawia, obok znaków krajowych, wspólnotowy znak towarowy, który można uzyskać w ramach jednolitego postępowania, któremu przyznano jednolitą ochronę w Unii i który wywołuje skutki na całym terytorium państw członkowskich. Wspólnotowy znak towarowy nie zastępuje krajowych systemów ochrony, które są utrzymane. Rejestracja i zarządzanie tym znakiem należą do zakresu właściwości OHIM.

13.      Przepisy art. 4 i art. 7–9 rozporządzenia są analogiczne do przepisów art. 2–5 dyrektywy.

14.      Tymczasem, zgodnie z art. 26 ust. 1 lit. c) rozporządzenia, zgłoszenie wspólnotowego znaku towarowego zawiera wykaz towarów lub usług, w odniesieniu do których wnioskuje się o rejestrację. Zgodnie z zasadą 2 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 2868/95(8), „wykaz [ten] sporządza się w taki sposób, aby jasno wskazać charakter [towarów i usług] oraz żeby dopuszczał on klasyfikację każdego towaru i każdej usługi w tylko jednej klasie klasyfikacji nicejskiej”.

15.      Ponadto zgodnie z art. 28 rozporządzenia w związku z zasadą 2 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego, towary i usługi, dla których zgłasza się wspólnotowy znak towarowy, klasyfikowane są zgodnie z systemem klasyfikacji nicejskiej. Ponadto zasada 2 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego stanowi, co następuje:

„Klasyfikacja towarów i usług służy wyłącznie celom administracyjnym. Towary i usługi nie mogą dlatego być uważane za podobne do siebie na takiej podstawie, że wykazane są w tej samej klasie w klasyfikacji nicejskiej, a towary i usługi nie mogą być uważane za odmienne od siebie na takiej podstawie, że wykazane są w różnych klasach w klasyfikacji nicejskiej”.

D –    Komunikat nr 4/03 prezesa OHIM

16.      Komunikat nr 4/03 prezesa OHIM(9), zgodnie z jego pkt I, ma na celu wyjaśnienie i doprecyzowanie praktyki OHIM „w zakresie stosowania nagłówków klas i skutków tego stosowania w przypadku, w którym zgłoszenie lub rejestracja wspólnotowego znaku towarowego jest przedmiotem ograniczenia lub częściowego zrzeczenia się, lub kiedy wniesiony zostaje sprzeciw lub wniosek o stwierdzenie nieważności rejestracji znaku”.

17.      Z pkt III akapit drugi komunikatu nr 4/03 wynika, że zastosowanie ogólnych określeń lub całych nagłówków klas przewidzianych w klasyfikacji nicejskiej stanowi prawidłową specyfikację, klasyfikację i prawidłowe zgrupowanie towarów i usług w zgłoszeniu wspólnotowego znaku towarowego.

18.      W szczególności w punkcie tym wskazano, że „[OHIM] nie sprzeciwia się stosowaniu ogólnych określeń i nagłówków klas z tego powodu, że są zbyt nieprecyzyjne lub nieokreślone, w przeciwieństwie do praktyki niektórych urzędów krajowych państw członkowskich Unii Europejskiej i państw trzecich w stosunku do pewnych nagłówków klas oraz pewnych ogólnych określeń”.

19.      Ponadto pkt IV tego komunikatu stanowi:

„34 klasy towarów i 11 klas usług obejmują całość towarów i usług, wskutek czego posłużenie się wszystkimi ogólnymi określeniami z nagłówka danej klasy odnosi się do wszystkich towarów lub usług należących do tej klasy.

Podobnie posłużenie się danym ogólnym określeniem z nagłówka klasy dotyczyć będzie wszystkich towarów lub usług objętych tym ogólnym określeniem i prawidłowo zaklasyfikowanych do tej samej klasy. […]”.

20.      Punkt V.2 wspomnianego komunikatu stanowi:

„Co się tyczy postępowania w przedmiocie sprzeciwu lub stwierdzenia nieważności, zasada, zgodnie z którą posłużenie się w całości nagłówkiem pewnej klasy oznacza, że wszystkie towary objęte tą klasą są nim objęte, skutkuje tym, że w przypadku, kiedy późniejsze zgłoszenie lub rejestracja obejmuje towary lub usługi prawidłowo sklasyfikowane w tej samej klasie, te towary lub usługi są identyczne z towarami lub usługami objętymi wcześniej zarejestrowanym znakiem towarowym. Kiedy specyfikacja nie obejmuje wszystkich ogólnych określeń z danego nagłówka klasy, ale wyłącznie jedno lub kilka z nich, identyczność zachodzi wyłącznie wówczas, kiedy szczególny element objęty jest ogólnym określeniem.

[…]”.

E –    Prawo krajowe

21.      Ustawa z 1994 r. o znakach towarowych (Trade Marks Act 1994, zwana dalej „ustawą z 1994 r.”), która dokonała transpozycji dyrektywy do krajowego porządku prawnego Zjednoczonego Królestwa, w art. 32 ust. 2 lit. c) stanowi, że zgłoszenie powinno zawierać wykaz towarów lub usług, w odniesieniu do których wnosi się o rejestrację.

22.      Zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy z 1994 r. towary lub usługi klasyfikowane są zgodnie z przewidzianym systemem klasyfikacji.

23.      Uzupełnieniem do tej ustawy jest rozporządzenie z 2008 r. w sprawie znaków towarowych (Trade Marks Rules 2008), które dotyczy praktyki i postępowania przed UK Intellectual Property Office. Zgodnie z zasadą 8 ust. 2 lit. b) tego rozporządzenia wnioskodawca powinien wyszczególnić towary i usługi, w odniesieniu do których występuje o rejestrację krajowego znaku towarowego w sposób wyraźnie wskazujący na ich charakter.

II – Przebieg postępowania przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

24.      W dniu 16 października 2009 r. Chartered Institute of Patent Attorneys (zwany dalej „CIPA”) dokonał zgłoszenia do Registrar of Trade Marks (zwanego dalej „Registrar”) oznaczenia „IP TRANSLATOR” dla towarów należących do klasy 41 w rozumieniu klasyfikacji nicejskiej, zatytułowanej „Nauczanie; kształcenie; rozrywka; działalność sportowa i kulturalna”.

25.      Registrar zbadał to zgłoszenie w oparciu o komunikat nr 4/03 i odrzucił je. Ponieważ zgłoszenie to odwoływało się do nagłówka klasy 41 klasyfikacji nicejskiej, Registrar zbadał bezwzględne przyczyny odmowy rejestracji w odniesieniu do wszystkich usług objętych tą klasą, wśród których wymienione są usługi tłumaczeniowe. Registrar ustalił, że znak towarowy IP TRANSLATOR był opisowy w stosunku do tych usług i tym samym odmówił jego rejestracji.

26.      CIPA wniosła odwołanie od tej decyzji, podnosząc, że jej zgłoszenie nie wskazywało i nie miało obejmować usług tłumaczeniowych należących do klasy 41 klasyfikacji nicejskiej. Zdaniem The Person Appointed by the Lord Chancellor under Section 76 of the Trade Marks Act 1994, on Appeal from the Registrar of Trade Marks (osoby wyznaczonej przez Lord Chancellor na podstawie art. 76 ustawy z 1994 r. o znakach towarowych jako właściwej do rozpoznawania odwołań od decyzji dotyczących rejestracji znaków towarowych, Zjednoczone Królestwo), te usługi nie są zazwyczaj uznawane za podkategorię usług „nauczania”, „kształcenia”, „rozrywki”, „działalności sportowej” czy „działalności kulturalnej”.

27.      Z akt sprawy przekazanych Trybunałowi wynika, że, oprócz wykazu alfabetycznego obejmującego 167 pozycji, w których wyszczególnione zostały usługi objęte klasą 41 klasyfikacji nicejskiej, baza danych prowadzona przez Registrar dla potrzeb stosowania Trade Marks Act 1994 obejmuje wykaz ponad 2000 pozycji, w których wyszczególnione zostały usługi objęte klasą 41, zaś baza danych Euroace prowadzona przez OHIM dla potrzeb stosowania rozporządzenia obejmuje wykaz ponad 3000 pozycji.

28.      Sąd krajowy zauważa, że jeśli stanowisko zajęte przez Registrar było słuszne, wszystkie te pozycje, w tym usługi tłumaczeniowe, są objęte wnioskiem o rejestrację znaku złożonym przez CIPA. W takim przypadku zgłoszenie obejmuje usługi, które nie są w nim wymienione ani w żadnej wynikającej z niego rejestracji. Według sądu taka wykładnia byłaby nie do pogodzenia z wymogiem, by towary i usługi objęte zgłoszeniem znaku towarowego były wskazane w sposób jasny i precyzyjny.

29.      Sąd krajowy powołuje się również na badanie przeprowadzone przez Association of European Trade Mark Owners (Marques) [stowarzyszenie europejskich właścicieli znaków towarowych „Marques”] w 2008 r., które wskazuje, że praktyka urzędowa jest zróżnicowana w poszczególnych państwach członkowskich, gdyż niektóre spośród właściwych organów stosują rozwiązania interpretacyjne przewidziane w komunikacie nr 4/03, podczas gdy inne odmawiają stosowania takich rozwiązań.

30.      Aby rozwiać te wątpliwości, The Person Appointed by the Lord Chancellor under Section 76 of the Trade Marks Act 1994, on Appeal from the Registrar of Trade Marks postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„Biorąc pod uwagę przepisy dyrektywy […]:

1)      Czy niezbędne jest, by poszczególne towary lub usługi objęte zgłoszeniem znaku towarowego zostały wskazane w sposób wyraźny i dokładny, a jeśli tak, to w jakim stopniu?

2)      Czy można posługiwać się ogólnymi określeniami zaczerpniętymi z nagłówków klasyfikacyjnych [klasyfikacji nicejskiej] dla potrzeb wskazywania poszczególnych towarów lub usług objętych zgłoszeniem znaku towarowego?

3)      Czy wykładnia tego rodzaju ogólnych określeń zaczerpniętych z nagłówków klasyfikacyjnych [klasyfikacji nicejskiej] powinna być oparta na zaleceniach komunikatu nr 4/03 […]?”.

31.      Strony sporu toczącego się przed sądem krajowym oraz rządy Zjednoczonego Królestwa, czeski, duński, niemiecki, irlandzki, francuski, austriacki, polski, portugalski, słowacki i fiński, OHIM i Komisja Europejska przedłożyły swoje uwagi.

III – Moja analiza

32.      W drodze pytań prejudycjalnych sąd krajowy wnosi zasadniczo, aby Trybunał ustalił wymogi dotyczące wskazania towarów i usług, w odniesieniu do których zgłaszający krajowy znak towarowy żąda ochrony(10). W tym względzie wspomniany sąd zastanawia się nad zasadnością ogólnych określeń w nagłówkach klas klasyfikacji nicejskiej oraz zakresem wykładni przyjętej przez prezesa OHIM w komunikacie nr 4/03.

A –    Uwagi wstępne

33.      Po pierwsze, stwierdzam na wstępie, że dyrektywa nie zawiera żadnego przepisu dotyczącego wskazania towarów lub usług, w odniesieniu do których wnioskuje się o rejestrację znaku towarowego. Jednakże osiągnięcie celów dyrektywy, wymienionych w jej motywach, wymaga harmonizacji ustawodawstw krajowych w tym zakresie.

34.      Motyw czwarty dyrektywy stanowi bowiem, że zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich dotyczy „przepisów prawa krajowego, które w sposób najbardziej bezpośredni oddziałują na funkcjonowanie rynku wewnętrznego”. Zdaniem Trybunału dyrektywa przewiduje harmonizację kluczowych w tej dziedzinie przepisów materialnych(11), wśród których, moim zdaniem, znajdują się przepisy umożliwiające ustalenie zakresu ochrony znaku towarowego.

35.      Ponadto w motywie ósmym dyrektywy przypomniano, że „[o]siągnięcie celów zamierzonych przez zbliżanie ustawodawstw [krajowych] wymaga, aby warunki dla uzyskania i utrzymania w mocy zarejestrowanego znaku towarowego były zasadniczo jednakowe we wszystkich państwach członkowskich”. Natomiast Trybunał orzekł, że wymogi dotyczące określenia towarów i usług stanowią materialną przesłankę uzyskania prawa przyznanego przez znak towarowy(12).

36.      Co się tyczy motywu dziesiątego omawianej dyrektywy, przewiduje on, że „dla ułatwienia swobodnego obrotu towarów i usług podstawowe znaczenie ma zapewnienie, że od tej chwili zarejestrowane znaki towarowe korzystają z takiej samej ochrony na podstawie systemów prawnych wszystkich państw członkowskich”. Ochrona znaku towarowego jest zasadniczo zapewniona przez jego rejestrację(13). W konsekwencji jednolita ochrona znaku towarowego na całym terytorium Unii wyklucza stosowanie różnych przesłanek rejestracji i wymaga zbliżenia ustawodawstw krajowych dotyczących wskazania towarów lub usług.

37.      Po drugie, konieczne jest ustalenie wspólnego podejścia do wskazywania towarów lub usług w zależności od tego, czy zgłoszenie dotyczy rejestracji krajowego znaku towarowego, czy wspólnotowego znaku towarowego.

38.      Co prawda, jak ostatnio przypomniał Trybunał, wspólnotowy system znaków towarowych jest systemem autonomicznym, złożonym ze zbioru norm i zmierzającym do osiągnięcia szczególnych dla niego celów(14). Niemniej jednak, po pierwsze, systemy krajowych znaków towarowych i wspólnotowego znaku towarowego opierają się na podstawowych wspólnych zasadach, co potwierdza tożsamość celów i podstawowych norm. Zasady odnoszące się do określenia i uzyskania znaku towarowego oraz zasady określające jego skutki są zasadniczo identyczne niezależnie od tego, czy dotyczą krajowego, czy wspólnotowego znaku towarowego, jak wynika z porównania brzmienia art. 2, 3 i 5–7 dyrektywy oraz art. 4, 7, 9, 12 i 13 rozporządzenia. Ponadto Trybunał nie zawahał się dokonać przeniesienia wykładni niektórych postanowień dyrektywy, a w szczególności jej art. 5 na grunt wykładni art. 9 rozporządzenia(15).

39.      Ponadto, o ile krajowy system znaków towarowych i wspólnotowy system znaków towarowych są względem siebie niezależne, o tyle jednak te dwa systemy wzajemnie na siebie oddziałują. Cała seria przykładów pozwala zilustrować to stwierdzenie.

40.      Tak więc, zgodnie z art. 16 ust. 1 lit. a) rozporządzenia, przykładowo wspólnotowy znak towarowy traktowany jest tak jak krajowy znak towarowy zarejestrowany w państwie członkowskim, w którym właściciel ma swoją siedzibę. Jeżeli uprawniony organ tego państwa członkowskiego przyjmie w odniesieniu do przedmiotowego zakresu stosowania znaku podejście bardziej restrykcyjne niż podejście OHIM, jest oczywiste, że właściciel znaku ma większy interes w zgłoszeniu wspólnotowego znaku towarowego niż krajowego znaku towarowego.

41.      Poza tym, na mocy art. 34 rozporządzenia, właściciel wcześniejszego krajowego znaku towarowego, który zgłasza identyczny znak towarowy do rejestracji jako wspólnotowy znak towarowy dla towarów lub usług identycznych z tymi, dla których wcześniejszy znak jest zarejestrowany, może podnieść starszeństwo tego wcześniejszego znaku krajowego. Wreszcie na mocy art. 41 i 42 rozporządzenia właściciel wcześniejszego krajowego znaku towarowego może wnieść sprzeciw wobec rejestracji wspólnotowego znaku towarowego, jeżeli ten znak jest identyczny i jeżeli towary i usługi, w odniesieniu do których zgłoszono znak towarowy, są identyczne z towarami i usługami, chronionymi wcześniejszym znakiem. W tych dwóch ostatnich przykładach badanie zasadności roszczeń zależy od identyczności danych towarów lub usług, co wymaga ze strony właściwego organu krajowego i od OHIM jednolitej wykładni zasad mających zastosowanie do wskazania tych towarów lub usług.

42.      Przykłady te potwierdzają, że konieczne jest ustalenie jednolitego podejścia w przedmiocie wskazania towarów lub usług, w odniesieniu do których następuje zgłoszenie znaku towarowego, które to podejście będzie stosowane zarówno przez urzędy krajowe, jak i przez OHIM. W przeciwnym wypadku system rejestracji znaków towarowych w Unii doznałby uszczerbku na skutek niejednolitości, znaczącego braku pewności prawa i mógłby ponadto prowadzić do forum shopping. Konkretnie w celu odniesienia się do tych problemów Komisja wskazała podczas rozprawy, że w najbliższym czasie wszczęte zostaną procedury prawodawcze w celu zreformowania dyrektywy i rozporządzenia.

43.      Uwzględniając całość powyższych rozważań, proponuję, aby Trybunał przyjął jednolitą wykładnię wymogów dotyczących wskazania towarów lub usług, gdy zgłoszenie dotyczy rejestracji krajowego znaku towarowego czy też wspólnotowego znaku towarowego i aby w tym celu przyjął jako punkt wyjścia zasady ustalone w rozporządzeniu.

B –    W przedmiocie wskazania towarów lub usług w zgłoszeniu znaku

44.      W swoim pierwszym pytaniu sąd krajowy wnosi zasadniczo, aby Trybunał ustalił, czy w rozumieniu dyrektywy zgłaszający ma obowiązek wskazania w sposób jasny i precyzyjny towary lub usługi, w stosunku do których stara się o uzyskanie ochrony, i jeśli tak jest, to sąd ten pyta Trybunał o wymagany poziom jasności i precyzyjności.

45.      Z powodów, które przedstawiłem powyżej, oprę swoją analizę na pierwszych zasadach, które znajdują się w rozporządzeniu.

46.      Wskazanie towarów lub usług, w odniesieniu do których wnioskuje się o rejestrację wspólnotowego znaku towarowego, nie powinno być mylone z ich klasyfikacją. Wskazanie towarów lub usług jest regulowane wyłącznie przepisami art. 26 ust. 1 lit. c) rozporządzenia i zasady 2 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego. Zgodnie z tymi przepisami zgłaszający zobowiązany jest sporządzić wykaz towarów i usług, który powinien umożliwić wyraźne ustalenie ich charakteru.

47.      W konsekwencji nic nie wskazuje na to, by zgłaszający był zobowiązany używać terminów z nagłówków klas klasyfikacji nicejskiej. To uściślenie jest istotne, ponieważ w komunikacie nr 4/03 prezes OHIM dąży do nadania klasyfikacji nicejskiej mocy prawnej, której ona nie posiada w tym zakresie.

48.      Zgodnie z art. 2 ust. 1 porozumienia nicejskiego klasyfikacja nicejska nie ma bowiem mocy wiążącej w odniesieniu do oceny zakresu ochrony wynikającej ze znaku, z wyjątkiem ochrony przyznanej przez każdy kraj Związku Szczególnego(16).

49.      Natomiast w ramach wspólnotowego systemu znaków towarowych klasyfikacja towarów i usług zgodnie z klasyfikacją nicejską służy wyłącznie celom administracyjnym. Wynika to wyraźnie z art. 28 rozporządzenia w związku z zasadą 2 ust. 1 i 4 rozporządzenia wykonawczego(17).

50.      Klasyfikacja nicejska przedstawia więc wartość głównie praktyczną(18). Ułatwia rejestrację znaków towarowych, co stwierdził Trybunał w wyroku w sprawie Koninklijke KPN Nederland(19), oraz poszukiwanie wcześniejszych znaków towarowych. W zakresie, w jakim towary i usługi są klasyfikowane w taki sam sposób we wszystkich państwach będących stronami porozumienia nicejskiego, klasyfikacja nicejska ułatwia przygotowanie zgłoszeń. Ponadto ustanawiając jednolity system klasyfikacji, pomaga właściwym organom oraz podmiotom gospodarczym w poszukiwaniu wcześniejszych znaków, które, ewentualnie, mogłyby stać na przeszkodzie rejestracji nowego znaku towarowego. Wreszcie zgodnie z zasadą 4 rozporządzenia wykonawczego opłata za zgłoszenie jest naliczana z uwzględnieniem ilości klas, do której należą dane towary i usługi.

51.      W konsekwencji klasyfikacja towarów i usług zgodnie z klasyfikacją nicejską stanowi wyłącznie warunek formalny, którego przestrzeganie wymagane jest z oczywistych powodów administracyjnych i dla ułatwienia.

52.      Nie posiada ona jednak wiążącej mocy prawnej dla oceny przedmiotowego zakresu stosowania znaku towarowego. Zakres ochrony wynikający ze znaku towarowego należy badać wyłącznie w świetle elementów, które prawodawca Unii wyraźnie ustalił w art. 26 ust. 1 rozporządzenia i w zasadzie 1 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego dotyczących warunków, jakie musi spełnić zgłoszenie. Wśród tych warunków wymienione jest w szczególności przedstawienie znaku towarowego oraz wykaz towarów i usług, w odniesieniu do których wnioskuje się o rejestrację, czyli dwa zasadnicze składniki rejestracji znaku towarowego. Podobnie jak przedstawienie znaku wyliczenie towarów i usług określa granice przedmiotu ochrony związanej ze znakiem towarowym. Tak więc w zastosowaniu zasady specjalizacji zarejestrowany znak towarowy jest chroniony wyłącznie w stosunku do towarów i usług wymienionych w zgłoszeniu znaku.

53.      Po dokonaniu powyższego uściślenia należy konkretnie ustalić wymogi dotyczące wskazania towarów lub usług.

54.      W tym celu konieczne jest oparcie się na zasadach ustanowionych w art. 26 ust. 1 lit. c) rozporządzenia i na zasadzie 2 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego, przywołanych powyżej oraz uwzględnienie zasad regulujących przyznanie znaku towarowego.

55.      Po pierwsze, rejestracja znaku towarowego powinna zagwarantować zasadniczą jej funkcję, jaką jest umożliwienie konsumentowi lub użytkownikowi końcowemu odróżnienia, bez możliwości wprowadzenia w błąd, towarów i usług jednego przedsiębiorstwa od towarów lub usług innych przedsiębiorstw(20). W konsekwencji towar lub usługa powinny być możliwe do wskazania.

56.      Po drugie, znak towarowy powinien być zarejestrowany zgodnie z zasadą specjalizacji. Zasada ta ma na celu pogodzenie wyłącznych praw, jakie daje znak towarowy jego właścicielowi z zasadami swobodnego przepływu towarów i swobodnego świadczenia usług. Wymaga ona, aby prawa przyznane przez znak towarowy mogły być precyzyjnie określone w taki sposób, by ograniczyć wyłączne prawa do rzeczywistej funkcji znaku towarowego.

57.      Po trzecie, opis towarów i usług objętych znakiem towarowym jest konieczny w celu umożliwienia uprawnionym organom dokonania oceny, czy występują podstawy odmowy, ustanowione w art. 3 dyrektywy i art. 7 rozporządzenia(21).

58.      Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. e) ppkt (i) dyrektywy i art. 7 ust. 1 lit. e) ppkt (i), rozporządzenia nie są rejestrowane, a w przypadku gdy zostały już zarejestrowane, mogą zostać uznane za nieważne oznaczenia, które składają się wyłącznie z kształtu wynikającego z charakteru samych towarów. Wymaga to, w konsekwencji, opisu towaru.

59.      Podobnie towary i usługi, dla których występuje się o rejestrację znaku towarowego, muszą być bezwzględnie brane pod uwagę w celu dokonania oceny, czy zgodnie z art. 4 dyrektywy i art. 8 rozporządzenia rejestracji należy odmówić z tego względu, że wspomniany znak towarowy jest identyczny z wcześniejszym znakiem towarowym lub może stwarzać w odniesieniu do niego prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd. I tak zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy i art. 8 ust. 1 lit. a) rozporządzenia znak towarowy nie podlega rejestracji, a za nieważny uznaje się już zarejestrowany znak, jeżeli jest on identyczny z wcześniejszym znakiem towarowym, a towary lub usługi, dla których wnioskuje się o rejestrację lub dla których znak towarowy został zarejestrowany, są identyczne z towarami lub usługami, dla których wcześniejszy znak towarowy jest chroniony. Zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. b) dyrektywy i art. 8 ust. 1 lit. b) rozporządzenia istnienie prawdopodobieństwa wprowadzenia w błąd jest wynikiem współzależności między podobieństwem znaków towarowych a podobieństwem towarów i usług oznaczonych odpowiednio tymi znakami.

60.      Ponadto dzięki wskazaniu towarów i usług objętych znakiem towarowym można również wskazać podstawy jego wygaśnięcia lub unieważnienia, a urzędy krajowe, zgodnie z art. 13 dyrektywy i OHIM, na mocy art. 51 i 53 rozporządzenia, mogą ograniczyć zakres odmowy, wygaśnięcia lub unieważnienia znaku towarowego tylko do towarów i usług, których dotyczą te podstawy.

61.      Po czwarte, rejestracja powinna przyczyniać się, zarówno jeżeli chodzi o prawo Unii, jak i o prawa krajowe, do pewności prawa i do prawidłowej administracji(22).

62.      Tak więc w ww. wyroku w sprawie Sieckmann, dotyczącym możliwości zarejestrowania zapachowego znaku towarowego, Trybunał orzekł, że forma graficzna oznaczenia, wymagana art. 2 dyrektywy 89/104 i art. 4 rozporządzenia, powinna być jasna, precyzyjna, kompletna sama w sobie, łatwo dostępna, zrozumiała, trwała, jednoznaczna i obiektywna w taki sposób, by mogła być dokładnie identyfikowana(23).

63.      Wymogi te odpowiadają dwóm ściśle określonym celom. Zgodnie z pierwszym z nich właściwe organy władzy muszą znać w sposób jasny i precyzyjny cechy oznaczeń, które tworzą znak towarowy, aby móc wykonywać swoje obowiązki związane z uprzednim badaniem wniosków o rejestrację, jak również z publikacją i prowadzeniem stosownego i dokładnego rejestru znaków towarowych.

64.      Trybunał wymaga, aby urzędy krajowe i OHIM przeprowadzały ścisłą, dogłębną i pełną kontrolę powodów mogących stanowić podstawę odmowy rejestracji w taki sposób, aby znaki towarowe nie były rejestrowane bezpodstawnie(24). Dla potrzeb oceny istnienia lub braku charakteru odróżniającego Trybunał wymaga badania in concreto w stosunku do każdego z towarów lub usług, w odniesieniu do których wnioskuje się o rejestrację(25), a jeżeli uprawniony organ odmawia rejestracji znaku towarowego, decyzja musi być co do zasady uzasadniona w stosunku do każdego towaru lub usługi(26). Wymogi te są uzasadnione ze względu na charakter kontroli, która jest przede wszystkim kontrolą a priori, oraz w stosunku do ilości i ściśle określonego charakteru przeszkód dla rejestracji, określonych w art. 2 i 3 dyrektywy oraz w art. 4 i 7 rozporządzenia. Ponadto wymogi te są uzasadnione, uwzględniając szeroką gamę odwołań, z jakich mogą skorzystać zgłaszający w przypadku odmowy rejestracji znaku towarowego przez właściwe organy. Jak przypomniał ostatnio Trybunał, obowiązek uzasadnienia ma umożliwić zapewnienie skutecznej ochrony praw przyznanych zgłaszającym(27).

65.      Zgodnie z drugim celem także podmioty gospodarcze powinny mieć możliwość sprawdzenia w sposób jasny i precyzyjny wpisów dokonanych w rejestrze, a także wniosków złożonych przez aktualnych lub potencjalnych konkurentów, zyskując w ten sposób dostęp do odpowiednich informacji na temat praw osób trzecich.

66.      Wymogi te zostały następnie zastosowane przez Trybunał do rejestracji koloru, kombinacji kolorów(28) i dźwięków(29).

67.      W sposób oczywisty cele te nie mogłyby zostać osiągnięte, a wymogi te pozbawione byłyby skuteczności [effet utile], gdyby towary i usługi, w odniesieniu do których zgłaszający wnosi o ochronę, nie mogły być wyraźnie oznaczone. Jak podkreślił bowiem rzecznik generalny P. Léger w pkt 63 swojej opinii w postępowaniu zakończonym ww. wyrokiem w sprawie Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte, oznaczenie, z jednej strony, i towary oraz usługi, do których określania ma służyć to oznaczenie, z drugiej strony, stanowią dwa nierozłączne składniki rejestracji, które umożliwiają określenie praw przyznanych przez każdy z zarejestrowanych znaków towarowych.

68.      Jednakże nie możemy przenieść w sposób ścisły wymogów ustalonych w odniesieniu do przedstawienia graficznego oznaczenia, zapachowego lub dźwiękowego, na grunt wskazywania towarów lub usług. Forma graficzna oznaczenia, która sama w sobie nie może być postrzegana wzrokowo, wiąże się ewidentnie z problemami znacząco odmiennymi od tych, które możemy napotkać w opisie słownym towarów i usług.

69.      Jest rzeczą oczywistą, że opis ten musi być jasny i precyzyjny, tak aby towary lub usługi mogły być dokładnie zidentyfikowane przez właściwe organy i podmioty gospodarcze. Z tych wymogów jasności i precyzyjności wynika oczywiście, że użyte wyrażenia muszą być zrozumiałe i pozbawione dwuznaczności.

70.      Jednakże nie możemy ryzykować znaczącego ograniczenia ochrony, która przysługuje właścicielowi w związku ze znakiem towarowym, wymagając od niego, aby podał szczegóły dotyczące każdego z towarów i usług.

71.      Aby spełnić te wymogi, istnieją, w moim przekonaniu, dwie możliwości.

72.      Pierwsza polega na dokładnym wyszczególnieniu każdego towaru i usługi, w odniesieniu do których zgłaszający żąda ochrony. Zgodnie z orzecznictwem wskazanie to należy oczywiście rozumieć jako obejmujące towary lub usługi wchodzące w skład lub tworzące strukturę konkretnie wskazanych towarów i usług, takie jak części zamienne lub pozostające z tymi towarami lub usługami w bezpośrednim związku(30).

73.      Niemniej jednak należy przyznać, że dokładne wyszczególnienie może okazać się trudne, jeśli uwzględnić niezwykłą różnorodność, jaką mogą charakteryzować się pewne towary lub usługi, a nawet grozić znaczącym ograniczeniem ochrony, jaką znak towarowy zapewnia jego właścicielowi. Nie można bowiem wymagać od właściciela zarejestrowanego znaku towarowego, by dokonywał nowego zgłoszenia za każdym razem, kiedy wskazuje towar, dla którego posiada znak towarowy, poprzez zmianę, przykładowo w minimalnych proporcjach, dotyczącą jego składu lub przeznaczenia go dla innej kategorii osób. Tak więc właściciel znaku towarowego zarejestrowanego dla mleczka toaletowego powinien mieć możliwość modyfikowania towaru w zależności od tego, czy jest ono przeznaczone dla małych dzieci, czy dla dorosłych, bez potrzeby dokonywania nowych zgłoszeń.

74.      Z tego też powodu, nie posuwając się aż do pojedynczego wyszczególnienia każdego z danych towarów i usług, druga możliwość polegałaby na wskazaniu podstawowych towarów lub usług w taki sposób, aby uprawnione organy i podmioty gospodarcze mogły dokładnie identyfikować zasadnicze cechy charakterystyczne i obiektywne właściwości(31) danych towarów i usług.

75.      Kryterium to powinno umożliwić wskazanie w sposób obiektywny charakteru towarów, zgodnie z zasadą 2 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego. Ponadto powinno umożliwić uprawnionym organom i podmiotom gospodarczym ustalenie towarów podobnych, które mogą podlegać ochronie wynikającej ze znaku towarowego. System ten, który jest już stosowany w dziedzinie klasyfikacji celnej towarów, wydaje się, moim zdaniem, odpowiadać celom jasności i precyzyjności bez ograniczania ochrony, jaką należy zapewnić właścicielowi zarejestrowanego znaku towarowego.

76.      I tak, przykładowo zgłoszenie znaku powinno odpowiadać tym wymogom, kiedy zgłaszający wnosi o ochronę dla „świec oświetleniowych”. Wyrażenie to powinno móc obejmować świece duże i małe oraz podobne artykuły, posiadające te same zasadnicze cechy co towar podstawowy, czyli składające się z wosku i knota. W tym przykładzie niezbędne jest jednak określenie funkcji, do jakiej przeznaczony jest ten towar, w taki sposób, aby uprawnione organy i podmioty gospodarcze mogły odróżnić „świece oświetleniowe” od „świec zapłonowych”, używanych w sektorze samochodowym.

77.      Ta wykładnia jest zgodna z linią orzecznictwa, którą Trybunał przyjął w ww. wyroku w sprawie Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte, dotyczącym rejestracji znaku towarowego w dziedzinie usług handlu detalicznego. W tej sprawie Trybunał stwierdził bowiem, iż wymaga się, aby wnioskodawca wyszczególnił towary lub typy towarów objętych usługami, w szczególności w odniesieniu do usług „handlu detalicznego materiałami budowlanymi, artykułami do prac wykończeniowych i artykułami ogrodniczymi[(32)] oraz innymi artykułami konsumpcyjnymi w sektorze »Do‑it‑yourself«[(33)]”. Zdaniem Trybunału ten poziom precyzyjności ułatwia ocenę identyczności lub podobieństwa towarów lub usług, w odniesieniu do których wystąpiono o rejestrację znaku towarowego lub który już został zarejestrowany bez znaczącego ograniczenia przez te wskazówki ochrony przyznanej znakowi towarowemu(34).

78.      W każdym razie wymagana jasność i precyzyjność muszą podlegać indywidualnej ocenie w każdym przypadku w zależności od towarów lub usług, w odniesieniu do których zgłaszający żąda ochrony, niezależnie od tego, czy chodzi o krajowy, czy wspólnotowy znak towarowy.

79.      Uwzględniając całość powyższych rozważań, uważam, że dyrektywę i rozporządzenie należy interpretować w ten sposób, że wskazanie towarów lub usług, w odniesieniu do których zgłaszający żąda ochrony, powinno odpowiadać wymogowi wystarczającej jasności i precyzyjności, które umożliwią uprawnionym organom i podmiotom gospodarczym dokładne ustalenie zakresu ochrony wynikającej ze znaku towarowego.

80.      Wymogi te mogą być spełnione przez dokładne wyszczególnienie każdego z towarów i usług, w odniesieniu do którego zgłaszający żąda ochrony. Mogą być również spełnione poprzez wskazanie podstawowych towarów lub usług umożliwiające uprawnionym organom i podmiotom gospodarczym określenie zasadniczych cech charakterystycznych i obiektywnych właściwości danych towarów i usług.

C –    W przedmiocie stosowania nagłówków klas klasyfikacji nicejskiej

81.      W drodze drugiego pytania sąd krajowy wnosi o ustalenie przez Trybunał, czy dyrektywa stoi na przeszkodzie temu, aby zgłaszający krajowy znak towarowy oparł się na ogólnych określeniach zaczerpniętych z nagłówków klas klasyfikacji nicejskiej w celu wskazania towarów lub usług, w odniesieniu do których żąda ochrony.

82.      Jak już wskazałem, klasyfikacja nicejska jest narzędziem praktycznym, a nagłówki klas nie posiadają same w sobie żadnej istotnej wartości. Niemniej jednak nic nie sprzeciwia się temu, aby zgłaszający wskazał dane towary lub usługi, używając ogólnych określeń zaczerpniętych z tych nagłówków klas. Jest jednak niezbędne, aby to wskazanie spełniało wymogi jasności i precyzyjności. Wobec tego chodzi o dokonanie oceny indywidualnie, w zależności od przypadku.

83.      Należy bowiem stwierdzić, że niektóre z tych ogólnych określeń są same w sobie wystarczająco jasne i precyzyjne, aby umożliwić właściwym organom i podmiotom gospodarczym ustalenie zakresu ochrony wynikającej ze znaku towarowego. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku określeń „mydła” lub „widelce i łyżki” zawartych odpowiednio w nagłówkach klas 3 i 8 klasyfikacji nicejskiej.

84.      Natomiast inne ogólne określenia nie spełniają tych wymogów i informują wyłącznie o dziedzinie, w zakres której wchodzą zasadniczo towary lub usługi(35). Ogólne określenia występujące przykładowo w klasie 37 („Usługi budowlane; naprawy; usługi instalacyjne”) i w klasie 45 („Prywatne i społeczne usługi świadczone przez osoby trzecie w celu zaspokojenia potrzeb poszczególnych osób”) klasyfikacji nicejskiej są zbyt ogólne i obejmują zbyt zróżnicowane towary i usługi, aby były zgodne z funkcją znaku towarowego polegającą na wskazaniu pochodzenia. Bez dalszego uściślenia nie pozwalają one właściwym organom wykonywać spoczywających na nich obowiązków w zakresie uprzedniego badania zgłoszeń, a podmiotom gospodarczym nie zapewniają możliwości dokładnego sprawdzenia wpisów dokonanych w rejestrze oraz zgłoszeń dokonanych przez aktualnych lub potencjalnych konkurentów. Z tego powodu Trybunał stwierdził w ww. wyroku w sprawie Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte, że wymaga się, aby zgłaszający wskazał dane towary lub dany typ towarów objętych usługami za pomocą oznaczeń, które nie występują w nagłówkach klas.

85.      W związku z powyższymi rozważaniami uważam, że dyrektywę i rozporządzenie należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie oznaczeniu przez zgłaszającego towarów lub usług, w odniesieniu do których żąda ochrony, poprzez użycie ogólnych określeń zaczerpniętych z nagłówków klas klasyfikacji nicejskiej, pod warunkiem że wskazanie to spełnia wymogi wystarczającej jasności i precyzyjności.

D –    W przedmiocie wykładni przyjętej przez prezesa OHIM w komunikacie nr 4/03

86.      Jak wskazano w pkt III akapit drugi komunikatu nr 4/03, „[OHIM] nie sprzeciwia się stosowaniu ogólnych określeń i nagłówków klas z tego powodu, że są zbyt nieprecyzyjne lub nieokreślone”. Ponadto pkt IV tego komunikatu wskazuje, że posłużenie się wszystkimi ogólnymi określeniami z nagłówka określonej klasy dla OHIM dotyczyć będzie wszystkich towarów lub usług należących do danej klasy(36). Podobnie użycie jednego ogólnego określenia znajdującego się w nagłówku klasy obejmuje wszystkie towary lub usługi objęte tym ogólnym określeniem(37) i prawidłowo zaklasyfikowane w tej samej klasie.

87.      W drodze pytania trzeciego sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy dyrektywa stoi na przeszkodzie wykładni przyjętej przez prezesa OHIM w komunikacie nr 4/03.

88.      Komunikat ten został wydany przez OHIM w ramach zadań, które na nim spoczywają na mocy przepisów dotyczących wspólnotowego znaku towarowego. Nie jest aktem o charakterze prawodawczym i nie posiada żadnej wiążącej mocy prawnej. Chodzi o wewnętrzny akt organizacyjny, który ma na celu, zgodnie z pkt I tego komunikatu, wyjaśnienie i doprecyzowanie praktyki OHIM. Komunikat nr 4/03 dąży do zapewnienia pewności prawa zainteresowanym stronom, ustanawiając wyraźne i przewidywalne ramy dotyczące sposobu, w jaki OHIM interpretuje sformułowania użyte w zgłoszeniu znaku towarowego. Komunikat ten pełni więc rolę informującą i wyjaśniającą. Jednakże funkcję wyjaśniającą od ustanowienia prawdziwych zasad prawnych dzieli już tylko jeden krok. W konsekwencji Trybunał powinien upewnić się, że dokument ten gwarantuje poszanowanie zasad ustanowionych w rozporządzeniu, które zostały zinterpretowane przez Trybunał, i praw przyznanych zainteresowanym stronom.

89.      Sądzę, że w niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z takim przypadkiem.

90.      Po pierwsze, wykładnia przyjęta w komunikacie nr 4/03 stoi w sprzeczności z zasadami ustanowionymi w rozporządzeniu.

91.      Zgodnie z wymogiem zasady 2 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego „[w]ykaz towarów i usług sporządza się w taki sposób, aby jasno wskazać charakter towarów i usług oraz żeby dopuszczał on klasyfikację każdego towaru i każdej usługi w tylko jednej klasie klasyfikacji nicejskiej”. Mam w tym względzie dwie uwagi. W pierwszej kolejności trudno jest spełnić ten wymóg, jeżeli OHIM, zgodnie z pkt III ust. 2 komunikatu nr 4/03, nie sprzeciwia się stosowaniu ogólnych określeń i nagłówków klas z tego powodu, że są zbyt nieprecyzyjne lub nieokreślone(38). W drugiej kolejności należy odnieść się do objaśnień dotyczących klasyfikacji nicejskiej, które wyjaśniają, że pewne towary i usługi mogą, przy braku jakichkolwiek objaśnień, być objęte kilkoma klasami.

92.      Po drugie, wykładnia przyjęta przez OHIM, uważana przez doktrynę za „»class‑heading‑covers‑all« approach”(39), nie gwarantuje przestrzegania zasady specjalizacji w zakresie, w jakim nie pozwala precyzyjnie ustalić przedmiotowego zakresu ochrony wynikającej ze znaku towarowego.

93.      Wykładnia ta prowadzi bowiem do przyznania zgłaszającemu praktycznie nieograniczonych praw do towarów i usług danej klasy. Jeżeli przykładowo zgłaszający opiera się wyłącznie na ogólnych określeniach zaczerpniętych z nagłówka klasy 45 klasyfikacji nicejskiej i wnioskuje w konsekwencji o rejestrację znaku towarowego dla „prywatnych i społecznych usług świadczonych przez osoby trzecie w celu zaspokojenia potrzeb poszczególnych osób”, rejestracja tego znaku może mu zapewnić wyłączność używania oznaczenia dla usług o niezwykle różnym charakterze, które obejmują nie tylko „agencje pośrednictwa w zawieraniu znajomości” i „ustalanie horoskopów”, ale również „agencje detektywistyczne” i „usługi kremacyjne”(40). Innymi słowy, są to usługi, które a priori nie mają żadnej cechy wspólnej. Przy takim założeniu zakres ochrony wynikającej ze znaku towarowego jest nieokreślony tudzież prawie niewidoczny, z uszczerbkiem dla zasady swobodnego przepływu towarów i swobody świadczenia usług. Tymczasem zgodnie z zasadą specjalizacji znak towarowy nie może podlegać ochronie w sposób abstrakcyjny.

94.      Po trzecie, taka wykładnia nie gwarantuje rzeczywistego używania znaku towarowego w rozumieniu art. 10 dyrektywy i art. 15 rozporządzenia. Nie jest bowiem oczywiste, że właściciel znaku wykorzystuje oznaczenie w powiązaniu z wszystkimi towarami i usługami, w odniesieniu do których wystąpił o ochronę. Jak podkreślił rzecznik generalny P. Léger w pkt 80 swojej opinii w postępowaniu zakończonym ww. wyrokiem w sprawie Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte, niewłaściwe byłoby złożenie wniosku o wygaśnięcie praw właściciela znaku, gdy z góry wiadomo, że znak będzie używany tylko dla pewnych towarów lub usług. Ponadto system ten zdaje się być sprzeczny z celami określonymi w motywie 9 dyrektywy i w motywie 10 rozporządzenia, w których prawodawca Unii wymaga, żeby zarejestrowane znaki towarowe były rzeczywiście używane lub jeżeli nie są używane, powinny podlegać wygaśnięciu. Jak słusznie przypomniał rzecznik generalny Ruiz‑Jarabo Colomer w pkt 42 swojej opinii w postępowaniu zakończonym ww. wyrokiem w sprawie Ansul, rejestry znaków towarowych nie są zwykłymi spisami oznaczeń, ale przeciwnie, powinny stanowić wierne odzwierciedlenie rzeczywistości i oznaczeń używanych przez przedsiębiorstwa w obrocie gospodarczym.

95.      Wobec powyższego, chociaż wykładnia przyjęta przez OHIM zdaje się, prima facie, ułatwiać rejestrację znaków towarowych w rejestrach publicznych, ostatecznie prowadzi ona do wzrostu całkowitej liczby zarejestrowanych i chronionych przez Unię znaków towarowych, a tym samym do wzrostu liczby kolizji pomiędzy nimi. Zamiast zapewniać dobrą administrację, nie pozwala ona ponadto na zagwarantowanie niezakłóconej konkurencji na rynku.

96.      Po czwarte, wykładnia ta nie gwarantuje pewności prawa. Jak podniosły w swoich uwagach rządy Zjednoczonego Królestwa, niemiecki, irlandzki i francuski, klasyfikacja nicejska jest narzędziem, które się zmienia. Dziesiąte wydanie tej klasyfikacji, które wejdzie w życie w dniu 1 stycznia 2012 r., wpisuje, w ramach niezmienionych nagłówków klas, nowe towary i usługi(41). Nie można ograniczyć przedmiotowego zakresu stosowania znaku towarowego do przepisów, które mogą się zmieniać w miarę zmian, jakim ulega rynek.

97.      W konsekwencji i w związku z powyższymi okolicznościami uważam, że komunikat nr 4/03, w którym prezes OHIM wskazuje, po pierwsze, że OHIM nie sprzeciwia się stosowaniu ogólnych określeń i nagłówków klas z tego powodu, że są zbyt nieprecyzyjne lub nieokreślone oraz, po drugie, że stosowanie tych określeń dotyczyć będzie wszystkich towarów lub usług należących do danej klasy, nie gwarantuje wymaganej jasności i precyzyjności dla celów rejestracji znaku towarowego, niezależnie od tego, czy jest to znak krajowy, czy wspólnotowy.

IV – Wnioski

98.      W świetle powyższych rozważań proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania The Person Appointed by the Lord Chancellor under Section 76 of the Trade Marks Act 1994, on Appeal from the Registrar of Trade Marks, przesłane przez High Court of Justice (England & Wales) w następujący sposób:

1)      a)       Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającą na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych i rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego należy interpretować w ten sposób, że wskazanie towarów i usług, w odniesieniu do których zgłaszający żąda ochrony, powinno spełniać wymogi wystarczającej jasności i precyzyjności, które umożliwią właściwym organom i podmiotom gospodarczym dokładne ustalenie zakresu ochrony wynikającej ze znaku towarowego.

      b)      Wymogi te mogą być spełnione przez dokładne wyszczególnienie każdego z towarów i usług, w odniesieniu do których zgłaszający żąda ochrony. Mogą być one również spełnione poprzez wskazanie podstawowych towarów lub usług umożliwiające właściwym organom i podmiotom gospodarczym dokładne określenie zasadniczych cech charakterystycznych i obiektywnych właściwości danych towarów i usług.

2)      Dyrektywę 2008/95 i rozporządzenie nr 207/2009 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie wskazaniu przez zgłaszającego towarów lub usług, w odniesieniu do których żąda ochrony, poprzez użycie ogólnych określeń zaczerpniętych z nagłówków klas klasyfikacji nicejskiej, pod warunkiem że wskazanie to spełnia wymogi wystarczającej jasności i precyzyjności.

3)      Komunikat nr 4/03 prezesa Urzędu Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) (OHIM) z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie używania nagłówków klas w wykazach towarów i usług dla potrzeb zgłoszeń wspólnotowych znaków towarowych, w którym wskazuje on, po pierwsze, że OHIM nie sprzeciwia się stosowaniu ogólnych określeń i nagłówków klas jako zbyt nieprecyzyjnych lub nieokreślonych oraz, po drugie, że stosowanie tych określeń dotyczyć będzie wszystkich towarów lub usług należących do danej klasy, nie gwarantuje wymaganej jasności i precyzyjności dla celów rejestracji znaku towarowego, niezależnie od tego, czy jest to znak krajowy, czy wspólnotowy.


1 –      Język oryginału: francuski.


2 –      Wyrok z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie C‑273/00, Rec. s. I‑11737.


3 –      Zwane dalej „porozumieniem nicejskim”. Jak wynika z bazy danych Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), wyłącznie Republika Cypru i Republika Malty nie są stronami porozumienia nicejskiego. Jednak te dwa państwa stosują międzynarodową klasyfikację towarów i usług dla celów rejestracji znaków (zwaną dalej „klasyfikacją nicejską”).


4 –      Konwencja podpisana w Paryżu w dniu 20 marca 1883 r., ostatnio zrewidowana w Sztokholmie w dniu 14 lipca 1967 r. i zmieniona w dniu 28 września 1979 r. (Recueil des traités des Nations unies, t. 828, nr 11851, s. 305, zwana dalej „konwencją paryską”).


5 –      Zobacz uwagi ogólne i pkt 1 przewodnika dla użytkownika klasyfikacji nicejskiej, dostępnego na stronie internetowej WIPO.


6 –      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 października 2008 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. L 299, s. 25, zwana dalej „dyrektywą”).


7 –      Rozporządzenie Rady z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. L 78, s. 1, zwane dalej „rozporządzeniem”).


8 –      Rozporządzenie Komisji z dnia 13 grudnia 1995 r. wykonujące rozporządzenie Rady (WE) nr 40/94 w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. L 303, s. 1, zwane dalej „rozporządzeniem wykonawczym”).


9 –      Komunikat z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie używania tytułów klas w wykazach towarów i usług dla potrzeb zgłoszeń wspólnotowych znaków towarowych


10 –      W ramach mojej analizy powołuję się na opinię rzecznika generalnego Ruiza‑Jaraba Colomera w postępowaniu zakończonym wyrokiem z dnia 11 marca 2003 r. w sprawie C‑40/01 Ansul, Rec. s. I‑2439 oraz na pkt 57–82 opinii rzecznika generalnego P. Légera w postępowaniu zakończonym wyrokiem z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie C‑418/02 Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte, Zb.Orz. s. I‑5873.


11 –      Wyrok z dnia 22 września 2011 r. w sprawie C‑482/09 Budějovický Budvar, Zb.Orz. s. I‑8701, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo. Wyrok ten dotyczy wykładni pierwszej dyrektywy Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz.U. 1989, L 40, s. 1), a przepisy te są zasadniczo identyczne z przepisami dyrektywy.


12 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte, pkt 31.


13 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Sieckmann, pkt 37.


14 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Budějovický Budvar, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo.


15 –      Zobacz w szczególności wyrok z dnia 22 września 2011 r. w sprawie C‑323/09 Interflora i Interflora British Unit, Zb.Orz. s. I‑8625, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo.


16 –      Zasada ta jest również zapisana w art. 4 ust. 1 lit. b) protokołu do Porozumienia madryckiego o międzynarodowej rejestracji znaków, przyjętego w Madrycie dnia 27 czerwca 1989 r., do którego Wspólnota Europejska przystąpiła na mocy decyzji Rady 2003/793/WE z dnia 27 października 2003 r. (Dz.U. L 296, s. 20).


17 –      Zgodnie z tymi przepisami klasyfikacja towarów i usług według klasyfikacji nicejskiej nie wiąże badającego przy ocenie identyczności lub podobieństwa towarów i usług, ponieważ towary i usługi nie mogą być uważane za podobne do siebie na takiej podstawie, że wykazane są w tej samej klasie w klasyfikacji nicejskiej, a towary i usługi nie mogą być uważane za odmienne od siebie na takiej podstawie, że wykazane są w różnych klasach w klasyfikacji nicejskiej. Zasada ta została zapisana również w art. 9 ust. 2 lit. a) i b) Traktatu o prawie znaków towarowych przyjętego w Genewie w dniu 27 października 1994 r.


18 –      Zobacz pkt 42, 43 opinii rzecznika generalnego P. Légera w postępowaniu zakończonym wydaniem wyroku w sprawie Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte.


19 –      Wyrok z dnia 12 lutego 2004 r. w sprawie C‑363/99, Rec. s. I‑1619, pkt 111.


20 –      Zobacz art. 2 dyrektywy i art. 4 rozporządzenia. Zobacz także wyrok z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie C‑104/01 Libertel, Rec. s. I‑3793, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo; ww. wyrok w sprawie Interflora i Interflora British Unit, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo.


21 –      Wyrok z dnia 4 października 2001 r. w sprawie C‑517/99 Merz & Krell, Rec. s. I‑6959, pkt 29; a także ww. wyrok w sprawie Koninklijke KPN Nederland, pkt 33, 34.


22 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Sieckmann, pkt 37.


23 –      Ibidem, pkt 46–55.


24 –      Zobacz ww. wyrok w sprawie Koninklijke KPN Nederland, pkt 123 i przytoczone tam orzecznictwo.


25 –      Zobacz wyrok z dnia 15 lutego 2007 r. w sprawie C‑239/05 BVBA Management, Training en Consultancy, Zb.Orz. s. I‑1455, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo.


26 –      Postanowienie z dnia 18 marca 2010 r. w sprawie C‑282/09 P CFCMCEE przeciwko OHIM, Zb.Orz. s. I‑2395, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo oraz, w przedmiocie art. 7 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz.U. 1994, L 11, s. 1), w szczególności wyrok z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawach połączonych od C‑468/01 P do C‑472/01 P Procter & Gamble przeciwko OHIM, Rec. s. I‑5141, pkt 36.


27 –      Wyżej wymienione postanowienie w sprawie CFCMCEE przeciwko OHIM, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo.


28 –      W ww. wyroku w sprawie Libertel Trybunał orzekł, że kolor pomarańczowy, pomimo że jest w zasadzie zwyczajną właściwością rzeczy, może jednak w związku z towarem lub usługą stanowić oznaczenie (pkt 27). To orzecznictwo zostało potwierdzone przez Trybunał w wyroku z dnia 24 czerwca 2004 r. w sprawie C‑49/02 Heidelberger Bauchemie, Zb.Orz. s. I‑6129, pkt 23 w stosunku do kombinacji kolorów.


29 –      Zobacz wyrok z dnia 27 listopada 2003 r. w sprawie C‑283/01 Shield Mark, Rec. s. I‑14313, dotyczący rejestracji czternastu znaków dźwiękowych, z których jedenaście miało jako motyw pierwsze dźwięki z kompozycji muzycznej „Für Elise” L. van Beethovena, a trzy pozostałe – pianie koguta.


30 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Ansul, pkt 41–43.


31 –      Wyróżnienie moje.


32 –      Wyróżnienie moje.


33 –      Idem.


34 –      Wyżej wymieniony wyrok w sprawie Praktiker Bau‑ und Heimwerkermärkte, pkt 50, 51.


35 – Zobacz pkt 1 przewodnika dla użytkownika klasyfikacji nicejskiej.


36 –      Wyróżnienie moje.


37 –      Idem.


38 –      Wyróżnienie moje.


39 –      Zobacz R. Ashmead, „International Classification class headings: illustrative or exemplary? The scope of European Union registrations”, Journal of Intellectual Property Law & Practice, 2007, tom 2, nr 2, s. 76.


40 –      Zobacz także klasę 37 klasyfikacji nicejskiej zatytułowaną „Usługi budowlane; naprawy; usługi instalacyjne”, która obejmuje „niszczenie szkodników”, lub klasę 26 tej klasyfikacji zatytułowaną „Koronki; hafty, wstążki i sploty; guziki, haftki, szpilki i igły; sztuczne kwiaty”, która obejmuje „peruki”.


41 – Zobacz w szczególności klasę 42 klasyfikacji nicejskiej, która od dnia 1 stycznia 2012 r. obejmować będzie dodatkowych osiem usług.