Language of document : ECLI:EU:C:2013:127

Sprawa C‑1/12

Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas

przeciwko

Autoridade da Concorrência

przy udziale: Ministério Público

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Tribunal da Relação de Lisboa)

Samorząd zawodowy dyplomowanych księgowych – Uregulowanie dotyczące systemu obowiązkowego szkolenia dyplomowanych księgowych – Artykuł 101 TFUE – Związek przedsiębiorstw – Ograniczenie konkurencji – Uzasadnienia – Artykuł 106 ust. 2 TFUE

Streszczenie – wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 28 lutego 2013 r.

1.        Konkurencja – Zasady Unii – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Dyplomowani księgowi – Włączenie

(art. 101 TFUE, 102 TFUE, 106 TFUE)

2.        Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Decyzje związków przedsiębiorstw – Pojęcie – Uregulowanie dotyczące systemu obowiązkowego szkolenia dyplomowanych księgowych przyjęte przez samorząd zawodowy dyplomowanych księgowych państwa członkowskiego – Włączenie

(art. 101 TFUE)

3.        Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Wpływ na handel między państwami członkowskimi – Kryteria oceny

(art. 101 TFUE)

4.        Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Decyzje związków przedsiębiorstw – Uregulowanie dotyczące systemu obowiązkowego szkolenia dyplomowanych księgowych przyjęte przez samorząd zawodowy dyplomowanych księgowych państwa członkowskiego – Ocena przez sąd krajowy antykonkurencyjnego wpływu – Wyeliminowanie konkurencji na znacznej części rynku na korzyść tego samorządu zawodowego i nałożenie na pozostałą część tego rynku warunków dyskryminujących na niekorzyść konkurentów – Naruszenie reguł konkurencji Unii – Uzasadnienie potrzebą zapewnienia jakości usług oferowanych przez dyplomowanych księgowych – Brak

(art. 101 ust. 1, 3 TFUE, art. 106 ust. 2 TFUE)

1.        Dyplomowani księgowi, którzy oferują za wynagrodzeniem usługi księgowe polegające w szczególności na planowaniu, organizowaniu i koordynowaniu księgowości podmiotów, podpisywaniu ich sprawozdań finansowych i deklaracji podatkowych, doradzaniu w dziedzinie księgowości, podatków i zabezpieczenia społecznego oraz reprezentowaniu podatników, za których księgowość odpowiadają, na etapie administracyjnym postępowania podatkowego, i którzy jako osoby wykonujące wolny zawód ponoszą ryzyko finansowe związane z prowadzeniem tej działalności, jako że w przypadku nierównowagi pomiędzy wydatkami a wpływami dyplomowany księgowy musi sam pokryć stwierdzony deficyt, wykonują działalność gospodarczą, a zatem są przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 101 TFUE, i ani stopień skomplikowania, ani techniczne aspekty usług, które świadczą dyplomowani księgowi, ani też okoliczność, że zawód ich jest zawodem regulowanym, nie zmieniają powyższego wniosku.

(por. pkt 37, 38)

2.        Rozporządzenie takie jak rozporządzenie w sprawie uzyskiwania punktów szkoleniowych (Regulamento da Formação de Créditos) przyjęte przez samorząd zawodowy taki jak Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas (OTOC, samorząd zawodowy dyplomowanych księgowych) należy uważać za decyzję podjętą przez związek przedsiębiorstw w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE.

Po pierwsze, nie można uważać, że uregulowanie takie wykracza poza sferę obrotu gospodarczego, ponieważ OTOC sam oferuje działania szkoleniowe przeznaczone dla dyplomowanych księgowych, a dostęp innych usługodawców zamierzających prowadzić takie szkolenia podlega unormowaniu przewidzianemu przez sporne rozporządzenie. Ponadto obowiązek odbycia przez dyplomowanego księgowego szkoleń według warunków określonych w rozporządzeniu jest ściśle związany z wykonywaniem jego działalności zawodowej, zaś naruszenie tego obowiązku mogłoby powodować nałożenie sankcji dyscyplinarnych, takich jak zawieszenie na maksymalny okres trzech lat lub wykluczenie z tego samorządu zawodowego. Nawet przy założeniu, że wspomniane rozporządzenie nie miałoby bezpośredniego wpływu na działalność gospodarczą samych dyplomowanych księgowych, jak to wydaje się sugerować sąd odsyłający w ramach pytania trzeciego, okoliczność ta nie może sama w sobie powodować wyłączenia decyzji związku przedsiębiorstw z zakresu stosowania art. 101 TFUE. Taka decyzja może bowiem zapobiegać, ograniczać lub zakłócać konkurencję w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE nie tylko na rynku, na którym członkowie samorządu zawodowego wykonują swoją działalność, ale również na jakimś innym rynku, na którym ten samorząd zawodowy sam wykonuje działalność gospodarczą.

Po drugie, gdy samorząd zawodowy taki jak OTOC przyjmuje rozporządzenie takie jak sporne rozporządzenie, nie korzysta z prerogatyw typowych dla władzy publicznej, ale jawi się raczej jako organ regulujący pewien zawód, którego wykonywanie stanowi również działalność gospodarczą.

Z jednej strony kontekst prawny, w jaki wpisuje się zawieranie powyższych porozumień czy podejmowanie wspomnianych decyzji, jak i kwalifikacja prawna przypisana tego rodzaju kontekstowi przez poszczególne krajowe porządki prawne pozostają bez wpływu na stosowanie reguł konkurencji Unii, w szczególności art. 101 TFUE. Z drugiej strony w szczególności statut OTOC nie przyznaje temu samorządowi wyłącznego prawa do prowadzenia działań szkoleniowych przeznaczonych dla dyplomowanych księgowych i nie ustanawia warunków dostępu dla organizacji szkoleniowych do rynku obowiązkowych szkoleń dyplomowanych księgowych.

Okoliczność, że OTOC nie ma celu zarobkowego, nie stanowi przeszkody w uznaniu jednostki, która dokonuje czynności na rynku, za przedsiębiorstwo, ponieważ oferta obejmująca odpowiednie usługi konkuruje z ofertami innych przedsiębiorców działających w celu zarobkowym.

(por. pkt 41–46, 48, 51, 52, 56, 57, 59; pkt 1 sentencji)

3.        Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 65)

4.        Rozporządzenie, które wprowadza system obowiązkowego szkolenia dyplomowanych księgowych, aby zagwarantować wysoką jakość usług przez nich oferowanych, takie jak rozporządzenie w sprawie uzyskiwania punktów szkoleniowych przyjęte przez samorząd zawodowy taki jak Ordem dos Técnicos Oficiais de Contas (OTOC, samorząd zawodowy dyplomowanych księgowych), stanowi ograniczenie konkurencji zakazane przez art. 101 TFUE w zakresie, w jakim – czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego – eliminuje konkurencję na znacznej części rynku właściwego na korzyść tego samorządu zawodowego i nakłada na pozostałą część tego rynku warunki dyskryminujące na niekorzyść konkurentów wspomnianego samorządu zawodowego.

Ponadto nie każda decyzja związku przedsiębiorstw, która może ograniczać wolność działania stron, jest nieuchronnie objęta zakazem ustanowionym w art. 101 ust. 1 TFUE. Aby postanowienie to mogło znaleźć zastosowanie w konkretnym przypadku, należy uwzględnić całościowy kontekst, w jakim dana decyzja związku przedsiębiorstw została przyjęta lub wywołuje swoje skutki, a w szczególności jej cele. W tym względzie ograniczenia konkurencji nałożone przez OTOC wydają się wykraczać poza to, co jest konieczne do zapewnienia wysokiej jakości usług oferowanych przez dyplomowanych księgowych.

Wreszcie, przesłanki stosowania, po pierwsze, wyjątku przewidzianego przez art. 101 ust. 3 TFUE, i po drugie, art. 106 ust. 2 TFUE nie są spełnione.

(por. pkt 68–73, 93, 97–108; pkt 2 sentencji)