Language of document : ECLI:EU:T:2017:392

WYROK SĄDU (dziewiąta izba)

z dnia 15 czerwca 2017 r.(*)

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające podjęte w związku z działaniami podważającymi państwowość Ukrainy lub jej zagrażającymi – Zamrożenie środków finansowych – Ograniczenia w zakresie wjazdu na terytorium państw członkowskich – Osoba fizyczna aktywnie wspierająca działania lub polityki podważające państwowość Ukrainy lub jej zagrażające – Obowiązek uzasadnienia – Oczywisty błąd w ocenie – Swoboda wypowiedzi – Proporcjonalność – Prawo do obrony

W sprawie T‑262/15

Dmitrij Konstantinowicz Kisielow, zamieszkały w Korolowie (Rosja), reprezentowany przez J. Linnekera, solicitor, T. Otty'ego, barrister, oraz B. Kennelly'ego, QC,

strona skarżąca,

przeciwko

Radzie Unii Europejskiej, reprezentowanej przez V. Piessevaux oraz J.P. Hixa, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot sformułowany na podstawie art. 263 TFUE wniosek zmierzający do stwierdzenia nieważności, po pierwsze, decyzji Rady (WPZiB) 2015/432 z dnia 13 marca 2015 r. zmieniającej decyzję 2014/145/WPZiB w sprawie środków ograniczających w związku z działaniami podważającymi integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażającymi (Dz.U. 2015, L 70, s. 47) oraz rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) 2015/427 z dnia 13 marca 2015 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (UE) nr 269/2014 w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (Dz.U. 2015, L 70, s. 1); po drugie, decyzji Rady (WPZiB) 2015/1524 z dnia 14 września 2015 r. zmieniającej decyzję 2014/145/WPZiB w sprawie środków ograniczających w związku z działaniami podważającymi integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażającymi (Dz.U. 2015, L 239, s. 157; sprostowania: Dz.U. 2015, L 280, s. 39; Dz.U. 2015, L 342, s. 65) oraz rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) 2015/1514 z dnia 14 września 2015 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (UE) nr 269/2014 w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (Dz.U. 2015, L 239, s. 30; sprostowania: Dz.U. 2015, L 280, s. 38; Dz.U. 2015, L 342, s. 64); oraz po trzecie, decyzji Rady (WPZiB) 2016/359 z dnia 10 marca 2016 r. zmieniającej decyzję 2014/145/WPZiB w sprawie środków ograniczających w związku z działaniami podważającymi integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażającymi (Dz.U. 2016, L 67, s. 37) oraz rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) 2016/353 z dnia 10 marca 2016 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (UE) nr 269/2014 w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (Dz.U. 2016, L 67, s. 1), w zakresie, w jakim te akty dotyczą skarżącego,

SĄD (dziewiąta izba),

w składzie: G. Berardis (sprawozdawca), prezes, V. Tomljenović i D. Spielmann, sędziowie,

sekretarz: C. Heeren, administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 28 września 2016 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu

1        W dniu 17 marca 2014 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła na podstawie art. 29 TUE decyzję 2014/145/WPZiB w sprawie środków ograniczających w związku z działaniami podważającymi integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażającymi (Dz.U. 2014, L 78, s. 16).

2        W tym samym dniu Rada przyjęła na podstawie art. 215 ust. 2 TFUE rozporządzenie (UE) nr 269/2014 w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (Dz.U. 2014, L 78, s. 6).

3        Decyzją wykonawczą Rady 2014/151/WPZIB z dnia 21 marca 2014 r. w sprawie wykonania decyzji 2014/145 (Dz.U. 2014, L 86, s. 30; sprostowanie Dz.U. 2015, L 199, s. 46) oraz rozporządzeniem wykonawczym Rady (UE) nr 284/2014 z dnia 21 marca 2014 r. w sprawie wykonania rozporządzenia nr 269/2014 (Dz.U. 2014, L 86, s. 27; sprostowanie Dz.U. 2015, L 199, s. 46) nazwisko skarżącego, Dmitrija Konstantinowicza Kisielowa, zostało umieszczone w wykazach osób objętych środkami ograniczającymi przewidzianymi we wspomnianym rozporządzeniu oraz we wspomnianej decyzji (zwanych dalej „rozpatrywanymi wykazami”) z następującym uzasadnieniem:

„Dekretem prezydenckim z dnia 9 grudnia 2013 r. mianowany szefem rosyjskiej federalnej państwowej agencji prasowej »Rossija Siegodnia«. Centralna postać rządowej propagandy wspierającej rozmieszczenie sił rosyjskich na Ukrainie”.

4        Następnie, w dniu 25 lipca 2014 r., Rada przyjęła decyzję 2014/499/WPZiB zmieniającą decyzję 2014/145 (Dz.U. 2014, L 221, s. 15) oraz rozporządzenie (UE) nr 811/2014 zmieniające rozporządzenie nr 269/2014 (Dz.U. 2014, L 221, s. 11), w szczególności w celu określenia kryteriów, na podstawie których osoby fizyczne lub prawne, podmioty lub organy mogą zostać objęte rozpatrywanymi środkami ograniczającymi.

5        Artykuł 2 ust. 1 i 2 decyzji 2014/145 w brzmieniu ustalonym decyzją 2014/499 (zwanej dalej „zmienioną decyzją 2014/145”) stanowi:

„1.      Zamraża się wszelkie środki finansowe i zasoby gospodarcze stanowiące własność lub będące w posiadaniu lub pod kontrolą:

a)      osób fizycznych, które aktywnie wspierają lub aktywnie realizują działania lub polityki podważające integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub stabilność lub bezpieczeństwo na Ukrainie lub im zagrażają, które ponoszą odpowiedzialność za takie działania lub polityki lub które utrudniają czynności organizacji międzynarodowych na Ukrainie, a także osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów z nimi powiązanych;

[…]

zgodnie z wykazem zamieszczonym w załączniku.

2.      Nie udostępnia się – bezpośrednio ani pośrednio – wymienionym w załączniku osobom fizycznym lub prawnym, podmiotom lub organom, ani na ich rzecz, żadnych środków finansowych ani zasobów gospodarczych”.

6        Szczegółowe zasady zamrożenia środków finansowych zostały określone w kolejnych ustępach tego artykułu.

7        Artykuł 1 ust. 1 lit. a) zmienionej decyzji 2014/145 zakazuje wjazdu na terytoria państw członkowskich lub przejazdu przez nie osobom fizycznym, które zasadniczo spełniają te same kryteria, co kryteria określone w art. 2 ust. 1 lit. a) tej samej decyzji.

8        Rozporządzenie nr 269/2014 w brzmieniu ustalonym rozporządzeniem nr 811/2014 (zwane dalej „zmienionym rozporządzeniem nr 269/2014”) przewiduje zamrożenie środków finansowych i określa szczegółowe zasady tego zamrożenia, które zasadniczo są identyczne z zasadami określonymi w zmienionej decyzji 2014/145. Artykuł 3 ust. 1 lit. a) tego rozporządzenia w dużej mierze powtarza bowiem brzmienie art. 2 ust. 1 lit. a) rzeczonej decyzji.

9        Pismem z dnia 4 lutego 2015 r. (zwanym dalej „pismem z dnia 4 lutego 2015 r.”) skarżący, za pośrednictwem swoich adwokatów, wniósł do Rady, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1049/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 maja 2001 r. w sprawie publicznego dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji (Dz.U. 2001, L 145, s. 43; sprostowania: Dz.U. 2001, L 271, s. 20; Dz.U. 2001, L 333, s. 83), o udostępnienie mu dokumentów, na podstawie których podjęto decyzję o umieszczeniu jego nazwiska w rozpatrywanych wykazach.

10      Pismem z dnia 13 lutego 2015 r., skierowanym do adwokatów skarżącego, Rada powiadomiła go między innymi o zamiarze przedłużenia okresu obowiązywania dotyczących go środków ograniczających do września 2015 r. oraz wezwała do przedstawienia uwag w tym względzie najpóźniej do dnia 26 lutego 2015 r.

11      Pismem z dnia 25 lutego 2015 r. (zwanym dalej „pismem z dnia 25 lutego 2015 r.”) skarżący, za pośrednictwem swoich adwokatów, odpowiedział na to wezwanie, podnosząc, że przyjęcie wobec niego środków ograniczających było nieuzasadnione.

12      W dniu 13 marca 2015 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2015/432 zmieniającą decyzję 2014/145 (Dz.U. 2015, L 70, s. 47) oraz rozporządzenie wykonawcze (UE) 2015/427 dotyczące wykonania rozporządzenia nr 269/2014 (Dz.U. 2015, L 70, s. 1) (zwane dalej „aktami z marca 2015 r.”), którymi, po ponownym rozpatrzeniu zasadności umieszczenia każdego z nazwisk zainteresowanych osób w rozpatrywanych wykazach, pozostawiła w nich nazwisko skarżącego do dnia 15 września 2015 r., z tym samym uzasadnieniem.

13      Pismem z dnia 16 marca 2015 r. (zwanym dalej „pismem z dnia 16 marca 2015 r.”) Rada doręczyła adwokatom skarżącego akty z marca 2015 r., wyjaśniając w szczególności, że argumentacja skarżącego przedstawiona w piśmie z dnia 25 lutego 2015 r. nie spowodowała podania w wątpliwość zasadności powodów, dla których jego nazwisko zostało umieszczone w rozpatrywanych wykazach, zważywszy, że rosyjska federalna państwowa agencja prasowa „Rossija Siegodnia” (zwana dalej „RS”) przedstawiała wydarzenia na Ukrainie w sposób przychylny rządowi rosyjskiemu, tym samym wspierając politykę tego rządu w związku z sytuacją na Ukrainie.

 Postępowanie i żądania stron

14      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 22 maja 2015 r. skarżący wniósł skargę o stwierdzenie nieważności aktów z marca 2015 r. w zakresie, w jakim akty te go dotyczą.

15      W dniu 14 września 2015 r. Rada, decyzją (WPZiB) 2015/1524 zmieniającą decyzję 2014/145 (Dz.U. 2015, L 239, s. 157; sprostowania: Dz.U. 2015, L 280, s. 39; Dz.U. 2015, L 342, s. 65) oraz rozporządzeniem wykonawczym (UE) 2015/1514 dotyczącym wykonania rozporządzenia nr 269/2014 (Dz.U. 2015, L 239, s. 30; sprostowania: Dz.U. 2015, L 280, s. 38; Dz.U. 2015, L 342, s. 64) (zwanymi dalej „aktami z września 2015 r.”), przedłużyła stosowanie rozpatrywanych środków ograniczających do dnia 15 marca 2016 r., pozostawiając uzasadnienie dotyczące skarżącego bez zmian.

16      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 24 listopada 2015 r. skarżący złożył – na podstawie art. 86 regulaminu postępowania przed Sądem – wniosek o umożliwienie mu dostosowania skargi, tak aby obejmowała ona również wniosek o stwierdzenie nieważności aktów z września 2015 r. w zakresie, w jakim akty te go dotyczą.

17      Rada przedstawiła uwagi w przedmiocie tego wniosku pismem, które zostało złożone w sekretariacie Sądu w dniu 6 stycznia 2016 r.

18      W dniu 10 marca 2016 r. Rada, decyzją (WPZiB) 2016/359 zmieniającą decyzję 2014/145 (Dz.U. 2016, L 67, s. 37) oraz rozporządzeniem wykonawczym (UE) 2016/353 dotyczącym wykonania rozporządzenia nr 269/2014 (Dz.U. 2016, L 67, s. 1) (zwanymi dalej „aktami z marca 2016 r.”), przedłużyła stosowanie rozpatrywanych środków ograniczających do dnia 15 września 2016 r., pozostawiając uzasadnienie dotyczące skarżącego bez zmian.

19      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 20 maja 2016 r. skarżący dostosował skargę, tak aby obejmowała ona również wniosek o stwierdzenie nieważności aktów z marca 2016 r. w zakresie, w jakim akty te go dotyczą.

20      Rada przedstawiła uwagi w przedmiocie tego wniosku pismem, które zostało złożone w sekretariacie Sądu w dniu 14 czerwca 2016 r.

21      Na wniosek sędziego sprawozdawcy Sąd (dziewiąta izba) postanowił otworzyć ustny etap postępowania na nowo i w ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 89 § 3 regulaminu postępowania przed Sądem zadał stronom pytania na piśmie, wzywając je do udzielenia w przypadku niektórych pytań odpowiedzi na piśmie przed rozprawą, a w przypadku pozostałych pytań – na rozprawie.

22      Strony złożyły odpowiedzi na piśmie w sekretariacie Sądu w wyznaczonym terminie.

23      Na rozprawie w dniu 28 września 2016 r. Sąd wysłuchał wystąpień stron i ich odpowiedzi na zadane pytania. Przy tej okazji Sąd zezwolił skarżącemu na przedstawienie dokumentu, który to dokument został przez niego złożony następnego dnia. Rada przedstawiła uwagi w przedmiocie tego dokumentu w dniu 24 października 2016 r., zaś w dniu 26 października 2016 r. prezes dziewiątej izby Sądu zamknął ustny etapu postępowania.

24      Skarżący wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności aktów z marca 2015 r., września 2015 r. oraz marca 2016 r. (zwanych dalej „zaskarżonymi aktami”) w zakresie, w jakim akty te go dotyczą;

–        obciążenie Rady kosztami postępowania.

25      Rada wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi;

–        oddalenie wniosków o dostosowanie skargi;

–        obciążenie skarżącego kosztami postępowania.

 Co do prawa

26      W uzasadnieniu skargi skarżący podniósł sześć zarzutów, dotyczących, po pierwsze, oczywistego błędu w ocenie w wyniku ustalenia, że spełnia on kryterium umieszczenia w wykazie określone w art. 1 ust. 1 lit. a) i w art. 2 ust. 1 lit. a) zmienionej decyzji 2014/145 oraz w art. 3 ust. 1 lit. a) zmienionego rozporządzenia nr 269/2014; po drugie, naruszenia jego prawa do swobody wypowiedzi; po trzecie, naruszenia prawa do obrony oraz prawa do skutecznej ochrony sądowej; po czwarte, naruszenia obowiązku uzasadnienia; po piąte, posiłkowo, okoliczności, że wspomniane kryterium narusza swobodę wypowiedzi, a tym samym jest niezgodne z prawem, w zakresie, w jakim pozwala na stosowanie środków ograniczających wobec dziennikarzy korzystających z tej swobody; oraz po szóste, naruszenia umowy o partnerstwie i współpracy między Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi a Federacją Rosyjską (Dz.U. 1997, L 327, s. 3, zwanej dalej „umową o partnerstwie”).

27      W pierwszej kolejności należy zbadać zarzut szósty, następnie zarzut czwarty, później zarzuty pierwszy i drugi, potem zarzut piąty, a wreszcie zarzut trzeci.

A –  W przedmiocie zarzutu szóstego, dotyczącego naruszenia umowy o partnerstwie

28      Skarżący podnosi, że przyjmując rozpatrywane środki ograniczające, Rada zignorowała treść postanowień umowy o partnerstwie. W ocenie skarżącego zaskarżone akty mają między innymi naruszać art. 52 ust. 1, 5 i 8 tej umowy, które przewidują, odpowiednio, zakaz ograniczeń w odniesieniu do przepływu kapitału między Unią a Rosją, nakaz powstrzymania się umawiających się stron od wprowadzania nowych ograniczeń po upływie pięcioletniego okresu przejściowego oraz obowiązek konsultowania Rady Współpracy ustanowionej na mocy art. 90 tego porozumienia. Co więcej, Rada nie podjęła żadnej próby uzasadnienia wspomnianego naruszenia umowy o partnerstwie. Skarżący podkreśla w tym względzie, że ani zmieniona decyzja 2014/145, ani zmienione rozporządzenie nr 269/2014 nie zawierają przepisów, które mogłyby uzasadnić środki ograniczające w świetle art. 99 pkt 1 lit. d) umowy o partnerstwie, które to postanowienie pozwala stronom umowy na odstąpienie od jej postanowień i przyjęcie środków koniecznych dla ochrony ich podstawowych interesów bezpieczeństwa „w czasie wojny lub poważnych napięć międzynarodowych stanowiących groźbę [grożących wybuchem] wojny”.

29      Rada nie zgadza się z argumentami skarżącego.

30      Na wstępie należy zauważyć, że prawdą jest, iż w art. 52 ust. 1, 5 i 8 umowy o partnerstwie zagwarantowano swobodny przepływ kapitału między Unią a Federacją Rosyjską.

31      Niemniej w art. 99 pkt 1 lit. d) tej umowy przewidziano wyjątek od tych postanowień, na który strona umowy może powołać się jednostronnie w celu przyjęcia środków, które jej zdaniem są niezbędne dla ochrony jej podstawowych interesów bezpieczeństwa, w szczególności „w czasie wojny lub poważnych napięć międzynarodowych grożących wybuchem wojny lub w celu wykonania zobowiązań, jakie podjęła do celów utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego”.

32      Po pierwsze, należy zauważyć, że jak trafnie podkreśliła Rada, umowa o partnerstwie nie nakłada na stronę, która pragnie podjąć środki na podstawie tego postanowienia, obowiązku wcześniejszego poinformowania o tym drugiej strony, przeprowadzenia konsultacji w tym względzie bądź podania uzasadnienia dla tych działań.

33      Po drugie, odnosząc się do sytuacji na Ukrainie w chwili przyjmowania zaskarżonych aktów, działania Federacji Rosyjskiej można uznać za mieszczące się w pojęciu „wojny lub poważnych napięć międzynarodowych grożących wybuchem wojny” w rozumieniu art. 99 pkt 1 lit. d) umowy o partnerstwie. Wychodząc z założenia, że Unia i jej państwa członkowskie, które sąsiadują z Ukrainą, mają interes w tym, aby państwo to było stabilne, można uznać, że przyjęcie środków ograniczających było konieczne w celu wywarcia presji na Federację Rosyjską, aby ta zakończyła swoje działania podważające integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażające. Środki te mogą poza tym służyć „utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”, co również zostało wymienione w tym artykule.

34      W związku z powyższym należy stwierdzić, że rozpatrywane środki ograniczające nie naruszają wyjątku dotyczącego bezpieczeństwa przewidzianego w art. 99 pkt 1 lit. d) umowy o partnerstwie.

35      W świetle powyższych rozważań zarzut szósty należy oddalić.

B –  W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia

36      Skarżący podnosi, że uzasadnienie, jakie przyjęła Rada na poparcie swojej decyzji o umieszczeniu, a następnie o pozostawieniu jego nazwiska w rozpatrywanych wykazach, nie jest wystarczająco precyzyjne i konkretne. Niejasny charakter tego uzasadnienia, nawet przy założeniu, że jest ono trafne, nie pozwolił skarżącemu na skuteczne zakwestionowanie sformułowanych wobec niego zarzutów.

37      Skarżący twierdzi też, że uzasadnienie to nie może zostać uzupełnione stwierdzeniami zawartymi w piśmie z dnia 16 marca 2015 r. (zob. pkt 13 powyżej).

38      Rada nie zgadza się z argumentami skarżącego.

39      Należy przypomnieć, że obowiązek uzasadnienia niekorzystnego aktu, jaki został przewidziany w art. 296 akapit drugi TFUE oraz w art. 41 ust. 2 lit. c) Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), służy, po pierwsze, przekazaniu zainteresowanemu informacji, dzięki którym będzie on mógł ustalić, czy akt jest zasadny lub ewentualnie czy nie zawiera wady pozwalającej na zakwestionowanie jego ważności przed sądem Unii, a po drugie, zapewnieniu sądowi Unii możliwości skontrolowania zgodności z prawem tego aktu. Tak rozumiany obowiązek uzasadnienia stanowi istotną zasadę prawa Unii, od której można odstąpić wyłącznie ze względów o charakterze nadrzędnym. W związku z powyższym uzasadnienie powinno co do zasady być przekazane zainteresowanemu w tym samym czasie co niekorzystny dla niego akt, przy czym jego brak nie może zostać usunięty w ten sposób, że zainteresowany dowie się o uzasadnieniu aktu w trakcie postępowania przed sądem Unii (zob. wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 85 i przytoczone tam orzecznictwo).

40      W związku z powyższym, o ile względy nadrzędne dotyczące bezpieczeństwa lub utrzymywania stosunków międzynarodowych Unii lub jej państw członkowskich nie stoją na przeszkodzie informowaniu zainteresowanych o niektórych okolicznościach, Rada jest zobowiązana podać do wiadomości osoby lub podmiotu objętych środkami ograniczającymi precyzyjne i konkretne powody, dla których uważa, że ich przyjęcie było konieczne. Powinna ona zatem wskazać elementy faktyczne i prawne, od których zależy prawne uzasadnienie danych środków, oraz względy, jakie doprowadziły do ich przyjęcia (zob. wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 86 i przytoczone tam orzecznictwo).

41      Ponadto uzasadnienie powinno być dostosowane do charakteru danego aktu i kontekstu, w jakim został on wydany. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w odniesieniu do konkretnej sytuacji, w szczególności do treści aktu, charakteru powołanych argumentów, a także interesu, jaki w uzyskaniu informacji mogą mieć adresaci aktu lub inne osoby, których dotyczy on bezpośrednio i indywidualnie. Nie ma wymogu, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne okoliczności faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu jest wystarczające, winna nie tylko opierać się na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulujących daną dziedzinę. Akt niekorzystny jest w szczególności wystarczająco uzasadniony, jeżeli został wydany w okolicznościach znanych zainteresowanemu i pozwalających mu na zrozumienie zakresu przyjętego względem niego środka (zob. wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 87 i przytoczone tam orzecznictwo).

42      W niniejszej sprawie uzasadnienie wskazujące powody, dla których skarżący został objęty zaskarżonymi aktami, zostało przedstawione w pkt 3 powyżej.

43      Należy zauważyć, że mimo iż w uzasadnieniu nie wskazano wprost, na jakim kryterium Rada opierała się, podejmując decyzję o pozostawieniu nazwiska skarżącego w rozpatrywanych wykazach, z owego uzasadnienia wystarczająco jasno wynika, że Rada zastosowała kryterium określone w art. 1 ust. 1 lit. a) i w art. 2 ust. 1 lit. a) zmienionej decyzji 2014/145 oraz w art. 3 ust. 1 lit. a) zmienionego rozporządzenia nr 269/2014, które to kryterium dotyczy osób fizycznych aktywnie wspierających działania lub polityki podważające integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażające (zwane dalej „rozpatrywanym kryterium”).

44      W rozpatrywanym uzasadnieniu, przypomniawszy, że dekretem prezydenckim z dnia 9 grudnia 2013 r. skarżący został mianowany szefem RS, Rada wskazała, że jest on centralną postacią rządowej propagandy wspierającej rozmieszczenie sił rosyjskich na Ukrainie.

45      Uzasadnienie to pozwala więc zrozumieć, że powodem, dla którego nazwisko skarżącego zostało umieszczone, a następnie pozostawione w rozpatrywanych wykazach, jest to, że w ocenie Rady skarżący, poprzez pełnienie roli szefa RS oraz poprzez swoje wypowiedzi wygłaszane w charakterze dziennikarza, był zaangażowany w rozpowszechnianie propagandy wspierającej działania militarne Federacji Rosyjskiej na Ukrainie, a więc należał do kręgu osób aktywnie wspierających działania lub politykę podważające integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażające.

46      Uwagi przedstawione przez skarżącego Radzie w piśmie z dnia 25 lutego 2015 r. potwierdzają poza tym, iż był on świadomy tego, że decyzja o objęciu go rozpatrywanymi środkami ograniczającymi została podjęta ze względu na jego rolę oraz sposób, w jaki wykonywał on swoją działalność zawodową.

47      Co się tyczy wyjaśnień Rady zawartych w piśmie z dnia 16 marca 2015 r., należy zauważyć, że jak słusznie wskazała Rada, w piśmie tym, wysłanym w ramach wymiany korespondencji między skarżącym a Radą, skarżącego poinformowano o uzupełniających powodach zastosowania wobec niego środków ograniczających, w związku z czym może ono być uwzględnione na etapie badania tych aktów (zob. podobnie wyrok z dnia 6 września 2013 r., Bank Melli Iran/Rada, T‑35/10 i T‑7/11, EU:T:2013:397, pkt 88).

48      Z tego powodu, mimo że byłoby lepiej, gdyby owe uzupełniające powody zostały wskazane bezpośrednio w zaskarżonych aktach zamiast w piśmie z dnia 16 marca 2015 r., oceny uzasadnienia zaskarżonych aktów należy dokonywać również w świetle uściśleń Rady zawartych w tym piśmie, poczynionych w odpowiedzi na pismo skarżącego z dnia 25 lutego 2015 r. i odnoszących się do tego, że RS przedstawiała wydarzenia na Ukrainie w sposób przychylny rosyjskiemu rządowi, a tym samym wspierała jego politykę w kwestii sytuacji na Ukrainie.

49      W każdym razie, jak trafnie zauważyła Rada, pismo z dnia 16 marca 2015 r. w przeważającej części odnosi się do uzasadnienia zaskarżonych aktów. O ile prawdą jest, że propaganda, w uprawianie której mieli być zaangażowani skarżący oraz RS, skupia się przede wszystkim na polityce rosyjskiej w sprawie Ukrainy, kwestia ta jest bezpośrednio związana z rozmieszczeniem sił rosyjskich w tym państwie. Poza tym, jeszcze przed otrzymaniem tego pisma, skarżący rozumiał, że rzeczona propaganda nie ograniczała się do rozmieszczenia sił rosyjskich, gdyż w piśmie z dnia 25 lutego 2015 r. odniósł się on, bardziej ogólnie, do braku swojego wpływu na „sytuację na Ukrainie” oraz do braku jakiegokolwiek związku przyczynowego między „działaniami rosyjskimi na Ukrainie” a pełnioną przez niego rolą szefa RS i dziennikarza.

50      W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić z jednej strony, że uzasadnienie wskazane przez Radę w zaskarżonych aktach pozwoliło skarżącemu zrozumieć powody, dla których jego nazwisko zostało umieszczone, a następnie pozostawione w przedmiotowych wykazach, tym bardziej że dysponował on również uściśleniami przedstawionymi w piśmie z dnia 16 marca 2015 r., a z drugiej strony, że pozwala Sądowi na skontrolowanie zasadności tego uzasadnienia.

51      Należy zatem stwierdzić, że Rada dopełniła obowiązku uzasadnienia przewidzianego w art. 296 TFUE.

52      Kwestia zasadności owego uzasadnienia nie podlega ocenie w ramach niniejszego zarzutu, lecz w ramach zarzutów pierwszego i drugiego. W tym względzie należy przypomnieć, że obowiązek uzasadnienia aktu stanowi istotny wymóg formalny, który należy odróżnić od kwestii zasadności uzasadnienia, która to kwestia odnosi się do materialnej zgodności spornego aktu z prawem. Uzasadnienie aktu polega bowiem na formalnym przedstawieniu podstaw, na jakich opiera się ten akt. W przypadku gdy wskazane powody zawierają błędy, błędy te stanowią wadę naruszającą materialną zgodność z prawem rzeczonego aktu, ale nie jego uzasadnienie, które może być wystarczające, nawet jeśli przedstawia niewłaściwe powody (zob. wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 96 i przytoczone tam orzecznictwo).

53      W rezultacie zarzut czwarty należy oddalić.

C –  W przedmiocie zarzutów pierwszego i drugiego, dotyczących oczywistego błędu w ocenie w wyniku ustalenia, że skarżący spełnia rozpatrywane kryterium, oraz naruszenia swobody wypowiedzi

54      Skarżący, przypomniawszy podstawowe zasady dotyczące w szczególności zakresu ochrony sądowej, podnosi, że Rada nie wykazała, dowodami mającymi oparcie w solidnych podstawach faktycznych, że w jego przypadku spełnione zostało rozpatrywane kryterium, które nie może obejmować wszelkich form wspierania działań lub polityk podważających integralność terytorialną, suwerenność, niezależność, stabilność lub bezpieczeństwo Ukrainy lub im zagrażających. Powyższe kryterium powinno być zgodne z zasadą pewności prawa oraz być interpretowane zgodnie z unormowaniami dotyczącymi prawa do swobody wypowiedzi, takimi jak zawarte w art. 11 karty oraz w art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (zwanej dalej „EKPC”).

55      W szczególności, po pierwsze, skarżący zwraca uwagę, że wszelkie ograniczenia tego prawa muszą być przewidziane ustawą, być zgodne z zasadą pewności prawa, realizować jeden z celów interesu ogólnego, a także być konieczne i proporcjonalne w świetle tego celu, przy czym nie mogą naruszać istoty tego prawa ani znacząco utrudniać pracy dziennikarzy. Pojęcia pewności prawa oraz mowy nienawiści należy ponadto interpretować ściśle.

56      Po drugie, skarżący podnosi, że Rada nie przedstawiła wiarygodnych dowodów świadczących o jego zaangażowaniu w działania propagandowe dotyczące polityki rządu rosyjskiego na Ukrainie.

57      Rada przypomina, że rozpatrywane kryterium dotyczy osób fizycznych, które aktywnie wspierają działania lub polityki podważające integralność terytorialną, suwerenność, niezależność, stabilność i bezpieczeństwo Ukrainy lub im zagrażające, a więc obejmuje przypadek skarżącego. Nie trzeba zatem wykazywać, że owe osoby ponoszą osobistą odpowiedzialność za takie działania lub polityki, ale wystarczy, aby wsparcie tych osób było ilościowo lub jakościowo istotne, co pozostaje w zgodzie z zasadą pewności prawa.

58      W szczególności, po pierwsze, zdaniem Rady umieszczenie nazwiska skarżącego w rozpatrywanym wykazie na podstawie tego kryterium nie narusza swobody wypowiedzi, jako że zostało ono przewidziane ustawą, realizuje cel, który wpisuje się w art. 21 ust. 2 lit. c) TUE, polegający mianowicie na chęci wywarcia presji na rząd rosyjski, aby ten zaprzestał działań zagrażających Ukrainie, ani nie zakazuje skarżącemu prowadzenia działalności dziennikarskiej oraz wyrażania swoich opinii. Ograniczenia swobody wypowiedzi skarżącego są zatem zgodne z art. 52 ust. 1 karty oraz z art. 10 ust. 2 EKPC.

59      Po drugie, Rada zwraca uwagę, że wniosek, iż skarżący jest centralną postacią rządowej propagandy aktywnie wspierającej działania rządu rosyjskiego na Ukrainie, oparty jest na szeregu solidnych dowodów.

60      Rozpatrywanie tych argumentów należy rozpocząć od przypomnienia zasad dotyczących kontroli sprawowanej przez Sąd, a także konieczności interpretowania rozpatrywanego kryterium w świetle postanowień prawa pierwotnego, w szczególności jego postanowień odnoszących się do swobody wypowiedzi.

1.     W przedmiocie zakresu kontroli sądowej

61      Należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem dotyczącym ogólnych zasad określających standardy stosowania środków ograniczających Rada dysponuje szerokim zakresem uznania w odniesieniu do okoliczności podlegających uwzględnieniu w celu przyjęcia środków w postaci sankcji gospodarczych i finansowych na podstawie art. 215 TFUE, zgodnie z decyzją przyjętą na podstawie tytułu V rozdziału 2 traktatu UE, a w szczególności na podstawie art. 29 TUE. W związku z tym, że sąd Unii nie może zastąpić oceny Rady własną oceną dowodów, faktów i okoliczności uzasadniających przyjęcie takich środków, sprawowana przez niego kontrola musi być ograniczona do badania zgodności z wymogami proceduralnymi i obowiązkiem uzasadnienia, prawidłowości ustaleń faktycznych oraz tego, czy nie zachodzi oczywisty błąd w ocenie okoliczności faktycznych bądź nadużycie władzy. Ta ograniczona kontrola znajduje zastosowanie w szczególności do oceny względów związanych z celowością przyjęcia takich środków (zob. wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 127 i przytoczone tam orzecznictwo).

62      Tymczasem, o ile Rada rzeczywiście dysponuje szerokim zakresem uznania w odniesieniu do ogólnych kryteriów podlegających uwzględnieniu przy stosowaniu środków ograniczających, o tyle skuteczność kontroli sądowej gwarantowanej przez art. 47 karty wymaga, by w ramach kontroli zgodności z prawem powodów uzasadniających decyzję o umieszczeniu lub pozostawieniu nazwiska określonej osoby w wykazie osób objętych środkami ograniczającymi sąd Unii upewnił się, że decyzja ta, która ma dla tej osoby skutek indywidualny, opiera się na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej. Oznacza to konieczność sprawdzenia okoliczności faktycznych podnoszonych w uzasadnieniu, które leży u podstaw rzeczonej decyzji, tak aby kontrola sądowa nie była ograniczona do oceny abstrakcyjnego prawdopodobieństwa przywołanych powodów, ale dotyczyła tego, czy powody te – lub co najmniej jeden z nich, uważany za sam w sobie wystarczający do wsparcia tej decyzji – są wykazane w sposób wystarczająco precyzyjny i konkretny (wyroki: z dnia 21 kwietnia 2015 r., Anbouba/Rada, C‑605/13 P, EU:C:2015:248, pkt 41, 45; z dnia 26 października 2015 r., Portnov/Rada, T‑290/14, EU:T:2015:806, pkt 38).

63      To do właściwego organu Unii należy – w razie ich zakwestionowania –wykazanie zasadności powodów, na które powołano się wobec zainteresowanej osoby, a nie do tej osoby przedstawienie dowodu przeciwnego na bezzasadność wspomnianych powodów (wyroki: z dnia 18 lipca 2013 r., Komisja i in./Kadi, C‑584/10 P, C‑593/10 P i C‑595/10 P, EU:C:2013:518, pkt 121; z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 128).

2.     W przedmiocie interpretacji rozpatrywanego kryterium w świetle prawa pierwotnego, w szczególności swobody wypowiedzi

64      Należy zauważyć, że mimo iż prawdą jest, że Rada posiada szeroki zakres uznania przy definiowaniu ogólnych kryteriów, na podstawie których osoby lub podmioty mogą zostać objęte środkami ograniczającymi, to kryteria te mogą zostać uznane za zgodne z porządkiem prawnym Unii wyłącznie w zakresie, w jakim można przypisać im znaczenie realizujące wymogi norm nadrzędnych, które to wymogi owe kryteria muszą spełniać (zob. podobnie wyrok z dnia 15 września 2016 r., Janukowycz/Rada, T‑346/14, odwołanie w toku, EU:T:2016:497, pkt 100).

65      Z tego względu konieczne jest interpretowanie tych ogólnych kryteriów w świetle wymogów prawa pierwotnego.

66      W tym względzie należy zauważyć, że normy gwarantujące swobodę wypowiedzi stanowią część prawa pierwotnego. Otóż karta, której art. 6 ust. 1 TUE przyznał taką samą moc prawną jak ta, jaką mają traktaty, stanowi w art. 11, co następuje:

„1.      Każdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.

2.      Szanuje się wolność i pluralizm mediów”.

67      Wspomniane prawo nie jest bezwzględne, jako że w myśl art. 52 ust. 1 karty:

„Wszelkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w niniejszej karcie muszą być przewidziane ustawą i szanować istotę tych praw i wolności. Z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób”.

68      Podobne postanowienia zawiera EKPC, do której odsyła art. 6 ust. 3 TUE. Otóż art. 10 EKPC brzmi następująco:

„1.      Każdy ma prawo do wolności wypowiedzi. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe […].

2.      Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”.

69      Zgodnie z orzecznictwem prawo do swobody wypowiedzi nie jest prawem absolutnym, a w konsekwencji może podlegać ograniczeniom na warunkach określonych w art. 52 ust. 1 karty. Aby zatem ograniczenie swobody wypowiedzi i informacji było zgodne z prawem Unii, musi ono spełniać trzy warunki. Po pierwsze, ograniczenie musi być „przewidziane ustawą”. Innymi słowy, instytucja Unii przyjmująca środki mogące ograniczać swobodę wypowiedzi musi dysponować ku temu podstawą prawną. Po drugie, dane ograniczenie powinno odpowiadać celowi interesu ogólnego uznanemu za taki w prawie Unii. Po trzecie, dane ograniczenie nie może być nieadekwatne (zob. podobnie wyrok z dnia 4 grudnia 2015 r., Sarafraz/Rada, T‑273/13, niepublikowany, EU:T:2015:939, pkt 177–182, 184).

70      Warunki te odpowiadają w istocie warunkom sformułowanym w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (zwanego dalej „ETPC”), zgodnie z którym aby ingerencja w korzystanie z prawa do swobody wypowiedzi była uzasadniona w świetle art. 10 ust. 2 EKPC, musi być ona „przewidziana przez ustawę”, realizować jeden lub kilka prawnie uzasadnionych celów wymienionych w tym postanowieniu oraz być „niezbędna w społeczeństwie demokratycznym” (wyrok ETPC z dnia 15 października 2015 r. w sprawie Perinçek przeciwko Szwajcarii, CE:ECHR:2015:1015JUD002751008, pkt 124). Wynika stąd, że rozpatrywane kryterium musi być interpretowane w ten sposób, że Rada może przyjąć środki ograniczające mogące ograniczać swobodę wypowiedzi skarżącego, pod warunkiem że ograniczenia te są zgodne z przypomnianymi wyżej wymogami, które muszą być spełnione, aby ograniczenie owej swobody zostało uznane za zgodne z prawem.

71      Należy zatem zbadać, czy środki ograniczające zastosowane wobec skarżącego zostały przewidziane ustawą, służą realizacji celu interesu ogólnego oraz są adekwatne.

a)     W przedmiocie wymogu, aby wszelkie ograniczenia swobody wyrażania opinii były „przewidziane ustawą”

72      Co się tyczy kwestii, czy przedmiotowe środki ograniczające zostały przewidziane ustawą, należy zauważyć, że owe środki zostały ustanowione w aktach mających charakter generalny oraz, po pierwsze, mają wyraźną podstawę prawną w prawie Unii, mianowicie w art. 29 TUE oraz w art. 215 TFUE, a po drugie, zostały one wystarczającego uzasadnione zarówno pod kątem ich treści, jak i powodów uzasadniających ich zastosowanie wobec skarżącego (zob. pkt 43–52 powyżej) (zob. analogicznie wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 176 i przytoczone tam orzecznictwo). Mimo to należy ustalić, czy skarżący mógł racjonalnie oczekiwać, że rozpatrywane kryterium, które posługuje się pojęciem „aktywnego wsparcia”, mogło zostać zastosowane w jego sytuacji, która co do zasady podlegała ochronie na gruncie swobody wypowiedzi.

73      W tym względzie, o ile prawdą jest, że zaskarżone akty nie zawierają precyzyjnej definicji pojęcia „aktywnego wsparcia”, pojęcie to może być rozumiane tylko w ten sposób, że odnosi się do osób, które choć same nie ponoszą odpowiedzialności za działania lub polityki rządu rosyjskiego destabilizujące Ukrainę oraz same nie są zaangażowane w realizację tych działań lub polityk, udzielają wsparcia tym politykom lub działaniom.

74      Należy też uściślić, że rozpatrywane kryterium nie obejmuje wszelkich form wspierania rządu rosyjskiego, ale dotyczy tych jego form, które ze względu na swoje ilościowe lub jakościowe znaczenie przyczyniają się do realizacji działań i polityk destabilizujących sytuację na Ukrainie. Rozpatrywane kryterium, interpretowane pod kontrolą sądów Unii w świetle celu polegającego na wywarciu presji na rząd rosyjski, aby zmusić go do zakończenia tych działań i polityk, określa zatem w sposób obiektywny ograniczoną kategorię osób i podmiotów, które mogą podlegać środkom w postaci zamrożenia środków finansowych (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 16 lipca 2014 r., National Iranian Oil Company/Rada, T‑578/12, niepublikowany, EU:T:2014:678, pkt 119).

75      Przy interpretowaniu tego kryterium należy uwzględnić orzecznictwo ETPC, w którym dopuszcza się brak możliwości osiągnięcia absolutnej precyzji w redagowaniu prawa, szczególnie w dziedzinach, w których sytuacja zmienia się w zależności od opinii dominujących aktualnie w społeczeństwie, a także przyznaje się, że konieczność uniknięcia rygoryzmu oraz dopasowania się do zmieniających się sytuacji sprawia, że wiele tekstów prawnych posługuje się sformułowaniami mniej lub bardziej nieostrymi, których interpretacja i stosowanie zależą od praktyki. Warunek, zgodnie z którym przepisy ustawy muszą jasno określać dany czyn jako przestępstwo, jest spełniony, jeżeli zainteresowany, na podstawie treści przepisu i w razie potrzeby na podstawie wykładni dokonanej przez sądy, jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 15 października 2015 r. w sprawie Perinçek przeciwko Szwajcarii, CE:ECHR:2015:1015JUD002751008, pkt 133, 134).

76      Tymczasem z uwagi na kluczową rolę, jaką we współczesnym społeczeństwie odgrywają media, a przede wszystkim media audiowizualne (zob. podobnie wyroki ETPC: z dnia 17 września 2009 r. w sprawie Manole i in. przeciwko Mołdawii, CE:ECHR:2009:0917JUD001393602, pkt 97; z dnia 16 czerwca 2016 r. w sprawie Delfi przeciwko Estonii, CE:ECHR:2015:0616JUD006456909, pkt 134), można było przewidzieć, że masowe wsparcie medialne dla działań i polityk rządu rosyjskiego mających na celu destabilizację sytuacji na Ukrainie, udzielane zwłaszcza w ramach bardzo popularnych programów przez osobę mianowaną dekretem prezydenta Putina na stanowisko szefa RS – agencji prasowej, którą skarżący sam określa jako rosyjskie państwowe „przedsiębiorstwo unitarne” – może mieścić się w kryterium opierającym się na koncepcji udzielania „aktywnego wsparcia”, pod warunkiem że wynikające z tego kryterium ograniczenia swobody wypowiedzi są zgodne z pozostałymi wymogami, które muszą zostać spełnione, aby ograniczenie tej swobody było zgodne z prawem.

77      Należy ponadto zauważyć, że wbrew twierdzeniom skarżącego orzecznictwo będące wynikiem wyroku z dnia 23 września 2014 r., Michalczanka/Rada (T‑196/11 i T‑542/12, niepublikowanego, EU:T:2014:801), nie pozwala na sformułowanie wniosku, iż pojęcie „aktywnego wsparcia” może odnosić się do pracy dziennikarza tylko wówczas, gdy jego wypowiedzi wywarły konkretny skutek. Otóż, jak trafnie zauważyła Rada, w tamtym wyroku Sąd nie wypowiedział się w przedmiocie swobody wypowiedzi, ale uznał, że Rada nie udowodniła, iż przypadek skarżącego rozpatrywany w sprawie, w której wydany został tamten wyrok, mieścił się w kryteriach umieszczenia w wykazie określonych w aktach, których dotyczyła tamta sprawa. Kryteria te obejmowały w szczególności osoby odpowiedzialne za naruszenia międzynarodowych standardów wyborczych, do których doszło podczas wyborów prezydenckich na Białorusi w dniu 19 grudnia 2010 r., oraz osoby odpowiedzialne za poważne naruszanie praw człowieka oraz prześladowanie społeczeństwa obywatelskiego i opozycji demokratycznej w tym państwie. To właśnie w tych okolicznościach Sąd orzekł, że Rada nie przekazała skarżącemu informacji, które mogłyby wykazać wpływ, konkretne skutki, a przede wszystkim odpowiedzialność skarżącego oraz, w stosownym wypadku, programu telewizyjnego, który prowadził skarżący, w kontekście naruszeń międzynarodowych standardów wyborczych oraz prześladowania społeczeństwa obywatelskiego i opozycji demokratycznej (zob. podobnie wyrok z dnia 23 września 2014 r., Michalczanka/Rada, T‑196/11 i T‑542/12, niepublikowany, EU:T:2014:801, pkt 7, 8, 15, 134, 135).

78      Tymczasem w niniejszym przypadku zastosowane przez Radę wobec skarżącego kryterium „aktywnego wsparcia” jest szersze niż oparte na koncepcji odpowiedzialności kryteria rozpatrywane w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 23 września 2014 r., Michalczanka/Rada (T‑196/11 i T‑542/12, niepublikowanym, EU:T:2014:801). Z tego względu skarżący bezpodstawnie oparł się na tamtym wyroku na poparcie swojej argumentacji, zgodnie z którą Rada powinna była przedstawić konkretne efekty jego wypowiedzi.

79      W tych okolicznościach należy uznać, że wymóg, aby ograniczenia swobody wypowiedzi były przewidziane ustawą, został w niniejszym przypadku spełniony.

b)     W przedmiocie realizacji celu interesu ogólnego

80      Co się tyczy wymogu dotyczącego realizacji celu interesu ogólnego, uznanego za taki przez Unię, należy zauważyć, że poprzez środki ograniczające przyjęte między innymi na podstawie rozpatrywanego kryterium Rada pragnie wywrzeć presję na władze rosyjskie, aby te zaprzestały działań i polityk destabilizujących Ukrainę, co wpisuje się w jeden z celów wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB).

81      Otóż przyjęcie środków ograniczających w szczególności wobec osób, które aktywnie wspierają działania i polityki rządu rosyjskiego destabilizujące Ukrainę, odpowiada celowi sformułowanemu w art. 21 ust. 2 lit. c) TUE, którym jest utrzymanie pokoju, zapobieganie konfliktom i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych.

82      Należy w tym względzie podkreślić, jak uczyniła to Rada, że w dniu 27 marca 2014 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło rezolucję 68/262, zatytułowaną „Integralność terytorialna Ukrainy”, w której przypomniano spoczywający na wszystkich państwach członkowskich obowiązek – zgodnie z brzmieniem art. 2 Karty Narodów Zjednoczonych – powstrzymywania się w ich stosunkach międzynarodowych od gróźb lub użycia siły wymierzonych w integralność terytorialną lub niezależność polityczną jakiegokolwiek państwa oraz rozwiązywania ich sporów międzynarodowych środkami pokojowymi. Wyraziło ono zadowolenie z nieustających wysiłków, w szczególności ze strony organizacji międzynarodowych i regionalnych, na rzecz załagodzenia sytuacji na Ukrainie. W sentencji tej rezolucji Zgromadzenie Ogólne w szczególności potwierdziło znaczenie suwerenności, niezależności politycznej, jedności i integralności terytorialnej Ukrainy w jej granicach uznanych na arenie międzynarodowej i wezwało wszystkie strony do bezzwłocznych starań o uregulowanie środkami pokojowymi sytuacji Ukrainy, do wykazania wstrzemięźliwości, powstrzymywania się od wszelkich jednostronnych aktów i wszelkiej retoryki zaostrzającej konflikt, która może spowodować zwiększenie napięć, oraz do pełnego zaangażowania się w międzynarodowe starania mediacyjne.

83      Z tego względu należy stwierdzić, że wymóg dotyczący realizacji celu interesu ogólnego został w niniejszym przypadku spełniony.

c)     W przedmiocie adekwatności środków ograniczających zastosowanych wobec skarżącego

84      Co się tyczy wymogu odnoszącego się do adekwatności ograniczenia swobody wypowiedzi wynikającego z rozpatrywanych środków ograniczających, należy zauważyć, że na wymóg ten składają się dwa elementy: po pierwsze, ograniczenie to winno być konieczne i proporcjonalne do realizowanego celu, a po drugie, nie może naruszać istoty tej swobody (zob. podobnie wyrok z dnia 4 grudnia 2015 r., Sarafraz/Rada, T‑273/13, niepublikowany, EU:T:2015:939, pkt 184 i przytoczone tam orzecznictwo).

 W przedmiocie konieczności i proporcjonalności ograniczeń

85      W pierwszej kolejności, jeśli chodzi o konieczny charakter spornych ograniczeń, należy stwierdzić, że alternatywne i mniej dolegliwe środki ograniczające, takie jak system udzielania uprzedniego zezwolenia lub obowiązek uzasadnienia a posteriori wykorzystania przekazanych środków finansowych, nie pozwalają na równie skuteczne osiągnięcie zamierzonych celów, a mianowicie wywarcie presji na rosyjskich decydentów ponoszących odpowiedzialność za sytuację na Ukrainie, w szczególności przy uwzględnieniu możliwości obejścia nałożonych ograniczeń (zob. analogicznie wyrok z dnia 12 marca 2014 r., Al Assad/Rada, T‑202/12, EU:T:2014:113, pkt 117 i przytoczone tam orzecznictwo).

86      W drugiej kolejności, odnosząc się do proporcjonalności rozpatrywanych ograniczeń, należy przypomnieć orzecznictwo dotyczące zasady proporcjonalności i ograniczeń swobody wypowiedzi oraz ustalić, w jaki sposób owe zasady przekładają się na konkretną sytuację skarżącego, zgodnie z informacjami zawartymi w aktach Rady.

87      Zasada proporcjonalności jako zasada ogólna prawa Unii wymaga, by akty instytucji unijnych nie wykraczały poza to, co właściwe i konieczne do realizacji celów, którym ma służyć dane uregulowanie. Tak więc tam, gdzie istnieje możliwość wyboru spośród większej liczby odpowiednich środków, należy zastosować środek najmniej dotkliwy, a wynikające z tego niedogodności nie mogą być nadmierne w stosunku do zamierzonych celów (zob. wyrok z dnia 4 grudnia 2015 r., Sarafraz/Rada, T‑273/13, niepublikowany, EU:T:2015:939, pkt 185 i przytoczone tam orzecznictwo).

88      W tym względzie w orzecznictwie dotyczącym sądowej kontroli przestrzegania zasady proporcjonalności uściślono, że prawodawca Unii dysponuje szerokim zakresem uznania w dziedzinach, które wiążą się z dokonywaniem przez niego politycznych, ekonomicznych czy społecznych wyborów i w których ma on dokonywać kompleksowych ocen. W rezultacie rażąco niewłaściwy charakter środka przyjętego w tych dziedzinach, w świetle celu, który właściwa instytucja zamierza osiągnąć, może przesądzić o jego niezgodności z prawem (zob. wyrok z dnia 28 listopada 2013 r., Rada/Manufacturing Support & Procurement Kala Naft, C‑348/12 P, EU:C:2013:776, pkt 120 i przytoczone tam orzecznictwo).

89      Odnosząc się bardziej konkretnie do ograniczeń swobody wypowiedzi, należy zwrócić się ku orzecznictwu ETPC, w którym można wyodrębnić kilka zasad.

90      Po pierwsze, zdaniem ETPC swoboda wypowiedzi jest jednym z filarów demokratycznego społeczeństwa, podstawą jego rozwoju i warunkiem samorealizacji jednostki; co do zasady chroni ona „informacje” i „poglądy” nie tylko odbierane przychylnie albo postrzegane jako nieszkodliwe lub obojętne, lecz także takie, które obrażają, oburzają lub wprowadzają niepokój w państwie lub w jakiejś grupie społeczeństwa – takie są wymagania pluralizmu, tolerancji i otwartości, bez których demokratyczne społeczeństwo nie istnieje. Jest oczywiste, że od zasady tej istnieją wyjątki, które jednakowoż należy interpretować ściśle, zaś konieczność wprowadzenia każdego ograniczenia musi zostać przekonująco stwierdzona [wyrok ETPC z dnia 15 października 2015 r. w sprawie Perinçek przeciwko Szwajcarii, CE:ECHR:2015:1015JUD002751008, pkt 196 ppkt (i)].

91      Po drugie, ETPC stwierdził, że art. 10 ust. 2 EKPC nie pozostawia miejsca na ograniczenia swobody wypowiedzi w ramach debaty politycznej lub w kwestiach leżących w interesie ogólnym. Otóż co do zasady wypowiedzi w kwestiach leżących w interesie ogólnym zasługują na szczególny poziom ochrony, w odróżnieniu od wypowiedzi nawołujących do przemocy, nienawiści, ksenofobii lub innych form nietolerancji bądź usprawiedliwiających je. Debata polityczna ze swej natury jest źródłem polemik, często burzliwych, ale jej prowadzenie nadal pozostaje w interesie publicznym, chyba że przekracza ona pewne granice i sprowadza się do nawoływania do przemocy, nienawiści i nietolerancji (wyrok ETPC z dnia 15 października 2015 r. w sprawie Perinçek przeciwko Szwajcarii, CE:ECHR:2015:1015JUD002751008, pkt 197, 230, 231).

92      Po trzecie, odnosząc się do „konieczności” ograniczenia swobody wypowiedzi, ETPC uważa, że należy ocenić, czy zaistniała pilna potrzeba społeczna, przy czym ingerencję w tę swobodę należy oceniać w świetle wszystkich aspektów sprawy, aby ustalić, czy była ona proporcjonalna do realizowanego celu oraz czy powody, którymi władze usprawiedliwiają tę ingerencję, są właściwe i wystarczające [wyrok ETPC z dnia 15 października 2015 r. w sprawie Perinçek przeciwko Szwajcarii, CE:ECHR:2015:1015JUD002751008, pkt 196 ppkt (ii), (iii)].

93      Powyższe zasady z pewnością stanowią istotne czynniki, które należy wziąć pod uwagę w rozpatrywanym przypadku. Należy jednak zaznaczyć, że owe zasady znajdują zastosowanie tylko w zakresie, w jakim są one właściwe na gruncie niniejszej sprawy, która charakteryzuje się odrębnościami odróżniającymi ją od spraw, na gruncie których ETPC rozwinął swoje orzecznictwo.

94      Należy bowiem podkreślić, że zasady wynikające z orzecznictwa ETPC zostały sformułowane w kontekście sytuacji, w których wypowiedzi lub działania danej osoby spotkały się z represjami, często o charakterze karnym, ze strony państwa będącego stroną EKPC, w którym zamieszkiwała ta osoba, a które to wypowiedzi owo państwo uznało za niedopuszczalne, w efekcie czego osoba ta powołała się na swobodę wypowiedzi w charakterze środka obrony przeciwko temu państwu.

95      Natomiast w rozpatrywanym przypadku skarżący jest zamieszkującym w Rosji obywatelem rosyjskim, który dekretem prezydenta Putina został mianowany szefem agencji prasowej RS, będącej rosyjskim państwowym „przedsiębiorstwem unitarnym”.

96      W ramach wykonywania pracy dziennikarza, której nie można oddzielić od pracy w charakterze szefa RS, skarżący wielokrotnie wypowiadał się na temat sytuacji na Ukrainie, do której doprowadził rząd rosyjski, oraz zdaniem Rady przedstawiał wydarzenia dotyczące tej sytuacji w sposób przychylny rządowi rosyjskiemu.

97      To właśnie w tym kontekście skarżący powołał się na prawo do swobody wypowiedzi. Nie chodzi tu zatem o powołanie się na to prawo w charakterze środka obrony przeciwko państwu rosyjskiemu, ale o próbę uchylenia się od środków ograniczających, które to środki mają charakter środków zabezpieczających, nie karnych, a które Rada przyjęła w reakcji na działania i polityki rządu rosyjskiego nakierowane na destabilizację Ukrainy. Tymczasem jest faktem powszechnie znanym, że owe działania i polityki są w Rosji szeroko komentowane w mediach i bardzo często prezentowane, przy użyciu środków propagandowych, społeczeństwu rosyjskiemu jako w pełni usprawiedliwione.

98      W szczególności należy zauważyć, że w dniu 13 lutego 2014 r. rosyjskie publiczne kolegium skarg na media (zwane dalej „kolegium rosyjskim”) przyjęło rezolucję odnoszącą się do skarżącego w następstwie złożonej do niego skargi dotyczącej emisji programu „Vesti Nedeli” (wiadomości tygodnia), który prowadził skarżący. Przy tej okazji kolegium rosyjskie uznało, że wypowiedzi skarżącego, które padły w trakcie emisji programu „Vesti Nedeli” wyemitowanego w dniu 8 grudnia 2013 r., miały charakter propagandowy i przedstawiały wydarzenia mające miejsce w dniach od 30 listopada do 1 grudnia 2013 r. na placu Niepodległości w Kijowie (Ukraina) w sposób tendencyjny i naruszający zasady odpowiedzialności społecznej, nieszkodzenia, prawdy, bezstronności i sprawiedliwości, którymi powinni kierować się dziennikarze, w celu zmanipulowania rosyjskiej opinii publicznej poprzez użycie technik dezinformacyjnych.

99      Skarżący nie zaprzecza, że jest autorem stwierdzeń, na temat których rosyjskie kolegium wypowiedziało się w swojej rezolucji, lecz podnosi, że propaganda mieści się w zakresie ochrony gwarantowanym przez swobodę wypowiedzi.

100    Należy ponadto stwierdzić, że okoliczność, iż skarżący uprawia propagandę na rzecz działań i polityk rządu rosyjskiego destabilizujących Ukrainę, wynika również z decyzji Nacionālā elektronisko plašsaziņas līdzekļu padome (łotewskiej krajowej rady mediów elektronicznych) z dnia 3 kwietnia 2014 r. (zwanej dalej „decyzją łotewską”) oraz decyzji Lietuvos radijo ir televizijos komisija (litewskiej komisji radiofonii i telewizji) z dnia 2 kwietnia 2014 r., utrzymanej w mocy przez Vilniaus apygardos administracinis teismas (regionalny sąd administracyjny w Wilnie, Litwa) wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2014 r. (zwanej dalej „decyzją litewską”), dotyczących zawieszenia w tych państwach transmisji między innymi programu „Vesti Nedeli”, w którym uczestniczył skarżący.

101    W ocenie skarżącego decyzje łotewska i litewska zostały podjęte w sposób jednostronny, a on sam ani RS nie mogli się wobec nich wypowiedzieć, w związku z czym Rada nie może się na nie powoływać.

102    Odnosząc się do tych decyzji, w pierwszej kolejności należy zauważyć, że Rada w odpowiedzi na piśmie na pytanie Sądu wskazała, iż decyzje te zostały formalnie dołączone do akt sprawy w dniu 1 lutego 2016 r.

103    Stąd, o ile nie ma wątpliwości, że owe decyzje stanowią część materiału dowodowego, na którym opierają się akty z marca 2016 r., o tyle inaczej jest w przypadku aktów z marca 2015 r. i września 2015 r.

104    Nie można wobec tego zgodzić się z argumentem Rady, że znała ona treść decyzji łotewskiej i litewskiej już w chwili przyjmowania aktów z marca 2015 r., jako że decyzje te zostały opublikowane, w tym w języku angielskim, w kwietniu i w październiku 2014 r. Nie można bowiem zakładać, że Rada znała każdy dokument, który dotyczył skarżącego, z samego tylko powodu, iż dany dokument został upubliczniony.

105    Co się tyczy treści tych decyzji, po pierwsze, należy zauważyć, że łotewska krajowa rada mediów elektronicznych, na podstawie protokołu sporządzonego przez łotewską policję, która przeanalizowała emisje programów „Vesti Nedeli”, zwłaszcza z dnia 2 i 16 marca 2014 r., w których uczestniczył skarżący, uznała, iż programy te zawierały propagandę wojenną usprawiedliwiającą rosyjską interwencję wojskową na Ukrainie oraz porównywały obrońców demokracji ukraińskiej do nazistów, wysyłając przekaz, że gdyby doszli oni do władzy, doszłoby do powtórzenia zbrodni popełnionych przez nazistów.

106    Po drugie, Vilniaus apygardos administracinis teismas (regionalny sąd administracyjny w Wilnie) zgodził się z wnioskami, do jakich doszła litewska komisja radiofonii i telewizji, zgodnie z którymi w trakcie emisji programu „Vesti Nedeli” z dnia 2 marca 2014 r., którą przeanalizowała, podżegano do nienawiści między Rosjanami a Ukraińcami i usprawiedliwiano rosyjską interwencję wojskową na Ukrainie oraz dokonaną przez Rosję aneksję części terytorium ukraińskiego.

107    Stwierdzenia te, pochodzące od władz dwóch państw członkowskich, które przeanalizowały treść wspomnianych emisji, stanowią solidny materiał dowodowy, z którego wynika, że skarżący był zaangażowany w działania propagandowe popierające działania i polityki rządu rosyjskiego destabilizujące Ukrainę.

108    Jest tak tym bardziej, że przed Sądem skarżący nie podał w wątpliwość stwierdzeń zawartych w decyzjach łotewskiej i litewskiej, ale ograniczył się do wniesienia formalnego sprzeciwu (zob. pkt 101 powyżej).

109    W tym względzie należy zauważyć, że okoliczności, na które powołał się skarżący, w żaden sposób nie wpływają na możliwość przedłożenia przez niego, w toku postępowania przed Sądem, argumentów i dowodów podważających zasadność stwierdzeń zawartych w tych decyzjach.

110    Należy też zauważyć, że ani skarżący, ani RS nie zaskarżyli decyzji łotewskiej i litewskiej przed właściwymi sądami krajowymi, mimo że, przynajmniej w przypadku decyzji łotewskiej, z akt sprawy wynika, że podlegała ona zaskarżeniu.

111    W tych okolicznościach należy stwierdzić, że opierając się na rezolucji kolegium rosyjskiego oraz, w odniesieniu do aktów z marca 2016 r., również na podstawie decyzji łotewskiej i litewskiej, Rada miała podstawy, aby uznać, że skarżący był zaangażowany w działania propagandowe.

112    Przyjęcie przez Radę środków ograniczających skierowanych przeciwko skarżącemu ze względu na uprawianą przez niego propagandę na rzecz działań i polityk rządu rosyjskiego destabilizujących Ukrainę nie może być uznane za nieproporcjonalne ograniczenie swobody wypowiedzi skarżącego.

113    Otóż gdyby tak było, Rada nie mogłaby zrealizować swojego politycznego celu, jakim jest wywarcie presji na rząd rosyjski poprzez objęcie środkami ograniczającymi nie tylko osób ponoszących odpowiedzialność za działania lub polityki tego rządu wobec Ukrainy czy osób, które te działania i polityki realizowały, ale też osób, które aktywnie je wspierały.

114    Zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 74 powyżej pojęcie aktywnego wsparcia obejmuje formy wsparcia, które ze względu na swoje ilościowe lub jakościowe znaczenie przyczyniają się do realizacji działań lub polityki rządu rosyjskiego destabilizujących Ukrainę.

115    Pojęcie to nie ogranicza się do wsparcia materialnego, ale obejmuje również wsparcie, którego może udzielić szef RS – rosyjskiego państwowego „przedsiębiorstwa unitarnego” – mianowany na to stanowisko przez prezydenta tego państwa, który ponosi ostateczną odpowiedzialność za potępiane przez Radę działania i polityki, w reakcji na które przyjęła ona rozpatrywane środki ograniczające.

116    W tym względzie prawdą jest, że w ramach oceny proporcjonalności środków ograniczających odnoszących się do skarżącego należy zbadać, czy zniechęcają one rosyjskich dziennikarzy do swobodnego wypowiadania się w kwestiach politycznych leżących w interesie ogólnym, takich jak działania i polityki rządu rosyjskiego destabilizujące Ukrainę. Miałoby to bowiem negatywne konsekwencje dla całego społeczeństwa (zob. podobnie wyrok ETPC z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie Cumpănă i Mazăre przeciwko Rumunii, CE:ECHR:2004:1217JUD003334896, pkt 114).

117    Jednakże problem ten nie występuje w niniejszej sprawie ze względu na specyficzną, wręcz wyjątkową sytuację skarżącego, który uprawia propagandę na rzecz działań i polityk rządu rosyjskiego destabilizujących Ukrainę, korzystając ze środków i uprawnień przysługujących mu jako szefowi RS, na które to stanowisko został mianowany dekretem samego prezydenta Putina.

118    Inni dziennikarze chcący wypowiadać się, nawet używając słów, które obrażają, oburzają lub wprowadzają niepokój (zob. pkt 90 powyżej), w kwestiach będących przedmiotem debaty politycznej i leżących w interesie ogólnym (zob. pkt 91 powyżej), takich jak działania lub polityki rządu rosyjskiego destabilizujące Ukrainę, nie znajdują się jednak w sytuacji porównywalnej do sytuacji skarżącego, który jako jedyny piastuje stanowisko szefa RS wskutek świadomego wyboru prezydenta Putina.

119    Co więcej, rozpatrywane wykazy nie zawierają nazwisk żadnych innych dziennikarzy, zaś zarzut zaangażowania w działania propagandowe został wskazany jedynie w uzasadnieniu dotyczącym członka władz samozwańczej „Donieckiej Republiki Ludowej”.

120    Powyższe okoliczności są wystarczające, również z uwagi na szeroki zakres uprawnień dyskrecjonalnych Rady (zob. pkt 88 powyżej), aby stwierdzić, że ograniczenia swobody wypowiedzi skarżącego, mogące być skutkiem rozpatrywanych środków ograniczających, są konieczne i nie są nieproporcjonalne, bez potrzeby badania pozostałych dowodów, na których oparła się Rada, świadczących o tym, że skarżący podżegał do przemocy oraz uprawiał mowę nienawiści.

121    Ponieważ ograniczenia swobody wypowiedzi skarżącego, którymi rozpatrywane środki ograniczające mogą skutkować po stronie skarżącego, są konieczne i proporcjonalne dla realizacji zamierzonego celu, w dalszej kolejności należy zbadać, czy spełniony został wymóg nienaruszania istoty tej swobody.

 W przedmiocie wymogu nienaruszania istoty swobody wypowiedzi skarżącego

122    Co się tyczy wymogu nienaruszania istoty swobody wypowiedzi skarżącego, należy przypomnieć, że rozpatrywane środki ograniczające, po pierwsze, przewidują, że państwa członkowskie mają podjąć środki, które są konieczne, aby uniemożliwić skarżącemu wjazd na ich terytoria lub przejazd przez nie, oraz po drugie, przewidują zamrożenie środków finansowych i zasobów gospodarczych skarżącego umiejscowionych w Unii.

123    Skarżący jest obywatelem państwa nienależącego do Unii, mianowicie Federacji Rosyjskiej, zamieszkuje w tym państwie i wykonuje tam swoją działalność zawodową jako szef RS. Z tego względu rozpatrywane środki ograniczające nie naruszają istoty prawa skarżącego do korzystania ze swobody wypowiedzi w szczególności w ramach wykonywanej przez niego działalności zawodowej w sektorze informacyjnym w państwie, w którym zamieszkuje i pracuje (zob. analogicznie wyrok z dnia 4 grudnia 2015 r., Sarafraz/Rada, T‑273/13, niepublikowany, EU:T:2015:939, pkt 190 i przytoczone tam orzecznictwo).

124    Omawiane środki mają ponadto charakter czasowy i są odwracalne. Z art. 6 decyzji 2014/145 wynika bowiem, że decyzja jest przedmiotem stałego przeglądu, zaś z art. 14 ust. 4 rozporządzenia nr 269/2014, że dołączony do niej wykaz jest poddawany przeglądowi w regularnych odstępach czasu, przynajmniej co 12 miesięcy.

125    Wynika stąd, że zastosowane wobec skarżącego środki ograniczające nie naruszają istoty jego swobody wypowiedzi.

126    Mając na względzie powyższe rozważania, zarzuty pierwszy i drugi należy oddalić.

D –  W przedmiocie zarzutu piątego, zgodnie z którym rozpatrywane kryterium narusza swobodę wypowiedzi, wobec czego jest nielegalne, z uwagi na to, że pozwala na stosowanie środków ograniczających wobec dziennikarzy korzystających z tej swobody

127    Pomocniczo skarżący podnosi wobec rozpatrywanego kryterium zarzut niezgodności z prawem w rozumieniu art. 277 TFUE, na wypadek gdyby kryterium to było interpretowane w ten sposób, że pozwala na stosowanie środków ograniczających wobec dziennikarzy, którzy wyrazili poglądy oceniane przez Radę jako dyskusyjne. Tak interpretowane kryterium byłoby nieproporcjonalne i nie miałoby podstawy prawnej. W replice skarżący wyjaśnia, że art. 29 TUE i art. 215 TFUE stoją na przeszkodzie możliwości przyjęcia aktów naruszających swobodę wypowiedzi.

128    W pierwszej kolejności Rada podnosi, że niniejszy zarzut jest niedopuszczalny, gdyż nie spełnia wymogów formalnych przewidzianych w art. 76 lit. d) regulaminu postępowania.

129    W drugiej kolejności Rada twierdzi, że rozpatrywane kryterium dotyczy działań propagandowych i dezinformacyjnych, które aktywnie wspierają rząd rosyjski w kwestii destabilizacji Ukrainy, oraz że tego rodzaju kryterium nie narusza swobody wypowiedzi.

130    Z analizy zarzutów pierwszego i drugiego wynika, że rozpatrywane kryterium należy interpretować zgodnie z prawem pierwotnym, w tym z postanowieniami chroniącymi swobodę wypowiedzi (zob. pkt 64–70 powyżej).

131    Tymczasem uznano już, że rozpatrywane kryterium można interpretować i stosować w sposób zgodny z prawem pierwotnym, w tym ze swobodą wypowiedzi. Stwierdzono też, że zastosowanie tego kryterium w niniejszej sprawie wobec skarżącego nie naruszało jego swobody wypowiedzi, z uwagi na to, że Rada spełniła prawne warunki ograniczenia tej swobody.

132    W tych okolicznościach niniejszy zarzut należy oddalić bez potrzeby wypowiadania się w przedmiocie zarzutu niedopuszczalności podniesionego przez Radę.

E –  W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej

133    Skarżący, przypomniawszy zasady orzecznicze dotyczące poszanowania prawa do obrony w zakresie środków ograniczających, podnosi, iż mimo że na podstawie aktów z marca 2015 r. jego nazwisko zostało pozostawione w rozpatrywanych wykazach, a nie umieszczone w nich po raz pierwszy, nie został on wcześniej poinformowany o powodach, dla których podjęto decyzję o pozostawieniu tam jego nazwiska, ani nie przekazano mu poważnych, wiarygodnych i konkretnych dowodów, które by to usprawiedliwiały.

134    W szczególności, po pierwsze, skarżący podnosi, że akty z marca 2015 r. zostały przyjęte przed rozpatrzeniem przez Radę jego wniosku o udostępnienie akt sprawy sformułowanego w piśmie z dnia 4 lutego 2015 r. Spowodowało to, że skarżący nie posiadał pełnych informacji, pozwalających mu wypowiedzieć się na temat zamierzonego przez Radę utrzymania w mocy środków ograniczających, którymi został objęty.

135    Po drugie, skarżący twierdzi, że jego pismo z dnia 25 lutego 2015 r. nie zostało rozpatrzone w sposób rzetelny i bezstronny.

136    Rada kwestionuje zasadność argumentów skarżącego dotyczących naruszenia jego prawa do obrony oraz podnosi, że powołanie się przez niego, wyłącznie w ramach niniejszego zarzutu, na naruszenie prawa do skutecznej ochrony sądowej jest niedopuszczalne, gdyż nie spełnia wymogów formalnych określonych w art. 76 lit. d) regulaminu postępowania.

137    Na wstępie należy uwzględnić podniesiony przez Radę zarzut niedopuszczalności, gdyż skarżący nie przedstawił argumentów odnoszących się konkretnie do naruszenia prawa do skutecznej obrony sądowej.

138    Należy bowiem przypomnieć, że zgodnie z art. 76 lit. d) regulaminu postępowania, którego treść w istocie pokrywa się z treścią art. 44 ust. 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Sądem z dnia 2 maja 1991 r., skarga musi w szczególności zawierać zwięzłe omówienie podnoszonych zarzutów. Z utrwalonego orzecznictwa wynika też, że owo przedstawienie zarzutów musi być wystarczająco jasne i precyzyjne, tak by stronie pozwanej umożliwiło przygotowanie obrony, a Sądowi rozpatrzenie skargi, stosownie do okoliczności bez potrzeby żądania innych informacji. Aby skarga była dopuszczalna, konieczne jest bowiem, by istotne okoliczności faktyczne i prawne, na których się ona opiera, wynikały, przynajmniej skrótowo, lecz w sposób spójny i zrozumiały, z treści samej skargi, tak by gwarantowały pewność prawa i prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości. Z utrwalonego orzecznictwa wynika także, że każdy zarzut, który nie został dostatecznie sformułowany w skardze wszczynającej postępowanie, należy uznać za niedopuszczalny. Podobne wymogi są przewidziane w odniesieniu do argumentów powoływanych na poparcie podniesionych zarzutów. Ową bezwzględną przesłankę procesową Sąd Unii musi zbadać z urzędu [zob. podobnie wyrok z dnia 12 maja 2016 r., Włochy/Komisja, T‑384/14, EU:T:2016:298, pkt 38 (niepublikowany) i przytoczone tam orzecznictwo].

139    Co się tyczy zarzutu dotyczącego naruszenia prawa do obrony, należy przypomnieć, że prawo podstawowe do przestrzegania prawa do obrony w trakcie postępowania poprzedzającego wydanie środka ograniczającego zostało wyraźnie przewidziane w art. 41 ust. 2 lit. a) karty (zob. wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 102 i przytoczone tam orzecznictwo).

140    W tym kontekście należy zauważyć, że art. 3 ust. 2 i 3 decyzji 2014/145 i art. 14 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 269/2014 stanowią, iż Rada informuje o swojej decyzji, wraz z powodami umieszczenia w wykazie, zainteresowaną osobę fizyczną lub prawną, podmiot lub organ albo bezpośrednio, jeżeli ich adres jest znany, albo poprzez opublikowanie ogłoszenia, umożliwiając im tym samym przedstawienie uwag. W przypadku zgłoszenia uwag lub przedstawienia istotnych nowych dowodów Rada dokonuje przeglądu swojej decyzji i informuje zainteresowane osoby fizyczną lub prawną, podmiot lub organ o jego wyniku.

141    Należy też zauważyć, po pierwsze, że zgodnie z art. 6 akapit trzeci decyzji 2014/145 decyzja ta jest przedmiotem stałego przeglądu. Dalej, art. 6 akapit drugi tej decyzji w swojej pierwotnej wersji przewidywał, że decyzję stosuje się do dnia 17 września 2014 r., przy czym okres obowiązywania tej decyzji został następnie przedłużony innymi aktami. Wreszcie, zgodnie z art. 14 ust. 4 rozporządzenia nr 269/2014 wykaz w załączniku IX poddawany jest przeglądowi regularnie, co najmniej raz na 12 miesięcy.

142    W niniejszej sprawie skarżący nie zaskarżył decyzji wykonawczej 2014/151 ani rozporządzenia wykonawczego nr 284/2014, którymi to aktami Rada po raz pierwszy umieściła jego nazwisko w wykazie (zob. pkt 3 powyżej). Jak przyznał w odpowiedzi na piśmie na pytanie Sądu, jego pierwszą reakcją na przyjęcie tych aktów było wysłanie pisma z dnia 4 lutego 2015 r., mimo opublikowania przez Radę w dniu 22 marca 2014 r. zawiadomienia skierowanego do osób, wobec których mają zastosowanie środki ograniczające przewidziane w decyzji 2014/145, wykonanej decyzją wykonawczą 2014/151 oraz rozporządzeniem nr 269/2014, wykonanym rozporządzeniem wykonawczym nr 284/2014 (Dz.U. 2014, C 84, s. 3).

143    W zawiadomieniu tym wskazano w szczególności, że zainteresowane osoby i podmioty mogły zwrócić się do Rady z wnioskiem, wraz z dokumentami uzupełniającymi, o ponowne rozpatrzenie decyzji o umieszczeniu ich nazwisk i nazw w wykazach załączonych do pierwszych zaskarżonych aktów.

144    Wynika stąd, że skarżący długo zwlekał z wystąpieniem do Rady z wnioskiem o udostępnienie dotyczących go dokumentów oraz o ponowne rozpatrzenie jego sytuacji.

145    Należy też zauważyć, że na mocy aktów z marca 2015 r. nazwisko skarżącego zostało pozostawione w rozpatrywanych wykazach z tym samym uzasadnieniem co poprzednio. W tym względzie należy przypomnieć, że o ile zgodnie z orzecznictwem Rada nie miała obowiązku wysłuchania skarżącego przed pierwszym umieszczeniem jego nazwiska w wykazie, by zapewnić zastosowanym wobec niego środkom efekt zaskoczenia (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 5 listopada 2014 r., Mayaleh/Rada, T‑307/12 i T‑408/13, EU:T:2014:926, pkt 110–113 i przytoczone tam orzecznictwo), o tyle co do zasady miała obowiązek wysłuchania go przed podjęciem decyzji o pozostawieniu jego nazwiska w rozpatrywanych wykazach. Jednakże prawo do bycia wysłuchanym przed przyjęciem aktów utrzymujących w mocy środki ograniczające w odniesieniu do osób już nimi objętych znajduje zastosowanie wtedy, gdy Rada oparła się na nowych dowodach dotyczących tych osób, a nie wtedy, gdy utrzymanie tych aktów w mocy opiera się na tych samych powodach, które uzasadniały przyjęcie pierwotnego aktu nakładającego rozpatrywane środki ograniczające (zob. analogicznie wyrok z dnia 28 lipca 2016 r., Tomana i in./Rada i Komisja, C‑330/15 P, niepublikowany, EU:C:2016:601, pkt 67 i przytoczone tam orzecznictwo; zob. także podobnie i analogicznie wyrok z dnia 7 kwietnia 2016 r., Central Bank of Iran/Rada, C‑266/15, EU:C:2016:208, pkt 33).

146    Tymczasem w rozpatrywanej sprawie przyjęte w zaskarżonych aktach uzasadnienie dotyczące skarżącego nie zmieniło się w porównaniu do uzasadnienia aktów, którymi jego nazwisko zostało umieszczone w rozpatrywanych wykazach po raz pierwszy.

147    W tych okolicznościach, po pierwsze, Rada nie było zobligowana do wysłuchania skarżącego przed przyjęciem zaskarżonych aktów.

148    Po drugie, należy zauważyć, że pismem z dnia 13 lutego 2015 r. (zob. pkt 10 powyżej) Rada w każdym razie wezwała skarżącego do wypowiedzenia się w przedmiocie ewentualnego przedłużenia obowiązywania dotyczących go środków ograniczających.

149    Prawdą jest, że skarżący, mimo złożenia wniosku z dnia 4 lutego 2015 r., nie uzyskał dostępu do dokumentów uzasadniających decyzję o umieszczeniu jego nazwiska w wykazach, kiedy przedstawiał swoje uwagi w odpowiedzi na wezwanie Rady.

150    Należy jednakże zauważyć, że nawet gdyby założyć, iż wniosek ten, formalnie oparty na rozporządzeniu nr 1049/2001, można było uznać za wniosek przedstawiony w kontekście procedury ponownego rozpatrzenia, o której mowa w przepisach wskazanych w pkt 140 i 141 powyżej, i gdyby mógł on mieć zatem znaczenie w celu ustalenia, czy prawo do obrony skarżącego było przestrzegane w niniejszym przypadku, Radzie nie można zarzucać, że nie rozpatrzyła niezwłocznie tego wniosku przed przyjęciem aktów z marca 2015 r., w sytuacji gdy skarżący zwlekał prawie 11 miesięcy z reakcją na pierwotne umieszczenie jego nazwiska w rozpatrywanych wykazach oraz ze złożeniem tego wniosku.

151    W tym względzie należy przypomnieć, że w przypadku gdy zainteresowanemu podmiotowi zostały przekazane wystarczająco dokładne informacje, umożliwiające mu skuteczne przedstawienie jego stanowiska na temat okoliczności uwzględnionych przez Radę na jego niekorzyść, zasada poszanowania prawa do obrony nie obejmuje obowiązku, by Rada z własnej inicjatywy udzieliła mu dostępu do dokumentów znajdujących się w jej aktach. Rada musi udostępnić wszystkie dokumenty administracyjne dotyczące danego środka – o ile nie są one poufne – dopiero na wniosek zainteresowanej strony (zob. wyrok z dnia 14 października 2009 r., Bank Melli Iran/Rada, T‑390/08, EU:T:2009:401, pkt 97 i przytoczone tam orzecznictwo).

152    W rozpatrywanym przypadku, ponieważ, jak stwierdzono w ramach badania zarzutu czwartego, uzasadnienie aktów dotyczących skarżącego, takie samo jak uzasadnienie aktów, którymi jego nazwisko zostało umieszczone w rozpatrywanych wykazach po raz pierwszy, było wystarczające, Rada nie miała obowiązku z własnej inicjatywy udostępniać skarżącemu akt sprawy ani oczekiwać na wynik wniosku, który ów skarżący ostatecznie złożył, przed podjęciem decyzji o pozostawieniu jego nazwiska w rozpatrywanych wykazach. Skarżący wiedział bowiem, jeszcze przed otrzymaniem pisma z dnia 16 marca 2015 r., że był objęty środkami ograniczającymi ze względu na swoją działalność dziennikarską oraz pracę w charakterze szefa RS, wobec czego musiał wiedzieć, w jaki sposób wykonywał swoją działalność.

153    Po trzecie, dodatkowo, należy przypomnieć, że aby naruszenie prawa do obrony prowadziło do stwierdzenia nieważności rozpatrywanego aktu, należy wykazać, że w braku takiego naruszenia postępowanie mogło doprowadzić do odmiennego rezultatu. W niniejszym przypadku skarżący nie wyjaśnił, na jakie argumenty i materiały dowodowe mógł się powołać, gdyby uzyskał rozpatrywane dokumenty wcześniej, ani nie wykazał, że owe argumenty i dokumenty mogły doprowadzić w jego przypadku do odmiennego rezultatu, mianowicie do nieprzedłużenia stosowania wobec niego rozpatrywanych środków (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 18 września 2014 r., Georgias i in./Rada i Komisja, T‑168/12, EU:T:2014:781, pkt 106–108 i przytoczone tam orzecznictwo). W związku z tym niniejszy zarzut nie mógłby w każdym razie doprowadzić do stwierdzenia nieważności zaskarżonych aktów.

154    Mając na względzie powyższe rozważania, omawiany zarzut należy oddalić.

155    Ponieważ wszystkie zarzuty skarżącej zostały oddalone, skargę należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

156    Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżący przegrał sprawę, należy – zgodnie z żądaniem Rady – obciążyć go kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (dziewiąta izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Dmitrij Konstantinowicz Kisielow zostaje obciążony kosztami postępowania.

Berardis

Tomljenović

Spielmann

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 15 czerwca 2017 r.

Podpisy


Spis treści

Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu

Postępowanie i żądania stron

Co do prawa

A –  W przedmiocie zarzutu szóstego, dotyczącego naruszenia umowy o partnerstwie

B –  W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia

C –  W przedmiocie zarzutów pierwszego i drugiego, dotyczących oczywistego błędu w ocenie w wyniku ustalenia, że skarżący spełnia rozpatrywane kryterium, oraz naruszenia swobody wypowiedzi

1.  W przedmiocie zakresu kontroli sądowej

2.  W przedmiocie interpretacji rozpatrywanego kryterium w świetle prawa pierwotnego, w szczególności swobody wypowiedzi

a)  W przedmiocie wymogu, aby wszelkie ograniczenia swobody wyrażania opinii były „przewidziane ustawą”

b)  W przedmiocie realizacji celu interesu ogólnego

c)  W przedmiocie adekwatności środków ograniczających zastosowanych wobec skarżącego

W przedmiocie konieczności i proporcjonalności ograniczeń

W przedmiocie wymogu nienaruszania istoty swobody wypowiedzi skarżącego

D –  W przedmiocie zarzutu piątego, zgodnie z którym rozpatrywane kryterium narusza swobodę wypowiedzi, wobec czego jest nielegalne, z uwagi na to, że pozwala na stosowanie środków ograniczających wobec dziennikarzy korzystających z tej swobody

E –  W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej

W przedmiocie kosztów



* Język postępowania: angielski.