WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)
z dnia 26 listopada 2013 r.(*)
Odwołanie – Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek worków przemysłowych z plastiku – Możliwość przypisania spółce dominującej naruszenia popełnionego przez spółkę zależną – Uwzględnienie całkowitego rocznego obrotu holdingu w celu obliczenia pułapu grzywny – Przewlekłość postępowania przed Sądem – Zasada skutecznej ochrony sądowej
W sprawie C‑58/12 P
mającej za przedmiot odwołanie w trybie art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wniesione w dniu 27 stycznia 2012 r.,
Groupe Gascogne SA, z siedzibą w Saint-Paul-les-Dax (Francja), reprezentowana przez adwokatów P. Huberta oraz E. Duranda,
wnosząca odwołanie,
w której drugą stroną postępowania jest:
Komisja Europejska, reprezentowana przez F. Castilla de la Torrego oraz N. von Lingena, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,
strona pozwana w pierwszej instancji,
TRYBUNAŁ (wielka izba),
w składzie: V. Skouris, prezes, K. Lenaerts, wiceprezes, R. Silva de Lapuerta, M. Ilešič, L. Bay Larsen, M. Safjan, prezesi izb, J. Malenovský, E. Levits, A. Ó Caoimh, J.C. Bonichot, A. Arabadjiev, D. Šváby i M. Berger (sprawozdawca), sędziowie,
rzecznik generalny: E. Sharpston,
sekretarz: V. Tourrès, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 5 lutego 2013 r.,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 30 maja 2013 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Spółka Groupe Gascogne SA (zwana dalej „wnoszącą odwołanie”) wnosi w swoim odwołaniu o uchylenie wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 16 listopada 2011 r. w sprawie T‑72/06 Groupe Gascogne przeciwko Komisji (zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), w którym Sąd oddalił jej skargę mającą na celu częściowe stwierdzenie nieważności i zmianę decyzji Komisji C(2005) 4634 wersja ostateczna z dnia 30 listopada 2005 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 [WE] (sprawa COMP/F/38.354 – Worki przemysłowe) (zwanej dalej „sporną decyzją”) lub, pomocniczo, obniżenie kwoty grzywny nałożonej na nią w tej decyzji.
Ramy prawne
Rozporządzenie (WE) nr 1/2003
2 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 [WE] i 82 [WE] (Dz.U. L 1, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 8, t. 2, s. 205), które zastąpiło rozporządzenie Rady EWG nr 17 z dnia 6 lutego 1962 r. pierwsze rozporządzenie wprowadzające w życie art. [81WE] i [82WE] (Dz.U. 13, s. 204 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 8, t. 1, s. 3), stanowi w art. 23 ust. 2, który zastąpił art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17, co następuje:
„Komisja może, w drodze decyzji, nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa lub związki przedsiębiorstw, jeżeli umyślnie lub w wyniku zaniedbania:
a) naruszają art. 81 [WE] lub 82 [WE] [...]
[...]
Dla każdego przedsiębiorstwa lub związku przedsiębiorstw biorących udział w naruszeniu grzywna nie przekroczy 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.
[...]”.
Dyrektywa 83/349/EWG
3 Z motywu pierwszego siódmej dyrektywy Rady 83/349/EWG z dnia 13 czerwca 1983 r. wydanej na podstawie art. [44 ust. 2 lit. g) WE] w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych (Dz.U. L 193, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 17, t. 1, s. 58), zmienionej dyrektywą 2003/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2003 r. (Dz.U. L 178, s. 16 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 17, t. 1, s. 273) wynika, że akt ten ma w szczególności na celu koordynację ustawodawstwa krajowego regulującego roczne sprawozdania finansowe niektórych rodzajów spółek, w szczególności spółek wchodzących w skład grup kapitałowych.
4 Przedsiębiorstwa podlegające obowiązkowi sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych zostały zdefiniowane w art. 1 ust. 1 i 2 dyrektywy 83/349. Zgodnie z art. 1 ust. 1 dotyczy to każdego przedsiębiorstwa, które:
„a) posiada większość głosów w innej jednostce (jednostce zależnej),
lub
b) ma prawo do powoływania lub odwoływania większości członków organu administracyjnego, zarządzającego lub nadzorczego innej jednostki (jednostki zależnej), a jednocześnie jest akcjonariuszem lub udziałowcem tej jednostki;
lub
c) ma prawo do wywierania dominującego wpływu na jednostkę (jednostkę zależną), której jest akcjonariuszem bądź udziałowcem, [...]”.
5 Zgodnie z art. 16 ust. 3 tej dyrektywy „[s]konsolidowane sprawozdania finansowe winny rzetelnie i jasno przedstawiać stan aktywów i pasywów, sytuację finansową oraz wynik finansowy jednostek objętych konsolidacją, traktowanych jako całość”.
Okoliczności powstania sporu i sporna decyzja
6 Wnosząca odwołanie jest spółką akcyjną prawa francuskiego, która od 1994 r. kontroluje spółkę Gascogne Sack Deutschland GmbH, dawniej Sachsa Verpackung GmbH (zwaną dalej „spółką Sachsa”).
7 Wnosząca odwołanie posiada bezpośrednio 10% udziałów w kapitale zakładowym spółki Sachsa. Gascogne Deutschland GmbH będąca jej spółką zależną w 100% posiada 90% pozostałych udziałów w kapitale zakładowym spółki Sachsa.
8 W 2001 r. British Polythene Industries plc poinformowała Komisję o istnieniu kartelu w sektorze worków przemysłowych.
9 Komisja po przeprowadzeniu kontroli w czerwcu 2002 r. wszczęła w dniu 29 kwietnia 2004 r. postępowanie administracyjne i sporządziła pismo w sprawie przedstawienia zarzutów w stosunku do kilku spółek, wśród których w szczególności znajdowała się wnosząca odwołanie.
10 W dniu 30 listopada 2005 r. Komisja wydała sporną decyzję, której art. 1 ust. 1 lit. k) stanowi, że spółka Sachsa oraz wnosząca odwołanie dopuściły się naruszenia art. 81 WE poprzez udział – w przypadku spółki Sachsa od dnia 9 lutego 1988 r. do dnia 26 czerwca 2002 r., natomiast w przypadku wnoszącej odwołanie od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 26 czerwca 2002 r. – w serii porozumień i uzgodnionych praktyk w sektorze plastikowych worków przemysłowych w Belgii, Niemczech, Hiszpanii, Francji, Luksemburgu i Niderlandach, polegających na ustalaniu cen oraz ustanawianiu wspólnych modeli kalkulacji cen, podziale rynków, przyznawaniu kontyngentów sprzedaży, przydzielaniu klientów oraz ustawianiu transakcji i zamówień, uzgodnionym składaniu ofert w niektórych przetargach oraz wymianie indywidualnych informacji.
11 Na tej podstawie Komisja nałożyła na spółkę Sachsa w art. 2 akapit pierwszy lit. i) spornej decyzji grzywnę w wysokości 13,20 mln EUR, uściślając odnośnie do tej kwoty, że Groupe Gascogne była solidarnie odpowiedzialna do kwoty 9,90 mln EUR.
Zaskarżony wyrok
12 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 23 lutego 2006 r. wnosząca odwołanie wystąpiła ze skargą przeciwko spornej decyzji. Zasadniczo wystąpiła ona z żądaniem, aby Sąd stwierdził nieważność tej decyzji, zmienił ją w zakresie, w jakim nakładała na spółkę Sachsa grzywnę przewyższającą 10% obrotu spółki oraz, tytułem żądania ewentualnego, obniżył kwotę grzywny nałożonej solidarnie na nią oraz na spółkę Sachsa.
13 Wnosząca odwołanie podniosła trzy zarzuty. Pierwszy zarzut podniesiony tytułem żądania głównego był oparty na naruszeniu art. 81 WE polegającym na tym, że Komisja błędnie przypisała wnoszącej odwołanie praktyki spółki Sachsa począwszy od dnia 1 stycznia 1994 r. i stąd niesłusznie przyjęła solidarną odpowiedzialność tej spółki w związku z zapłatą części grzywny nałożonej na spółkę Sachsa. W drugim zarzucie sformułowanym dodatkowo wnosząca odwołanie utrzymywała, że Komisja naruszyła art. 81 WE poprzez błędną wykładnię pojęcia przedsiębiorstwa w rozumieniu tego artykułu oraz poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, gdyż niesłusznie opierała się, w celu ustalenia pułapu grzywny, na skonsolidowanym obrocie holdingu, na czele którego znajdowała się ona sama. Trzeci zarzut podniesiony także dodatkowo był oparty na naruszeniu zasady proporcjonalności poprzez to, że Komisja nałożyła na wnoszącą odwołanie grzywnę w nadmiernej wysokości.
14 Pismem z dnia 19 października 2010 r. wnosząca odwołanie zwróciła się o ponowne otwarcie procedury pisemnej z powodu wystąpienia nowej okoliczności prawnej, a mianowicie wejścia w życie traktatu z Lizbony, a ściślej rzecz ujmując, art. 6 TUE, który podniósł Kartę praw podstawowych Unii Europejskiej (zwaną dalej „kartą”) do rangi prawa pierwotnego.
15 Na rozprawie w dniu 2 lutego 2011 r. wnosząca odwołanie poza zarzutami sformułowanymi w odwołaniu podniosła kilka dodatkowych zarzutów opartych na karcie i powołała się w szczególności na naruszenie sformułowanego w jej art. 48 domniemania niewinności. W tym względzie w pkt 27, 28 i 30 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł:
„27 [...] zarzuty skarżącej oparte na naruszeniu gwarantowanej w art. 48 karty zasady domniemania niewinności [...] mają charakter dodatkowy względem argumentów przedstawionych w skardze i nie wykazują dostatecznie silnego związku z argumentami pierwotnie przedstawionymi, w ten sposób, aby mogły być uznane jako wynik zwykłego rozwinięcia debaty w ramach spornego postępowania. Należy zatem uznać, że chodzi w tym przypadku o nowe zarzuty.
28 Trzeba zatem ustalić, czy wejście w życie w dniu 1 grudnia
2009 r. Traktatu o Unii Europejskiej, a w szczególności art. 6 tego aktu, który przyznaje karcie tę samą moc prawną co traktaty, stanowi nowy fakt uzasadniający wniesienie nowych zarzutów. W tym względzie należy zauważyć, że zasady powołane przez skarżącą należały do porządku prawnego Unii i były przez ten porządek chronione w dacie przyjęcia [spornej] decyzji jako ogólne zasady prawa Unii [...].
[...]
30 Należy zatem stwierdzić, że skarżąca nie mogła powołać się na zmiany w porządku prawnym Unii poprzez wejście w życie traktatu z Lizbony w celu utrzymywania na etapie rozprawy, iż naruszony został art. 48 karty. [...]”.
16 Sąd oddalił jako bezzasadne podniesione w skardze trzy zarzuty dotyczące stwierdzenia nieważności.
17 Odnośnie do pierwszego zarzutu dotyczącego błędnego przypisania skarżącej praktyk stosowanych przez spółkę Sachsa Sąd przede wszystkim przypomniał w pkt 69–70 zaskarżonego wyroku orzecznictwo Trybunału, z którego wynika, że w przypadku gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału zakładowego spółki zależnej, która dopuściła się naruszeń reguł konkurencji, istnieje domniemanie wzruszalne, według którego ta spółka dominująca rzeczywiście wywiera decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej. Sąd stwierdził następnie w pkt 72 tego wyroku, że jest bezsporne, iż „skarżąca bezpośrednio i pośrednio posiadała 100% kapitału zakładowego spółki Sachsa i że miała zatem możliwość sprawowania kontroli nad zachowaniem na rynku spółki Sachsa”. Wreszcie Sąd zbadał w pkt 73–93 zaskarżonego wyroku argumenty przytoczone przez wnoszącą odwołanie w celu wykazania, że spółka Sachsa określała własną linię działania oraz że była zatem autonomiczna. Po stwierdzeniu w pkt 74 tego wyroku, że „[w]prawdzie pewne czynniki podniesione przez wnoszącą odwołanie wskazują, że spółka Sachsa cieszyła się dużą autonomią, niemniej jednak wnosząca odwołanie ingerowała w funkcjonowanie swojej spółki zależnej, że narzucała jej poważne ograniczenia w kierowaniu swojego zachowania na rynku i że sprawowała zatem rzeczywistą kontrolę nad swoją spółką zależną”.
18 Sąd orzekł w pkt 93 zaskarżonego wyroku, co następuje:
„Rozpatrzenie wszystkich dowodów i argumentów przedstawionych przez skarżącą i Komisję wskazuje, że Komisja nie popełniła błędu w ocenie, uznając, że skarżąca regularnie monitorowała sposób zarządzania spółką zależną, oraz przypisując skarżącej odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną. Bez potrzeby powoływania się przez Komisję na domniemanie skutecznej kontroli, którą oznacza okoliczność posiadania 100% udziałów w kapitale zakładowym spółki Sachsa, wszystkie dowody dostępne Komisji pozwoliły jej bowiem na stwierdzenie, że w niniejszej sprawie spółka dominująca skutecznie kontrolowała swoją spółkę zależną”.
19 Odnośnie do drugiego zarzutu podniesionego w odwołaniu, w zakresie, w jakim był on oparty na naruszeniu art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, Sąd orzekł w pkt 110–113 zaskarżonego wyroku, co następuje:
„110 [...] górną granicę kwoty grzywny, o której mowa w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, należy obliczyć na podstawie obrotu przedsiębiorstwa w rozumieniu reguł konkurencji, czyli skumulowanego obrotu wszystkich spółek należących do grupy, której spółką holdingową jest wnosząca odwołanie.
111 [...] wzięcie pod uwagę wielkości skonsolidowanego obrotu spółki dominującej na potrzeby zastosowania pułapu 10% obrotu danego przedsiębiorstwa nie wymaga wykazania, że każda spółka zależna wchodząca w skład holdingu jest pozbawiona autonomii co do sposobu, w jaki określa swoje zachowanie na rynku.
112 Uwzględnienie skonsolidowanego obrotu spółki nadrzędnej [...] nie oznacza nałożenia odpowiedzialności z tytułu stwierdzonego naruszenia na spółki zależne wchodzące w skład holdingu, na czele którego znajduje się ta spółka nadrzędna Jedynym celem określenia pułapu, o którym mowa w tym przepisie, jest zapobieżenie nałożeniu nadmiernej grzywny, mając na uwadze ogólną wielkość podmiotu gospodarczego w dniu wydania decyzji, ponieważ ten ogólny rozmiar jest oceniany na podstawie skumulowanego obrotu spółek wchodzących w skład holdingu [...].
113 Z tego powodu uwzględnienie skonsolidowanego obrotu spółki nadrzędnej w celu obliczenia pułapu 10% obrotu danego przedsiębiorstwa nie wymaga, aby spółki zależne wchodzące w skład grupy były wszystkie aktywne na tym samym rynku, ani nie wymaga, aby istniał związek między tymi spółkami zależnymi i naruszeniem”.
20 Sąd oddalił skargę w całości po przeprowadzeniu analizy wszystkich zarzutów podniesionych przez skarżącą na poparcie swojej skargi.
Żądania stron i postępowanie przed Trybunałem
21 Wnosząca odwołanie wnosi do Trybunału o:
– tytułem żądania głównego – uchylenie zaskarżonego wyroku;
– tytułem żądania pomocniczego – uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim potwierdza karę nałożoną w spornej decyzji, i przekazanie sprawy do Sądu celem ponownego rozpoznania lub bezpośrednie ustalenie kwoty grzywny na kwotę nie przewyższającą 10% skumulowanego obrotu osiągniętego przez samą wnoszącą odwołanie oraz przez spółkę Sachsa i przy uwzględnieniu przewlekłości postępowania przed Sądem;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
22 Komisja wnosi do Trybunału o:
– oddalenie odwołania oraz
– obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania.
23 Pismem z dnia 11 września 2012 r. wnosząca odwołanie, na podstawie art. 42 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem w brzmieniu obowiązującym w tej dacie, wystąpiła o ponowne otwarcie ustnego etapu postępowania z uwagi na wystąpienie nowej okoliczności, czyli znalezienie się przez nią w bardzo deficytowej sytuacji finansowej.
24 Na podstawie art. 24 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i art. 61 swojego regulaminu postępowania Trybunał zwrócił się do stron, do Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej oraz do państw członkowskich o odpowiedź na pytania dotyczące kryteriów pozwalających na dokonanie oceny rozsądnego charakteru czasu trwania postępowania przed Sądem, jak również środków pozwalających przeciwdziałać skutkom przewlekłości tego postępowania.
W przedmiocie odwołania
W przedmiocie zarzutów pierwszego i drugiego
Argumentacja stron
25 W ramach swojego pierwszego zarzutu wnosząca odwołanie zarzuca Sądowi stwierdzenie niedopuszczalności jako spóźnionych, przedstawionych na rozprawie na podstawie karty części zarzutów opartych na naruszeniu domniemania niewinności i prawa do obrony. Zarzuca ona Sądowi, że orzekł, po pierwsze, iż te części zarzutów nie mają dostatecznie ścisłego związku z argumentami pierwotnie przedstawionymi w piśmie wszczynającym postępowanie i, po drugie, że wejście w życie traktatu UE nie stanowiło nowego faktu uzasadniającego wniesienie takich części zarzutów po złożeniu pisma.
26 W ramach swojego drugiego zarzutu wnosząca odwołanie zarzuca Sądowi orzeczenie, że jedynie na podstawie okoliczności posiadania przez nią całości kapitału zakładowego spółki zależnej, czyli spółki Sachsa, można było nałożyć na wnoszącą odwołanie odpowiedzialność z tytułu antykonkurencyjnego zachowania jej spółki zależnej. Sąd tym samym niewłaściwie zastosował zagwarantowane przez art. 48 karty domniemanie niewinności i uchybił swojemu obowiązkowi uzasadnienia wyroków.
27 Komisja twierdzi, że pierwszy zarzut jest oczywiście bezzasadny.
28 Uważa ona, że drugi zarzut jest niedopuszczalny, ponieważ nie został podniesiony w pierwszej instancji. Zdaniem Komisji zarzut ten jest również nieskuteczny, ponieważ dla uznania solidarnej odpowiedzialności wnoszącej odwołanie w związku z naruszeniem popełnionym przez spółkę Sachsa, oparła się ona nie tylko na domniemaniu wywierania decydującego wpływu związanego z posiadaniem 100% kapitału zakładowego tej spółki. W każdym razie zarzut ten jest zdaniem Komisji bezzasadny.
Ocena Trybunału
29 Zarzuty pierwszy i drugi dotyczące kwestii przestrzegania domniemania niewinności i prawa do obrony należy zbadać łącznie.
30 Odnośnie do pierwszego zarzutu powołanego przez wnoszącą odwołanie w zakresie, w jakim zarzuca ona Sądowi orzeczenie, że oparte na karcie zarzuty uzupełniające podniesione na rozprawie nie stanowiły rozszerzenia zarzutów przedstawionych pierwotnie w skardze, wystarczy stwierdzić, że spółka ta w swoim odwołaniu wyraźnie przyznała, iż w skardze nie uczyniła jakiegokolwiek odesłania do karty, lecz ograniczyła się na tym etapie procedury pisemnej do podważenia praktycznej niemożliwości przedstawienia dowodu na okoliczność przeciwną, taką jak brak poleceń wydawanych przez spółkę dominującą spółce zależnej. Wnosząca odwołanie przyznaje również, że dopiero w późniejszym stadium postępowania, czyli na etapie repliki wspomniała o karcie, powołując się na sformułowaną w art. 49 karty zasadę legalności czynów zabronionych i kar.
31 W tych okolicznościach wnosząca odwołanie nie oparła się na zakwestionowaniu oceny dokonanej przez Sąd w pkt 27 zaskarżonego wyroku, zgodnie z którą podniesione na rozprawie zarzuty wnoszącej odwołanie oparte na naruszeniu gwarantowanych w art. 48 karty zasady domniemania niewinności i prawa do obrony nie wykazują dostatecznie silnego związku z argumentami pierwotnie przedstawionymi, w ten sposób, aby mogły być uznane jako wynik zwykłego rozwinięcia debaty w ramach spornego postępowania. Sąd zatem słusznie uznał, że takie argumenty są nowe.
32 Jeśli chodzi o kwestię, czy wejście w życie traktatu z Lizbony należało było uznać – jak to podnosi wnosząca odwołanie – za okoliczność wynikłą w toku postępowania przed Sądem, która z tego powodu miała uzasadniać, zgodnie z art. 48 § 2 akapit pierwszy regulaminu postępowania przed Sądem, podniesienie nowych zarzutów, należy przypomnieć, że Trybunał już orzekł, iż to wejście w życie zawierające w sobie włączenie karty do prawa pierwotnego Unii nie może być uznane za nową okoliczność prawną w rozumieniu art. 42 § 2 akapit pierwszy regulaminu postępowania przed Sądem. W tym kontekście Trybunał podkreślił, że nawet jeszcze przed wejściem w życie tego traktatu wielokrotnie stwierdził on, iż prawo do rzetelnego procesu takie, jakie wynika w szczególności z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności podpisanej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., stanowi prawo podstawowe, którego Unia Europejska przestrzega jako zasady ogólnej zgodnie z art. 6 ust. 2 TUE (zob. w szczególności wyrok z dnia 3 maja 2012 r. w sprawie C‑289/11 P Legris Industries przeciwko Komisji, pkt 36).
33 Ta wykładnia zaprezentowana przez Trybunał dla celów stosowania swojego regulaminu postępowania odnosi się mutatis mutandis do odpowiednich przepisów regulaminu postępowania przed Sądem.
34 W tych okolicznościach pierwszy zarzut powołany przez wnoszącą odwołanie na jego uzasadnienie należy oddalić jako bezzasadny.
35 Odnośnie do drugiego zarzutu przedstawionego przez wnoszącą odwołanie i w zakresie, w jakim zarzuca ona niewłaściwe zastosowanie przez Sąd zagwarantowanego przez art. 48 karty domniemania niewinności poprzez orzeczenie, że można było jej przypisać odpowiedzialność za naruszenie popełnione przez jej spółkę zależną, czyli spółkę Sachsa, w sytuacji gdy posiadała ona całość kapitału zakładowego tej spółki, należy stwierdzić, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, iż umożliwienie stronie podniesienia po raz pierwszy przed Trybunałem zarzutu, który mogła podnieść przed Sądem, lecz tego nie uczyniła, oznaczałoby pozwolenie stronie na wystąpienie do Trybunału ze sporem o szerszym zakresie niż spór, który miał rozstrzygnąć Sąd. Jednakże w sprawach odwoławczych właściwość Trybunału jest co do zasady ograniczona do kontroli rozstrzygnięć dokonanych przez Sąd w przedmiocie zarzutów podnoszonych przed tym Sądem.
36 W zakresie, w jakim drugi zarzut wnoszącej odwołanie oparty jest na naruszeniu art. 48 karty, należy go zatem oddalić jako niedopuszczalny.
37 Ponieważ wnosząca odwołanie w ramach tego samego zarzutu, że Sąd uchybił swojemu obowiązkowi uzasadnienia poprzez nieustosunkowanie się do argumentów przedstawionych w celu wykazania, że domniemanie wywierania rzeczywistego wpływu funkcjonuje w praktyce jako domniemanie niewzruszalne, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału spoczywający na Sądzie na mocy art. 36 i art. 53 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości obowiązek uzasadnienia nie nakazuje Sądowi dostarczenia wyjaśnienia, które podejmuje w sposób wyczerpujący punkt po punkcie argumentację przedstawioną przez strony sporu. Uzasadnienie może być zatem dorozumiane, pod warunkiem że pozwala zainteresowanym na poznanie podstaw, na których oparto zaskarżony wyrok, a Trybunał Sprawiedliwości dysponuje wystarczającymi elementami dla sprawowania kontroli w wyniku odwołania.
38 W tym względzie Sąd słusznie w pierwszej kolejności przypomniał w pkt 69 i 70 zaskarżonego wyroku utrwalone orzecznictwo Trybunału potwierdzone przez niego po wejściu w życie traktatu z Lizbony (zob. w szczególności wyrok z dnia 18 lipca 2013 r. w sprawie C‑501/11 P Schindler Holding i in. przeciwko Komisji, pkt 107–111), z którego wynika, że w przypadku gdy spółka dominująca posiada 100% kapitału zakładowego swojej spółki zależnej, która dopuściła się naruszenia reguł konkurencji, istnieje zwykłe domniemanie, zgodnie z którym rzeczona spółka dominująca wywiera rzeczywiście decydujący wpływ na zachowanie swojej spółki zależnej. W myśl tego orzecznictwa Komisja może następnie uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną, chyba że owa spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia tego domniemania, przedstawi wystarczające dowody pozwalające wykazać, iż jej spółka zależna zachowuje się na rynku w sposób autonomiczny (zob. w szczególności wyrok z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawach połączonych C‑628/10 P i C‑14/11 P Alliance One International i Standard Commercial Tobacco przeciwko Komisji i Komisja przeciwko Alliance One International i in., pkt 47).
39 Sąd następnie poświęcił pkt 73–93 zaskarżonego wyroku analizie argumentów przytoczonych przez wnoszącą odwołanie w celu wykazania, że nie ingerowała ona w funkcjonowanie spółki Sachsa. Sąd, przyznawszy w pkt 74, że niektóre z tych argumentów wskazywały na to, iż spółka Sachsa korzystała z dużej autonomii, po przeprowadzeniu szczegółowego badania dowodów przedstawionych przez strony, doszedł w pkt 93 do wniosku, iż Komisja nie popełniła błędu w ocenie, uznając, że wnosząca odwołanie sprawowała regularny nadzór nad zarządzaniem swojej spółki zależnej, i przypisując wnoszącej odwołanie odpowiedzialność z tytułu naruszenia popełnionego przez jej spółkę zależną.
40 Wbrew twierdzeniom wnoszącej odwołanie podejście przyjęte przez Sąd w zaskarżonym wyroku nie świadczy o tym, że domniemanie decydującego wpływu wywieranego przez spółkę dominującą na jej spółkę zależną, w której posiada ona całość albo prawie całość kapitału, ma charakter niewzruszalny.
41 Jak orzekł Trybunał, zwyczajna okoliczność, że podmiot nie przedstawia w danym przypadku dowodów pozwalających na obalenie domniemania istnienia rzeczywistego decydującego wpływu spółki dominującej na swoją spółkę zależną, nie oznacza, że to domniemanie nie może w żadnym wypadku być obalone (wyrok z dnia 29 września 2011 r. w sprawie C‑521/09 P Elf Aquitaine przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8947, pkt 66).
42 W tych okolicznościach należy oddalić argumentację wnoszącej odwołanie, jako że twierdzi ona, iż dokonana przez Sąd ocena jej argumentów ukazuje na podstawie samego wniosku wnoszącej odwołanie – negatywnego z jej punktu widzenia – istnienie niewzruszalnego domniemania (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Elf Aquitaine przeciwko Komisji, pkt 67).
43 W świetle powyższego zarzut drugi należy w części odrzucić jako niedopuszczalny, a w części oddalić jako bezzasadny.
W przedmiocie zarzutu trzeciego
Argumentacja stron
44 W ramach swojego trzeciego zarzutu wnosząca odwołanie zarzuca Sądowi błędną wykładnię pojęcia przedsiębiorstwa poprzez uznanie, że Komisja słusznie uwzględniła w celu obliczenia określonej w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 górnej granicy kwoty grzywny skumulowany obrót wszystkich spółek należących do holdingu, którego stanowiła spółkę nadrzędną. Zdaniem wnoszącej odwołanie jedynie w przypadku, gdyby całość tego holdingu stanowiła jedno i to samo przedsiębiorstwo, jego skumulowany obrót mógłby służyć za pułap przy obliczaniu grzywny nałożonej w następstwie praktyki antykonkurencyjnej, jakiej dopuściła się jedna z jego spółek zależnych. Tymczasem zarówno w spornej decyzji, jak i w zaskarżonym wyroku brak jest próby wykazania istnienia takiego jednego podmiotu.
45 Poza tym uchybieniem w zakresie uzasadnienia Sąd dopuścił się naruszenia prawa, orzekając w pkt 108 zaskarżonego wyroku, że globalny rozmiar podmiotu gospodarczego należy oceniać „na podstawie całkowitego obrotu wszystkich spółek stanowiących grupę kapitałową, na której czele stoi nadrzędna spółka holdingowa, ponieważ jedynie łączny obrót spółek składowych grupy może stanowić informację o wielkości i sile gospodarczej rozpatrywanego przedsiębiorstwa”. W ten sposób Sąd pomylił pojęcia holdingu i przedsiębiorstwa.
46 W opinii Komisji ten zarzut jest bezzasadny. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że całkowity obrót przedsiębiorstwa wskazuje na jego znaczenie gospodarcze i jego wpływ na rynek. Komisja uważa zatem, że przy ustalaniu pułapu grzywny miała prawo oprzeć się na całkowitym obrocie holdingu, na czele którego znajdowała się wnosząca odwołanie, takim, jaki wynika z obowiązujących w prawie Unii reguł konsolidacji księgowej.
Ocena Trybunału
47 Artykuł 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi, że Komisja może nałożyć grzywny na przedsiębiorstwa, które naruszają art. 81 WE z zastrzeżeniem, iż w odniesieniu do każdego przedsiębiorstwa uczestniczącego w naruszeniu grzywna nie przekroczy 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.
48 Owa górna granica służy uniknięciu nakładania grzywien, których przedsiębiorstwa przewidywalnie nie będą w stanie zapłacić ze względu na ich wielkość określoną na podstawie całkowitego obrotu, jakkolwiek w sposób przybliżony i niedoskonały. Chodzi zatem o granicę mającą jednakowe zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw i uzależnioną od wielkości każdego z nich, która służy uniknięciu nadmiernych i nieproporcjonalnych grzywien (zob. w szczególności wyrok z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P,od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5425, pkt 280, 281).
49 Cel ten należy jednak powiązać z postulatem odstraszającego skutku grzywny, który uzasadnia uwzględnienie wielkości oraz siły gospodarczej przedsiębiorstwa, którego sytuacja jest rozpatrywana, czyli całkowite zasoby podmiotu, który dopuścił się naruszenia (zob. w szczególności wyrok z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawie C‑413/08 P Lafarge przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5361, pkt 102 i przytoczone tam orzecznictwo).
50 Przyczyną wzięcia pod uwagę wielkości i całkowitych zasobów danego przedsiębiorstwa celem zapewnienia grzywnie wystarczającego skutku odstraszającego jest bowiem wywarcie zamierzonego wpływu na wspomniane przedsiębiorstwo, ponieważ sankcja nie może być łagodna zwłaszcza w świetle jego możliwości finansowych (ww. wyrok w sprawie Lafarge przeciwko Komisji, pkt 104).
51 W tych okolicznościach, jeśli chodzi o określenie zasobów finansowych przedsiębiorstwa, któremu przypisuje się naruszeniu reguł prawa Unii dotyczącego konkurencji, wydaje się uzasadnione wzięcie pod uwagę obrotu wszystkich spółek, względem których dane przedsiębiorstwo korzysta z możliwości wywierania decydującego wpływu.
52 W szczególności gdy przedsiębiorstwo, któremu przypisuje się naruszenie, znajduje się na czele grupy spółek tworzących podmiot gospodarczy, obrót podlegający uwzględnieniu w celu obliczenia określonej w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 górnej granicy kwoty grzywny stanowi wspólny obrót tej grupy.
53 Ten wspólny obrót stanowi bowiem najlepszy wskaźnik zdolności danego przedsiębiorstwa do zmobilizowania funduszy koniecznych do zapłaty grzywny.
54 W tym względzie – jak twierdzi Komisja – zasady konsolidacji w księgowości obowiązujące w prawie Unii mają na celu oddanie wiernego obrazu majątku, sytuacji finansowej oraz wyników wszystkich spółek wchodzących w skład holdingu. Artykuł 1 ust. 1 lit. a)–c) dyrektywy 83/349 nakłada w ten sposób obowiązek stworzenia skonsolidowanej księgowości każdego przedsiębiorstwa dominującego, który ma w szczególności większość głosów w przedsiębiorstwie spółki zależnej lub ma prawo do powoływania lub odwoływania członków organu zarządzającego lub nadzorczego takiego przedsiębiorstwa, lub ma prawo wywierania „decydującego wpływu” na takie przedsiębiorstwo.
55 Wynika stąd, że gdy zostanie wykazane w sposób wystarczający pod względem prawnym przypisanie naruszenia spółce znajdującej się na czele holdingu, Komisja w celu dokonania oceny zdolności finansowej tej spółki jest w stanie uwzględnić skonsolidowane sprawozdania tej spółki w zakresie, w jakim można je uznać jako istotny element oceny.
56 W tych okolicznościach Sąd nie dopuścił się naruszenia prawa, orzekając w pkt 108 i 110 zaskarżonego wyroku, że górna granica kwoty grzywny nałożonej na wnoszącą odwołanie została obliczona prawidłowo pod względem prawnym na podstawie skumulowanego obrotu wszystkich spółek należących do holdingu, w ramach którego wnosząca odwołanie stanowiła spółkę nadrzędną.
57 Wbrew tezie wnoszącej odwołanie nie można wymagać od Komisji, aby po wykazaniu odpowiedzialności spółki dominującej z tytułu naruszeń popełnionych przez swoją spółkę zależną przedstawiła dowody, iż każda spółka zależna wchodząca w skład grupy nie określa swojego zachowania na rynku w sposób autonomiczny. Zatem jak orzekł Sąd w pkt 112 zaskarżonego wyroku, przypisanie spółce dominującej naruszenia popełnionego przez spółkę zależną i zakaz nakładania grzywny przekraczającej pułap 10% obrotu danego przedsiębiorstwa stanowią dwie odrębne kwestie odpowiadające różnym celom. W danym przypadku to do spółki, która uważa, że skonsolidowany obrót nie odzwierciedla realiów ekonomicznych, należy przedstawienie dowodów pozwalających obalić istnienie możliwości kontroli ze strony spółki dominującej.
58 Należy zatem oddalić trzeci zarzut jako bezzasadny w zakresie, w jakim jest oparty zarówno na naruszeniu prawa przez Sąd, jak i na naruszeniu spoczywającego na nim obowiązku uzasadnienia.
W przedmiocie zarzutu czwartego
Argumentacja stron
59 Wnosząca odwołanie w tym zarzucie podnosi, że w niniejszej sprawie naruszono jej prawo podstawowe do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie zagwarantowane w art. 47 karty.
60 Wnosząca odwołanie przypomina, że postępowanie przed Sądem rozpoczęło się w dniu 23 lutego 2006 r. i zakończyło się w dniu 16 listopada 2011 r. Podkreśla ona, że pomiędzy zakończeniem procedury pisemnej a pierwszą informacją, jaką otrzymała odnośnie do stanu sprawy, Sąd pozostawał przez długi okres bezczynny.
61 W jej opinii ani złożoność niniejszej sprawy, ani objętość jej akt, ani liczba przedsiębiorstw, których ona dotyczy, czy też wielość języków postępowania nie mogą uzasadniać kompletnej bezczynności Sądu w niniejszej sprawie w rzeczonym okresie.
62 Wnosząca odwołanie twierdzi, że w chwili wniesienia do Sądu swojej skargi o stwierdzenie nieważności spornej decyzji postanowiła nie płacić od razu nałożonej na nią grzywny i musiała w zamian zaakceptować zapłatę odsetek od nałożonej grzywny oraz ustanowić gwarancję bankową. Ta przewlekłość postępowania wywołała skutek w postaci zwiększenia kosztów związanych z podjęciem takich kroków.
63 Wnosząca odwołanie zwraca się zatem do Trybunału o uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim nakłada on na spółkę Sachsa grzywnę, za której zapłatę ponosi ona solidarną odpowiedzialność, albo, tytułem żądania pomocniczego, o obniżenie kwoty nałożonej na nią grzywny dla uwzględnienia tych konsekwencji finansowych, biorąc pod uwagę ciężar finansowy, jaki musiała udźwignąć z powodu naruszenia jej prawa do przestrzegania rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia.
64 Na wstępie Komisja twierdzi, że zarzut ten jest niedopuszczalny, ponieważ nie został on podniesiony na rozprawie przed Sądem.
65 Komisja uważa co do istoty, że w przypadku przekroczenia rozsądnego terminu w ramach skargi sądowej skierowanej przeciwko decyzji nakładającej grzywnę na przedsiębiorstwo w związku z naruszeniem reguł konkurencji odpowiednia reakcja powinna przyjąć formę nie obniżenia kwoty nałożonej grzywny, lecz formę skargi o odszkodowanie. Tytułem uzupełnienia Komisja podnosi, iż jeżeli Trybunał miałby orzec, że miało miejsce naruszenie zasady rozsądnego terminu i że wymaga ono reakcji polegającej na obniżeniu grzywny, obniżenie to powinno mieć symboliczny charakter.
Ocena Trybunału
– W przedmiocie dopuszczalności
66 Jak wynika z art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości i z jego orzecznictwa, Trybunał w ramach odwołania jest właściwy do zbadania, czy Sąd naruszył procedurę, co wpłynęło niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie (zob. w szczególności wyrok z dnia 16 lipca 2009 r. w sprawie C‑385/07 P Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6155, pkt 176).
67 Odnośnie do naruszenia powołanego w ramach niniejszego odwołania należy przypomnieć, że jak stanowi art. 47 akapit drugi karty, „[każdy] ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy”. Jak już wielokrotnie orzekał Trybunał, omawiany artykuł dotyczy zasady skutecznej ochrony sądowej (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 179 i przytoczone tam orzecznictwo).
68 W związku z tym takie prawo, którego istnienie zostało potwierdzone przed wejściem w życie karty jako zasada ogólna prawa Unii, ma zastosowanie w ramach środka zaskarżenia skierowanego przeciw decyzji Komisji (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 178 i przytoczone tam orzecznictwo).
69 Choć wnosząca odwołanie skupia swoją krytykę zasadniczo na okresie bezczynności procesowej Sądu, obejmującym czas między zakończeniem procedury pisemnej a rozpoczęciem procedury ustnej, to jednak nie podniosła ona naruszenia tego prawa na rozprawie przed Sądem.
70 Wbrew twierdzeniom Komisji takie pominięcie nie może skutkować niedopuszczalnością czwartego zarzutu jako podniesionego po raz pierwszy w ramach odwołania. Choć bowiem strona powinna mieć możliwość podniesienia uchybienia proceduralnego, w przypadku gdy uzna, że wykazane zostało naruszenie mających zastosowanie reguł, nie może ona być zobowiązana do uczynienia tego na etapie, gdy nie są jeszcze znane wszystkie skutki tego naruszenia. Odnośnie w szczególności do przekroczenia przez Sąd rozsądnego terminu do wydania orzeczenia wnosząca odwołanie, która uważa, że to przekroczenie narusza jej interesy, nie ma obowiązku natychmiastowego podniesienia tego naruszenia. Gdy uzna to za właściwe, może ona odczekać do zakończenia postępowania w celu poznania jego całkowitego czasu trwania i uzyskania w ten sposób wszystkich elementów koniecznych dla określenia naruszenia, którego w jej przekonaniu dopuszczono się względem niej.
71 Zarzut czwarty podniesiony przez wnoszącą odwołanie na jego poparcie jest zatem dopuszczalny.
– Co do istoty
72 Na wstępie należy przypomnieć, że według Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przekroczenie rozsądnego terminu do wydania orzeczenia jako uchybienie proceduralne stanowiące naruszenie prawa podstawowego musi otwierać danej stronie drogę do skutecznej skargi umożliwiającej jej odpowiednie skorygowanie tego uchybienia (zob. wyrok ETPC z dnia 26 października 2000 r. w sprawie Kudła przeciwko Polsce, Recueil des arrêts et décisions 2000 XI, §§ 156, 157).
73 Ponieważ wnosząca odwołanie żąda uchylenia zaskarżonego wyroku i, pomocniczo, obniżenia kwoty nałożonej na nią grzywny, należy stwierdzić, że Trybunał już orzekł, iż w braku jakiejkolwiek poszlaki wskazującej, że przewlekłość postępowania przed Sądem miała wpływ na wynik sporu, nieprzestrzeganie terminu do wydania rozsądnego orzeczenia nie może prowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 190, 196 i przytoczone tam orzecznictwo).
74 Orzecznictwo to jest w szczególności oparte na założeniu, zgodnie z którym, w przypadku gdy nieprzestrzeganie rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia pozostaje bez wpływu na wynik sporu, uchylenie zaskarżonego wyroku nie byłoby w stanie zaradzić naruszeniu przez Sąd zasady skutecznej ochrony sądowej (zob. ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 193).
75 W niniejszej sprawie wnosząca odwołanie nie przedstawiła Trybunałowi jakiejkolwiek poszlaki pozwalającej na ujawnienie tego, że nieprzestrzeganie przez Sąd rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia mogło mieć wpływ na rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu.
76 Z powyższego wynika, że, wbrew żądaniu wnoszącej odwołanie zarzut czwarty jako taki nie może doprowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku.
77 Wnosząca odwołanie tymczasem twierdzi, że przewlekłość postępowania przed Sądem spowodowała dla niej konsekwencje finansowe i w związku z tym żąda uchylenia grzywny, z tytułu której jest solidarnie zobowiązana.
78 Ponadto z uwagi na konieczność zapewnienia poszanowania reguł prawa Unii dotyczącego konkurencji Trybunał nie może pozwolić wnoszącej odwołanie – na tej tylko podstawie, że naruszono rozsądny termin na wydanie orzeczenia – na zakwestionowanie zasadności lub kwoty grzywny, jeżeli wszystkie jej zarzuty odnoszące się do ustaleń poczynionych przez Sąd w przedmiocie kwoty tej grzywny i ukaranego za jej pomocą zachowania zostały oddalone (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 194).
79 Z powyższego wynika, że nieprzestrzeganie rozsądnego terminu do wydania orzeczenia w ramach rozpoznawania skargi sądowej na decyzję Komisji nakładającej grzywnę na przedsiębiorstwo w związku z naruszeniem reguł prawa Unii dotyczącego konkurencji nie może prowadzić do całkowitego albo częściowego uchylenia grzywny nałożonej w tej decyzji.
80 W zakresie, w jakim wnosząca odwołanie występuje pomocniczo z żądaniem obniżenia kwoty grzywny, z tytułu zapłaty której jest solidarnie zobowiązana, jako wyrównania szkody materialnej, którą rzekomo poniosła w związku z przewlekłością postępowania przed Sądem, należy przypomnieć, że niegdyś Trybunał, który analizował już podobną sytuację, przychylał się do takiego żądania ze względów ekonomiki postępowania oraz w celu natychmiastowego i skutecznego naprawienia takiego uchybienia proceduralnego i w ten sposób dokonywał obniżenia kwoty grzywny (wyrok z dnia 17 grudnia 1998 r. w sprawie C‑185/95 P Baustahlgewebe przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8417, pkt 48).
81 Następnie Trybunał w ramach sprawy dotyczącej decyzji Komisji stwierdzającej istnienie nadużycia pozycji dominującej, jednak nienakładającej grzywny, orzekł, że nieprzestrzeganie przez Sąd rozsądnego terminu na wydanie orzeczenia może stanowić podstawę do wystąpienia z żądaniem odszkodowania (zob. ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 195).
82 Zapewne niniejsza sprawa dotyczy sytuacji analogicznej do tej, w której wydano ww. wyrok w sprawie Baustahlgewebe przeciwko Komisji. Niemniej jednak żądanie odszkodowania kierowane przeciwko Unii na podstawie art. 268 TFUE i art. 340 akapit drugi TFUE stanowi, ze względu na to, że może ono obejmować wszystkie sytuacje przekroczenia rozsądnego czasu trwania postępowania, skuteczny i powszechnie stosowany środek w celu podniesienia i ukarania takiego naruszenia.
83 Istnieją zatem podstawy do orzeczenia przez Trybunał, że naruszenie przez sąd Unii wynikającego z art. 47 akapit drugi karty obowiązku do wydania w rozsądnym terminie orzeczenia w sprawach do niego skierowanych powinno spotkać się z sankcją w postaci skargi o odszkodowanie wniesionej przed Sąd, ponieważ taka skarga stanowi skuteczny ku temu środek.
84 Z powyższego wynika, że żądanie naprawienia szkody spowodowanej nieprzestrzeganiem przez Sąd rozsądnego terminu do wydania orzeczenia nie może być bezpośrednio przedłożone Trybunałowi w ramach odwołania, lecz należy je złożyć do samego Sądu.
85 Odnośnie do kryteriów pozwalających na dokonanie oceny, czy Sąd przestrzegał zasady rozsądnego terminu, należy przypomnieć, że rozsądny charakter terminu do wydania orzeczenia winien być oceniany na podstawie okoliczności właściwych dla każdej sprawy, takich jak złożoność sporu i zachowanie stron (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 181 i przytoczone tam orzecznictwo).
86 Trybunał wyjaśnił w tym względzie, że wykaz właściwych kryteriów nie jest wyczerpujący i że ocena kwestii rozsądnego charakteru rzeczonego terminu nie wymaga systematycznej analizy okoliczności sprawy pod kątem każdego z nich, jeżeli czas trwania postępowania wydaje się uzasadniony w świetle jednego z tych kryteriów. Tak więc można przyjąć, że złożoność sprawy lub opieszałe zachowanie skarżącego mogą usprawiedliwiać zbyt długi prima facie termin (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 182 i przytoczone tam orzecznictwo).
87 Przy ocenie tych kryteriów należy uwzględnić fakt, że w razie sporu co do istnienia naruszenia reguł konkurencji fundamentalny wymóg pewności prawa, z której podmioty gospodarcze powinny korzystać, a także cel polegający na zapewnieniu niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym mają szczególne znaczenie nie tylko dla samego wnoszącego odwołanie i jego konkurentów, ale również dla osób trzecich ze względu na dużą liczbę zainteresowanych osób oraz wchodzące w grę interesy finansowe (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland przeciwko Komisji, pkt 186 i przytoczone tam orzecznictwo).
88 Do Sądu będzie również należało dokonanie oceny zarówno materialnego charakteru podnoszonej szkody, jak i związku przyczynowego między szkodą a przewlekłością spornego postępowania sądowego, podczas badania dostarczonych w tym celu dowodów.
89 W tym względzie należy podkreślić, że w przypadku skargi o odszkodowanie opartej na naruszeniu przez Sąd art. 47 akapit drugi karty, polegającym na nieprzestrzeganiu przez niego wymogów związanych z dochowaniem rozsądnego terminu do wydania orzeczenia, do Sądu należy, zgodnie z art. 340 akapit drugi TFUE, uwzględnienie zasad ogólnych mających zastosowanie w porządkach prawnych państw członkowskich przy okazji rozpoznawania skarg dotyczących podobnych naruszeń. W tym kontekście Sąd w szczególności powinien zbadać, czy jest możliwe określenie, poza istnieniem szkody materialnej, wystąpienia szkody niematerialnej, jakiej doznała strona w następstwie przekroczenia terminu i która to szkoda w danym przypadku powinna zostać w odpowiedni sposób naprawiona.
90 To zatem Sąd – orzekając w innym składzie niż ten, który rozpoznawał spór zapoczątkowujący postępowanie, którego czas trwania jest krytykowany, oraz stosując kryteria zdefiniowane w pkt 85–89 niniejszego wyroku – jest zgodnie z art. 256 ust. 1 TFUE właściwy, aby wydać rozstrzygnięcie w przedmiocie takich żądań odszkodowawczych.
91 Tymczasem należy stwierdzić, że okres trwania postępowania przed Sądem, który wyniósł prawie 5 lat i 9 miesięcy, nie może być uzasadniony jakąkolwiek z okoliczności właściwych niniejszej sprawie.
92 W szczególności okazuje się, że okres pomiędzy zakończeniem procedury pisemnej wraz ze złożeniem dupliki Komisji w lutym 2007 r. a otwarciem procedury ustnej w grudniu 2010 r., trwał 3 lata i 10 miesięcy. Okoliczności niniejszej sprawy – niezależnie od tego, czy byłaby to złożoność sporu, zachowanie stron czy też zaistnienie kwestii incydentalnych – nie mogą tłumaczyć długości tego okresu.
93 Odnośnie do kwestii złożoności sporu z analizy wniesionej przez wnoszącą odwołanie w pierwszej instancji skargi, która została pokrótce przedstawiona w pkt 13 niniejszego wyroku, wynika, że podniesione zarzuty, choć wymagały przeprowadzenia pogłębionej analizy, nie przedstawiały szczególnie podwyższonego stopnia trudności. Nawet jeśli piętnastu adresatów spornej decyzji wniosło do Sądu skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji, okoliczność ta nie mogła stanowić przeszkody dla Sądu w przygotowaniu streszczenia akt i procedury ustnej w okresie krótszym niż 3 lata i 10 miesięcy.
94 Należy podkreślić, że w tym okresie postępowanie nie zostało przerwane czy opóźnione wskutek przyjęcia przez Sąd jakiegokolwiek środka organizacji postępowania.
95 Jeśli chodzi o zachowanie stron oraz wystąpienie kwestii incydentalnych, fakt, że wnosząca odwołanie wystąpiła w październiku 2010 r. o ponowne otwarcie procedury pisemnej, nie może uzasadniać okresu 3 lat i 8 miesięcy, który już upłynął od jej zamknięcia. Ponadto, jak stwierdziła rzecznik generalna w pkt 105 swojej opinii, z okoliczności, iż wnosząca odwołanie została zawiadomiona w grudniu 2010 r. o tym, że w lutym 2011 r. zostanie przeprowadzona rozprawa, jasno wynika, że to zdarzenie proceduralne mogło mieć jedynie niewielki – albo wręcz żaden – wpływ na łączny czas trwania postępowania.
96 W świetle powyższego należy stwierdzić, że postępowanie toczące się przed Sądem stanowiło naruszenie art. 47 akapit drugi karty poprzez nieprzestrzeganie wymogów związanych z dochowaniem rozsądnego terminu do wydania orzeczenia, co stanowi wystarczająco istotne naruszenie normy prawnej, której przedmiotem jest przyznanie jednostkom uprawnienia (wyrok z dnia 4 lipca 2000 r. w sprawie
C‑352/98 P Bergaderm i Goupil przeciwko Komisji, Rec. s. I‑5291, pkt 42).
97 Z rozważań przedstawionych w pkt 73–84 niniejszego wyroku wynika jednak, że zarzut czwarty należy oddalić.
W przedmiocie sytuacji finansowej wnoszącej odwołanie
98 Na rozprawie wnosząca odwołanie przedstawiła Trybunałowi informacje dotyczące jej aktualnej sytuacji finansowej, z których wynikało, że nie jest ona w stanie zapłacić grzywny nałożonej w spornej decyzji. Jej zdaniem te argumenty są dopuszczalne, ponieważ, z jednej strony, są związane z pojawieniem się nowych okoliczności faktycznych w rozumieniu art. 127 regulaminu postępowania oraz, z drugiej strony, stanowią rozszerzenie zarzutu czwartego dotyczącego naruszenia zasady rozsądnego terminu.
99 Komisja twierdzi, iż te argumenty są niedopuszczalne z uwagi na fakt, że stanowią nowe argumenty, a w każdym razie są bezzasadne, ponieważ nie zostały wsparte dowodami.
100 W tym względzie należy przypomnieć, że odwołania wnoszone do Trybunału mogą dotyczyć wyłącznie kwestii prawnych. Tymczasem w celu dokonania oceny zdolności wnoszącej odwołanie do zapłaty grzywny nałożonej na nią przez Komisję Trybunał musiałby dokonać analizy okoliczności faktycznych, co nie należy do jego właściwości w ramach odwołania.
101 Ponadto Trybunał w ramach odwołania nie może ze względów słuszności zastąpić własną oceną oceny dokonanej przez Sąd orzekający w ramach nieograniczonego prawa orzekania w przedmiocie kwoty grzywny nałożonej na przedsiębiorstwo z powodu naruszenia przez nie norm prawa Unii (zob. w szczególności wyrok z dnia 10 maja 2007 r. w sprawie C‑328/05 P SGL Carbon przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑3921, pkt 98 i przytoczone tam orzecznictwo). Poza tym zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przy ustalaniu kwoty grzywny Komisja nie ma obowiązku uwzględnienia sytuacji finansowej zainteresowanego przedsiębiorstwa, gdyż uznanie takiego obowiązku oznaczałoby przyznanie przedsiębiorstwom najmniej przystosowanym do warunków rynkowych nieuzasadnionej przewagi konkurencyjnej (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie SGL Carbon przeciwko Komisji, pkt 100 i przytoczone tam orzecznictwo).
102 Argumenty wnoszącej odwołanie oparte na jej sytuacji finansowej należy zatem odrzucić jako niedopuszczalne, a w każdym razie oddalić je jako bezzasadne.
103 Należy jednak dodać, że w zakresie, w jakim wnosząca odwołanie uważa, iż jej trudności finansowe przedstawiają związek przyczynowy z nieprzestrzeganiem przez Sąd zasady wydania orzeczenia w rozsądnym terminie, ma ona prawo do podniesienia tego w ramach skargi wniesionej do Sądu na podstawie art. 268 TFUE i art. 340 akapit drugi TFUE (zob. pkt 88–90 niniejszego wyroku).
104 Z całości powyższych rozważań wynika, że żaden z zarzutów podniesionych przez wnoszącą odwołanie w uzasadnieniu odwołania nie może zostać uwzględniony, a w związku z tym odwołanie to należy oddalić w całości.
W przedmiocie kosztów
105 Zgodnie z art. 184 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, jeżeli odwołanie jest bezzasadne, Trybunał rozstrzyga o kosztach.
106 Zgodnie z art. 138 § 1 tego regulaminu, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania, a ta przegrała sprawę, należy obciążyć ją własnymi kosztami oraz kosztami poniesionymi przez Komisję.
Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:
1) Odwołanie zostaje oddalone.
2) Groupe Gascogne SA zostaje obciążona kosztami niniejszego odwołania.
Podpisy