Sprawa T‑286/09
(publikacja fragmentów)
Intel Corp.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Rynek mikroprocesorów – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 82 WE i art. 54 porozumienia EOG – Rabat lojalnościowy – Bezpodstawne ograniczenia – Kwalifikacja jako praktyki stanowiącej nadużycie – Analiza w świetle kryterium równie skutecznego konkurenta – Kompetencje międzynarodowe Komisji – Ciążący na Komisji obowiązek przeprowadzenia dochodzenia – Granice – Prawo do obrony – Zasada dobrej administracji – Ogólna strategia – Grzywny – Jednolite i ciągłe naruszenie – Wytyczne z 2006 r. w sprawie metody ustalania grzywien
Streszczenie – Wyrok Sądu (siódma izba w składzie powiększonym) z dnia 12 czerwca 2014 r.
1. Postępowanie sądowe – Pismo wszczynające postępowanie – Wymogi formalne – Pisma załączone do skargi – Obszerność danego dokumentu – Przedstawienie fragmentów – Dopuszczalność – Wymóg złożenia pełnego dokumentu w sekretariacie – Zakres – Uchybienie – Możliwość poprawienia lub uzupełnienia
(statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 43 § 5)
2. Prawa podstawowe – Domniemanie niewinności – Procedura z zakresu konkurencji – Stosowanie
(art. 6 ust. 2 UE; art. 82 WE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47, art. 48 ust. 1)
3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Posłużenie się zbiorem poszlak – Możliwość stosowania procedury z zakresu nadużycia pozycji dominującej
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003)
4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Środek dowodowy – Posłużenie się zbiorem poszlak – Wymagana moc dowodowa poszczególnych poszlak – Obowiązek przedstawienia dowodów przez przedsiębiorstwa kwestionujące wystąpienie naruszenia
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
5. Pozycja dominująca – Przyznawanie rabatu przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą – Trzy kategorie rabatów – Rabat ilościowy – Rabat za wyłączność lub lojalnościowy – Rabat o skutku promującym potencjalnie lojalność – Charakter nadużycia – Kryteria oceny
(art. 82 WE)
6. Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat za wyłączność lub lojalnościowy – System rabatów stanowiący z natury rzeczy nadużycie – Zdolność do ograniczenia konkurencji i skutek w postaci wykluczenia – Rola nieodzownego partnera handlowego – Ocena – Obowiązek przeprowadzenia analizy okoliczności danego przypadku – Brak – Okoliczności pozbawione znaczenia
(art. 82 WE)
7. Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat za wyłączność lub lojalnościowy – System rabatów mający z natury rzeczy charakter nadużycia – Zdolność do ograniczenia konkurencji i skutek w postaci wykluczenia – Analiza w świetle kryterium równie skutecznego konkurenta
(art. 82 WE)
8. Pozycja dominująca – Nadużycie – Bezpodstawne ograniczenia – Przyznanie zapłaty w zamian za ograniczenia nałożone w zakresie wprowadzenia do obrotu produktu danego konkurenta – Charakter nadużycia ze względu na cel – Zdolność do ograniczenia konkurencji
(art. 82 WE)
9. Konkurencja – Normy Unii – Terytorialny zakres stosowania – Kompetencje Komisji – Dopuszczalność z punktu widzenia prawa międzynarodowego publicznego – Wprowadzenie w życie i kwalifikowane skutki praktyk stanowiących nadużycie w EOG – Alternatywne metody – Kryterium skutku natychmiastowego, istotnego i przewidywalnego – Ocena – Uwzględnienie wprowadzenia w życie tych praktyk przez klienta przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą – Dopuszczalność
(art. 82 WE)
10. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Termin wyznaczony na przedstawienie uwag na piśmie – Spóźniony wniosek o przesłuchanie – Prekluzja – Obowiązek przyznania przesłuchania – Brak
[rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 1,2, art. 33 ust. 1 lit. c); rozporządzenie Komisji 773/2004, art. 10 ust. 2, art 12]
11. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Przedmiot – Dokumenty, które mogą być wykorzystane na obronę – Ocena tylko przez Komisję – Niedopuszczalność – Obowiązek udostępnienia całości akt sprawy – Zakres w stosunku do dokumentów wewnętrznych lub poufnych
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2; rozporządzenie Komisji nr 773/2004, art. 15 ust. 2)
12. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Zasada dobrej administracji – Obowiązek staranności i bezstronności – Obowiązek uzyskania przez Komisję pewnych dokumentów na wniosek przedsiębiorstwa objętego dochodzeniem – Przesłanki
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003; rozporządzenie Komisji nr 773/2004)
13. Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat za wyłączność lub lojalnościowy – Brak formalnego warunku wyłączności – Środek dowodowy – Wewnętrzne prognozy klienta – Dopuszczalność – Przesłanka
(art. 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
14. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Uprawnienia Komisji – Uprawnienie do zebrania oświadczeń – Oświadczenia odnoszące się do przedmiotu postępowania – Rozróżnienie między formalnymi przesłuchaniami a spotkaniami nieformalnymi – Konsekwencje – Obowiązek zapisania oświadczeń uzyskanych w trakcie spotkań i rozmów telefonicznych – Przesłanki
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 19 ust. 1; rozporządzenie Komisji nr 773/2004 art. 3 ust. 1, 3)
15. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Nadużycie pozycji dominującej – Środek dowodowy – Oświadczenie przedsiębiorstwa trzeciego, klienta przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą – Moc dowodowa
(art. 81 WE, 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
16. Konkurencja – Grzywny – Wiele naruszeń – Orzeczenie jednej grzywny – Dopuszczalność – Obowiązek zindywidualizowania przez Komisję uwzględniania rożnych elementów składających się na nadużycie – Brak
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
17. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Ramy prawne – Artykuł 23 ust. 2 i 3 rozporządzenia nr 1/2003 – Uprawnienia dyskrecjonalne przyznane Komisji we wspomnianym artykule – Wprowadzenie przez Komisję nowych wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien – Naruszenie zasad legalności kar i pewności prawa – Brak
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
18. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Popełnienie umyślnie lub w wyniku niedbalstwa – Pojęcie – Przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą wdrażające praktyki stanowiące nadużycie polegające na przyznawaniu rabatów za wyłączność i na bezpodstawnych ograniczeniach – Włączenie
(art. 82 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
19. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Prawo do skutecznej ochrony sądowej – Sądowa kontrola decyzji wydanych przez Komisję w dziedzinie konkurencji – Kontrola zgodności z prawem i nieograniczone prawo orzekania zarówno w odniesieniu do kwestii prawnych jak i stanu faktycznego – Naruszenie – Brak
(art. 261 TFUE, 263 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47, art. 52 ust. 3; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31)
20. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Zasada równego traktowania – Praktyka decyzyjna Komisji – Charakter instrukcyjny
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3)
21. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Brak wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów – Zakres swobodnego uznania zastrzeżony dla Komisji – Uwzględnienie rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek – Zakres
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 22)
1. Z art. 43 § 5 regulaminu postępowania przed Sądem wynika, że jeżeli do pisma procesowego jest załączony, ze względu na obszerność danego dokumentu, tylko wyciąg z niego, cały dokument albo jego kompletny odpis składa się w sekretariacie.
Przepis ten nie wymaga natomiast, aby wszystkie inne dokumenty, do których odnosi się dokument załączony do pisma procesowego, zostały również złożone w sekretariacie.
Nawet gdyby należało interpretować ten przepis jako nakładający na strony obowiązek złożenia w sekretariacie pełnej wersji każdego dokumentu, którego fragmenty przedstawiają one w załączeniu do pisma procesowego, naruszenie tego obowiązku może w każdym razie zostać naprawione.
(por. pkt 53, 55, 57)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 62, 63)
3. W ramach postępowania w sprawie naruszenia reguł konkurencji chociaż Komisja jest zobowiązana do przedstawienia dokładnych i spójnych dowodów na poparcie silnego przekonania, że naruszenie zostało popełnione, nie każdy z dowodów dostarczonych przez Komisję musi koniecznie odpowiadać tym kryteriom w odniesieniu do każdego elementu naruszenia. Wystarczy, żeby zbiór poszlak przywołanych przez tę instytucję oceniany globalnie odpowiadał temu wymogowi, jak wynika to z orzecznictwa dotyczącego wykonania art. 81 WE. Zasada ta znajduje zastosowanie również w sprawach dotyczących wykonania art. 82 WE.
(por. pkt 64)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 65–67, 542, 1525, 1528, 1529, 1547)
5. W dziedzinie konkurencji w przypadku przedsiębiorstwa zajmującego na rynku pozycję dominującą związanie nabywców – choćby na ich życzenie – obowiązkiem lub obietnicą zaopatrywania się wyłącznie w tym przedsiębiorstwie w celu pokrycia całości lub znacznej części ich zapotrzebowania stanowi nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE, bez względu na to, czy to zobowiązanie zostało zaciągnięte bez dodatkowych zastrzeżeń, czy też w zamian za przyznanie rabatu. To samo dotyczy sytuacji, w której takie przedsiębiorstwo, nie nakładając na nabywców formalnego obowiązku, stosuje, na mocy porozumień zawartych z tymi nabywcami albo jednostronnie, system rabatów lojalnościowych, to znaczy upustów przyznawanych pod warunkiem, że klient, niezależnie od wielkości swych zakupów, zaopatruje się celem pokrycia całości lub istotnej części swojego zapotrzebowania u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą.
Jeśli chodzi o uznanie przyznawania rabatów przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą za nadużycie, to można rozróżnić trzy kategorie rabatów.
Po pierwsze, systemy rabatów ilościowych (rabaty ilościowe) związanych wyłącznie z wielkością zakupów dokonywanych u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą są zazwyczaj uważane za niewywołujące skutku wykluczającego zakazanego przez art. 82 WE. Jeżeli zwiększenie dostarczanych ilości pociąga za sobą obniżenie kosztów dostawcy, wtedy ma on prawo, poprzez zaoferowanie korzystniejszej ceny, przenieść to obniżenie kosztów na swego klienta. Rabaty ilościowe powinny być więc odzwierciedleniem zwiększonej efektywności i ekonomii skali osiągniętych przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą.
Po drugie, istnieją rabaty, których przyznanie jest związane z warunkiem, że klient będzie zaopatrywał się – celem pokrycia całości lub znacznej części swojego zapotrzebowania – u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą. Chodzi tu o „rabaty lojalnościowe w rozumieniu orzecznictwa Hoffmann-La Roche”, inaczej mówiąc „rabaty za wyłączność”. Kategoria ta nie ogranicza się do rabatów związanych z warunkiem zaopatrywania się w 100%, lecz obejmuje również te związane z warunkiem, by klient zaopatrywał się – w celu zaspokojenia znacznej części swojego zapotrzebowania – u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą. Takie rabaty za wyłączność, stosowane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą, są sprzeczne z celem niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku, ponieważ nie opierają się – poza wyjątkowymi okolicznościami – na żadnym usprawiedliwiającym tę korzyść finansową świadczeniu gospodarczym, lecz mają za cel pozbawienie nabywcy możliwości wyboru źródła zaopatrzenia lub jej ograniczenie i zamknięcie innym producentom dostępu do rynku.
Po trzecie, istnieją jeszcze inne systemy rabatowe, w ramach których przyznanie zachęty finansowej nie jest bezpośrednio związane z warunkiem wyłącznego lub prawie wyłącznego zaopatrywania się u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, lecz gdzie mechanizm przyznawania rabatu może mieć również skutek promujący lojalność. Ta kategoria rabatów obejmuje między innymi systemy rabatowe zależne od realizacji indywidualnych celów sprzedaży, które to systemy nie stanowią rabatów za wyłączność, ponieważ nie zawierają żadnego zobowiązania do wyłączności ani do pokrywania określonej części swojego zapotrzebowania u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą. W celu ustalenia, czy stosowanie takiego rabatu stanowi nadużycie pozycji dominującej, należy ocenić wszystkie okoliczności, a w szczególności kryteria i warunki przyznawania rabatu, oraz zbadać, czy rabat ten ma na celu – poprzez przyznanie korzyści, która nie opiera się na żadnym usprawiedliwiającym ją świadczeniu gospodarczym – pozbawienie nabywcy możliwości wyboru źródła zaopatrzenia lub jej ograniczenie, zamknięcie konkurentom dostępu do rynku lub też wzmocnienie pozycji dominującej poprzez naruszenie konkurencji.
(por. pkt 72–78)
6. W dziedzinie konkurencji uznanie za nadużycie rabatu za wyłączność nie zależy od oceny okoliczności danego przypadku pozwalającej wykazać potencjalny skutek w postaci wykluczenia.
Tak więc z orzecznictwa wynika, że wszystkie okoliczności należy zbadać jedynie w przypadku rabatów o skutku promującym potencjalnie lojalność a nie w przypadku rabatów za wyłączność. Podejście to jest uzasadnione faktem, że rabaty za wyłączność przyznawane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą mają ze swej natury zdolność ograniczenia konkurencji.
Zdolność do wiązania klientów z przedsiębiorstwem zajmującym pozycję dominującą jest bowiem nierozłącznie związana z rabatami za wyłączność. Fakt, iż przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą przyznaje rabat w zamian za zaspokajanie u niego całości lub znacznej części zapotrzebowania klienta oznacza, że przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą przyznaje korzyść finansową mającą na celu zapobieżenie zaopatrywaniu się klientów u konkurencyjnych producentów. Nie ma zatem potrzeby badać okoliczności sprawy w celu ustalenia, czy rabat ten prowadzi do uniemożliwienia klientom zaopatrywania się u konkurentów. Skutek w postaci wykluczenia występuje nie tylko wówczas, gdy dostęp do rynku zostanie uniemożliwiony konkurentom, lecz również wtedy, gdy ów dostęp zostanie utrudniony. Zachęta finansowa udzielona przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą celem skłonienia klienta do tego, aby nie zaopatrywał się – w celu zaspokojenia tej części swego zapotrzebowania, której dotyczy warunek wyłączności – u jego konkurentów, może przez sam swój charakter utrudniać dostęp do rynku tym konkurentom. Istnienie takiej zachęty nie zależy od tego, czy rabat zostaje faktycznie zmniejszony lub odebrany w razie naruszenia warunku wyłączności, od spełnienia którego jego przyznanie jest uzależnione. W tym względzie wystarczy bowiem, aby przedsiębiorstwo dominujące wywarło u klienta wrażenie, że tak będzie. Decydujące są tu okoliczności, z którymi klient powinien liczyć się w momencie składania zamówienia zgodnie z tym, co zostało mu zasugerowane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą, a nie faktyczna reakcja tego przedsiębiorstwa na decyzję klienta o zmianie źródła zaopatrzenia.
Poza tym silna pozycja dominująca wiąże się nierozerwalnie z tym, że dla znacznej części popytu nie istnieje odpowiedni substytut produktu dostarczanego przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą. Dostawca zajmujący pozycję dominującą jest wobec tego w znacznym stopniu nieodzownym partnerem handlowym. Pozycja nieodzownego partnera handlowego oznacza, że klienci będą w każdym razie zaopatrywać się w zakresie części ich zapotrzebowania u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą (udział niepodważalny). Konkurent przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą nie jest zatem w stanie konkurować o możliwość pokrycia całego zapotrzebowania klienta, lecz jedynie w zakresie części zapotrzebowania przekraczającej udział niepodważalny (udział podważalny). Udział podważalny stanowi więc część zapotrzebowania klienta, która może rzeczywiście zostać przeniesiona na konkurenta przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą w okresie referencyjnym. Przyznawanie rabatów za wyłączność przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą utrudnia konkurentowi dostarczanie jego własnych produktów klientom tego przedsiębiorstwa. Gdyby bowiem klient przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą zaopatrywał się u konkurenta, nie przestrzegając warunku wyłączności lub prawie wyłączności, ryzykowałby utratę nie tylko rabatu za sztuki, które zostały przeniesione do tego konkurenta, lecz całości rabatu za wyłączność.
Do złożenia atrakcyjnej oferty nie wystarczy zatem, aby konkurent przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą zaoferował atrakcyjne warunki dotyczące produktów, które może sam dostarczyć klientowi, ale musi on również zaoferować temu klientowi rekompensatę za utratę rabatu za wyłączność. W celu złożenia atrakcyjnej oferty konkurent musi więc przyznać rabat, który przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą przyznaje w zakresie całego lub prawie całego zapotrzebowania klienta, w tym za udział niepodważalny, wyłącznie w ramach udziału podważalnego. W ten sposób przyznanie rabatu za wyłączność przez nieodzownego partnera handlowego utrudnia ze strukturalnego punktu widzenia konkurentowi przedstawienie oferty po atrakcyjnej cenie, a co za tym idzie, utrudnia dostęp do rynku. Przyznanie rabatu za wyłączność pozwala przedsiębiorstwu zajmującemu pozycję dominującą wykorzystywać swoją siłę gospodarczą w zakresie niepodważalnego udziału w popycie ze strony klienta jako dźwignię pozwalającą zdobyć również udział podważalny, utrudniając w ten sposób konkurentowi dostęp do rynku.
W przypadku takiego mechanizmu handlowego nie ma potrzeby przeprowadzania analizy konkretnego wpływu, jaki rabaty te wywarły na konkurencję ani też wykazania istnienia związku przyczynowego między zarzucanymi praktykami i konkretnymi skutkami na rynku.
Wreszcie ewentualnie niewielki rozmiar części rynku, których dotyczą rabaty za wyłączność przyznawane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą nie jest w stanie wykluczyć ich niezgodności z prawem, ponieważ kryterium odczuwalnego wpływu lub progu de minimis nie jest brane pod uwagę przy stosowaniu art. 82 WE. Poza tym klienci znajdujący się w części rynku, do której dostęp jest zamknięty, powinni mieć możliwość korzystania z konkurencji w pełnym wymiarze, w jakim jest to możliwe na rynku, a konkurenci powinni móc konkurować jakością w obrębie całości rynku, nie zaś jedynie w obrębie jego części. Przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą nie może więc uzasadniać faktu przyznania niektórym klientom rabatów za wyłączność okolicznością, że konkurenci mogą zaopatrywać innych klientów. Podobnie, przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą nie może uzasadnić przyznania rabatów związanych z warunkiem, że klient będzie zaopatrywał się niemalże wyłącznie u tego przedsiębiorstwa w określonym segmencie rynku, wskazując na okoliczność, że klient ten ma prawo do zaopatrywania się u konkurentów na własne potrzeby w innych segmentach.
(por. pkt 80, 84–86, 88, 91–93, 103, 104, 116, 117, 132, 527)
7. Analiza ekonomiczna dotycząca możliwości wykluczenia z rynku, poprzez zastosowanie rabatów, konkurenta, który byłby równie skuteczny jak przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą (test „as efficient competitor” lub „test AEC”) przeprowadzona w zaskarżonej decyzji przyjmuje za punkt wyjścia okoliczność, że równie skuteczny konkurent, który próbuje zdobyć podważalny udział w zamówieniach, które do tej pory były realizowane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą, które jest nieodzownym partnerem handlowym, musi zaoferować klientowi rekompensatę za rabat za wyłączność, który ów klient utraci, jeśli kupi część mniejszą niż część określona przez warunek wyłączności lub prawie wyłączności. Test AEC zmierza do ustalenia, czy konkurent równie skuteczny co przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą, który ponosi te same koszty co owo przedsiębiorstwo, może nadal w tym przypadku pokrywać swoje koszty.
Nawet przy założeniu, iż ocena okoliczności danej sprawy jest niezbędna, aby wykazać potencjalne skutki antykonkurencyjne rabatów za wyłączność, to nie jest jednak konieczne wykazanie ich za pomocą testu AEC. Test ten pozwala jedynie zweryfikować tezę o uniemożliwieniu dostępu do rynku, a nie wykluczyć możliwość jego utrudnienia. Prawdą jest, że wynik negatywny oznacza, iż z ekonomicznego punktu widzenia jest niemożliwe, aby równie skuteczny konkurent zdobył podważalny udział w popycie ze strony klienta. Aby zaoferować klientowi rekompensatę za utratę rabatu za wyłączność, wspomniany konkurent musiałby bowiem sprzedawać swoje wyroby po cenie, która nie pozwalałaby mu nawet na pokrycie jego kosztów. Natomiast wynik pozytywny oznacza jedynie, że równie skuteczny konkurent jest w stanie pokryć swoje koszty. Okoliczność ta nie oznacza jednak, że skutek w postaci wykluczenia nie występuje. System rabatów za wyłączność może bowiem utrudniać dostęp do rynku konkurentom przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, nawet jeżeli dostęp ten nie jest ekonomicznie niemożliwy.
(por. pkt 141, 146, 150)
8. W dziedzinie konkurencji praktyki zwane „bezpodstawnymi ograniczeniami” polegające na podlegającym pewnym warunkom przyznaniu wypłaty na rzecz klientów przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą w zamian za to, że opóźnią oni, anulują lub ograniczą w taki czy inny sposób wprowadzenie do sprzedaży danego produktu konkurenta mogą utrudniać temu konkurentowi dostęp do rynku i naruszają strukturę konkurencji. Realizowanie każdej z tych praktyk stanowi nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE.
Przede wszystkim skutek w postaci wykluczenia występuje nie tylko wówczas, gdy dostęp do rynku zostanie uniemożliwiony konkurentom, lecz również wtedy, gdy ów dostęp zostanie utrudniony. Następnie dla celów stosowania artykułu 82 WE wykazanie celu oraz skutków antykonkurencyjnych może sprowadzać się do tego samego. Jeśli wykazane zostanie, że celem, do którego zmierza przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą, jest ograniczenie konkurencji, to takie zachowanie również będzie mogło wywołać taki skutek. Przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą realizuje cel antykonkurencyjny w sytuacji gdy zapobiega ono w precyzyjny sposób wprowadzeniu do obrotu wyrobów wyposażonych w produkt określonego konkurenta, gdyż jedynym interesem gospodarczym, jaki może ono w tym mieć jest zaszkodzenie temu konkurentowi.
Wreszcie na przedsiębiorstwie zajmującym pozycję dominującą ciąży szczególna odpowiedzialność za to, by swym zachowaniem niemającym nic wspólnego z konkurencją niecenową nie naruszać skutecznej i niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku. Tymczasem przyznanie zapłaty klientom w zamian za ograniczenia nałożone w zakresie wprowadzenia do obrotu wyrobów wyposażonych w produkt określonego konkurenta w sposób oczywisty nie stanowi konkurencji niecenowej.
Uznanie bezpodstawnego ograniczenia za nadużycie zależy wyłącznie od zdolności ograniczenia konkurencji, tak że nie wymaga wykazania ani rzeczywistego wpływu na rynek ani związku przyczynowego.
(por. pkt 198, 201–207, 212)
9. W dziedzinie konkurencji w celu uzasadnienia kompetencji Komisji w świetle prawa międzynarodowego publicznego wystarczy wykazać albo kwalifikowane skutki praktyk stanowiących nadużycie (mianowicie natychmiastowe, istotne i przewidywalne), albo ich wprowadzenie w życie w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG). Są to zatem metody alternatywne, a nie kumulatywne metody.
Komisja nie jest zobowiązana do wykazania istnienia konkretnych skutków w celu uzasadnienia swych kompetencji w świetle prawa międzynarodowego publicznego. Nie można się spodziewać, że Komisja przyjmie pasywną rolę w przypadku istnienia zagrożenia dla struktury skutecznej konkurencji na wspólnym rynku, w związku z czym Komisja może interweniować także w przypadkach, w których zagrożenie nie urzeczywistniło się lub jeszcze się nie urzeczywistniło.
W celu zbadania, czy skutki praktyk stanowiących nadużycie są istotne w Unii, nie należy analizować w oderwaniu różnych zachowań stanowiących część jednolitego i ciągłego naruszenia. Wystarczy natomiast, że jednolite naruszenie, traktowane jako całość, mogło wywołać istotne skutki. Nie można bowiem pozwolić przedsiębiorstwom na uchylanie się od stosowania reguł konkurencji poprzez łączenie większej liczby zachowań, które służą identycznemu celowi, a z których każde rozpatrywane odrębnie nie może wywołać istotnego skutku w Unii, lecz które dopiero łącznie mogą taki skutek wywołać.
Ponadto zmiany struktury rynku powinny również zostać uwzględnione przy ustaleniu istnienia istotnych skutków w EOG. W tym kontekście nie tylko wyeliminowanie konkurenta może mieć wpływ na strukturę konkurencji na rynku wewnętrznym, lecz zachowanie mogące osłabić jedynego znaczącego konkurenta przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą na poziomie światowym może również powodować takie skutki. Zatem potencjalne skutki zachowania przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, polegającego na uniemożliwieniu na poziomie światowym dostępu swemu konkurentowi do najważniejszych kanałów sprzedaży, należy uznać za istotne, ze względu na potencjalne skutki dla struktury skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym.
W dodatku wprowadzenie w życie omawianych praktyk w Unii wystarczy do uzasadnienia kompetencji Komisji w świetle prawa międzynarodowego publicznego. W danym przypadku gdy nadużycie pozycji dominującej polega na przyznaniu zachęty finansowej w celu skłonienia klienta przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą do opóźnienia wprowadzenia na rynek na całym świecie określonego produktu wyposażonego w produkt konkurenta tego przedsiębiorstwa i w sytuacji gdy warunek, od którego uzależnione były wypłaty przyznawane przez to przedsiębiorstwo miał więc zostać spełniony przez jego klienta na całym świecie, w tym w EOG, sztuczne byłoby ograniczenie się do uwzględnienia wprowadzenia w życie omawianych praktyk przez same przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą. Przeciwnie, należy wziąć również pod uwagę ich wprowadzenie w życie przez klienta tego przedsiębiorstwa. W tym kontekście fakt, iż klient przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą powstrzymywał się przez pewien czas od sprzedaży określonego produktu w EOG, powinien zostać uznany za wprowadzenie w życie bezpodstawnego ograniczenia.
(por. pkt 236, 243, 244, 251 252, 268, 270, 273 -275, 301, 305–307)
10. W ramach postępowania administracyjnego w zakresie konkurencji, zgodnie z art. 12 rozporządzenia nr 773/2004 odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 i 82 traktatu WE, przedsiębiorstwo do którego Komisja skierowała pismo w sprawie przedstawienia zarzutów utraciło prawo do przesłuchania jeśli nie występuje o to z wnioskiem w terminie wyznaczonym na przedstawienie swych uwag na piśmie.
(por. pkt 323–326)
11. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 350 -357, 623)
12. W dziedzinie konkurencji, do Komisji należy decydowanie o sposobie, w jaki zamierza przeprowadzić dochodzenie, a także o tym, jakie dokumenty powinna zebrać w celu uzyskania wystarczająco pełnego obrazu sprawy. W konsekwencji nie należy na nią nakładać obowiązku uzyskania maksymalnej liczby dokumentów, aby miała ona pewność posiadania wszelkich potencjalnych dowodów odciążających.
W przypadku wystąpienia z wnioskiem o uzyskanie przez Komisję określonych dokumentów, Komisja posiada zakres uznania przy rozstrzyganiu kwestii, czy należy uzyskać rzeczone dokumenty. Stronom postępowania nie przysługuje bezwarunkowe prawo do tego, by Komisja uzyskała pewne dokumenty, ponieważ to do tej instytucji a nie do zainteresowanych przedsiębiorstw należy wybór sposobu, w jaki prowadzi ona dochodzenie w danej sprawie.
W pewnych okolicznościach Komisja może mieć obowiązek uzyskania pewnych dokumentów na wniosek przedsiębiorstwa objętego dochodzeniem. Taki obowiązek Komisji musi być jednak ograniczony do wyjątkowych okoliczności.
W tym kontekście konieczne jest wyważenie, z jednej strony, spoczywającego na Komisji obowiązku zbadania sprawy w sposób staranny i bezstronny oraz, z drugiej strony, uprawnienia Komisji do podjęcia decyzji co do sposobu, w jaki zamierza ona prowadzić dochodzenia i korzystać ze swoich zasobów w celu skutecznego zapewnienia przestrzegania prawa konkurencji.
Spoczywający na Komisji obowiązek uzyskania pewnych dokumentów na wniosek przedsiębiorstwa powinien zatem podlegać, poza przesłanką złożenia wniosku w toku postępowania administracyjnego, co najmniej kumulatywnym określonym poniżej przesłankom.
Po pierwsze obowiązek ten uzależniony jest od przesłanki, że dane przedsiębiorstwo rzeczywiście nie może samodzielnie uzyskać tych dokumentów lub ujawnić ich Komisji. Do zainteresowanego przedsiębiorstwa należy zatem wykazanie, że podjęło ono wszelkie niezbędne kroki w celu uzyskania danych dokumentów lub otrzymania zezwolenia na ich wykorzystanie w dochodzeniu prowadzonym przez Komisję.
Po drugie do zainteresowanego przedsiębiorstwa należy wskazanie w sposób tak dokładny, jak jest to możliwe, dokumentów, o których uzyskanie występuje do Komisji, co zakłada współpracę ze strony tego przedsiębiorstwa.
Po trzecie spoczywający na Komisji obowiązek uzyskania pewnych dokumentów na wniosek przedsiębiorstwa objętego dochodzeniem uzależniony jest od zaistnienia przesłanki, że przedmiotowe dokumenty mają prawdopodobnie istotne znaczenie dla obrony danego przedsiębiorstwa. Komisja dysponuje zakresem uznania przy podejmowaniu decyzji, czy waga dowodów podobno odciążających uzasadnia ich pozyskanie przez Komisję, i może ona na przykład oddalić wniosek, uzasadniając to tym, że dowody potencjalnie odciążające dotyczą kwestii, które nie mają centralnego znaczenia dla ustaleń niezbędnych do wykazania istnienia naruszenia.
Po czwarte Komisja może oddalić wniosek, w szczególności jeśli objętość danych dokumentów jest nieproporcjonalna w stosunku do znaczenia, jakie dokumenty mogą mieć w ramach dochodzenia. W tym zakresie Komisja ma prawo do uwzględnienia w odpowiednim przypadku faktu, że uzyskanie i analiza rozpatrywanych dokumentów mogą w istotny sposób opóźnić badanie sprawy. Komisja ma prawo wyważyć z jednej strony objętość dokumentów objętych wnioskiem oraz opóźnienie, jakie uzyskanie i analiza tych dokumentów może spowodować w badaniu sprawy, a z drugiej strony ich potencjalne znaczenie dla obrony przedsiębiorstwa.
(por. pkt 360–362, 371, 373–378, 380, 382)
13. W dziedzinie konkurencji w systemie rabatów za wyłączność i w braku formalnego warunku wyłączności, Komisja nie narusza zasady pewności prawa jeśli bierze pod uwagę wewnętrzne prognozy klienta przedsiębiorstwa dominującego w celu wykazania istnienia zachowania tego przedsiębiorstwa, w sytuacji gdy prognozy te nie są nieracjonalne.
(por. pkt 521–523, 525)
14. W ramach postępowania administracyjnego w zakresie konkurencji art. 19 ust. 1 rozporządzenia nr 1/2003 stanowi, że Komisja może przesłuchiwać wszelkie osoby fizyczne i prawne, które wyrażą zgodę na przesłuchanie, w celu zebrania informacji odnoszących się do przedmiotu postępowania. Artykuł 3 rozporządzenia nr 773/2004 odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 81 i 82 traktatu WE przewiduje określone wymogi, które powinny spełniać te przesłuchania.
Niemniej jednak zakres stosowania tych przepisów nie obejmuje wszystkich rozmów dotyczących przedmiotu dochodzenia prowadzonego przez Komisję. Należy bowiem odróżnić formalne przesłuchania prowadzone przez Komisję na podstawie rzeczonych przepisów od spotkań nieformalnych.
Komisja korzysta ze swobodnego uznania w zakresie decyzji co do tego, czy poddaje rozmowę wymogom formalnym przewidzianym w art. 3 rozporządzenia nr 773/2004. Przepisy te nie mają zatem zastosowania do każdej rozmowy dotyczącej przedmiotu dochodzenia, ale tylko do tych przypadków, kiedy Komisja realizuje cel polegający na gromadzeniu informacji, zarówno o charakterze obciążającym, jak i odciążającym, które może wykorzystać jako dowód w swej decyzji zamykającej dane dochodzenie.
Jeżeli Komisja zamierza wykorzystać w swej decyzji dowód obciążający przekazany jej w trakcie nieformalnej rozmowy, musi o nim powiadomić przedsiębiorstwo, do którego kieruje pismo w sprawie przedstawienia zarzutów, a w razie potrzeby Komisja musi w tym celu sporządzić dokument pisemny i umieścić go w aktach.
Tymczasem Komisja może posługiwać się informacjami otrzymanymi podczas nieformalnej rozmowy, w szczególności w celu uzyskania solidniejszych dowodów, nie udostępniając jednak danemu przedsiębiorstwu informacji uzyskanych w trakcie nieformalnej rozmowy.
Zasada dobrej administracji może, w zależności od szczególnych okoliczności danego przypadku, rodzić po stronie Komisji obowiązek zapisania oświadczeń przez nią uzyskanych w trakcie spotkań i rozmów telefonicznych. W tym względzie istnienie spoczywającego na Komisji obowiązku zapisania informacji otrzymanych przez nią w trakcie spotkań i rozmów telefonicznych, a także rodzaj i zakres takiego obowiązku zależą od treści tych informacji. Komisja jest zobowiązana prowadzić w aktach, do których zainteresowane przedsiębiorstwa mają dostęp, odpowiednią dokumentację na temat zasadniczych aspektów związanych z przedmiotem dochodzenia. Wniosek ten odnosi się do wszelkich dowodów mających pewne znaczenie i pozostających w obiektywnym związku z przedmiotem dochodzenia, niezależnie od ich obciążającego lub odciążającego charakteru.
(por. pkt 613–617, 619, 620)
15. W dziedzinie konkurencji nie ma potrzeby ustanawiania ogólnej reguły, zgodnie z którą oświadczenie przedsiębiorstwa trzeciego wskazujące, że przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą podjęło określone zachowania, nigdy nie może samo w sobie wystarczyć do wykazania okoliczności faktycznych stanowiących naruszenie art. 82 WE. Fakt ustanowienia ogólnej reguły stanowi wyjątek od zasady swobodnej oceny dowodów. W przypadku przedsiębiorstwa, które oświadcza, iż uczestniczyło w kartelu sprzecznym z art. 81 WE, taka reguła jest uzasadniona, ponieważ przedsiębiorstwo, które jest objęte dochodzeniem lub które zgłosiło się do Komisji w celu uzyskania zwolnienia z grzywny lub jej obniżenia, może wykazywać skłonność do umniejszania swojej odpowiedzialności za naruszenie i podkreślania odpowiedzialności innych przedsiębiorstw.
Sytuacja jest odmienna w odniesieniu do oświadczeń złożonych przez przedsiębiorstwo trzecie, które jest w istocie świadkiem. W sytuacji gdy nie wydaje się, aby przedsiębiorstwo trzecie miało jakikolwiek interes w bezpodstawnym oskarżaniu przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, oświadczenie przedsiębiorstwa trzeciego może w zasadzie wystarczyć samo w sobie do wykazania istnienia naruszenia.
(por. pkt 722–725)
16. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 1564–1591)
17. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 1598)
18. Jeżeli chodzi o kwestie czy naruszenia reguł konkurencji zostały popełnione umyślnie lub w wyniku niedbalstwa, i mogą z racji tego być ukarane grzywną na podstawie art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003, przesłanka ta jest spełniona wtedy, gdy dane przedsiębiorstwo nie może nie wiedzieć, że jego zachowanie ma charakter antykonkurencyjny, niezależnie od tego, czy ma świadomość naruszania reguł konkurencji zawartych w traktacie, czy też nie.
Przedsiębiorstwo ma świadomość antykonkurencyjnego charakteru swojego zachowania, gdy znane mu były istotne elementy faktyczne uzasadniające zarówno stwierdzenie pozycji dominującej na rynku właściwym, jak i dokonanie przez Komisję oceny nadużycia tej pozycji.
Ponieważ sądy Unii wielokrotnie stwierdzały odpowiedzialność przedsiębiorstw zajmujących pozycję dominującą za praktyki polegające na przyznawaniu zachęt finansowych związanych z warunkiem wyłączności i ponieważ kwalifikacja praktyk zwanych „bezpodstawnymi ograniczeniami” jako nadużycia nie może zostać uznana za nową, przedsiębiorstwo zajmujące pozycje dominującą, które wprowadziło w życie tego rodzaju praktyki nie może nie wiedzieć, że jego zachowanie ma charakter antykonkurencyjny.
Jeśli zostanie wykazane, że przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą wprowadziło w życie strategię antykonkurencyjną i że podejmowało ono starania w celu zatajenia antykonkurencyjnego charakteru swojego zachowania w odniesieniu do jego stosunków z określonymi przedsiębiorstwami, to można uznać, iż zostało popełnione naruszenia przynajmniej w wyniku niedbalstwa.
(por. pkt 1601–1603)
19. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 1609–1612, 1643)
20. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 1614, 1615, 1619)
21. Na mocy art. 23 ust. 3 rozporządzenia nr 1/2003 przy ustalaniu wysokości grzywny uwzględnia się wagę i czas trwania naruszenia. W tym kontekście rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek nie jest co do zasady, według kryteriów ustalonych przez orzecznictwo, kryterium obowiązkowym, lecz jedynie jednym spośród wielu istotnych kryteriów oceny wagi naruszenia i ustalenia wysokości grzywny. Co więcej elementy dotyczące celu zachowania mogą mieć większą wagę przy ustalaniu wysokości grzywny niż elementy dotyczące jego skutków.
W sytuacji gdy Komisja ustala część wartości sprzedaży uwzględnianej w zależności od wagi naruszenia, zgodnie z pkt 22 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003, nie jest ona zobowiązana do uwzględnienia braku rzeczywistego wpływu danego naruszenia na rynek jako czynnika łagodzącego, jeżeli część, o której mowa jest uzasadniona przez inne dowody, które mogą mieć wpływ na określenie wagi naruszenia.
Natomiast gdy Komisja jest zdania, że należy uwzględnić rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek w celu podwyższenia tej części, musi ona przedstawić konkretne, wiarygodne i wystarczające poszlaki pozwalające na dokonanie oceny rzeczywistego wpływu, jaki naruszenie mogło mieć na konkurencję na danym rynku.
(por. pkt 1622, 1624, 1625)