ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τρίτο τμήμα)
της 25ης Ιανουαρίου 2007 (*)
«Σήματα – Προσέγγιση των νομοθεσιών – Οδηγία 89/104/ΕΟΚ – Άρθρο 2 – Έννοια του σημείου που δύναται να συνιστά σήμα – Διαφανής κάδος ή θάλαμος συλλογής που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας ηλεκτρικής σκούπας»
Στην υπόθεση C-321/03,
με αντικείμενο αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 234 ΕΚ, που υπέβαλε το High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (Ηνωμένο Βασίλειο), με απόφαση της 6ης Ιουνίου 2003, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 24 Ιουλίου 2003, στο πλαίσιο της δίκης
Dyson Ltd
κατά
Registrar of Trade Marks,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (τρίτο τμήμα),
συγκείμενο από τους A. Rosas, πρόεδρο τμήματος, J. Malenovský και A. Ó Caoimh (εισηγητή), δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: P. Léger
γραμματέας: B. Fülöp, υπάλληλος διοικήσεως,
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως της 25ης Απριλίου 2006,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– η Dyson Ltd, εκπροσωπούμενη από τους H. Carr, QC, και D. R. Barron, solicitor,
– η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, εκπροσωπούμενη από την C. Jackson και στη συνέχεια από τις E. O’Neill και C. White, επικουρούμενες από τον M. Tappin, barrister,
– η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από την K. Banks και τον N. B. Rasmussen,
αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 14ης Σεπτεμβρίου 2006,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 3, παράγραφος 3, της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1989, L 40, σ. 1, στο εξής: οδηγία).
2 Η αίτηση υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ της Dyson Ltd (στο εξής: Dyson) και του Registrar of Trade Marks (στο εξής: Registrar) σχετικά με την άρνηση του Registrar να καταχωρίσει δύο σήματα συνιστάμενα το καθένα από διαφανή κάδο ή θάλαμο (στο εξής: δοχείο συλλογής) που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας ηλεκτρικής σκούπας.
Το νομικό πλαίσιο
Η κοινοτική νομοθεσία
3 Αντικείμενο της οδηγίας, σύμφωνα με την πρώτη αιτιολογική σκέψη της, είναι η προσέγγιση των νομοθεσιών περί σημάτων που ισχύουν στα κράτη μέλη, ώστε να εξαλειφθούν οι υφιστάμενες διαφορές που ενδέχεται να παρεμποδίσουν την ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων και την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, και να νοθεύσουν τους όρους ανταγωνισμού εντός της κοινής αγοράς.
4 Στην έβδομη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας αναφέρεται ότι «η πραγματοποίηση των στόχων, οι οποίοι επιδιώκονται με την προσέγγιση, προϋποθέτει ότι η απόκτηση και η διατήρηση του δικαιώματος επί του κατατεθέντος σήματος εξαρτάται, κατ’ αρχήν, από τους ίδιους όρους σε όλα τα κράτη μέλη» και ότι, «για τον σκοπό αυτό, πρέπει να καταρτιστεί ενδεικτικός κατάλογος σημείων που μπορούν να αποτελούν ένα σήμα από τη στιγμή που, βάσει αυτών, διακρίνονται τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων [...]».
5 Το άρθρο 2 της οδηγίας, με τον τίτλο «Σημεία από τα οποία είναι δυνατόν να συνίσταται ένα σήμα», ορίζει:
«Το σήμα μπορεί να συνίσταται από οποιαδήποτε σημεία επιδεχόμενα γραφικής παράστασης, ιδίως δε από λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, από εικόνες, γράμματα, αριθμούς, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του, εφόσον τα σημεία αυτά μπορούν από τη φύση τους να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων.»
6 Στις παραγράφους 1 και 3 του άρθρου 3 της οδηγίας, με τον τίτλο «Λόγοι απαραδέκτου ή ακυρότητας», ορίζεται:
«1. Δεν καταχωρούνται ή, εάν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα:
α) τα σημεία από τα οποία δεν δύναται να συνίσταται ένα σήμα,
β) τα σήματα που στερούνται διακριτικού χαρακτήρα,
γ) τα σήματα που συνίστανται αποκλειστικά από σημεία ή ενδείξεις που μπορούν να χρησιμεύσουν στο εμπόριο, προς δήλωση του είδους, της ποιότητας, της ποσότητας, του προορισμού, της αξίας, της γεωγραφικής προέλευσης ή του χρόνου παραγωγής του προϊόντος ή της παροχής της υπηρεσίας ή άλλων χαρακτηριστικών του προϊόντος ή της υπηρεσίας,
[...]
ε) τα σήματα που αποτελούνται αποκλειστικά:
– από το σχήμα που επιβάλλει η ίδια η φύση του προϊόντος ή
– από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος ή
– από το σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν.
[…]
3. Ένα σήμα γίνεται δεκτό προς καταχώριση ή δεν κηρύσσεται άκυρο κατ’ εφαρμογή της παραγράφου 1, στοιχεία β΄, γ΄ ή δ΄, εφόσον, πριν από την ημερομηνία της αίτησης καταχώρισης και μετά από τη χρήση που του έχει γίνει, απέκτησε διακριτικό χαρακτήρα. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να προβλέπουν ότι η παρούσα διάταξη εφαρμόζεται επίσης εφόσον ο διακριτικός χαρακτήρας αποκτήθηκε μετά την αίτηση καταχώρισης ή μετά την καταχώριση.»
Η εθνική νομοθεσία
7 Οι διατάξεις των άρθρων 1, παράγραφος 1, και 3, παράγραφος 1, του νόμου περί σημάτων του 1994 (Trade Marks Act 1994, στο εξής: νόμος του 1994) ορίζουν τα εξής:
«1. (1) Στον παρόντα νόμο, “εμπορικό σήμα” σημαίνει οποιοδήποτε σημείο επιδεχόμενο γραφικής παραστάσεως, το οποίο μπορεί να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων.
Το εμπορικό σήμα μπορεί, ιδίως, να συνίσταται από λέξεις (συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων), από εικόνες, γράμματα, αριθμούς ή το σχήμα των προϊόντων ή της συσκευασίας τους.
[…]
3. (1) Δεν επιτρέπεται να καταχωρίζονται τα εξής:
a) τα σημεία που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου 1, παράγραφος 1,
b) τα σήματα που στερούνται διακριτικού χαρακτήρα,
c) τα σήματα που συνίστανται αποκλειστικά από σημεία ή ενδείξεις που μπορούν να χρησιμεύσουν στο εμπόριο προς δήλωση του είδους, της ποιότητας, του προορισμού, της αξίας, της γεωγραφικής προελεύσεως, του χρόνου παραγωγής του προϊόντος ή της παροχής της υπηρεσίας ή άλλων χαρακτηριστικών του προϊόντος ή της υπηρεσίας,
d) τα σήματα που συνίστανται αποκλειστικά από σημεία ή ενδείξεις τα οποία έχουν καταστεί συνήθη στην καθημερινή γλώσσα ή στη θεμιτή και παγία πρακτική του εμπορίου.
Εντούτοις δεν μπορεί να προβληθεί άρνηση καταχωρίσεως ενός σήματος βάσει των ανωτέρω στοιχείων b, c ή d, σε περίπτωση που, πριν από την ημερομηνία της αιτήσεως για καταχώριση, το εν λόγω σήμα έχει στην πράξη αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα λόγω της χρήσεως που του έχει γίνει.»
Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα
8 Η Dyson κατασκευάζει και διαθέτει στο εμπόριο από το 1993 την ηλεκτρική σκούπα «Dual Cyclone», μια ηλεκτρική σκούπα χωρίς σάκο, με ενσωματωμένο πλαστικό διαφανές δοχείο στο οποίο συλλέγονται η σκόνη και οι ακαθαρσίες.
9 Στις 10 Δεκεμβρίου 1996, η εταιρία Notetry Ltd, ιδιοκτησίας James Dyson, υπέβαλε στον Registrar αίτηση καταχωρίσεως έξι σημάτων για «συσκευές καθαρισμού, στιλβώσεως και πλυσίματος δαπέδων και ταπήτων· ηλεκτρικές σκούπες· συσκευές πλυσίματος ταπήτων· συσκευές στιλβώσεως δαπέδων· μέρη και εξαρτήματα για όλα τα προαναφερθέντα είδη» της κλάσεως 9 κατά την έννοια του Διακανονισμού της Νίκαιας της 15ης Ιουνίου 1957, για τη διεθνή ταξινόμηση των προϊόντων και υπηρεσιών προς τον σκοπό της καταχωρίσεως των σημάτων, όπως έχει αναθεωρηθεί και τροποποιηθεί. Στις 5 Φεβρουαρίου 2002, η Dyson υπεισήλθε ως δικαιούχος της αιτήσεως.
10 Η Dyson απέσυρε τέσσερα από τα σήματα για τα οποία υπέβαλε αίτηση καταχωρίσεως και ενέμεινε στην καταχώριση των υπολοίπων δύο, τα οποία περιγράφονται ως εξής: «[το] σήμα αποτελείται από έναν διαφανή κάδο ή θάλαμο συλλογής της σκόνης που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας μιας ηλεκτρικής σκούπας, όπως φαίνεται στην απεικόνιση». Σε κάθε μία από τις περιγραφές αυτές αντιστοιχεί απεικόνιση αμφοτέρων των τύπων της ηλεκτρικής σκούπας χωρίς σάκο που κατασκευάζει και διαθέτει στο εμπόριο η Dyson.
11 Η αίτηση απορρίφθηκε με απόφαση του Registrar, η οποία επιβεβαιώθηκε από τον Hearing officer στις 23 Ιουλίου 2002. Η Dyson προσέφυγε κατά της αποφάσεως αυτής ενώπιον του High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division. Το δικαστήριο αυτό έκρινε ότι τα δύο επίμαχα σήματα στερούνται διακριτικού χαρακτήρα, κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, πρώτο εδάφιο, στοιχείο b, του νόμου του 1994, και επίσης ότι είναι περιγραφικά των χαρακτηριστικών των προϊόντων που περιλαμβάνονται στην αίτηση καταχωρίσεως, κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, πρώτο εδάφιο, στοιχείο c, του ίδιου νόμου. Το High Court θέτει, αντιθέτως, το ερώτημα αν, κατά τον χρόνο υποβολής της αιτήσεως, δηλαδή το 1996, τα σήματα αυτά είχαν αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα λόγω χρήσεως, κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, του νόμου του 1994.
12 Το High Court διαπιστώνει, συναφώς, ότι το 1996 οι καταναλωτές, αφενός, θεωρούσαν το διαφανές δοχείο συλλογής ως ένδειξη του ότι πρόκειται για ηλεκτρική σκούπα χωρίς σάκο και, αφετέρου, γνώριζαν, λόγω της διαφήμισης και λόγω της απουσίας ανταγωνιστικών προϊόντων – δεδομένου ότι η Dyson κατείχε τότε de facto μονοπώλιο σε αυτό το είδος προϊόντων – ότι κατασκευαστής των ηλεκτρικών σκουπών χωρίς σάκο είναι η Dyson. Τονίζει, αντιθέτως, ότι, κατά τον χρόνο αυτόν, η Dyson δεν είχε ακόμη προωθήσει ενεργά το διαφανές δοχείο συλλογής ως σήμα. Κατά συνέπεια, έχοντας υπόψη τη σκέψη 65 της αποφάσεως της 18ης Ιουνίου 2002, C‑299/99, Philips (Συλλογή 2002, σ. I‑5475), διερωτάται αν η κατοχή de facto μονοπωλίου αρκεί για να προσδώσει διακριτικό χαρακτήρα, λόγω του συσχετισμού του προϊόντος με τον κατασκευαστή, ή αν απαιτείται επιπλέον προώθηση ενός σημείου ως σήματος.
13 Υπό τις συνθήκες αυτές, το High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division, αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα εξής δύο προδικαστικά ερωτήματα:
«1) Σε περίπτωση κατά την οποία ο αιτών, αφενός, χρησιμοποιεί ένα σημείο (το οποίο δεν είναι σχήμα) αποτελούμενο από ένα λειτουργικό χαρακτηριστικό που αποτελεί μέρος της εμφάνισης ενός νέου είδους προϊόντος και, αφετέρου, κατέχει, μέχρι τον χρόνο υποβολής της αιτήσεως, de facto μονοπώλιο για τα προϊόντα αυτά, αρκεί, προκειμένου το σημείο να έχει αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 3, της [οδηγίας], το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό του οικείου κοινού τελικώς συνδέει, κατά τον χρόνο υποβολής της αιτήσεως καταχωρίσεως, τα προϊόντα που φέρουν το σημείο αυτό με τον αιτούντα και όχι με άλλον κατασκευαστή;
2) Εάν αυτό δεν αρκεί, τι άλλο απαιτείται προκειμένου το σημείο να έχει αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα και, ειδικότερα, απαιτείται το πρόσωπο που χρησιμοποιεί το σημείο να το έχει προωθήσει ως σήμα;»
14 Με διάταξη της 12ης Οκτωβρίου 2004, το Δικαστήριο ανέστειλε τη διαδικασία, σύμφωνα με το άρθρο 54, τρίτο εδάφιο, του Οργανισμού του Δικαστηρίου, μέχρι την έκδοση της αποφάσεως Πρωτοδικείου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, με την οποία περατώθηκε η δίκη στην υπόθεση Dyson κατά ΓΕΕΑ (ηλεκτρική σκούπα) (T‑278/02), στο πλαίσιο της οποίας τέθηκε το ίδιο ερμηνευτικό ζήτημα με την υπό κρίση υπόθεση.
15 Με την προσφυγή της ενώπιον του Πρωτοδικείου, η Dyson ζήτησε την ακύρωση της αποφάσεως του πρώτου τμήματος προσφυγών του Γραφείου Εναρμονίσεως στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς (εμπορικά σήματα, σχέδια και υποδείγματα), με την οποία το τμήμα προσφυγών δεν δέχθηκε την καταχώριση σήματος για «συσκευές καθαρισμού, στιλβώσεως και πλυσίματος δαπέδων και ταπήτων· ηλεκτρικές σκούπες· συσκευές πλυσίματος ταπήτων· συσκευές στιλβώσεως δαπέδων· μέρη και εξαρτήματα για όλα τα προαναφερθέντα είδη». Με το έντυπο της αιτήσεως καταχωρίσεως η Dyson περιέγραψε το σήμα του οποίου ζητούσε την καταχώριση ως εξής: «[το] σήμα αποτελείται από ένα διαφανή κάδο ή θάλαμο συλλογής της σκόνης που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας μιας ηλεκτρικής σκούπας».
16 Δεδομένου ότι η Dyson απέσυρε εν συνεχεία την αίτηση καταχωρίσεως, το Πρωτοδικείο έκρινε, με διάταξη της 14ης Νοεμβρίου 2005, ότι η προσφυγή κατέστη άνευ αντικειμένου και ότι, ως εκ τούτου, παρέλκει η έκδοση αποφάσεως επ’ αυτής, σύμφωνα με το άρθρο 113 του Κανονισμού Διαδικασίας του Πρωτοδικείου. Κατά συνέπεια, η διαδικασία ενώπιον του Δικαστηρίου επαναλήφθηκε την ίδια ημερομηνία.
Επί των προδικαστικών ερωτημάτων
17 Με τα ερωτήματά του, το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ’ ουσίαν υπό ποιες προϋποθέσεις ένα σημείο μπορεί να αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα κατά την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 3, της οδηγίας, όταν, όπως συμβαίνει εν προκειμένω, η επιχείρηση που το χρησιμοποιεί κατέχει, πριν την υποβολή της αιτήσεως καταχωρίσεως σήματος, de facto μονοπώλιο επί του προϊόντος που φέρει το σημείο αυτό.
18 Από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι τα ερωτήματα αυτά υποβλήθηκαν με αφορμή την αίτηση της Dyson για καταχώριση δύο σημάτων που, σύμφωνα με τη διατύπωση της εν λόγω αιτήσεως, συνίστανται από «διαφανή κάδο ή θάλαμο συλλογής της σκόνης που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας μιας ηλεκτρικής σκούπας, όπως φαίνεται στην απεικόνιση».
19 Όπως επανειλημμένως έχει διευκρινίσει η Dyson, τόσο με τις έγγραφες παρατηρήσεις της όσο και κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, και όπως διαπίστωσε το ίδιο το αιτούν δικαστήριο με την απόφαση περί παραπομπής, αντικείμενο της εν λόγω αιτήσεως δεν είναι η καταχώριση ενός σήματος συνιστάμενου από ένα ή περισσότερα σχήματα του διαφανούς δοχείου συλλογής –τα εικονιζόμενα στην εν λόγω αίτηση σχήματα είναι απλώς παραδείγματα ενός τέτοιου κάδου– αλλά η καταχώριση σήματος συνιστάμενου από το ίδιο το δοχείο. Επιπλέον, διαπιστώνεται ότι τα σημεία αυτά δεν συνίστανται από ένα συγκεκριμένο χρώμα, αλλά από την απουσία κάποιου χρώματος, δηλαδή τη διαφάνεια, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να αντιληφθεί την ποσότητα της σκόνης που έχει συσσωρευθεί στο δοχείο συλλογής και να γνωρίζει πότε αυτό είναι γεμάτο.
20 Επομένως, η επίμαχη στην κύρια δίκη αίτηση καταχωρίσεως σήματος έχει ως αντικείμενο όλες τα νοητά σχήματα ενός διαφανούς δοχείου συλλογής που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας μιας ηλεκτρικής σκούπας.
21 Με τις έγγραφες παρατηρήσεις της και κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων υποστήριξε ότι το αντικείμενο της εν λόγω αιτήσεως δεν αποτελεί «σημείο» κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να καταχωριστεί ως σήμα. Επομένως, μολονότι το αιτούν δικαστήριο δεν έθεσε το ζήτημα αυτό, είναι απαραίτητο, πριν από την ερμηνεία ενδεχομένως των διατάξεων του άρθρου 3 της οδηγίας, να εξεταστεί αν το αντικείμενο της αιτήσεως αυτής πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου 2 της οδηγίας αυτής.
22 Κατά την Dyson και την Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, το Δικαστήριο, δεν είναι αρμόδιο, στο πλαίσιο της εκδικάσεως αιτήσεως εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 234 ΕΚ, να εξετάσει αυτεπαγγέλτως ζήτημα που δεν έθεσε το αιτούν δικαστήριο. Κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, οι διάδικοι τόνισαν συναφώς ότι, κατά τη διοικητική διαδικασία, ο Registrar, αφού διατύπωσε τις αντιρρήσεις του ως προς το αν το αντικείμενο της αιτήσεως της Dyson αποτελεί σημείο που μπορεί να συνιστά σήμα, ήρε τις αντιρρήσεις αυτές μετά την εκ μέρους της Dyson απόσυρση τεσσάρων από τα έξι σήματα των οποίων είχε αρχικώς ζητήσει την καταχώριση.
23 Υπενθυμίζεται ότι, κατά πάγια νομολογία, αποκλειστικώς αρμόδιο να ορίσει το αντικείμενο των ερωτημάτων που σκοπεύει να υποβάλει στην κρίση του Δικαστηρίου είναι το αιτούν δικαστήριο. Συγκεκριμένα, μόνον τα εθνικά δικαστήρια που έχουν επιληφθεί της διαφοράς και έχουν την ευθύνη εκδόσεως της σχετικής αποφάσεως είναι αρμόδια να εκτιμήσουν, βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε υποθέσεως, τόσο το αν είναι αναγκαία η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως για να εκδώσουν τη δική τους απόφαση, όσο και τη λυσιτέλεια των ερωτημάτων που υποβάλλουν στο Δικαστήριο (βλ., υπ’ αυτή την έννοια, τις αποφάσεις της 16ης Μαρτίου 1999, C-159/97, Castelletti, Συλλογή 1999, σ. Ι-1597, σκέψη 14, και της 6ης Ιουλίου 2006, C-154/05, Kersbergen-Lap και Dams-Schipper, η οποία δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στη Συλλογή, σκέψη 21).
24 Ωστόσο, ακόμη και όταν το υποβληθέν από το αιτούν δικαστήριο αίτημα ερμηνείας αφορά τυπικώς ορισμένες μόνο διατάξεις του κοινοτικού δικαίου που ενδέχεται αν ληφθούν υπόψη, τούτο δεν εμποδίζει το Δικαστήριο να παράσχει στο εθνικό δικαστήριο όλα τα στοιχεία ερμηνείας του κοινοτικού δικαίου που μπορεί να είναι χρήσιμα για την εκδίκαση της υποθέσεως της οποίας έχει επιληφθεί, ανεξαρτήτως του αν το δικαστήριο αυτό έχει ρητώς αναφέρει τα στοιχεία αυτά στο ερώτημά του (βλ., υπό το πνεύμα αυτό, αποφάσεις της 29ης Απριλίου 2004, C‑387/01, Weigel, Συλλογή 2004, σ. Ι-4981, σκέψη 44, και της 21ης Φεβρουαρίου 2006, C‑152/03, Ritter‑Coulais, Συλλογή 2006, σ. I‑1711, σκέψη 29).
25 Πάντως, σύμφωνα με το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο α΄, της οδηγίας, τα σημεία που δεν δύνανται να συνιστούν σήμα δεν μπορούν να καταχωρίζονται και, αν καταχωριστούν, κηρύσσονται άκυρα. Η διάταξη αυτή εξάλλου εμποδίζει την καταχώριση σημείων που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου 2 της οδηγίας, το οποίο ορίζει ποιες κατηγορίες σημείων δύνανται να συνιστούν σήμα (βλ., υπ’ αυτή την έννοια, την προπαρατεθείσα απόφαση Philips, σκέψη 38).
26 Υπό τις συνθήκες αυτές και αντιθέτως προς ό,τι υποστηρίζει η Dyson και η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, μολονότι τα ερωτήματα του αιτούντος δικαστηρίου αφορούν, σύμφωνα με τη διατύπωσή τους, μόνον το άρθρο 3 της οδηγίας και μολονότι το εν λόγω δικαστήριο δεν εξέτασε, στο πλαίσιο της κύριας δίκης, αν αντικείμενο της επίμαχης αιτήσεως καταχωρίσεως μπορεί να θεωρηθεί σημείο δυνάμενο να συνιστά σήμα κατά την έννοια του άρθρου 2 της εν λόγω οδηγίας, πρέπει να προηγηθεί η εξέταση του ζητήματος αυτού (βλ., κατά την έννοια αυτή, την απόφαση της 6ης Μαΐου 2003, C‑104/01, Libertel, Συλλογή 2003, σ. I‑3793, σκέψη 22).
27 Κατά το άρθρο 2 της οδηγίας, όλα τα σημεία είναι δυνατόν να συνιστούν σήμα, υπό την προϋπόθεση, αφενός, ότι είναι επιδεκτικά γραφικής παράστασης και, αφετέρου, ότι μπορούν από τη φύση τους να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων (προπαρατεθείσα απόφαση Philips, σκέψη 32, και απόφαση της 12ης Δεκεμβρίου 2002, C‑273/00, Sieckmann, Συλλογή 2002, σ. I‑11737, σκέψη 39).
28 Κατά συνέπεια, για να συνιστά σήμα κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας, το αντικείμενο της αιτήσεως καταχωρίσεως πρέπει να πληροί τρεις προϋποθέσεις. Πρώτον, πρέπει να αποτελεί σημείο. Δεύτερον, το σημείο αυτό πρέπει να είναι επιδεκτικό γραφικής παράστασης. Τρίτον, το σημείο αυτό πρέπει να μπορεί να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων (βλ., κατ’ αυτήν την έννοια, την προπαρατεθείσα απόφαση Libertel, σκέψη 23, και την απόφαση της 24ης Ιουνίου 2004, C-49/02, Heidelberger Bauchemie, Συλλογή 2004, σ. I‑6129, σκέψη 22).
29 Κατά την Επιτροπή, η αίτηση που υπέβαλε η Dyson δεν πληροί την πρώτη από τις προϋποθέσεις αυτές, διότι έχει ως αντικείμενο μία έννοια, εν προκειμένω την του διαφανούς δοχείου συλλογής μιας ηλεκτρικής σκούπας, ανεξαρτήτως του σχήματος του δοχείου αυτού. Μία έννοια όμως, δεδομένου ότι δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή με τις πέντε φυσικές αισθήσεις, αλλ’ απευθύνεται μόνο στη φαντασία, δεν μπορεί να συνιστά «σημείο» κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας. Το να γίνει δεκτό ότι μια έννοια μπορεί να συνιστά σήμα αντιβαίνει στη λογική που διέπει το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο ε΄, της οδηγίας, που συνίσταται στο να μην καταλήγει η προστασία του δικαιώματος επί του σήματος στη δημιουργία, υπέρ του δικαιούχου, μονοπωλίου επί των τεχνικών λύσεων ή των πρακτικής φύσεως χαρακτηριστικών ενός προϊόντος. Δεν πρέπει επομένως να επιτραπεί η απόκτηση τέτοιου πλεονεκτήματος, διά της καταχωρίσεως όλων των σχημάτων που μπορεί να έχει ορισμένο λειτουργικό χαρακτηριστικό, πράγμα που θα συνέβαινε αν επιτρεπόταν η καταχώριση μιας έννοιας η οποία μπορεί να λάβει πολλές φυσικές μορφές.
30 Αντιθέτως, η Dyson, υποστηριζόμενη επ’ αυτού από την Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, προβάλλει ότι, αν και, όπως επισήμανε κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, μια έννοια δεν αποτελεί σημείο δυνάμενο να καταχωριστεί ως σήμα, εντούτοις αντικείμενο της αιτήσεώς της είναι ένα «σημείο» κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας. Συγκεκριμένα, η έννοια του «σημείου», την οποία η νομολογία ερμηνεύει ευρέως, καλύπτει κάθε μήνυμα που μπορεί να γίνει αντιληπτό με μία από τις πέντε φυσικές αισθήσεις. Ωστόσο, από τη διαδικασία της κύριας δίκης προέκυψε ότι οι καταναλωτές συσχετίζουν το διαφανές δοχείο συλλογής, που αποτελεί αντικείμενο της αιτήσεως, με την Dyson. Επιπλέον, ο καταναλωτής είναι σε θέση, αφενός, να δει το εν λόγω δοχείο συλλογής, το οποίο αποτελεί μέρος της εμφάνισης της ηλεκτρικής σκούπας, και, αφετέρου, να διαπιστώσει ότι το δοχείο είναι διαφανές. Επομένως, το διαφανές δοχείο συλλογής μπορεί να γίνει αντιληπτό με την όραση και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να θεωρηθεί αποκύημα της φαντασίας του καταναλωτή.
31 Υπενθυμίζεται, συναφώς, ότι, κατά το άρθρο 2 της οδηγίας, σημεία που μπορούν να συνιστούν σήμα είναι ιδίως λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, εικόνες, γράμματα, αριθμοί, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του.
32 Μολονότι η διάταξη αυτή μνημονεύει μόνο δισδιάστατα ή τρισδιάστατα σημεία που μπορούν να γίνουν αντιληπτά διά της οράσεως και, συνεπώς, να αποδοθούν με γράμματα ή γραπτούς χαρακτήρες ή με εικόνες, εντούτοις, όπως προκύπτει από το γράμμα τόσο του άρθρου 2 όσο και της έβδομης αιτιολογικής σκέψεως της οδηγίας, που αναφέρονται σε «ενδεικτικό κατάλογο» σημείων που μπορούν να αποτελούν σήμα, η απαρίθμηση αυτή δεν είναι εξαντλητική. Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι η εν λόγω διάταξη, αν και δεν μνημονεύει τα σημεία τα οποία δεν μπορούν καθεαυτά να γίνουν αντιληπτά διά της οράσεως, όπως οι ήχοι ή οι οσμές, δεν τα αποκλείει εντούτοις ρητώς (προπαρατεθείσα απόφαση Sieckmann, σκέψη 44, καθώς και απόφαση της 27ης Νοεμβρίού 2003, C-283/01, Shield Mark, Συλλογή 2003, σ. Ι‑14313, σκέψεις 34 και 35).
33 Ωστόσο, αν γίνει δεκτό ότι το αντικείμενο κάθε αιτήσεως καταχωρίσεως συνιστά οπωσδήποτε σημείο κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας, η προϋπόθεση αυτή καθίσταται εντελώς άνευ σημασίας.
34 Το Δικαστήριο έχει συναφώς αποφανθεί ότι σκοπός της απαίτησης αυτής είναι ιδίως η αποφυγή της καταστρατηγήσεως του δικαίου των σημάτων προκειμένου να επιτευχθεί κάποιο παράνομο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (προπαρατεθείσα απόφαση Heidelberger Bauchemie, σκέψη 24).
35 Εν προκειμένω, όμως, διαπιστώνεται ότι αντικείμενο της επίμαχης στην κύρια δίκη αιτήσεως καταχωρίσεως δεν είναι ένας συγκεκριμένος τύπος διαφανούς δοχείου συλλογής που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας ηλεκτρικής σκούπας, αλλά, κατά τρόπο γενικό και αφηρημένο, όλα τα νοητά σχήματα ενός τέτοιου δοχείου συλλογής.
36 Δεν είναι λυσιτελής ο συναφής ισχυρισμός της Dyson ότι το αντικείμενο της επίμαχης στην κύρια δίκη αιτήσεώς της μπορεί να γίνει αντιληπτό με την όραση. Συγκεκριμένα, αυτό που ο καταναλωτής αντιλαμβάνεται με την όραση δεν είναι το αντικείμενο της αιτήσεως αυτής, αλλά δύο από τις γραφικές παραστάσεις του αντικειμένου αυτού, όπως απεικονίζονται στην αίτηση. Οι παραστάσεις αυτές δεν ταυτίζονται με το αντικείμενο της αιτήσεως, διότι, όπως επανειλημμένως τόνισε η Dyson, πρόκειται απλώς και μόνο για παραδείγματα.
37 Κατά συνέπεια, σε αντίθεση με τις υποθέσεις επί των οποίων εκδόθηκαν οι προπαρατεθείσες αποφάσεις Sieckmann και Shield Mark, το αντικείμενο της επίμαχης στην κύρια δίκη αιτήσεως μπορεί να λάβει πολλές διαφορετικές μορφές και, συνεπώς, δεν είναι προσδιορισμένο. Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 51 των προτάσεών του, το σχήμα, οι διαστάσεις, η εμφάνιση και η σύνθεση του αντικειμένου αυτού εξαρτώνται τόσο από τους τύπους ηλεκτρικών σκουπών που έχει κατασκευάσει η Dyson, όσο και από την τεχνολογική εξέλιξη. Ομοίως, το διαφανές υλικό επιτρέπει τη χρήση διαφόρων χρωμάτων.
38 Δεδομένης όμως της αποκλειστικής προστασίας που εκ φύσεως παρέχει το δίκαιο των σημάτων, ο δικαιούχος σήματος το οποίο συνίσταται από μη προσδιορισμένο αντικείμενο μπορεί να αποκτήσει, αντιθέτως προς τον σκοπό του άρθρου 2 της οδηγίας, παράνομο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και, ως εκ τούτου, να στερήσει από τους ανταγωνιστές του τη δυνατότητα να διαθέσουν στο εμπόριο ηλεκτρικές σκούπες στην εξωτερική επιφάνεια των οποίων υπάρχει διαφανές δοχείο συλλογής οποιουδήποτε σχήματος.
39 Επομένως, αντικείμενο της επίμαχης στην κύρια δίκη αιτήσεως καταχωρίσεως είναι, στην πραγματικότητα, απλώς μια ιδιότητα του οικείου προϊόντος και, επομένως, όχι ένα «σημείο» κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας (βλ., υπ’ αυτή την έννοια, την προπαρατεθείσα απόφαση Libertel, σκέψη 27).
40 Κατά συνέπεια, στο αιτούν δικαστήριο πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 2 της οδηγίας πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι το αντικείμενο μιας αιτήσεως καταχωρίσεως, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, το οποίο αφορά όλα τα νοητά σχήματα ενός διαφανούς κάδου ή θαλάμου συλλογής που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας μιας ηλεκτρικής σκούπας, δεν αποτελεί «σημείο» κατά την έννοια της διατάξεως αυτής και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να συνιστά σήμα κατά την έννοια της ίδιας διατάξεως.
41 Υπό τις συνθήκες αυτές, παρέλκει η ερμηνεία του άρθρου 3, παράγραφος 3, της οδηγίας.
Επί των δικαστικών εξόδων
42 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τρίτο τμήμα) αποφαίνεται:
Το άρθρο 2 της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι το αντικείμενο μιας αιτήσεως καταχωρίσεως, όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, το οποίο αφορά όλα τα νοητά σχήματα ενός διαφανούς κάδου ή θαλάμου συλλογής που αποτελεί μέρος της εξωτερικής επιφάνειας μιας ηλεκτρικής σκούπας, δεν αποτελεί «σημείο» κατά την έννοια της διατάξεως αυτής και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να συνιστά σήμα κατά την έννοια της ίδιας διατάξεως.
(υπογραφές)